Program rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja

Zmiana warty
Program
rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja
Program rozwoju Wojska Polskiego
i jego realizacja
Nowe kierownictwo wojska podjęło działania
zmierzające do unowocześnienia organizacji i wyposażenia armii. Znaczną inicjatywę w tym zakresie przejawił Sztab Głów¬ny, któremu przyznano
szersze niż dotąd uprawnienia w przygotowaniu sił
zbrojnych do wojny.
Pierwszym krokiem było dokonanie szczegółowej analizy stanu wojska i jego porównanie z czołowymi armiami europejskimi, a głównie z armiami
naszych sąsiadów — jako przypuszczalnych prze-
W CAW zachowała się teczka opracowań zawierających materiały porównujące organizację
i uzbrojenie Wojska Polskiego z czołowymi
armiami europejskimi. Stały się one punktem
wyjścia do prac nad programem rozwoju
naszych sił zbrojnych.
Pismo szefa Sztabu Głównego do Generalnego
Inspektora Sił Zbrojnych przesyłające referaty
w sprawie rozbudowy Wojska Polskiego
168
ciwników — i na tej podstawie dokonanie oceny
wartości bojowej Wojska Polskiego. Wyniki tych
analiz dowiodły konieczności jak najszybszego
przygotowania programu modernizacji i rozbudowy
sił zbrojnych.
Rozbudowę rozumiano przede wszystkim jako
powiększenie możliwości mobilizacyjnych Wojska
Polskiego (które w 1935 r. z 30 pokojowych dywizji
piechoty było w stanie rozwinąć jedynie 33 dywizje
czasu wojny); jego struktury pokojowe miały być
zasadniczo zmodernizowane, ale
tworzenie nowych
jednostek – ograniczone do minimum, koniecznego
ze względu na wyszkolenie i rozwinięcie mobilizacyjne.
Centralne Archiwum Wojskowe
Organizacja prac nad programem rozbudowy armii.
Ekipa płk. dypl. Jana Sadowskiego
Obok stałych komórek Sztabu Głównego,
w czerwcu 1936 r. w jego składzie utworzono specjalną ekipę pod kierownictwem płk. dypl. Jana
Jagmin-Sadowskiego. W jej skład weszli podpułkownicy dyplomowani: Karol Hodała, Mieczysław
Sulisławski i Stanisław Sadowski. Na podstawie wytycznych gen. Stachiewicza i jego zastępcy – gen. Tadeusza Malinowskiego lub płk. dypl. Józefa Wiatra
(szefa Oddziału I SG) ekipa ta opracowała oddzielne referaty dotyczące poszczególnych zagadnień lub
rodzajów broni.
Każdy referat rozpoczynały dane porównawcze
na temat organizacji i wyposażenia omawianego rodzaju broni w Polsce oraz w armiach: niemieckiej,
radzieckiej i francuskiej i poglądy na jego użycie taktyczne. W dalszej części członkowie ekipy przedstawiali propozycje zmian w organizacji i wyposażeniu
oraz postulaty dotyczące rozbudowy ilościowej danego rodzaju wojska; referat uzupełniało zestawienie kosztów rozbudowy. Autorzy referatów starali
się uwzględniać krajowe realia (wysokość budżetu
wojskowego, możliwości produkcyjne przemysłu
Płk dypl. Jan Sadowski
itp.), dlatego też zmuszeni byli często proponować
rozwiązania połowiczne, ale możliwe do realizacji
w krótkim przedziale czasu.
Referaty oraz kosztorysy programu rozbudowy zostały przygotowane do początku roku 1937.
W miarę ich wykańczania, gotowe referaty były przekazywane pod obrady Komitetu do Spraw Uzbrojenia i Sprzętu.
„(…) mogły istnieć – jak istniały i wcześniej – różnice zdań co do ewentualnego zagrożenia wojennego z jednego lub
drugiego kierunku, co do perspektyw przyszłości i lat pokoju, na jakie można liczyć układając program dozbrojenia i modernizacji sił zbrojnych. Nie było zaś różnic zdań co do pozostawania Polski w tyle za sąsiadami, co do samej konieczności
przekształcenia armii z takiej, jaką w istocie rzeczy była w roku 1920 w taką, jaką powinna by być w latach 1942–44 na
jakie obliczano osiągnięcie pełnej gotowości bojowej przez siły zbrojne Niemiec – Wehrmacht”.
(A. Rzepniewski, Wojsko Polskie wobec perspektywy zagrożenia wojennego
(13 maja 1935–31 sierpnia 1939 r.), Warszawa 1992)
Czlonkowie ekipy specjalnej płk. dypl. Jana Sadowskiego. Od lewej: ppłk dypl. Stanisław Sadowski, ppłk dypl. Karol Hodoła, ppłk dypl. Mieczysław Sulislawski
169
Zmiana warty
Program
rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja
Protokół z odprawy ekipy płk. dypl. Jana Sadowskiego z I zastępcą Szefa Sztabu Głównego gen. bryg. T. Malinowskim w dniu 2 X 1936 r. poświęconej opracowaniu referatów dotyczących rozbudowy poszczególnych działów wojska i rodzajów broni
170
Centralne Archiwum Wojskowe
„Terminarz prac nad rozbudową armii” – notatka ppłk. dypl. Mieczysawa Sulisławskiego informująca o harmonogramie prac „ekipy” w 1936 r.
