Kilka uwag o odpowiedzialności prawnej w gabinecie
Transkrypt
Kilka uwag o odpowiedzialności prawnej w gabinecie
PODATKI W ostatnich latach zmieniły się nieznacznie uregulowania określające mechanizmy prawne odpowiedzialności lekarzy za szkody poniesione przez pacjentów w wyniku czynu niedozwolonego, zawinionego przez lekarza lub na skutek nienależytego wykonania przez niego świadczenia medycznego. n Staranne działanie przede wszystkim Na podstawie umów o świadczenie usług leczniczych, lekarze prowadzący prywatne praktyki zobowiązują się we własnym imieniu i na własne ryzyko odpłatnie leczyć pacjenta. W przypadku świadczeń medycznych dostępnych w gabinecie lekarskim do umowy, którą w sposób wyraźny (na piśmie) lub dorozumiany, zawieramy z pacjentem, należy stosować przepisy o umowie zlecenia lub umowie o dzieło, znajdujące się w odpowiednich przepisach kodeksu cywilnego. Obowiązkiem umownym, zawodowym i moralnym lekarza jest dołożenie należytej, najwyższej staranności oraz zapewnienie pacjentowi bezpieczeństwa, jak również przestrzeganie wszelkich jego innych praw wynikających z odpowiednich przepisów prawa, zwłaszcza o tzw. dobrach osobistych, na czele których ustawodawca wymienia zdrowie, życie, a następnie również prawo do poszanowania intymności i godności człowieka. O szacunku do dóbr osobistych pacjenta decyduje na przykład umożliwienie pacjentowi podjęcia swobodnej i świadomej decyzji o rozpoczęciu leczenia zaproponowanego przez lekarza. Lekarz, choć nie odpowiada bezwzględnie za skuteczność leczenia, jest poniekąd zobowiązany zagwarantować, że z przyczyn nieleżących po stronie pacjenta, proces leczenia nie spowoduje powstania jakiejkolwiek szkody. Choć lekarz zobowiązany jest uczynić wszystko, aby zamierzony rezultat osiągnąć, to nie może odpowiadać za brak pomyślnego wyniku leczenia, który ze względu na stopień zaawansowania choroby, nie jednakową i możliwą do przewidzenia reakcję organizmu, nie zawsze jest całkiem pewny. Jednocześnie w zakresie niektórych prostych zabiegów leczniczych, badań pomocniczych, czynności takich, jak wykonanie zastrzyku, w przypadku pewnych zabiegów stomatologicznych, np. ekstrakcji zęba, wymiany wypełnienia, zobowiązanie lekarza ma charak- PODATKI Kilka uwag o odpowiedzialności prawnej w gabinecie Krzysztof Woryna Aplikant przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Katowicach MEDYCYNA I PASJE PAŹDZIERNIK 2009 29 PODATKI ter zobowiązania rezultatu i opiera się na konstrukcji umowy o dzieło. Lekarz odpowiada wtedy za zawinione skutki nie tylko niedochowania należytej staranności na najwyższym poziomie, ale za negatywne dla pacjenta następstwa nieosiągnięcia oczekiwanego efektu medycznego. n Odpowiedzialność majątkowa. Przykłady Zasady etyki lekarskiej, wynikające z ogólnych norm etycznych, zobowiązują lekarza do przestrzegania praw człowieka i dbania o godność zawodu lekarskiego. Z punktu widzenia relacji lekarz-pacjent należy podkreślić, że Kodeks Etyki Lekarskiej nakazuje w szczególności przeprowadzać postępowania diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze z należytą starannością. Każde zachowanie podważające zaufanie do zawodu staje się naruszeniem godności zawodu. Członkowie samorządu lekarzy podlegają odpowiedzialności zawodowej przed sądami lekarskimi, za postępowanie sprzeczne z zasadami etyki i deontologii zawodowej oraz za naruszenie przepisów o wykonywaniu zawodu lekarza. Za poniesioną przez pacjenta szkodę spowodowaną czynem niedozwolonym, naruszeniem dóbr osobistych lub nienależytym wykonaniem leczenia, lekarz ponosi z kolei odpowiedzialność cywilnoprawną, czyli odpowiedzialność całym swoim majątkiem, o ile zdarzenie, z którego szkoda wynikła jest zawinione przez lekarza. Lekarz odpowiada bowiem „na zasadzie winy”, której miarą jest niedołożenie odpowiednio