Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy

Transkrypt

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Raciechowice do 2020 r.
Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy
Raciechowice do 2020 r.
Kraków, Grudzieo 2014
Opracowanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Funduszu Spójności
w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013
1
„Aktualizacja Planu na rzecz zrównoważonej energii dla Gminy Raciechowice - Sustainable Energy
Action Plan, zwany jako SEAP”:
Gmina Raciechowice w ramach konkursu nr 2/POIiŚ/9.3/2013 przeprowadzonego przez Narodowy
Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej uzyskała dotację w wysokości 85% kosztów
projektu ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura
i Środowisko 2007-2013 (Priorytet IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywnośd
energetyczna; Działanie 9.3 Termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej – plany gospodarki
niskoemisyjnej) na realizację projektu pn: „Aktualizacja Planu na rzecz zrównoważonej energii dla
Gminy Raciechowice - Sustainable Energy Action Plan, zwany jako SEAP”.
Głównym celem projektu jest opracowanie „Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy
Raciechowice do 2020 r.” stanowiącego aktualizację Planu działao na rzecz zrównoważonej energii
dla Gminy Raciechowice (SEAPu). Realizacja projektu umożliwia aktualną ocenę działao proenergetycznych prowadzonych w Gminie Raciechowice. Dokument nakreślia działania w zakresie
ograniczenia emisji, poprawy efektywności gospodarki oraz zwiększenia ilości energii z odnawialnych
źródeł. Realizacja projektu obejmie swoim zakresem również aktualizację bazy danych inwentaryzacji
CO2, niezbędne szkolenia dla pracowników oraz promocję projektu.
Grudzieo 2014
Wykonawca:
Stowarzyszenie Gmin Polska Sied „Energie Cités”
Sławkowska 17, pok. 30, 31-016 Kraków
www.pnec.org.pl
2
Spis treści
Wprowadzenie ........................................................................................................................................ 5
Częśd I. Opis Gminy Raciechowice. ......................................................................................................... 7
1.1. Informacje ogólne ........................................................................................................................ 7
1.2. Stan środowiska naturalnego ....................................................................................................... 8
1.3. Przemysł i usługi na terenie gminy ............................................................................................... 9
1.4. Rolnictwo .................................................................................................................................... 10
1.5. Infrastruktura transportowa ...................................................................................................... 10
1.6. System energetyczny Gminy Raciechowice ............................................................................... 11
1.7. Regulacje prawne - unijne, krajowe i regionalne dokumenty strategiczne. .............................. 13
Częśd II. Raport z inwentaryzacji bazowej emisji CO2 na terenie gminy. ............................................. 18
2.1. Zakres inwentaryzacji. ................................................................................................................ 18
2.2. Metodologia i założenia. ............................................................................................................ 18
2.3. Wyniki inwentaryzacji w poszczególnych sektorach. ................................................................. 20
2.3.1. Budynki komunalne. ............................................................................................................ 20
2.3.2. Obiekty użytkowo – usługowe. ........................................................................................... 21
2.3.3. Gospodarstwa domowe. ..................................................................................................... 22
2.3.4. Oświetlenie uliczne.............................................................................................................. 22
2.3.5. Transport. ............................................................................................................................ 23
2.4. Wyznaczenie linii bazowej – wartośd emisji w roku 1996.......................................................... 24
2.5. Określenie celu – redukcja emisji do roku 2020......................................................................... 25
Częśd III. Plan działao na rzecz zrównoważonej energii dla Gminy Raciechowice ................................ 26
3.1. Ograniczanie emisji w budynkach komunalnych ....................................................................... 26
3.2. Modernizacja oświetlenia ulicznego .......................................................................................... 35
3.3 Stosowanie kryteriów zielonych zamówieo publicznych ............................................................ 36
3.4. Ograniczanie emisji w budynkach użytkowo-usługowych ......................................................... 37
3.5. Ograniczanie emisji transporcie ................................................................................................. 37
3.6. Ograniczanie emisji w gospodarstwach domowych................................................................... 38
3.7. Zestawienie działao .................................................................................................................... 39
Częśd IV. Źródła finansowania, aspekty organizacyjne, monitoring i aktualizacja ................................ 43
4.1. Możliwości finansowania ........................................................................................................... 43
3
4.2. Jednostki odpowiedzialne za wdrażanie Planu .......................................................................... 46
4.3. Monitoring .................................................................................................................................. 46
4.4. Wskaźniki wdrażania .................................................................................................................. 47
4.5. Aktualizacja Planu....................................................................................................................... 48
Teksty źródłowe .................................................................................................................................... 49
4
Wprowadzenie
Przyjęta przez Radę Gminy uchwała o przystąpieniu do inicjatywy Komisji Europejskiej
pn. „Porozumienie Burmistrzów” (2009 r.) skutkuje przyjęciem założeo, które określone są
w dokumentach dotyczących „Porozumienia”. Wynika stąd m.in. obowiązek opracowania, oraz
późniejszej aktualizacji, „Planu działao na rzecz zrównoważonej energii” (Sustainable Energy Action
Plan, dalej zwany jako SEAP).
Realizując działania zwiększające efektywnośd energetyczną na terenie gminy, a także zmniejszające
zużycie energii i związane z tym emisje, gmina konsekwentnie wdrażała postanowienia SEAPu.
Sprzyjała i nadal sprzyja temu sytuacja polityczna na szczeblu krajowym i unijnym - duży nacisk
kierowany jest na tzw. zrównoważony rozwój i efektywnośd energetyczną, przy jednoczesnym
wzroście możliwości finansowania związanych z tym tematem działao. Dodatkowym katalizatorem
zmian jest postęp technologiczny, sprzyjający zmniejszaniu zużycia paliw kopalnych (np. urządzenia
wysokiej klasy energetycznej, technologia LED, rozwój technologii wykorzystujących odnawialne
źródła energii).
Tymczasem na szczeblu krajowym pojawiła się możliwośd opracowania Planów Gospodarki
Niskoemisyjnej. Konkurs ogłoszony przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej (konkurs nr 2/POIiŚ/9.3/2013) pozwolił Gminie Raciechowice na otrzymanie dofinansowania
na realizację projektu „Aktualizacja Planu na rzecz zrównoważonej energii dla Gminy Raciechowice Sustainable Energy Action Plan, zwany jako SEAP”. Gmina otrzymała dotację w wysokości 85%
kosztów projektu ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura
i Środowisko 2007-2013, Priorytet IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywnośd
energetyczna; Działanie 9.3 Termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej – plany gospodarki
niskoemisyjnej.
Wdrożenie „Planu działao na rzecz zrównoważonej energii” (SEAP) ma na celu osiągnięcie redukcji
emisji CO2 na danym terenie o co najmniej 20% w stosunku do założonego roku bazowego
(nie później niż rok 1990). Założony cel powinien zostad osiągnięty do roku 2020. Z tego powodu
SEAP powinien określad strategię długoterminową (do roku 2020) oraz wskazywad cele szczegółowe
na najbliższe 3-5 lat (z podaniem źródeł finansowania działao). Założenia te spełniają także wymogi
stawiane przy opracowywaniu Planów Gospodarki Niskoemisyjnej. Stąd też niniejsze opracowanie
stanowi aktualizację realizowanego już na terenie gminy Planu działao na rzecz zrównoważonej
energii dla Gminy Raciechowice, jednakże ze szczególnym uwzględnieniem Szczegółowych zaleceo
dotyczących struktury planu gospodarki niskoemisyjnej oraz pozostałych założeo ww. konkursu.
Struktura dokumentu została oparta na czterech głównych częściach:
W pierwszej części została umieszczona charakterystyka gminy, przedstawiająca jej
położenie, stan środowiska naturalnego, infrastruktury transportowej, rolnictwa, przemysłu,
usług oraz opisano system energetyczny gminy. Opisano w niej także aktualne dokumenty
strategiczne i akty prawne, które motywują do opracowania Planu.
Drugą częśd opracowania stanowi raport z inwentaryzacji emisji. Plan został opracowywany
w oparciu o wyniki bazowej inwentaryzacji emisji dwutlenku węgla. „Porozumienie
5
Burmistrzów” wymaga wskazania źródeł i wartości emisji CO2, dopuszcza także wskazanie
innych emisji (jako ekwiwalentu CO2). Ze względu na trudności w pozyskaniu danych z roku
1990, za rok bazowy dla Planu przyjęto rok 1996.
Trzecią częśd dokumentu stanowi aktualizacja „Planu działao na rzecz zrównoważonej
energii”. Określono w nim działania, których realizacja umożliwi osiągnięcie zaplanowanego
celu redukcji emisji, a także zaktualizowano działania zrealizowane dotychczas. Plan wskazuje
działania inwestycyjne oraz tzw. działania miękkie (np. edukacyjne), wraz z określeniem
szacunkowego efektu redukcji emisji CO2. Ponadto w części trzeciej zamieszczono
harmonogram aktualizacji i monitoringu Planu.
Czwartą i ostatnią częśd poświęcono na określenie zakresu obowiązków i jednostek
odpowiedzialnych za wdrażanie Planu. Ponadto zamieszczono w niej harmonogram
aktualizacji i monitorowania.
Na terenie gminy nie odnotowano przekroczeo jakości poziomów dopuszczalnych stężeo w powietrzu
i nie są realizowane programy (naprawcze) ochrony powietrza (POP) oraz plany działao
krótkoterminowych (PDK). Zaproponowane w niniejszym dokumencie działania nie wpływają
w żaden negatywny sposób na stan powietrza - stanowią natomiast o jego poprawie (ograniczenie
emisji).
6
Część I.
Opis Gminy Raciechowice.
1.1. Informacje ogólne1
Raciechowice to gmina wiejska, zlokalizowana we wschodniej części powiatu myślenickiego,
w województwie małopolskim (N 50O 42’, E 16O 37’). Gmina położona jest w paśmie Pogórza
Wielickiego i Beskidu Wyspowego.
Główną miejscowością gminy są Raciechowice (oddalone od Myślenic o 20 km, od Dobczyc o 6 km,
od Krakowa o ok. 40 km, a od lotniska w Balicach o ok. 60 km). W Raciechowicach znajduje się
siedziba Urzędu Gminy. W skład gminy wchodzi 15 sołectw. Gmina Raciechowice graniczy:
- od północnego – zachodu z gminą Dobczyce, wchodzącą w skład powiatu myślenickiego;
- od południowego – zachodu z gminą Wiśniowa, wchodzącą w skład powiatu myślenickiego;
- od południowego – wschodu z gminą Jodłownik, będącą częścią powiatu limanowskiego;
- od wschodu z gminą Łapanów – powiat bocheoski;
- od północnego – wschodu z gminą Gdów – powiat wielicki.
Struktura zagospodarowania terenu gminy Raciechowice2 przedstawia się następująco:
 aż 67,71% powierzchni gminy (41,41 km2) stanowią użytki rolne (przeciętnie na 1 mieszkaoca
przypada 0,99 ha; Raciechowice najbardziej znane są z prowadzenia na ich terenie sadownictwa,
a szczególnie sadów jabłoniowych, które stanowią jedną trzecią wszystkich użytków rolnych),
 27,71% stanowią lasy i zadrzewienia (16,95 km2, głównie duże i zwarte kompleksy lasów
mieszanych),
 tylko 3,79% to grunty zurbanizowane i zabudowane (2,32 km2) – dominuje zabudowa
jednorodzinna lub zagrodowa, często bardzo rozproszona, będąca w nieładzie urbanistycznym;
budynki znajdują się zarówno w dolinach większych cieków, jak również na wierzchołkach gór
i zboczach o niewielkim nachyleniu; często główną osią zabudowy są ciągi komunikacyjne (tzw.
ulicówka); szczególnie niekorzystne ze względu na wartości estetyczne jest lokalizacja budynków na
szczytach wzniesieo.
 0,09% to nieużytki (0,6 km2);
 0,67% to wody (0,41 km2) - przez teren gminy przepływają potoki Krzyworzeka i Stradomka,
należące do zlewni Raby; zasoby wodne stanowią głównie wody powierzchniowe, brak jest większych
zasobów wód podziemnych;
 na obszarze gminy zlokalizowane jest 19 pomników przyrody.
Obszar gminy o powierzchni 61km², zamieszkały jest przez blisko 6 tys. osób. Gęstośd zaludnienia
kształtuje się na poziomie 101 osób na km² i jest najniższą w powiecie. Przyrost naturalny na terenie
1
Podstawowym źródłem danych liczbowych dla rozdziału 1.1. Informacje ogólne jest „Statystyczne Vademecum Samorządowca 2014”
publikowane przez Główny Urząd Statystyczny, www.stat.gov.pl.
2
www.stat.gov.pl/bdl
7
gminy w roku 2013 wyniósł 4,3 promila. Także saldo migracji ogółem od 2009 roku utrzymuje się na
dodatnim poziomie. W roku 2013 w saldo migracji osiągnęło poziom 2,8/1000 osób.
W rejestrze REGON zarejestrowano 419 podmiotów gospodarki narodowej. Największy udział
w ogólnej liczbie zarejestrowanych podmiotów (ponad 35%) stanowi sektor przemysłu
i budownictwa. Liczba pracujących wynosiła 474, natomiast 322 osób zarejestrowanych było jako
bezrobotni. W porównaniu do pozostałych gmin w powiecie, Raciechowice charakteryzują się
najwyższymi wydatkami z budżetu gminy w przeliczeniu na 1 mieszkaoca (4 290 zł).
Infrastruktura:
 dostęp do sieci wodociągowej posiada blisko 51,2% mieszkaoców (6 miejsce w powiecie),
 z kanalizacji korzysta natomiast blisko 6,6% ogółu ludności gminy (9 lokata);
 komunikacja publiczna, której centrum w obrębie Powiatu stanowi miasto Myślenice, a którą
uzupełniają połączenia pomiędzy miejscowościami spoza Powiatu, oparta jest głównie o ruch
drogowy. Gęstośd sieci drogowej wynosi 1,12 km/km2.
1.2. Stan środowiska naturalnego
Gmina położona jest z dala od źródeł silnego zanieczyszczenia powietrza i gleb. Na terenie gminy nie
występują duże lub średnie zakłady przemysłowe będące uciążliwymi dla środowiska.
Obszar gminy w prawie 28% stanowią lasy i zadrzewienia. Dominującymi lasami są skupiska mieszane
z udziałem jodły, modrzewia, sosny, świerku, brzozy, dębu i buku. Wokół źródeł, na zboczach
pogórskich spotkad można skupiska olchy szarej. Naturalny rozwój roślinności sprzyja występowaniu
dziko żyjących zwierząt, tj.: dziki, sarny, zające, jelenie, jeże, lisy, kuny leśne i polne, łasice, ryjówki,
nietoperze i wiewiórki. Obszar ten odznacza się także dużym bogactwem ptaków, występują tu
również liczne płazy i gady, m.in. żmije, zaskrooce, żaby, salamandry plamiste i ropuchy.
