Lokalna Organizacja Turystyczna Ziemia Lęborska - Łeba

Lokalna Organizacja Turystyczna Ziemia Lęborska - Łeba
Wicko
Wicko – stara słowiańska osada wzmiankowana po raz pierwszy – pod nazwą Wick – w latach 1402 i 1437. W
źródłach historycznych wymieniana jako dobro rycerskie lokowane na prawie polskim. Na przestrzeni kolejnych
stuleci własność m.in. rodziny Yorków i Wejherów.
Kamień graniczny
Głaz prawdopodobnie wyznaczający dawniej zachodnią granicę państwa krzyżackiego lub diecezji włocławskiej.
Na powierzchni eratyka wyryty tzw. krzyż laskowany oraz litera r, przypuszczalnie od niem. Ritter (rycerz).
Białogarda – stolica średniowiecznej kasztelanii. Niegdyś gród o powierzchni ponad 1 ha, otoczony fortyfikacjami
z okresu 1242 – 1248. Zachowane relikty grodziska z wałem obronnym, przelotem bramnym i wąwozem w
dawnym korycie rzeki.
Kościół pw. Świętego Jana Chrzciciela
W 1890 roku, na fundamentach poprzedniej świątyni, wybudowano w Białogardzie kościół w stylu neogotyckim.
Obiekt wzniesiono dzięki staraniom superintendenta (odpowiednik tytułu rzymskokatolickiego biskupa
diecezjalnego) Bogdana. Podczas prac przy fundamentach kościoła odkopano m.in. koło młyńskie, które
umieszczono przy drzwiach nowej świątyni. Uroczyste poświęcenie kościoła nastąpiło po dobudowaniu wieży –
21 grudnia 1902 roku. Nabożeństwa ewangelickie odbywały się do roku 1945, kiedy to świątynię przejęli katolicy.
Charbrowo – stara kaszubska wieś leżąca około 10 km na południe od Łeby. Teren, na którym jest położona, w
XIII wieku należał do kasztelanii białogardzkiej. W 1286 roku książę gdański Mściwoj II nadał dobra charbrowskie
biskupowi włocławskiemu. W późniejszych stuleciach miejscowość była siedzibą znamienitych rodów pomorskich
– Wejherów, Krokowskich, Somnitzów.
Dawny pałac Somnitzów
strona 1/7
Położony w centrum wsi dwór został zbudowany wkrótce po 1660 roku dla starosty lęborskiego Krzysztofa von
Somnitza. Własnością rodu posiadłość pozostała do 1945 roku. XVII-wieczną budowlę założono na rzucie
podkowy, z dwukondygnacyjnym skrzydłem głównym i prostopadle do niego usytuowanymi
jednokondygnacyjnymi skrzydłami bocznymi. W połowie XIX wieku zburzono zniszczone skrzydło północne i
dobudowano do skrzydła głównego tzw. Wdowi Dom. Około 1900 roku usunięto skrzydło południowe, a na jego
miejscu wzniesiono dwukondygnacyjny budynek połączony z częścią środkową wieżyczką o trzech
kondygnacjach, postawioną w roku 1907. Obecnie na całość założenia składają się trzy części tworzące literę L.
Budynek centralny poprzedzony jest neoklasycystycznym portykiem z 1906 roku, wspartym na jońskich
kolumnach, nad którym widnieje kartusz z herbem Somnitzów. Warto przyjrzeć się także bramie parkowej z
dwoma rodowymi herbami, znajdującej się nieco na południe od dworu.
Zabytkowy kościółek z XVII wieku
Przy głównej drodze przebiegającej przez Charbrowo, na wzniesieniu w otoczeniu starych drzew, usytuowany jest
zabytkowy kościółek z 1669 roku. Jego budowę przypisuje się rodzinie Wejherów. Świątynia jest budowlą
orientowaną, wzniesioną na rzucie prostokąta, z węższym i niższym od korpusu prezbiterium od wschodu. Na
ścianach kościoła (od zewnątrz) umieszczono płyty nagrobne z epitafiami. Na wieży, zwieńczonej ośmiobocznym
hełmem z iglicą, znajdują się 2 dzwony wykonane przez gdańskich ludwisarzy: Gerta Benninga w 1598 roku i
Emanuela Wittwerka w 1744 roku. Wewnątrz świątyni zwraca uwagę barokowe wyposażenie (malowany i
rzeźbiony ołtarz z 1737 roku) i drewniany, belkowany sufit pokryty malowidłami ze scenami biblijnymi. Na
otaczającym kościół cmentarzu zachowało się kilka starych nagrobków oraz charakterystyczne zwieńczenie
bramy cmentarnej.
