szkoła jako środowisko edukacji zdrowotnej

SZKOŁA JAKO ŚRODOWISKO
EDUKACJI ZDROWOTNEJ
pod redakcją naukową
Dobrosława Bilskiego
ŁÓDŹ 2010
REDAKCJA NAUKOWA
dr Dobrosław Bilski
RECENZENT
prof. zw. dr hab. Adam Kołątaj
PROJEKT OKŁADKI, SKŁAD I ŁAMANIE
mgr inż. Damian Orczykowski
ISBN
978-83-61095-22-4
WYDAWCA
RADA REDAKCYJNA
dr hab. Jacek Błeszyński
dr hab. Józef Binnebesel
dr hab.Stanisław Lipiński
dr Dobrosław Bilski
dr Urszula Anna Domżał
dr Zbigniew Domżał
ADRES WYDAWNICTWA:
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych
ul. hm. A. Kamińskiego 21, 90-229 Łódź.
Tel: + 4842/ 678-78-25; Tel./fax: + 4842/ 678-78-24
DRUK I OPRAWA
PRINTPAP
Łódź, Starorudzka 10/12
tel: 42 6450339
•
Szkoła jako środowisko edukacji zdrowotnej
•
pod redakcją naukową Dobrosława Bilskiego
SPIS TREŚCI
Spis treści
Dobrosław Bilski
Szkoła jako środowisko edukacji zdrowotnej – zainicjowanie
dyskusji ...................................................................................................... 5
PSYCHOLOGICZNE, SPOŁECZNE I BIOLOGICZNE
UWARUNKOWANIA REALIZACJI EDUKACJI ZDROWOTNEJ
Zygfryd Juczyński
Pojęcie zdrowia w świadomości dzieci i młodzieży .................................. 9
Nina Ogińska-Bulik
Szkoła jako środowisko kształtowania psychologicznych zasobów
jednostki chroniących przed podejmowaniem zachowań
ryzykownych – rola prężności ................................................................. 21
Jan Chodkiewicz
Podejmowanie zachowań zdrowotnych przez młodzież licealną.
Znaczenie zmiennych temperamentalnych i charakterologicznych ...... 35
Paweł Kijo
Wartościowanie zdrowia i zachowania zdrowotne wśród
przyszłych nauczycieli i pedagogów wychowania fizycznego ................ 49
Irena Kropińska
Szkoła jako środowisko wspierające zdrowie w opiniach
licealistów ................................................................................................ 81
Teresa Wejner
Działania z obszaru edukacji zdrowotnej podejmowane przez
rzecznika praw dziecka ........................................................................... 97
Adam Adamski
Społeczeństwo informacyjne a pedagogika XXI wieku ........................ 107
Józef Tatarczuk
Ruch jest potrzebą chwili ...................................................................... 119
PRAKTYKA EDUKACJI ZDROWOTNEJ W SZKOLE
Dobrosław Bilski
Propozycja systemowego podejścia do edukacji zdrowotnej w
szkole ...................................................................................................... 127
4
Spis treści
Beata Szczepańska
Treści, metody i środki edukacji zdrowotnej w polskiej szkole
okresu dwudziestolecia międzywojennego ............................................ 135
Weronika Wrona – Wolny
Wybrane zagadnienia z realizowanej edukacji zdrowotnej w
opinii nauczycieli i uczniów z bocheńskich szkół
ponadgimnazjalnych ............................................................................. 145
Bożena Krupa
Edukacja ku zdrowiu we współczesnej szkole ...................................... 161
Katarzyna Kowalczewska – Grabowska,
Katarzyna Borzucka – Sitkiewicz
Założenia i perspektywy rozwoju sieci Szkół Promujących
Zdrowie (w kontekście systemowych zmian w obszarze edukacji
zdrowotnej)............................................................................................. 171
Anna Kubiak
Nowe koncepcje promocji zdrowia w szkołach: relacja z III
Europejskiej Konferencji dotyczącej Szkół Promujących Zdrowie ...... 185
Bożena Makowska
Realizacja edukacji zdrowotnej w szkołach wiejskich w ocenie
nauczycieli i matek uczniów.................................................................. 191
Joanna Kołodziej
Diagnoza potrzeb i ewaluacja szkolnych programów
edukacyjnych w obszarze ochrony zdrowia psychicznego – proces
adaptacji narzędzia badawczego. ......................................................... 209
Maria Raszewska
