Joanna Grzela, Rola strategii w rozwoju innowacyjności i

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 14, Nr specjalny/2010
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Humanistyczno – Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach
Rozwój regionów
Joanna Grzela1
ROLA STRATEGII W ROZWOJU INNOWACYJNOŚCI
I KONKURENCYJNOŚCI MAKROREGIONU2
NA PRZYKŁADZIE STRATEGII UNII EUROPEJSKIEJ
DLA REGIONU MORZA BAŁTYCKIEGO3
Definicja Regionu Morza Bałtyckiego
Region Morza Bałtyckiego (RMB), określany takŜe mianem regionu bałtyckiego, nadbałtyckiego, Nowej Hanzy czy teŜ Europy Bałtyckiej (nazwy te rozumiane
są jako obszar kontynentu w granicach zlewiska Morza Bałtyckiego, uwzględniający państwa, w zaleŜności od stopnia ich powiązania z tym akwenem) jest róŜnie
definiowany. W praktyce wytworzyły się dwa główne sposoby pojmowania tego
obszaru: jako terenu ściśle przylegającego do Morza Bałtyckiego, obejmującego
kraje takie jak: Litwa, Łotwa, Estonia, Finlandia, Dania, Szwecja, Niemcy (kraje
związkowe: Szlezwik – Holsztyn, Hamburg, Meklemburgia – Pomorze Przednie),
Polska, Federacja Rosyjska (obwody: Kaliningradzki i Piotrogrodzki) oraz jako
terenu silnie powiązanego z obszarem Morza Bałtyckiego (tzw. poszerzony Re1
2
3
Dr Joanna Grzela, adiunkt, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego
w Kielcach
Nie ma jednej, obowiązującej definicji makroregionu. Termin ten jest uŜywany zarówno wobec
większych obszarów kuli ziemskiej (UE, ASEAN), jak i części poszczególnych państw. W Strategii UE dla RMB przyjęto następującą definicję: „obszar zawierający terytorium wielu róŜnych krajów lub regionów, związanych jednym lub więcej, wspólnymi celami i wyzwaniami”.
Debata na temat podejścia makroregionalnego stanowi część ogólniejszego dialogu dotyczącego
polityki spójności UE po roku 2013. Pytanie, czy makroregiony mogłyby stać się waŜnym pośrednikiem w programowaniu i przekazywaniu funduszy UE, jest kluczowym zagadnieniem w tej dyskusji.
127
gion Bałtycki). W skład tak pojętego okręgu zaliczymy takŜe: Norwegię, Islandię,
Białoruś, obwody rosyjskie: Nowogrodzki, Pskowski i Karelię, a takŜe Czechy
i Słowację. Region ten nie jest więc jasno określony przez granice naturalne.
Współpracę w jego ramach podejmują kraje leŜące niekoniecznie bezpośrednio
nad Morzem Bałtyckim, ale takie, które często z róŜnych przyczyn, są zainteresowane jej rozwojem na swoim terenie4. MoŜna przyjąć, Ŝe do RMB naleŜą: Dania,
Polska, Łotwa, Litwa, Finlandia, Estonia, Szwecja, Norwegia, bałtyckie kraje
związkowe Niemiec: Brandenburgia, Meklemburgia – Pomorze Przednie i Szlezwik – Holsztyn oraz dwa miasta – Berlin i Hamburg, ponadto dwa obwody Rosji:
Kaliningrad i St. Petersburg. Z demograficznego punktu widzenia w pasie wybrzeŜa Bałtyku, dzielonym przez Szwecję, Finlandię, Rosję, Estonię, Łotwę, Litwę, Polskę, Niemcy i Danię, zamieszkuje bezpośrednio ok. 16 mln osób. Zaś cały
teren regionu nadbałtyckiego, obejmujący zlewnię Bałtyku, tereny połoŜone
w Norwegii, Białorusi, Ukrainie, Czechach i Słowacji, liczy razem około 106 mln
mieszkańców5.
Znaczenie RMB w zjednoczonej Europie
Basen Morza Bałtyckiego znakomicie wpisał się w integracyjne dąŜenia krajów europejskich i stał się przykładem dobrej i intensywnej współpracy. Istotną
jego zaletą jest elastyczność. Liczne regionalne i subregionalne inicjatywy oraz
wielość dziedzin, które obejmują, powodują, iŜ jednocząca się Europa otrzymuje
z tego obszaru nowe, interesujące impulsy. W opinii tak polityków, jak i ekonomistów, pochodzących z państw RMB6, obszar ten powinien stać się jednym z najbardziej dynamicznych w Europie7.
4
5
6
Por.: E. Buchhofer, Geographical Determinants of Baltic Europe [w:] A. Kukliński (red.), European Space, Baltic Space, Polish Space, Rewasz Warsaw 1997, cz. I, s. 58-70; K.M. Miebach, Europejskie regiony przyszłości: rejon Morza Bałtyckiego, Bonn Intern Nationes 2001; L. Rydén,
The Baltic Sea Region and the relevance of regional approaches [w:] W. Maciejewski (red.), The
Baltic Sea Region. Cultures, Politics, Societies, A Baltic University Publication, Uppsala University 2002, s. 7 i n; W. Maciejewski, On the emergence of the Baltic Sea Region and the reading of
the book [w:] ibidem, s. 30 i n.; D. Pyć, Supraregion Morza Bałtyckiego [w:] Z. Brodecki (red.),
Regiony, LexisNexis Warszawa 2005, s. 338 i n.
J. Wiejacz, Bałtycka współpraca regionalna [w:] Polska w Europie OSM i Fundacja Polska
w Europie, Warszawa 1992, z. 8, s. 44; Ku koncepcji rozwoju przestrzennego w regionie Morza
Bałtyckiego, materiały III Konferencji Ministrów Planowania Przestrzennego, Tallin, grudzień
1994, CUP Warszawa – Gdańsk 1995; B. Ołdakowski, Wokół Bałtyku, „Pomorski Przegląd Gospodarczy” nr 5/2000, s. 49 i n; por. H. Platz, VASAB 2010 Plus. Spatial Development Action Programme, Essen 2001; G. Safarova, Population and living standards [w:] W. Maciejewski
(red.), The Baltic Sea Region. Cultures, Politics, Societies, op.cit. s. 510 i n.; por.: Program Regionu Morza Bałtyckiego 2007-2013 Program w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna
oraz Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa, Program Operacyjny w ramach
Europejskiej Współpracy Terytorialnej finansowany przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa oraz Rząd Norwegii, 21.12.2007 [w:]
www.wzp.pl/download/index/biblioteka/177 (25.02.2010 r.).
