Full text

Acta Sci. Pol., Agricultura 7(2) 2008, 115-124
PRODUKCYJNO-EKONOMICZNA OCENA UPRAWY
PSZENĩYTA OZIMEGO W DRUGIM ROKU
PO ZASTOSOWANIU MIĉDZYPLONÓW I SŁOMY
Anna Płaza, Feliks Ceglarek
Akademia Podlaska w Siedlcach1
Streszczenie. OcenĊ produkcyjno-ekonomiczną uprawy pszenĪyta ozimego wykonano na
podstawie wyników eksperymentu polowego przeprowadzonego w latach 1999-2003
w Rolniczej Stacji DoĞwiadczalnej Zawady (52o20’ N; 22o 30’ E), naleĪącej do Akademii
Podlaskiej w Siedlcach. Pierwszym czynnikiem doĞwiadczenia była obecnoĞü i rodzaj
miĊdzyplonu: obiekt kontrolny, komonica zwyczajna, komonica zwyczajna + Īycica wielokwiatowa, gorczyca biała, gorczyca biała – mulcz, natomiast drugim – stosowanie słomy jako nawozu: bez słomy, ze słomą. W pierwszym roku po zastosowaniu miĊdzyplonów i słomy uprawiano ziemniaki jadalne, a w drugim – pszenĪyto ozime. Porównano
plony, wartoĞü produkcji, bezpoĞrednie koszty produkcji i nadwyĪkĊ bezpoĞrednią pszenĪyta ozimego uprawianego w drugim roku po zastosowaniu miĊdzyplonów, słomy i miĊdzyplonów ze słomą. Najlepszy wynik produkcyjno-ekonomiczny zapewniło pszenĪyto
ozime uprawiane w drugim roku po mieszance komonicy zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową w kombinacji ze słomą.
Słowa kluczowe: pszenĪyto ozime, miĊdzyplon, wpływ nastĊpczy, plon, efektywnoĞü
ekonomiczna
WSTĉP
PszenĪyto ozime jest bardzo cennym zboĪem pastewnym, które w uprawie integrowanej zaleca siĊ wysiewaü po ziemniaku. W tym systemie rolnictwa ziemniak najczĊĞciej uprawia siĊ po miĊdzyplonach lub słomie pozostającej na polu po zbiorze zbóĪ
[ĝnieg i Piramowicz 1995, Ceglarek i Płaza 2006]. MiĊdzyplony są nie tylko Ĩródłem
substancji organicznej; wzrasta ich znaczenie jako czynnika poprawiającego stan sanitarny gleby, a przy tym ograniczającego straty składników pokarmowych [Richards i in.
1996, Zając i in. 2006]. W tym sposobie gospodarowania miĊdzyplony zaleca siĊ pozostawiü na okres zimy w formie mulczu, co znacznie obniĪa koszty ich stosowania, spoAdres do korespondencji – Corresponding author: dr hab. Anna Płaza, Katedra Szczegółowej
Uprawy RoĞlin Akademii Podlaskiej w Siedlcach, ul. B. Prusa 14, 08-110 Siedlce,
e-mail: [email protected]
116
A. Płaza, F. Ceglarek
walnia proces mineralizacji substancji organicznej i wpływa konserwująco na Ğrodowisko glebowe [Jensen 1992, SzafraĔski i Kulig 2005]. We współczesnej literaturze rolniczej niewiele jest danych eksperymentalnych oceniających wartoĞü nawozową miĊdzyplonów i słomy w ogniwie zmianowania ziemniak – pszenĪyto ozime. PróbĊ czĊĞciowego wypełnienia tej luki stanowi poniĪsza praca. Hipoteza badaĔ własnych zakładała,
Īe biomasa miĊdzyplonów i słomy zastosowana pod ziemniak wpłynie odmiennie, ale
korzystnie na plonowanie pszenĪyta ozimego.
Celem badaĔ była ocena produkcyjno-ekonomiczna uprawy pszenĪyta ozimego
w drugim roku po zastosowaniu miĊdzyplonów i słomy.
MATERIAŁ I METODY
Eksperyment polowy przeprowadzono w latach 1999-2003 w Rolniczej Stacji DoĞwiadczalnej w Zawadach (52o20’ N; 22o 30’ E), naleĪącej do Akademii Podlaskiej
w Siedlcach. Badania prowadzono na glebie kompleksu Īytniego bardzo dobrego,
o odczynie obojĊtnym, Ğredniej zasobnoĞci w fosfor, potas i magnez. ZawartoĞü próchnicy wynosiła 1,39%. DoĞwiadczenie załoĪono w układzie split-block, w trzech powtórzeniach, na poletkach o powierzchni do zbioru 15 m2 .