Wyrównać szanse - deficyty parcjalne a możliwości współczesnej
szkoły ...................................................................................................... 219
Renata Machalska
Organizacja kształcenia uczniów niepełnosprawnych w placówce
ogólnodostępnej w opiniach nauczycieli ............................................... 231
Sylwester Janek
Rola socjoterapeuty we współczesnej szkole podstawowej na
przykładzie projektu „Szkolny socjoterapeuta” .................................... 247
Agnieszka Szpak
Zdrowa Matura – prezentacja programu ............................................. 255
•
Szkoła jako środowisko edukacji zdrowotnej
•
pod redakcją naukową Dobrosława Bilskiego
DOBROSŁAW BILSKI
Wyższa Szkoła Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych
SZKOŁA JAKO ŚRODOWISKO EDUKACJI ZDROWOTNEJ –
ZAINICJOWANIE DYSKUSJI
Czym jest edukacja zdrowotna? Jakie uwarunkowania dla realizacji edukacji zdrowotnej kreuje polska szkoła i współczesne polskie społeczeństwo? Jak
realizować edukację zdrowotną w szkole? To trzy niezmiernie ważne pytania,
na które odpowiedź jest istotna nie tylko dla nauczycieli, metodyków i teoretyków
edukacji zdrowotnej i szerzej edukacji szkolnej. Odpowiedź na te pytania jest
także kluczowa dla każdego, kto jest zainteresowany kondycją zdrowotną naszego
społeczeństwa, a tym samym także funkcjonowaniem, a nawet finansowanie
opieki zdrowotnej w naszym kraju. Jednym słowem to pytanie ważne dla nas
wszystkich, tyle że nie zawsze jesteśmy tego świadomi.
Wszystkie przytoczone tu pytania sa pytaniami otwartymi. Dyskusja nad
odpowiedziami na te pytania trwa i trwać będzie zawsze wraz z kolejnymi zamianami cywilizacyjnymi, przemianami społecznymi, reformami oświaty i zmieniającą się świadomością społeczną problemów, których dotyczą. Dlatego inicjując
dyskusję nad nimi mieliśmy pełną świadomość, że będzie ona miała charakter
dyskusji wieloetapowej i cyklicznej. Zależało nam zatem bardziej na zainicjowani
pewnej platformy komunikacji przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych
i praktyków realizujących edukację zdrowotną lub jej elementy w rozmaitych
placówkach i instytucjach systemu oświaty, pracy socjalnej, szeroko rozumianej
edukacji i opieki zdrowotnej. Nie mieliśmy ambicji formułowania ostatecznych
odpowiedzi, raczej mięliśmy ambicję inicjacji i stałego podtrzymywania samej
dyskusji.
Pierwszym krokiem, jaki zrobiliśmy w tym celu w Wyższej Szkole Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych w Łodzi (wówczas jeszcze Wyższej Szkole
Edukacji Zdrowotnej w Łodzi) było zorganizowanie w 2009 roku I Ogólnopolskiej
Konferencji „Edukacja Zdrowotna”, jako konferencji cyklicznej, corocznie gromadzącej osoby zainteresowane tą problematyką. Pierwsza edycja naszej konferencji
nosiła tytuł „Szkoła jako środowisko edukacji zdrowotnej”. Jesteśmy niezmiernie
wdzięczni, że na nasze zaproszenie przychylnie odpowiedziały, tak wybitne autorytety z zakresu edukacji zdrowotnej, jak Barbara Woynarowska, Ewa Syrek
i Andrzej Krawański. Zainicjowana z ich udziałem dyskusja zaowocowała wspólnym zainteresowaniem i wolą dalszych naukowych kontaktów i współpracy
w kolejnych edycjach tej konferencji.
6
Dobrosław Bilski
Kolejnym krokiem, na podjętej przez nas drodze, jest niniejsza publikacja. Zawiera ona teksty autorów, zarówno naukowców, jak i praktyków, po części
uczestników naszej konferencji, wyznaczające główne obszary naszej dyskusji.
Wreszcie trzecim krokiem jest organizowanie w maju 2010 roku kolejnej, II
Ogólnopolskiej Konferencji „Edukacja zdrowotna”, tym razem pod hasłem „Edukacja zdrowotna w działaniach pedagogów i pracowników socjalnych”. Dziś wiemy
już, że dalszymi naszymi działaniami będą kolejne publikacje, konferencje, badania oraz działania o charakterze warsztatowo-szkoleniowym realizowane w naszej
Uczelni, także wspólnie z przedstawicielami innych środowisk akademickich,
krajowych i zagranicznych.