Głównymi rzekami na terenie gminy są Stradomka i Krzyworzeka. Gospodarstwa domowe
niepodłączone do sieci wodociągowej zaopatrywane są w wodę ze studni kopanych zasilanych przez
wody gruntowe. System wodociągowy występujący na terenie gminy oparty jest o ujęcie wód
podziemnych Krzyworzeka, zlokalizowane na prawym brzegu rzeki Krzyworzeka w miejscowości
Raciechowice, w rejonie mostu w ciągu drogi Czasław-Raciechowice.
Na terenie gminy znajdują się niewielkie zasoby surowców naturalnych: piaski, żwiry, surowce ilaste
i piaskowce, jednakże nie mają one znaczenia gospodarczego i nie są wydobywane na skalę
przemysłową.
Obszarami chronionymi i cennymi przyrodniczo są:
Obszar Ochrony Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 442 „Dolina rzeki Stradomki”.
Obszar Ochronny Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 443 „rzeka Krzyworzeka”.
Lasy, ze szczególnym uwzględnieniem kompleksu góry Grodzisko,
19 pomników przyrody.
Gmina zaliczana jest do terenów nie należących do tzw. "obszaru ekologicznego zagrożenia".
Podstawowe funkcje Gminy to rolnictwo, turystyka oraz wypoczynek. Stosunkowo czyste powietrze
oraz niezanieczyszczone wody i gleby - są cechami środowiska sprzyjającymi rozwojowi produkcji
rolniczej. Mogą stanowid dogodne warunki do prowadzenia produkcji "zdrowej żywności"
8
i agroturystyki. Urozmaicona rzeźba terenu, góry, wzniesienia, pagórki, doliny tworzą krajobraz
chętnie podziwiany przez turystów i amatorów pieszych wycieczek. Do osobliwości krajobrazu zalicza
się skały Diabelski Kamieo w Krzesławicach i skalny grzyb w Mierzeniu.
Biorąc pod uwagę gęstośd zaludnienia oraz dojrzałośd społeczeostwa w zakresie świadomości
ekologicznej, która potwierdzona została przy okazji realizacji różnych projektów z zakresu ochrony
środowiska, skłania do stworzenia w gminie, wzorcowego dla innych gmin, programu działao
w zakresie energetyczno-ekologicznym. Przykładem przychylności społeczności Gminy Raciechowice
zagadnieniom ochrony środowiska może byd pozytywne podejście mieszkaoców gminy do
wprowadzenia systemu selektywnego gromadzenia odpadów, co potwierdziły badania Instytutu
Socjologii Uniwersytetu Jagiellooskiego z Krakowa.
Teren gminy Raciechowice (ze znacznym udziałem lasów, z ograniczonym przez sadowników
stosowaniem środków chemicznych oraz dobrym systemem selektywnej zbiórki odpadów), pozwolił
na nazwanie gminy „Gminą Ekologiczną”, który to status Raciechowice posiadają od 1997r.
1.3. Przemysł i usługi na terenie gminy
Na terenie gminy nie ma dużych zakładów przemysłowych. Ze względu na prowadzoną działalnośd
rolniczą funkcjonują tu zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego i inne firmy związane z sektorem
spożywczym (młyny, piekarnie, wytwórnie makaronów, fermy drobiarskie i specjalistyczny tucz
trzody chlewnej). Mieszkaocy gminy znajdują także zatrudnienie w cegielniach, tartakach, zakładach
kamieniarskich.
Do najważniejszych zakładów przemysłowych zlokalizowanych na terenie gminy należą:
Excellent S.A. – producent okien drewnianych klejonych,
FPUH Transwal-producent garaży,
Zakład Masarski „Lenart”,
Zakład Stolarski Wójcik,
AKPO Producent okien PCV,
SUMEX Zakład kamieniarski,
Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna "GRODZISKO",
PIEKARNIA DĄBIE S.C.,
TRUSTOL S.C. - Raciechowice- produkcja trumien, urn i akcesoriów,
Zakład Produkcyjno Handlowy D-W s.c. T. Węgrzyn, K. Dul- przetwórstwo tworzyw sztucznych
i elastomerów,
TRI-PLAST Murzyn Andrzej- stolarka PCV, aluminium, drewno,
Lakmont- usługi lakiernicze, produkcja elementów metalowych.
Gmina wykorzystuje także własne zalety turystyczne - dbając o stan szlaków do pieszych wędrówek,
tras rowerowych i do jazdy konnej umożliwia rozwój gospodarstw agroturystycznych. Mieszkaocy
gminy stawiają także na coraz bardziej popularną w Polsce agroturystykę. Wykorzystując walory
turystyczne gminy, gospodarstwa agroturystyczne starają się bez przerwy wzbogacad swoją ofertę
o nowe atrakcje. Dla gości poszukujących różnych form turystyki aktywnej gmina przygotowała szlaki
do pieszych wędrówek, trasy rowerowe oraz trasy do jazdy konnej. Wydzielone zostały także tereny
pod budowę kompleksów obiektów wypoczynkowych oraz infrastruktury turystycznej, a wzdłuż
9
głównych tras komunikacyjnych stworzono warunki do tworzenia bazy w obsłudze ruchu
turystycznego.
1.4. Rolnictwo
Czyste powietrze, woda i gleby stanowią doskonałe warunki dla rozwoju rolnictwa na terenie gminy.
Nie dziwi zatem fakt, iż kluczowym sektorem w jej gospodarce jest rolnictwo (sadownictwo
i hodowla), w którym pracuje 53% ogółu zatrudnionych. Użytki rolne zajmują prawie 68% całej
powierzchni gminy. Na terenie gminy przeważają gleby średnich klas bonitacyjnych (III i IV).
Bardzo dobre warunki klimatyczne oraz specyficzny mikroklimat górski czynią z Raciechowic mekkę
sadownictwa, a w szczególności sprzyjają uprawie jabłoni. Na terenie gminy Raciechowice znajduje
się 1000 hektarów upraw sadowniczych (1 600 000 drzewek), w tym 800 hektarów stanowią same
jabłonie. Średni zbiór roczny szacuje się na 30 000 ton jabłek3. Na terenie gminy uprawia się ponadto
agrest, aronię, porzeczkę czarną i czerwoną, oraz grusze i śliwy. Jabłko z Raciechowic zostało wpisane
na listę produktów tradycyjnych w 2006 r. W hodowli przeważa chów drobiu i trzody chlewnej.
Gospodarstwa rolne są rozdrobnione i rozproszone. Przeważająca częśd gruntów stanowi własnośd
indywidualną rolników, a co za tym idzie – to oni decydują o kształcie rolnictwa w gminie. Stąd też
bierze się charakterystyczny dla polskiej wsi wielokierunkowy i naturalny typ gospodarowania.
1.5. Infrastruktura transportowa
Ogólna ilośd sieci drogowej na obszarze gminy wynosi 110 km, w tym 55 % to drogi gminne.
W większości są to drogi utwardzone o nawierzchni bitumicznej. Sied połączeo w większości
ukierunkowana jest na ruch wewnętrzny, jako drogi dojazdowe do terenów zabudowanych i miejsc
upraw rolnych.
Przez teren gminy przebiega droga wojewódzka nr 964. Średnie dobowe natężenie ruchu na tej
drodze na odcinku Dobczyce-Wiśniowa wynosi ponad 6000 pojazdów na dobę (średnia krajowa
wynosi 3398 poj./dobę, średnia województwa małopolskiego - 5523 poj./dobę)4. Podział
poszczególnych pojazdów na kategorie przedstawiono w poniższej tabeli:
Liczba pojazdów na dobę (SDR 2010)
kategoria
3
4
Odcinek
Dobczyce-Wiśniowa
Polska (drogi
wojewódzkie)5
samochody osobowe
5292
2787
samochody dostawcze
499
276
samochody ciężarowe bez przyczepy
116
103
samochody ciężarowe z przyczepą
73
143
Jabłko z Raciechowic, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, www.minrol.gov.pl
Synteza wyników pomiaru ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 roku, K. Opoczyoski, Transprojekt-Warszawa Sp. z o.o.
10
autobusy
24
36
ciągniki rolnicze
6
15
motocykle
73
38
6083
3398
RAZEM
Tab. 1. Średni dobowy ruch na odcinku Dobczyce-Wiśniowa dla drogi wojewódzkiej
nr 964 oraz dla dróg wojewódzkich w Polsce w roku 2010.
5
Komunikacja zbiorowa w gminie Raciechowice oparta jest przede wszystkim na transporcie busami,
w ostatnich latach wspieranych coraz skuteczniej przez prywatne linie mikrobusowe.
Przez teren gminy nie przebiegają linie kolejowe. Najbliższe stacje kolejowe znajdują się
w miejscowościach: Wieliczka, Dobra i Tymbark.
1.6. System energetyczny Gminy Raciechowice
W systemie energetycznym można wyróżnid trzy podsystemy (wg.: Projekt założeo do planu
zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Raciechowice (2006)6
ciepłowniczy,
gazowy,
energii elektrycznej
System ciepłowniczy
Na terenie Gminy nie istnieje scentralizowany system ciepłowniczy. Wszystkie budynki zarówno
użyteczności publicznej jak i mieszkalne zasilane są ze źródeł indywidualnych. W miejscowościach
wiejskich gminy dominuje budownictwo zagrodowe i jednorodzinne z własnymi kotłowniami
wbudowanymi. Ze względu na dośd duże rozproszenie zabudowy (przeważająca ilośd zabudowy
zagrodowej, około 1500 budynków na 1876) oraz względy ekonomiczne, gmina nie przewiduje
scentralizowanego systemu dostawy ciepła. W gospodarstwach domowych i rolnych cały czas
podstawowym źródłem energii cieplnej w paleniskach pozostaje węgiel oraz drewno. Na terenie
gminy ciepło do ogrzewania obiektów, przygotowania posiłków, c.w.u. i do celów przemysłowych
pozyskiwane jest z następujących nośników energetycznych:
gazu propan-butan
gazu ziemnego GZ – 50,
oleju opałowego,
energii elektrycznej.
W budynkach użyteczności publicznej dokonano modernizacji systemów zaopatrzenia w ciepło
i 100% budynków zaopatrywane jest z kotłów olejowych.
Aktualny i przyszły system gazowniczy gminy
Na terenie gminy Raciechowice nie istnieje sied gazowa. Jedynie 41 przyłączy zainstalowano
z kierunków gmin sąsiednich (Łapanów i Gdów) w miejscowościach Czasław i Gruszów. W latach 905
Pomiar ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 roku, średni dobowy ruch w punktach pomiarowych w 2010 roku, Zarząd Dróg
Wojewódzkich w Krakowie, www.zdw.krakow.pl
6
Projekt założeo do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Raciechowice, A.Grzybek, Raciechowice 2006
11
tych istniały plany gazyfikacji gminy zawarte w „Programie gazyfikacji gmin Wiśniowa i Raciechowice”
oraz projekt techniczny gazociągu wysokoprężnego, który przebiegałby przez teren gminy wzdłuż
doliny Krzyworzeki, od Dobczyc w kierunku Wiśniowej.
W chwili obecnej gmina nie planuje podłączania sieci gazowej za wyjątkiem obszaru położonego
bezpośrednio przy gminie Dobczyce – miejscowośd Czasław. W najbliższej przyszłości nie ma
kompleksowego programu gazyfikacji. Brak kompleksowego programu gazyfikacji gminy, małe
zainteresowanie mieszkaoców rozbudową sieci jak i spółek zajmujących się dystrybucją gazu nie
rokuje szybkiego rozpoczęcia procesu gazyfikacji gminy. Ponadto Spółka Gazownictwa w Tarnowie
Oddział Zakład Gazowniczy w Krakowie informują, że warunki techniczne do zgazyfikowania Gminy
Raciechowice będą istniały po wybudowaniu stacji I stopnia w Dobczycach, która w obecnej chwili
jest w trakcie negocjacji z Operatorem Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYETEM Sp. z o.o. w Tarnowie.
System energii elektrycznej
Gmina Raciechowice objęta jest w 100% siecią elektroenergetyczną średniego i niskiego napięcia
gwarantującą dostawy energii elektrycznej na odpowiednim poziomie. Zaopatrywana jest w energię
elektryczną ze stacji 110/SN położonych poza jej granicami, poprzez lokalne stacje transformatorowe
15/0,4 kV. Istnieje 34 stacji napowietrznych, słupowych, o łącznej mocy 2,38 MVA. Jest to sied
niskiego i średniego napięcia nie powodująca zagrożeo związanych z promieniowaniem
elektromagnetycznym.
Na terenie gminy nie występują generatory pracujące do sieci (oddające energię elektryczną do
krajowego systemu elektroenergetycznego). Z przyczyn braku dużego przemysłu, nie stwierdzono
istotnego zapotrzebowania na energię elektryczną. Na terenie gminy brak jest obiektów
wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych.
Na podstawie danych Rejonu Dystrybucji Podgórze wielkośd zużycia energii elektrycznej w gminie
Raciechowice w latach 2004, 2005 wynosi:
w grupie taryfowej G (gospodarstwa domowe, rolne) - 8.952.000 kWh,
w grupie taryfowej C (usługi, produkcja) - 3.061. 000 kWh,
co daje razem 12 013 000 kWh energii. Do roku 2010 nie przewidywało się zmian w zużyciu energii.
Natomiast prognozę zużycia energii elektrycznej w perspektywie roku 2010 do 2020 można przyjąd
szacunkowo w granicach 15% i jest to zależne również od tempa rozwoju gminy.
Wykorzystanie energii odnawialnej w Gminie Raciechowice (wg.: Miejski Program Energetyczny
(Municipal Energy Programme) na lata 2010 – 2013)7.
Na obszarze gminy Raciechowice brak jest instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii
w celu wytwarzania energii elektrycznej, takich jak siłownie wodne i wiatrowe lub ogniwa
fotowoltaiczne. Nie występują również duże instalacje wykorzystujące OZE do wytwarzania ciepła.
Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeo Wodnych Inspektorat Rejonowy w Krakowie nie przewiduje
budowy małych elektrowni wodnych na rzekach Stradomka i Krzyworzeka. Ponadto nie przewiduje
również pozyskania energii ze zbiornika małej retencji w Bojaoczycach. Zbiornik małej retencji
Bojaoczyce 2 gm. Raciechowice znajduje się na 38 pozycji listy rankingowej sporządzonej na podstawie
wskaźników techniczno-ekonomicznych i deklaracji gmin w partycypacji w kosztach inwestycji.
Wstępna koncepcja budowy zbiornika Bojaoczyce 2 opracowana na zlecenie Małopolskiego Zarządu
Melioracji i Urządzeo Wodnych w Krakowie wykazała, że w przypadku wykorzystania energetycznego
7
Miejski Program Energetyczny (Municipal Energy Programme) na lata 2010 – 2013, M. Skrzypczak, W. Patalita, Raciechowice 2009.
12
tego zbiornika możliwe byłoby uzyskanie mocy ok. 17 kW przy założonym spadzie 10m i przepływie
instalowanym 0,19 m 3/s.