Badano dwa czynniki obejmujące substancjĊ organiczną:
1) obecnoĞü i rodzaj miĊdzyplonu:
– obiekt kontrolny (bez miĊdzyplonu),
– komonica zwyczajna (20 kg·ha-1) w formie wsiewki miĊdzyplonowej przyoranej
jesienią,
– komonica zwyczajna + Īycica wielokwiatowa (10 + 15 kg·ha-1) w formie
wsiewki miĊdzyplonowej przyoranej jesienią,
– gorczyca biała (25 kg·ha-1) w formie miĊdzyplonu Ğcierniskowego przyoranego
jesienią,
– gorczyca biała (25 kg·ha-1) w formie miĊdzyplonu Ğcierniskowego pozostawionego do wiosny w formie mulczu;
2) obecnoĞü słomy:
– bez słomy,
– ze słomą – słomĊ w iloĞci 4,0 t·ha-1 po zbiorze jĊczmienia jarego pozostawiono
na polu.
Wsiewki miĊdzyplonowe wsiewano w jĊczmieĔ jary uprawiany na ziarno, a miĊdzyplony Ğcierniskowe wysiewano po jego zbiorze. Zbiór jĊczmienia jarego przeprowadzono w fazie pełnej dojrzałoĞci ziarna, tj. w III dekadzie lipca. Podczas zbioru jĊczmienia jarego na kaĪdym poletku okreĞlono plon słomy. Na obiektach ze słomą rozdrobnioną słomĊ pozostawiono, a na obiektach bez słomy – prasowano ją i wywieziono
z pola. Na wszystkich poletkach ze słomą, z wyjątkiem obiektu z komonicą zwyczajną,
stosowano wyrównawczą dawkĊ azotu w iloĞci 7 kg na 1 tonĊ słomy. Poletka z wsiewką mieszanki komonicy zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową nawoĪono ponadto 30 kg
N·ha-1. Na poletkach przeznaczonych pod gorczycĊ białą uprawianą w miĊdzyplonie
Ğcierniskowym stosowano dodatkowo nawoĪenie mineralne w iloĞci: 60 kg N, 13,2 kg P
i 49,8 kg K·ha-1. GorczycĊ białą odmiany Pegletta wysiewano w połowie sierpnia. Na
obiekcie kontrolnym i obiekcie ze słomą utrzymywano pielĊgnowany czarny ugór,
stosując bronowanie, talerzowanie i kultywatorowanie pola aĪ do orki przedzimowej.
Acta Sci. Pol.
Produkcyjno-ekonomiczna ocena...
117
Jesienią na kaĪdym poletku okreĞlono plon ĞwieĪej masy miĊdzyplonów, łącznie z ich
masą korzeniową z 30 cm warstwy gleby. ĝredni plon wynosił: dla komonicy zwyczajnej 22,3 t·ha-1, mieszanki komonicy zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową 34,7 t·ha-1 oraz
gorczycy białej – 34,5 t·ha-1. W III dekadzie paĨdziernika wykonano talerzowanie miĊdzyplonów i orkĊ przedzimową, z wyjątkiem poletek z gorczycą białą pozostawioną do
wiosny w formie mulczu.
W pierwszym roku po zastosowaniu miĊdzyplonów i słomy uprawiano ziemniaki
jadalne odmiany Rywal, a w drugim – pszenĪyto ozime odmiany Tornado. Po zbiorze
ziemniaka rozsiano nawozy fosforowo-potasowe, których iloĞü w przeliczeniu na 1 ha
wynosiła: 26,4 kg P i 58,1 kg K i wykonano orkĊ przedzimową. PszenĪyto ozime wysiewano w III dekadzie wrzeĞnia w iloĞci 220 kg·ha-1. Wiosną po ruszeniu wegetacji,
plantacjĊ bronowano i zasilano azotem (40 kg·ha-1). Drugą dawkĊ azotu (30 kg·ha-1)
stosowano w fazie strzelania w ĨdĨbło. Przeciwko chwastom uĪywano herbicyd Apyros
75 WG w dawce 26,5 g·ha-1. Po zbiorze pszenĪyta ozimego okreĞlono plon ziarna
i słomy. Dokonano równieĪ oceny ekonomicznej uprawy pszenĪyta ozimego w drugim
roku po zastosowaniu miĊdzyplonów i słomy według cen za 2007 rok. Koszty stosowania miĊdzyplonów i słomy rozłoĪono równomiernie na dwa lata, tj. po 50% kosztów
doliczono do uprawy ziemniaka i pszenĪyta ozimego. Badane miĊdzyplony i słoma
stanowiły element róĪnicujący bezpoĞrednie koszty produkcji. WartoĞü słomy jĊczmienia jarego przeznaczonej na przyoranie wyceniono metodą porównawczą na podstawie
zawartych w niej składników mineralnych [Fereniec i in. 1998]. WartoĞü miĊdzyplonów
obliczono według kosztów wydatkowanych na materiał siewny, nawozy mineralne
i zabiegi uprawowe. Pozostałe elementy bezpoĞrednich kosztów technologii uprawy
pszenĪyta ozimego były stałe dla wszystkich kombinacji. UwzglĊdniono w nich koszty
materiałowe (ziarna siewnego, nawozów mineralnych i Ğrodków ochrony roĞlin) oraz
nakłady pracy ludzkiej i mechanicznej, ustalone na podstawie technologii stosowanej
w doĞwiadczeniu i pracochłonnoĞci poszczególnych zabiegów w warunkach produkcyjnych RSD w Zawadach. Obliczono ponadto wartoĞü produkcji i nadwyĪkĊ bezpoĞrednią. KaĪdą z badanych cech poddano analizie wariancji zgodnie ze schematem układu
split-block. W przypadku istotnych Ĩródeł zmiennoĞci dokonano szczegółowego porównania Ğrednich testem Tuckeya przy Į = 0,05.
