Raport chiropterologiczny

Raport chiropterologiczny
Spis treści
1. Ogólne informacje na temat krajowych gatunków nietoperzy. ................................................................. 2
2. Metodyka badań i aparatura. .......................................................................................................................... 3
3. Wyniki prac terenowych. ................................................................................................................................ 8
3.1. Kryjówki letnie oraz zimowe nietoperzy. ................................................................................... 17
3.2. Żerowanie i migracje nietoperzy. ............................................................................................... 18
4. Ocena oddziaływania EW na nietoperze. ................................................................................................... 19
5. Ocena oddziaływania skumulowanego....................................................................................................... 20
6. Określenie działań minimalizujących i zabezpieczających oraz wskazania dotyczące potrzeby
monitoringu porealizacyjnego. ......................................................................................................................... 21
7. Literatura i akty prawne. ............................................................................................................................... 23
Raport chiropterologiczny
1. Ogólne informacje na temat krajowych gatunków nietoperzy.
Na terenie Polski do chwili obecnej stwierdzono 25 gatunków nietoperzy Chiroptera. Zgodnie
z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej
zwierząt (Dz. U. poz. 1348) wszystkie krajowe nietoperze podlegają ścisłej ochronie gatunkowej.
Ponadto zgodnie z Załącznikiem Nr 4 do ww. rozporządzenia w przypadku zimowisk, w których
w ciągu ostatnich 3 lat stwierdzono przynajmniej jeden raz ponad 200 osobników nietoperzy mogą
wymagać tworzenia stref ochrony, obejmujących pomieszczenia i kryjówki zajmowane przez
nietoperze w okresie hibernacji.
Lista krajowych gatunków nietoperzy prezentuje się następująco:
1. Borowiaczek Nyctalusleisleri (Kuhl, 1817)
2. Borowiec olbrzymi Nyctaluslasiopterus (Schreber, 1780)
3. Borowiec wielki Nyctalusnoctula (Schreber, 1774)
4. Gacekbrunatny Plecotusauritus (Linnaeus, 1758)
5. Gacekszary Plecotusaustriacus (Fischer, 1829)
6. Karlik drobny Pipistrelluspygmaeus (Leach, 1825)
7. Karlik średni (= k. Kuhla) Pipistrelluskuhlii (Kuhl, 1817)
8. Karlik malutki Pipistrelluspipistrellus (Schreber, 1774)
9. Karlik większy Pipistrellusnathusii (Keyserling&Blasius, 1839)
10. Mopek zachodni Barbastellabarbastellus (Schreber, 1774)
11. Mroczek posrebrzany Vespertiliomurinus (Linnaeus, 1758)
12. Mroczek pozłocisty Eptesicusnilssonii (Keyserling&Blasius, 1839)
13. Mroczekpóźny Eptesicusserotinus (Schreber, 1774)
14. NocekAlkatoe Myotisalcathoe (von Helversen& Heller, 2001)
15. NocekBechsteina Myotisbechsteinii (Kuhl, 1817)
16. Nocek Brandta Myotisbrandtii (Eversmann, 1845)
17. Nocekduży Myotismyotis (Borkhausen, 1797)
18. Nocekłydkowłosy Myotisdasycneme (Boie, 1825)
19. Nocek Natterera Myotisnattereri (Kuhl, 1817)
20. Nocekorzęsiony Myotisemarginatus (Geoffroy, 1806)
21. Nocekostrouszny Myotisblythii (Tomes, 1857)
22. Nocek rudy Myotisdaubentonii (Kuhl, 1817)
23. Nocek wąsatek Myotismystacinus (Kuhl, 1817)
24. Podkowiec duży Rhinolophusferrumequinum (Schreber, 1774)
25. Podkowiec mały Rhinolophushipposideros (Bechstein, 1800)
Strona 2 z 24
Raport chiropterologiczny
Należy przy tym zaznaczyć, że w krajowej faunie obecne są gatunki rzadkie w skali Europy
i uwzględnione w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej (np. mopek, nocek duży, nocek łydkowłosy),
a także gatunki pospolite (a nawet kosmopolityczne), jak np. karliki, nocek Natterera, nocek rudy,
mroczek późny.
Ostanie badania (m.in. Trapp i in. 2002, Brinkmann 2004, Bach i Rahmel 2006) wskazują,
że niewłaściwa lokalizacja elektrowni wiatrowych może negatywnie wpływać na gatunki nietoperzy,
a także zachowanie ich zimowisk, kolonii rozrodczych oraz korytarzy migracji.
2. Metodyka badań i aparatura.
Wstępnym etapem prac terenowych było rozpoznanie terenu w celu wyznaczenia transektu
oraz punktów nasłuchowych, które zlokalizowano w staki sposób, aby obejmowały teren planowanej
elektrowni wiatrowej, a także siedliska stanowiące potencjalne miejsca występowanie (w tym
korytarze migracji oraz żerowiska) nietoperzy. Uwzględniono przy tym możliwe trasy przelotów
między miejscami schronienia, żerowania, rozrodu oraz zimowania.
Transekty poprowadzone zostały w sposób umożliwiający objęcie różnorodnych siedlisk
na terenie inwestycji oraz w jej bezpośrednim sąsiedztwie (zadrzewienia, kanał, obszar upraw
rolnych), a punkt nasłuchowy zlokalizowano w taki sposób, aby obejmował uprawy rolne (jednorodne
z obszarem bezpośrednio przeznaczonym pod lokalizację elektrowni). Nasłuchy prowadzono na całej
długości transektu (ok. 1 km).