Gęś – po raz pierwszy występuje w dokumentach jako nazwa pola zanotowana w roku 1347. Miejscowość
początkowo była własnością rodu Wejherów, później Krokowskich i, do 1945 roku, Somnitzów.
Pomnik ofiar Marszu Śmierci
Epitafium przybrało formę ściany żeliwnej z centralnym elementem żywicznym, w którym niczym inkluzje tkwią
nazwiska rozstrzelanych ofiar. – Tutaj w Gęsi od 2 lutego do 9 marca 1945 roku był obóz ewakuacyjny dla
więźniów obozu koncentracyjnego Stutthof. Na terenie tutejszego obozu odnaleziono 162 ciała zamęczonych
więźniów, które w grudniu 1951 r. pochowano na cmentarzu stutthowskim w Krępie Kaszubskiej – czytamy.
Autor pomnika, artysta rzeźbiarz Tomasz Sobisz, z tematem Marszu Śmierci spotkał się po raz pierwszy w 1993
roku. Wówczas opracowywał koncepcję pomnika-kościoła w Nawczu – wymownego obiektu wzniesionego na
fundamencie baraku obozowego. Sobisz, pracując nad ideą miejsca pamięci w Gęsi, badał dokumenty, jak
kronikarz poszukiwał prawdy, w końcu uznał, że suche, urzędowe druki mają niezwykłą siłę rażenia. Używawszy
oryginałów, zapisał żeliwną ścianę wyborem tekstów, ukazując z jednej strony masowość i wielonarodowy
charakter Marszu Śmierci, z drugiej zaś – co niespotykane – dokonał uobecnienia ofiar KL Stutthof.
Bazując na karcie obozowej, autor nakreślił portret konkretnego więźnia wraz z jego rodziną, pochodzeniem,
wyznaniem, kolorem oczu itd. To jedyne i oryginalne powiązanie w obszarze rzeźby pomnikowej. Wymowną,
strona 2/7
żeliwną ścianę osadził na planie krzyża wpisanego w kamienną płaszczyznę.
Nowęcin – miejscowość typowo letniskowa położona w bezpośrednim sąsiedztwie Łeby, na południowozachodnim krańcu jeziora Sarbsko. Wieś od początku swego istnienia była w posiadaniu Wejherów. Jej powstanie
wiąże się z powodzią z roku 1497, kiedy to uszkodzeniu uległ, będący własnością rodu, zameczek w Starej Łebie,
w wyniku czego starosta książęcy Słupska Klaus Wejher przeniósł swą siedzibę w bardziej bezpieczne miejsce,
właśnie do Nowęcina.
Dawny pałac Wejherów
Nowęcin od początku swego istnienia był w posiadaniu Wejherów. Jego powstanie wiąże się z powodzią z roku
1497, kiedy to uszkodzeniu uległ, będący własnością rodu, zamek w Starej Łebie. W wyniku tego starosta
książęcy Słupska Klaus Wejher przeniósł swą siedzibę w bardziej bezpieczne miejsce, nad południowo-zachodni
brzeg jeziora Sarbsko. Obiekt pozostał w posiadaniu rodziny Wejherów aż do 1781 roku, kiedy posiadłość przejął
Konrad Henryk von Somnitz z Charbrowa. Liczne przebudowy zamku zmieniły jego wygląd i funkcję na pałacową.
O obronnych założeniach obiektu świadczą ślady umocnień w postaci fosy i wałów. Obecnie składa się on z
kompleksu budynków o nieregularnym układzie, zbliżonym do rzutu podkowy. Dominantą obiektu jest
czworoboczna, sześciokondygnacyjna wieża wzniesiona w narożu północnym. Malowniczości pałacowi dodaje
otaczający go starodrzew. W parku znajduje się kaplica grobowa z połowy XIX wieku. W zabudowaniach
gospodarczych dawnego folwarku działa ośrodek jazdy konnej.
Poraj – leżący 3 km na zachód od Wicka, przy trasie Puck-Słupsk. W zasadzie nie jest to wieś, lecz majątek
ziemski. Tutejszy folwark powstał w XIX wieku po uregulowaniu doliny rzeki Łeby.