Komisarz D. Hübner stwierdziła: „Od rozszerzenia Unii Europejskiej w 2004 r. Morze Bałtyckie
stało się praktycznie wewnętrznym morzem Unii. Chcemy z obszaru Morza Bałtyckiego stworzyć
kluczowy region w Europie i na świecie, czysty i przyjazny do Ŝycia, atrakcyjny i bezpieczny. Aby
128
7
strategia zakończyła się sukcesem, musimy współpracować z państwami członkowskimi, regionami
i miastami, sektorem prywatnym, grupami interesów i obywatelami. Rozpoczynamy konsultacje
online, poniewaŜ chcemy zaangaŜować jak najwięcej osób. Potrzebujemy ich pomysłów, ich energii i wiedzy, które pomogą nam osiągnąć najlepsze wyniki dla wspólnych korzyści.” [w:] Strategia
dla regionu Morza Bałtyckiego: Komisja rozpoczyna publiczne konsultacje online, Bruksela, dnia
3 listopada 2008 r., [w:] www.europa.eu/rapid/pressReleasesAction (26.02.2010 r.). W innym wystąpieniu podkreśliła: „Morze Bałtyckie jest zagroŜone. Bez podjęcia działań, temu wspaniałemu
morzu, słynnemu z historycznego, handlowego i turystycznego punktu widzenia, grozi katastrofa
ekologiczna. Rozwój całego regionu Morza Bałtyckiego równieŜ jest zagroŜony, mimo moŜliwości
tworzonych przez rynek wewnętrzny. Region Morza Bałtyckiego ma zasadnicze znaczenie dla UE
i musimy współpracować z państwami członkowskimi i innymi zainteresowanymi stronami, starać
się sprostać wspólnym wyzwaniom i osiągać wyniki, które będą z korzyścią dla wszystkich. Przyszła strategia UE dla Morza Bałtyckiego będzie kluczowa dla sprostania współczesnym wyzwaniom i jak najlepszego wykorzystania moŜliwości", [w:] http://www.helcom.fi/press_office/
news_baltic/en_GB/BalticAndEUnews30733894/ (17.02.2010 r.). Przewodniczący KE J.M. Barroso stwierdził: „Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość Europy zakotwiczone są w morzach i oceanach. (...) Polityka morska UE moŜe pomóc uwolnić ogromny europejski potencjał w zakresie
wzrostu gospodarczego, chroniąc jednocześnie środowisko morskie. Dzięki odpowiedzialnej gospodarce naszymi wspólnymi zasobami morskimi, morza i oceany pozostaną w przyszłości dla
wszystkich w Europie źródłem dobrobytu i przyjemności.” Z kolei komisarz J. Borg, odpowiedzialny za rybołówstwo i gospodarkę morską, powiedział: „Polityka morska pomoŜe nam określić,
skoordynować i wdroŜyć w ramach Unii środki związane z morzem w taki sposób, aby uzyskać
optymalne gospodarcze i rekreacyjne korzyści z morza w bardziej demokratyczny i trwały sposób”, cyt. za: J. Podhorski – Piotrowski, Rozwój zrównowaŜony Regionu Morza Bałtyckiego
w kontekście postanowień Strategii Lizbońskiej, w: http://ekonom.univ.gda.pl/mikro/konferencja/pdf
/Podhorski-Piotrowski%20Jacek1.pdf (25.02.2010r.). Zob. takŜe: Dynamiczny rozwój regionu Morza Bałtyckiego. Naukowcy i przedsiębiorcy widzą szansę na renesans Hanzy, Sesja Hanzy 31.
10.2005 [w:] http://www.hanse-parlament.eu/mediabig/486A.pdf (26.08.2009 r.).
Region Morza Bałtyckiego cechuje duŜy potencjał ekonomiczny i innowacyjny. Jest liderem
europejskim wśród porównywalnych regionów, o czym świadczą jego notowania w Indeksie
Światowego Forum Ekonomicznego (BCI). Zajmuje takŜe pierwsze miejsca w innych rankingach
konkurencyjności: Indeks konkurencyjności wzrostu (GCI) czy Indeks konkurencyjności globalnej
(GlobalCI). Mimo pozytywnej oceny regionu jako całości, sytuacja poszczególnych państw jest
bardzo zróŜnicowana. W pierwszej dziesiątce rankingu konkurencyjności znalazły się: Dania (3),
Szwecja (4), Finlandia (6) i Niemcy (7). Pribałtika i Polska zajęły dalsze pozycje: Estonia (32),
Litwa (44), Polska (53), Łotwa (54). Niemniej jednak gospodarki krajów RMB rosną szybciej niŜ
wynosi średnia UE. Pomiędzy rokiem 1995 i 2004 zagregowany PKB w RMB (wyłączając Rosję
i Białoruś) wzrósł o 42%. Jednym z głównych powodów tej sytuacji jest stale rosnąca wymiana
handlowa wewnątrz RMB, zniesienie ograniczeń i usunięcie wielu administracyjnych procedur
celnych w nowych krajach członkowskich UE, a takŜe przez wysoki napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do tych państw. Ponadto RMB w ciągu ostatnich kilku lat zachował swoją
pozycję rynkową w eksporcie światowym, jak równieŜ silną orientację eksportową. Jego udział
w eksporcie światowym jest o ponad 50% wyŜszy niŜ udział w światowym PKB. Łączna wartość
PKB krajów unijnych leŜących w RMB wyniosła w 2008 roku ok. 3.780 mld Euro – tj. 1/3 PKB
całej Unii Europejskiej. Warto dodać, iŜ motorem rozwoju społecznego i gospodarczego w tym
obszarze są małe i średnie przedsiębiorstwa. MŚP stanowią 99% wszystkich firm i zapewniają
około 70% wszystkich miejsc pracy w Regionie Morza Bałtyckiego; mają one takŜe wysoki poziom zdolności do innowacji.; zob.: A.B. Kisiel–Łowczyc, Bałtycka Integracja Ekonomiczna, Stan
i perspektywy do 2010 r., PWE, Warszawa 2000, s. 60-62; Ch. Ketels, Ö. Söllvell, Konkurencyjność i współpraca w Regionie Morza Bałtyckiego, Raport o stanie Regionu 2005, Vinnova, Baltic
Development Forum 2005; Baltic Maritime Outlook 2006. Goods flows and maritime infrastructure in the Baltic Sea Region, The Institute of Shipping Analysis, BMT Transport Solutions GmbH,
129
Region Morza Bałtyckiego nie jest jednak obszarem homogenicznym. Poszczególne jego części są bardzo zróŜnicowane pod wieloma względami. I tak:
zajmują róŜnej wielkości obszary, w których gęstość zaludnienia wynosi od kilku
do kilku tysięcy osób na km2, leŜą w róŜnych strefach klimatycznych, posiadają
róŜne zasoby naturalne, charakteryzują się niejednolitym stopniem rozwoju gospodarczego z róŜnymi gałęziami przemysłu i rolnictwa. Stąd teŜ główną barierę
w jego rozwoju stanowią widoczne dysproporcje, jakie występowały i wciąŜ istnieją w potencjale gospodarczym i poziomie Ŝycia między poszczególnymi krajami8. Widać to zarówno w wysokości dochodu narodowego brutto na jednego
mieszkańca (zarówno między starymi i nowymi krajami UE, jak i między metropoliami i obszarami peryferyjnymi)9, jak i w obrotach w handlu międzynarodo-
8
9
Centre for Maritime Studies, Gothenburg – Hamburg – Turku; por.: Program Regionu Morza Bałtyckiego 2007-2013 Program w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna oraz Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa, Program Operacyjny w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej finansowany przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski
Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa oraz Rząd Norwegii, 21.12.2007, www.wzp.pl/download
/index/biblioteka/177 (25.02.2010 r.); EU Baltic Sea Region Strategy: The Economic Context in
2008; Ch. Ketels, PhD Institute for Strategy and Competitiveness Harvard Business School and
Center for Strategy and Competitiveness Stockholm School of Economics, www.strategiabaltyk.ukie.gov.pl/.../The%20Economic%20Context%20in%202008.pdf (25.02.2010 r.); K. Rybiński,
Competitiveness of the Baltic Sea Region, 23 September 2008, Bałtycki Kongres Ekonomiczny, 23
września 2008 r., Warszawa, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej we współpracy z Baltic
Development Forum i demos EUROPA; U. Kivikari, E. Antola, Baltic Sea Region – a dynamic
third of Europe, http://vanha.soc.utu.fi/jean-monnet/online/balticsea.pdf (17.03.2010 r.); M. KałuŜyńska, Jakiej strategii potrzebuje region Morza Bałtyckiego?, Biuletyn Analiz UKIE Nr 19/2008;
Spójność i konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego – od wizji do działań. Drugi wkład Rządu
RP w prace nad Strategią UE dla regionu Morza Bałtyckiego, UKIE 4 listopada 2008; informacja
na temat współpracy gospodarczej państw regionu Morza Bałtyckiego, Ministerstwo Gospodarki
Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 16.09.2008; Uwarunkowania i kierunki rozwoju sektora
przedsiębiorstw w państwach członkowskich Unii Europejskiej połoŜonych w regionie Morza Bałtyckiego. Wnioski dla Polski, Deloitte Business Consulting S. A., wrzesień 2008; Transnational
Cooperation for Prosperity in the Baltic Sea Region, 07.05.2009, http://www.norden.org/en
/publications/publication (09.03.2010 r.); Informacja Ministerstwa Gospodarki Nr DSE –I-832-3JSZ/09 z 25.05.2009 r., http://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/69036499-1D5E-4034-B9B4-1EC005
B632F7/54474/kulas _pMB.pdf (18.03.2010 r.).