Warunki pogodowe sezonu wegetacyjnego wiosenno-letniego były zróĪnicowane
w latach prowadzenia badaĔ. Najkorzystniejszym dla uprawy pszenĪyta ozimego okazał
siĊ rok 2002, w którym odnotowano najwiĊkszą sumĊ opadów (291,2 mm), przy Ğredniej miesiĊcznej temperaturze powietrza 16,9oC. Mniej korzystne warunki pogodowe
odnotowano w roku 2001, o niĪszej sumie opadów (o 78,0 mm) i nieznacznie wyĪszej
Ğredniej miesiĊcznej temperaturze powietrza. Niekorzystne warunki pogodowe wystąpiły w suchym 2003 roku. Suma opadów za okres wegetacji wiosenno-letniej wyniosła
tylko 108,2 mm, przy Ğredniej miesiĊcznej temperaturze 15,9oC.
WYNIKI
Plon ziarna pszenĪyta ozimego był istotnie modyfikowany przez badane czynniki
doĞwiadczenia i ich interakcjĊ (tab. 1). Najkorzystniej na omawianą cechĊ oddziaływała
mieszanka komonicy zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową. Istotnie niĪsze plony ziarna
odnotowano z kombinacji, gdzie pod przedplon pszenĪyta ozimego zastosowano komonicĊ zwyczajną lub gorczycĊ białą, zarówno przyoraną jesienią, jak i pozostawioną do
Agricultura 7(2) 2008
A. Płaza, F. Ceglarek
118
wiosny w formie mulczu. Najmniejszy plon ziarna zebrano natomiast z obiektu kontrolnego – bez miĊdzyplonu. Uwidocznił siĊ teĪ korzystny wpływ nastĊpczy stosowania słomy. Na obiektach ze słomą plon ziarna pszenĪyta ozimego był o 18,7% wiĊkszy od odnotowanego na poletkach bez słomy. Wykazano interakcjĊ, z której wynika, Īe najwiĊkszy
plon ziarna zebrano z obiektu, na którym pod przedplon pszenĪyta ozimego przyorano
mieszankĊ komonicy zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową z dodatkiem słomy.
Tabela 1. Wpływ nastĊpczy miĊdzyplonu i słomy na plon ziarna pszenĪyta ozimego, tÂha-1 (Ğrednia z lat 2001-2003)
Table 1. The subsequent influence of catch crop and straw on the yield of winter triticale grain,
tÂha-1 (mean from 2001-2003)
Słoma – Straw
MiĊdzyplon – Catch crop
Kontrola – Control
Komonica zwyczajna – Birdsfoot trefoil
Komonica zwyczajna + Īycica wielokwiatowa
Birdsfoot trefoil + Italian ryegrass
Gorczyca biała – White mustard
Gorczyca biała – mulcz
White mustard – mulch
ĝrednia – Mean
NIR0,05 – LSD0.05 dla – for:
miĊdzyplonu – catch crop
słomy – straw
interakcji – interaction
ĝrednia
Mean
bez słomy
without straw
4,27
5,63
ze słomą
with straw
5,54
6,39
6,38
7,96
7,17
4,81
6,97
5,89
6,20
5,60
5,90
5,46
6,49
–
4,91
6,01
0,37
0,15
0,43
Na podstawie analizy statystycznej stwierdzono istotny wpływ badanych czynników
doĞwiadczenia i ich współdziałania na plon słomy pszenĪyta ozimego (tab. 2).