Samotnie stojąca w parku willa
Otoczona ze wszystkich stron polami i nadłebskimi łąkami, wzniesiona między 1889 a 1901 rokiem. Rysownicy
mapy sporządzonej w 1889 roku nie odnotowali jej istnienia, a w roku 1901 działała już tam Stacja Badań
Bagiennych. Frontem zwrócony na północ, dwukondygnacyjny obiekt został zbudowany z otynkowanej cegły,
postawiony na kamiennym cokole, założony na rzucie zbliżonym do kwadratu i wzbogacony o płytkie ryzality z
czterech stron. W siedmioosiowej fasadzie trzy środkowe osie zajmuje nieznacznie wysunięty przed lico ryzalit,
którego trzecia kondygnacja przypada w partii dachu dwuosiowych części bocznych. Naroża ryzalitu wyróżnione
są boniowaniem, zaś okna pierwszej i drugiej kondygnacji – analogiczne w bocznych partiach – mają kształt
prostokąta o wyokrąglonych narożnikach, u dołu zamknięte wspólnym odcinkiem gzymsu i umieszczone w
dekoracyjnych płycinach o różnym kształcie. W najwyższej kondygnacji znajduje się para bliźnich, smukłych
okien, a w jej zwieńczeniu trójkątny szczyt dwuspadowego dachu odrębnie nakrywającego ryzalit. Analogicznie
artykułowana jest elewacja południowa (tylna) oraz nieco węższe elewacje boczne. W elewacji zachodniej otwory
okienne umieszczono głównie w partii ryzalitu, a do dolnej kondygnacji dostawiono aneksy: węższy ganek i
strona 3/7
szeroką, drewnianą werandę, oświetlone oknami o kotarowych łukach. Zasadniczą bryłę budowli nakrywa dach
czterospadowy, ryzality zaś – dachy dwuspadowe.
Przypałacowa Galeria Rzeźb
Znajduje się w Poraju i powstała w 2007 roku z inicjatywy Lokalnej Organizacji Turystycznej Ziemia Lęborska. W
zbiorach galerii – liczącej aktualnie trzydzieści rzeźb – znajdują się prace kilkunastu artystów, m.in: prof.
Christosa Mandziosa (dziekana Wydziału Rzeźby i Malarstwa w Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu), Anny
Szalast (opiekunki Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku), twórców wywodzących się z pracowni prof. Stanisława
Radwańskiego (trzech z nich wykłada w ASP w Gdańsku) – Marcina Plichty, Tomasza Radziewicza, Tomasza
Skórki i Tomasza Sobisza, a także absolwentów gdańskiej ASP – Mateusza Burdka, Rafała Synowca i Tomasza
Stankiewicza. Wystawione rzeźby prezentują różny styl – od figuratywnych przedstawień w sposób aluzyjny
ujmujących postacie ludzkie, do półabstrakcyjnych i abstrakcyjnych poruszających problem tożsamości zarówno
jednostki, jak i całej cywilizacji ludzkiej. Od 2009 roku w Poraju odbywają się plenery rzeźbiarskie, dzięki którym
przypałacowa galeria każdego roku powiększa się o kolejne prace.
Roszczyce – nieduża wieś położona na południowy wschód od Łeby, przy lokalnej drodze łączącej Maszewko z
Ulinią. Wzmiankowana w roku 1348 osada przez wieki była posiadłością rodziny Bartschów, a potem
Krokowskich.
Świątynia z XVII wieku
W Roszczycach na uwagę zasługuje zabytkowy kościółek ufundowany przez Krokowskich w 1659 roku. Świątynia
jest orientowana, wzniesiona na rzucie prostokąta, murowana z cegły i osadzona na niskim, kamiennym cokole.
Wewnątrz obiektu warto obejrzeć barokowy ołtarz, ambonę, a także epitafium fundatora. Na przykościelnym placu
znajduje się ogrodzony ręcznie kutym płotkiem z herbami grobowiec rodziny Krokowskich.
