Pracownik socjalny ops jako organizator

Dr Marta Komorska
Zakład Socjologii Medycyny i Rodziny
Instytut Socjologii, Wydział Filozofii i Socjologii
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Pracownik socjalny OPS jako organizator społeczności lokalnej.
Udział w opracowaniu i realizacji programów na rzecz rozwiązywania problemów
społecznych - uczestnictwo w pracach zespołów interdyscyplinarnych.
Wprowadzenie - Pomoc Społeczna - dwadzieścia lat po transformacji.
Okres transformacji to czas powstania szeregu problemów społecznych, ale także to
czas intensywnych zmian w Instytucji Pomocy Społecznej odpowiedzialnej za ich
rozwiązywanie. Jednak dwudziestoletnie doświadczenia instytucji i odpowiedzialnych za
pracę z klientem pracowników socjalnych pokazały brak skuteczności stosowanych
rozwiązań. Pogłębiający się deficyt finansów publicznych i niekorzystne prognozy
demograficzne wymuszają przyśpieszenie prac nad wprowadzeniem nowych rozwiązań w
pomocy społecznej, które wykorzystując instrumenty aktywnej polityki społecznej
zaakcentują rolę pracownika socjalnego w kreowaniu kapitału społecznego na poziomie
lokalnym.
Tworzenie podstaw do aktywizowania społeczności lokalnych poprzez instytucje
pomocy społecznej i jej pracowników zostało umożliwione poprzez reformy samorządowe, a
szczególnie drugą reformę z 1999 roku, która otworzyła szerokie możliwości działania
samorządom. Niewątpliwie kluczowym elementem był także proces profesjonalizacji
zarówno instytucji pomocy społecznej, jak i profesjonalizację zawodu pracownika socjalnego
poprzez edukację1 . Począwszy od umiejscowienia pomocy społecznej w strukturze
Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej, które obecnie jest Ministerstwem Pracy i Polityki
Społecznej i stworzenie sieci ośrodków pomocy społecznej na wszystkich poziomach
administracji samorządowej przygotowane zostały także zmiany w kształceniu pracowników
1
Zob. M. Rymsza (red.), Czy podejście aktywizujące ma szansę ? Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce
20 lat po reformie systemu pomocy społecznej. Raport z badań. ISP, Warszawa 2011. Str. 9-17.
socjalnych. Przekształcenie szkół policealnych w kolegia, a następnie wprowadzenie kierunku
praca socjalna do szkół wyższych oraz wprowadzenie stopni specjalizacyjnych zdecydowanie
wzmocniło proces edukacji. Bardzo istotną regulacją prawną, która zdecydowanie miała na
celu wprowadzenie w rolę menadżera kierownika OPS, było wprowadzenie specjalizacji z
organizacji pomocy społecznej dla kadry kierowniczej2.
Wprowadzane na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat zmiany miały przygotować
profesjonalną instytucję i pracowników, ale przede wszystkim efektywnie rozwiązywać
problemy społeczne i rozpocząć proces wychodzenia instytucji państwa z funkcji
opiekuńczych na rzecz aktywnego społeczeństwa. W ostatnich latach powstało wiele
opracowań dotyczących oceny funkcjonowania instytucji pomocy społecznej w Polsce i pracy
socjalnej3, wyniki jednoznacznie wskazują, że podstawowe cele, jakie wyznaczone zostały w
ramach reform nie zostały osiągnięte. W dużej mierze problemy dotyczą możliwości
realizacji pracy socjalnej i środowiskowej w terenie, która miała stanowić podstawę
aktywizacji klientów i społeczności lokalnych. Badania ujawniły także między innymi
problemy w zarządzaniu instytucjami pomocy społecznej, finansowaniu, niskiej świadomości
lokalnych polityków. Wśród wielu wymienionych należy także wspomnieć brak lub trudności
we współpracy międzysektorowej, w ramach której istnieje możliwość prowadzenia spójnych
i efektywnych działań na rzecz klienta i społeczności. Badania empiryczne nad
funkcjonowaniem instytucji pomocy społecznej w Polsce4, a szczególnie analizy
ukierunkowane na poszukiwanie barier w funkcjonowaniu instytucji i wykorzystaniu
instrumentów aktywizujących bardzo wyraźnie wskazują na istnienie poważnych ograniczeń
na kilku poziomach. Tak więc, na poziomie społeczności lokalnej brakuje działań w
tworzeniu spójnej polityki społecznej, nie prowadzone są realne inicjatywy w ramach strategii
rozwiązywania problemów społecznych na poszczególnych poziomach samorządu, występuje
nadmierne upolitycznienie pomocy społecznej. Kolejny poziom barier znajduje się w
2
Ibidem. Ze względu na ograniczenia w tekście przedstawione informacje o zmianach w pomocy społecznej są
tylko zasygnalizowane. Pełne info rmacje możemy znaleźć Zob. także: Krzyszkowski Jerzy: Między państwem
opiekuńczym a opiekuńczym społeczeństwem. Determinanty funkcjonowania środowiskowej pomocy
społecznej na poziomie lokalnym. UŁ, Łódź 2005.
