Recenzja projektu planu ochrony Tatrzańskiego Parku

Recenzja projektu planu ochrony
Tatrzańskiego Parku Narodowego
uwzględniającego zakres planu ochrony
obszaru Natura 2000 PLC Tatry
Część dotycząca:
OPERATU OCHRONY POROSTÓW
Autor recenzji: Prof. dr hab. Wiesław Fałtynowicz
Zakład Botaniki
Instytut Biologii Środowiskowej
Uniwersytet Wrocławski
ul. Kanonia 6/8, 50-328 Wrocław
Poznań, marzec 2015 r.
I. Metryka recenzowanego opracowania
Tytuł opracowania:
Imiona i nazwiska autorów
opracowania:
Jednostka sporządzająca:
Miejsce i data opracowania:
Załączniki:
rodzaj załączników (np. mapy)
Tabele
Mapy
Warstwy geometryczne
Plan Ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego. Operat ochrony
roślin i grzybów (porosty)
Lucyna Śliwa, Karina Wilk
Krameko. Sp. z o. o.
Kraków 2013
Liczba stron:
111
liczba załączników tego rodzaju
19
5
6
II. Streszczenie recenzowanego opracowania
Operat ochrony porostów rozpoczyna się od wstępu (część A), który de facto jest abstraktem
zajmującym 3 strony i przedstawiającym, poza podstawą prawną sporządzenia operatu, także historię
badań lichenologicznych w TPN, oraz krótkie omówienie bioty porostów Parku.
Cześć B zawiera pełne dane do operatu. Rozpoczyna się analizą dostępnych materiałów
literaturowych oraz podaniem metod inwentaryzacji porostów oraz określania ich zagrożeń.
Następnie krótko omówiono wyniki inwentaryzacji. W rozdziale 3 części B Operatu przedstawiono
charakterystykę gatunków i populacji porostów oraz omówiono procesy i zmiany zachodzące
w populacjach tych organizmów. Przedstawiono tutaj także charakterystykę zidentyfikowanych
zagrożeń dla populacji porostów w TPN. Rozdział ten kończy waloryzacja gatunków oraz ocena
procesów, zmian i zagrożeń dla populacji porostów w TPN. Rozdział ten jest najbardziej obszerną
częścią Operatu. Część C recenzowanego Operatu poświęcona jest ochronie porostów. Krótko
omówiono dotychczasową ochronę porostów, a więcej uwagi poświęcono na projekt ochrony
w nowym planie ochrony oraz na założenia monitoringu porostów. Na końcu tego rozdziału
przedstawiono zadania ochronne, które zestawiono w tabeli oraz wizualizowano na mapie.
Opracowanie kończy się zestawieniem załączników (tabele, mapy i warstwy geometryczne).
Struktura opracowania jest poprawna, treści przedstawiono jasno, logicznie i poprawnym językiem,
a główne tezy wyraźnie wyodrębnione.
III. Ocena recenzowanego opracowania
1. Aspekty merytoryczne
1.1 Ocena tekstu
Autorzy opracowania są doświadczonymi lichenologami, którzy pracowali również naukowo na
terenie TPN. W związku z tym, zakres opracowania jest pełen, zgodny z SIWZ oraz z założeniami,
zgodnie z którymi wykonuje się analogiczne prace. Tekst jest generalnie poprawny merytorycznie,
a moje niewielkie uwagi i zastrzeżenia dotyczą głównie zagadnień taksonomicznych, które mogą być
uważane za dyskusyjne i z częścią których Autorzy opracowania mają prawo się nie zgodzić. Ponadto
2
niektóre opracowania taksonomiczne ukazały się drukiem już po oddaniu recenzowanego
opracowania i Autorzy nie mieli do nich dostępu. Niemniej uważam za wskazane zwrócić uwagę, że:
rodzaj Neofuscelia został już dosyć dawno przeniesiony do Xanthoparmelia (Crespo i in. 2007,
Szczepańska, Kossowska 2014);
Aspicilia moenium już dawno została przeniesiona do rodzaju Acarospora i w tej chwili
poprawna nazwa to Acarospora moenium (Räsänen 1936, por. także Nordin i in. 2009);
z rodzaju Aspicilia zostały wydzielone nowe rodzaje (np. Circinaria) (Nordin A. i in. 2010);
jest nowy system rodziny Teloschistaceae (nowe rodzaje wydzielone m.in. z rodzajów
Caloplaca i Xanthoria) (Arup i in. 2013);
zmieniono system Arthoniales (m.in. z rodzaju Opegrapha wydzielono rodzaj Alyxoria, a także
wrócono do starego rodzaju Zwackhia) (Ertz, Tehler 2011);
Cladonia ochrochlora jest aktualnie włączana do C. coniocraea;
Pertusaria hemisphaerica jest aktualnie włączona do rodzaju Varicellaria (V. hemisphaerica)
(Spribille i in. 2011).
