Rozwój zawodowy nauczyciela a rozwój szkoły i dziecka

PREZENTACJE
Małgorzata Bury
Mirosława Matczak
Rozwój zawodowy
nauczyciela
a rozwój szkoły
i dziecka
Od Redakcji!
Zapraszamy do lektury artykułów, których problematyka
związane jest z seminarium nt. „Awans zawodowy a jakość
pracy nauczycieli i szkoły. Szanse, zagrożenia”. Odbędzie się
ona 24 października 2007 r.
Kto
Kto
Kto
Kto
Kto
zna cel, może podjąć decyzję
podejmie decyzję, odnajdzie spokój
odnajdzie spokój, poczuje się bezpiecznie
poczuje się bezpiecznie, może pomyśleć
myśli, może ulepszać.
Konfucjusz
Rozwój zawodowy nauczyciela a rozwój szkoły to dwa
aspekty, które powinny być ze sobą ściśle powiązane.
W literaturze pedagogicznej można znaleźć wiele interpretacji zagadnienia „rozwój zawodowy nauczyciela” czy
też „rozwój szkoły”. Marek Grondas podaje: „Rozwój zawodowy nauczyciela to uporządkowany, systematyczny
proces zmian w obszarach jego postaw osobistych, koncepcji wychowawczo-dydaktycznych, wiedzy, umiejętności
i praktycznego funkcjonowania, zmierzający do optymalizacji jego efektywności zawodowej i osobistej satysfakcji
z pracy”.
Inne podejście do rozwoju zawodowego nauczyciela
prezentuje J. Butler podkreślając, iż jest to dzieło samego
nauczyciela, którego podstawą jest refleksja i komunikacja. Prezentuje on pięć etapów rozwoju nauczyciela: nowicjusz, zaawansowany początkujący nauczyciel, kompetentny nauczyciel, biegły nauczyciel, ekspert. Analizując funkcjonujący w Polsce awans zawodowy nauczyciela w oparciu o Kartę Nauczyciela art. 9 a ust. 1 i art. 9 i (Dz.U.
z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.), można go porównać do
pięciostopniowego podziału J. Butlera.
W myśl koncepcji R. Kwaśnicy rozwój zawodowy
możemy rozważać jako ewolucję kompetencji. Każdy nauczyciel, bez względu na jakim poziomie stopnia awansu
jest w danej chwili, winien określić własne kompetencje zawodowe. One to rzutują na wszechstronny jego rozwój,
a poprzez to na rozwój szkoły lub placówki, w której jest
zatrudniony.
2
Rozporządzenie w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli z dnia 1 grudnia 2004 r.
(Dz. U. Nr 260 poz. 2593) dokładnie precyzuje wymagania na kolejne stopnie awansu zawodowego. Można przyjąć, że nauczyciel stażysta rozpoczyna swoją pracę od przyjęcia dobrych i pożądanych wzorców zachowań. Dalszy jego
rozwój w pojęciu rozporządzenia prowadzi do uzyskania
kolejnego stopnia awansu – nauczyciela kontraktowego.
Wiąże się on ze zdobywaniem doświadczenia i większą samodzielnością w pracy wychowawczo-dydaktycznej. Nieodzownym partnerem, mentorem na jego drodze zawodowej jest opiekun stażu.
Zasadne jest rozpatrywanie roli opiekuna stażu – osoby ułatwiającej start zawodowy młodemu nauczycielowi.
Opieka nad młodym nauczycielem to sztuka w sposobie
komunikowania, przekazywania informacji i dzielenia się
doświadczeniem. Pełnienie tej funkcji to ważna umiejętność kierowania rozwojem drugiego człowieka. Warunkiem dobrej współpracy między opiekunem stażu a nauczycielem jest spisanie kontraktu lub umowy jasno określającej zasady tej współpracy.
Nauczyciel mianowany przystępuje do stażu na nauczyciela dyplomowanego bez opiekuna. Planując i realizując
zadania musi mieć na uwadze doskonalenie jakości pracy
szkoły. Staje się mistrzem działającym samodzielnie i kreatywnie, wspierającym innych nauczycieli w pracy zawodowej, promującym swoją placówkę. Podejmowane przez
niego działania przyniosą oczekiwane efekty w aspekcie
rozwoju osobistego, szkoły/placówki, ale przede wszystkim ucznia/dziecka.
Wraz z rozwojem zawodowym nauczyciela powinien
nastąpić rozwój szkoły. „Słownik języka polskiego” określa rozwój jako „proces przeobrażeń, zmian, przechodzenia
do stanów lub form bardziej złożonych lub pod pewnym
względem doskonalszych”. Sposób rozumienia pojęcia rozwoju przedstawiony przez D. Elsner ma istotne znaczenie w procesie planowania zarówno rozwoju placówki,
jak i rozwoju nauczyciela. „Rozwój może być działaniem
spontanicznym, samorzutnym, żywiołowym, improwizowanym, ale również może być działaniem świadomym, selektywnym, wybiórczym, celowym, w jakimś sensie nawet sztucznym, dostosowanym do przyszłych lub istniejących potrzeb,
to znaczy zaplanowanym, a więc z wyraźnie zaznaczoną hierarchią działań, metodycznym ich uporządkowaniem, realistycznym naniesieniem na oś czasu i rozpisaniem na szczegółowe cele i wynikające z nich zadania”. Jednym z najważniejszych założeń rozwoju jest gotowość do zmiany. W teorii
organizacji i zarządzania oświatą modnym ostatnio terminem stało się „kierowanie zmianą”, co w rzeczywistości
oznacza planowanie i działanie dla rozwoju.
Każda placówka zakłada różne kierunki i cele rozwoju, które wynikają m.in. z przepisów prawa oświatowego,
rozpoznania potrzeb i oczekiwań środowiska, inwencji
twórczej i profesjonalizmu kadry pedagogicznej. Profesjonalizm kadry pedagogicznej może być ściśle powiązany
z awansem zawodowym nauczycieli. Z poczynionych obserwacji, wymiany doświadczeń nauczycieli, dyrektorów
szkół i placówek wynika, iż grupą, która najintensywniej
przyczynia się do rozwoju szkoły jest grupa nauczycieli będących „na ścieżce” awansu zawodowego. To ludzie kreatywni, z zaangażowaniem realizujący określone przez placówkę priorytety. Ważne jest, aby realizacja działań przez
nauczyciela nie wynikała tylko z obowiązku spełnienia
wymagań rozporządzenia, ale była świadomym działa-
PRZEGLĄD Edukacyjny 4 (61)
niem w dążeniu do rozwoju szkoły, dziecka i samego nauczyciela.
Proces awansu zawodowego przebiega w konkretnej
rzeczywistości edukacyjnej danej placówki oświatowej.
Nauczyciel rozpoczynający awans i opracowujący plan
rozwoju zawodowego powinien określić własne kompetencje psychologiczno-pedagogiczne jako podstawę do działań diagnostycznych, dydaktycznych i wychowawczych.
Projektując plan musi kierować się:
● zadaniami statutowymi placówki,
● kierunkami rozwoju placówki,
● wymaganiami niezbędnymi do uzyskania kolejnego
stopnia awansu,
● własnymi predyspozycjami i zainteresowaniami.
Przy całokształcie planowania perspektywicznego rozwoju zawodowego istotna jest umiejętność określania celu
podejmowanych działań, ich spójność i logika. Nie można
myśleć tylko o wymaganiach bez diagnozy potrzeb placówki, dzieci i własnych, bez przemyślenia kierunków działań
i korzyści, jakie one przyniosą. Nie można podejmować
działań przypadkowo i nastawiając się na ich ilość. Powoduje to nadmierny chaos, stres, brak korelacji i spójności
działań, zmęczenie u dzieci i samego nauczyciela. Ważne
też, by nauczyciel samodzielnie planował zadania a nie
wzorował swój plan rozwoju na planie innego nauczyciela, by nie „wypełniał” schematycznie kolejnych zadań.
Takie „wzorowane” plany nie odzwierciedlają indywidualności nauczyciela, świadczą o braku świadomości i nierozumieniu idei rozwoju zawodowego nauczyciela.
Pierwszej weryfikacji zasadności uwzględnionych zadań
w przypadku planu nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego dokonuje opiekun stażu, następnie dyrektor.
W przypadku nauczyciela mianowanego pierwszą
osobą akceptującą plan, zgodnie z rozporządzeniem jest
dyrektor. Interpretując zapis zawarty w § 3 Rozporządzenia w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez
nauczycieli z dnia 1 grudnia 2004 r. (Dz. U. Nr 260 poz.