3
M.Grewiński, B. Skrzypczak (red.), Środowiskowe usługi społeczne – nowa perspektywa polityki i pedagogiki
społecznej. Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Warszawa 2011. Zob. także: . M. Rymsza (red.), Czy podejście
aktywizujące ma szansę ? Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce 20 lat po reformie systemu pomocy
społecznej. Raport z badań. ISP, Warszawa 2011 oraz zob. J.Krzyszkowski, Między państwem opiekuńczym a
opiekuńczym społeczeństwem. Determinanty funkcjonowania środowiskowej pomocy społecznej na poziomie
lokalnym. IS Uniwersytet Łódzki, Łódź 2005.
4
Diagnoza systemu pomocy społecznej w Polsce prowadzona jest od początku lat dziewięćdziesiątych i
podejmowana była przez: W.Warzywodę-Kruszyńską, J.Grotowską-Leder, Z.Kawczyńską-Butrym, Z.Butrym,
D.Trawkowską, J.Krzyszkowskiego, E.Marynowicz-Hetkę, K.Wódz, E.Kantowicz, J.Szmagalskiego, M.Rymszę
i inni.
instytucjach pomocy społecznej do których zaliczymy nieetyczne zarządzanie pomocą i pracą
socjalną, zbyt dużą biurokratyzację, tworzenie tzw. działań pozornych5 . Bariery
zostały
także zidentyfikowane także na poziomie bezpośredniego wykonawcy tj. przede wszystkim
pracownika socjalnego. Najczęściej wskazywane problemy to braki w warsztacie i
nieumiejętności prowadzenia pracy socjalnej z rodziną i społecznością lokalną, problemy z
zastosowaniem techniki kontraktu socjalnego, negatywne postawy wobec klientów. Ostatnia
bariera znajduje się na poziomie klienta pomocy społecznej, który bardzo często jest
uzależniony od wsparcia pomocy społecznej, brakuje mu motywacji do zmian i bardzo trudno
jest wskazać na jakiekolwiek zasoby, na bazie których można zbudować jego aktywność.
OPS a lokalne partnerstwo społeczne i współpraca międzysektorowa
Współpraca międzysektorowa stanowi punkt wyjścia dla skutecznego organizowania
społeczności lokalnych, co pozwala na właściwe zarządzanie usługami społecznymi, a w
efekcie przygotowanie społeczności do właściwego funkcjonowania6. Należy podkreślić rolę
ośrodków pomocy społecznej i rolę pracownika socjalnego w inicjowaniu współpracy
pomiędzy partnerami społecznymi, co w wielu ośrodkach już ma miejsce i przynosi
oczekiwane rezultaty. Tak więc, współpraca międzysektorowa może odbywać się w oparciu o
tzw. lokalne partnerstwo społeczne zainicjowanie którego w dużej mierze uzależnione jest od
roli lokalnego lidera społecznego, który będzie inicjował współpracę.