Tabela 2. Wpływ nastĊpczy miĊdzyplonu i słomy na plon słomy pszenĪyta ozimego, tÂha-1 (Ğrednie z lat 2001-2003)
Table 2. The subsequent influence of catch crop and straw on the yield of winter triticale straw,
tÂha-1 (means from 2001-2003)
Słoma – Straw
MiĊdzyplon – Catch crop
Kontrola – Control
Komonica zwyczajna – Birdsfoot trefoil
Komonica zwyczajna + Īycica wielokwiatowa
Birdsfoot trefoil + Italian ryegrass
Gorczyca biała – White mustard
Gorczyca biała – mulcz
White mustard – mulch
ĝrednia – Mean
NIR0,05 – LSD0.05 dla – for:
miĊdzyplonu – catch crop
słomy – straw
interakcji – interaction
ĝrednia
Mean
bez słomy
without straw
5,64
6,27
ze słomą
with straw
6,41
7,14
7,41
8,93
8,17
6,45
8,78
7,62
7,77
6,87
7,32
6,71
7,63
–
6,03
6,71
0,47
0,25
0,53
Acta Sci. Pol.
Produkcyjno-ekonomiczna ocena...
119
Zastosowanie miĊdzyplonów pod przedplon pszenĪyta ozimego przyczyniło siĊ do
wzrostu plonu słomy (Ğrednio o 23,7%) w porównaniu z plonem odnotowanym na
obiekcie kontrolnym, bez miĊdzyplonu. Najlepsze działanie nastĊpcze, analogicznie jak
przy plonie ziarna, wykazała mieszanka komonicy zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową.
Na pozostałych obiektach z miĊdzyplonami plon słomy był istotnie mniejszy w stosunku do plonu słomy odnotowanego na obiekcie, gdzie pod przedplon pszenĪyta ozimego
przyorano mieszankĊ komonicy zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową. Uwidocznił siĊ teĪ
korzystny wpływ nastĊpczy słomy na badaną cechĊ. Zastosowanie słomy pod przedplon
pszenĪyta ozimego spowodowało wzrost plonu słomy o 13,7% w porównaniu do plonów odnotowanych na obiektach bez słomy. Ze współdziałania badanych czynników
wynika, Īe istotnie najwiĊkszy plon słomy zebrano z poletek, na których pod przedplon
pszenĪyta ozimego przyorano mieszankĊ komonicy zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową
w kombinacji ze słomą, a takĪe gorczycĊ białą ze słomą.
WartoĞü produkcji pszenĪyta ozimego uprawianego w drugim roku po zastosowaniu
miĊdzyplonów i słomy była istotnie modyfikowana tylko przez współdziałanie badanych czynników (tab. 3). Na obiektach bez słomy, istotnie najwyĪszą wartoĞcią produkcji charakteryzowało siĊ pszenĪyto ozime uprawiane w drugim roku po przyoraniu
mieszanki komonicy zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową. Istotnie niĪszą jej wartoĞü
odnotowano na obiekcie, na którym pod przedplon pszenĪyta ozimego zastosowano
gorczycĊ białą w formie mulczu. Przyoranie pod przedplon pszenĪyta ozimego samej
komonicy zwyczajnej spowodowało dalszy spadek wartoĞci produkcji. Istotnie najniĪszą wartoĞü produkcji stwierdzono na obiekcie, na którym pod przedplon pszenĪyta
ozimego przyorano gorczycĊ białą. Jednak i w tym przypadku wartoĞü produkcji pszenĪyta ozimego była istotnie wyĪsza od odnotowanej na obiekcie kontrolnym. Na poletkach ze słomą, analogicznie jak na obiektach bez słomy, najwyĪszą wartoĞcią produkcji
cechowało siĊ pszenĪyto ozime uprawiane w drugim roku po przyoraniu mieszanki
komonicy zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową i słomą. Przyoranie pod przedplon
pszenĪyta ozimego gorczycy białej ze słomą oraz komonicy zwyczajnej ze słomą spowodowało spadek wartoĞci produkcji pszenĪyta ozimego w stosunku do obiektu najlepszego. WartoĞü produkcji pszenĪyta ozimego uprawianego w drugim roku po zastosowaniu gorczycy białej w formie mulczu z dodatkiem słomy była natomiast istotnie
niĪsza od poprzedniej, lecz nie róĪniła siĊ istotnie od wartoĞci produkcji pszenĪyta ozimego uprawianego w drugim roku po przyoraniu samej słomy.
