Pobierz raport - Fundacja Republikańska

Transkrypt

Główne t e z y r aport u
Firmy pożyczkowe, skupiając się na udzielaniu pożyczek o najkrótszym
terminie zapadalności i najniższych kwotach, uzupełniają ofertę banków,
które często nie są akty wne w tym segmencie rynku. Ponadto, obsługując
klientów niemających dostępu do kredytów bankow ych, przyczyniają się do
zmniejszenia w ykluczenia finansowego.
Relaty wnie w ysokie koszty oferowanych usług (RRSO) w ynikają z relaty wnie
w ysokich kosztów udzielania niskokwotow ych i krótkoterminow ych pożyczek,
z podejmowania w yższego ryzyka oraz z w yższych kosztów pozyskania
kapitału. Oskarżanie firm pożyczkow ych o „lichwę” w świetle ekonomicznej
analizy jest bezpodstawne.
Przedsiębiorstwa pożyczkowe, ze względu na stabilny model biznesow y
i niewielką wartość rynku pożyczkowego, nie stanowią zagrożenia dla polskiego
systemu finansowego. Nie powinny być one kwalifikowane jako „parabanki”.
Ponieważ rynek pożyczkow y nie stanowi zagrożenia dla stabilności systemu
finansowego, rola regulatora powinna ograniczać się do zagwarantowania jak
największej transparentności oraz wzmacniania konkurencji.
Plany zwiększenia zaangażowania banków na rynku pożyczek i kredytów
gotówkow ych zasługują na pozyty wną ocenę. Ich realizacja przyczyni się do
zwiększenia konkurencji na rynku, a tym samym do zwiększenia dostępności
kapitału i obniżenia cen.
W celu zwiększenia przejrzystości rynku z perspekty w y klienta proponujemy,
aby w komunikacji z klientem wprowadzić w ymóg posługiwania się w yłącznie
RRSO, jako rzeczy wistym kosztem usługi finansowej.
Negaty wnie oceniamy propozycję Komitetu Stabilności Finansowej polegającą
na ustawow ym ograniczeniu maksymalnej w ysokości RRSO. Wprowadzenie
limitu rzeczy wistego oprocentowania może doprowadzić do zabicia rozwoju
rynku i ukształtowania się w tym obszarze szarej strefy.
3
G lo sar iu sz 1
RRS O (rzeczy wista roczna stopa oprocentowania) – wskaźnik uwzględniający
oprócz nominalnego oprocentowania kredytu (lub pożyczki) także pozostałe
koszty finansowania, jak np. prowizje czy dodatkowe ubezpieczenia, ułatwiający
porówny wanie cen poszczególnych produktów finansow ych.
Parabank – pojęciem tym określa się najczęściej podmiot niebędący bankiem
(nieposiadający licencji uprawniającej do przyjmowania depozytów i udzielania
kredytów) w ykonujący czynności podobne do czynności bankow ych. Parabanki
nie podlegają nadzorowi regulatora rynku finansowego.
Piramida finansowa – struktura finansowa, w której zysk osoby powierzającej
swoje pieniądze jest pokry wany z wpłat uczestników przystępujących do
struktury w późniejszym terminie. Piramida finansowa funkcjonuje tak długo,
jak dł ugo jej założyciel jest w stanie pozyskiwać wpłaty now ych uczestników.
Paradepozyty (paralokaty) – produkty finansowe oferowane przez parabanki
przypominające lokaty bankowe, nie objęte jednak - w przeciwieństwie
do depozytów bankow ych - ochroną systemu gwarantowania depozytów
(w Polsce przez Bankow y Fundusz Gwarancyjny).
Spirala zadłużenia – pojęciem tym określa się mechanizm prowadzący
do nadmiernego zadłużenia. Kredytobiorca mający problemy z obsługą
kredytów zaciąga, w celu uregulowania kolejnych rat, inne kredyty bądź
pożyczki, których koszty obsł ugi są bardzo często w yższe od kosztów obsługi
pierwotnych zobowiązań. Jeśli w międzyczasie jego dochody nie zwiększą się
w w ystarczającym stopniu, sytuacja taka może prowadzić do utraty zdolności
obsługi zadłużenia przez kredytobiorcę.