Terminy badań starano się dopasować do okresów aktywności nietoperzy, biorąc przy tym pod
uwagę wskazania co do terminów i zakresów kontroli określonych w publikacji (Kepel i in. 2011):
„Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze”.
Dla punktu nasłuchowego oraz transektu określano indeks aktywności nietoperzy, wg wzoru:
I x =L x x60/T,
gdzie I x – indeks aktywności nietoperzy gatunku x,
L x – liczbę jednostek aktywności gatunku x stwierdzonych w czasie pojedynczego ciągłego nagrania
w danym punkcie,
T – czas danego nagrania podany w minutach.
Nasłuchy prowadzono przy użyciu detektora PetterssonD-230, pracującego w systemie
frequencydivision, a do rejestracji dźwięku stosowano rejestrator ZOOM H2. Do analizy
wykorzystano program Batsound.
Strona 3 z 24
Raport chiropterologiczny
Lokalizacja transektu oraz punktu nasłuchowego (na podstawie http://geoportal.rdos-bydgoszcz.pl/).
Strona 4 z 24
Raport chiropterologiczny
Terminy badań oraz czas nasłuchów przedstawiają poniższe tabele.
Terminy poszczególnych kontroli miejsc zimowania
20-01-2013
11-12-2013
12-01-2014
26-01-2014
16-02-2014
Terminy i zakres poszczególnych kontroli (nasłuchów) w okresie aktywności nietoperzy.
Data
09-03-2014
13-03-2014
26-03-2014
02-04-2014
10-04-2014
24-04-2014
08-05-2014
21-05-2014
11-06-2014
24-06-2014
02-07-2014
09-07-2014
20-07-2014
31-07-2014
06-08-2014
13-08-2014
21-08-2014
27-08-2014
3-09-2014
10-09-2014
18-09-2014
25-09-2014
02-10-2014
09-10-2014
16-10-2014
23-10-2014
05-11-2014
Kontrole
Wieczorne, rozpoczęcie 17.30
Wieczorne, rozpoczęcie 17.40
Wieczorne, rozpoczęcie 18.00
Wieczorne, rozpoczęcie 19.15
Wieczorne, rozpoczęcie 19.40
Wieczorne, rozpoczęcie 20.00
Całonocne, rozpoczęcie 20.10
Całonocne, rozpoczęcie 20.30
Wieczorne, rozpoczęcie 21.00
Całonocne, rozpoczęcie 21.00
Wieczorne, rozpoczęcie 21.00
Wieczorne, rozpoczęcie 21.30
Wieczorne, rozpoczęcie 21.20
Wieczorne, rozpoczęcie 20.40
Wieczorne, rozpoczęcie 20.30
Wieczorne, rozpoczęcie 20.00
Całonocne, rozpoczęcie 19.45
Wieczorne, rozpoczęcie 19.45
Wieczorneoraz dodatkowa kontrola
poranna, rozpoczęcie 19.45 (wieczór),
4.30 (poranek)
Całonocne, rozpoczęcie 17.00
Wieczorneoraz dodatkowa kontrola
poranna, rozpoczęcie 18.40 (wieczór),
4.10 (poranek)
Całonocne, rozpoczęcie 16.30
Wieczorne, rozpoczęcie 18.10
Wieczorne, rozpoczęcie 17.45
Wieczorne, rozpoczęcie 17.45
Wieczorne, rozpoczęcie 17.45
Wieczorne, rozpoczęcie 16.00
Okres aktywności
nietoperzy
Opuszczanie kryjówek
zimowych
Wiosenne migracje, tworzenie
kolonii rozrodczych
Rozród, szczyt aktywności
Rozpad kolonii rozrodczych,
rojenie i początek migracji
jesiennych
Migracje jesienne
Początek zimowania
(hibernacji)
Warunki atmosferyczne w trakcie poszczególnych kontroli nasłuchowych.
Strona 5 z 24
Raport chiropterologiczny
Data
09-03-2014
13-03-2014
26-03-2014
02-04-2014
10-04-2014
24-04-2014
08-05-2014
21-05-2014
11-06-2014
24-06-2014
02-07-2014
09-07-2014
20-07-2014
31-07-2014
06-08-2014
13-08-2014
21-08-2014
27-08-2014
3-09-2014
10-09-2014
18-09-2014
25-09-2014
02-10-2014
09-10-2014
16-10-2014
23-10-2014
05-11-2014
Warunki pogodowe
2°C, wiatr słaby, brak opadów
4°C, wiatr słaby, brak opadów
0°C, wiatr słaby, brak opadów
2°C, wiatr średni, brak opadów
5°C, wiatr silny, opady deszczu
11°C, wiatr średni, brak opadów
9°C, wiatr średni, przelotne opady deszczu
14°C, wiatr słaby, brak opadów
16°C, wiatr słaby, brak opadów
9°C, wiatr średni, brak opadów
12C., wiatr słaby, przelotne opady deszczu
19°C, wiatr średni, brak opadów
18°C, wiatr słaby, przelotne opady deszczu
20°C, wiatr słaby, przelotne opady deszczu
14°C, wiatr słaby, brak opadów
12°C., wiatr słaby, brak opadów
11°C, wiatr słaby, brak opadów
9°C., wiatr średni, brak opadów
11°C, wiatr średni, brak opadów
9°C, wiatr słaby, opady deszczu
11°C, wiatr średni, brak opadów
8°C, wiatr średni, brak opadów
10°C, wiatr słaby, brak opadów
10°C, wiatr średni, brak opadów
9°C, wiatr słaby, przelotne opady deszczu
4°C, wiatr średni, brak opadów
6°C, wiatr słaby, brak opadów
Strona 6 z 24
Raport chiropterologiczny
Czasy nagrań na transekcie oraz punkcie nasłuchowym.