Tabela 3. Wpływ nastĊpczy miĊdzyplonu i słomy na wartoĞü produkcji pszenĪyta ozimego, złÂha-1
(według cen z 2007 roku)
Table 3. The subsequent influence of catch crop and straw on winter triticale production value,
PLNÂha-1 (according to the prices from 2007)
MiĊdzyplon – Catch crop
Kontrola – Control
Komonica zwyczajna – Birdsfoot trefoil
Komonica zwyczajna + Īycica wielokwiatowa
Birdsfoot trefoil + Italian ryegrass
Gorczyca biała – White mustard
Gorczyca biała – mulcz – White mustard – mulch
NIR0,05 – LSD0.05
Agricultura 7(2) 2008
Słoma – Straw
bez słomy – without straw
ze słomą – with straw
3117
4044
4110
4665
4657
5811
3511
4526
5088
4088
123
A. Płaza, F. Ceglarek
120
Interakcja badanych czynników doĞwiadczenia istotnie modyfikowała bezpoĞrednie
koszty produkcji pszenĪyta ozimego (tab. 4). Na obiektach bez słomy stosowanie miĊdzyplonów pod przedplon pszenĪyta ozimego spowodowało ich wzrost Ğrednio o 118
zł·ha-1 w porównaniu z bezpoĞrednimi kosztami produkcji poniesionymi na uprawĊ
pszenĪyta ozimego na obiekcie kontrolnym, bez stosowania miĊdzyplonów. Istotnie
najwyĪsze koszty poniesiono na uprawĊ pszenĪyta ozimego w drugim roku po przyoraniu gorczycy białej. Stosowanie gorczycy białej w formie mulczu wpłynĊło na ich istotny spadek. Na podkreĞlenie zasługuje fakt, iĪ na uprawĊ pszenĪyta ozimego w drugim
roku po przyoraniu wsiewek miĊdzyplonowych poniesiono najniĪsze bezpoĞrednie
koszty produkcji, które nie róĪniły siĊ istotnie od odnotowanych na obiekcie kontrolnym, bez stosowania miĊdzyplonów. Na obiektach ze słomą odnotowano wzrost kosztów produkcji pszenĪyta ozimego w porównaniu z kosztami uprawy pszenĪyta ozimego
na obiektach bez słomy. Analogicznie jak na obiektach bez słomy, istotnie najwyĪsze
koszty poniesiono na uprawĊ pszenĪyta ozimego w drugim roku po przyoraniu gorczycy białej ze słomą. Stosowanie gorczycy białej w formie mulczu w kombinacji ze słomą
spowodowało istotny spadek tych kosztów, ale były one wyĪsze od poniesionych na
pszenĪyto ozime uprawiane w drugim roku po przyoraniu wsiewek miĊdzyplonowych
ze słomą. Istotnie najniĪsze bezpoĞrednie koszty produkcji odnotowano przy uprawie
pszenĪyta ozimego w drugim roku po przyoraniu samej słomy, a takĪe komonicy zwyczajnej ze słomą.
Tabela 4. Wpływ nastĊpczy miĊdzyplonu i słomy na bezpoĞrednie koszty produkcji pszenĪyta
ozimego, złÂha-1 (według cen z 2007 roku)
Table 4. The subsequent influence of catch crop and straw on winter triticale direct costs of
production, PLNÂha-1 (according to the prices from 2007)
MiĊdzyplon – Catch crop
Kontrola – Control
Komonica zwyczajna – Birdsfoot trefoil
Komonica zwyczajna + Īycica wielokwiatowa
Birdsfoot trefoil + Italian ryegrass
Gorczyca biała – White mustard
Gorczyca biała – mulcz – White mustard – mulch
NIR0,05 – LSD0.05
Słoma – Straw
bez słomy – without straw
ze słomą – with straw
1986
2051
2008
2095
2054
2174
2216
2138
2336
2258
75
NadwyĪka bezpoĞrednia była istotnie róĪnicowana przez interakcjĊ badanych czynników doĞwiadczenia (tab. 5). Na poletku bez słomy istotnie najwyĪszą nadwyĪkĊ bezpoĞrednią uzyskano z pszenĪyta ozimego uprawianego w drugim roku po przyoraniu
mieszanki komonicy zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową. Stosowanie pod przedplon
pszenĪyta ozimego gorczycy białej w formie mulczu spowodowało spadek nadwyĪki
bezpoĞredniej tylko o 215 zł·ha-1 w porównaniu z powyĪszym obiektem. Istotnie najniĪszą nadwyĪkĊ bezpoĞrednią odnotowano na poletku, na którym pod przedplon pszenĪyta ozimego przyorano gorczycĊ białą. Jednak i w tym przypadku nadwyĪka bezpoĞrednia była wyĪsza o 161 zł·ha-1 niĪ na obiekcie kontrolnym. Analogicznie jak na obiektach bez słomy, równieĪ na poletkach ze słomą nadwyĪka bezpoĞrednia była najwiĊksza
po przyoraniu pod przedplon pszenĪyta ozimego mieszanki komonicy zwyczajnej z
Īycicą wielokwiatową i słomą. Przyoranie pod przedplon pszenĪyta ozimego gorczycy
Acta Sci. Pol.