1 W oparciu o: http://www.zanim-podpiszesz.pl/ oraz M. Pachucki, Piramidy i inne oszustwa na rynku
finansowym, Komisja Nadzoru Finansowego, Warszawa 2012 r.
5
Spis t r e ści
Główne
tezy raportu
3
Glosariusz
5
1.W p r o w a d z e n i e 11
1.1 Z a r y s p r o b l e m u i k o n t e k s t p o w s ta n i a
1.2P r z e d m i o t i z a k r e s r a p o r t u  
2.P r o b l e m at y k a
2.1S y s t e m
r a p o r t u  
11
12
ekonomiczna
13
finansowy w świetle teorii ekonomicznej
–
w y b r a n e a s p e k t y  
2.1.1 M a k r o e k o n o m i c z n e f u n k c j e s y s t e m u f i n a n s o w e g o  
2.1.2 R o l a r y n k o w e j s t o p y p r o c e n t o w e j w i n t e r t e m p o r a l n e j k o o r d y n a c j i
p r o c e s u g o s p o d a r c z e g o  
2.1.3 Z aw o d n o ś ć s y s t e m u f i n a n s o w e g o i z j aw i s k o w y k l u c z e n i a f i n a n s o w e g o  
2.1.4 D e t e r m i n a n t y k o s z t ó w p o z y s k a n i a k a p i ta ł u  
2.1.5 S o c j o - e k o n o m i c z n e s k u t k i b r a k u d o s t ę p u d o k a p i ta ł u  
2.2E k o n o m i c z n e
r o z w i ą z a n i a p r o b l e m u n i s k i e j d o s t ę p n o ś c i k a p i ta ł u  
2.2.1 Z w i ę k s z a n i e p o d a ż y o s z c z ę d n o ś c i  
2.2.2 O p t y m a l i z a c j a s y s t e m u f i n a n s o w e g o  
2.3R o l a
firm pożyczkowych w gospodarce
firm pożyczkowych w
3.1T e n d e n c j e
 
16
18
wykluczenie
18
Polsce
21
n a p o l s k i m r y n k u k r e d y t ó w g o t ó w k o w y c h i p o ż y c z e k  
21
21
r e g u l at o r a
p r aw n o – i n s t y t u c j o n a l n e r y n k u f i r m p o ż y c z k o w y c h w
3.2.1 P o d s taw o w e
13
14
15
15
18
3.1.1 R y n e k f i r m p o ż y c z k o w y c h w l i c z b a c h  
3.1.2 W p ły w s y t u a c j i m a k r o e k o n o m i c z n e j o r a z r e k o m e n d a c j i
n a r y n e k k r e d y t o w o - p o ż y c z k o w y w P o l s c e  
3.2O t o c z e n i e
13
16
17
2.3.1 P o ż y c z k a a k r e d y t g o t ó w k o w y w b a n k u  
2.3.2 F i r m y p o ż y c z k o w e j a k o i n s t y t u c j e o g r a n i c z a j ą c e
f i n a n s o w e i u z u p e ł n i a j ą c e o f e r t ę b a n k ó w  
3.R y n e k
13
22
P o l s c e  
23
r a m y p r aw n e d z i a ł a l n o ś c i f i r m p o ż y c z k o w y c h
w p r aw i e p o l s k i m  
3.2.2 F i r m y p o ż y c z k o w e a d z i a ł a l n o ś ć b a n k o wa  
3.2.3 U s tawa o k r e d y c i e k o n s u m e n c k i m a d z i a ł a l n o ś ć f i r m p o ż y c z k o w y c h  
3.2.4 P r e z e s U r z ę d u O c h r o n y K o n k u r e n c j i i K o n s u m e n t ó w  
23
24
25
28
3.2.5 P o z y s k i wa n i e i n f o r m a c j i o k l i e n ta c h p r z e z f i r m y p o ż y c z k o w e  
3.2.6 U p a d ł o ś ć k o n s u m e n c k a  
3.2.7 O b o w i ą z k i f i r m p o ż y c z k o w y c h z w i ą z a n e z p r z e c i w d z i a ł a n i e m
p r a n i u p i e n i ę d z y i f i n a n s o wa n i e m t e r r o r y z m u  