Wykorzystanie OZE odbywa się głównie w gospodarstwach domowych poprzez:
spalanie biomasy drzewnej w kotłach lub kominkach, w celu wytworzenia ciepła na cele
centralnego ogrzewania (c.o.) i ciepłej wody użytkowej (c.w.u.),
wykorzystanie energii słonecznej w kolektorach słonecznych cieczowych w celu wytwarzania
ciepła na cele c.w.u.
Źródłem biomasy drzewnej na terenie gminy są lasy (w 74 % są to lasy prywatne) oraz sady. Obszary
te stanowią blisko połowę obszaru gminy.
W roku 2006 przeprowadzono szczegółową ankietyzację gospodarstw domowych w gminie w ramach
zadania: „Opracowanie wyników badao ilościowych ankiet w ramach Projektu JFK8”. Opracowanie to
stanowiło częśd pilotażowego projektu realizowanego w Raciechowicach przez Stowarzyszenie Gmin
Polska Sied Energie Cités, którego celem było stworzenie i przetestowanie partnerstwa na rzecz
zrównoważonego rozwoju energetycznego jako modelu dla małych gmin wiejskich.
Na ankietę odpowiedziało 951 z 1.422 ankietowanych (67 %). Jedno z pytao dotyczyło rodzaju paliwa
wykorzystywanego w gospodarstwie domowym do celów grzewczych. Aż 732 ankietowanych
wskazało na drewno jako jeden z rodzajów stosowanego paliwa, w tym 109 ankietowanych wskazało
na drewno jako na wyłączny rodzaj stosowanego paliwa. Z kolei na pytanie o źródło ciepła dla celów
przygotowania c.w.u. 2 ankietowanych wskazało kolektory słoneczne.
Należy zwrócid szczególną uwagę na fakt, że Gmina Raciechowice jest jedną z pierwszych polskich
gmin, które w maju 2010 podpisały w Brukseli akt przystąpienia do Porozumienia Burmistrzów,
tj. pro-klimatycznej inicjatywy KE, zobowiązującej sygnatariuszy do przekroczenia na swoim terenie
jednego z celów unijnego pakietu klimatyczno-energetycznego, jakim jest ograniczenie emisji CO2
o 20% do 2020 roku, w tym poprzez zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych.
1.7. Regulacje prawne - unijne, krajowe i regionalne dokumenty
strategiczne.
Niniejszy dokument jest zgodny z celami dokumentów strategicznych Unii Europejskiej,
rozporządzeniami krajowymi oraz regionalnymi, a w szczególności pozostaje spójny z takimi
dokumentami jak:
1. Pakiet energetyczno-klimatyczny (3x20)
Został przyjęty przez Parlament Europejski w grudniu 2008 r. i zakłada, że UE zyska pozycję
światowego lidera w ochronie klimatu. Cele pakietu:
zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do 2020r. co najmniej o 20% w porównaniu do
1990 r.,
racjonalizacja wykorzystania energii i w konsekwencji ograniczenie jej zużycia o 20%
(w porównaniu z prognozami dla UE na 2020 rok) – zwiększenie efektywności energetycznej,
zwiększenie udziału energii produkowanej w OZE do 20% całkowitego zużycia energii średnio
w UE w 2020 r. (dla Polski ten cel ustalono na poziomie 15%).
8
Opracowanie wyników badao ilościowych ankiet w ramach Projektu JFK, T. Śliwa, Kraków 2006
13
2. Dyrektywy ws. efektywności energetycznej, np.:
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012r.
w sprawie efektywności energetycznej (Dziennik Urzędowy UE L315/1 14 listopada 2012r.)
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r.
w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (Dz. U. UE L09.140.16).
Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2009/406/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r.
w sprawie wysiłków podjętych przez paostwa członkowskie, zmierzających do zmniejszenia
emisji gazów cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiązao Wspólnoty
dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych
3. Ustawa o efektywności energetycznej z dnia 15 kwietnia 2011 roku (Dz.U. 2011 nr 94 poz. 551)
Ustawa określa:
1) krajowy cel w zakresie oszczędnego gospodarowania energią;
2) zadania jednostek sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej;
3) zasady uzyskania i umorzenia świadectwa efektywności energetycznej;
4) zasady sporządzania audytu efektywności energetycznej.
Ustawa określa także zadania jednostek sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej
(Art. 10): jednostka sektora publicznego, realizując swoje zadania, stosuje co najmniej dwa ze
środków poprawy efektywności energetycznej, za który uznawane są:
umowa, której przedmiotem jest realizacja i finansowanie przedsięwzięcia służącego
poprawie efektywności energetycznej;
nabycie nowego urządzenia, instalacji lub pojazdu, charakteryzujących się niskim zużyciem
energii oraz niskimi kosztami eksploatacji;
wymiana eksploatowanego urządzenia, instalacji lub pojazdu na urządzenie, instalację lub
pojazd, o których mowa w pkt 2, albo ich modernizacja;
nabycie lub wynajęcie efektywnych energetycznie budynków lub ich części.
4. Prawo ochrony środowiska (Dz. u. z 2013 r., poz. 1232)
Art. 17. 1. Organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej
paostwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska,
uwzględniając wymagania, o których mowa w art. 14.
Art. 14. 1. Polityka ekologiczna paostwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa
w szczególności:
1) cele ekologiczne;
2) priorytety ekologiczne;
2a) poziomy celów długoterminowych;
3) rodzaj i harmonogram działao proekologicznych;
4) środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki
finansowe.
5. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku
Główne cele dokumentu, przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 r., w obszarze
efektywności energetycznej to:
Dążenie do utrzymania „zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego”, tj. rozwoju
gospodarki następującego bez wzrostu zapotrzebowania na energię pierwotną.
Konsekwentne zmniejszanie energochłonności polskiej gospodarki do poziomu UE-15.
14
Kierunki polityki energetycznej:
- poprawa efektywności energetycznej,
- wzrost bezpieczeostwa dostaw paliw i energii,
- dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie
energetyki jądrowej,
- rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw,
- rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii,
- ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko.
6. Krajowy Plan Działania w Zakresie Energii ze Źródeł Odnawialnych
Cel główny planu, przyjętego przez Radę Ministrów 7 grudnia 2010 r., to osiągnięcie poziomu 15%
udziału energii ze źródeł odnawialnych w koocowym zużyciu energii brutto w 2020 r., (w tym
w zakresie udziału odnawialnych źródeł w sektorze transportowym 10%, w ciepłownictwie
i chłodnictwie 17%, elektroenergetyce 19%).
7. Drugi Krajowy Plan Działao Dotyczący Efektywności Energetycznej dla Polski 2011
Dokument ten został przyjęty przez Radę Ministrów 17 kwietnia 2012 r. i jako krajowy cel w zakresie
oszczędnego gospodarowania energią definiuje uzyskanie do 2016 roku oszczędności energii finalnej,
w ilości nie mniejszej niż 9% w stosunku do średniego zużycia energii finalnej z lat 2001-2005
(tj. 53452 GWh oszczędności energii do 2016 roku). Obszary działania:
poprawa efektywności energetycznej w sektorze mieszkalnictwa,
poprawa efektywności energetycznej w sektorze usług,
poprawa efektywności energetycznej w sektorze przemysłu,
poprawa efektywności energetycznej w sektorze transportu (z wyłączeniem lotnictwa
i żeglugi), w tym wprowadzenie systemów zarządzania ruchem i infrastrukturą transportową
oraz promowanie systemów transportu zrównoważonego oraz efektywnego wykorzystania
paliw w transporcie.
Krajowy cel w zakresie oszczędnego gospodarowania energią zapisano również w ustawie
o efektywności energetycznej z dnia 15 kwietnia 2011 r.
8. Założenia Narodowego Programu Gospodarki Niskoemisyjnej
Przyjęte przez Radę Ministrów 16 sierpnia 2011 roku
Cel główny: Rozwój gospodarki niskoemisyjnej przy zapewnieniu zrównoważonego rozwoju kraju.
Cele szczegółowe:
1. Rozwój niskoemisyjnych źródeł energii
2. Poprawa efektywności energetycznej
3. Poprawa efektywności gospodarowania surowcami naturalnymi
4. Rozwój i wykorzystanie technologii niskoemisyjnych
5. Zapobieganie powstawaniu oraz poprawa efektywności gospodarowania odpadami
6. Promocja nowych wzorców konsumpcji
9. Regionalny Plan Energetyczny (RPE) dla województwa małopolskiego na lata 2013-2020
(projekt)
Cel główny: Osiągnięcie standardów europejskich w systemie energetycznym Małopolski, a także
zapewnienie bezpieczeostwa energetycznego poprzez pokrycie zapotrzebowania energetycznego
regionu w oparciu o zróżnicowane zasoby.
15
Priorytety:
1. Stworzenie warunków i mechanizmów mających na celu zwiększenie udziału energii
odnawialnej w bilansie energetycznym województwa,
2. Wsparcie działao mających na celu oszczędne i efektywne wykorzystanie energii,
3. Małopolska świadoma energetycznie - poprawa systemu rozwiązao organizacyjnych,
edukacyjnych i finansowych w zakresie polityki energetycznej.
10. Program Strategiczny Ochrona Środowiska województwa Małopolskiego
Załącznik do uchwały Nr LVI/894/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 października
2014.
Cel główny: Poprawa bezpieczeostwa ekologicznego oraz ochrona zasobów środowiska dla rozwoju
Małopolski, realizowany poprzez priorytety w tym:
Priorytet 5. Regionalna polityka energetyczna
Działanie 5.1 Stworzenie warunków i mechanizmów mających na celu zwiększenie udziału energii
odnawialnej w bilansie energetycznym województwa,
Działanie 5.2 Wsparcie działao mających na celu oszczędne i efektywne wykorzystanie energii.
11. Program Ochrony Powietrza Województwa Małopolskiego
Cel główny Programu, przyjętego przez Sejmik Województwa Małopolskiego w dniu 30 września
2013 r. to osiągnięcie w całej Małopolsce do 2023 r. dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeo
w powietrzu: pyłu PM10, PM2,5, benzo(a)pirenu, dwutlenku azotu i dwutlenku siarki.
Główne kierunki działao, to m.in.:
realizacja gminnych programów ograniczania niskiej emisji – eliminacja niskosprawnych
urządzeo na paliwa stałe,
rozbudowa i modernizacja sieci ciepłowniczych i sieci gazowych zapewniająca podłączenie
nowych użytkowników,
termomodernizacja budynków oraz wspieranie budownictwa energooszczędnego
w budownictwie mieszkaniowym oraz w obiektach użyteczności publicznej,
ograniczenie emisji z transportu,
ograniczenie emisji przemysłowej,
edukacja ekologiczna mieszkaoców.
12. Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014 2020
Projekt, przyjęty przez Zarząd Województwa Małopolskiego w dniu 1 kwietnia 2014 r., definiuje
m.in.:
Oś priorytetowa 4 - Regionalna polityka energetyczna
Cel tematyczny 4 - Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach
Priorytet inwestycyjny 4.1 - Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł
odnawialnych,
Priorytet inwestycyjny 4.2 - Promowanie efektywności energetycznej i wykorzystywania
odnawialnych źródeł energii przez przedsiębiorstwa,
Priorytet inwestycyjny 4.3 - Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania
energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym
w budynkach publicznych i w sektorze mieszkaniowym,
16
Priorytet inwestycyjny 4.5 - Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów
terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej
multimodalnej mobilności miejskiej i działao adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na
zmiany klimatu.
13. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Myślenickiego na lata 2012-2015
z perspektywą do 2019
Przyjęty uchwałą nr XVIII/155/2012 Rady Powiatu Myślenickiego dnia 8 marca 2012 r.
Cel strategiczny: Dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeostwa ekologicznego dla ochrony
zdrowia mieszkaoców
Kierunki działao
Ograniczanie emisji z procesów przemysłowych i energetyki, emisji z emisji niskiej;
Rozwój komunikacji zbiorowej i ruchu rowerowego;
Zwiększenie wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii;
Wymiana kotłów węglowych na gazowe lub ogrzewanie elektryczne;
Termomodernizacja budynków;
Kontrola dotrzymywania standardów.
17
Część II.
Raport z inwentaryzacji bazowej emisji CO2
na terenie gminy.
2.1. Zakres inwentaryzacji.
Inwentaryzacja bazowej emisji pozwala na zidentyfikowanie antropogenicznych źródeł emisji CO2
na terenie gminy w przyjętym roku bazowym (1996 r.).
Zgodnie z założeniami „Porozumienia Burmistrzów”, jak i założeniach dotyczących opracowanie Planu
gospodarki niskoemisyjnej w inwentaryzacji emisji CO2 powinno zostad uwzględnione zużycie paliw i
energii elektrycznej w:
budynkach komunalnych,
obiektach użytkowo-usługowych,
budynkach mieszkalnych/ gospodarstwach domowych,
oświetleniu ulicznym,
transporcie,
przemyśle.
Ponadto w inwentaryzacji należy uwzględnid produkcję i dystrybucję energii na terenie gminy oraz
wykorzystane odnawialne źródła energii.
Na terenie Gminy Raciechowice przemysł nie odgrywa dużej roli – w roku 1996 nie było tu dużych
zakładów przemysłowych. Dlatego wyniki dotyczące inwentaryzacji sektora przemysłowego
pominięto.
Na terenie gminy nie produkowano energii elektrycznej, nie było też centralnej sieci ciepłowniczej.
Ciepło pozyskiwane było wyłącznie z lokalnych kotłowni.
2.2. Metodologia i założenia.
Metodologia dotycząca przygotowania zarówno inwentaryzacji emisji, jak i samego Planu, została
opisana w poradniku How to develop a Sustainable Energy Action Plan (SEAP), udostępnionym przez
Biuro Porozumienia Burmistrzów na stronie www.eumayors.eu. Publikacja ta stanowi podstawę
opracowywania niniejszego dokumentu. Ponadto wzięto pod uwagę Szczegółowe zalecenia
dotyczące struktury planu gospodarki niskoemisyjnej oraz regulamin konkursu Termomodernizacja
obiektów użyteczności publicznej - plany gospodarki niskoemisyjnej (PGN), a w szczególności:
zakres działao na szczeblu gminy/gmin,
objęcie całości obszaru geograficznego gminy/gmin,
skoncentrowanie się na działaniach niskoemisyjnych i efektywnie wykorzystujących zasoby,
współuczestnictwo podmiotów będących producentami i/lub odbiorcami energii
(z wyjątkiem instalacji objętych systemem EU ETS) ze szczególnym uwzględnieniem działao
w sektorze publicznym,
18
objęcie planem obszarów, w których władze lokalne mają wpływ na zużycie energii
w perspektywie długoterminowej,
podjęcie działao mających na celu wspieranie produktów i usług efektywnych energetycznie
(np. zamówienia publiczne),
podjęcie działao mających wpływ na zmiany postaw konsumpcyjnych użytkowników energii
(współpraca z mieszkaocami i zainteresowanymi stronami, działania edukacyjne),
spójnośd z nowotworzonymi bądź aktualizowanymi założeniami do planów zaopatrzenia
w ciepło, chłód i energię elektryczną bądź paliwa gazowe (lub założeniami do tych planów)
i programami ochrony powietrza.9
Jako rok bazowy, czyli rok w stosunku do którego gmina musi wykazad ograniczenie emisji, Biuro
Porozumienia Burmistrzów proponuje wybranie roku nie wcześniejszego niż 1990. Ze względu na
brak możliwości zebrania danych dotyczących roku 1990, które umożliwiają określenie bazowej
emisji CO2, do niniejszego opracowania za rok bazowy został przyjęty rok 1996. Dane zestawione
w inwentaryzacji bazowej emisji pochodzą zatem z roku 1996 lub, poprzez oszacowanie, odpowiadają
temu okresowi.