Data
09-03-2014
13-03-2014
26-03-2014
02-04-2014
10-04-2014
24-04-2014
08-05-2014
21-05-2014
11-06-2014
24-06-2014
02-07-2014
09-07-2014
20-07-2014
31-07-2014
06-08-2014
13-08-2014
21-08-2014
27-08-2014
3-09-2014
10-09-2014
18-09-2014
25-09-2014
02-10-2014
09-10-2014
16-10-2014
23-10-2014
05-11-2014
Czas na
transekcie
[min.]
65
50
55
45
60
63
100
50
45
90
45
58
60
61
56
60
99
45
110
95
98
115
45
50
40
48
59
Czas na
punkcie
[min.]
35
30
30
30
30
30
60
60
30
55
30
30
30
30
30
30
55
30
45
60
50
65
30
30
30
30
30
Czas
łączny
[min.]
100
80
85
75
90
93
160
110
75
145
75
88
90
91
86
90
154
75
155
155
148
180
75
80
70
78
89
Strona 7 z 24
Raport chiropterologiczny
3. Wyniki prac terenowych.
Ilość obserwacji oraz aktywności stwierdzonych gatunków nietoperzy na transekcie.
Data
09-03-2014
13-03-2014
26-03-2014
02-04-2014
10-04-2014
24-04-2014
08-05-2014
21-05-2014
11-06-2014
24-06-2014
02-07-2014
09-07-2014
20-07-2014
31-07-2014
06-08-2014
13-08-2014
21-08-2014
27-08-2014
03-09-2014
10-09-2014
18-09-2014
25-09-2014
02-10-2014
09-10-2014
16-10-2014
23-10-2014
05-11-2014
Ilość obserwacji
mroczek
karlik
nocek
późny
malutki
rudy
1
1
2
2
1
2
3
1
1
Indeksy aktywności
mroczek
karlik
nocek
późny
malutki
rudy
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0,95
0
0
0
0
0
0
0
2,67
0
0,67
0,67
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1,97
0
1,97
0
0
3,21
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0,55
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1,50
0
0
0
0
0
0
Strona 8 z 24
Raport chiropterologiczny
Ilość obserwacji oraz aktywności stwierdzonych gatunków nietoperzy na punkcie nasłuchowym.
Data
09-03-2014
13-03-2014
26-03-2014
02-04-2014
10-04-2014
24-04-2014
08-05-2014
21-05-2014
11-06-2014
24-06-2014
02-07-2014
09-07-2014
20-07-2014
31-07-2014
06-08-2014
13-08-2014
21-08-2014
27-08-2014
03-09-2014
10-09-2014
18-09-2014
25-09-2014
02-10-2014
09-10-2014
16-10-2014
23-10-2014
05-11-2014
Ilość obserwacji
mroczek
karlik
nocek
późny
malutki
rudy
1
1
Indeksy aktywności
mroczek
karlik
nocek
późny
malutki
rudy
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1,09
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1,20
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Strona 9 z 24
Raport chiropterologiczny
Udział gatunków nietoperzy w ogólnej aktywności stwierdzonej na transekcie.
mroczek późny Eptesicus
serotinus
karlik malutki Pipistrellus
pipistrellus
nocek rudy Myotis
daubentonii
9,00
8,00
7,00
6,00
5,00
4,00
3,00
2,00
1,00
0,00
mroczek późny Eptesicus
serotinus
karlik malutki Pipistrellus
pipistrellus
nocek rudy Myotis daubentonii
Strona 10 z 24
Raport chiropterologiczny
Udział gatunków nietoperzy w ogólnej aktywności stwierdzonej na punkcie nasłuchowym.
nocek rudy Myotis
daubentonii
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
0,00
mroczek późny Eptesicus
serotinus
karlik malutki Pipistrellus
pipistrellus
nocek rudy Myotis
daubentonii
Strona 11 z 24
Raport chiropterologiczny
Roczna aktywność nietoperzy na transekcie.
Roczna aktywność nietoperzy na punkcie nasłuchowym.
Strona 12 z 24
Raport chiropterologiczny
Średnie indeksy aktywności
Dla oceny rzeczywistego wykorzystania przestrzeni powietrznej przez nietoperze stosować
może średnie indeksy aktywności.
Zgodnie z publikacją: „Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych
na nietoperze”, średnie indeksy aktywności dla danego okresu (obliczone dla poszczególnych
odcinków funkcjonalnych
lub
punktów
nasłuchowych)
uzyskujemy
obliczając
średnią
arytmetyczną indeksów z poszczególnych kontroli (nocy) w tym okresie, odrzucając wcześniej
najniższą wartość uzyskaną w tym okresie.
Na tej podstawie obliczono średnie indeksy aktywności dla poszczególnych grup gatunków –
zsumowano wszystkie indeksy aktywności dla grup gatunkowych uzyskanych w poszczególnych
okresach aktywności (zachowując podział na okresy aktywności), odrzucając jedną najniższą wartość,
obliczając średnią arytmetyczną ww. wartości oraz odniesiono uzyskane wartości do tabeli
referencyjnej, przedstawionej na str. 71 w „Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni
wiatrowych na nietoperze”. Jednocześnie, zgodnie z „Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania
elektrowni wiatrowych na nietoperze”, ponieważ w okresie wiosennych migracji i karmienia młodych
śmierć samicy zazwyczaj powoduje także śmierć jej tegorocznego potomstwa, indeksy aktywności
uzyskane dla tych okresów (czyli do 31 lipca) przed porównaniem z podaną mnożono przez
współczynnik 1,25.
