06 - Rechcinski.p65

Tomasz Rechciński, Małgorzata Kurpesa
Klinika Kardiologii Instytutu Medycyny Wewnętrznej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Przydatność preparatów głogu
w leczeniu niewydolności serca
Usefulness of hawthorn extract in the treatment of heart failure
There is preliminary body of evidence indicating that
extract of howthorn (Crategus sp.) may provide benefits in congestive heart failure. The authors present the
first international, randomized, placebo-controlled
study SPICE in which the influence of this herbal drug
on mortality of patients with congestive heart failure
is to be investigated. The rationale of this study is based on following properties of Crategus extract: positive inotropy, coronary and peripheral vasodilatation,
anti-inflammatory and antioxidative effects.
Key words: Crategus extract, heart failure, herbal
drugs
W październiku 1998 roku rozpoczęto wieloośrodkowy program badawczy SPICE (Survival and Prognosis:
Investigation of Crataegus Extract WS 1442 in CHF), którego celem było określenie przydatności wyciągu z głogu w leczeniu niewydolności serca. W Europie znanych
jest 5 gatunków tej leczniczej rośliny: Crategus monogyna, Crategus laevigata, Crategus pentagyna, Crategus
nigra i Crategus azarolus. We wspomnianym badaniu
uczestniczą ośrodki europejskie (w tym kilkanaście polskich), które mają za zadanie rekrutację ponad 2000 chorych z niewydolnością serca [1]. Nasuwa się pytanie: co
sprawiło, że w erze spektakularnych sukcesów syntetycznych produktów przemysłu farmaceutycznego zwrócono
uwagę na lek pochodzenia roślinnego?
Wyciąg z liści i kwiatostanów głogu zawiera flawonoidy i oligomeryczne procjanidyny, nie są w nim jednak
obecne glikozydy nasercowe. W badaniach in vitro wykazano, że związki zawarte w tej roślinie zwiększają siłę
skurczu (dodatnie działanie inotropowe), poprawiają
przewodzenie (dodatnie działanie dromotropowe) oraz
zmniejszają pobudliwość mięśnia sercowego (ujemny
efekt batmotropowy) [2]. Zauważono także, że wodnoetanolowy wyciąg z głogu zwiększa przepływ wieńcowy
i poprawia perfuzję miokardium, zmniejsza opór naczyń
obwodowych, ma działanie antyarytmiczne oraz poprawia właściwości reologiczne krwi. Natomiast nie potwierdzono właściwości mutagennych i teratogennych tej
substancji. Warto podkreślić, że pod wpływem preparatów z głogu poprawa kurczliwości mięśnia sercowego
odbywa się niezależnie od cyklicznego adenozynomonofosforanu (cAMP, cyclic adenosinomonophosphorane).
Jest to istotne klinicznie, ponieważ leki działające poprzez
ten przekaźnik poprawiają wprawdzie kurczliwość mięśnia sercowego, ale w długotrwałej obserwacji niekorzystnie wpływają na przeżywalność pacjentów z niewydolnością serca. Wykazano natomiast, że substancje czynne
wyciągu z głogu swym działaniem na ATP-azę Na+/K+
naśladują glikozydy naparstnicy. Udowodniono, że działanie to polega na niezależnym od cAMP hamowaniu aktywności ATP-azy Na+/K+ [3]. Zahamowanie tego śródbłonowego enzymu, zwanego też pompą sodową, powoduje wewnątrzkomórkowe nagromadzenie jonów
tego pierwiastka, który jest następnie wymieniany na
jony wapnia, dzięki pompie wapniowej. Zwiększenie stężenia wapnia w komórce mięśniowej powoduje zwiększenie siły skurczu mięśnia.
Dostępne są także doniesienia o przeciwzapalnych
i antyoksydacyjnych właściwościach związków roślinnych zawartych w wyciągu z głogu [4, 5]. Znane są więc
przesłanki teoretyczne wskazujące na korzystne działanie preparatów głogu u pacjentów z zaburzeniami kardiologicznymi. Wydaje się, że właśnie one zadecydowały
o przeprowadzeniu projektu badawczego, który jest
Adres do korespondencji: dr med. Tomasz Rechciński
Klinika Kardiologii IMW UM, ul. Kniaziewicza 1/5, 91–347 Łódź
e-mail: [email protected]
Forum Kardiologów 2003, 8, 1, 27–28
Copyright © 2003 Via Medica, ISSN 1425–3674
[email protected]
27
Forum Kardiologów 2003, tom 8, nr 1
obecnie prowadzony w 120 ośrodkach medycznych
Europy. Kryterium włączenia do tego programu jest dysfunkcja lewej komory w okresie hemodynamicznym
II–III° wg klasyfikacji New York Heart Association
(NYHA). Jako parametr oceniany przed włączeniem
do badania, będący miarą upośledzenia kurczliwości
mięśnia sercowego, przyjęto wskaźnik ruchomości ściany (WMI, wall motion index) z graniczną wartością
1,2 — co w przybliżeniu odpowiada frakcji wyrzutowej
lewej komory £ 35%.
Znane są zaledwie 2 badania przeprowadzone w małych grupach pacjentów z niewydolnością serca, w których dowiedziono korzystny wpływ stosowania wyciągu
z głogu.