Paliwem dominującym w ogrzewaniu budynków w 1996 roku był węgiel. Pozostałe nośniki energii
miały znaczenie marginalne, dlatego w niniejszym opracowaniu zostały pominięte.
W gminie nie ma centralnej sieci ciepłowniczej, dlatego w zestawieniu nie uwzględniono emisji dla
ciepła sieciowego.
Wartości emisji CO2 (w Mg) obliczono na podstawie zużycia paliw (ogrzewanie, transport) i energii
elektrycznej (po przeliczeniu zużycia na MWh). Wielkości emisji zostały obliczone w oparciu
o formułę:
ECO2 = C ∙ We
gdzie:
ECO2 – oznacza wielkośd emisji CO2 [Mg CO2],
C – oznacza zużycie energii (elektrycznej, paliwa) [MWh],
We – oznacza wskaźnik emisji CO2 [MgCO2/MWh].
Zgodnie z wytycznymi „Porozumienia Burmistrzów” możliwe są dwie „ścieżki” podczas
przygotowywania inwentaryzacji emisji CO2. Komisja Europejska przedstawia dwa możliwe do
wyboru podejścia przy wyborze współczynników emisji:
1. Zastosowanie „standardowych” współczynników emisji zgodnie z zasadami IPCC - podejście
to bazuje na zawartości węgla w każdym z paliw. Podejście to jest podobne do krajowych
inwentaryzacji gazów cieplarnianych, przeprowadzanych zgodnie z UNFCCC i protokołem
z Kioto. Na największą uwagę jako gaz wywołujący efekt cieplarniany zasługuje CO2 i nie ma
potrzeby obliczania udziałów emisji CH4 i N2O. Dlatego też przy tym podejściu należy określid
emisję CO2 (w t). Wyjściowa inwentaryzacja może uwzględniad także inne gazy cieplarniane
i w takim przypadku emisje zgłaszane są jako ekwiwalent CO2.
2. Zastosowanie współczynników LCA (Life Cycle Assessment — ocena cyklu życia),
uwzględniających całośd cyklu życia nośnika energii. Podejście to uwzględnia nie tylko emisje
z koocowego spalania, ale także wszystkie emisje z łaocucha dostaw (takie jak straty podczas
9
Załącznik nr 9 do Regulaminu Konkursu nr 2/PO IiŚ/ 9.3/2013, Szczegółowe zalecenia dotyczące struktury planu gospodarki
niskoemisyjnej, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 2013
19
przesyłu, emisje z rafinerii lub straty przy przetwarzaniu energii), mające miejsce poza danym
terytorium. W przypadku tego podejścia ważną rolę mogą odgrywad gazy cieplarniane inne
niż CO2. Podobnie jak w podejściu pierwszym emisje innych gazów mogą byd przeliczane jako
ekwiwalent CO2.
Dla niniejszego opracowania przyjęto podejście pierwsze.
Wskaźniki emisji przedstawia tabela poniżej:
Tab. 2. Współczynniki emisji dla spalania paliw.
10
W przypadku wystąpienia dodatkowych założeo dotyczących inwentaryzacji poszczególnych
sektorów, przedstawiono je w odpowiednich rozdziałach.
W opracowywaniu inwentaryzacji wykorzystano dane udostępnione przez:
Urząd Gminy Raciechowice;
Zarząd Dróg Wojewódzkich w Krakowie;
Biuro Projektowo-Badawcze Dróg i Mostów TRANSPROJEKT-WARSZAWA Sp. z o.o.
2.3. Wyniki inwentaryzacji w poszczególnych sektorach.
2.3.1. Budynki komunalne.11
Źródłem energii dla systemu ogrzewania budynków komunalnych w 1996 roku był wyłącznie węgiel.
Większośd budynków została wybudowana w latach 1960-1970. Obiekty posiadały wyłącznie
kotłownie węglowe. Zestawienie zużycia paliw w poszczególnych budynkach komunalnych
przedstawiono w tabeli nr 3.
10
How to develop a Sustainable Energy Action Plan (SEAP) – guidebook, Załącznik techniczny do instrukcji wypełniania szablonu SEAP:
Współczynniki emisji, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2010
11
Na podstawie danych z Urzędu Gminy Raciechowice
20
obiekt
paliwo
Szkoła Raciechowice
Szkoła Czasław
Szkoła Gruszów
Szkoła Zegartowice
Szkoła Krzesławice
OSP Czasław
OSP Raciechowice
OSP Dąbie
OSP Poznachowice Górne
OSP Kwapinka
OSP Gruszów
OSP Żerosławice
Dom kultury Komorniki
Urząd Gminy
Szkoła Poznachowice Górne
Przedszkole w Raciechowicach
Szkoła w Kawcu
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
OSP Krzesławice
Budynki kom. razem
Zużycie
[Mg]
162
101,6
129
92
91
46
29
43
30
20
41
33
19,6
80
49
23,5
39
38
1066,70
Zużycie
[MWh]
1017,36
638,048
810,12
577,76
571,48
288,88
182,12
270,04
188,4
125,6
257,48
207,24
123,088
502,4
307,72
147,58
244,92
238,64
6698,88
Emisja
[Mg CO2]
352,00656
220,764608
280,30152
199,90496
197,73208
99,95248
63,01352
93,43384
65,1864
43,4576
89,08808
71,70504
42,588448
173,8304
106,47112
51,06268
84,74232
82,56944
2317,81
Tab. 3. Zużycie paliw dla ogrzewania budynków komunalnych
Zużycie energii elektrycznej w tych budynkach wyniosło 599,30 MWh, co po przeliczeniu na emisję
CO2 wynosi 713,77 Mg CO2.
2.3.2. Obiekty użytkowo – usługowe.12
Ze względu na rolniczy charakter gminy, największe zużycie wystąpiło w budynkach przeznaczonych
do hodowli drobiu – na terenie gminy zlokalizowano 31 kurników, które emitowały łącznie ponad
2020 MgCO2/rok. W sektorze usługowym przeważały sklepy z łączną emisją ok. 700 Mg CO 2/rok.
Podobnie jak w innych sektorach – nośnikiem energii w 1996 roku był węgiel.
obiekt
kurnik
sklep
bar
Gminna Spółdzielnia
Razem
liczba
31
14
3
1
49
Zużycie
[Mg]
930
322
66
38
1356
Zużycie
[MWh]
5840,4
2022,16
414,48
238,64
8515,68
paliwo
węgiel
węgiel
węgiel
węgiel
--
Emisja
[Mg CO2]
2020,7784
699,66736
143,41008
82,56944
2946,42
Tab. 4. Zużycie paliw dla ogrzewania budynków użytkowo-usługowych
Do obliczenia zużycia energii elektrycznej w gminie przyjęto zużycie energii elektrycznej na jednego
mieszkaoca na poziomie 2,42 MWh/rok13, co daje 14 682,14 MWh dla całej gminy. Zużycie energii
12
Na podstawie danych z Urzędu Gminy Raciechowice.
Prognozowanie krótkoterminowe na lokalnym rynku energii elektrycznej, A. Lichota, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica,
Kraków 2006
13
21
elektrycznej w sektorze usług przyjęto jako 30% tej wartości, czyli 4 404,64 MWh oraz emisję
5 245,93 Mg CO2/rok.
2.3.3. Gospodarstwa domowe.
Ze względu na brak danych z roku 1996, dotyczących zużycia paliw do ogrzewania domów
prywatnych przyjęto następujące założenia:
podobnie jak w przypadku pozostałych sektorów – kotły opalane wyłącznie węglem (w roku
2004 zgazyfikowanych było zaledwie 2,4% budynków mieszkalnych14);
udział kotłów 20kW stanowił 60 % wszystkich kotłów na terenie gminy;
kotły o mocy 20kW – spalanie 6 t węgla na rok;
kotły o mocy 18kW – spalanie 4 t węgla na rok.
obiekt
liczba
Zasilane kotłami 20kW
Zasilane kotłami 18kW
Gosp. dom. razem
780
520
1300
Zużycie
[Mg]
4680
2080
6760
Zużycie
[MWh]
29390,4
13062,4
42452,8
paliwo
węgiel
węgiel
--
Emisja
[Mg CO2]
10169,08
4519,60
14688,67
Tab. 5. Zużycie paliw dla ogrzewania gospodarstw domowych
Do obliczenia zużycia energii elektrycznej w gminie przyjęto zużycie energii elektrycznej na jednego
mieszkaoca na poziomie 2,42 MWh/rok15, co daje 14 682,14 MWh dla całej gminy. Zużycie energii
elektrycznej w sektorze gospodarstw domowych przyjęto jako 70% tej wartości, czyli 10 277,50 MWh
oraz emisję 12 240,50 Mg CO2/rok.
2.3.4. Oświetlenie uliczne.16
Sied oświetlenia ulicznego w 1996 roku liczyła 272 punktów oświetleniowych. Przeważały lampy
rtęciowe, zarówno z otwartą jak i z zamkniętą komorą lampową. Oświetlenie niemal w całości było
zrealizowane na sieci wspólnej z liniami przesyłowymi niskiego napięcia.
Duże odległości słupów od krawędzi jezdni (3 i więcej metrów) przy jednocześnie bardzo krótkich
długościach wysięgników powodowały koniecznośd nakierowywania opraw pod dużym kątem co
zagrażało olśnieniem uczestników ruchu. Na terenie miejscowości o dużym skupieniu zabudowao
słupy przesyłowe n.n., na których zamontowane były oprawy, oddalone były od siebie o około 36 do
40 metrów, co wynikało z realizacji przyłączy napowietrznych do budynków. Przy mniej gęstej
zabudowie odległości podyktowane są wytrzymałością przewodów linii napowietrznej i wynoszą do
ok. 50 metrów. Wysokośd zawieszenia opraw to najczęściej ok. 7,5 metra. Oprawy montowane były
pod linią niskiego napięcia.
Zużycie energii elektrycznej dla oświetlenia ulicznego w 1996 roku wyniosło 318,33 MWh, co
w przeliczeniu na emisję CO2 stanowi 379,13 Mg CO2.
14
Program ochrony środowiska dla gminy Raciechowice, Eko – Efekt Sp. z o.o., Raciechowice 2004.
Prognozowanie krótkoterminowe na lokalnym rynku energii elektrycznej, A. Lichota, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica,
Kraków 2006
16
Na podstawie Dokumentacja programowa modernizacji systemu oświetlenia na drogach i ulicach Gminy Raciechowice,
ŚWIATŁOPROJEKT, J.Piotrowski, K.Warzyoski, grudzieo 2008r.
15
22
2.3.5. Transport.
Reforma administracyjna, przeprowadzona w 1999 roku, sprawiła, że dane dotyczące rejestracji
pojazdów zostały przekazane z urzędów gmin do placówek starostw powiatowych. Ponadto urzędy
zobligowane są do przechowywania danych dotyczących zarejestrowanych pojazdów do 5 lat po
wyrejestrowaniu pojazdu. Stąd dane dotyczące zużycia paliw do celów transportowych w 1996 roku
na terenie Gminy Raciechowice zostały opracowane na podstawie przeprowadzonych w 1995 roku
pomiarów ruchu na ówczesnej drodze krajowej 963 (aktualnie jest to droga 964), na odcinku
Dobczyce-Wiśniowa. Wyniki tych pomiarów przedstawia tabela nr 6.
kategoria
motocykle
samochody osobowe
samochody dostawcze
samochody ciężarowe bez przyczepy
samochody ciężarowe z przyczepą
autobusy
ciągniki rolnicze
RAZEM
liczba
76
3964
364
219
42
196
36
4897
Tab. 6. Średni dobowy ruch w roku 1995 na drodze nr 963 (obecnie 964) na odcinku
Dobczyce-Wiśniowa.
17
Jak wynika z zestawienia, największą liczbę pojazdów stanowiły samochody osobowe, dalej
samochody dostawcze, ciężarowe bez przyczepy oraz autobusy.
Procentowy udział poszczególnych kategorii
pojazdów *%+
4,00 1,55 0,86
4,47
0,74
samochody osobowe
samochody dostawcze
samochody ciężarowe
bez przyczepy
autobusy
7,43
motocykle
80,95
samochody ciężarowe z
przyczepą
ciągniki rolnicze
Gmina nie posiadała w tym czasie pojazdów własnych (np. do odśnieżania ulic, samochody służbowe
itp.).
Zużycie energii w transporcie w 1996 roku wyniosło 53 717,63 MWh, co zatem przekłada się na
emisję CO2 w wysokości 13 950,79 Mg CO2/rok.
17
źródło: Biuro Projektowo-Badawcze Dróg i Mostów TRANSPROJEKT-WARSZAWA Sp. z o.o.
23
2.4. Wyznaczenie linii bazowej – wartość emisji w roku 1996.
W oparciu o wyniki przeprowadzonej inwentaryzacji obliczono wartośd emisji CO2 w roku 1996. Na
terenie gminy łączne zużycie energii wyniosło 126 984,76 MWh, co w przeliczeniu na emisje CO2 daje
52 483,02 Mg CO2/rok. Zestawienie wyników przedstawia się następująco:
Zużycie energii
[MWh/rok]
7 298,18
Emisja CO2
[Mg/rok]
3 031,58
Obiekty użytkowo-usługowe
12 920,32
8 192,35
Gospodarstwa domowe
52 730,30
26 929,17
318,33
379,13
53 717,63
126 984,76
13 950,79
52 483,02
sektor
Budynki komunalne
Oświetlenie uliczne
Transport
RAZEM
Tab. 7. Zestawienie wyników inwentaryzacji zużycia energii w 1996 r.
Procentowy udział zużycia energii
0,25%
5,75%
0
Budynki komunalne
10,17%
0
42,30%
Usługi
Gospodarstwa
domowe
41,52%
transport
oświetlenie uliczne
0
Procentowy udział emisji CO2
0,72%
26,58%
5,78%
15,61%
0
51,31%
0
Budynki komunalne
0
Usługi
Gospodarstwa
domowe
transport
24
2.5. Określenie celu – redukcja emisji do roku 2020.
Zgodnie z założeniami Porozumienia Burmistrzów sygnatariusze tej inicjatywy zobowiązani są do
podjęcia działao, które przyczynią się do redukcji emisji CO2 na danym terenie o co najmniej 20%
w stosunku do przyjętego roku bazowego. W przypadku Gminy Raciechowice celem tym będzie
osiągnięcie minimum 20% redukcji wartości emisji w stosunku do roku bazowego (52 483,02 Mg
CO2/rok), czyli 10 496,6 Mg CO2/rok.