Współpraca ośrodków pomocy społecznej z organizacjami i instytucjami działającymi
na rzecz osób wykluczonych społecznie może odbywać się w oparciu o zasady lokalnego
partnerstwa społecznego. Partnerstwo społeczne jest zjawiskiem dynamicznym i bardzo
trudnym do zdefiniowania. Ideę partnerstwa społecznego odnajdujemy w Ustawie o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy7 , gdzie wymieniony zostały instytucje dialogu
społecznego i instytucje partnerstwa lokalnego jako odpowiedzialne za prowadzenie działań
w obszarze instytucji rynku pracy.
5
Trawkowska Dobroniega: „ Swoi” czy „obcy” ? Praca socjalna i pracownicy socjalni wobec problemów
reintegracji rodziny. [W:] Karwacki Arkadiusz, Kaszyński Hubert (red.): Polityka aktywizacji w Polsce. Nowy
paradygmat zmiany społecznej czy działania pozorne ?. Wyd. Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika,
Toruń 2008.
6
Definicję usług społecznych znajdziemy w tekście Ryszarda Szarfenberga Zob. R Szarfenberg, Usługi
społeczne, www.spolecznieodpowiedzialni.pl
7
Rozdz. 3, Art.6 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy .
Partnerstwo lokalne i społeczne łączy zaangażowanie władz samorządowych,
organizacji pozarządowych, instytucji publicznych, szkół, przedsiębiorców oraz innych
instytucji i stowarzyszeń, które chcą brać udział w budowaniu zespołów lokalnego rozwoju.
Celem takich grup jest efektywne rozwiązywanie problemów społecznych, w tym także
przeciwdziałają skutkom wykluczenia społecznego. Partnerstwa społeczne pozwalają
zaktywizować organizacje, instytucje i osoby ważne dla społeczności lokalnej w celu
wspólnego działania i współpracy międzysektorowej. Organizacja Współpracy Gospodarczej
i Rozwoju (OECD) wyróżnia trzy główne kierunki działań partnerstwa, które poprawiają
lokalne zarządzanie 8:
1. Partnerstwa stymulują i promują wykorzystanie rządowych działań, które są zgodne z
lokalnymi priorytetami, w zakresie np. rozwoju ekonomicznego, czy spójności
społecznej. Partnerstwa pracują z potencjalnymi odbiorcami publicznych, czy
rządowych
programów.
Pomagają
mieszkańcom
lokalnych
społeczności
w
korzystaniu z tych programów, wspomagają lokalne grupy w ubieganiu się o granty,
upowszechniają informacje.
2. Partnerstwa pomagają swoim członkom z sektora publicznego w lepszym doborze
takich działań rządowych, które pasują do lokalnych potrzeb i celów. Przybliżają
publiczne, rządowe programy do lokalnie zidentyfikowanych celów.
3. Partnerstwa łączą różne programy i lokalne inicjatyw. Dzięki temu optymalizują ich
wzajemny wpływ. Identyfikują i wykorzystują szanse do łącznia i wzmacniania
efektów publicznych programów i lokalnych inicjatyw. Partnerstwa szukają efektu
synergii, który pozwala na maksymalizowanie wpływu różnych wysiłków i
zaangażowań zgodnych z lokalnymi priorytetami. Partnerstwa przekonują swoich
członków do łączenia zasobów we wspólnych projektach.
Tworzenie partnerstwa społecznego w dużej mierze zależy od potrzeb lokalnej
społeczności, problemów społecznych i charakteru zadań potencjalnych partnerów.
Diagnoza tych potrzeb (diagnoza środowiskowa) to podstawowe zadanie ośrodka pomocy
społecznej, a zadanie to jest także związane z przygotowaniem dokumentów związanych
ze strategią rozwiązywania problemów. Zarówno tworzenie partnerstwa, jak i praca nad
dokumentami w ramach strategii wymagają dobrej diagnozy i wspomnianej powyżej
współpracy międzysektorowej.