Tabela referencyjna na podstawie „Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni
wiatrowych na nietoperze”.
A
B
C
(aktywność niska)
(aktywność średnia)
(aktywność wysoka)
Nyctalusspp.
2,5
4,3
8,6
Eptesicusspp.
2,5
4,0
8,0
2,7
5,0
9,0
Pipistrellusspp.
2,5
4,1
8,0
wszystkie nietoperze
3,0
6,0
12,0
Grupa gatunkowa
Nyctalus + Eptesicus
+ Vespertiliospp.
Strona 13 z 24
Raport chiropterologiczny
Średnie indeksy aktywności w poszczególnych okresach aktywności na transekcie.
Indeksy aktywności (wartości średnie) na transekcie
Wiosenne
Gatunek /
grupa
gatunków
Rozpad
migracje,
Rozród,
kolonii
Opuszczanie
tworzenie
szczyt
rozrodczych,
kryjówek
kolonii
aktywności
rojenie i
zimowych
rozrodczych
(indeks
początek
(indeks
x1,25)
migracji
x1,25)
mroczek
późny
karlik
malutki
nocek
rudy
Łącznie
Migracje
jesienne
Początek
zimowania
(hibernacji)
jesiennych
0
0
0,55
0,11
0
0
0
0
0,69
0
0
0
0
0,40
0,41
0,64
0,30
0
0
0,40
1,65
0,75
0,30
0
Średnie indeksy aktywności w poszczególnych okresach aktywności na punkcie.
Indeksy aktywności (wartości średnie) na punkcie
Wiosenne
Gatunek /
grupa
gatunków
Rozpad
migracje,
Rozród,
kolonii
Opuszczanie
tworzenie
szczyt
rozrodczych,
kryjówek
kolonii
aktywności
rojenie i
zimowych
rozrodczych
(indeks
początek
(indeks
x1,25)
migracji
x1,25)
mroczek
późny
karlik
malutki
nocek
rudy
Łącznie
Migracje
jesienne
Początek
zimowania
(hibernacji)
jesiennych
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0,22
0,24
0
0
0
0
0,22
0,24
0
Odnosząc się zatem do ww. tabeli referencyjnej zawartej w „Wytyczne dotyczące oceny
oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze”, wszystkie średnie indeksy aktywności
dla poszczególnych gatunków oraz łączny średni indeks aktywności stwierdzone na omawianym
obszarze mieszczą się w granicach wartości niskich, co wskazuje na niewielkie wykorzystanie
i znaczenie tego terenu dla nietoperzy.
Strona 14 z 24
Raport chiropterologiczny
Lokalizacja stwierdzonej aktywności nietoperzy na transekcie, gdzie:
1. Miejsce obserwacji gatunku: karlik malutki,
2. Miejsce obserwacji gatunku: mroczek późny,
3. Miejsce obserwacji gatunku: nocek rudy.
Skrócony opis biologii stwierdzonych na terenie inwestycji gatunków nietoperzy
(na podstawie http://nietoperze.pl/krajowe-gatunki-nietoperzy)
Karlik malutki Pipistrelluspipistrellus
Często lata już o zmierzchu; chętnie żyje w pobliżu osiedli ludzkich; typowo szczelinowy
gatunek; samice tworzą kolonie letnie liczące do 50 - 500 osobników pod okapami, w szczelinach
murów, lub belek nośnych, w pustych drzewach lub pod korą; zimują w zakamarkach budynków,
na wieżach, za obrazami w kościołach, na południu w jaskiniach o temperaturze 2 - 8 °C.
Strona 15 z 24
Raport chiropterologiczny
Wiosną samice tworzą kolonie w kryjówkach rozrodczych. Ciążą trwa około 5 tygodni,
w jednym miocie jest 1 - 2 młode. Małe karliki rodzą się nagie i ślepe. Ważą wtedy około 1 grama.
Rosną bardzo szybko i już w trzecim tygodniu startują do swojego pierwszego lotu. Początkowo uczą
się łapania owadów w towarzystwie matki, ale ssą mleko matki do 2 miesiąca życie kiedy stają
się samodzielne.
Mroczek późny Eptesicusserotinus
Nietoperz ściśle związany z człowiekiem. Jego kryjówkami letnimi są niemal wyłącznie
budynki, gdzie kryje się na strychach, w szczelinach dachów i ścian. Sporadycznie spotykano
go w skrzynkach dla ptaków i nietoperzy. Zimuje głównie w nadziemnych częściach budynków
(strychy, przewody wentylacyjne), rzadko w piwnicach i fortyfikacjach, zaś tylko wyjątkowo
w jaskiniach. W okresie hibernacji preferuje miejsca chłodne i względnie suche. Poluje zwykle
w pobliżu zabudowań, w parkach, na skrajach lasów, na drogach leśnych, polanach, wśród domów
i nad wodami.
Nocek rudy Myotisdaubentonii
Gody
odbywają
się
jesienią,
kojarzenie
partnerów
jest
prawdopodobnie
losowe
(promiskuityzm). Wiosną samice tworzą kolonie w kryjówkach rozrodczych. Ciąża trwa 53 - 55 dni,
młode (jedno, rzadko dwa) rodzi się w połowie czerwca. Uzyskuje ono zdolność lotu po 3 tygodniach.
