wersja polska

H
istoria
Żydów Mohylewa
Aleksandr Litin
Ida Szenderowicz
Александр Литин/ Ида Шендерович
Магілёў
Historia Żydów Mohylewa
Aleksandr Litin
Wydawnictwo
«Talaka»,
studio fotograficzne
«Маоr» przy
mohylewskiej gminie
żydowskiej.
Ida Szenderowicz
historyk,
koordynator
programowy gminy
żydowskiej
w Mohylewie
N
asz projekt istnieje już ponad dziesięć lat i nosi ogólną nazwę “Historia
Żydów Mohylewa”. Autorami projektu są Aleksander Litin, dziennikarz i fotograf oraz Ida Szenderowicz, historyk, koordynator programów mohylewskiej gminy
żydowskiej.
Pierwotnie projekt zakładał jedno obszerne zadanie – przygotowanie i
wydanie książki, która opowiada o historii żydowskich mieszkańców naszego miasta od XV wieku po dzisiejsze czasy. Praca niewielkiego zespołu nad zbieraniem
materiałów, przygotowaniem i publikowaniem książki “Historia Żydów Mohylewa:
dokumenty i ludzi” przekształciła się w stworzenie encyklopedii żydowskiego życia
naszego miasta w czterech tomach.
Podczas pracy nad książką pojawiły się lokalne, ale wciąż ważne sprawy: wystawy,
spotkania, lekcje, wykłady, odnawianie i ustawianie tablic pamiątkowych i inne.
W
projekcie uczestniczyły dziesiątki ludzi, zainteresowanych badaniem i zachowywaniem żydowskiego dziedzictwa kulturowego, ludzi różnych zawodów
i w różnym wieku. Pomagali w poszukiwaniu świadków wydarzeń, zapisywali ich
wspomnienia, dostarczali dokumenty fotografie, opowiadali historie własnych rodzin,
przyjaciół, współpracowników, sąsiadów oraz znajomych, pomagali w redagowaniu,
w przygotowaniu i instalowaniu wystaw, czytali wykłady, pomagali w znalezieniu
środków, w załatwieniu spraw organizacyjnych, dawali rozsądne rady i wskazywali
na błędy. Bez ich pomocy nie bylibyśmy w stanie wykonać żadnego z zaplanowanych przedsięwzięć.
P
rzychylnie potraktowały ideę książki muzea i archiwa, które sprzyjały pracom
za pomocą udostępniania swoich dokumentów oraz materiałów i pozwolili na
użycie ich w finalnym materiale koncowym. W 2011 roku wyszedł ostatni tom książki,
jednakże, żydowska historia Mohylewa wciąż trwa i musimy kontynuować badania
nad nią.
W ostatnich latach kierunki prac nad projektem są uwarunkowane dwoma głównymi
czynnikami: po pierwsze, zmieniły się sposoby podawania i rozpowszechniania
materiałów: podstawowym źródłem i przechowalnią informacji dla coraz większej
ilości ludzi staje się internet, po drugie, praktycznie wyczerpaliśmy nasze zasoby
poszukiwania materiałów i informatorów.
Obecnie nasz projekt ma następujące cele:
•
Propagowanie i przyciąganie uwagi do żydowskiej historii Mohylewa,
skierowane zarówno do profesjonalnych historyków, dziennikarzy, jak i do krajoznawców i nieobojętnych mieszkańców.
•
Poszukiwanie nowych faktów, dokumentów, nazwisk, historii, poszukiwanie ludzi o tych samych poglądach, którzy gotowi są kontynuować pracę i poszerzać geografię poszukiwań.
•
Aktywizacja sił dla zachowania wszelkich form żydowskiego.dziedzictwa.