3.2.8 O b o w i ą z k i f i r m p o ż y c z k o w y c h z w i ą z a n e z o c h r o n ą d a n y c h o s o b o w y c h  
3.3Firmy pożyczkowe w dyskursie publicznym  
30
31
b a n k i n g ”  
regulacji rynku firm pożyczkowych
35
4.1Modele regulacji sektora w innych państwach  
4.1.1
4.1.2
4.1.3
4.1.4
N i e m c y  
S z wa j c a r i a  
W i e l k a B r y ta n i a  
Przegląd regulacji
30
30
30
3.3.1 „L i c h wa ” f i r m p o ż y c z k o w y c h  
3.3.2 F i r m y p o ż y c z k o w e a p a r a b a n k i i „ s h a d o w
4.P r o b l e m at y k a
28
29
35
35
36
37
w y b r a n y c h a s p e k t ó w f u n k c j o n o wa n i a r y n k u f i r m
p o ż y c z k o w y c h w n i e k t ó r y c h k r a j a c h e u r o p e j s k i c h  
38
4.2Ewaluacja możliwych kierunków zmian regulacyjnych  
4.2.1 J a k r e g u l o wa ć ? – u wa g i
4.2.2 Z ł a g o d z e n i e r e g u l a c j i –
39
o g ó l n e  
39
umożliwienie bankom komercyjnym większego
z a a n g a ż o wa n i a w s e g m e n c i e n i s k o k w o t o w y c h k r e d y t ó w g o t ó w k o w y c h
o r a z p o ż y c z e k  
4.2.3 Z a o s t r z e n i e
regulacji
39
–
ograniczenie
RRSO
o r a z w p r o wa d z e n i e l i m i t u
w y s o k o ś c i o d s e t e k z a o p ó ź n i e n i e w s p ł a c i e k r e d y t ó w i p o ż y c z e k  
4.2.4 R o z w i ą z a n i e p o ś r e d n i e – r e j e s t r a c j a l u b l i c e n c j o n o wa n i e d z i a ł a l n o ś c i
4.2.5 W ł ą c z e n i e f i r m p o ż y c z k o w y c h w s y s t e m w y m i a n y i n f o r m a c j i o s y t u a c j i
p o ż y c z k o w e j  
40
41
finansowej oraz harmonizacja reżimu badania zdolności kredytowej w
i n s t y t u c j a c h b a n k o w y c h i n i e b a n k o w y c h  
4.2.6 Z w i ę k s z e n i e
t r a n s p a r e n t n o ś c i r y n k u p r z e z n a k a z p o s ł u g i wa n i a s i ę
RRSO  
prokonsumenckie –
wyłącznie wysokością
4.2.7 R o z w i ą z a n i a
4.2.8 T e c h n o l o g i a
z m i a n a u s taw y o u p a d ł o ś c i k o n s u m e n c k i e j  
a k o n k u r e n c y j n o ś ć r y n k u p o ż y c z k o w e g o  
5.P o d s u m o w a n i e 5.1Ocena sektora  
5.2Ocena regulacji  
5.3Ocena propozycji  
O
43
autorze
45
45
46
49
49
50
51
53
O Fundacji Republikańskiej
55
L i t e r at u r a 57
i zakresu raportu, druga część zajmuje się zbadaniem problematyki ekonomicznej związanej
z działalnością firm pożyczkowych, w celu lepszego zrozumienia roli, jaką te przedsiębiorstwa mają
odgrywać w gospodarce. W kolejnym rozdziale jest
opisany rynek firm pożyczkowych w Polsce – jego
struktura, czynniki, które miały wpływ na jego rozwój oraz otoczenie prawno-instytucjonalne. Ponadto, ta część raportu omawia wybrane wątki
z dyskusji publicznej dotyczącej działalności firm
pożyczkowych. Czwarty rozdział zawiera opis modeli regulacji sektora pożyczkowego w wybranych
Pożyczka w odr óżnieni u
od kredy tu jest udziel a na
ze śr odk ów wł a snych.
krajach europejskich oraz ewaluację możliwych
zmian regulacyjnych. W ostatnim, piątym rozdziale, zostaną sformułowane wnioski płynące z analizy.