25
Część III.
Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla
Gminy Raciechowice
3.1. Ograniczanie emisji w budynkach komunalnych
A. WYMIANA ŹRÓDEŁ CIEPŁA.
W budynkach komunalnych istniejące kotłownie węglowe zastąpiono kotłowniami na olej opałowy.
Częśd obiektów sąsiadujących ze sobą posiada wspólną kotłownie, a połączenie między budynkami
wykonane jest rurociągiem ziemnym w postaci rur preizolowanych. W związku z tym aktualne zużycie
węgla w budynkach komunalnych zostało zredukowane do zera. Pomimo, że spalany olej opałowy ma
mniejszą emisyjnośd CO2 niż węgiel, wciąż jednak nie jest paliwem zero emisyjnym. Jednakże
zaspokojenie potrzeb grzewczych budynków komunalnych takich samych jak w 1996 roku, lecz przy
zastosowaniu kotłowni olejowych zmniejsza emisję CO2 (wskaźnik emisyjności dla oleju opałowego
jest niższy niż dla węgla i wynosi 0,279 t CO2/MWh). Tak więc w przypadku zastąpienia kotłów
węglowych kotłami olejowymi, w takich samych warunkach pogodowych, przy niezmienionym
zapotrzebowaniu na energię, nastąpiłoby zmniejszenie emisji o 448,82 Mg CO2. Jednakże biorąc pod
uwagę dwa dodatkowe czynniki: wyższa wartośd opałowa oleju oraz nowocześniejsze kotły,
o większej sprawności spalania, a także mając możliwośd porównania zużycia i emisji z roku 2008,
pozwalają przyjąd ograniczenie zużycia energii rzędu 4 799,576 MWh oraz zmniejszenie emisji
o 1 780,00 Mg CO2/rok.
Ze względu na zmieniające się warunki atmosferyczne i zmienne potrzeby ogrzewania budynków ilośd
spalanego paliwa ulega zmianie każdego roku. I tak dla przykładu, dla określenia emisji
i ewentualnych oszczędności, przeliczono dane (z 2008 r.) stosując wskaźnik emisyjności CO2 0,279 t
CO2/MWh. Należy pamiętad, iż w przypadku zużycia nawet takiej samej ilości węgla co oleju
opałowego, więcej emisji CO2 pochodzi ze spalania węgla. Zestawienie zużycia energii elektrycznej,
oleju opałowego oraz wartości emisji CO2 w 2008 roku przedstawiono w tabeli poniżej.
L.p.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Obiekt
Zespół Szkół Nr 1 w Raciechowicach
Zespół Szkół Nr 2 w Gruszowie
Zespół Szkół Nr 3 w Czasławiu
Zespół Szkół Nr 4 w Krzesławicach
Szkoła Podstawowa w Zegartowicach
Przedszkole Czasław
OSP Raciechowice
OSP Czasław
OSP Kwapinka
OSP Poznachowice
OSP Żerosławice
Energia
elektryczna
[kWh]
49298
9246
13755
16295
13076
8152,392
2191
4141
1516
1792
1672
Olej
opałowy
[dm3]
32300
26080
22100
22300
13000
7472,034
2720
2600
2250
1000
1200
Razem
[MWh]
377,7
274,4
238,4
243
145,2
84,1
29,8
30,6
24,4
12
13,9
26
12
13
14
15
16
17
18
19
OSP Dąbie
OSP Krzesławice
OSP Gruszów
Budynek w Mierzniu
Budynek Poldim
Dom Kultury w Komornikach
Urząd Gminy (nowy)
Urząd Gminy (stary)
RAZEM
1660
5450
6678
5009,746
8250
5823,137
41623
8200
203828,3
RAZEM [MWh]
RAZEM [Mg CO2]
203,8
242,7258
1300
7319,543
7472,034
4591,658
3270
5337,167
16830
7675,355
186817,8
1899,3
529,90
14,9
79,9
82,6
51,7
41,5
60,1
212,7
86,2
2103,1
2103,1
772,6258
Tab. 8. Zestawienie zużycia energii elektrycznej i oleju opałowego w budynkach komunalnych w 2008 r.
18
Aktualizacja danych pozwoliła na stwierdzenie prawidłowości przyjętych założeo. Dla porównania
poniżej przedstawiono dane z 2013 r.
Zużycie energii 2013
L.p.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
Obiekt
UG stary+UG nowy
Zespół Szkół Nr 1 w
Raciechowicach
Zespół Szkół Nr 2 w Gruszowie +
OSP Gruszów
Zespół Szkół Nr 3 w Czasławiu +
Przedszkole Czasław
+ OSP Krzesławice
Szkoła Podstawowa w
Zegartowicach
OSP Raciechowice
OSP Czasław
OSP Kwapinka
OSP Poznachowice
OSP Żerosławice
OSP Dąbie
Budynek w Mierzniu
Środowiskowy Dom Samopomocy
w Komornikach
RAZEM
Energia
elektryczna
Energia
cieplna
[kWh]
[kWh]
RAZEM zużycie
energii
Emisja CO2
[Mg]
[MWh]
46 285
177 419
223,70
104,63
44 655
354 428
399,08
152,07
24 355
289 233
313,59
109,70
21 323
177 461
198,78
74,91
14 124
165 281
179,40
62,93
10 783
90 027
100,81
37,96
1 344
4 774
4 229
1 076
2 446
1 282
1 227
35 385
45 885
51 597
25 200
47 261
22 617
29 274
36,73
50,66
55,83
26,28
49,71
23,90
30,50
11,47
18,49
19,43
8,31
16,10
7,84
9,63
4 887
52 322
57,21
20,42
1 563 387 1 746,18
653,89
182 789
Tab. 9. Zestawienie zużycia energii elektrycznej i oleju opałowego w budynkach komunalnych w 2013 r.
18
19
19
Miejski Program Energetyczny (Municipal Energy Programme) na lata 2010 – 2013, M. Skrzypczak, W. Patalita, Raciechowice 2009.
Na podstawie danych z Urzędu Gminy Raciechowice.
27
W wyniku prowadzonych prac termomodernizacyjnych połączono źródła ciepła dla kilku budynków
(np. Zespół Szkół Nr 2 w Gruszowie + OSP Gruszów). Ponadto budynki Poldim, Dom Kultury
w Raciechowicach i Szkoła w Kawcu zmieniły swój charakter lub przestały funkcjonowad, w związku
z czym zmieniła się liczba obiektów ujętych w zestawieniu.
Gmina Raciechowice prowadzi rozmowy w sprawie podpięcia sieci gazowniczej do Zespołu Szkół nr 3
i Przedszkola w Czasławiu. W przypadku pozytywnych wyników tych negocjacji nastąpi zamiana
spalanego paliwa – olej opałowy zostanie zamieniony gazem ziemnym. Tym samym współczynnik
emisji zostanie obniżony do 0,202 [t CO2/MWh+. Jeżeli spalanie paliwa do celów grzewczych
pozostanie w obydwu budynkach na takim samym poziomie co w 2008 roku (tj. 29,75 m 3), to emisja
CO2 obniży się o kolejne 33,11 Mg CO2/rok. Aktualnie trwają rozmowy w sprawie projektu
budowlanego odnośnie budowy przyłącza.
B. TERMOMODERNIZACJA BUDYNKÓW KOMUNALNYCH
Lata 2007-2008
1. Zespół Szkół nr 1 w Raciechowicach (rok budowy: 1962)
Termomodernizację budynku przeprowadzono w kwietniu 2007 roku. Zakres prac obejmował:
modernizacja instalacji c.o.,
ocieplenie stropodachu,
ocieplenie ścian zewnętrznych,
wymiana okien drewnianych,
wymiana drzwi zewnętrznych.
Całkowity nakład inwestycyjny: 532 740 zł
Zmniejszenie zapotrzebowania na energię: 39,4 %
2. Zespół Szkół nr 2 w Gruszowie (1962)
wymiana okien drewnianych i luksferów,
Całkowity nakład inwestycyjny: 1 606 808 zł
3. Zespół Szkół nr 3 w Czasławiu (1962)
wymiana okien drewnianych,
Zmniejszenie zapotrzebowania na energię: 55 %
28
4. Zespół Szkół Nr 4 w Krzesławicach (1962)
5. Szkoła Podstawowa w Zegartowicach (1962)
6. Budynek w Mierzniu (1954)
Termomodernizację budynku przeprowadzono w listopadzie 2008 roku. Zakres prac obejmował:
ocieplenie ścian poddasza,
ocieplenie stropodachu wentylowanego,
wymiana instalacji c.w.u.,
ocieplenie dachu,
ocieplenie stropu nad piwnicą i podług na gruncie (posadzki parteru),
wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, zamontowanie nawiewników.
7. Dom Kultury w Komornikach (1965)
Termomodernizację budynku przeprowadzono w listopadzie 2008 roku. Zakres prac obejmował:
ocieplenie stropu pod nieogrzewanym poddaszem, skosów dachu,
ocieplenie stropu nad piwnicą, posadzek na gruncie,
wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, zamontowanie nawiewników.
Łącznie termomodernizacja wyżej wymienionych 7 budynków przyczyniła się do redukcji emisji CO2
na poziomie 319,48 Mg CO2/rok. Całkowity koszt działao termomodernizacyjnych wyniósł
2 189 684,00 PLN. Zestawienie oszczędności emisji CO2 przedstawiono w tabeli poniżej.
29
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
Obiekt
Zespół Szkół nr 1 w Raciechowicach
Zespół Szkół nr 2 w Gruszowie
Zespół Szkół nr 3 w Czasławiu
Szkoła Podstawowa w Zegartowicach
Budynek w Mierzniu
Dom Kultury w Komornikach
Efekt ekologiczny
(redukcja emisji CO2)
[%]
39,4
50,5
55
54,9
57,4
77,72
70,93
RAZEM
Efekt ekologiczny
(redukcja emisji
CO2) [Mg/rok]
49,52
88,69
41,65
52,83
52,4
12,33
22,06
319,48
Tab. 10. Redukcja emisji w budynkach komunalnych po przeprowadzonej termomodernizacji.
20
Lata 2012 - 2013
Gmina Raciechowice uzyskała wsparcie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej na realizację projektu „Termomodernizacja wybranych budynków użyteczności publicznej na
terenie Gminy Raciechowice”. Zadanie zostało zrealizowane w terminie od 04.10.2012 r. do
14.06.2013 r.
Całkowity koszt projektu wyniósł 1 871 619,87 zł w tym udział NFOŚiGW 1 709 799,17 zł, z czego
888 591,00 zł stanowiła dotacja, a 821 208,17 zł pożyczka. Udział Gminy Raciechowice to środki
własne w wysokości 161 209,61 zł. W ramach projektu wykonano termomodernizację następujących
budynków:
1. Budynek OSP w Czasławiu:
Zakres prac:
Modernizacja systemu c.o. (m,in, wymiana grzejników, montaż zaworów termostatycznych,
odpowietrzników, wymiana przewodów).
Ocieplenie ścian zewnętrznych styropianem (gr. 14 cm),
Ocieplenie stropu pod nieogrzewanym poddaszem wełną mineralną (gr. 16 cm),
Wymiana okien, drzwi zewnętrznych, zamontowanie nawiewników higrosterowanych,
Modernizacja systemu przygotowania c.w.u - zamontowanie 3 zestawów kolektorów
słonecznych (powierzchnia kolektora 2,65 m2, sprawnośd optyczna 82,4%, zasobnik c.w.u o
pojemności 500 l).
Całkowity nakład inwestycyjny: 200 506,46 zł
Zmniejszenie zapotrzebowania na energię 70,94 %
2. Budynek Przedszkola w Czasławiu:
Zakres prac:
Ocieplenie ścian zewnętrznych styropianem (gr. 14cm).
3. Budynek OSP w Dąbiu:
20
30
Zakres prac:
Modernizacja systemu c.o. (m,in, wymiana grzejników, montaż zaworów termostatycznych,
Ocieplenie stropu pod nieogrzewanym poddaszem wełną mineralną (gr. 16cm).
Ocieplenie ścian zewnętrznych styropianem (gr. 14 cm).
Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej zewnętrznej, zamontowanie nawiewników
higrosterowanych.
Modernizacja systemu przygotowania c.w.u -zamontowanie 2 zestawów kolektorów
pojemności 300 l).
4. Budynek OSP w Gruszowie:
Zakres prac:
Modernizacja systemu c.o. (m,in. wymiana grzejników, montaż zaworów termostatycznych,
Ocieplenie stropu pod nieogrzewanym poddaszem wełną mineralną (gr. 20 cm).
Ocieplenie podłóg na gruncie styropianem (gr. 10 cm).
higrosterowanych,
pojemności 300 l).
5. Szkoła w Kawcu:
Zakres prac:
Modernizacja systemu c.o. (m,in. montaż zaworów termostatycznych, odpowietrzników,
płukanie instalacji).
Ocieplenie stropu nad piwnicą styropianem (gr. 6 cm).
Wymiana drzwi zewnętrznych, zamontowanie nawiewników higrosterowanych.
słonecznych (Powierzchnia czynna 5,46 m2 , moc 2472 W, zasobnik c.w.u o pojemności 300l).
6. Budynek OSP w Krzesławicach:
Zakres prac:
31
Modernizacja systemu c.o. (m.in. wymiana grzejników, montaż zaworów termostatycznych,
Ocieplenie dachu oraz wykonanie lekkiej konstrukcji dachowej drewnianej w spadku krytej
blachą profilowaną. Materiał wełna min gr. 20 cm.
Ocieplenie stropu nad piwnicami styropianem (gr. 10 cm).
higrosterowanych.
pojemności 400 l).
7. Budynek OSP w Kwapince:
Zakres prac:
Modernizacja systemu c.o. (m,in. montaż zaworów termostatycznych, odpowietrzników,
płukanie instalacji).
Ocieplenie stropu nad piwnicą praz podłóg na gruncie styropianem (gr. 10 cm).
higrosterowanych,
słonecznych (powierzchnia czynna kolektorów 7,28 m2, moc 3292 W, zasobnik c.w.u o
pojemności 700 l).
8. Budynek OSP w Poznachowicach Górnych:
Zakres prac:
Modernizacja systemu c.o. (m.in. wymiana grzejników, montaż zaworów termostatycznych,
odpowietrzników, wymiana przewodów)
Ocieplenie stropodachu wentylowanego wełną (gr. 20 cm).
higrosterowanych,
pojemności 300 l).