Ssie mleko matki 35 - 45 dni. Dojrzałość płciową gatunek ten osiąga już w pierwszym roku życia.
Nocek rudy żyje do 28 lat.
W pokarmie dominują owady i inne drobne bezkręgowce chwytane w locie nad zbiornikami
wodnymi o gładkiej, niezaburzonej i niezarośniętej tafli. Część ofiar zbiera stopami z lustra wody,
część zaś w powietrzu, zataczając ciasne, poziome kręgi na wysokości kilkunastu-kilkudziesięciu
centymetrów nad wodą. Wśród zjadanych owadów dominują drobne muchówki z rodziny
ochotkowatych, zarówno postacie dorosłe jak i poczwarki. Nocek rudy chwyta również chruściki,
sporadycznie może również łowić małe rybki. Wylatuje na żerowiska dość późno, około godziny
po zachodzie słońca.
Latem nocki rude w Polsce zamieszkują głównie dziuple drzew, niekiedy również szczeliny
w starych mostach, tylko w dwóch regionach Polski odnotowano je również w skrzynkach lęgowych
dla ptaków i nietoperzy. W zachodniej Europie częściej spotyka się je latem w budynkach. Zimą
gatunek ten hibernuje w kryjówkach podziemnych - jaskiniach, starych kopalniach, fortyfikacjach,
piwnicach i studniach, wybierając w nich miejsca chłodne (3 - 6 °C), ale wilgotne. Aby dotrzeć
do miejsc hibernacji pokonuje niekiedy odległości do 260 km.
Strona 16 z 24
Raport chiropterologiczny
Stopień narażenia na kolizje z elektrowniami wiatrowymi stwierdzonych gatunków nietoperzy.
1
karlik malutki
Stopień narażenia na kolizje
(zagrożenie śmiertelnością)
wysoki
2
mroczek późny
umiarkowany
3
nocek rudy
niski
L.p.
Gatunek
3.1. Kryjówki letnie oraz zimowe nietoperzy.
Na terenie bezpośrednio objętym inwestycją brak jest potencjalnych miejsc zimowania oraz
kryjówek letnich (w tym odpowiednich dla rozrodu). Teren zamierzenia stanowi dość jednorodny
obszar o charakterze rolniczym, gdzie brak jest odpowiednich schronień.
Stwierdzona
aktywność
nietoperzy
koncentruje
się
wzdłuż
alej
przydrożnych
(wykorzystywanych prawdopodobnie jako korytarze migracji krótkodystansowych i jako miejsce
polowania) oraz istniejących zakrzaczeń i terenów o zwiększonej wilgotności, w tym Kanału
Pyszczyńskiego (miejsca żerowania).
Potencjalne kryjówki na terenie objętym monitoringiem związane są przede wszystkim
z istniejącymi zabudowaniami oraz zadrzewieniami. Na podstawie przeprowadzonych prac wykluczyć
można jednak zimowanie większych zgrupowań nietoperzy na omawianym obszarze. Potwierdzają
to bardzo niskie aktywności nietoperzy na badanym terenie, zarówno w okresie aktywności letniej,
jak w czasie poszukiwania i opuszczania schronień zimowych oraz migracji. Ponadto charakter
dostępnych i jakość dostępnych schronień wykluczają masowe zimowanie nietoperzy. Istniejąca
zabudowa i infrastruktura nie posiadają licznie występujących dogodnych schronień, a zadrzewienia
w sąsiedztwie inwestycji są ubogie w drzewa dziuplaste.
Prowadzone rozpoznanie terenu potwierdza, że możliwe jest jednak zimowanie zwykle
pojedynczych lub kilku osobników nietoperzy w piwnicach czy na strychach budynków (stwierdzone
gatunki nietoperzy często związane są właśnie z terenami zabudowanymi czy siedzibami ludzkimi).
Stwierdzone gatunki nietoperzy stanowią typowy składnik fauny krajowej.
Uwzględniając biologię oraz aktywność stwierdzonych gatunków wskazać można, że:
- na terenie przeznaczonym pod inwestycję z całą pewnością brak jest aktualnych oraz
potencjalnie dogodnych schronień letnich i zimowych nietoperzy,
- w sąsiedztwie inwestycji (w strefie 3 km) obecne są potencjalne siedliska gatunków
nietoperzy, tworzone przede wszystkim przez pojedyncze drzewa dziuplaste itp. oraz
istniejące zabudowania,
- w trakcie prowadzonych kontroli nie potwierdzono obecności intensywnie wykorzystywanych
schronień letnich i zimowych gatunków nietoperzy.
Strona 17 z 24
Raport chiropterologiczny
- z wysokim prawdopodobieństwem w ww. strefie obecne są kryjówki letnie i zimowe mroczka
późnego, wykorzystywane zapewne przez pojedyncze osobniki tego gatunku. Sądzić należy,
że są one związane z istniejącymi zabudowaniami,
Reasumując stwierdzić można, że stwierdzone gatunki nietoperzy stanowią typowy składnik
fauny krajowej, często związanej
z obszarami
zabudowanymi. Przeprowadzone
badania
nie potwierdziły występowania zgrupowań nietoperzy w miejscach zimowania, a także w okresie
letnim (w tym podczas rozrodu). Omawiany teren nie stanowi obszaru szczególnie cennego pod kątem
siedlisk gatunków nietoperzy, a obecność kryjówek związana jest przede wszystkim z istniejącą
zabudową oraz zadrzewieniami. Podkreślić przy tym należy, że na terenie objetym inwestycją
nie występują siedliska (w tym letnie i zimowe) gatunków nietoperzy.