1.2 Przedmiot i zakres raportu
Niniejszy raport dotyczy regulacji rynku firm
pożyczkowych. Firmy pożyczkowe w rozumieniu tego opracowania to niebankowe (tzn.
niepodlegające prawu bankowemu) instytucje finansowe, których głównym obszarem działania
jest udzielanie pożyczek. Tym samym w raporcie nie będą poruszane zagadnienia związane
z problematyką regulacji choćby instytucji
12
płatniczych, które co prawda mogą udzielać
pożyczek, ale w bardzo ograniczonym zakresie.7
Pożyczka w odróżnieniu od kredytu jest udzielana ze środków własnych.8 Dlatego też firmą
pożyczkową, w myśl tego opracowania, nie może
być podmiot, który w jakikolwiek sposób – legalny,
bądź nielegalny – finansuje swoją działalność poprzez zwrotne środki finansowe (depozyty, „paradepozyty”, lokaty, „paralokaty” etc.), jak czynią to
instytucje parabankowe sensu stricto.9
Raport ten koncentruje się na przedsiębiorstwach
udzielających pożyczek gotówkowych. Obszarem
działalności instytucji bankowych, z którym można
porównać zakres funkcjonowania tych firm, jest
udzielanie kredytów gotówkowych w krajowej walucie.10
Ponadto, warto już we wstępie zaznaczyć, o czym
szerzej będzie mowa w rozdziale trzecim, że firmy
pożyczkowe prowadzą legalną w świetle polskiego prawa działalność. Jako, że nie pozyskują one
środków finansowych od gospodarstw domowych,
trzeba je stanowczo odróżnić od przedsiębiorstw
funkcjonujących na zasadzie piramidy finansowej.
7. Por. A. Klein-Kaska, Nadzór nad instytucjami parabankowymi w Polsce – tendencje ogólne, s. 57
8. Por. A. Klein-Kaska, ibid., s. 52
9. Zob. szerzej punkt 3.3.2 niniejszego raportu.
10. Por. A. Roter, I. Skajewska: Rynek pożyczek niebankowych
w Polsce na podstawie danych z badan ankietowych członków KPF. Lata 2007-2011, KPF, Gdańsk, listopad 2012, s. 4
Problematyka regulacji rynku firm pożyczkowych w Polsce
nansowych.14 Wzrost (spadek) rynkowej stopy
procentowej sygnalizuje zwiększenie (zmniejszenie) rzadkości kapitału prowadząc do odpowiedniej reakcji jednostek oszczędzających
oraz inwestujących, bądź konsumujących.
Rynkowa stopa procentowa jest także pewneRy nk owa stopa pr ocen towa
j es t także pe wneg o r od za ju
„n awig atorem ” przy aloka cji
za sobów kapitałow ych
w g ospoda r ce .
opisanemu w powyższym wywodzie, to znaczy że nadwyżki finansowe trafiają w pierwszej kolejności do tych konsumentów lub
inwestorów, których potrzeby są, patrząc
z perspektywy makroekonomicznej, najbardziej pilne. W rzeczywistości systemy finansowe nie funkcjonują idealnie. Z dostępu do
kapitału wykluczone są najczęściej najmniejsi uczestnicy rynku.16 Fakt ten wynika przede
wszystkim z trzech uwarunkowań:
•• po pierwsze koszty administracyjne
instytucji finansowych są dalece niezależne od wartości udzielonego kredytu.