Produkcyjno-ekonomiczna ocena...
121
białej ze słomą, a takĪe komonicy zwyczajnej ze słomą spowodowało istotny spadek
nadwyĪki bezpoĞredniej. Istotnie najniĪszą nadwyĪkĊ bezpoĞrednią odnotowano na
obiekcie, na którym pod przedplon pszenĪyta ozimego zastosowano gorczycĊ białą w
formie mulczu w kombinacji ze słomą. W tym przypadku nadwyĪka bezpoĞrednia była
mniejsza nawet od odnotowanej na obiekcie, na którym pod przedplon pszenĪyta ozimego przyorano tylko słomĊ.
Tabela 5. Wpływ nastĊpczy miĊdzyplonu i słomy na poziom nadwyĪki bezpoĞredniej pszenĪyta
ozimego, złÂha-1 (według cen z 2007 roku)
Table 5. The subsequent influence of catch crop and straw on level of winter triticale direct
surplus, PLNÂha-1 (according to the prices from 2007)
MiĊdzyplon – Catch crop
Kontrola – Control
Komonica zwyczajna – Birdsfoot trefoil
Komonica zwyczajna + Īycica wielokwiatowa
Birdsfoot trefoil + Italian ryegrass
Gorczyca biała – White mustard
Gorczyca biała – mulcz – White mustard – mulch
NIR0,05 – LSD0.05
Słoma – Straw
bez słomy – without straw
ze słomą – with straw
1131
1993
2102
2570
2603
3637
1295
2388
2752
1830
112
DYSKUSJA
We współczesnej literaturze rolniczej, mimo wielu badaĔ nad wpływem miĊdzyplonów i słomy, w dalszym ciągu niewiele jest danych eksperymentalnych okreĞlających
ich oddziaływanie na ziemniak i pszenĪyto ozime uprawiane w ogniwie zmianowania.
Praca stanowi próbĊ czĊĞciowego wypełnienia tej luki. Badania własne, podobnie jak
doĞwiadczenia Witkowicza [1997], WoĨniaka [2000], Małeckiej [2002] oraz Zająca
i in. [2006], wykazały, Īe stosowanie miĊdzyplonów pod przedplon pszenĪyta ozimego
spowodowało istotny wzrost plonu ziarna. Rzeszutek i ZawiĞlak [1997] dowodzą, Īe
uprawa pszenĪyta ozimego po dwóch roĞlinach regenerujących (koniczynie czerwonej
i ziemniaku) zapewnia najwiĊkszy plon. W doĞwiadczeniach Batalina i in. [1968],
Richardsa i in. [1996], Witkowicza [1997] oraz Zająca [1999] równieĪ stwierdzono
najwyĪsze działanie nastĊpcze wsiewki koniczyny czerwonej i seradeli. W badaniach
własnych najwyĪsze działanie nastĊpcze wykazała mieszanka komonicy zwyczajnej
z Īycicą wielokwiatową. Cytowani autorzy nie badali jednak nawozów zielonych z traw,
a takĪe mieszanek roĞlin motylkowatych z trawami. W doĞwiadczeniach własnych komonica zwyczajna wykazała istotnie słabsze działanie nastĊpcze niĪ mieszanka komonicy zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową. Wynika to z faktu, iĪ przyorana biomasa
roĞliny motylkowatej, ze wzglĊdu na wąski stosunek C : N, szybciej siĊ mineralizuje
w glebie [Nowak 1982, Jensen 1992]. Dlatego uwalniane składniki pokarmowe wykorzystywane są przede wszystkim przez roĞlinĊ uprawianą bezpoĞrednio po ich zastosowaniu, a w mniejszym stopniu przez roĞlinĊ nastĊpczą. W przeprowadzonym doĞwiadczeniu działanie nastĊpcze gorczycy białej przyoranej jesienią było istotnie niĪsze,
a pozostawionej do wiosny w formie mulczu dorównywało działaniu nastĊpczemu mieszanki komonicy zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową. NaleĪy tłumaczyü to tym, iĪ
Agricultura 7(2) 2008
122
A. Płaza, F. Ceglarek
biomasa miĊdzyplonu Ğcierniskowego stosowana w formie mulczu wolniej siĊ mineralizuje, a zatem dostarcza mniej składników pokarmowych roĞlinie uprawianej bezpoĞrednio po jej zastosowaniu, a wiĊcej roĞlinie nastĊpczej. W badaniach własnych, analogicznie jak u Sadowskiego [1998] oraz Puły i Łabzy [2000], nawoĪenie słomą korzystnie oddziaływało na plonowanie zbóĪ. Jednak najlepsze wyniki produkcyjne uzyskano
po jej łącznym zastosowaniu wraz z mieszanką komonicy zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową. Wynika to z faktu, iĪ dodatek słomy (materiału bogatego w wĊgiel) do mieszanki spowalnia proces jej mineralizacji. W takich warunkach składniki pokarmowe są
gorzej wykorzystane przez ziemniak uprawiany w pierwszym roku, a lepiej przez roĞlinĊ nastĊpczą. Korzystny wpływ nastĊpczy wprowadzonej do gleby dodatkowej biomasy
podkreĞlają w swoich badaniach równieĪ inni autorzy [ĝnieg i Piramowicz 1995, Puła
i Łabza 2000, WoĨniak 2000, Płaza i in. 2005].