171
Zmiana warty
Program
rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja
„Do roku 1936 wojsko nasze nie
było zorganizowane i wyposażone nowocześnie. Rozbudowę i
modernizację rozpoczęto dopiero z wiosna 1939 r. Czas 3 lat
był na wykonanie tej pracy za
krótki”.
IPMS, B.I.1b, Relacja I zastępcy szefa
Sztabu Głównego gen bryg. Tadeusza
Malinowskiego
Prezentowane wytyczne szefa Sztabu Głównego i jego
zastępcy dla ekipy płk. dypl. J. Sadowskiego z kwietnia
i maja 1937 r. obrazują etapy prac nad programem
rozbudowy armii
172
Centralne Archiwum Wojskowe
„Zestawienie wyników dotychczasowych prac nad rozbudową i modernizacją wojska” – notatka z 1937 r. przedstawiająca dotychczasowe rezultaty prac zespołu
173
Zmiana warty
Program
rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja
„Zaopatrzenie wojska w broń nowoczesną, jednolitą, przezbrojenie wszystkich dywizji objętych planem zostało dokonane
w ostatnich latach. W toku była sprawa zaopatrzenia wojska w broń przeciwpancerną, przeciwlotnicza, ciężka i najcięższą.
Prace powyższe nie były jeszcze zakończone. Wymagały jeszcze bardzo znacznych środków pieniężnych.
W dziale przemysłu wojennego, a więc w dziale produkcji broni, amunicji, lotnictwa, broni pancernej, sprzętu saperskiego
i łączności wojsko dokonało olbrzymiego wysiłku, zważywszy stan początkowy i rozporządzane środki”.
(IPMS, B.I.11c/1, Relacja II Wiceministra Spraw Wojskowych
– Szefa Administracji Armii gen. bryg. Aleksandra Litwinowicza)
174
Centralne Archiwum Wojskowe
Na koszty programu rozbudowy Wojska Polskiego złożyły się kwoty wydatków na rozwój poszczególnych broni, ujęte w uchwałach KSUS, oraz środki
przeznaczone na przemysł wojenny.
Według wstępnych szacunków z grudnia 1936 r.
(a więc jeszcze w trakcie prac nad planem), koszty
rozbudowy broni i służb miały się zamknąć sumą
2317 mln zł, przy czym charakterystyczny jest rozkład planowanych wydatków: 44% przypadało na
walkę z zagrożeniem powietrznym, a 20% na walkę
z zagrożeniem pancernym. Świadczyło to, że w programie doceniono wagę zwalczania nowoczesnych
środków napadu, których przyrost u potencjalnych
przeciwników postępował w bardzo szybkim tempie.
Jednak już wiosną roku następnego szef Sztabu
Głównego, opierając się na dokładniejszych wyliczeniach, uznał podaną wyżej kwotę za niewystarczającą i wystąpił o podwyższenie jej do 4759 mln,
z czego koszty rozbudowy armii miały stanowić
2933 mln. Oznacza to, że rocznie na rozbudowę armii zamierzano wydawać około 800 mln, tj. tyle ile
poprzednio wynosił cały polski budżet wojskowy.
Część wydatków zamierzano pokryć z wspomnianej już pożyczki, którą Polska otrzymała od Francji, resztę trzeba było wydatkować ze środków krajowych. Poza budżetem MSWojsk. najznaczniejsze
środki finansowe na rozbudowę armii pochodziły
z Funduszu Obrony Narodowej oraz kwot przeznaczonych na cele wojskowe w budżetach ministerstw
cywilnych.
W ujęciu procentowym z kwoty 4759 mln, którą
miano przeznaczyć do 1942 r. na wzrost potencjału
obronnego państwa, bezpośrednie koszty rozbudowy wojsk lądowych miały stanowić 47,5%, lotnictwa
i obrony przeciwlotniczej – 32,1%, marynarki wojennej – 2,5%, umocnień stałych – 3,9%; reszta, tj.
11% miała być przeznaczona na rozbudowę przemysłu wojennego i zakup surowców.
175
Zmiana warty
Program
rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja
„Przy projekcie rozbudowy armii Oddział I opierał się wyłącznie na uchwałach KSUS przyjmując zasadniczo, iż plan rozbudowy wzgl. Reorganizacji poszczególnych broni uchwalony przez KSUS powini3n być zrealizowany w ciągu 4 lat od podjęcia uchwały, o ile uchwały KSUS nie ustalały innych terminów i o ile pozwalały na to możliwości produkcyjne. Już jednak
w pierwszym roku (budżet 36/37), zasada ta została zachwiana na skutek otrzymania kwoty mniejszej niż wymagało
utrzymanie tej zasady oraz na skutek nieukończenia prac konstrukcyjnych nad nowym sprzętem”.
(IPMS, B.I.4a/2, relacja płk dypl. J.Wiatra, który w tym czasie pełnił funkcję szefa Oddziału I Sztabu Głównego)
176