Zob.: Vision and Strategies Around The Baltic Sea 2010. Towards a Framework for Spatial Development in the Baltic Sea Region. VASAB 2010. Spatial Development Action Program. Background documents. Spatial trends and future challenges. Transnationality in national spatial policy
documents of BSR countries. Promotion of VASAB strategy during recent years. Prepared by
Holger Platz 09 February 2001; por: J. Wiejacz, Bałtycka współpraca regionalna [w:] Polska
w Europie, z. 8, (OSM) Warszawa 1992, s. 44; W. Toczyski (red.), Region Bałtycki. VASAB 2010
Plus. Program rozwoju przestrzennego, RCSS Gdańsk 2001, s. 18.
Niemcy i państwa skandynawskie spełniają kryteria modelu gospodarek opartych na innowacjach.
Istotnym czynnikiem rozwoju konkurencyjności przedsiębiorstw tych państw jest popyt krajowy,
kształtowany przez duŜą siłę nabywczą i wysokie wymagania klientów. Pribałtika i Polska naleŜą
zaś do krajów, których istotnym czynnikiem przewagi konkurencyjnej pozostaje relatywnie dobrze
wykształcona i tania siła robocza. Po wejściu do UE, państwa te, dzięki środkom strukturalnym,
realizują szereg inwestycji infrastrukturalnych. To wpływa na poprawę ich konkurencyjności. Regionalne dysproporcje w poziomie produkcji na mieszkańca RMB naleŜą do najwyŜszych na
świecie. Region ten obejmuje najbogatsze oraz najuboŜsze obszary Europy. Szerzej zob.: Dr
130
wym10. RóŜnice te stały się jeszcze bardziej widoczne wraz z nadejściem światowego
kryzysu gospodarczego w 2008 roku. Warto podkreślić, iŜ RMB składa się z czterech
części: kontynentalnej, nordyckiej, bałtyckiej i rosyjskiej. KaŜda z nich posiada odmienną charakterystykę i dąŜenia społeczne, polityczne i gospodarcze.
Region Morza Bałtyckiego, pomimo tak znacznych wewnętrznych dysproporcji, cechuje duŜy potencjał ekonomiczny i innowacyjny. Pod względem dynamiki
rozwoju, zaliczany jest on do unijnej czołówki. Jego atuty to m.in. wysoki poziom
wykształcenia kadr, wysokie nakłady na sektor B+R, obecność liczących się
ośrodków naukowych i technologicznych, silna tradycja współpracy w skali regionalnej oraz gęsta morska sieć komunikacyjna. Wśród barier naleŜy wskazać na:
peryferyjne połoŜenie regionu w stosunku do gospodarczych centrów w Europie,
niekorzystne tendencje demograficzne (starzenie się populacji), zanieczyszczenie
Bałtyku (wypadki zbiornikowców z ropą, nawozy rolnicze, ścieki z kanalizacji
miejskich), niedostatecznie rozwiniętą sieć komunikacyjną, turystyczną i telekomunikacyjną oraz niską absorpcję innowacji, zwłaszcza w państwach byłego bloku socjalistycznego. Wiele do Ŝyczenia pozostawia takŜe stan portów i lotnisk
oraz liczba połączeń lotniczych między poszczególnymi, duŜymi miastami regionu, a przez to utrudniony dostęp do niektórych części RMB. Stąd teŜ niezbędnym
warunkiem zwiększenia dynamiki rozwoju w RMB jest poprawa infrastruktury
technicznej: dróg, kolei, promów i połączeń lotniczych, które znajdują się w fazie
planów lub realizacji. Stan infrastruktury poprawi się, gdy zachodnioeuropejska
sieć autostrad zostanie rozszerzona na Polskę i wschodnie tereny Regionu Morza
Bałtyckiego, zaś Via Baltica oraz towarzyszące jej drogi, włączą do sieci obszary
północne, aŜ do Półwyspu Kola.
Zasadniczym czynnikiem, który będzie decydował w przyszłości o dynamice
rozwoju i atrakcyjności RMB, jest jego konkurencyjność i spójność. Wizja regionu
jako wiodącego obszaru na Starym Kontynencie wymaga m.in.: pełnego wdroŜenia
zasad rynku wewnętrznego, stworzenia sprzyjających przesłanek do rozwoju przedsiębiorczości, ze szczególnym akcentem na lepsze prawo, gwarancji bezpieczeństwa energetycznego, zwiększenia stopnia innowacyjności, urzeczywistnienia swobody przepływu wiedzy – tzw. „piątej swobody”. Nie bez znaczenia dla pełnego wykoChristian H. M. Ketels, State of the Region Report 2009. Boosting the top of Europe, Baltic Development Forum 2009 [w:] http://www.bdforum.org/ (22.02.2010 r.), Competitiveness of the Baltic Sea Region 23 September 2008, Ernst & Young 2008; E. Eteris, Economic development models for Europe and the Baltics, 29.10.2009 r., [w:] http://www.baltic-course.com/eng/ (22.01.2010
r.); zob. takŜe: http://www.economywatch.com/economic-statistics/country (22.01.2010 r.); GDP at
regional level [w:] http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/GDP_at _regional
_level (22.02.2010r.); Eurostat regional yearbook 2009, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache
/ITY_OFFPUB/KS-HA-09-001/EN/KS-HA-09-001-EN.PDF
10
Zob.: A.B. Kisiel–Łowczyc, Bałtycka integracja ekonomiczna. Stan i perspektywy do 2010, PWN,
Warszawa 2000, s. 28 i n.; INFORMACJA NA TEMAT WSPÓŁPRACY GOSPODARCZEJ
PAŃSTW REGIONU MORZA BAŁTYCKIEGO (PRMB), Ministerstwo Gospodarki Departament
Analiz i Prognoz, Warszawa 16.09.2008 r. www.mg.gov.pl (22.02.2010 r.); The BSR in the world
economy, Baltic Sea Agenda Northern European Knowledge Market Creating a single market for
knowledge in the Baltic Sea Region, August, 2009, http://www.bdforum.org/show/english
/reports_publications/baltic_sea_agenda.aspx (13.01.2010 r.).
131
rzystania istniejącego tu potencjału oraz zwiększenia konwergencji i konkurencyjności
jest jego spójność terytorialna, zwłaszcza poprawa zewnętrznej i wewnętrznej dostępności.
Strategia Unii Europejskiej dla Regionu Morza Bałtyckiego
Realizacji w/w celów, a więc wzmocnieniu konkurencyjności, przedsiębiorczości i innowacyjności, a przez to znaczenia Regionu Morza Bałtyckiego, ma słuŜyć
przygotowana przez Komisję Europejską i przyjęta w październiku 2009 roku
przez Radę Unii Europejskiej, Strategia dla RMB. W ten sposób UE postanowiła
zwrócić uwagę na stworzenie wyraźniejszej toŜsamości Regionu Morza Bałtyckiego, bowiem Bałtyk stał się od 2004 roku jej „wewnętrznym morzem”. Jeszcze
przed rozszerzeniem UE, unijni politycy byli stale obecni w toczących się w RMB
spotkaniach, wyraŜając swoje poparcie dla podejmowanych inicjatyw, słuŜących
zrównowaŜonemu rozwojowi tego obszaru. Od 2004 roku deklaracje zaczęły
przybierać postać konkretnych działań. Ich efektem jest Strategia dla Regionu
Morza Bałtyckiego, która niesie potencjalne korzyści dla całej Europy. Bliskość
fizyczna i kulturowa sprawia, Ŝe Morze Bałtyckie jest idealnym miejscem do
wdroŜenia nowatorskiej strategii, obejmującej cały makroregion11. Warto podkreślić, iŜ współpraca wewnątrzregionalna nie jest nowym zjawiskiem. Przenosi ona
kontakty regionalne na wyŜszy poziom. Niemal dwudziestoletni okres kooperacji
państw nadbałtyckich, pozwala postawić tezę, iŜ Region Morza Bałtyckiego to
obszar szczególnych moŜliwości oraz wyzwań, które mogą uzupełnić współpracę
UE o perspektywę makroregionalną. Obrany w Strategii kierunek zmierza do
osiągnięcia zrównowaŜonego rozwoju, który w RMB ma opierać się na trzech
filarach: ekologicznym, gospodarczym i społecznym12. Dokument ten stanowi
takŜe waŜny krok na drodze do wcielenia na szczeblu regionalnym zintegrowanej
polityki morskiej.