Natomiast potencjalne zyski pochodzące
z odsetek są o tyle wyższe, im wyższa jest
wartość przekazanych środków.17 Dlatego
instytucje finansowe funkcjonujące na komercyjnych zasadach albo niechętnie przyznają niskokwotowe kredyty albo starają
się przerzucić wynikające z nich koszty na
kapitałobiorców, żądając od nich relatywnie
wyższego oprocentowania;
go rodzaju „nawigatorem” przy alokacji zasobów kapitałowych w gospodarce. Rynki oraz
instytucje finansowe w procesie dystrybucji
nadwyżek oszczędności udostępniają je zazwyczaj tym jednostkom, które są w stanie
zapłacić za kapitał najwyższą cenę. Oznacza
to również, że z perspektywy makroekonomicznej ich potrzeby inwestycyjne, bądź konsumpcyjne, są najpilniejsze. Alokacja kapitału
•• po drugie mniejsi kredytobiorcy często nie
zgodnie z rynkową stopą procentową
zapewnia zatem najefektywniejszą
W r ze czy wi sto ści syst e my
koordynację procesu gospodarczego
f ina nsowe nie f unk cjonują
– przyczynia się do najpełniejszego,
przy uwzględnieniu wszystkich ograide a l nie . Z d o st ę pu d o ka pi ta łu
niczeń, zaspokojenia rzeczywistego
w ykluczone są na jczę ście j
popytu na dobra ekonomiczne wśród
na jm nie jsi ucze st nic y rynku.
społeczeństwa.15
2.1.3 Zawodność systemu
finansowego i zjawisko
wykluczenia finansowego
W teorii ekonomii, zwłaszcza w nurcie neoklasycznym, zakładano, że alokacja kapitału
w gospodarce odpowiada idealnie wzorcowi
14. Por. G. Cassel, Theoretische Sozialökonomie, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1968, s. 188
15. Por. A. Weber, Geld und Kredit. Banken und Börsen, Quelle
& Mayer, Heidelberg, 1959,
s. 74, 85 i n.
14
posiadają majątku, który mógłby posłużyć jako
zabezpieczenie pod zaciągnięcie kredytu. Brak
zabezpieczeń oznacza potencjalnie wyższe ryzyko dla instytucji finansowych, co zniechęca je
do kredytowania tych uczestników rynku;
•• po trzecie mniejsze przedsiębiorstwa
nie mają dostępu do rynku kapitałowego, nie
16. Por. A.D. Bain, The Economics of the financial system,
Blackwell Publishers, 1992, s. 147
17. Por. H.-G. Geis, Finanzierungskonzepte für den Selbsthilfebereich - bank- und finanzwirtschaftliche Aspekte, Kohlhammer, Stuttgart, 1990, s.63
biania się rozwarstwienia struktury społeczno-ekonomicznej w wielu krajach.20
Innym możliwym rozwiązaniem problemu
zbyt niskiej podaży oszczędności jest import
kapitału zza granicy. Korzystanie z zasobów
kapitałowych innych krajów jest szansą na
2.2 Ekonomiczne rozwiązania
przyspieszenie gospodarcze i zmniejszenie
problemu niskiej
wykluczenia finansowego. Zadłużając się za
dostępności kapitału
granicą dane państwo musi jednak w przyszłości wygenerować nadwyżki eksportu
2.2.1 Zwiększanie podaży
nad importem, aby móc zwrócić pożyczone
oszczędności
oszczędności. W przeciwnym razie grozi mu
niewypłacalność, która zazwyczaj prowadzi
W krajach rozwijających się wykluczenie z dodo perturbacji w realnej gospodarce i sektostępu do kapitału jest zazwyczaj większe niż
rze finansowym. Naturalną granicę zwiększania podaży oszczędności poprzez
import kapitału wyznacza zatem
W ykluczenie f ina nsowe
zdolność gospodarek do wygenejest spowodowa ne , m ię d zy
rowania nadwyżek eksportowych
innym i, natur al n ą t e nde ncją
w przyszłości.21
funk cjonując ych w ył ą cznie na
k omer c yjnych za sadac h inst y t ucji
Nierzadko można się spotkać z opifinansow ych do k r e d y towa ni a
nią, że dostępność kapitału można
więk szych podm iotów.
trwale zwiększyć dzięki obniżaniu
stóp procentowych przez banki
centralne. Pogląd ten jest bardzo
w gospodarkach rozwiniętych. Jedną z przyczyn
często wynikiem błędnych rozważań z zakretej różnicy jest wyższy poziom oszczędności
su teorii ekonomicznej, jak i nieścisłości pojęw tych drugich.