8
Zob. : www.dialogspoleczny.pl
Współpraca międzysektorowa jest niezbędna w skutecznym funkcjonowaniu
ośrodków pomocy społecznej, zarówno w przypadku organizowania form wsparcia dla
klientów, jak i przy podejmowaniu działań na rzecz organizowania społeczności
lokalnych. Działania OPS skupione są na różnego rodzaju formach terapii, pracy socjalnej
z klientami i ich rodzinami oraz aktywizacji zawodowej, co wymaga dobrej współpracy z
wieloma podmiotami także zainteresowanymi współpracą z osobami zagrożonymi
wykluczeniem społecznym. Partnerami kluczowymi w skutecznym funkcjonowaniu OPS
są między innymi Centrum Integracji Społecznej, Klub Integracji Społecznej, Powiatowy
Urząd Pracy, kuratorzy sądowi, zakłady karne, schroniska dla osób bezdomnych, Klub
AA, Monar, inne ośrodki wsparcia i organizacje pozarządowe.
Centra Integracji Społecznej
– Zadaniem CIS jest szeroko rozumiana reintegracja
zawodowa i społeczna osób wykluczonych społecznie. Poprzez kształcenie umiejętności
pozwalających
na
pełnienie
ról
społecznych
i
zawodowych,
naukę
planowania,
gospodarowania środkami prowadzą proces usamodzielnienia uczestnika. Podstawą pracy i
przede wszystkim rekrutowanie uczestników jest współpraca z OPS i PCPR, za zgodą klienta
wnioskują o jego udziale w pracach Centrum. PCPR może skierować do Centrum także
osoby, które otrzymały status uchodźcy PCPR i objęte zostały indywidualnym programem
integracji. Jednak w przypadku ośrodków pomocy społecznej współpraca z Centrum może
być znacznie szersza i silniejsza. Pracownicy socjalni zatrudnieni w ośrodkach pomocy
społecznej przeprowadzają wywiady środowiskowe i mają możliwość monitorowania
klientów, a w przyszłości także potencjalnych uczestników Centrum. Kontakt ze
środowiskiem pozwala pracownikom socjalnym przygotować opinie do wniosku uczestnictwa
w Centrum, a także pozwala na podjęcie bezpośrednich działań np. zgłosić do ubezpieczenia
osoby podlegające ubezpieczeniu i opłacić za te osoby należne składki zgodnie z
obowiązującym ustawodawstwem 9. Współpraca Centrum z ośrodkami pomocy społecznej
jest szczególnie bliska w związku z wspólnym zainteresowaniem jednej i drugiej instytucji
sytuacją rodzinną, społeczną i zawodową uczestnika. Zarówno pracownicy socjalni ośrodka
pomocy społecznej, jak i pracownik socjalny Centrum wspólnie mogą opracowywać plan
prowadzonej pracy socjalnej z uczestnikiem. Współpraca ta daje możliwość uzupełnienia
pracy socjalnej o te elementy, które stanowią specyfikę każdej z wymienionych instytucji. W
rezultacie powstaje pełna i spójna diagnoza i możliwość przygotowania skutecznego
9
Zob. Art.66 i 86 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 210 poz. 2135 z póź. Zm).
programu wsparcia dla uczestnika w ramach aktywnej integracji. Dobry kontakt i
współdziałanie pracowników OPS i Centrum bardzo często jest kluczowym elementem w
procesie powrotu uczestnika do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, rodzinnym i
zawodowym. W dobrze funkcjonujących Centrach Integracji Społecznej przy
współpracy z ośrodkiem pomocy społecznej realizowane są działania z obszaru
organizowania społeczności lokalnych i współpracy międzysektorowej.