11
„Oczekuje się, Ŝe Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego będzie narzędziem wyposaŜonym
w konkretne działania, które mogą mieć rzeczywisty wpływ na codzienne Ŝycie ludzi. Intencją jest aby
strategia ta posłuŜyła jako źródło inspiracji dla innych regionów UE. Intencją strategii jest połączenie inicjatyw UE, instrumentów polityki i zasobów w celu przyczynienia się do osiągania korzyści
przez region Morza Bałtyckiego, jego środowiska naturalnego i konkurencyjności. Strategia UE dla
regionu Morza Bałtyckiego będzie wspierać zwiększoną współpracę, lepsze stosowanie prawa
wspólnotowego i bardziej wydajne wykorzystanie istniejących środków UE”, zob. Program prac prezydencji szwedzkiej w UE. 1 lipca – 31 grudnia 2009 r., s. 5-6; http://www.prezydencjaue .gov.pl
/files/pliki/programse.pdf (25.02.2010 r.).
12
„Kraje basenu Morza Bałtyckiego napotykają obecnie na wspólne wyzwania. Jednym z nich jest
zarządzanie pilnymi, powaŜnymi problemami środowiska naturalnego związanymi z Morzem Bałtyckim. Kolejnym wyzwaniem jest znalezienie sposobu, w jaki moŜemy przekształcić region Morza
Bałtyckiego w silniejszy region wzrostu i rozwoju. Prezydencja będzie rozwijać współpracę regionalną pomiędzy UE a państwami bałtyckimi, będącymi obszarem pilotaŜowym. Dzięki stosowaniu
powszechnych uregulowań, nastąpi poprawa środowiska naturalnego i wzmocnienie konkurencyjności regionu. Celem prezydencji jest przyjęcie przez UE strategii dla regionu Morza Bałtyckiego”, zob. Program prac prezydencji szwedzkiej w UE. 1 lipca – 31 grudnia 2009 r., s. 17
http://www.prezydencjaue.gov.pl/files/pliki/programse.pdf (25.01.2010 r.).
132
Cele Strategii UE dla RMB
Istota Strategii polega na koordynacji i wzmocnieniu wykorzystania juŜ istniejących instrumentów i polityk w ramach UE oraz aktualnie realizowanych inicjatyw współpracy między państwami regionu bałtyckiego. Jej innowacyjność zaś
polega na tym, Ŝe jest ona realizowana w oparciu o ponadnarodową strukturę zarządzania, a więc wykracza poza inne strategie w ramach polityki regionalnej UE.
Ta nowa struktura zarządzania lokuje się między szczeblem krajowym a międzynarodowym. WdraŜanie Strategii ma sprawić, Ŝe ta część UE stanie się: przyjazna dla środowiska (np. dzięki wzrostowi nakładów na oczyszczalnie ścieków),
dobrze prosperująca (np. poprzez promowanie innowacji w małych i średnich
przedsiębiorstwach), łatwo dostępna i atrakcyjna (dzięki poprawie połączeń
komunikacyjnych) oraz bezpieczna (np. poprzez lepsze systemy reagowania
w razie wypadku czy katastrofy na morzu). Uchwalając Strategię, Unia podkreśliła, iŜ chce, aby lepiej funkcjonował wspólny rynek w Regionie Morza Bałtyckiego
tak, by móc realizować załoŜenia Strategii Lizbońskiej, tj.: zwiększać konkurencyjność, innowacyjność oraz współpracować ponad granicami13. Paradoksalnie,
Strategia moŜe mieć większy wpływ na Unię Europejską niŜ na Region Morza
Bałtyckiego. Jeśli Wspólnota dostrzeŜe i zrozumie jego potencjał, Strategia moŜe
stać się istotnym elementem organizacji samej UE oraz oŜywienia procesu integracji w kontekście zwiększonej spójności społeczno-gospodarczej Europy. Region Morza Bałtyckiego moŜe zaś stać się wzorem dla tego nowego podejścia.
Przyszłość Regionu Morza Bałtyckiego w duŜej mierze leŜy dziś zatem w Unii
Europejskiej. Ma ona sprawić, Ŝe będzie on bogatszy, bezpieczniejszy, czystszy
i bardziej dostępny. To cenna inicjatywa, choć w ślad za Strategią nie idą Ŝadne
dodatkowe fundusze, nie zmieni się teŜ unijne prawo, nie zostaną powołane nowe
instytucje. To, co moŜe zatem martwić w kontekście realizacji jej zapisów, to
kwestia środków, potrzebnych do wdroŜenia Strategii. Biorąc pod uwagę fakt, Ŝe
na ten cel nie zostaną przeznaczone Ŝadne nowe fundusze UE, a sama realokacja
w ramach juŜ zaplanowanego budŜetu nie jest wystarczająca, to moŜe oznaczać, iŜ
wiele zapisów Strategii pozostanie na papierze, lub ich realizacja znacznie odsunie
się w czasie. Brak dodatkowych środków i przekierowanie juŜ zaplanowanych
w ramach 3 celów polityki spójności UE na wdraŜanie Strategii, moŜe równieŜ
budzić negatywne emocje i sprzeciw wśród mieszkańców odległych od Bałtyku
obszarów, dla których zmniejszanie funduszy unijnych o kwoty potrzebne na jej
realizację, jest ograniczaniem moŜliwości rozwoju innych regionów.
WdraŜaniu Strategii słuŜyć będą: fundusze unijne (Europejski Fundusz Rozwoju
Regionalnego, Europejski Fundusz Rybny i Fundusz Spójności – 55 mld Euro
w latach 2007-2013), środki udostępnione przez kaŜde z państw nadbałtyckich, instytucje finansowe (Europejski Bank Inwestycyjny, Nordycki Bank Inwestycyjny
13
Zob.: Commission staff working document accompanying the Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and
the Committee of the Regions concerning the European Union Strategy for the Baltic Sea Region
ACTION PLAN {COM(2009) 248 final} {SEC(2009) 702}{SEC}. http://ec.europa.eu/regional
_policy/sources /docoffic/official/communic/baltic/action2009.pdf (23.03.2010 r.).