ciowych. Kapitał, mimo, że w gospodarkach
pieniężnych przekazywany w formie środka
Państwo, w celu zwiększenia podaży kapiwymiany – pieniądza – tworzą zawsze dobra
tału, może w pewnym zakresie wpływać na
wytworzone i nieskonsumowane we wczedecyzje gospodarstw domowych dotyczące
śniejszych okresach. Wszystkie inwestycje lub
wydatków konsumpcyjnych, chociażby przez
akty konsumpcji na kredyt, są możliwe tylko
ich silniejsze opodatkowanie. Wzrost podaży
i wyłącznie dzięki realnym oszczędnościom.
oszczędności jest jednak przedsięwzięciem
Pieniądz, który powinien mieć pokrycie w wydługodystansowym i natrafia na swoje natutworzonych towarach, jest jedynie techniczralne granice. Szczególnie trudne jest szybkie
nym środkiem ułatwiającym transfer kapitału
zwiększenie dostępnych zasobów kapitałow formie realnych dóbr ekonomicznych.22
wych w krajach rozwijających się, w których
spora cześć dostępnych środków wydawana
Liczne przykłady z najnowszej historii ekonomii
jest na podstawowe potrzeby konsumpcyjne,
świadczą o tym, że polityka niskich stóp protakie jak żywność, mieszkanie itp.
centowych, nie jest w stanie trwale zwiększyć
20. Por. H.-G. Geis Kapitalmärkte und Finanzielle Institutionen
in Entwicklungsländern [w]: H. Körner, Zur Analyse von
Institutionen im Entwicklungsprozess und in der internationalen Zusammenarbeit, Duncker & Humblot, Berlin, 1989,
S. 217 i n.
16
dostępności kapitału. Wręcz przeciwnie, może
ona prowadzić do zmniejszenia ilości dostęp21. Por. H.H. Lechner. ibid., rozdział siódmy
22. Por. H.H. Lechner, ibid., rozdzial szósty
nie podlegają pod nadzór finansowy, udzielają
pożyczek według bardziej liberalnych zasad. To
z kolei zwiększa ryzyko potencjalnych strat, co
przekłada się na wyższe koszty pożyczki w relacji do kredytu.
M i mo, iż kredy t g otów k ow y
j es t rel at y wnie tańszy, nie
j es t on dostępny dl a każ de g o .
J e dnos t ki nie m ające dostę pu d o
fin ansowania ze wnętrzne g o
w r a m ach system u bank owe g o
m og ą je uzyskać jed ynie
na rynku pożyczk ow ym .
•• Jak zostało wspomniane w punkcie 2.1.4
w przypadku niskokwotowych, krótkoterminowych kredytów, bądź pożyczek, relacja
pomiędzy nakładami związanymi z udzieleniem pożyczki a potencjalnym przychodem
z odsetek jest wyjątkowo niekorzystna. Dlatego przedsiębiorstwa pożyczkowe, aby
zrekompensować wysokie koszty, żądają za
swoje usługi wyższej ceny.
2.3 Rola firm pożyczkowych
w gospodarce
2.3.1 Pożyczka a kredyt
gotówkowy w banku
W wielu krajach, gdzie obok tradycyjnego sektora bankowego funkcjonują niebankowe instytucje finansowe, w obszarze consumer finance
widoczny jest podział rynku pożyczek i kredytów
gotówkowych na dwa sektory. Pierwszy z nich to
segment kredytów gotówkowych o relatywnie
wyższej wartości i dłuższym terminie zapadalności
obsługiwany przez banki. Drugi stanowi dopełnienie
pierwszego i jest zazwyczaj polem aktywności firm
niebankowych.
•• Banki, przyjmując depozyty, mogą taniej niż firmy pożyczkowe finansować swoją
działalność.