Z zamiarem realizacji tych celów w 2012 roku zorganizowaliśmy i
przeprowadziliśmy następujące przedsięwzięcia:
1. Wystawa “Szkoliszcze Mohylewskie” (22.12.2011 – 20.01.2012)
2. Teatralizowana prezentacja książki (29.02.2012)
3. Uczestniczenie w przygotowaniu Dni kultury żydowskiej w Mohylewie
(02-04.05.2012)
4. Stworzenie strony internetowej “Historia mohylewskich Żydów” (10.05.2012)
Александр Литин/ Ида Шендерович
Магілёў
Wystawa «Szkoliszcze
Mohylewskie”»
W
ystawa odbyła się w Muzeum Etnograficznym w Mohylewie. Była ona zadedykowana historii niewielkiej dzielnicy miasta. “Szkoliszcze” mohylewskie
pierwotnie powstało jako żydowskie osiedle poza terenem średniowiecznego miasta nad Dnieprem. W żydowskich dzielnicach Wschodniej Europy słowem “szkoła”
okreslano synagogi, w których często mieściły się “chedery”, stąd właśnie nazwa
przedmieścia.
Ta niewielka dzielnica naszego miasta, obecnie absolutnie zapuszczona, kiedyś
była ludna, z szeroką drogą i przystanią rzeczną. Szkoliszcze było gęsto zabudowane sklepikami, niewielkimi drewnianymi domami z przyłączonymi pomieszczeniami
gospodarstwa domowego, malutkimi ogródkami i ogrodami. Na początku XX stulecia
znajdowało się tam kilka synagog wraz z chederami i jesziwa.
Historia Szkoliszcza Mohylewskiego, które było całkowicie zniszczone w
1943 roku i nigdy nie zostało odtworzone jest pełna ciekawych opowieści, tragicznych wydarzeń i ukrywa wiele tajemnic.
Nasza wystawa powód jest pretekstem, aby zastanowić się nad losem starej dzielnicy w centrum nowoczesnego miasta.
Tematycznie i wizualnie wystawa “Szkoliszcze Mohylewskie” była podzielona na
3 części:
Przeszlość:
Ta część, obejmująca okres od XVII wieku do lat 60. XX wieku jest przedstawiona za pomocą kopii starodawnych grawerunków, rysunków, unikatowych fotografii i kartek pocztowych z przełomu XIX i XX wieku,
Ekspozycje dawnych przedmiotów, umieszczone w szklanych witrynach, odtwarzają
atmosferę czasów na przełomie XIX i XX wieku oraz przedwojennych lat 30.
Pośrodku sali ekspozycyjnej – improwizowany namiot z czarno-białymi rysunkami, przedstawiającymi słynne malowidła “Zimnej synagogi”, wybudowanej w
latach 1680-ch i pokrytej freskami w 1744 roku przez malarza ze Słucka, Chaima ben
Icchaka Halevi Segala. Zarówno o piękności jak i wyjątkowości fresków świadczą
rysunki Issachara Rybaka i Eliego Lissitzkiego, oraz fotografie Salomona Judowina –
uczestnika ekspedycji etnograficznej An-skiego z 1913-roku. W roku 1938 synagoga
została zamknięta dla wiernych i rozgrabiona łącznie z elementami wspornymi.
Mało kto wie, że terytorium Szkoliszcza (ulica Gogola, ulicy Bolszaja i Małaja
Grażdanskaja z przyłączonymi zaułkami) było przeznaczone przez władze niemieckie na getto.
O tragicznych wydarzeniach z czasów okupacji świadczą archiwalne dokumenty i fotografie Szkoliszcza z lipca-sierpnia 1941 roku, zrobione przez służącego w
kompanii propagandy Wehrmachtu, fotokorespondenta Rudolfa Kesslera od razu po
zdobyciu Mohylewa, wspomnienia świadków zniszczenia dzielnicy, oraz zeznania
przestępców wojennych.
Александр Литин/ Ида Шендерович
Магілёў
Teraźniejszość:
Obecny stan Szkoliszcza pokazują artystyczne fotografie, zrobione przez
młodych uczestników studium fotograficznego “MAOR” przy mohylewskiej gminie
żydowskiej (kierownik Aleksandr Litin).
Aktualnie w dzielnicy Szkoliszcze ocalało kilka starych domów z cegły, między innymi połowicznie zniszczony ceglany budynek synagogi przy ul. Grażdańskiej, który
jeszcze niedawno był własnością mohylewskiej ciepłowni.
Przyszłość:
Jak widzi przyszłość Szkoliszcza młode pokolenie mieszkańców MohylewaMożna
tak sądzić na podstawie rysunków dzieci z mohylewskiej gminy żydowskiej oraz
dzieci, się uczęszczających na zajęcia w studium artystycznym “Kula” pod kierownictwem Natalii Tałantowoj.