133
i Europejski Fundusz Inwestycyjny) oraz środki prywatne. Na lata 2007–2013 dla
RMB zarezerwowano w ramach polityki spójności i innych instrumentów finansowych UE, następujące kwoty: zapewnienie zrównowaŜonego rozwoju środowiska
Bałtyku – na ten cel przeznaczono w sumie 9,8 mld Euro, w tym 3,1 mld Euro na
oczyszczanie ścieków; uczynienie Bałtyku konkurencyjnym – 6,7 mld Euro, w tym
2,4 mld na innowacje w sektorze mśp; uczynienie Bałtyku bardziej dostępnym –
27,1 mld Euro (społeczeństwo informacyjne – 1,4 mld Euro; transport 23,1 mld
Euro; energia 2,6 mld Euro); uczynienie Bałtyku bezpiecznym – 697 mln Euro.14
Wartość Strategii wynika z faktu, iŜ wszyscy zainteresowani rozwojem tej części Europy – aktorzy współpracy bałtyckiej – zabrali w tej sprawie głos tak, by jej
ostateczny kształt uwzględniał opinię tych, których wiedza i doświadczenie w tym
zakresie są największe15. Jest takŜe wynikiem publicznych konsultacji internetowych, które Komisja Europejska ogłosiła w listopadzie 2008 r. Przegląd odbytych
spotkań w ramach tzw. konsultacji, organizowanych przez Komisję oraz inicjowanych w ramach corocznych konferencji i spotkań najwaŜniejszych podmiotów
współpracy bałtyckiej, pozwala wymienić kilka czynników, wyłaniających się na
pierwszy plan, jako te, które mogą przyczynić się do wzrostu konkurencyjności
i znaczenia Regionu Morza Bałtyckiego w zjednoczonej Europie, a nadto winny
być wzięte pod uwagę w trakcie realizacji Strategii16. Są to m.in.: innowacyjność
(skoordynowana polityka klastrów, systemy innowacji, programy krzewienia innowacyjności oraz projekty wzorcowe); integracja terytorialna (ustanowienie lepszych połączeń między systemami przesyłowymi i poprawa stanu infrastruktury
przesyłowej (sieć TEN-E), stworzenie sprawnie funkcjonującego rynku wewnętrznego w dziedzinie energii, wprowadzenie nowych instrumentów współpracy w zakresie rozwoju infrastruktury transportowej (TEN-T), zintegrowane szlaki
transportowe w RMB wzdłuŜ osi zachód – wschód oraz północ – południe – niezbędne dla rozwoju rynku wewnętrznego, stworzenie nowych moŜliwości w zakresie przemieszczania się osób i przewozu towarów poprzez budowę połączeń
kolejowych (Rail Baltica), spełniających standardy UE); edukacja i podniesienie
jakości szkolnictwa wyŜszego (zintensyfikowanie kontaktów między naukowcami
i studentami uczelni wyŜszych RMB, utworzenie sieci akredytowanych laboratoriów); bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej (przy pomocy połączonych
sieci elektrycznych i rurociągów gazowych); ochrona środowiska Morza Bałtyckiego (ochrona bogatej bioróŜnorodności i opracowanie sposobów zapobiegania
zagroŜeniom, dostosowanie floty rybackiej do istniejących zasobów); przemyślane
gospodarowanie terenami przybrzeŜnymi; zintegrowana polityka morska; zrów14
Unijna Strategia dla regionu Morza Bałtyckiego ku zrównowaŜonej, dostatniej przyszłości, w: Panorama Inforegio Nr 30/2009, s. 6, http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/panorama
/pdf/mag30/mag30_pl.pdf (02.02.2010 r.), zob. takŜe: http://ec.europa.eu/regional_policy/cooperation
/baltic/funding_en.htm (24.03.2010 r.).
15
Zob.: M. Budzyńska, Postulaty państw członkowskich wobec Strategii UE dla regionu Morza
Bałtyckiego, http://www.strategia-baltyk.ukie.gov.pl/WWW/baltyk.nef/2BD813B64F2B D49BC
12574BB004C9468 /$FILE/Artyku%C5%82%203.pdf?open (31.01.2010 r.).
16
Zob.: http://ec.europa.eu/regional_policy/consultation/baltic/consultation_en.htm (24.03.2010 r.).
134
nowaŜony rozwój gospodarczy (promowanie innowacji w mśp, usuwanie barier
w handlu, zwiększenie efektywnego wykorzystania zasobów ludzkich); pomoc
państwom regionu w celu pełnego wdroŜenia prawodawstwa UE, w szczególności
zasad rynku jednolitego; zintensyfikowanie współpracy transgranicznej w zwalczaniu przestępczości oraz koordynacji i spójności organów odpowiedzialnych za
bezpieczeństwo i nadzór na morzu oraz w zakresie reagowania w przypadku katastrof17. Mając powyŜsze na względzie, do Strategii wpisano 80 projektów w 15
obszarach priorytetowych, z których kaŜdy podlega odpowiedzialności „państwa
wiodącego” lub innych partnerów (np. federacji rolników, ośrodków innowacji,
Nordyckiej Rady Ministrów itp.). Dotyczą one m.in.: usunięcia fosforanów z detergentów uŜywanych we wszystkich państwach członkowskich, w celu redukcji
szkodliwych substancji odŜywczych w morzu; wdroŜenia „Planu połączenia rynków energii krajów bałtyckich”; uruchomienia do 2013 r. linii Rail Baltica, budowy Via Baltica; stworzenia wspólnego systemu nadzoru morskiego; ustanowienia
funduszu innowacji i badań naukowych, wykorzystującego publiczne i prywatne
fundusze, w celu korelacji działalności badawczej z walorami danego regionu18.
Strategia dla Regionu Morza Bałtyckiego jest wdraŜana w oparciu o Plan Dzia17
Zob.: Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions concerning the European
Union Strategy for the Baltic Sea Region, Brussels, 10.6.2009 COM(2009) 248 final,
http://eu.baltic.net/Baltic_Sea_Region_ Strategy.7428.html (20.02.2010 r.); Opinia Komitetu Regionów „rola władz lokalnych i regionalnych w nowej strategii na rzecz morza bałtyckiego”
(2009/C 200/06), Bruksela 22.04.2009, Dziennik Urzędowy C 200/23 25.8. 2009; M. KałuŜyńska,
Jakiej strategii potrzebuje region Morza Bałtyckiego?, Biuletyn Analiz UKIE Nr 19/2008, s. 1;
Synteza stanowiska Rządu RP ws. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów dotyczącego Strategii Unii Europejskiej dla
regionu Morza Bałtyckiego, Warszawa, 24.07.2009, www.strategia-baltyk.ukie.gov.pl
(20.02.2010r.); Spójność i konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego. Wkład Rządu RP w prace
nad Strategią UE dla regionu Morza Bałtyckiego, www.strategia-baltyk.ukie.gov.pl (20.02.2010
r.); Spójność i konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego – od wizji do działań Drugi wkład
Rządu RP w prace nad Strategią UE dla regionu Morza Bałtyckiego, 04.11.2008 r.,
www.strategia-baltyk.ukie.gov.pl/.../ (21.02.2010 r.); M. Budzyńska, Postulaty państw
członkowskich wobec Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego, Biuletyn Analiz UKIE Nr
19/2008, www.strategia-baltyk.ukie.gov.pl (21.11.2009 r.); Panorama Inforegio nr 30/2009, European Union Regional Policy, http://ec.europa.eu/regional _policy/sources /docgener/panorama
/pdf/ mag30/mag30_pl.pdf (21.02.2010 r.); P. Świeboda, Formuła zarządzania Strategią UE dla
regionu Morza Bałtyckiego, Ekspertyza na zamówienie Departamentu Analiz i Strategii Urzędu
Komitetu Integracji Europejskiej, www.strategia-baltyk.ukie.gov.pl (22.02.2010 r.); E. Eteris, Baltic Sea Area: Perspectives for Regional Economic Transformation, http://www.balticcourse.com/eng/round_table /?doc=19681 (22.02.2010 r.); Opinion of the European Economic and
Social Committee on the ‘Baltic Sea region: the role of organised civil society in improving regional cooperation and identifying a regional strategy’, 17.11.2009 r. http://eur-lex.europa.eu
(21.02.2010 r.); J. Borg, The EU Strategy for the Baltic Sea Region and the implementation of the
Integrated Maritime Policy, http://www.conference-rostock.de/download/speaches/Borg.pdf
(22.02.2010r.); P. Lindberg, “How can an EU Baltic Strategy help unlock business potential of the
Balic Sea Region?”, http://www.euroregionbaltic .eu/downloads/file108.pdf (22.02.2010r.).
18
Zob.: First transnational cooperation Project and their contribution to the EU Strategy for the
Baltic Sea Region;, EU Strategy for the Baltic Sea Region - Example of Projects,
http://ec.europa.eu/regional_policy/cooperation/baltic/projects_en.htm (27.02.2010 r.).
135
łania, który ma elastyczny charakter (rolling Action Plan), tzn. będzie ewoluować
wraz z upływem czasu i będzie uzupełniany o nowe przedsięwzięcia. Dla kaŜdego
działania został określony harmonogram jego realizacji oraz mechanizm monitoringu wdraŜania.
Wkład Polski w kształt Strategii UE dla RMB
NaleŜy podkreślić, iŜ Polska była takŜe uczestnikiem debaty na temat Strategii.