Klub Integracji Społecznej – W ramach zadań realizowanych przez Kluby Integracji
Społecznej10 podstawowym jego partnerem jest ośrodek pomocy społecznej. Wynika to
zarówno z wspólnych celów, jak i z faktu, iż warunkiem uczestnictwa w KIS jest realizacja
kontraktu socjalnego11, który jest zawierany pomiędzy klientem a ośrodkiem pomocy
społecznej. Tak więc, współpraca OPS z CIS i KIS jest współpracą trójstronną. Zarówno OPS
i KIS mogą wnioskować o uczestnictwo w CIS osób zainteresowanych, opracowują opinię
potencjalnego uczestnika, a przede wszystkim mogą współpracować przy tworzeniu
programu terapeutycznego i samopomocowego dla uczestnika.
Powiatowy Urząd Pracy – Podstawowym zadaniem pracowników PUP jest
informowanie o ofertach pracy i promowanie wśród osób bezrobotnych uczestnictwa w
zatrudnieniu socjalnym. W ramach współpracy z OPS podobnie jak CIS powinna być pełna
współpraca i wymiana informacji. PUP może także wspierać OPS przy organizowaniu i
realizacji programów aktywnej integracji poprzez współpracę doświadczonych doradców
zawodowych i pośredników pracy.
Kuratorzy sądowi, zakłady karne, schroniska dla osób bezdomnych, kluby AA,
Monar, inne ośrodki wsparcia i organizacje pozarządowe – w zależności od profilu
instytucji poziom zaangażowania we współpracy z OPS może być na różnym poziomie.
Wszystkie te instytucje mogą prowadzić działania promujące i informujące wśród osób
zagrożonych wykluczeniem społecznym na temat wsparcia, jakie oferuje OPS. Znacznie
bliższy i szerszy poziom współpracy wymagany jest od kuratorów sądowych, którzy mogą
bezpośrednio uczestniczyć i wspomagać proces reintegracji społecznej uczestnika. Stały
kontakt z pracownikiem socjalnym, wymiana informacji o postępach i zagrożeniach
10
W ramach reintegracji zawodowej i społecznej do zadań KIS należy: kształtowanie umiejętności uczestnictwa
w życiu społecznym i pełnienia ról społecznych, podniesienie kwalifikacji zawodowych. Zob. Art. 1 i Art. 18.
ustawy o zatrudnieniu socjalnym.
11
Zob. Art.18, ust.4 ustawy o zatrudnieniu socjalnym .
dotyczących uczestnika pozwala na przygotowanie kompleksowego wsparcia i w rezultacie
skutecznej reintegracji.
Powyższe instytucje nie wyczerpują wszystkich możliwości, są jednak z perspektywy
funkcjonowania OPS bardzo istotnymi. W kontekście wspólnego zadania, jakim jest praca na
rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym współdziałanie wspomnianych instytucji
jest warunkiem niezbędnym do tworzenia kompleksowych rozwiązań dla osób dotkniętych
procesami marginalizacji i wykluczeniem społecznym. Ośrodek Pomocy Społecznej nie może
być rozpatrywane w kategorii „konkurencji” tworzenia usług na rzecz zagrożonych
wykluczeniem, ale jako jednostka realizująca reintegrację społeczna i zawodową uzupełniając
działania podejmowane przez swoich potencjalnych partnerów społecznych.
Warunkiem skutecznej współpracy pomiędzy instytucjami jest także odpowiednie
przygotowanie pracowników, powinny być to osoby rozumiejące zarówno ideę tworzenia
współpracy międzysektorowej, jak i przygotowane merytorycznie do tej współpracy.
Promowanie idei współpracy wśród lokalnych partnerów społecznych może się odbywać
poprzez organizowanie wspólnych szkoleń, konferencji, spotkań integracyjnych itp.
Wspólnym celem zawodowym specjalistów takich jak kuratorzy, terapeuci, psychologowie,
pedagodzy, pracownicy socjalni, służby zatrudnienia jest powrót osób wykluczonych do
pełnienia ról społecznych, rodzinnych i zawodowych. Wszystkie przypadki udanej
reintegracji społecznej i zawodowej uczestnika powinny być traktowane jako zespołowy
sukces partnerów społecznych, który pozwoli zwiększyć intensywność współpracy
międzysektorowej, jako warunku efektywnej realizacji wspólnych zadań wymienionych
instytucji.