3.2. Żerowanie i migracje nietoperzy.
Na terenie inwestycji nie stwierdzono występowania stałych korytarzy migracji nietoperzy,
a stwierdzona aktywność (o niewielkich wartościach indeksów aktywności) potwierdza brak
obecności korytarzy migracji na terenie inwestycji (w tym lokalnych oraz wiosennych i jesiennych).
Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzić można, że teren bezpośrednio przeznaczony
pod budowę elektrowni wiatrowej nie stanowi istotnego miejsca występowania, w tym przelotów
lokalnych i ponadlokalnych gatunków nietoperzy. W cyklu rocznym obserwowano jedynie
pojedyncze osobniki nocka rudego (prawdopodobnie żerujące – przeloty lokalne), które w okresie
aktywności związane mogą być z obecnymi w sąsiedztwie zabudowaniami.
Jednocześnie stwierdzona aktywność gatunków nietoperzy (nocek rudy, karlik malutki,
mroczek późny) koncentruje się wokół terenu o charakterze podmokłym na południe od planowanej
inwestycji, w tym w sąsiedztwie Kanału Pyszczyńskiego. Powyższe wynika zapewne z wyższej niż
tereny sąsiednie atrakcyjności dla bazy żerowej nietoperzy (tj. owadów), a tym samym warunkuje
występowanie przelotów żerowych nietoperzy. Pozwala to również stwierdzić, że przeloty mają
wyłącznie charakter lokalny, a ich natężenie jest bardzo niewielkie, co potwierdzają obserwowane
indeksy aktywności.
Sposób wykorzystania terenu, jego charakter oraz stwierdzone niewielkie indeksy aktywności
gatunków nietoperzy wykluczają obecność stałych korytarzy migracji na obszarze inwestycji. Nie
potwierdzono również obecności kolonii rozrodczych, co po uwzględnieniu wyników prac (indeksy
aktywności) wskazuje na brak wyraźnych korytarzy o charakterze lokalnym (między żerowiskiem,
a kolonią rozrodczą) na terenie inwestycji.
Uzyskane w toku prac terenowych wyniki wskazują na brak istotnego znaczenia omawianego
obszaru dla gatunków nietoperzy. Obecne są jedynie sporadycznie wykorzystywane tereny
(prawdopodobnie jako miejsca żerowania lub korytarze lokalnych przelotów), związane przede
wszystkim z zadrzewieniem przydrożnym.
Strona 18 z 24
Raport chiropterologiczny
Jednocześnie podkreślić należy, że stwierdzona aktywność jest bardzo niewielka. Ponadto
uzyskane wyniki pozwalają jednoznacznie stwierdzić, że teren inwestycji położony jest poza
korytarzami ekologicznymi nietoperzy o charakterze ponadlokalnym – stwierdzono wyłącznie lokalne
przeloty (związane, jak wspomniano wcześniej, z przelotami na żerowiska lub samym żerowaniem),
a zatem odbywające się poniżej zasięgu rotora.
4. Ocena oddziaływania EW na nietoperze.
Teren inwestycji jest położony:
- poza wnętrzem lasów, skupień drzew i zadrzewień,
- poza alejami i szpalerami drzew, w tym połączonymi z kompleksami leśnymi,
- w znacznej i bezpiecznej dla nietoperzy odległości od kompleksów leśnych o powierzchni ponad 100
ha,
- poza brzegami jezior naturalnych i sztucznych,
- poza brzegami sztucznych zbioników wodnych o powierzchni większej niż 0,1 ha,
- poza ciekami wodnymi,
- poza obszarami górskimi,
- poza jaskiniami, obiektami militarnymi oraz innymi obiektami, stanowiącymi miejsca gromadnego
zimowania nietoperzy.
Na tej podstawie można wnioskować, że teren inwestycji nie stanowi potencjalnie cennego
siedliska, miejsca rozrodu i zimowania, a także korytarza migracji i miejsca intensywnego żerowania
nietoperzy.
Powyższe potwierdzają również uzyskane wyniki badań monitoringu przedrealizacyjnego,
w czasie którego stwierdzono obecność mroczka późnego, karlika malutkiego oraz nocka rudego.
Gatunki te w znacznej mierze związane są z zabudowaniami ludzkimi i powszechnie występują
na terenie kraju.
Szczegółowe wyniki badań terenowych przedstawiono w poprzednim rozdziale. Należy
zwrócić uwagę, że na obszarze prac notowano wyłącznie pojedyncze przeloty nietoperzy, a indeksy
aktywności przyjmują wartości niskie i bardzo niskie.
Uzyskane wyniki na obecnym etapie pozwalają zatem stwierdzić, że teren przeznaczony
pod budowę EW nie ma większego znaczenia dla gatunków nietoperzy.
Dotychczasowe prace wskazują również na duży udział karlika malutkiego w kolizjach
z elektrowniami wiatrowymi. Wynika to przede wszystkim z powszechnego występowania tego
gatunku. Karlik malutki osiągał niskie indeksy aktywności, co wskazuje na niewielkie znaczenie
obszaru dla tego gatunku, a tym samym ryzyko kolizji i możliwy wpływ inwestycji na populację
karlika malutkiego również uznać można za nieznaczące.
Strona 19 z 24
Raport chiropterologiczny
W przypadku nocka rudego oraz mroczka późnego ryzyko kolizji określane jest jako niskie
(nocek rudy) i umiarkowane (mroczek późny). Rozpoznane wykorzystanie terenu przez te gatunki
oraz, podobnie jak w przypadku innych gatunków, jednostkowe obserwacje pozwalają na wykluczenie
znacząco negatywnego oddziaływania na populacje ww. gatunków.