Stosowanie miĊdzyplonów lub słomy powoduje wzrost bezpoĞrednich kosztów produkcji roĞlin uprawnych w ogniwie zmianowania. W badaniach własnych najniĪsze
bezpoĞrednie koszty produkcji poniesiono na stosowanie wsiewek miĊdzyplonowych
i miĊdzyplonu Ğcierniskowego z gorczycy białej w formie mulczu, a najwyĪsze – na
miĊdzyplon Ğcierniskowy z gorczycy białej przyoranej jesienią. NaleĪy tłumaczyü to
tym, iĪ wsiewki nie wymagają dodatkowych nakładów związanych z uprawą i przygotowaniem gleby przed siewem, co jest szczególnie uciąĪliwe przy uprawie miĊdzyplonów Ğcierniskowych. Stosowanie miĊdzyplonów Ğcierniskowych w formie mulczu
znacznie obniĪa bezpoĞrednie koszty produkcji przez wyeliminowanie orki przedzimowej [Małecka 2002, Płaza i in. 2005, SzafraĔski i Kulig 2005].
W badaniach własnych stosowanie pod przedplon pszenĪyta ozimego miĊdzyplonów i miĊdzyplonów ze słomą – pomimo wzrostu bezpoĞrednich kosztów produkcji –
spowodowało istotny wzrost poziomu nadwyĪki bezpoĞredniej w porównaniu z jej
wartoĞcią odnotowaną na obiekcie kontrolnym, bez miĊdzyplonu. RównieĪ Harasim
[1997] wykazał wzrost nadwyĪki bezpoĞredniej przy uprawie zbóĪ w lepszych stanowiskach, na których wiĊksze koszty rekompensowane były wyĪszymi plonami.
WNIOSKI
1. MiĊdzyplony i słoma jĊczmienna stosowane pod ziemniak jako przedplon dla
pszenĪyta ozimego wpłynĊły na przyrost plonów ziarna i słomy pszenĪyta. NajwyĪszy
plon ziarna i słomy pszenĪyta uzyskano po przyoraniu komonicy zwyczajnej z Īycicą
wielokwiatową i słomą jĊczmienną, a słomy takĪe po przyoraniu gorczycy białej ze
słomą jĊczmienną.
2. NajniĪsze bezpoĞrednie koszty produkcji poniesiono na uprawĊ pszenĪyta ozimego po przyoraniu wsiewek miĊdzyplonowych.
3. Najlepszy wynik produkcyjno-ekonomiczny (plon ziarna i nadwyĪkĊ bezpoĞrednią) zapewniło pszenĪyto ozime uprawiane w drugim roku po mieszance komonicy
zwyczajnej z Īycicą wielokwiatową w kombinacji ze słomą.
PIĝMIENNICTWO
Batalin M., Szałajda R., Urbanowski R., 1968. WartoĞü zielonego nawozu z poplonowych wsiewek roĞlin motylkowatych. Pam. Puł. 35, 37-51.
Acta Sci. Pol.
Produkcyjno-ekonomiczna ocena...
123
Ceglarek F., Płaza A., 2006. Ocena ekonomiczna uprawy ziemniaka jadalnego w warunkach
zróĪnicowanego nawoĪenia organicznego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 511, 451-457.
Fereniec J., Kołoszko-Chomentowska Z., Marcysiak A., Nawrocki T., NiewĊgłowski M., Soczewka I., Szarek S., 1998. Praktyczne zastosowanie wyników badaĔ w ekonomice i organizacji gospodarstw rolnych oraz taksacji rolniczej. WSRP Siedlce.
Harasim A., 1997. MoĪliwoĞü kompensacji ujemnego wpływu stanowiska na plonowanie i efektywnoĞü produkcji pszenĪyta ozimego. Cz. II. EfektywnoĞü ekonomiczna i energetyczna.