Pracownik socjalny jako lokalny polityk społeczny – szanse i zagrożenia.
Podmiotem właściwym do efektywnego zarządzania działaniami z zakresu polityki
społecznej jest samorząd. Musi podejmować takie działania, aby stworzyć nowoczesne formy
rozwiązywania problemów społecznych oraz wspierać zintegrowane działania instytucji,
organizacji pozarządowych, stowarzyszeń i osób funkcjonujących w sferze lokalnej polityki
społecznej. Dokumentem planistycznym niezbędnym do prowadzenia polityki społecznej jest
strategia rozwiązywania problemów społecznych, która na podstawie Ustawy o pomocy
społecznej12 jest dokumentem obligatoryjnym zarówno na poziomie województwa, powiatu,
jak i gminy. Dokument ten wyznacza najważniejsze kierunki działania i cele strategiczne dla
jednostki samorządu w zakresie planowania zadań, zawiera cele i ich rozwinięcia, w stopniu
stanowiącym podstawę do formułowania programów przyjętych do realizacji. Dobrze
przygotowana strategia jest podstawowym dokumentem niezbędnym do podejmowania
działań, jak i pozyskiwania funduszy na te działania. W praktyce przygotowanie
dokumentów, a następnie realizacja wyznaczonych zadań napotyka na szereg trudności, co
często uniemożliwia jego poprawne wykonanie.
Badania zrealizowane w Instytucie Socjologii UMCS w latach 2009-2011 w
województwie lubelskim potwierdzają problemy z przygotowaniem strategii i wyjątkowo
trudną rolę ośrodków pomocy społecznej w ich przygotowaniu. Analizę przeprowadzono z
wykorzystaniem techniki wywiadu wśród pracowników ośrodków pomocy społecznej i
organizacji pozarządowych, którzy byli słuchaczami Studiów Podyplomowych z zakresu
Organizacji Pomocy Społecznej w UMCS w Lublinie. Zrealizowano 150 wywiadów w
okresie trzech lat, a wszyscy respondenci byli pracownikami placówek na terenie
województwa
lubelskiego13.
Głównym
celem
badań
było
wskazanie
barier
uniemożliwiających wykorzystanie aktywnych form wsparcia w pracy z klientem pomocy
społecznej i organizowania społeczności lokalnych. Diagnoza jaką udało się przygotować na
podstawie uzyskanych wyników pozwala na wskazanie najczęściej wymienianych ograniczeń
w tworzeniu aktywnych form rozwiązywania problemów społecznych i planowaniu
rozwiązań strategicznych.
Wspomniane już badania nad funkcjonowaniem pomocy społecznej wskazują14, iż
strategie rozwiązywania problemów społecznych na poziomie gmin i powiatów - jak określają
respondenci - mają charakter „dokumentów gabinetowych”, w tworzeniu których bardzo
rzadko wykonuje sie badania empiryczne w terenie i konsultacje społeczne. Główne źródło
informacji o problemach społecznych stanowią sprawozdania ośrodków pomocy społecznej,
co zdecydowanie zniekształca rzeczywisty obraz nie tylko problemów, ale i potrzeb
społecznych15. Opracowanie strategii wymaga wyznaczenia bardzo wyraźnie określonych
12
ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz. U. Nr 64, poz. 593).
Poniżej przedstawione wyniki badań są tylko wycinkiem uzyskanych informacji, co jest związane z
wymogami ograniczonej objętości tekstu.
14
Zob. także. M. Grewiński, A. Karwacki (red.), Strategie w polityce społecznej. Mazowieckie Centrum Polityki
Społecznej, Warszawa 2011.
15
W 2009 roku ROPS w Lublinie przeprowadził warsztaty szkoleniowe w ramach rozwoju obszarów wiejskich i
dotyczyły one podnoszenia umiejętności pisania strategii ( w około 40% gmin wiejskich województwa), co
zaowocowało już przygotowaniem strategii poprawnych merytorycznie, jednak tylko ! w 40 % gmin.