NajwaŜniejsze inicjatywy i działania, jakie nasz kraj zamierza podjąć na rzecz
wzmocnienia współpracy państw Morza Bałtyckiego, zawarte są w stanowisku rządu przyjętym pod koniec 2008 roku pt. „Spójność i konkurencyjność regionu Morza
Bałtyckiego – od wizji do działań”. Stanowisko zawiera rekomendacje, a wśród
nich: rozwój inicjatyw w regionie wspierających rozwój i wdraŜanie czystych technologii węglowych (polsko-szwedzka platforma energetyczna) oraz energii odnawialnej; pogłębienie współpracy w dziedzinie energetyki jądrowej jako czystego,
bezpiecznego i taniego źródła energii (projekt wspólnej elektrowni jądrowej Pribałtiki i Polski na Litwie); budowa infrastruktury przesyłowej umoŜliwiającej powstanie wspólnego rynku energii i solidarne działanie w sytuacjach kryzysowych (np.
interkonektory, gazociąg Baltic Pipe, terminal regazyfikacyjny LNG w Świnoujściu); w kontekście planowanej rewizji wytycznych w sprawie transeuropejskich
sieci energetycznych nadanie Baltic Pipe statusu projektu priorytetowego w ramach
Trans-European Networks; wspieranie polskich inwestycji w krajach bałtyckich
(instrumenty finansowe, ubezpieczenia ryzyk kredytowych, agencje promocyjne);
zapewnienie swobodnego przepływu wiedzy poprzez praktyczną realizację zasady
„piątej swobody” – zidentyfikowanie i usuwanie barier utrudniających mobilność
naukowców, studentów i pracowników akademickich w Regionie Morza Bałtyckiego; opracowanie regionalnego scenariusza promującego poŜądane inwestycje
i przedsięwzięcia typu: badania i rozwój na poziomie regionu, utworzenie bałtyckiego instytutu technologii; promowanie RMB jako miejsca lokowania inwestycji
zagranicznych w sektorach zaawansowanych technologicznie; wsparcie procesu
tworzenia wyspecjalizowanych międzynarodowych-bałtyckich klastrów w sektorach
innowacyjnych; wprowadzenie spójnych dla regionu narzędzi, ułatwiających małym
firmom dostęp do kapitału, szczególnie we wczesnej fazie ich rozwoju; pogłębienie
współpracy pomiędzy państwami Regionu Morza Bałtyckiego w zakresie interpretacji i implementacji dyrektywy o usługach; zacieśnienie współpracy pomiędzy
krajami RMB i wymiana doświadczeń w zakresie prowadzenia produkcji rolnej,
umoŜliwiającej efektywną recyrkulację nawozu naturalnego i mniejsze zuŜycie nawozów mineralnych; tworzenie preferencji dla rozwiązań obsługujących wewnętrzny ruch towarowy w regionie bałtyckim – relacje między Polską a Skandynawią
i Pribałtiką; upowszechnianie dobrych praktyk wzornictwa przemysłowego basenu
Morza Bałtyckiego (np. Gdynia Design Days, konferencje tematyczne i wystawy)19.
19
Zob.: Spójność i konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego – od wizji do działań. Drugi wkład
Rządu RP w prace nad Strategią UE dla regionu Morza Bałtyckiego, Warszawa, 4.11.2008 r.,
Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, http://www.strategia-baltyk.ukie.gov.pl (30.01.2010 r.).
136
Polska w toku prowadzonych konsultacji podkreśliła ponadto konieczność uwzględnienia w konstruowaniu Strategii globalnych uwarunkowań konkurencyjności RMB
oraz zwróciła uwagę na fakt, iŜ najkrótsza droga transportu towarów z Chin do Europy
prowadzi przez Bałtyk20, co nie pozostaje bez znaczenia dla jego dalszego rozwoju21.
Podsumowanie
Strategia UE dla Regionu Morza Bałtyckiego moŜe stać się waŜnym źródłem
innowacji, a nadto początkiem nowej fazy procesu integracji europejskiej, pod
warunkiem jednak, Ŝe jej monitoring będzie przebiegał na poziomie europejskim.
Aby w pełni wykorzystać jej zalety, kraje regionu muszą teraz działać na róŜnych
szczeblach i stworzyć instytucjonalne ramy dla jej realizacji22. Wartością Strategii
jest korzyść wynikająca z moŜliwości wspólnego występowania państw i regionów tego obszaru, tak w wymiarze wspólnotowym, jak i globalnym. Sukces tej
inicjatywy zaleŜeć będzie od tego, jak mocno w jej implementację włączeni zostaną partnerzy regionalni i lokalni. Efektem ich zaangaŜowania winno być: wdraŜanie innowacji w regionach, wymiana wiedzy i doświadczeń, wspólne badania naukowe, współpraca przedsiębiorców czy zintegrowane działania na rzecz ochrony
środowiska, rozwoju transportu i turystyki. Tak więc, choć znaczna część zapisów
Strategii to domena polityk krajowych, to waŜnym uczestnikiem jej działań muszą
być regiony tworzące RMB. To one takŜe wraz z pozostałymi podmiotami współpracy bałtyckiej powinny dopasować swoje priorytety, zawarte w planach na najbliŜsze lata, do zapisów Strategii. To wspólne działanie powinno zaś dać podstawę
tworzenia regionalnych i lokalnych partnerstw, tworzonych między podmiotami
polityki społecznej, przedsiębiorstwami oraz władzami lokalnymi i regionalnymi23.
Przyjęty przez UE dokument obejmuje Plan Działań, w którym ujęto niemal
20
5 stycznia 2010 r. uruchomiono pierwsze stałe połączenie kontenerowe między Polską i Chinami.
Pierwsze zawinięcie do portu w Gdańsku statku Maersk Line – światowego lidera w Ŝegludze kontenerowej, otworzyło nowe perspektywy dla tego portu, który stał się pierwszym bałtyckim hubem
transportowo-logistycznym o ogromnym znaczeniu dla całego Regionu Morza Bałtyckiego,
http://www.mi.gov.pl/2-48203f1e24e2f-1792156-p_1.htm (20.01.2010 r.).
21
Zob. Z. Burska, Chiny a region Morza Bałtyckiego – transport i wymiana handlowa, Biuletyn Analiz
UKIE Nr 19/2009; por.: L. Barauskaite, Chinese Foreign Investments and Economic Relations with the
Baltic Sea Region Countries, Electronic Publications of Pan-European Institute 6/2009,
http://www.tse.fi/FI/yksikot/erillislaitokset/pei/Documents/Julkaisut/Barauskaite%200609%20web.pdf
(03.01.2010 r.).
22
Warto w tym miejscu zaznaczyć, iŜ pierwszy przegląd i aktualizacja działań w ramach Strategii
będą miały miejsce podczas polskiej prezydencji w UE w 2011 r. To waŜne zadanie, postawione
przed naszym krajem, niewątpliwie będzie wymagało większego niŜ dotychczas zaangaŜowania
rządu i partnerów społecznych w sprawy bałtyckie.
23
Przykładem wspólnego działania, wpisującego się w załoŜenia Strategii UE dla RMB jest projekt
JOSEFIN (Joint SME Finance for Innovation). Jego partnerem wiodącym jest Bank Inwestycyjny
w Berlinie. Uczestniczą w nim partnerzy regionalni z Polski, Niemiec, Estonii, Litwy, Łotwy,
Norwegii i Szwecji. Celem JOSEFIN jest wspieranie innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw z Regionu Morza Bałtyckiego poprzez poprawę dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania, a przez to doprowadzenie do wzrostu konkurencyjności na międzynarodowych rynkach.
Więcej zob.: http://www.josefin-org.eu/ (23.03.2010 r.).
137
wszystkie24, waŜne kwestie, przed którymi stoi RMB (dotyczy to równieŜ głównych zagadnień konkurencyjności tego obszaru). By osiągnąć efekt synergii, realizacja tak zakreślonych celów nie moŜe się odbywać w oderwaniu od przedsięwzięć zgłaszanych w ramach Programu Region Morza Bałtyckiego 2007-2013
oraz „Wymiaru Północnego” UE. Strategia jest skierowana głównie do państw
członkowskich UE w Regionie Morza Bałtyckiego, ale zawiera równieŜ kwestie,
które wymagają współpracy z państwami trzecimi, np. z Rosją. Stąd teŜ polityka
„Wymiaru Północnego” stanowi podstawę wdraŜania jej zewnętrznych aspektów.