Dwór
Roszczycki dwór to budowla zwarta, założona na rzucie prostokąta. Obiekt, frontem zwrócony na wschód, jest
parterowy i otynkowany z płytkim boniowaniem (z wyjątkiem kamiennego cokołu). W dziewięcioosiowej fasadzie
oś środkową zajmuje rodzaj płytkiego pseudoportyku z wejściem poprzedzonym szeroką arkadą o spłaszczonym
łuku, zwieńczonego trójkątnym tympanonem. Wysokie okna po bokach zamknięte są półkoliście. Elewacja tylna,
parkowa, rozwiązana jest podobnie, ale z poprzedzonym schodami, otwartym gankiem na osi, z filarami
dźwigającymi okrągłołukowe arkady i trójkątnym zwieńczeniem. W krótszej elewacji południowej, w przyziemiu,
przeprute są dwa wysokie, łukowe okna i wejście w osi bocznej. W szczycie znajdują się dwa mniejsze i owalne
otwory po bokach. Elewacja północna jest bezokienna, a do jej części środkowej przylega nadwieszona
przybudówka – łącznik z oficyną założoną na tej samej osi. Wydłużony budynek dworu nakrywa dach
dwuspadowy naczółkowy, zaś portyk, ganek oraz przybudówkę – odrębne daszki dwuspadowe.
strona 4/7
Sarbsk to dawny majątek szlachecki położony w odległości około 1,5 km od południowo-wschodniego krańca
jeziora Sarbsko. Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z dokumentu określającego granice Łeby,
wydanego w roku 1377. Wieś należała nie tylko do rodu Sarbskich, lecz także do Jatzkowów, Ripków i
Natzmerów.
Kościół pw. Świętej Anny
Miejscowy kamienny kościół, usytuowany wśród okazałego starodrzewu, wybudowano w latach dwudziestych XX
wieku. Obiekt wzniesiono w stylu neoromańskim. Świątynia jest orientowana, założona na rzucie prostokąta, z
częściowo wtopioną w korpus budowli wieżą na planie kwadratu, zwieńczoną baniastym hełmem z latarnią i
iglicą.
Ulinia – miejscowość położona w odległości około 5 km od nadbałtyckiej plaży, po raz pierwszy wzmiankowana w
1437 roku. Ciekawostką może być fakt, iż w średniowieczu nad morzem na wysokości Ulini istniała nieduża wieś
Glewice całkowicie zniszczona przez huraganowy sztorm w styczniu 1396 roku. Pamiątką po sztormie z roku
1970 jest wrak niemieckiego drewnowca West Star, którego dobrze widoczne z ulińskiej plaży maszty, wystające
na znaczną wysokość ponad poziom wody, stanowią niemałą atrakcję dla turystów.
Pałac rodziny Voglów z XIX wieku
Najistotniejszym zabytkiem Ulini jest pałac z drugiej połowy XIX wieku, którego budowę przypisuje się rodzinie
Voglów. Obecny kształt obiekt uzyskał w 1924 roku, w okresie kiedy majątek był w posiadaniu rodziny Lietzau
(1905-1945). Na budowlę składa się bryła głównej części, przystająca do niej od południa niższa i węższa
przybudówka oraz boczne skrzydło od północy, powstałe na osi wzdłużnej. Budynek główny założony jest na
rzucie prostokąta, wzbogaconego od wschodu o ryzalit nadający planowi kształt zbliżony do litery L, frontem
zwrócony na zachód, o dwóch kondygnacjach wzniesionych na kamiennym cokole, otynkowany. W
siedmioosiowej fasadzie trzy środkowe osie ujmują płaskie, zwieńczone odcinkami gzymsu pilastry, na które w
pierwszej kondygnacji nakłada się rodzaj płaskiego pseudoportyku artykułowanego pilastrami w małym porządku,
z wejściem na osi i wąskimi, prostokątnymi oknami po bokach. Nad otworem drzwiowym widoczny jest trójkątny
tympanon z datą 1924 umieszczoną w jego polu. Nad portykiem przestrzeń między wielkimi pilastrami wypełniają
cztery prostokątne okna umieszczone we wspólnej płycinie. Elewacja tylna jest bardziej urozmaicona przez
wysunięcie o jedną oś na wschód przez wspomniany trzyosiowy ryzalit, opracowany wraz z dwuosiową częścią
południową analogicznie jak w fasadzie. W partii środkowej natomiast cofnięte lico elewacji tylnej tworzy rodzaj
ganku, nad którym wznosi się niewysunięty przed lico balkon, wsparty na metalowych słupach, z balustradą
dekorowaną prostokątnymi płycinami. Zasadniczą bryłę pałacu nakrywa dach mansardowy z wystawkami i
powiekami, zaś ryzalit tylny – niższy dach trójspadowy. Przybudówka jest jednokondygnacyjna, zbudowana na
rzucie zbliżonym do kwadratu, artykułowana szerokimi, prostokątnymi oknami i nakryta dachem trójspadowym.