13
celów operacyjnych, które także w bardzo rzetelnie wyznaczonym czasie zostaną
zrealizowane w celu zaspokojenia potrzeb społecznych i w efekcie rozwiązania problemów
społecznych.
Opracowanie
strategii
wymaga
także
wspomnianej
współpracy
międzysektorowej (szkoła, służba zdrowia, pomoc społeczna, policja, organizacje
pozarządowe), co w odpowiedziach respondentów jest praktyką rzadko stosowaną i trudną do
osiągnięcia. Główna przyczyna ograniczonej współpracy międzysektorowej leży w braku
wspólnych inicjatyw, braku czasu na współpracę, lub braku osób, które mogłyby zainicjować
wspólne działania, co wielokrotnie potwierdzają pracownicy socjalni we wspomnianych już
wcześniej badaniach.
Niski poziom inicjatyw w ramach współpracy międzysektorowej wynika z kilku
przyczyn, jedną z nich jest zapewne ograniczona wiedza z zakresu pozyskiwania funduszy w
ramach partnerstwa, co wynika z braku szkoleń (lub słabej jakości szkoleń) i niewątpliwie
braku doświadczeń. Kolejną przyczyną - i zapewne decydującą przy podnoszeniu poziomu
kwalifikacji pracowników - jest nadmierne upolitycznienie przy zatrudnianiu urzędników w
samorządzie. Kadry wymieniają się lub są rotowane wraz z kolejnymi wyborami
samorządowymi, co uniemożliwia prowadzenie długofalowych działań i pozbawia
pracowników
wiary
i
motywacji
przy
wykonywaniu
obowiązków
zawodowych.
Zdecydowana większość badanych odczuwa niestabilność zatrudnienia i nie jest przekonana o
pewności ukończenia przez nich podjętych już inicjatyw, jak sami określają „nie chcą
pracować na sukcesy innych”. Zdecydowanie lepiej współpraca międzysektorowa układa się z
organizacjami pozarządowymi, pracownicy tych placówek są bardziej pewni zarówno
celowości swoich działań, jak i stabilności zatrudnienia. Sceptycyzm pracowników socjalnych
dotyczył także podejmowania specjalistycznych szkoleń, respondenci uczestniczyli tylko w
zajęciach, na które zostali skierowani przez pracodawcę, a właściwie nie podejmowali
dodatkowych zajęć w ramach własnych zainteresowań z powodu braku środków finansowych
i czasu wolnego. Ograniczony dostęp do podnoszenia kwalifikacji może wpływać na
osłabienie roli zawodowej w wymiarze formalnym i praktycznym, co jednoznacznie możemy
traktować jako barierę w pracy z klientem, bowiem badani zgłaszali niedostateczne
kompetencje na poziomie warsztatu pracy np. przy tworzeniu kontraktu socjalnego.
Pracownicy socjalni w jednostkach samorządowych skarżyli się także na nadmierną
biurokratyzację, która ogranicza im wykonywanie pracy socjalnej w terenie i działania
wspierające oparte na rutynie, właściwie zupełnie pozbawione indywidualnego podejścia do
Obecnie OIC Poland w Lublinie prowadzi program „Dobra strategia” , który polega na zebraniu wszystkich
Strategii w Województwie i poddanie ich ocenie.
klienta - indywidualne podejście zamyka się w „dopasowaniu klienta” do możliwości jakie
daje ustawa lub aktualne możliwości finansowe samorządu.
Profesjonalizm w planowaniu i prowadzeniu polityki społecznej uzależniony jest od
umiejętności i przygotowania osób, które są odpowiedzialne za jej realizację. W obszarze
pomocy społecznej profesją odpowiedzialną za wprowadzenie działań aktywizujących jest
pracownik socjalny. Tak więc w zależności od tego, jak będą przygotowani pracownicy
socjalni do wdrażania programów aktywizujących, przede wszystkim, czy będą rozumieli i
akceptowali model aktywnej polityki społecznej tak będzie postępował proces jego
wdrażania.