wysokiej staranności w leczeniu pacjenta. Przesłankami odpowiedzialności cywilnoprawnej są: ■■ Zdarzenie powodujące szkodę. ■■ Szkoda mająca charakter osobisty (na osobie) lub majątkowy (rzeczowy). ■■ Związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem a szkodą. Wina lekarza jest oceniana w kategoriach obiektywnych, na które składa się ocena, tzn. pod kątem naruszenia zasad etyki lub normy prawnej, albo po prostu ogólnych zasad ostrożności, któ30 MEDYCYNA I PASJE PAŹDZIERNIK 2009 rych przestrzegania oczekuje się od każdego człowieka, wreszcie pod kątem zachowania reguł wynikających z wiedzy medycznej. Pod uwagę bierze się również kryteria subiektywne, badając czy lekarz nie dopuszcza się aktu niestaranności, nieuwagi, nie wykazuje się niewiedzą albo ignoruje prośby lub trafną sugestią pacjenta. Wina musi zostać udowodniona przez poszkodowanego zgodnie z ogólnymi zasadami rozkładu ciężaru dowodów. Przepis art. 6 kodeksu cywilnego stanowi, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Na lekarzu nie spoczywa zatem obowiązek udowodnienia braku winy, ale konieczne jest wykazanie faktu dochowania należytej staranności i działania zgodnie z zasadami wiedzy medycznej. Lekarz powinien szczególnie zapobiegliwie bronić się przed roszczeniami pacjentów opartymi na tzw. dowodzie prima facie, gdy pacjent podaje okoliczności, z których logicznie ma wynikać niedbalstwo lekarza (np. przysłowiowe pozostawienie narzędzia chirurgicznego w ciele operowanego pacjenta). Liczne i wielorakie mogą być postacie zachowań, w przypadku których pacjent będzie usiłował zarzucać lekarzowi brak staranności lub popełnienie błędu w sztuce. Pacjent może też wytoczyć roszczenia z tytułu czynu niedozwolonego (deliktu), jaki mógł przydarzyć się lekarzowi w związku z leczeniem lub z samego faktu naruszenia dóbr osobistych pacjenta. Orzecznictwo sądów polskich i zagranicznych pokazuje, że przykładami tego typu deliktów, wynikających z zawinionego przez lekarza działania lub zaniechania mogą być: Uchybienia w zakresie uzyskania zgody pacjenta na leczenie, w tym przekroczenie zakresu zgody, nawet jeżeli lekarz działał zgodnie z zasadami sztuki. Obowiązek działania w oparciu o zgodę pacjenta wynika z poszanowania integralności i wolności pacjenta. Lekarz jest zobowiązany dopilnować, aby zgoda pacjenta była ważna w sensie prawnym (nie zawsze musi być na piśmie) i była tzw. zgodą objaśnioną, udzieloną w pełnej świadomości przesłanek i spodziewa- nych następstw leczenia oraz zagrożeń, ryzyk i negatywnych następstw z tym związanych. Zgoda na ingerencję w organizm pacjenta nie może wykraczać poza uzasadnienie stanem jego zdrowia. Działanie przy braku zgody może spowodować odpowiedzialność także za następstwa czynności leczniczych mieszczące się w ryzyku związanym z leczeniem i skutki działania zgodnie z zasadami sztuki lekarskiej. Pacjentowi bowiem będzie przysługiwać roszczenie o zadośćuczynienie za samą nieuzgodnioną z nim ingerencję w jego ciało. n Nieuzasadniona odmowa udzielenia pomocy lub odstąpienie od leczenia zawiniony, jeżeli lekarz nie dołożył należytej staranności w ustaleniu okoliczności, na podstawie których postawił swoją diagnozę, np. pobieżnie przeprowadził wywiad, nie zalecił dodatkowych badań. Nie będzie winy lekarza za błąd, który w okolicznościach danego przypadku medycznego mógłby przydarzyć się każdemu ostrożnemu lekarzowi. Trudniej wykazać brak winy lekarza w razie błędu terapeutycznego, gdy lekarz wybrał niewłaściwą metodę leczenia, w szczególności zastosował niesprawdzone lub zarzucone metody leczenia. Swoisty zakaz takiej praktyki wiąże się z obowiązkiem stałego dokształcania się PODATKI Odmowa leczenia lub odstąpienie od leczenia może nastąpić tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach, takich jak np. rażące