Podczas przygotowania wystawy wykorzystano:
•
•
•
•
•
•
•
•
materiały mohylewskiego Muzeum Etnograficznego;
eksponaty Muzeum Historii miasta Mohylew;
federalne archiwum w Koblencji;
materiały mohylewska gmina żydowska”;
dokumenty Państwowego Archiwum Obwodu Mohylewskiego;
materiały fundacji Rosyjskiego muzeum etnograficznego w
Sankt-Petersburgu i Centrum “Judaica” Petersburgska”;
eksponaty z kolekcji prywatnych;
materiały kolekcji Dawida Lisowskiego;
Oprócz fotografii i dokumentów, rozmieszczonych na ścianach, część informacji można zobaczyć na monitorze komputera, ustawionego w sali ekspozycyjnej:
•
•
•
•
dokumenty i materiały dotyczące historii Żydów od XVI do XIX wieku
artykuły i dokumenty, poświęcone “Zimnej Synagodze” (Lisicki, Wisznicer i inne);
teksty wspomnień mieszkańców Mohylewa, opowiadających o swoim dzieciństwie w przedwojennym Szkoliszczu i Lupolowie;
fragmenty studium i archiwalne materiały z okresu okupacji nazistowskiej.
Video materiały:
•
specjalnie z okazji wystawy nakręcone zostały wspomnienia weterana wojny Lewa (Lejby) Mojsiewicza Eskina, ur. 1923, który w okresie przedwojennym mieszkał z rodziną na Szkoliszczu;
•
fragmenty filmu o drewnianych synagogach, przygotowane przez Centrum “Judaica” z Sankt Petersburga ”;
•
komputerowa projekcja budynku “Zimnej synagogi”, którą stworzył dla celów prezentacji na wystawie Dawid Lisowski, były mieszkaniec Mohylewa, obecnie żyjący w Niemczech.
Wystawa została przygotowana przy uczestnictwie OO “Mohylewska gmina
żydowska” oraz przy wsparciu organizacji JOINT na Białorusi.
Materiały w mediach i Internecie:
http://gorad.by/by/page/leisure/2194
http://222.by/istoriyu-mogilevskogo-shkolishcha-mozhno-budet-uznat-na-tematicheskoi-vystavke
http://www.mycity.by/content/view/45199/11
http://naviny.by/rubrics/society/2011/12/22/ic_news_116_383368/
http://mogilewmuseum.iatp.by/chkol.html
http://belapan.by/archive/2011/12/23/media_shkolische_mogilev/
http://bobruisk-habad.narod.ru/nashi_novosti/24012012_-_mogilevskoe_shkolische/
http://www.jewish.ru/news/culture/2011/12/news994303093.php
http://www.vestnik-mogileva.info/content/stati/mesto-kotorogo-net
Александр Литин/ Ида Шендерович
Магілёў
Teatralizowana prezentacja
książki «Historia Żydów
Mohylewa: dokumenty i ludzie».
O
statnia część kroniki Żydów Mohylewa jest poświęcona okresowi powojennemu.
Prezentację w formie muzykalno-dramatycznego przedstawienia przygotowali profesjonalny reżyserka Ałła Kuskowa i członkowie mohylewskiej gminy żydowskiej. W teatralizowanej inscenizacji uczestniczyli
aktorzy ludowego żydowskiego teatru “Szalom”, aktorzy białoruskiego
teatru amatorskiego, młodzież żydowska.
W prezentacji uczestniczył kwartet wiolonczelistów, spiewaczka Oksana Jurczenko, jazzowy “Brass-kwintet” pod kierownictwem M.
Michlina, dziecięcy zespół oraz młodzi soliści z gminy.
Александр Литин/ Ида Шендерович
Магілёў
P
rzedstawieniu
teatralnemu
towarzyszyła
specjalnie
przygotowana
video-prezentacja, która zawierała wirtualne przemówienia znanych ludzi,
pochodzących z Mohylewa, obecnie mieszkających w USA; fragmentami filmów,
stworzonych mieszkańcami przez mieszkańców Mohylewa itd.