Aby Region Morza Bałtyckiego stał się wiodącym obszarem Europy, naleŜy
rozwinąć jego konkurencyjność poprzez przyspieszenie inwestycji w tych dziedzinach, które wciąŜ są niedoinwestowane. Lepsza koordynacja działań, podejmowanych przez kraje RMB i skuteczne wykorzystywanie istniejących programów
wspólnotowych, stanowią podstawowe elementy, słuŜące wdraŜaniu Strategii dla
Bałtyku. Istotną rolę odegrają przedsięwzięcia realizowane w ramach Programu
Region Morza Bałtyckiego 2007-2013, obejmującego Danię, Estonię, Finlandię,
Litwę, Łotwę, Niemcy (kraje związkowe: Berlin, Brandenburgia, Brema, Hamburg,
Meklemburgia – Pomorze Przednie, Szlezwik-Holsztyn i Dolna Saksonia (tylko
rejencja Lüneburg w obszarze NUTS II), Polskę i Szwecję, z udziałem Białorusi,
Norwegii i Rosji (Sankt Petersburg i Obwód Leningradzki, Republika Karelii,
Obwody: Kaliningradzki, Murmański, Nowogrodzki i Pskowski). Program jest
wdraŜany w ramach trzeciego celu polityki spójności Unii Europejskiej – Europejska Współpraca Terytorialna. Opiera się on na doświadczeniach dwóch poprzednich programów, wspierających współpracę w Regionie Morza Bałtyckiego –
INTERREG II C (1997-1999) i „Program Sąsiedztwa INTERREG III B” (20002006). Celem strategicznym Programu Region Morza Bałtyckiego 2007-2013 jest
wsparcie zrównowaŜonego rozwoju, konkurencyjnego i terytorialnie zintegrowanego obszaru nadbałtyckiego poprzez łączenie potencjałów ponad granicami. Wśród
priorytetów znalazły się: innowacyjność i transfer technologii oraz wiedzy (zwłaszcza w kontaktach z Rosją i Białorusią); promowanie i przygotowywanie wspólnych
transnarodowych rozwiązań w zakresie transportu oraz technologii informacyjnej
i komunikacyjnej (ICT); integracja juŜ istniejących strategicznych stref rozwoju,
znajdujących się wzdłuŜ transnarodowych korytarzy transportowych w RMB, jak
równieŜ tworzenie nowych połączeń transnarodowych; zrównowaŜone zarządzanie zasobami morskimi (zmniejszenie ilości zanieczyszczeń i ich wpływu na środowisko morskie, bezpieczeństwo na morzu); wzmacnianie partnerstwa pomiędzy
obszarami miejskimi i wiejskimi oraz wspieranie transformacji gospodarczej obszarów regionu, które są słabiej zaludnione25. Pierwszoplanowe cele Programu Re24
Zdaniem twórców raportu State of the Region 2009, zabrakło w Strategii kwestii związanych
edukacją i planowaniem przestrzennym, zob.: Ch. Ketels, STATE OF THE REGION REPORTTM,
Boosting the Top of Europe, September 2009, www.bdforum.org/download/Files/.../BDF_
SoRR_2009.pdf.aspx?download (12.01.2010 r.); por.: The final straight line for the Baltic Sea
Strategy by Esko Antola, Baltic Cities Bulletin 1/2009.
25
Całkowity budŜet Programu wynosi 293 mln Euro, z czego 231 mln Euro to wkład UE - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) – 208 mln Euro oraz Europejski Instrument Sąsiedz-
138
gion Morza Bałtyckiego są kompatybilne z głównymi załoŜeniami Strategii dla
RMB. Koherentność pryncypiów i projektów zaplanowanych do realizacji w latach
2007-2013, pozwoli skoncentrować siły i środki uczestników bałtyckiej kooperacji
na najwaŜniejszych płaszczyznach, a przez to przyczyni się do zrównowaŜonego
rozwoju RMB, a przez to całej Europy.
Bibliografia:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Baltic Cities Bulletin 1/2009.
Baltic Maritime Outlook 2006. Goods flows and maritime infrastructure in the Baltic
Sea Region, The Institute of Shipping Analysis, BMT Transport Solutions GmbH,
Centre for Maritime Studies, Gothenburg – Hamburg – Turku.
Baltic Sea Agenda Northern European Knowledge Market Creating a single market
for knowledge in the Baltic Sea Region, August, 2009.
Baltic Sea Region Programme 2007 – 2013.
Barauskaite L., Chinese Foreign Investments and Economic Relations with the Baltic
Sea Region Countries, Electronic Publications of Pan-European Institute 6/2009.
Borg J., The EU Strategy for the Baltic Sea Region and the implementation of the
Integrated Maritime Policy.
Brodecki Z. (red.), Regiony, LexisNexis Warszawa 2005.
Budzyńska M., Postulaty państw członkowskich wobec Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego. Biuletyn Analiz UKIE Nr 19/2008.
Burska Z., Chiny a region Morza Bałtyckiego – transport i wymiana handlowa, Biuletyn Analiz UKIE Nr 19/2009.
Competitiveness of the Baltic Sea Region 23 September 2008, Ernst & Young 2008.
Commission staff working document accompanying the Communication from the
Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and
Social Committee and the Committee of the Regions concerning the European Union
Strategy for the Baltic Sea Region ACTION PLAN {COM(2009) 248 final}
{SEC(2009) 702} {SEC}.
Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the
European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions concerning the European Union Strategy for the Baltic Sea Region, Brussels, 10.6.2009
COM(2009) 248 final.
Dynamiczny rozwój regionu Morza Bałtyckiego. Naukowcy i przedsiębiorcy widzą
szansę na renesans Hanzy, Sesja Hanzy 31.10.2005.
Eteris E., Economic development models for Europe and the Baltics, 29.10.2009r.
Eteris E., Baltic Sea Area: Perspectives for Regional Economic Transformation.
Eurostat regional yearbook 2009.
EU Baltic Sea Region Strategy: The Economic Context in 2008.
twa i Partnerstwa (EISP) - 23 mln Euro. Ponadto narodowy wkład Norwegii wynosi 12 mln EUR.
Reszta to pomoc z budŜetów krajowych. Wkład strony polskiej do wspólnego budŜetu na lata
2007-2013 wynosi ok. 47,7 mln Euro. Dofinansowanie - do 75% kwalifikowanych kosztów dla
partnerów z Danii, Niemiec, Szwecji oraz Finlandii ze środków EFRR; do 85% kosztów kwalifikowanych dla partnerów z Estonii, Litwy, Łotwy i Polski ze środków EFRR; do 50% kosztów
kwalifikowanych dla partnerów z Norwegii; do 90% kosztów kwalifikowanych dla partnerów
z Rosji i Białorusi ze środków EISP [w:] Baltic Sea Region Programme 2007–2013,
www.eu.baltic.net (20.01.2010 r.).
139
18. First transnational cooperation Project and their contribution to the EU Strategy for
the Baltic Sea Region. EU Strategy for the Baltic Sea Region - Example of Project.
19. Informacja na temat współpracy gospodarczej państw regionu Morza Bałtyckiego,
Ministerstwo Gospodarki Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 16.09.2008.
20. Informacja Ministerstwa Gospodarki Nr DSE –I-832-3-JSZ/09 z 25.05.2009 r.
21. KałuŜyńska M., Jakiej strategii potrzebuje region Morza Bałtyckiego?, Biuletyn Analiz UKIE Nr 19/2008.
22. Kisiel – Łowczyc A.B., Bałtycka Integracja Ekonomiczna, Stan i perspektywy do 2010
r., PWE Warszawa 2000.
23. Ketels Ch., Söllvell Ö., Konkurencyjność i współpraca w Regionie Morza Bałtyckiego,
Raport o stanie Regionu 2005, Vinnova, Baltic Development Forum 2005.
24. Ketels Ch., PhD Institute for Strategy and Competitiveness. Harvard Business School
and Center for Strategy and Competitiveness Stockholm School of Economics.
25. Ketels Ch., State of the Region Report 2009. Boosting the top of Europe, Baltic Development Forum September 2009.
26. Kivikari U., Antola E., Baltic Sea Region – a dynamic third of Europe.
27. Kukliński A., (red.), European Space, Baltic Space, Polish Space, Rewasz Warsaw 1997.
28. Ku koncepcji rozwoju przestrzennego w regionie Morza Bałtyckiego, materiały III
Konferencji Ministrów Planowania Przestrzennego, Tallin, grudzień 1994, CUP Warszawa – Gdańsk 1995.