Przedkładana czytelnikowi książka, ze względu na szeroki zakres problematyki, została uporządkowana w dwóch częściach. Część pierwsza, zatytułowana Psychologiczne, społeczne i biologiczne uwarunkowania edukacji zdrowotnej, zawiera opracowania prezentujące wybrane uwarunkowania realizacji edukacji zdrowotnej. Wśród uwarunkowań psychologicznych zaprezentowane zostały
badania nad sposobem obecności pojęcia zdrowie w świadomości dzieci i młodzieży (Juczyński), badania nad rolą prężności jako psychologicznego zasobu chroniącego jednostkę przed podejmowaniem zachowań ryzykownych (Ogińska-Bulik).
Ponadto zaprezentowano wyniki badań nad znaczeniem niektórych zmiennych
temperamentnych i charakterologicznych w podejmowaniu zachowań zdrowotnych (Chodkiewicz).
Wśród uwarunkowań społecznych zaprezentowano badania nad wartościowaniem zdrowia i zachowań zdrowotnych wśród nauczycieli i pedagogów
wychowania fizycznego, stanowiących istotny składnik środowiska społecznego
w działaniach z zakresu edukacji zdrowotnej (Kijo). Odnajdziemy tutaj także
wyniki badań nad opiniami licealistów na temat szkoły jako środowiska edukacji
zdrowotnej (Kropińska) oraz prezentację zagadnień edukacji zdrowotnej z perspektywy praw dziecka i działań Rzecznika Praw Dziecka (Wejner) Istotnym
dopełnieniem tej problematyki jest także tekst poświęconym uwarunkowaniom
edukacji zdrowotnej jakie kreuje społeczeństwo informacyjne i związana z nim
edukacja (Adamski). Część pierwszą publikacji zamyka artykuł poświęcony
biologicznym uwarunkowaniom zachowań zdrowotnych w obszarze aktywności
fizycznej (Tatarczuk).
Druga część publikacji została poświęcona praktyce edukacji zdrowotnej
w szkole. Zawiera ona między innymi propozycje systemowego podejścia do edukacji zdrowotnej w szkole (Bilski), wyniki badań historycznych z zakresu treści,
metod i środków edukacji zdrowotnej w dwudziestoleciu międzywojennym (Szczepańska), badania nad opiniami nauczycieli i uczniów na temat realizacji edukacji
zdrowotnej (Wrona-Wolny, Krupa). Zawarte w tej części opracowania odnoszą się
także do ruchu szkół promujących zdrowie (Kowalczewska-Grabowska, BorzuckaSitkiewicz, Kubiak) oraz realizacji edukacji zdrowotnej w szkołach wiejskich
(Makowska). W części tej zaprezentowana została też propozycja sposobu diagnozowania potrzeb w zakresie edukacji zdrowotnej oraz ewaluacji szkolnych programów edukacji zdrowotnej (Kołodziej). Dopełnieniem tej części są teksty poświęcone działaniom z zakresu edukacji zdrowotnej zdecydowanie wykraczającym
poza obecne podstawy programowe polskiej szkoły, a związanym z wyrównywaniem szans edukacyjnych (Raszewska, Machalska), socjoterapią (Janek) oraz
Szkoła jako środowisko edukacji zdrowotnej – zainicjowanie dyskusji
7
przeciwdziałaniem negatywnym skutkom nadmiernego stresu egzaminacyjnego
(Szpak).
Powyższa zapowiedź struktury niniejszej publikacji i zawartych w niej
treści służy nie tylko uporządkowaniu i zachęceniu czytelnika do lektury. To
także, a może przede wszystkim, prezentacja płaszczyzn zainicjowanej przez nas
dyskusji nad postrzeganiem, opisywaniem i kreowaniem szkolnego środowiska
edukacji zdrowotnej. Podstawowe ramy tej konstrukcji składają się z dwóch
założeń: holistycznego ujęcia zdrowia i szerokiego, systemowego podejścia
do działań edukacyjnych. Mamy nadzieję, że kolejne debaty i publikacje na ten
temat stanowić będą jeden z czynników wpływających na kształt i kondycję
edukacji zdrowotnej.
Pragniemy także podziękować Autorom, którzy odpowiedzieli na nasze
zaproszenie do wspólnej publikacji i z nadzieją zapraszamy do dalszej współpracy.