Boczne skrzydło północne na wydłużonej osi założenia ma plan wąskiego prostokąta.
strona 5/7
Zdrzewno – wieś po raz pierwszy wzmiankowana w 1398 roku. W latach 1402-37 miejscowość notowano jako
kaszubską posiadłość szlachecką na prawie polskim. Do początku XIX stulecia właścicielami tutejszego majątku
były przede wszystkim rodziny Wejherów z Gęsi i Goddentowów.
Pałac rodziny Zimdars z XIX wieku
W 1805 roku Zdrzewno przeszło w posiadanie rodziny Zimdars, która wybudowała tu w roku 1867 okazały pałac.
Fundatorem pierwotnej części był Karol Ferdynand Zimdars, zaś jego syn w 1922 roku rozbudował bryłę obiektu.
Pałac jest dwuczłonową budowlą tworzącą rzut litery L, złożoną z dwóch prostopadłych skrzydeł: starszego –
północnego i późniejszego – dostawionego od południa. Skrzydło północne, frontem skierowane na wschód, ma
plan prostokąta z dostawionymi w części centralnej od wschodu i zachodu ryzalitami. Jest dwukondygnacyjne,
murowane, osadzone na niskim, kamiennym cokole, otynkowane, z pasmowym boniowaniem w tynku. W
pięcioosiowej fasadzie (elewacja wschodnia) trzy osie środkowe obejmuje mocno wysunięty ryzalit, a okna
pierwszej i drugiej kondygnacji rozdziela, biegnący przez całą szerokość budynku, pas wyznaczony przez dwie
linie gzymsów. Pośrodku ryzalitu, w przyziemiu, między oknami mieści się wejście osadzone w dekoracyjnym
portalu ujętym doryckimi pilastrami dźwigającymi belkowanie z dekoracyjnym fryzem i wklęsło-wypukłym w
obrysie otworem nadświetla poniżej. Nad wejściem, na piętrze mieści się balkon z tralkową balustradą,
umieszczony w łukowej wnęce, między płaskimi pilastrami dzielącymi piętro ryzalitu. Po bokach balkonu, między
pilastrami umieszczono prostokątne okna w łukowo zakończonych płycinach. Półkoliste pola nad oknami zdobi
plastyczna dekoracja kwiatowa. W bocznych, krótszych ścianach ryzalitu otwory okienne mieszczą się w
zdwojonych fasetowych płycinach spiętych graficznym ornamentem. Ryzalit wieńczy wydatny, trójkątny naczółek
z gzymsem na kroksztynach. Okna bocznych partii fasady są prostokątne, na piętrze ujęte opaskami tynkowymi,
nad nimi widoczne niewielkie okienka poddasza. W elewacji tylnej środkowemu ryzalitowi fasady odpowiada
ryzalit z apsydą zakończoną tarasem. Bryłę skrzydła północnego nakrywa dach mansardowy, zaś ryzalit –
poprzeczny dach dwuspadowy. Nowsze skrzydło (południowe) ma elewacje opracowane podobnie, z płytkim
pseudoryzalitem od południa i wejściem w przyziemiu; nakryte jest dachem dwuspadowym.
Wiatrak typu holenderskiego z XVIII wieku
Zdrzewno warto odwiedzić także ze względu na jedyny zachowany w powiecie lęborskim wiatrak typu
holenderskiego. Stojący na wzgórzu, po wschodniej stronie wsi obiekt został zbudowany w 1765 roku i
użytkowany był do połowy XX wieku, kiedy to jego wnętrze zniszczył pożar. Tę ceglaną, wzniesioną na rzucie
koła o średnicy 9,5 m budowlę charakteryzuje masywny korpus, zwieńczony dawniej obracaną na łożysku bryłą
dachową ze śmigłami, samoczynnie nastawiającą się do kierunku wiatru. Powierzchnia wiatraka wynosi 240 m²,
kubatura zaś – 900 m³. Obiekt jest podpiwniczony i posiada cztery kondygnacje; w każdej z nich umieszczono po
cztery symetrycznie rozmieszczone, łukowo zamknięte okna. Główny otwór drzwiowy znajduje się we wschodniej
części budowli, zaś po drugiej stronie obiektu widoczne są drzwi dawniej prowadzące do magazynu.
strona 6/7
strona 7/7
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)