Powyższe uwagi taksonomiczne nie mają większego znaczenia w kontekście planu ochrony bioty
porostów TPN, ale dla poprawności taksonomicznej wprowadzenie uzupełnień byłoby wskazane.
Może to także wpłynąć na liczbę gatunków stwierdzonych na obszarze TPN. Oczywiście, Autorzy
Operatu, jako doświadczeni lichenolodzy i taksonomowie, mogą nie zgadzać się z proponowanymi
w cytowanych wyżej pracach zmianami taksonomicznymi, ale w tym przypadku wskazane byłoby
ustosunkowanie się do nich i dokładne podanie, według jakiego opracowania (opracowań) przyjęto
nazewnictwo gatunków.
1.2 Ocena analiz
Wnioski wyciągnięte po analizie materiału są trafne, podobnie jak zalecenia, chociaż nie wszystkie są
udokumentowane. Zastrzeżenie mam do powtarzanego kilka razy w opracowaniu stwierdzenia
o wpływie zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na porosty epifityczne w TPN. Nie jest to
poparte żadnymi danymi (chyba że znajdują się w innych częściach Planu Ochrony), poza odwołaniem
się do standardowych stwierdzeń, że zanieczyszczenie powietrza w Zakopanym i przyległych gminach
jest duże. Ale udowodnienie, że wpływa to na stan epifitów w reglu dolnym na obszarze TPN wymaga
przynajmniej analizy cyrkulacji powietrza i możliwości przepływu zanieczyszczeń w strefę regla; bez
tego wnioskowanie pozostanie oparte tylko na stereotypach (rozdz. C 1.2.). Czy zespół wykonujący
plan ochrony (nie lichenolodzy) jest w stanie dokonać takiej analizy? Zastanawia mnie także brak
punktów monitoringowych w zachodniej części TPN (Dolina Chochołowska). Dlaczego uznano, że nie
są one tam potrzebne, skoro w pozostałej części Parku te punkty zostały rozmieszczone dosyć
równomiernie?
Moim zdaniem, niepotrzebnie umieszczono na liście gatunków cennych przyrodniczo (z kategorią
„średni”) kilka pospolitych w kraju porostów; uwzględniono je bezkrytycznie tylko dlatego,
że znajdowały się w już nieaktualnym „Rozporządzeniu o ochronie gatunkowej grzybów” z 2004 r.
Mam na myśli: Cetraria aculeata, Cladonia arbuscula, C. ciliata, C. rangiferina, Flavoparmelia
caperata, Imshaugia aleurites, Parmelina tiliacea, Peltigera rufescens i Ramalina farinacea. Ich
obecność deprecjonuje rangę innych, rzeczywiście cennych i rzadkich gatunków. Oczywiście, Autorzy
zakończyli swoją pracę przed wydaniem nowego rozporządzenia o ochronie gatunkowej grzybów
(ukazało się w październiku 2014 r.), ale wskazane byłoby w Operacie ustosunkowanie się do niego
i weryfikacja listy gatunków chronionych, a być może również wniosków wyciągniętych w oparciu
o stare rozporządzenie.
3
Oprócz powyższych uwag merytorycznych sugeruję poprawę drobnych literówek (np. Tabela 10 –
Neofusciella zamiast Neofuscella; w wykazie porostów Cetraria odontrella zamiast Cetraria
odontella). Do tej kategorii pomyłek można też zaliczyć powtórzenie dwa razy tego samego
objaśnienia pod Tabelą 8.
1.3 Ocena załączników
Obszerna tabela nr 19 jest czytelna, aczkolwiek sugeruję poprawienie statusu ochronnego gatunków
według nowego „Rozporządzenia o ochronie gatunkowej grzybów” (z października 2014 r.), a także
usunięcie 6 taksonów, których obecność w TPN została wykluczona – gatunki te proponuję wymienić
zbiorczo w części B Operatu w rozdz. 2.2. Sugeruję również, by to samo zrobić z gatunkami,
niepotwierdzonymi i wtedy tabela będzie bardziej czytelna i będzie zawierała wyłącznie te taksony
porostów, których występowanie jest pewne na obszarze TPN, niezależnie od tego, że niektóre z nich
nie będą miały podanych stanowisk.
Mapy są poprawnie skonstruowane i nie mam do nich żadnych zastrzeżeń. Rozmieszczenie
najbardziej wartościowych gatunków przedstawiono na oddzielnych mapach, co jest jak najbardziej
zasadne.
