PZ. Szkoła jest naszą wspólną sprawą

dr Piotr Zamojski*
Szkoła jest naszą wspólną sprawą – jej przyszłość zaleŜy od nas!
Dobra szkoła słuŜy nam wszystkim, zła – wszystkim szkodzi. KaŜdy z nas spędza w
tej instytucji średnio kilkanaście lat swojego Ŝycia. Wszyscy ludzie, których spotykamy, z
którymi pracujemy, tworzymy coś, spieramy się, od których zaleŜymy lub którzy od nas
zaleŜą – wszyscy oni są w ogromnej mierze ukształtowani przez szkołę. Nie jest dla nas bez
znaczenia, czy będą oni wraŜliwi na cierpienia i problemy innych ludzi, pracowici i
odpowiedzialni, samodzielni i przedsiębiorczy, odwaŜni i przyzwoici, myślący i rozwaŜni,
czy taŜ zachowawczy, bezwzględnie egoistyczni, niesamodzielni, ślepo posłuszni władzy,
nieufni i bezradni.
ChociaŜ dotyczy nas wszystkich, sprawa polskiej szkoły niestety ciągle nie jest
traktowana jako sprawa naszego publicznego i powszechnego zainteresowania. Jeśli nie
zmienimy tego swojego nastawienia – moŜemy być pewni, Ŝe szkoła nie będzie zmieniać się
na lepsze.
W to, Ŝe szkoła będzie się zmieniać nie sposób juŜ wątpić. Szkoła nie moŜe się po
prostu „odłączyć” od świata – a ten przeobraŜa się niezwykle dynamicznie. Dlatego trzeba
publicznie podejmować pytania o to, jak zmieniać szkołę na lepsze, co to jest dobra szkoła
czy dobra edukacja, na czym polega dobra zmiana w edukacji, a na czym zła.
Zmiany oświaty, których doświadczamy od ponad 10-ciu lat, trudno oceniać
pozytywnie. Koncepcja edukacji, która za nimi stoi, zakłada, Ŝe powinno być dla nas
wszystkich waŜne nie to, czy absolwent polskiej szkoły będzie myślący, samodzielny i
przyzwoity, ale to, czy będzie wiedział jaki jest układ wydalniczy wypławka białego, jaka
była ilość wojsk zaangaŜowanych w bitwie pod Cecorą oraz to, czy będzie on intelektualnym
konformistą (to znaczy: czy podda się i przestanie podejmować samodzielny wysiłek
intelektualny w rozwiązywaniu waŜnych i ciekawych problemów, a zacznie próbować
„wstrzelić się” w klucz odpowiedzi do standaryzowanego testu).
Właśnie ta – dominująca w Polsce – wizja oświaty powoduje, Ŝe chociaŜ kaŜdy z nas
ma zapewne swoje dobre wspomnienia ze szkoły, to jednak źle myślimy o samej edukacji.
MoŜna to poznać chociaŜby po tym, jak mówimy o swoim uczeniu się. Metafory „kucia”
(wkuć, zakuć, wykuć...), czy „rycia” (wyryć, przeryć, zaryć...) wyraźnie wskazują, Ŝe
traktujemy proces edukacyjny jako bolesny, trudny, nudny i Ŝmudny – słowem jako przejaw
Projekt „Pomorze 2030 – scenariusze rozwoju i kluczowe technologie” realizowany przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową jest
współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna
Gospodarka 2007-2013.
Patronat nad projektem objął Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego.
masochizmu, krzywdy, którą robimy sobie w imię przyszłego dobra. Jedną z zasadniczych
trudności jaka stoi przed nami w kwestii edukacji, jest właśnie to, Ŝe nie potrafimy na razie
pomyśleć o szkole, uczeniu się i nauczaniu inaczej, niŜ jako o koniecznej, twardej przemocy,
w której minister narzuca szkołom, szkoły nauczycielom, a nauczyciele uczniom to, czego,
jak, gdzie, kiedy i w jakim tempie mają się uczyć, i co ma z tego wynikać.
Doświadczenie ciągle dokonywanych zmian w polskiej oświacie powinno juŜ nas
nauczyć, Ŝe edukacji nie da się sensownie zmienić przez nowe dokumenty, nowe szyldy na
budynkach szkoły, nowe zalecenia, czy nowy system kontroli i nadzoru. To jest bowiem
jedynie otoczenie edukacji, która dzieje się pomiędzy nauczycielem i uczniem. Jest ona
bardzo subtelnym i niezwykle złoŜonym procesem psychospołecznym, którego nie da się
mądrze zmienić jednym pociągnięciem pióra nawet najświatlejszego ministra.
Szkołę moŜna zmienić na lepsze, ale najpierw trzeba to dobrze przemyśleć. Na to
myślenie nie moŜemy Ŝałować czasu! Wiemy juŜ, Ŝe robiąc to szybko raczej szkodzimy, niŜ
ulepszamy edukację.
PoniewaŜ dobro polskiej szkoły jest naszą wspólną sprawą, trzeba myśleć o niej
razem. Nie moŜemy pozwolić, aby nad tak waŜną kwestią myślało wyłącznie jakieś nawet
najbardziej szlachetne i profesjonalne, ale wąskie grono. Mądrej zmiany w edukacji moŜna
dokonać jedynie wówczas, gdy weźmie się pod uwagę wszelkie moŜliwe stanowiska i
argumenty – nawet te, które dzisiaj nie przychodzą części z nas do głowy. Im więcej z nas
weźmie zatem udział w publicznym myśleniu o edukacji, tym lepsza będzie obmyślona w ten
sposób zmiana polskiej szkoły. Dlatego trzeba jak najszybciej uznać, Ŝe zamiast zajmować
się bezpłodnym i konfliktogennym spektaklem polskiej klasy politycznej, najwyŜszy czas
zacząć powaŜnie rozmawiać o dobrej edukacji.
* Autor jest wykładowcą akademickim w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Gdańskiego.
Jest autorem ksiąŜek: „Pytanie o cel kształcenia – zaproszenie do debaty” oraz „Pomyśleć
szkołę inaczej. Edukacja matematyczno – przyrodnicza w toku debat publicznych”.
Projekt „Pomorze 2030 – scenariusze rozwoju i kluczowe technologie” realizowany przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową jest
współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna
Gospodarka 2007-2013.
Patronat nad projektem objął Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego.