Fontanna przy Bibliotece UŁ

Fontanna inspirowana światem przyrody
Jak niełupki astrowatych
W jubileuszowym wydaniu „Kroniki” – pisma Uniwersytetu Łódzkiego”,
nr 6 (100), na str. 17., zamieszczone zostało zdjęcie, przedstawiające plac przed
Biblioteką UŁ, z fontanną na pierwszym planie.
Jej kształt do złudzenia przypomina owoce (niełupki) występujące u wielu
roślin należących do rodziny astrowatych – złożonych (Asteraceae – Compositae).
Zatem jest prawdopodobnie wzorowana, inspirowana światem przyrody. Wiele roślin
wytwarza jeden kwiat i pęd z pojedynczym kwiatem nazywanym jednokwiatowym,
np. tulipan (Tulipa), jaskier (Ranunculus) czy zawilec (Anemone).
Natomiast pędy z większą liczbą kwiatów nazywamy kwiatostanami. Jednym z
kwiatostanów groniastych jest koszyczek (łac. anthodium, calathidium), który
przypomina pojedynczy kwiat z powodu bardzo gęstego ułożenia kwiatów, które
osadzone są na rozszerzonym wierzchołku skróconej osi kwiatostanowej (dnie lub
osadniku).Ten rodzaj kwiatostanu obserwuje się w rodzinie astrowatych – złożonych.
Kwitnienie w koszyczku odbywa się od zewnątrz kwiatostanu ku środkowi, np. u
słonecznika (Helianthus).
Kiedy dojdzie do zapłodnienia wówczas zalążnia słupka przekształca się w
owoc. W omawianej rodzinie owocem jest niełupka (zawiera tylko jedno nasienie),
będąca owocem suchym i nie pękającym. Powstaje ona z dolnego słupka, ma
skórzastą owocnię, nie zrośniętą z nasieniem. Często zawiera włoski kielicha, tzw.
puch
kielichowy
(pappus),
pełniący
funkcję
spadochronu
i
służący
do
rozprzestrzeniania owoców przy pomocy wiatru (anemochoria). Niełupka pod
puchem kielichowym wyciągnięta jest w dość długi dzióbek, zakończony rozszerzoną
skórzastą owocnią z nasieniem w środku.
Prawie wszystkim z dzieciństwa są znane i służące do zabawy niełupki
dmuchawca lub mlecza, a poprawnie nazywającego się mniszkiem pospolitym
(Taraxacum officinale Web.). Trzymając w ręku bezlistną łodygę, z której wyciekał
sok mleczny, wewnątrz pustą (dętą), z jednym koszyczkiem, dmuchaliśmy, aby
oderwały się od rozszerzonego dna kwiatostanowego owoce ze „spadochronami” i
szybowały w powietrzu jak najdalej, przyczyniając się do rozsiewania tej rośliny
(antropochoria). Zastępowaliśmy więc wiatr uprawniony do jej propagacji.
Po oderwaniu owoców ukazywało się rozszerzone dno kwiatostanowe,
przypominające ogoloną głowę mnicha i stąd jego prawidłowa nazwa. Zadanie nasze
było tym łatwiejsze, że roślina występuje prawie wszędzie w całej Polsce, jak mówi
jej nazwa gatunkowa – pospolicie, na łąkach, przydrożach, zaroślach, nieużytkach,
skwerach, trawnikach, w sadach, ogrodach itp. To roślina lecznicza, pastewna i
miododajna.
Być może fontanna przy Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego jest wzorowana na
owocach innych rodzajów, należących do tej samej rodziny, ale znacznie większych,
jak: brodawnik (Leontodon L.), kozibród (Tragopogon Tourn.), mlecz [Sonchus
(Tourn.)L.] lub innych, ale o to należałoby zapytać autora projektu.
Najważniejsze jednak, że wodotrysk ten jest interesującym i atrakcyjnym
elementem przestrzeni publicznej, jaką jest plac usytuowany wśród różnych obiektów
uniwersyteckich: uczelnianą książnicą, Wydziałem Zarządzania oraz XIV Domem
Studenckim. Walory fontanny szczególnie zyskują na znaczeniu w upalne dni, kiedy
to w jej sąsiedztwie można poszukać ochłody i odetchnąć rześkim powietrzem.
JAN T. SICIŃSKI