1.4 Ocena metod
Metody inwentaryzacji porostów, robienia zestawień i analizy materiałów są standardowe
i adekwatne do osiągnięcia celu opracowania. Nie mam do nich żadnych zastrzeżeń i uwag.
1.5 Ocena zasadności i aktualności cytowanej literatury
Autorzy Operatu zestawili i poprawnie wykorzystali właściwie całe istotne piśmiennictwo dotyczące
lichenobioty TPN. Drobne zastrzeżenie mam tylko do opuszczenia – przy konstruowaniu listy
gatunków porostów Parku – niektórych najnowszych pozycji taksonomicznych, wydrukowanych do
2011 r. (wymienione poniżej). Dotyczą one zmian taksonomicznych, w wyniku których część
gatunków zmieniła swoje pozycje w systemie i/lub nazwy. Ponadto, już po oddaniu Operatu
zleceniodawcy, ukazało się kilka prac o podobnych charakterze. Uwzględnienie ich nie jest
bezwzględnie konieczne, aczkolwiek uważam, że byłoby właściwe. Wtedy lista porostów będzie
znacznie bardziej aktualna pod względem nomenklatorycznym.
1.6 Ocena zgodności z obowiązującym prawem
Operat w momencie oddania zleceniodawcy był w całości zgodny z obowiązującym prawem. Dopiero
w październiku 2014 r. ukazało się nowe Rozporządzenie o ochronie gatunkowej grzybów, w którym
jest wiele istotnych zmian w stosunku do poprzedniego Rozporządzenia z 2004 r. Uważam, że te
zmiany powinny być uwzględnione w Operacie przez zamknięciem Planu Ochrony.
1.7 Ocena struktury opracowania
Oceniany operat ma strukturę typową dla tego typu opracowań. Jest ona logiczna, czytelna i nie
budzi zastrzeżeń.
1.8 Ocena komunikatywności przekazu
Treść Operatu jest zrozumiała, jasno przekazana i czytelność przekazu nie budzi moich zastrzeżeń.
4
2. Podsumowanie oceny
Uważam, że Operat ochrony roślin i grzybów w ocenianej przeze mnie części „Porosty” jest wykonany
zgodnie ze wszystkim zasadami sztuki i z wykorzystaniem właściwych metod. Całość jest logicznie
skonstruowana, przekaz jest spójny i czytelny, oparty na poprawnie zebranych i przeanalizowanych
materiałach, wyciągnięte wnioski są poprawne, a zalecenia oparte na ich podstawie właściwe.
Drobne zastrzeżenia dotyczą głównie wykazu gatunków i moje uwagi do niego nie zmieniają oceny
całości, a ponadto nie wszystkie muszą być zaakceptowane przez Autorów Operatu, którzy są
świetnymi taksonomami i mają prawo mieć własne zdanie na temat pozycji taksonomicznej różnych
gatunków, niekoniecznie zgodne z moim zdaniem i z opiniami wyrażanymi w cytowanych przeze
mnie artykułach. Wykazane niewielkie niedociągnięcia nie mają wpływu na ostateczne wnioskowanie
i zalecenia, a to jest najważniejsze w przypadku Planu Ochrony.
IV. Literatura
Arup U., Søchting U. & Frödén P. 2013. A new taxonomy of the family Teloschistaceae. Nord. J. Bot.
31: 16−83.
Crespo A., Lumbsch H.T., Mattsson J.E., Blanco O., Divakar P.K., Articus K. et al. 2007. Testing
morphology-based hypotheses of phylogenetic relationships in Parmeliaceae (Ascomycota) using
three ribosomal markers and the nuclear RPB1 gene. Mol Phylogenet Evol. 44(2):812–824.
http://dx.doi.org/10.1016/j.ympev.2006.11.029.
Ertz D., Tehler A. 2011. The phylogeny of Arthoniales (Pezizomycotina) inferred from nucLSU and
RPB2 sequences. Fungal Diversity 49.1: 47−71.
Nordin A., Savič S., Tibell L. 2010. Phylogeny and taxonomy of Aspicilia and Megasporaceae.
Mycologia 102.6: 1339−1349.
Nordin A., Tibell L.,Owe-Larsson B. 2009. Endocarpon moenium belongs in Acarosporaceae. Graphis
Scripta 21: 21–22.
Räsänen V. 1936. Lichenes Fenniae Exsiccati. Schedae ad fasciculos IV–VII (nr. 151–350). Museo
Botanici Universitatis Helsinkiensis, Helsinki: 1–68.
Schmitt I., Otte J., Parnmen S., Sadowska-Deś A.D., Lücking L. & Lumbsch H.T. 2012. A new
circumscription of the genusVaricellaria (Pertusariales, Ascomycota). MycoKeys 4: 23−36.
5