niestosowanie się pacjenta do zaleceń lekarskich, obelżywe lub agresywne odnoszenie się pacjenta do lekarza. Pamiętajmy, że nawet w takich okolicznościach, uzasadniających odmowę leczenia, uprawnienie to nie przysługuje w przypadkach niecierpiących zwłoki. Wtedy na pierwszy plan w sposób szczególny musimy wysunąć zasadę Salus aegroti suprema lex esto. Poza tym, wypowiadając swoje usługi lub odmawiając podjęcia leczenia, lekarz zawsze powinien wskazać możliwość leczenia się u innego lekarza. n Wykroczenie poza ramy własnej specjalizacji zawodowej Zgodnie z art. 37 ustawy o zawodzie lekarza, w razie wątpliwości diagnostycznych lub terapeutycznych lekarz z własnej inicjatywy bądź na wniosek pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, jeżeli uzna to za uzasadnione w świetle wymagań wiedzy medycznej, powinien zasięgnąć opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizować konsylium lekarskie. n Błąd w sztuce lekarskiej Błąd może dotyczyć diagnozy lub samej terapii. Błąd diagnostyczny będzie uznany za MEDYCYNA I PASJE PAŹDZIERNIK 2009 31 PODATKI lekarzy. Na lekarzu spoczywa obowiązek stosowania uznanych aktualnie przez medycynę i dostępnych lekarzowi środków i metod leczenia. Lekarz musi niestety liczyć się z odpowiedzialnością za skutki stosowania metod zarzuconych, nie powinien w szczególności stosować leków i wyrobów medycznych niedopuszczonych do obrotu lub z niego wycofanych. Nie powinien też oczywiście stosować tzw. placebo. W takich wypadkach dochodzi do pogwałcenia skodyfikowanych w Karcie Praw Pacjenta i chronionych na mocy kodeksu cywilnego praw, takich jak godność i prawo do poszanowania intymności. Im większa groteskowość, a niekiedy wręcz dramaturgia takich przypadków, tym wzrasta kwota potencjalnego zadośćuczynienia pieniężnego, którego może zażądać, świadomy swojej krzywdy moralnej, pacjent. Brak oględności i taktu w postępowaniu, w szczególności nieposzanowanie godności osobistej pacjenta i prawd do intymności pacjenta. poczętemu Orzecznictwo sądowe dostarcza przykładów odpowiedzialności majątkowej za negatywne skutki braku oględności i taktu wobec pacjenta, np. za negatywne następstwa psychiczne u pacjenta w sposób drastyczny poinformowanego o zapadnięciu na ciężką chorobę, czy w skrajnych przypadkach za skutki targnięcia się na własne życie przez pacjenta małoletniego w razie wmawiania mu pewnych zachowań. n Szkoda wyrządzona dziecku W sposób szczególny należy traktować pacjentki w ciąży. Lekarz nie może wykonywać działań wobec ciężarnej pacjentki, które mogą skutkować szkodą na zdrowiu dziecka poczętego. Lekarz, który spowoduje uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia dziecka poczętego, w następstwie działań leczniczych, koniecznych dla ratowania zdrowia lub życia kobiety ciężarnej albo tego dziecka poczętego, nie ponosi odpowiedzialności karnej. Jeżeli jednak w takich okolicznościach lekarz nie dołożył szczególnych starań, aby szkoda w organizmie dziecka nie nastąpiła, może ponieść odpowiedzialność cywilną za taką szkodę. Pamiętajmy, że z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem. Jednocześnie bardzo niekorzystnie dla osób odpowiedzialnych za szkody przedstawia się kwestia przedawnienia roszczeń poszkodowanego dziecka (por. uwagi w dalszej części tekstu). n Niezachowanie tajemnicy lekarskiej Naruszenie tajemnicy ma miejsce w razie ujawnienia osobom trzecim informacji o stanie zdrowia pacjenta w wypadkach innych niż rzadkie, a wynikające z przepisów prawa, wyjątki na to zezwalające. Takie postępowanie narusza prawo pacjenta do prywatności i podważa głębokie zaufanie leżące u podstaw relacji pacjenta i lekarza. Może ono prowadzić do szkody majątkowej i osobistej krzywdy pacjenta, w szczególności do zwolnienia go ze stanowiska pracy, poczu32 MEDYCYNA I PASJE PAŹDZIERNIK 2009