32
9. Dom Kultury w Raciechowicach:
Zakres prac:
Modernizacja instalacji c.o (m. in. montaż grzejników, zaworów termostatycznych,
odpowietrzników, wymiana przewodów, wykonanie przyłącza z kotłowni budynku Urzędu
Gminy).
higrosterowanych.
Modernizacja systemu przygotowania c.w.u - zamontowanie 1 zestawu kolektorów
słonecznych (powierzchnia czynna 1,82 m2, moc 823 W, zasobnik c.w.u o pojemności 100 l).
10. Budynek OSP w Żerosławicach:
Zakres prac:
Modernizacja instalacji c.o.,
higrosterowanych,
słonecznych (powierzchnia czynna 3,64 m2, moc 1646 W, zasobnik c.w.u o pojemności 300 l).
Łącznie termomodernizacja wyżej wymienionych 10 budynków przyczynia się do redukcji emisji CO2
na poziomie 425,00 Mg CO2/rok. Zestawienie szacowanych oszczędności emisji CO2 przedstawiono
w tabeli poniżej.
Lp.
Lokalizacja/obiekt
Efekt
ekologiczny
Efekt
ekologiczny
(redukcja emisji
CO2) [%]
(redukcja emisji
CO2) [Mg/rok]
1
Budynek OSP w Czasławiu
73
61
2
Budynek Przedszkola w Czasławiu
54
10
3
Budynek OSP w Dąbiu
78
57
4
Budynek OSP w Gruszowie
74
50
5
Szkoła w Kawcu
70
34
6
Budynek OSP w Krzesławicach
69
48
7
Budynek OSP w Kwapince
83
46
8
Budynek OSP w Poznachowicach Górnych
73
32
33
9
Dom Kultury w Raciechowicach
93
41
10
Budynek OSP w Żerosławicach
79
46
RAZEM
Tab.11. Redukcja emisji CO2 w budynkach komunalnych po termomodernizacji.
425
21
Ponadto na dachu Przedszkola w Czasławiu zainstalowano tzw. zielony dach:
Koncepcja zielonego dachu w Gminie Raciechowice została wypracowana w ramach projektu Ogród
nad głową - czyli szwajcarskie zielone dachy i żyjące ściany modelem i inspiracją dla innowacyjnych
działao polskich samorządów (gmin) na rzecz oszczędności energii i ochrony klimatu. Inwestycję
poprzedzono niezbędną ekspertyzą techniczną stanu dachu, która potwierdziła możliwośd budowy
zielonego dachu na obecnej konstrukcji budynku. Maksymalny ciężar określono na 60 kg/m 2. Na
dachu najpierw wykonano niezbędną hydroizolację, a następnie rozłożono warstwę słomy oraz
substratu (o łącznej grubości 7 cm). Ostatnim etapem było posadzenie rozchodników.
Biorąc pod uwagę fakt, iż dach Przedszkola w Czasławiu był dostatecznie docieplony, instalacja
zielonego dachu nie przyczynia się zbytnio do zmniejszenia zużycia energii i wartości emisji zastosowana technologia pozwala na zmniejszenie strat ciepła o ok. 0,21 MWh/rok (tj. ok. 0,06 Mg
CO2/rok), co stanowi ok. 1,2 % zapotrzebowania na ciepło dla tego budynku.
C. WYKORZYSTANIE OGNIW FOTOWOLTAICZNYCH
Gmina Raciechowice planuje dalsze ograniczanie zużycia paliw kopalnych na potrzeby produkcji
energii elektrycznej w budynkach użyteczności publicznej poprzez wykorzystanie energii Słooca.
W tym celu zaplanowano budowę instalacji paneli fotowoltaicznych o mocy 3,96 kW. Pozwoli to
Gminie Raciechowice wytworzyd rocznie średnio 3 364 kWh energii elektrycznej. Żywotnośd instalacji
oszacowano na 30 lat. Działanie to przyczyni się do redukcji emisji CO2 w ilości 3,61 Mg CO2/rok.
Koszt inwestycji oszacowano na 64 944,00 zł.
D. WYMIANA TRADYCYJNYCH ŻARÓWEK I ŚWIETLÓWEK NA OPRAWY LED
W planach gminy znajduje się działanie dotyczące wymiany tradycyjnych żarówek i świetlówek na
oprawy LED. Łącznie wymianie podlegałoby ponad 1000 żarówek i świetlówek, co przekłada się na
zmniejszenie mocy zainstalowanych systemów o ok. 35 350 W. Szacowany koszt przedsięwzięcia to
320 477,00 zł. Przy założeniu, że czas pracy opraw oświetleniowych w budynkach szkolnych to ok.
2000h rocznie (ok. 2500 dla budynków biurowych), wymiana żarówek przyczyni się do zmniejszenia
zużycia energii elektrycznej o ok. 70,70 MWh, co daje w przeliczeniu 84,20 Mg CO2/rok.
Podczas wymiany żarówek warto rozważyd zastosowania czujników ruchu. Oświetlenie sterowane
poprzez czujniki ruchu potrafi obniżyd zużycie energii wykorzystywanej do oświetlenia wnętrz
budynków nawet do kilkudziesięciu procent. Zastosowanie tego typu czujników sprawia, że światło
jest automatycznie załączane i wyłączane w zależności od występowania ruchu. Po określonym czasie
czujnik automatycznie wyłącza oświetlenie. Niektóre modele posiadają także wyłączniki
zmierzchowe, co sprawia, że światło nie zaświeca się w dzieo. Koszt jednego czujnika waha się
w zależności od stopnia zaawansowania jego wykorzystania. Czujniki ruchu dostępne są w cenie od
50 zł wzwyż. Oszczędności wynikające z zastosowania czujników ruchu będą różne w zależności od
liczby zastosowanych czujników, miejsc ich zastosowania i odpowiedniej lokalizacji. Liczbowe
21
34
oszacowanie możliwych oszczędności, wynikających z zastosowania czujników, jest zatem niemożliwe
na tym etapie.
E. EDUKACJA UŻYTKOWNIKÓW
Gmina Raciechowice bierze czynny udział w projektach promujących energooszczędny tryb życia.
Przykładem takich działao jest udział w projekcie EURONET 50-50, którego rezultaty zakładały
min. 2,5% oszczędnośd energii w budynkach biorących udział w projekcie. W rezultacie
przeprowadzonych działao w Zespole Szkół nr 1 w Raciechowicach odnotowano oszczędnośd energii
na poziomie 5,2% w okresie dwuletnim (2011-2012). Średnie oszczędności pośród 11 obiektów
biorących udział w projekcie, wyniosły ok. 10% we wszystkich szkołach wdrażających metodykę
50/50.
W kwietniu 2013 roku ruszyła druga, trzyletnia edycja projektu pn. EURONET 50/50 MAX.
W projekcie biorą udział trzy szkoły z terenu Raciechowic (tj. Zespół Szkół nr 1 w Raciechowicach,
Zespół Szkół nr 2 w Gruszowie, Zespół Szkół nr 4 w Krzesławicach).
Pozwala to na utrzymanie założenia 2,5% oszczędności energii w budynkach szkolnych, tak więc
implementacja i rozszerzenie działao na pozostałe placówki szkolne pozwoli zaoszczędzid zatem
31,97 MWh, czyli przyczyni się do redukcji emisji o 11,24 Mg CO2/rok.
Ponadto działania edukacyjne skierowane do dorosłych użytkowników budynków komunalnych
pozwalają na zmniejszenie zużycia energii na poziomie 10-15%. Biorąc pod uwagę aktywne działania
gminy w kwestii zarządzania energią oraz aktywny udział mieszkaoców w prowadzonych przez gminę
działaniach, przyjęto łącznie oszczędnośd energii rzędu 1 094,73 MWh/rok, co pozwoli na
zmniejszenie emisji CO2 o 454,74 Mg/rok.
Działanie
Wymiana źródeł
ciepła
Termomodernizacja
budynków
komunalnych
Instalacja ogniw PV
Wymiana
oświetlenia (LED)
Edukacja
użytkowników
Rodzaj
działania
Czas realizacji
Koszt realizacji
[PLN]
Redukcja emisji
CO2 [Mg/rok]
inwestycyjne
2008-2013
-
1813,11
inwestycyjne
2007-2013
2 189 684,00
+1 871 620,00
744,48
inwestycyjne
2016-2020
64 944,00
3,61
inwestycyjne
2015-2020
320 477,00
84,20
edukacyjne
2009-2020
50 000,00
454,74
Tab.12. Zestawienie działao i redukcja emisji w budynkach komunalnych.
3.2. Modernizacja oświetlenia ulicznego
Modernizacja i rozbudowa oświetlenia ulicznego prowadzona jest w sposób ciągły. W roku 2008
liczba opraw wynosiła już 357, jednakże wciąż większośd (ponad 64 %) stanowiły lampy rtęciowe.
Zostały one wymienione na nowocześniejsze i zarazem bardziej oszczędne lampy sodowe. W 2011 r.
sied liczyła 368 punktów świetlnych. Pomimo zwiększenia liczby opraw, dzięki zastosowaniu lamp
sodowych o mniejszych mocach, zmniejszeniu uległa moc zainstalowana dla całej sieci. Dzięki temu
zmniejszyło się zużycie węgla na wyprodukowanie energii elektrycznej, a co za tym idzie zmniejszyła
się ilości szkodliwych czynników wydalanych podczas spalania węgla. I tak zatem szacuje się roczną
35
oszczędności energii po modernizacji oświetlenia na 111,03 MWh, co w przeliczeniu na emisje CO2
daje 132,24 Mg/rok.
Dodatkowym efektem modernizacji systemu oświetlenia jest zmniejszenie ilości rtęci wprowadzanej
do środowiska podczas eksploatacji opraw (oprawy rtęciowe zawierają wielokrotnie wyższą
zawartośd rtęci niż zastosowane oprawy sodowe).
W roku 2012 sied liczyła 376 punktów świetlnych, a zużycie energii elektrycznej dla oświetlenia
ulicznego wynosiło ok. 169,98 MWh. Oszczędności w stosunku do roku bazowego to ok. 148,35
MWh, czyli 176,68 Mg CO2/rok.
Gmina planuje dalszą modernizację oświetlenia ulicznego poprzez:
a) modernizację istniejących obecnie na terenie gminy 376 punktów świetlnych (lampy sodowe,
stan na koniec 2014 r.) polegającą na instalacji energooszczędnych opraw oświetleniowych
ze źródłami światła LED. Wskutek zastosowania opraw LED, zużycie energii elektrycznej
zostanie zredukowane o 106,317 MWh, a szacowane oszczędności z tego tytułu wyniosą ok.
66 979,79 zł rocznie. Działanie przyczyni się do ograniczenia emisji dwutlenku węgla o 126,62
Mg rocznie. Z uwagi na trwałośd instalacji LED, zmniejszeniu ulegną koszty eksploatacji, jak
również nakłady na konserwację oświetlenia. W przeciwieostwie do lamp sodowych, oprawy
LED są trwalsze – ich czas eksploatacji jest znacznie dłuższy (30 000 ÷ 50 000 godzin) i nie
zawierają szkodliwej dla środowiska rtęci 22. Koszt przedsięwzięcia - ok. 676 800,00 zł.
b) budowę 200 nowych punktów świetlnych wraz z pełną infrastrukturą oświetleniową.
Dodatkowe 200 lamp przyczyni się do zwiększenia zapotrzebowania na energię elektryczną
(ok. 30,23 MWh). Będzie jednak ono pokryte dzięki produkcji energii ze źródeł odnawialnych
- bez dodatkowych emisji CO2. (w innym wypadku emisje wzrosłyby o 36 Mg CO2/rok). Koszt
przedsięwzięcia - ok. 2 000 000,00 zł.
Działanie
Rodzaj
działania
Czas realizacji
Koszt realizacji
[PLN]
Redukcja emisji
CO2 [Mg/rok]
Modernizacja
oświetlenia
inwestycyjne
2008-2020
2 676 800
osiągnięta: 132,24
planowana: 126,62
Tab.13. Zestawienie działao i redukcja emisji w oświetleniu ulicznym.
3.3 Stosowanie kryteriów zielonych zamówień publicznych
W oficjalnym komunikacie Komisji Europejskiej zielone zamówienia publiczne (ang. green public
procurement) zostały zdefiniowane jako „proces, w ramach którego instytucje publiczne starają się
uzyskad towary, usługi i roboty budowlane, których oddziaływanie na środowisko w trakcie ich cyklu
życia jest ograniczone w porównaniu do towarów, usług i robót budowlanych o identycznym
przeznaczeniu, jakie zostałyby zamówione w innym przypadku”23. Zgodnie z Ustawą Prawo Zamówieo
Publicznych (art. 30 ust. 6, art. 91 ust.2), Zamawiający ma możliwośd uwzględnienia w dokumentacji
przetargowej wymagao ekologicznych jako jednego z kryteriów wyboru najkorzystniejszej oferty,
przyczyniając się tym samym do ograniczenia negatywnej presji na środowisko oraz realizacji
lokalnych celów w zakresie efektywności energetycznej i ograniczenia emisji CO2. Szacuje się, że
22
23
http://ledlp.pl/index.php/pl/zalety-technologiiKomunikat Komisji Europejskiej „Zamówienia publiczne na rzecz poprawy stanu środowiska”, COM (2008) 400, 2008, s. 4.
36
wskutek wprowadzenia kryteriów środowiskowych do procedur przetargowych będzie możliwe
dalsze obniżenie zużycia energii w sektorze budynków publicznych, urządzeo i wyposażenia o ok. 1,71
MWh, a tym samym ograniczenie emisji CO2 o 2,04 Mg rocznie.
Działanie
Rodzaj
działania
Czas realizacji
Koszt realizacji
[PLN]
Redukcja emisji
CO2 [Mg/rok]
Zielone zamówienia
publiczne
nieinwestycyjne
2015-2020
-
2,04
Tab.14. Zestawienie działao i redukcja emisji w przypadku stosowania zielonych zamówieo publicznych.
3.4. Ograniczanie emisji w budynkach użytkowo-usługowych
Podczas rozwoju gospodarczego gminy nie zmieniał się jej rolniczy charakter. Ważnymi zmianami
zachodzącymi w sektorze użytkowo-usługowym są zmiany w ilości obiektów. I tak spośród
31 kurników pozostało zaledwie 10 – spadek 2/3 zużycia węgla. Natomiast wzrosła liczba sklepów do
około 30 – wzrost zużycia węgla o połowę. Działania te spowodowały zmniejszenie zużycia energii na
cele grzewcze o 1 645,36 MWh, co pozwala zaoszczędzid rocznie 569,29 Mg CO2.
Ponadto szacuje się, że przeprowadzana stopniowo wymiana kotłów w przedsiębiorstwach na nowe
kotły (o lepszej sprawności) pozwoli na zaoszczędzenie ok. 30% spalanego paliwa, czyli ok.
2 554,70 MWh rocznie, co daje w przeliczeniu 883,92 Mg CO2.