Александр Литин/ Ида Шендерович
Магілёў
N
a prezentacji byli obecni kierownicy i aktywni członkowie organizacji
żydowskich, przedstawiciele miejskich i krajowych mediów, kierownicy miejskich i regionalnych muzeów, archiwów, bibliotek. Taka teatralizowana prezentacja
książki zamieniła się w prawdziwe wydarzenie kulturalne.
Udział w przygotowaniu Dni
Kultury Żydowskiej w Mohylewie
(02-04. 05. 2012)
A
utorzy projektu wzięli udział w przygotowaniu Dni kultury żydowskiej po raz
pierwszy odbywających się w Mohylewie. Z naszą pomocą odbywał się nabór
uczestników, przygotowanie okrągłego stołu na temat «Białoruskie miasteczka —
skrzyżowanie kultur». Przygotowaliśmy również niewielki folder informacyjny, który
zawiera informację o historii Żydów regionu mohylewskiego i krótkie encyklopedyczne dane o wybitnych mieszkańcach ziemi mohylewskiej, znanych w dziedzinach
nauki, sztuki i kultury.
W foyer sali koncertowej, gdzie odbywały się koncerty, znajdowała się wystawa fotograficzna, przygotowana przez studium «Maor» przy mohylewskiej gminie żydowskiej. Na zdjęciach znajdują się pomniki architektury miejskiej, związane
z historią żydowską (synagogi, budynek Talmud-Tory, domy mieszkalne itd.), oraz
zdjęcia przedsięwzięć gminy, opowiadające o współczesnym życiu żydowskim.
Okrągły stół, poświęcony tematyce żydowskiej — to pierwsze doświadczenie
takiego rodzaju przedsięwzięcia w mieście. W jego realizacji wzięli udział historycy
i krajoznawcy z Białorusi, Rosji i Polski. Planowane jest wydanie zbioru artykułów
uczestników przedsięwzięcia.
Александр Литин/ Ида Шендерович
Магілёў
Stworzenie strony internetowej
«Historia Żydów Mohylewa»
(10.05.2012).
M
amy nadzieję, że rozwojowi projektu «Historia Żydów Mohylewa»
będzie sprzyjać stworzenie strony internetowej o tej samej nazwie
http://mogjewshistory.16mb.com/, która nie tak dawno temu rozpoczęła swoją
działalność.
Obecnie na stronie są opublikowane trzy części drugiej książki «Historia Żydów
Mohylewa: dokumenty i ludzie», podzielone na rozdziały, artykuł wstępny, lista
podziękowań. Istnieje możliwość łpozostawienia informacji zwrotnej i już zaczynają
pojawiać się pierwsze odzewy.
W przyszłości jest przewidujemy możliwość poszerzenia strony, dodania materiałów,
organizację aktywnie działającego forum, co pozwoli zjednoczyć wielbicieli i profesjonalistów zajmujących się mohylewską i żydowską historii historią co znacznie poszerzy zasoby poszukiwania materiałów i informatorów.
www.mogjewshistory.16mb.com
P
erspektywy rozwoju projektu
«Historia Żydów Mohylewa»
1.
Pierwsza książka, wydana ponad 10 lat temu, już dawno stała się unikatem
bibliograficznym. Nie posiada ona wersji elektronicznej. Poza tym, od czasów
jej wydania zgromadziło się wiele nowych materiałów, które mogłyby poszerzyć i
upiększyć ten tom. W ten sposób nasunęło się pytanie o ponownym wydaniu pierwszego tomu, co może stać się ważnym kierunkiem pracy naszego zespołu.
2.
Perspektywy rozwoju naszego projektu są ciasno związane z działalnością strony internetowej. Jednym z możliwych kierunków pracy może zostać stworzenie wirtualnego muzeum «Historii Żydów Mohylewa», który w przyszłości mogłoby
stać się całkowicie realnym.
3.
Wciąż trwa praca nad zbiorem wspomnień o przedwojennej historii miasteczek
i o Holokauście w regionie mohylewskiem, oraz praca nad przeprowadzeniem
różnorodnych szkoleniowych i praktycznych przedsięwzięć, mających na celu zachowanie dziedzictwa żydowskiego wspólnie z żydowską gminą miejską: wieczory,
koncerty, wycieczki i ekskursje po okolicach żydowskich, spotkania, pamiątkowe
lekcje, wykłady itd.
Александр Литин/ Ида Шендерович