W opublikowanych w 2001 roku na łamach „Phytomedicine” wynikach badań Zapfe oceniał skuteczność kliniczną i bezpieczeństwo stosowania wyciągu z głogu
w porównaniu z placebo u chorych leczonych ambulatoryjnie z powodu niewydolności serca na tle rozstrzeni
lewej komory w stadium hemodynamicznym II° wg klasyfikacji NYHA. Badanymi parametrami była tolerancja
wysiłku wyrażona jako iloczyn obciążenia w watach
i czasu trwania próby wysiłkowej na ergometrze rowerowym, a także produkt podwójny, oceniane na początku
badania i po 12 tygodniach leczenia. Pacjentom zalecono przerwanie dotychczasowego leczenia preparatami
naparstnicy, diuretykami, inhibitorami ACE lub lekami
zawierającymi wyciąg z głogu na czas trwania badania.
W grupie leczonej aktywnie tolerancja wysiłku zwiększyła
się o 66,3 W·min, a w grupie otrzymującej placebo
zmniejszyła o 105,3 W·min (p = 0,06), natomiast produkt
podwójny zmniejszył się odpowiednio o ok. 27%
w porównaniu z brakiem istotnej zmiany tego parametru w grupie kontrolnej. Autor badania podkreśla brak
jakichkolwiek działań niepożądanych u pacjentów leczonych wyciągiem z głogu [6].
Bardziej wyszukaną metodę oceny poprawy funkcji
lewej komory pod wpływem leczenia wyciągiem z głogu zastosowano w badaniu Eichstädta i wsp. opublikowanym na łamach „Perfusion” w 2001 roku. Izotopowa
wentrikulografia z użyciem znakowanych technetem
99 erytrocytów była parametrem porównywanym przed
obciążeniem wysiłkiem i po tym na początku badania
oraz po 4-tygodniowym leczeniu. U pacjentów z uszkodzeniem lewej komory na tle choroby niedokrwiennej
serca, którzy otrzymywali oprócz dotychczasowego leczenia wyciąg z głogu, odnotowano istotną statystycznie poprawę tego parametru, w porównaniu z grupą
otrzymującą placebo [7].
28
Grupy leczone wyciągiem z głogu w opisanych powyżej badaniach nie przekraczały 40 osób. Aby wyniki
badania SPICE miały odpowiednią siłę statystyczną, przy
założeniu, że preparat ten spowoduje 20-procentowe
zmniejszenie tzw. zdarzeń sercowych (tj. zgon, zawał
serca lub hospitalizacja z powodu dekompensacji niewydolności serca), liczbę uczestników programu oszacowano na 2300. Wyniki tego badania będą znane po 2-letniej obserwacji od włączenia ostatniego pacjenta, czyli
na przełomie 2005/2006 roku.
Istnieją przesłanki wskazujące, że lek pochodzenia
roślinnego — wyciąg z głogu — może być korzystny
w leczeniu pacjentów z zastoinową niewydolnością
serca. W artykule przedstawiono program badawczy
SPICE, międzynarodowe randomizowane badanie
przeprowadzone metodą podwójnie ślepej próby,
w którym zostanie zbadany m.in. wpływ wyciągu
z głogu na przeżywalność osób z tą jednostką chorobową. Teoretyczne podstawy programu opierają
się na obserwowanym podczas stosowania substancji uzyskanych z głogu działaniu inotropowym dodatnim, efekcie wazodylatacyjnym zarówno na naczynia wieńcowe, jak i obwodowe oraz właściwościach
antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych.
Słowa kluczowe: wyciąg z głogu, niewydolność
serca, leki ziołowe
PIŚMIENNICTWO
1. Holubarsch Ch.J.F. i wsp. Survival and Prognosis: Investigation of Crategus Extract WS 1442 in congestive heart failure (SPICE) — rationale, study design and study protocol. Eur.
J. Heart Fail. 2000; 2: 431–437.
2. Chatterjee S.S. i wsp. In vitro und In vivo Untersuchungen
zur kardioprotektiven Wirkung von oligomeren Procyanidinen in einem Crategus-Extract aus Blättern mit Blüten.
Arzneim. Forsch. 1997; 47: 821–825.
3. Münch G. i wsp. WS 1442 (extract of Crategus species) increases force of contraction in human failing myocardium by inhibition of the Na+/K+-ATPase. Circulation 1997; 96 (supl.): 4090.
4. Chatterjee S.S. i wsp. In vitro and in vivo investigations on
the cardio-protective effects of oligomeric procyanidins in
a Crategus extract from leaves and flowers. Arzneim. Forsch.
1997; 47 (II): 821–825.
5. Howard B. i wsp. Phytochemicals and cardiovascular diseases. A statement of healthcare professionals from the American Heart Association. Circulation 1997; 95: 2591–2593.
6. Zapfe G. Jr. Clinical efficacy of Crategus extract WS® 1442
in congestive heart failure NYHA class II. Phytomedicine
2001; 8: 262–266.
7. Eichstädt H i wsp. Wirksamkeit und Verträglichkeit von Crategus-Extract WS® 1442 bei herzinsuffizienten Patienten
mit eingeschränkter linksventrikulären Funktion. Perfusion
2001; 14: 212–217.
[email protected]