Podsumowanie
Pracownicy socjalni zatrudni w ośrodkach pomocy społecznej zdecydowanie
rozumieją i akceptują konieczność przełożenia akcentu z form biernych na aktywne w
tworzeniu systemu wsparcia dla klientów pomocy społecznej. Jednak istniejące w systemie
dysfunkcje organizacyjne nie pozwalają pracownikom socjalnym w pełni rozwinąć swojej
aktywności, a brak odpowiednich szkoleń w ramach aktywnej polityki społecznej
uniemożliwia im zdobycie niezbędnej wiedzy. Nowe zadania, jakie obecnie stawiamy przed
pracownikiem socjalnym związane z organizowaniem społeczności lokalnych przy aktualnym
stanie organizacyjnym instytucji pomocy społecznej uniemożliwia im wejście w rolę
lokalnego lidera (pomijamy fakt braku przygotowania do pełnienia tej roli). Udział
pracowników socjalnych w przygotowaniu diagnozy i tworzeniu rozwiązań na poziomie
społeczności lokalnej przy opracowaniu strategii rozwiązywania problemów społecznych
został przez respondentów oceniony ambiwalentnie, co w praktyce przekłada się na niewielki
udział pracowników w pracy środowiskowej i w efekcie na bierne postawy społeczności
lokalnej, ponieważ pracownicy nie potrafią, ale także nie mają czasu na prowadzenie działań
aktywizujących w terenie.
Poszukując rozwiązań najłatwiej jest nam wskazać pracowników socjalnych i zadać
im kolejne zadania do wykonania np. kolejne szkolenia, zwiększenie liczby obowiązków, ale
jak możemy się domyślać możemy po raz kolejny stworzyć listę tzw. zadań pozornych. Do
właściwych zmian należy włączyć wszystkie odpowiedzialne podmioty, tak więc poza
pracownikami socjalnymi, społeczność lokalną i samorząd terytorialny.
Rekomendacje
 Wzmocnienie
roli
pracownika
socjalnego
poprzez
dostęp
do
bezpłatnych
różnorodnych szkoleń.
 Wzmocnienie roli pracownika socjalnego w zaangażowanie społeczności lokalnych w
rozwiązywanie problemów społecznych. W tym celu uruchomienie działań
wspierających i kontrolnych w oparciu o społeczność lokalną (rola pracownika
socjalnego jako lokalnego lidera !!!). Edukowanie społeczności lokalnej.
 Wzmocnienie roli pracownika socjalnego w zadaniach współpracy międzysektorowej
poprzez wspólne szkolenia i doświadczenia.
 Bezpośrednie
włączenie
pracowników
socjalnych
w
prace
samorządu
terytorialnego.
 Zaangażowanie samorządu w prace nad edukacją i aktywizacją społeczności
lokalnej.
Literatura:
Grewiński M., Skrzypczak B.,(red.), Środowiskowe usługi społeczne – nowa perspektywa
polityki i pedagogiki społecznej. Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Warszawa 2011
Grewiński M., Karwacki A., (red.), Strategie w polityce społecznej. Mazowieckie Centrum
Polityki Społecznej, Warszawa 2011
Krzyszkowski J., Między państwem opiekuńczym a opiekuńczym społeczeństwem.
Determinanty funkcjonowania środowiskowej pomocy społecznej na poziomie lokalnym. UŁ,
Łódź 2005.
Rymsza M., (red.), Czy podejście aktywizujące ma szansę ? Pracownicy socjalni i praca
socjalna w Polsce 20 lat po reformie systemu pomocy społecznej. Raport z badań. ISP,
Warszawa 2011.
Trawkowska D., „ Swoi” czy „obcy” ? Praca socjalna i pracownicy socjalni wobec
problemów reintegracji rodziny. [W:] Karwacki Arkadiusz, Kaszyński Hubert (red.): Polityka
aktywizacji w Polsce. Nowy paradygmat zmiany społecznej czy działania pozorne ?. Wyd.
Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2008.