Pam. Puł. 111, 73-87.
Jensen E.S. 1992. The release and fate of nitrogen from catch – crop materials decomposing
under field conditions. J. Soil Sci. 43, 335-345.
Małecka I., 2002. Wpływ nastĊpczy roĞlin mulczujących i nawoĪenia azotem na plonowanie
pszenĪyta ozimego. Folia Univ. Agric. Stetin, Agricultura 228(91), 75-80.
Nowak G., 1982. Przemiany roĞlinnej materii organicznej znakowanej izotopem C14 w glebach
intensywnie nawoĪonych. Zesz. Nauk. ART w Olsztynie, Rolnictwo 35, 3-57.
Płaza A., Ceglarek F., BuraczyĔska D., 2005. Research into the after-effect of undersown intercrops and straw on winter triticale. EJPAU, 8(2), #24 www.ejpau.media.pl/volume8/issue2/
art-24.html
Puła J., Łabza T., 2000. NastĊpcze działanie nawoĪenia organicznego na jĊczmieĔ jary. Zesz.
Probl. Post. Nauk Rol. 470, 91-98.
Richards I.R., Wallace P.A., Turner D.S., 1996. A comparison of six cover crops types in terms
of nitrogen uptake and effect on response to nitrogen by a subsequent spring barley crop.
J. Agric. Sci. 127, 441-449.
Rzeszutek I., ZawiĞlak K., 1997. Plonowanie pszenĪyta ozimego w płodozmianach z duĪym
udziałem ziemniaka. Zesz. Nauk. AR w Szczecinie, Rolnictwo 65, 387-391.
Sadowski T., 1998. NastĊpczy wpływ zróĪnicowanego nawoĪenia okopowych na plonowanie
jĊczmienia jarego i owsa. Acta Acad. Agric. Tech. Olst., Agricultura 66, 167-173.
ĝnieg L., Piramowicz W., 1995. Wpływ sposobu nawoĪenia na plonowanie ziemniaka i zboĪa
jarego w ogniwie zmianowania. Rocz. Nauk Rol. A 111(1-2), 127-134.
SzafraĔski W., Kulig B., 2005. Plonowanie pszenicy jarej uprawianej po miĊdzyplonach w zaleĪnoĞci od nawoĪenia azotem. Fragm. Agron. 1(85), 574-584.
Witkowicz R., 1997. Wpływ nastĊpczy biomasy wsiewek poplonowych na plonowanie roĞlin
zboĪowych w dwóch kolejnych latach. Mat. Konf. Nawozy roĞlinne w integrowanym systemie produkcji rolniczej, Kraków – Boguchwała, 39-44.
WoĨniak A., 2000. Wpływ wsiewek poplonowych i nawoĪenia organicznego na plonowanie,
zachwaszczenie i zdrowotnoĞü pszenĪyta ozimego w monokulturze. Cz. I. Plon ziarna. Zesz.
Probl. Post. Nauk Rol. 470, 75-82.
Zając T., 1999. Indeks powierzchni liĞci oraz plonowanie pszenĪyta ozimego w zaleĪnoĞci od
doboru przedplonu. Pam. Puł. 114, 375-380.
Zając T., SzafraĔski W., Gierdziewicz M., Pieniek J., 2006. Plonowanie pszenĪyta ozimego
uprawianego po roĪnych przedplonach. Fragm. Agron. 2(90), 174-184.
PRODUCTIVE AND ECONOMIC EVALUATION OF WINTER TRITICALE
CULTIVATION IN THE SECOND YEAR AFTER APPLICATION OF CATCH
CROP AND STRAW
Abstract. The field experiment was conducted at the Agriculture Research Station
Zawady (52o20’ N; 22o 30’ E) owned by the Podlasie Academy in Siedlce. This work presents results from the years 1999-2003 and 2007, in which harvests, value of production,
direct manufacturing costs, direct surplus of winter triticale were compared. This winter
triticale was planted in the second year after the application of catch crop, straw and catch
Agricultura 7(2) 2008
124
A. Płaza, F. Ceglarek
crop with straw. The first factor of experiment is the presence and kind of catch crop: control object, birdsfood trefoil, birdsfood trefoil + Italian ryegrass, white mustard, white
mustard – mulch. The second one is the presence of straw: without straw, with straw. Table potatoes were cultivated in the first year after application of catch crop and straw, and
winter triticale in the second year. The best productive and economic result was obtained
using winter triticale cultivated in the second year after mixture of birdsfoot trefoil with
Italian ryegrass in combination with straw.
Key words: winter triticale, catch crop, subsequent influence, yield, economic efficiency
Zaakceptowano do druku – Accepted for print: 10.07.2008
Acta Sci. Pol.