2593), dyrektor zatwierdza projekt planu rozwoju zawodowego nauczyciela lub wskazuje w formie pisemnej zakres niezbędnych zmian. W obydwu przypadkach nie może
to być tylko formalność czy mechaniczna czynność. Realizacja uwzględnionych w planie rozwoju zadań to aspekty wpływające na rozwój jakościowy placówki. Ważne jest,
by dyrektor ocenił plan (później stopień realizacji zadań)
pod kątem rozwoju zawodowego nauczyciela, wpływu
podejmowanych działań na jakość pracy nauczyciela, placówki a przede wszystkim na rozwój uczniów/dzieci. Warto
zwrócić uwagę, iż rola dyrektora placówki ma ogromne
znaczenie w rozwoju zawodowym nauczyciela. Odpowiednie akty prawne regulują zakres zadań i odpowiedzialności dyrektora w zakresie awansu zawodowego nauczyciela. Spełnią one swoją rolę tylko wtedy, gdy dyrektor będzie
stwarzał odpowiednie warunki i klimat w placówce, zachęcał do kreatywności i innowacyjności, udzielał rad i wskazówek, nagradzał i promował działania nauczycieli,
a przede wszystkim dbał o dobre relacje z nimi oraz między członkami rady pedagogicznej. Postawa dyrektora znacząco wpływa na rozwój nauczyciela, a co za tym idzie na
rozwój i jakość pracy kierowanej przez niego placówki.
Uzyskiwanie przez nauczycieli dodatkowych kwalifikacji z pewnością poszerza i uatrakcyjnia ofertę dydaktyczną placówki. Przynosi wymierne korzyści uczniom/
dzieciom. Niewątpliwie istotny jest dobór tematyki szkolenia, świadomość celu, w jakim je podejmujemy, a następ-
PREZENTACJE
nie sposób wykorzystania zdobytej wiedzy i umiejętności
w pracy.
Często uzyskane dodatkowe kwalifikacje inspirują nauczycieli do tworzenia programów własnych lub innowacji pedagogicznych. Ich realizacja wymiernie przyczynia
się do poszerzania wiedzy i umiejętności dzieci, jednocześnie staje się dodatkowym atutem placówki.
Wiedza i umiejętności zdobywane poprzez udział
w różnorodnych formach doskonalenia zawodowego pozwalają na wdrażanie coraz skuteczniejszych sposobów działań
dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych i organizacyjnych, prowadzących do rozwoju uczniów/dzieci.
Wychodząc naprzeciw potrzebom, zainteresowaniom
i możliwościom wychowanków, nauczyciele tworzą programy, prowadzą koła zainteresowań lub zajęcia mające na
celu wyrównywanie szans edukacyjnych bądź rozwijanie
sił twórczych i zdolności. Organizowanie dodatkowych
zajęć i kół zainteresowań przyczynia się do rozwoju uzdolnień, zaszczepia pasje i ukierunkowuje dalsze kształcenie.
W całokształcie rozwoju nauczyciela ważne są działania spójne z domem rodzinnym. To jeden z komponentów
harmonijnego rozwoju ucznia/dziecka. To gwarancja sukcesu i jedności środowiska lokalnego ze szkołą bądź przedszkolem.
Rozwój zawodowy nauczyciela powinien być permanentny, bo taka jest specyfika zawodu. Trudno nauczycielowi wpływać na wszechstronny rozwój ucznia/dziecka,
gdy sam nie jest otwarty na zmiany, jeśli sam nie doskonali
siebie i swoich kompetencji.
Mając na uwadze powyższe rozważania, bądźmy kreatywnymi i twórczymi nauczycielami. Podejmujmy nowe
wyzwania, a te przyniosą nam satysfakcję nie tylko osobistą,
ale będą przykładem dla innych i umożliwią dziecku szukanie własnych form rozwoju. Przesłaniem działań nauczycieli podejmowanych w całej karierze nauczycielskiej, ich
rozwoju własnego niech będą słowa Janusza Korczaka „nie
ma dzieci, są ludzie”.
Małgorzata Bury
Mirosława Matczak
Eksperci awansu zawodowego nauczycieli
BIBLIOGRAFIA
1. Day Ch., Rozwój zawodowy nauczyciela. Uczenie się przez całe
życie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004.
2. Elsner D. (red.), Jak planować rozwój placówki oświatowej? Teoria i praktyka. Wydawnictwo MENTOR, Chorzów 2001.
3. Grondas M., Rozwój zawodowy nauczyciela. Materiały edukacyjne – Szkolenie Ekspertów ds. Awansu Zawodowego Nauczycieli,
WODN, Warszawa 2004.
4. Hamer H., Rozwój przez wprowadzanie zmian. Centrum Edukacji Medycznej, Warszawa 1998.
5. Pielachowski J., Rozwój i awans zawodowy nauczyciela. Oficyna
ekonomiczna Wydawnictwa EMPI, Poznań 2001.
6. Szymczak M. (red.), Słownik języka polskiego. Wydawnictwo
PWN, Warszawa 1995.
3