29. Maciejewski W. (red.), The Baltic Sea Region. Cultures, Politics, Societies, A Baltic
University Publication, Uppsala University 2002.
30. Miebach K.M., Europejskie regiony przyszłości: rejon Morza Bałtyckiego, Bonn Intern Nationes 2001.
31. Ołdakowski B., Wokół Bałtyku, „Pomorski Przegląd Gospodarczy”, nr 5/2000.
32. Opinia Komitetu Regionów „Rola władz lokalnych i regionalnych w nowej strategii
na rzecz morza bałtyckiego” (2009/C 200/06), Bruksela 22.04.2009, Dziennik Urzędowy C 200/23, 25.08.2009.
33. Opinion of the European Economic and Social Committee on the ‘Baltic Sea region:
the role of organised civil society in improving regional cooperation and identifying
a regional strategy’, 17.11.2009 r.
34. Platz H., VASAB 2010 Plus. Spatial Development Action Programme, Essen 2001.
35. Podhorski – Piotrowski J., Rozwój zrównowaŜony Regionu Morza Bałtyckiego w kontekście postanowień Strategii Lizbońskiej.
36. Program Regionu Morza Bałtyckiego 2007-2013. Program w ramach celu Europejska
Współpraca Terytorialna oraz Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa,
Program Operacyjny w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej finansowany
przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Instrument Sąsiedztwa
i Partnerstwa oraz Rząd Norwegii, 21.12.2007.
37. Program prac prezydencji szwedzkiej w UE. 1 lipca – 31. grudnia 2009 r.
38. Strategia dla regionu Morza Bałtyckiego: Komisja rozpoczyna publiczne konsultacje
online, Bruksela, dnia 3 listopada 2008 r.
39. Synteza stanowiska Rządu RP ws. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego,
Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów dotyczącego Strategii
Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego, Warszawa, 24.07.2009.
40. Rybiński K., Competitiveness of the Baltic Sea Region 23 September 2008, Bałtycki
Kongres Ekonomiczny, 23 września 2008 r., Warszawa. Urząd Komitetu Integracji
Europejskiej we współpracy z Baltic Development Forum i demos EUROPA.
140
41. Spójność i konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego – od wizji do działań. Drugi
wkład Rządu RP w prace nad Strategią UE dla regionu Morza Bałtyckiego, Warszawa
UKIE 4 listopada 2008.
42. Świeboda P., Formuła zarządzania Strategią UE dla regionu Morza Bałtyckiego,
Ekspertyza na zamówienie Departamentu Analiz i Strategii Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej.
43. Toczyski W. (red.), Region Bałtycki. VASAB 2010 Plus. Program rozwoju przestrzennego, RCSS Gdańsk 2001.
44. Transnational Cooperation for Prosperity in the Baltic Sea Region, 07.05.2009.
45. Uwarunkowania i kierunki rozwoju sektora przedsiębiorstw w państwach członkowskich Unii Europejskiej połoŜonych w regionie Morza Bałtyckiego. Wnioski dla Polski,
Deloitte Business Consulting S.A., wrzesień 2008.
46. Vision and Strategies Around The Baltic Sea 2010. Towards a Framework for Spatial
Development in the Baltic Sea Region. VASAB 2010. Spatial Development Action
Program. Background documents. Spatial trends and future challenges. Transnationality in national spatial policy documents of BSR countries. Promotion of VASAB strategy during recent years. Prepared by Holger Platz 09 February 2001.
47. Wiejacz J., Bałtycka współpraca regionalna, w: Polska w Europie OSM i Fundacja
Polska w Europie, Warszawa 1992.
Adresy internetowe:
http://ec.europa.eu/regional_policy/
http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/panorama/pdf/mag30/mag30_pl.pdf
http://ekonom.univ.gda.pl/mikro/konferencja/pdf/Podhorski-Piotrowski%20Jacek1.pdf
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/
http://eu.baltic.net
http://eur-lex.europa.eu
http://vanha.soc.utu.fi/jean-monnet/online/balticsea.pdf
http://www.baltic-course.com/eng/
http://www.baltic-course.com/eng/round_table/?doc=19681
http://www.bdforum.org/
http://www.economywatch.com/economic-statistics/country
http://www.euroregionbaltic.eu/downloads/file108.pdf
http://www.hanse-parlament.eu/mediabig/486A.pdf
http://www.helcom.fi/press_office/news_baltic/en_GB/BalticAndEUnews30733894/
http://www.josefin-org.eu/
http://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/69036499-1D5E-4034-B9B41EC005B632F7/54474/kulas_pMB.pdf
http://www.mi.gov.pl/2-48203f1e24e2f-1792156-p_1.htm
http://www.norden.org/en/publications/publication
http://www.prezydencjaue.gov.pl/files/pliki/programse.pdf
http://www.tse.fi/FI/yksikot/erillislaitokset/pei/Documents/Julkaisut/Barauskaite%200609
%20web.pdf
www.europa.eu/rapid/pressReleasesAction
www.strategia-baltyk.ukie.gov.pl/
www.wzp.pl/download/index/biblioteka/177
141
Abstrakt
Komisja Europejska przyjęła komunikat w sprawie Strategii UE dla Regionu
Morza Bałtyckiego 10 czerwca 2009 roku. Było to następstwem wniosku z państw
członkowskich UE. Wspólnota po raz pierwszy przyjęła kompleksową strategię,
obejmującą kilka polityk wspólnotowych adresowanych do makroregionu. Debata
na temat podejścia makroregionalnego stanowi część ogólniejszego dialogu dotyczącego polityki spójności UE po roku 2013. Pytanie, czy makroregiony mogłyby
stać się waŜnym pośrednikiem w programowaniu i przekazywaniu funduszy UE,
jest kluczowym zagadnieniem w tej dyskusji. Strategia UE dla Regionu Morza
Bałtyckiego zbliŜa do siebie osiem państw członkowskich (Szwecję, Danię, Estonię, Finlandię, Niemcy, Łotwę, Litwę i Polskę), które połączyły swe siły, by stawić czoła wyzwaniom tego obszaru, w szczególności problemom ochrony środowiska, wynikającym z silnego zanieczyszczenia Bałtyku. Inne cele to m.in. zwiększenie konkurencyjności regionalnej gospodarki, ze szczególnym naciskiem na
badania naukowe i innowacje, budowa sieci energetycznych i transportowych oraz
zwiększenie bezpieczeństwa w regionie, szczególnie w obszarze Ŝeglugi morskiej.
Strategia zawiera szczegółowy plan działania, złoŜony z 80 sztandarowych projektów w 15 obszarach priorytetowych, z których kaŜdy podlega odpowiedzialności
„państwa wiodącego” lub innych partnerów.
The role of strategy in the development of innovativeness and competitiveness of
a macro – region on the example of the EU Strategy for the Baltic Sea Region
Following a request from EU Member States, the European Commission
adopted a Communication on the EU Strategy for the Baltic Sea Region on 10
June 2009. This is the first time that a comprehensive Strategy, covering several
Community policies, is targeted on a 'macro-region'. The debate on a macroregional approach constitutes a part of a wider reflection on the future EU Cohesion Policy post-2013. The question of whether macro-regions could become an
important medium in programming and delivering EU funding may well be a key
issue in the broader debate. Ministers will also be considering whether strategies
for macro-regions should cover all policy areas. The EU Strategy for the Baltic
Sea Region brings together eight Member States (Sweden, Denmark, Estonia,
Finland, Germany, Latvia, Lithuania, Poland), who have joined forces to tackle
specific challenges in the area, in particular environmental problems resulting
from the high pollution levels in the Sea. Other aims include strengthening the
competitiveness of the regional economy, with a focus on research and innovation,
developing energy and transport links, as well as improving the region’s security,
especially in the maritime field. The Strategy contains a detailed action plan, comprised of 80 flagship projects in 15 priority areas, each under the responsibility of
a “lead country” or other partners.
PhD Joanna Grzela, assistant professor, Jan Kochanowski University of Humanities and Natural Sciences in Kielce.
142