Na podstawie przeprowadzonych badań, a także uwzględniając charakter przyrodniczy terenu
i wyniki przeprowadzonych prac terenowych można wykluczyć znacząco negatywne oddziaływanie
inwestycji na populacje nietoperzy, które występują na badanym terenie.
Podsumowując, możliwe oddziaływanie inwestycji na chiropterofaunę oszacować należy jako
niskie. Kluczowe są tutaj bardzo niewielka aktywność nietoperzy, małe urozmaicenie siedlisk
(wpływające na aktracyjność terenu dla tej grupy ssaków) oraz występowanie wyłącznie lokalnych
przelotów, przy jednoczesnym braku korytarzy migracji o znaczeniu ponadlokalnym.
W związku z powyższym przedsięwzięcie nie budzi zastrzeżeń z punktu widzenia ochrony
nietoperzy.
5. Ocena oddziaływania skumulowanego.
Zgodnie z posiadanymi danymi w strefie 5 km brak jest planowanych oraz istniejących
elektrowni wiatrowych, obecne są elektroenergetyczne linie napowietrzne. Najbliższe (planowane
i posiadające uzgodnienie) elektrownie oddalone są o ok. 5,5 km w kierunku północnym w rejonie
miejscowości Nieciszewo, Brzeźno, Łowinek.
Uwzględniając brak istniejących i planowanych elektrowni w ww. strefie 5 km należy wnosić,
że realizacja inwestycji nie spowoduje fragmentacji siedlisk czy powstania bariery migracji
nietoperzy.
Określając możliwe oddziaływanie skumulowane należy w szczególności uwzględnić
czynniki takie jak rozmieszczenie elektrowni w terenie, charakter przyrodniczy obszaru oraz
stwierdzone gatunki nietoperzy i ich aktywność.
W
przypadku
omawianej
inwestycji
analiza ww. czynników wskazuje
na
brak
przeciwwskazań dla realizacji inwestycji w zakresie chiropterologicznym – nie przewiduje
się znacząco negatywnego oddziaływania skumulowanego.
Inwestycja położona jest poza szlakami migracji nietoperzy o znaczeniu ponadlokalnym, stąd
nie przewiduje się istotnego dla zachowania populacji tych zwierząt oddziaływania, w tym w trakcie
migracji wiosennych i jesiennych.
Określając oddziaływania skumulowane konieczne jest również uwzględnienie istniejących
linii napowietrznych elektroenergetycznych, które obecne są na analizowanym obszarze,
w sąsiedztwie inwestycji. W trakcie prac nie stwierdzono śmiertelności nietoperzy w wyniku kolizji
z ww. przewodami napowietrznymi linii elektroenergetycznych. Pozwala to sądzić, że również w tym
przypadku znacząco negatywne oddziaływanie skumulowane nie wystąpi.
Strona 20 z 24
Raport chiropterologiczny
Należy mieć na uwadze, że obecnie najlepszą metodą weryfikacji oddziaływania
skumulowanego
jest
monitoring
porealizacyjny,
który
powinien
zostać
przeprowadzony
dla inwestycji.
6. Określenie działań minimalizujących i zabezpieczających oraz wskazania dotyczące
potrzeby monitoringu porealizacyjnego.
Uzyskane wyniki monitoringu przedrealizacyjnego prowadzone w okresie rocznym pozwalają
stwierdzić, że brak jest przeciwwskazań w zakresie chiropterologicznym dla realizacji inwestycji.
Jednocześnie, mając na uwadze zasadę przezorności oraz „Wytyczne” (Kepel i in. 2011) konieczne
jest podjęcie działań minimalizujących i zabezpieczających, a także wykonanie monitoringu
porealizacyjnego:

Nie stosować światła białego do oświetlania turbiny.

Po realizacji przedsięwzięcia teren wokół wybudowanej elektrowni przywrócić do stanu
pierwotnego, zachowując strukturę użytkowania terenu, a w szczególności:
- na działkach objętych inwestycją (w strefie 200 m od elektrowni wiatrowej) nie wprowadzać
zadrzewień i zakrzewień;
- nie obsadzać zielenią wysoką dróg dojazdowych do elektrowni ani terenów znajdujących się
w strefie 200 m od elektrowni wiatrowej;
- na działkach objętych inwestycją (w strefie 200 m od elektrowni wiatrowej)nie tworzyć oczek
wodnych, stawów oraz innych zbiorników wodnych.

Przez cały okres funkcjonowania elektrowni na bieżąco nie rzadziej niż co 40 dni w okresie
wegetacji (czyli od 1 marca do 30 października) wykaszać roślinność zielną rosnącą wzdłuż dróg
technologicznych, na placach manewrowych oraz bezpośrednio pod elektrowniami wiatrowymi
w celu zminimalizowania przyciągania przez analizowany teren owadów, które stanowić mogą
bazę pokarmową ptaków i nietoperzy.

Zaleca się utrzymanie odległości nie mniejszej niż 200 m od istniejących w sąsiedztwie
zadrzewień o powierzchni większych niż 0,1 ha.
Proponowana lokalizacja inwestycji uwzględnia uwarunkowania przyrodnicze terenu.
Zapewnia ona odsunięcie od istniejących zadrzewień, które mogą być miejscem występowania
nietoperzy i stanowią stwierdzone trasy przelotów lokalnych.