Działania edukacyjne – Dni Energii, szkolenia z zakresu oszczędnego gospodarowania energią, porady
dotyczące oszczędzania i zarządzania energią na stronie internetowej gminy oraz indywidualne
konsultacje przedsiębiorców ze specjalistami od modernizacji budynków i usprawnieo
energetycznych pozwolą zaoszczędzid 10% energii, tj. 1 292,03 MWh czyli 819,24 Mg CO2/rok.
Działanie
Zmiana liczby
punktów
użytkowousługowych
Wymiana kotłów
Szkolenia, Dni
Energii, konsultacje
Rodzaj
działania
Czas realizacji
Koszt realizacji
[PLN]
Redukcja emisji
CO2 [Mg/rok]
nieinwestycyjne
2008-2020
0,00
569,29
inwestycyjne
Do 2020
160 000,00
883,92
2012-2020
Uwzględniono w ramach
działao w sektorze
komunalnym
819,24
edukacyjne
Tab.15. Zestawienie działao i redukcja emisji w użytkowo-usługowych.
3.5. Ograniczanie emisji w transporcie
Ze względu na fakt, iż gmina nie posiada własnej sieci komunikacyjnej, działania zmierzające do
redukcji emisji CO2 z transportu zostały ograniczone do kampanii i szkoleo promujących ekologiczny
styl jazdy (tzw. Eco-driving). Oferowane szkolenia dają możliwośd poznania teoretycznych podstaw
Eco-drivingu, oraz przetestowania poznanych zasad na symulatorach pod okiem wyspecjalizowanych
instruktorów. Ze względu na charakter prowadzonych szkoleo, oraz na specyfikę sieci drogowej
i rodzajów pojazdów, spodziewany rezultat to zmniejszenie zużycia paliwa wśród kierowców
37
samochodów osobowych (średnio o ok. 5-10%, maksymalnie 33%24), co pozwoli na redukcję emisji
CO2 o 900,39 Mg/rok.
Ponadto zgodnie z polityką Unii Europejskiej oraz celami przyjętymi w Polityce energetycznej Polski
do 2030 roku25 powinien nastąpid wzrost udziału biopaliw w rynku paliw transportowych do 10%
w 2020 r. W przypadku Gminy Raciechowice będzie to stanowiło o ograniczeniu emisji o 1395,08 Mg
CO2/rok.
Działanie
Szkolenia dla
kierowców
10% udział
biopaliw
Rodzaj
działania
Czas realizacji
edukacyjne
do 2020
inne
do 2020
Koszt realizacji
[PLN]
5000,00
za 1 szkolenie
Redukcja emisji
CO2 [Mg/rok]
--
1395,08
900,39
Tab.16. Zestawienie działao i redukcja emisji w transporcie.
3.6. Ograniczanie emisji w gospodarstwach domowych
W przypadku gospodarstw domowych należy rozpatrzyd dwa aspekty dotyczące możliwych
oszczędności zużycia energii, tym idzie – ograniczenia emisji CO2. Na ostateczny wynik-zmniejszenie
emisji CO2 będą tutaj w dużym stopniu miały zarówno działania edukacyjne jak i inwestycyjne.
Działania edukacyjne, które przyczynią się w sposób pośredni do redukcji emisji CO2:
organizacja Dni Energii – zgodnie z założeniami Porozumienia Burmistrzów mają one na celu
promowad zrównoważone wykorzystanie energii wśród mieszkaoców, pokazad mieszkaocom,
w jaki sposób można oszczędzad energię w codziennym życiu. Ponadto stanowią doskonałe
narzędzie do tworzenia i umacniania więzi z mieszkaocami i lokalnymi interesariuszami oraz
promowania wśród nich efektywności energetycznej, wykorzystania odnawialnych źródeł
energii i ochrony klimatu. Dni Energii dają władzom lokalnym znakomitą sposobnośd
zaprezentowania swojego zaangażowania w osiąganie celów klimatycznych UE na szczeblu
lokalnym oraz dania dobrego przykładu swoim mieszkaocom. Pozwalają też na przekazanie
informacji dotyczących wdrażania działao wynikających z podpisania Porozumienia
Burmistrzów, w tym konsultacji dla wdrażania SEAP.
Dni Energii obejmują szereg różnorodnych imprez organizowanych przez miasta we
współpracy z lokalnymi instytucjami i mieszkaocami, takich jak: zwiedzanie obiektów, zawody
i konkursy, wystawy, fora dyskusyjne;
przygotowanie na stronie internetowej gminy działu z poradami dotyczącymi oszczędzania
i zarządzania energią w gospodarstwach domowych;
lekcje dotyczące oszczędnego gospodarowania energią dla dzieci i młodzieży szkolnej,
wycieczki i pokazy działania instalacji OZE;
fachowe porady konsultacyjne dla chętnych do inwestowania w OZE, zainteresowanych
termomodernizacją budynków, możliwymi sposobami zmniejszenia zużycia energii
w domach.
24
Akademia Ekojazdy, www.akademiaekojazdy.pl
Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Załącznik do uchwały nr 202/2009 Rady Ministrów z dnia 10 listopada 2009 r., Ministerstwo
Gospodarki
25
38
Szacuje się, że w wyniku działao edukacyjnych nastąpi zmniejszenie zużycia energii w ok. 10%,
co pozwoli zmniejszyd emisję CO2 o 2 692,92 Mg/rok.
Działania inwestycyjne:
około 5% gospodarstw domowych zostało podłączone do sieci gazowej (poprowadzonej
z gmin sąsiednich – Łapanów i Gdów). Przy kolejnych aktualizacjach Planu należy pamiętad
o negocjacjach w sprawie budowy stacji I stopnia w Dobczycach, która ułatwi gazyfikację
gminy Raciechowice. W przypadku rozwoju sieci gazowniczej należy uaktualnid dane
dotyczące zużycia gazu i osiągniętych oszczędności emisji CO2 w stosunku do węgla.
stopniowa wymiana kotłów, nawet w przypadku pozostania przy kotłach węglowych,
pozwala zaoszczędzid min. 30 % paliwa. Zakładając, że wymiana kotłów nastąpi w 60%
gospodarstw domowych, szacunkowa oszczędnośd zużycia energii wyniesie 7 641,50 MWh
rocznie, co daje oszczędnośd rzędu 2 643,96 Mg CO2/rok.
zgodnie z decyzją Komisji Europejskiej z 8 grudnia 2008 r. i wprowadzeniem rozporządzenia
Komisji (WE) nr 244/2009 z 18 marca 2009 r. w sprawie wykonania dyrektywy 2005/32/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wymogów dotyczących ekoprojektu dla
bezkierunkowych lamp do użytku domowego, stopniowo zostają wycofywane tradycyjne
żarówki wolframowe (w 2009 – 100W, 2010 r. – ≥75W, 2011 r. – ≥60W, 2012 r. – ≥40 i 25W;
2016 r. – najmniej wydajne halogeny klasy C)26. W związku z tym nastąpi wymiana żarówek
w gospodarstwach domowych na coraz bardziej popularne energooszczędne świetlówki
kompaktowe. Przy założeniu, że 20% energii elektrycznej jest wykorzystywane
na oświetlenie, oraz że wymiana żarówek na energooszczędne pozwala na ograniczenie
zużycia energii do 80%, to działanie przyczyni się do oszczędności energii rzędu 1 644,4
MWh/rok i redukcji emisji CO2 o 1 958,48 Mg/rok.
Działanie
Dni Energii,
konsultacje, strona
internetowa
Wymiana kotłów
Wymiana żarówek
Rodzaj
działania
Czas realizacji
Koszt realizacji
[PLN]
Redukcja emisji
CO2 [Mg/rok]
edukacyjne
do 2020
działao w sektorze
komunalnym
2 692,92
inwestycyjne
inwestycyjne
do 2020
do 2020
2 600 000,00
W zależności od cen
Tab.17. Zestawienie działao i redukcja emisji gospodarstwach domowych.
2 643,96
1 958,48
3.7. Zestawienie działań
Działania prowadzone i zaplanowane do dalszej realizacji w celu redukcji emisji CO2 w Gminie
Raciechowice do 2020 roku, przy spełnieniu założeo przedstawionych w poprzednich rozdziałach,
pozwolą na ograniczenie emisji o 15 224,32 Mg CO2/rok. Stanowi to 29,00 % redukcji w stosunku do
emisji CO2 w roku bazowym 1996.
26
Pozytywne i negatywne aspekty wycofania tradycyjnych żarówek, K. Pachucki, Biuro PTPiREE, „Energia elektryczna” 12/2009
39
Działanie
Rodzaj
działania
Wymiana źródeł
inwestycyjne
ciepła
Termomodernizacja
budynków
inwestycyjne
komunalnych
Instalacja ogniw PV
inwestycyjne
Wymiana
inwestycyjne
oświetlenia (LED)
Edukacja
edukacyjne
użytkowników
Modernizacja
inwestycyjne
oświetlenia (ulice)
Zielone zamówienia
nieinwestycyjne
publiczne
Zmiana liczby
punktów użytkowo- nieinwestycyjne
usługowych
Wymiana kotłów
inwestycyjne
(usługi)
Szkolenia, Dni
Energii, konsultacje
edukacyjne
(usługi)
Szkolenia dla
edukacyjne
kierowców
10% udział biopaliw
inne
Dni Energii,
konsultacje, strona
edukacyjne
internetowa
(gospodarstwa)
Wymiana kotłów
inwestycyjne
(gospodarstwa)
Wymiana żarówek
inwestycyjne
(gospodarstwa)
RAZEM
Czas realizacji
Koszt realizacji
[PLN]
Redukcja emisji
CO2 [Mg/rok]
2008-2013
--
1813,11
2007-2013
4 061 304,00
744,48
2016-2020
64 944,00
3,61
2015-2020
320 477,00
84,20
2009-2020
50 000,00
454,74
2008-2020
2 676 800
258,86
2015-2020
--
2,04
2008-2020
0,00
569,29
Do 2020
160 000,00
883,92
2012-2020
działao w sektorze
komunalnym
819,24
do 2020
do 2020
5000,00
za 1 szkolenie
--
900,39
1 395,08
do 2020
działao w sektorze
komunalnym
2 692,92
do 2020
2 600 000,00
2 643,96
do 2020
W zależności od cen
1 958,48
min. 9 938 525,00
15 224,32
Tab.18. Zestawienie działao i redukcja emisji w Gminie Raciechowice.
40
Stan realizacji działao, tj. osiągnięta redukcja emisji CO2 na rok 2014 przedstawia się następująco:
gospodarstwa;
33,33 %
samorząd; 84,54 %
transport; 35,19 %
uslugi; 50,03 %
W ramach działao samorządu wzięto pod uwagę zarówno działania realizowane w budynkach
komunalnych, a także oświetlenie uliczne (51% stan realizacji) i zielone zamówienia publiczne.
Aktualnie, przyjmując założenia przedstawione w Części III, można uznad, iż osiągnięcie zaplanowanej
redukcji emisji wynikającej z zaplanowanych działao (29%) jest spełnione w 47%. Należałoby
zwiększyd wysiłki na realizację działao w sektorze gospodarstw domowych i transportu. Jeżeli
natomiast odnieśd się do celu 20% zmniejszenia emisji CO2 (tj. 10 496,6 Mg CO2/rok), to jest on
spełniony w 61 %.
41
Tab. 19. Harmonogram realizacji działao określonych w Planie
Działanie
Od 1999 2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
Wymiana źródeł ciepła
Termomodernizacja budynków komunalnych
Instalacja ogniw PV
Wymiana oświetlenia (LED)
Edukacja użytkowników
Modernizacja oświetlenia
Stosowanie kryteriów zielonych zamówieo
publicznych
Zmiana liczby punktów użytkowo-usługowych
Wymiana kotłów (usługi)
Szkolenia, Dni Energii, konsultacje (usługi)
Szkolenia dla kierowców
10% udział biopaliw
Dni Energii, konsultacje, strona internetowa
(gospodarstwa)
Wymiana kotłów (gospodarstwa)
Wymiana żarówek (gospodarstwa)
42
2020
Część IV.
Źródła finansowania, aspekty organizacyjne,
monitoring i aktualizacja
4.1. Możliwości finansowania
Potencjalne źródła finansowania przedsięwzięd:
1) Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Programy na lata 2015-2020
Program 3.2 Poprawa efektywności energetycznej
I.
LEMUR – Energooszczędne Budynki Użyteczności Publicznej - Celem programu jest
zmniejszenie zużycia energii, a w konsekwencji ograniczenie lub uniknięcie emisji CO2
w związku z projektowaniem i budową nowych energooszczędnych budynków
użyteczności publicznej oraz zamieszkania zbiorowego.
II.
Dopłaty do kredytów na budowę domów energooszczędnych - Celem programu jest
zmniejszenie emisji CO2, poprzez dofinansowanie przedsięwzięd poprawiających
efektywnośd wykorzystania energii w nowo budowanych budynkach mieszkalnych.
III.
Inwestycje energooszczędne w małych i średnich przedsiębiorstwach - Celem programu
jest ograniczenie zużycia energii w wyniku realizacji inwestycji w zakresie efektywności
energetycznej i zastosowania odnawialnych źródeł energii w sektorze małych i średnich
przedsiębiorstw. W rezultacie realizacji programu nastąpi zmniejszenie emisji CO2.
Program 3.3 Wspieranie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii
I.
BOCIAN – Rozproszone, odnawialne źródła energii - Celem programu jest ograniczenie
lub uniknięcie emisji CO2 poprzez zwiększenie produkcji energii z instalacji
wykorzystujących odnawialne źródła energii.
II.
Prosument – linia dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i montaż mikroinstalacji
odnawialnych źródeł energii dla samorządów - celem programu jest ograniczenie lub
uniknięcie emisji CO2 w wyniku zwiększenia produkcji energii z odnawialnych źródeł,
poprzez zakup i montaż małych instalacji lub mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii,
do produkcji energii elektrycznej lub ciepła i energii elektrycznej dla osób fizycznych oraz
wspólnot lub spółdzielni mieszkaniowych.
Program 3.4 System zielonych inwestycji (GIS – Green Investment Scheme)
I.
SOWA – Energooszczędne oświetlenie uliczne - Ograniczenie emisji dwutlenku węgla
poprzez dofinansowanie przedsięwzięd poprawiających efektywnośd energetyczną
systemów oświetlenia ulicznego.
43
Program 5.5 Edukacja ekologiczna
I.
Celem ogólnym programu jest podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej
i kształtowanie postaw ekologicznych społeczeostwa poprzez promowanie zasad
zrównoważonego rozwoju. Cele szczegółowe programu:
upowszechnianie wiedzy z zakresu ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju;
kształtowanie zachowao prośrodowiskowych;
aktywizacja społeczna - budowanie społeczeostwa obywatelskiego.
2) Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie
W ramach WFOŚiGW udzielane są pożyczki (z możliwością częściowego umorzenia), dotacje, dopłaty
do odsetek od kredytów bankowych, dopłaty do częściowej spłaty kredytów bankowych. Zgodnie
z listą zadao priorytetowych na 2015 r. finansowane będą przedsięwzięcia z zakresu m.in.
zwiększenia wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii, minimalizacji zużycia zasobów
i edukacji ekologicznej(szkolenia, warsztaty, programy w zakresie aktywnej edukacji ekologicznej oraz
kampanie informacyjne, konkursy lub przedsięwzięcia upowszechniające wiedzę ekologiczną).
Z pomocy finansowej WFOŚiGW w Krakowie mogą skorzystad m.in. jednostki samorządu
terytorialnego, przedsiębiorcy, instytucje i organizacje pozarządowe, paostwowe i samorządowe
instytucje kultury, spółdzielnie, wspólnoty mieszkaniowe, osoby fizyczne i spółki cywilne, zaś forma
dofinansowania uzależniona jest od przedmiotu zadania i statusu prawnego wnioskodawcy.
3) Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020 (projekt)
Oś priorytetowa 4. Regionalna polityka energetyczna
W ramach osi priorytetowej 4. wsparcie będzie kierowane na działania z zakresu poprawy
efektywności energetycznej, których potencjał jest znaczący nie tylko w odniesieniu do obniżenia
emisji CO2, ale również zwiększenia konkurencyjności gospodarki. Dlatego też celem tej osi
priorytetowej jest stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju w regionie uwzględniającego
aspekty nowoczesnego sektora energetycznego oraz sektora transportu miejskiego, zapewniającego
bezpieczeostwo energetyczne mieszkaoców regionu oraz poprawę jakości ich życia,
z poszanowaniem zasad ochrony środowiska.
Cel tematyczny 4. Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach
podzielono na następujące priorytety inwestycyjne:
4a Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych
4b Promowanie efektywności energetycznej i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii
w przedsiębiorstwach
4c Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią
i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w
budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym
4e Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów,
w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej
44
mobilności miejskiej i działao adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany
klimatu
4) Bank Ochrony Środowiska
Kredyt z dobrą energią - przeznaczony na realizację przedsięwzięd z zakresu wykorzystania
odnawialnych źródeł energii polegających na budowie biogazowni, elektrowni wiatrowych,
elektrowni fotowoltaicznych, instalacji energetycznego wykorzystania biomasy oraz innych
projektów z zakresu energetyki odnawialnej. Z kredytu mogą skorzystad samorządy terytorialne,
spółki komunalne, duże, średnie i małe przedsiębiorstwa,
Kredyt EkoInwestycje – przeznaczony na finansowanie inwestycji w nowe technologie
i urządzenia obniżające zużycie energii z listy kwalifikowanych materiałów i urządzeo LEME (lista
dostępna na stronie NFOŚiGW), a także projektów z obszaru Efektywności Energetycznej, Energii
Odnawialnej oraz Termomodernizacji budynków. Kredyt przeznaczony dla małych i średnich
przedsiębiorstw.
Kredyty na urządzenia ekologiczne - przeznaczone na zakup lub montaż urządzeo i wyrobów
służących ochronie środowiska, dla klientów indywidualnych, wspólnot mieszkaniowych
i mikroprzedsiębiorstw.
Kredyt EkoOszczędny- przeznaczony na finansowanie inwestycji prowadzących do oszczędności
z tytułu: zużycia (energii elektrycznej, energii cieplnej, wody, surowców wykorzystywanych do
produkcji), zmniejszenia opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska, zmniejszenia kosztów
produkcji ponoszonych w związku z: składowaniem i zagospodarowaniem odpadów,
oczyszczaniem ścieków, uzdatnianiem wody, inne przedsięwzięcia ekologiczne przynoszące
oszczędności. Z kredytu mogą skorzystad samorządy, przedsiębiorcy (w tym wspólnoty
mieszkaniowe).
Preferencyjne kredyty z dopłatami WFOŚiGW – przeznaczone na finansowanie inwestycji
proekologicznych, w tym inwestycji związanych z budową mikroinstalacji odnawialnych źródeł
energii.
Kredyt Ekomontaż – przeznaczony na sfinansowanie do 100% kosztów netto zakupu i/lub
montażu urządzeo tj.: kolektory słoneczne, pompy ciepła, rekuperatory, systemy dociepleo
budynków i wiele innych.
5) Inne możliwości finansowania działao
Partnerstwo-publiczno prywatne – jest to powszechnie stosowana forma współpracy jednostek
zarówno administracji rządowej, jak i samorządowej oraz podmiotów prywatnych w zakresie
usług publicznych.
ESCO – jeden z najbardziej efektywnych narzędzi do poprawy efektywności energetycznej.
W ramach umowy o efekt energetyczny, firma ESCO, czyli przedsiębiorstwo usług
energetycznych (ang. Energy Service Company), zapewnia kompleksową realizację zadania,
którego celem jest poprawa efektywności energetycznej, a następnie partycypuje w korzyściach
wynikających ze zmniejszenia zużycia energii. Przedsiębiorstwo usług energetycznych jest
45
koordynatorem projektu, prace modernizacyjne dzieli na wyspecjalizowane obszary, za które
odpowiedzialnośd biorą wykwalifikowani lokalni wykonawcy, przy czym to firma ESCO utrzymuje
całkowitą odpowiedzialnośd za prace i gwarantowane oszczędności energii.
4.2. Jednostki odpowiedzialne za wdrażanie Planu
Dla odpowiedniej realizacji działao określonych w niniejszym Planie Gospodarki Niskoemisyjnej,
planowane jest zaangażowanie poszczególnych struktur Urzędu Gminy, podmiotów gospodarczych
funkcjonujących na terenie Raciechowic oraz mieszkaoców. Ponadto, niezbędna jest również
właściwa kontrola jego realizacji. W związku z tym, zalecane jest wyznaczenie gminnego
koordynatora, którego zadaniem będzie koordynacja wszystkich działao na szczeblu gminy,
monitoring rezultatów, weryfikacja określonych celów i aktualizacja harmonogramu wdrażania Planu
Gospodarki Niskoemisyjnej. Ze względu na pełnione funkcje najbardziej odpowiednią do tego celu
osobą wydaje się byd osoba zatrudniona na stanowisku specjalisty ds. zarządzania energią.
Rodzaj
działania
inwestycyjne
Okres
wdrażania
2008-2013
inwestycyjne
2007-2013
Wydział Infrastruktury
inwestycyjne
2016-2020
inwestycyjne
2015-2020
edukacyjne
2009-2020
Modernizacja oświetlenia
Zielone zamówienia
publiczne
Zmiana liczby punktów
użytkowo-usługowych
Wymiana kotłów (usługi)
Szkolenia, Dni Energii,
konsultacje (usługi)
inwestycyjne
2008-2020
Specjalista ds. zarządzania energią, Wydział
Ochrony Środowiska
nieinwestycyjne
2015-2020
Biuro Zamówieo Publicznych
nieinwestycyjne
2008-2020
Inicjatywy mieszkaoców
inwestycyjne
do 2020
edukacyjne
2012-2020
edukacyjne
do 2020
Ochrony Środowiska
Ochrony Środowiska
Działanie
Termomodernizacja
budynków komunalnych
Instalacja ogniw PV
Wymiana oświetlenia
(LED)
Jednostka/organizacja odpowiedzialna
Dni Energii, konsultacje,
strona internetowa
edukacyjne
do 2020
Ochrony Środowiska
(gospodarstwa)
Wymiana kotłów
inwestycyjne
do 2020
(gospodarstwa)
Wymiana
inwestycyjne
do 2020
żarówek(gospodarstwa)
Tab. 20. Zestawienie jednostek odpowiedzialnych za realizację działao.
4.3. Monitoring
Monitoring, rozumiany jako regularne jakościowe i ilościowe pomiary lub obserwacje pozwalające na
podjęcie akcji naprawczych lub usuwania skutków już istniejącej sytuacji, powinien pozwolid na:
ocenę dotychczasowych efektów realizowanych działao;
46
wprowadzenie ewentualnych działao naprawczych;
zweryfikowanie przyjętych założeo i celów;
ocenę, czy istnieje potrzeba aktualizacji Planu.
Monitoring realizacji Planu powinien także pozwolid na sprawny obieg informacji wśród głównych
interesariuszy oraz dad możliwośd wykorzystywania powstałych raportów w celu usprawnienia
realizacji Planu lub jego ewentualnej korekty.
Monitoring realizacji Planu powinien byd prowadzony regularnie (zgodnie z harmonogramem), ale
także wskazana jest bieżąca ocena osiąganych rezultatów (np. liczba uczestników wydarzeo) w celu
usprawnienia/korygowania niektórych działao na bieżąco.
Monitoring powinien opierad się na trzech głównych zasadach, tj.
cykliczności pomiarów,
jednoznacznej metodyce pomiarów,
spójnej interpretacji wyników.
4.4. Wskaźniki wdrażania
Proponowane wskaźniki wdrażania Planu:
Działanie
-
Przykładowe wskaźniki
liczba wymienionych pieców/kotłów *szt.+
moc nowych urządzeo *kW+
Termomodernizacja budynków
-
powierzchnia ocieplonych powierzchni [m2]
Instalacje wykorzystujące
odnawialne źródła energii
Wymiana żarówek (na LED,
energooszczędne)
-
powierzchnia zainstalowanych kolektorów/ogniw *m2]
moc zainstalowanych instalacji [W, V]
liczba wymienionych punktów *szt.+
moc zainstalowanych żarówek *W+
liczba wydarzeo *szt.+
liczba uczestników *szt.+
liczba przygotowanych/rozdysponowanych materiałów
edukacyjnych [szt.]
liczba uczestniczących wystawców/firm/organizacji;
liczba wymienionych/nowych lamp [szt.]
moc lamp [W]
Zielone zamówienia publiczne
-
liczba zamówieo wykorzystujących kryteria ZZP *szt.+
-
liczba przeprowadzonych szkoleo *szt.+
liczba przeszkolonych/uczestników [szt.]
liczba pojazdów [szt.]
ilośd paliw sprzedawanych na wybranych,
reprezentatywnych stacjach [dm3]
Modernizacja oświetlenia ulicznego
Transport
Tab. 21. Przykładowe wskaźniki wdrażania.
47
4.5. Aktualizacja Planu
„Porozumienie Burmistrzów” określa zasady aktualizacji planów w następujący sposób:
Co roku: Inwentaryzacja monitoringowa (rekomendowana, lecz nie obowiązkowa), pozwala
przeanalizowad efekty działao oraz zapewnia utrzymanie trendu.
Co dwa lata: Raport z monitoringu (obowiązkowy), dotyczący wdrażania SEAP (szczegółowe
wytyczne zostały opublikowane przez biuro „Porozumienia Burmistrzów”).
Co cztery lata: Inwentaryzacja monitoringowa dołączona do raportu z monitoringu
wdrażania SEAP (szczegółowe wytyczne zostały opublikowane przez biuro „Porozumienia
Burmistrzów”).
Inwentaryzacje monitoringowe muszą byd sporządzane na identycznych zasadach jak bazowa
inwentaryzacja emisji.
W związku z faktem, iż Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Raciechowice stanowi aktualizację
opracowanego wcześniej dokumentu (SEAP), harmonogram aktualizacji niniejszego Planu jest zatem
tożsamy z harmonogramem aktualizacji SEAP i przedstawia się następująco:
rok
2012
2013
2014
działanie
IM
RM
IM
Gdzie:
2015
IMo
RM
2016
2017
2018
IM
RM
IM
2019
IMo
RM
2020
IM
IM – inwentaryzacja monitoringowa (fakultatywna).
IMo – inwentaryzacja monitoringowa (obowiązkowa).
RM – raport z monitoringu (obowiązkowy).
Potrzeba aktualizacji Planu zachodzi
gdy na terenie miasta nastąpią zmiany skutkujące znaczącym wzrostem zużycia energii
i emisji gazów cieplarnianych (np. gwałtowny rozwój przemysłu, wzrost liczby ludności);
gdy okaże się, że efekty redukcji emisji wyznaczone dla poszczególnych działao zostały
przeszacowane;
gdy niektórych działao nie udało się zrealizowad lub przeciągają się w czasie.
48
Teksty źródłowe
1. „Statystyczne Vademecum Samorządowca 2014” publikowane przez Główny Urząd
Statystyczny, www.stat.gov.pl.
2. Jabłko z Raciechowic, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, www.minrol.gov.pl
3. Synteza wyników pomiaru ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 roku, K. Opoczyoski,
Transprojekt-Warszawa Sp. z o.o.
4. Pomiar ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 roku, średni dobowy ruch w punktach
pomiarowych w 2010 roku, Zarząd Dróg Wojewódzkich w Krakowie, www.zdw.krakow.pl
5. Projekt założeo do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy
Raciechowice, A.Grzybek, Raciechowice 2006
6. Miejski Program Energetyczny (Municipal Energy Programme) na lata 2010 – 2013, M.
Skrzypczak, W. Patalita, Raciechowice 2009.
7. Opracowanie wyników badao ilościowych ankiet w ramach Projektu JFK, T. Śliwa, Kraków
2006
8. Szczegółowe zalecenia dotyczące struktury planu gospodarki niskoemisyjnej, Narodowy
Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 2013
9. How to develop a Sustainable Energy Action Plan (SEAP) – guidebook, Załącznik techniczny do
instrukcji wypełniania szablonu SEAP: Współczynniki emisji, Luxembourg: Publications Office
of the European Union, 2010
10. Prognozowanie krótkoterminowe na lokalnym rynku energii elektrycznej, A. Lichota,
Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Kraków 2006
11. Program ochrony środowiska dla gminy Raciechowice, Eko – Efekt Sp. z o.o., Raciechowice
2004.
12. Prognozowanie krótkoterminowe na lokalnym rynku energii elektrycznej, A. Lichota,
Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Kraków 2006
13. Dokumentacja programowa modernizacji systemu oświetlenia na drogach i ulicach Gminy
Raciechowice, ŚWIATŁOPROJEKT, J.Piotrowski, K.Warzyoski, grudzieo 2008r.
14. Zestawienie średniego dobowego ruchu pojazdów w 1995 r., Biuro Projektowo-Badawcze
Dróg i Mostów TRANSPROJEKT-WARSZAWA Sp. z o.o.
15. LED LIGHT POLAND Sp. z o.o., http://ledlp.pl/index.php/pl/zalety-technologii16. Komunikat Komisji Europejskiej „Zamówienia publiczne na rzecz poprawy stanu środowiska”,
COM (2008) 400, 2008, s. 4.
17. Akademia Ekojazdy, www.akademiaekojazdy.pl
18. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Załącznik do uchwały nr 202/2009 Rady Ministrów
z dnia 10 listopada 2009 r., Ministerstwo Gospodarki
19. Pozytywne i negatywne aspekty wycofania tradycyjnych żarówek, K. Pachucki, Biuro PTPiREE,
„Energia elektryczna” 12/2009
49

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy

Transkrypt

Podobne dokumenty

obrazek - Gmina Raciechowice