Zaproponowane działania mają charakter zapobiegawczy i skupiają się na nietworzeniu bazy
żerowej dla nietoperzy - ograniczenie w tworzeniu zadrzewień, zakrzaczeń i zbiorników wodnych
wpłynie na niezwiększanie atrakcyjności terenu dla owadów, a tym samym dla nietoperzy. Podobne
zadanie spełniać będzie wykaszanie roślinności na terenie inwestycji.
Strona 21 z 24
Raport chiropterologiczny
Zalecenie w zakresie niestosowania białego światła do oświetlania turbiny pozwoli ograniczyć
wabienie owadów (szczególnie w okolice wirnika turbiny), a tym samym ograniczy przywabianie
nietoperzy, co pozwoli ograniczyć lub wyeliminować kolizje z turbiną.
Utrzymanie odległości min. 200 m od istniejących w sąsiedztwie zadrzewień o powierzchni
większych niż 0,1 ha pozwoli ograniczyć ewentualne ryzyko kolizji nietoperzy, których aktywność
związana jest w terenami zadrzewionymi (w tym strefą ekotonową), a także pozwoli na wypełnienie
zaleceń odnośnie lokalizacji elektrowni wiatrowych, zwartych w publikacji: „Wytyczne dotyczące
oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze” (Kepel i in. 2011).
Z uwagi na stwierdzone wykorzystanie terenu, jego charakter przyrodniczy oraz oddalenie
od rozpoznanych tras przelotów, na obecnym etapie stwierdzić należy, że proponowana lokalizacja
praktycznie wyklucza znacząco negatywne oddziaływanie w wyniku kolizji, zapewniając tym samym
prawidłową minimalizację i zabezpieczenie w tym zakresie.
Celem weryfikacji prognoz w zakresie oddziaływania na nietoperzy. określonych
na podstawie niniejszego opracowania należy wykonać monitoring porealizacyjny, zgodnie z
publikacją: „Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze” (Kepel i
in. 2011).
Strona 22 z 24
Raport chiropterologiczny
8. Literatura i akty prawne.
1. Ahlén, I. i Baagøe, H.J., 1999. Use of ultrasound detector for bat studies in Europe: experiences
from field identification, surveys, and monitoring. Acta Chropterologica 1 (2): 137-150.
2. Arnett E.B., Huso M., Schirmacher M.R., Hayes J. 2011. Altering turbine speed reduces bat
mortality at wind-energy facilities. Frontiers in Ecology and the Environment 9: 209–214.
3. Bach L., Rahmel U. 2004. UberblickzuAuswirkungen von WindkraftanlagenaufFledermause –
eineKonfliktebschatzung. Bremer Beitrage fur NaturkundeundNaturschutz, 7:245-252.
4. Baerwald E.F., D’Amours G.H., Klug B.J., Barclay R.M.R. 2008. Barotrauma is a significant
cayse of bat fatalities at wind turbines. CurrentBiology Vol. 18, 16: 695-696.
5. Baerwald E.F., Edworthy J., Holder M., Barclay R.M.R. 2009. A large-scale mitigation experiment
to reduce bat fatalities at wind energy facilities. J Wildlife Manage 73: 1077–81.
6. Barataud M. 1996.The world of bats: Acoustic Identification of French Bats. 2 CDs and a booklet.
Sittellepublishers, Mens, France.
7. Barataud M. 2001.Fiels identification of European bats using heterodyne and time
expansiondetectors. Nietoperze II, 2: 157-167.
8. Barataud M. 2002. Acoustic method for European Bats Identification. Sittelle-EditionsMens,
France.
9. Brinkmann R. 2006. Survey of possible operational impacts on bats by wind facilities in
Southern Germany. Administrativedistrict of Freiburg – Department 56 Conservation and
Landscape Mangement. Gundelfingen. Germany.
10. Cryan P.M, Brown A.C. 2007. Migration of bats past a remote island offers clues toward the
problem of bat fatalities at wind turbines. BiolConserv. 139: 1–11.
11. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r .w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych
oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. L 206, 22.7.1992, p.7).
12. Gromadzki M., Dyrcz A., Głowaciński Z., Wieloch M. 1994. Ostoje ptaków w Polsce. OTOP,
Bibl. Monitor. Środ., Gdańsk.
13. http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/
14. http://www.geoportal.gov.pl/
15. http://nietoperze.pl/
16. Kepel A., Ciechanowski M., Jaros R. 2011. Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni
wiatrowych na nietoperze. Projekt. GDOŚ. Warszawa.
17. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej
zwierząt (Dz. U. poz. 1348)
18. Rodrigues L. i in. 2008. Guidelines for consideration of bats in wind farm projects.
19. Rydell J., Engström H., Hedenström A., Larsen J.K., Pettersson J., Green M. 2012. The effect of
wind power on birds and bats. Swedish Environmental Protection Agency.
Strona 23 z 24
Raport chiropterologiczny
20. Sachanowicz K., Ciechanowski M. 2005. Nietoperze Polski. Multico. Warszawa.
21. Trapp, H., Fabian D., Förster F i Zinke O. 2002. Fledermausverluste in einemWindpark in der
Oberlausitz. Naturschutzarbeit in Sachsen (44): 53-56.
22. ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r., poz. 627, z późn. zm.)
23. Voight C., Popa-Lisseanu A, Niermann I., Kramer-Schadt S. 2012. The catchment area of wind
farms for European bats: A plea for international regulations. BiologicalConservation Vol. 153,
ss. 80–86.
Strona 24 z 24