2.3.2 Firmy pożyczkowe jako
instytucje ograniczające
wykluczenie finansowe i
uzupełniające ofertę banków
Mimo, iż kredyt gotówkowy jest relatywnie
tańszy, nie jest on dostępny dla każdego. Jednostki nie mające dostępu do finansowania
zewnętrznego w ramach systemu bankowego
mogą je uzyskać jedynie na rynku pożyczko-
Całkowity koszt pożyczki jest przeciętnie wyższy
od ceny kredytu gotówkowego w banku (RRSO). Na przewagę cenową kredytu gotówkowego może wpływać kilka
F ir my po życzk owe k once nt r u j ą c
uwarunkowań:
się na ud zie l a ni u po życze k
•• Politykę kredytową banków może
ograniczać instytucja nadzorująca system finansowy. Regulator może prewencyjnie ograniczać kredyty w wybranych sektorach gospodarki, bądź
dla poszczególnych grup społecznych,
które uznaje za zbyt ryzykowne. Tym
samym portfel kredytów gotówkowych udzielanych przez instytucje
bankowe jest teoretycznie bardziej
bezpieczny. Firmy pożyczkowe, które
18
o na jni ższe j wa rto ści
i na jkr ótszym t e r m inie
za pa da l no ści – se g m e ncie rynk u
czę sto nie obsług i wa ne g o
pr ze z ba nki , ze wzg l ę d u na
w yjąt k owo nie k or zyst ną r e l a c j ę
k o szt / pr zychód w pr o ce sie
int e r m e di a cji – uzupe ł ni a ją
of e rt ę se ktor a ba nk owe g o .
3.1.2 Wpływ sytuacji
makroekonomicznej oraz
rekomendacji regulatora
na rynek kredytowopożyczkowy w Polsce
•• uchwalenie rekomendacji T, która ustala maksymalny poziom wydatków przypadających na obsługę zobowiązań kredytowych w relacji do dochodu netto klientów
detalicznych na 50% - w przypadku kredytobiorców o dochodach nie przekraczających średniego poziomu w gospodarce oraz
65% - dla pozostałych kredytobiorców;34
W latach 2003–09 udział gospodarstw
domowych finansujących swoje potrzeby
w sektorze pożyczkowym obniżył się znacząco
z 29,7% do 12,4%. Jednocześnie w podanym
••
Ry nek pożyczek nieba nk ow ych
r oz w ija się w Pol sce r ównol e g l e
i k ompl em entarnie wobe c rynku
ba nk owe g o .
okresie można było zaobserwować wzrost
odsetka podmiotów korzystających z usług
sektora bankowego – z 78,3% do 90,6%. Po
prawie dekadzie ekspansji sektora bankowego
i zmniejszaniu się znaczenia firm pożyczkowych trend ten wyraźnie został zahamowany
w latach 2010–11.31
Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) wskazuje następujące czynniki wpływające na rynek
kredytów konsumpcyjnych w ostatnich latach,
w tym na rynek kredytów gotówkowych:32
•• sytuację makroekonomiczną – od wybuchu kryzysu finansowego z jednej strony
banki prowadzą dużo ostrożniejszą politykę
kredytową, z drugiej strony gospodarstwa domowe nie wykazują takiego zainteresowania
kredytami konsumpcyjnymi;
•• samoograniczenie się banków, które po
2010 roku zmuszone były do wysokich odpisów z tytułu kredytów konsumenckich za
okres 2008-10;33
31. Por. P. Białowolski, ibid, s.19
32. Por. Urząd KNF(b), Raport o sytuacji bankow w I polroczu
2012 r., Warszawa 2012, s. 33
33. „na koniec lat 2008-2010 udział kredytów zagrożonych
22
wzrost konkurencji ze strony instytucji niebankowych;
• przenoszenie do firm pożyczkowych,
działających w ramach tej samej grupy kapitałowej części sprzedaży, w celu
ominięcia regulacji rynkowych.
Ponadto, na rozwój rynku firm pożyczkowych mogła mieć wpływ ustawa o kredycie
konsumenckim z 12 maja 2011 roku, przewidująca różne standardy przy udzielaniu kredytów
i pożyczek konsumpcyjnych dla banków i instytucji niebankowych. Te ostatnie nie mają obowiązku uzależnienia decyzji o udzieleniu kredytu
(pożyczki) konsumentowi od oceny jego zdolności kredytowej (według terminologii użytej
w ustawie – od oceny ryzyka kredytowego).35
Innym trendem, który coraz wyraźniej rysuje
się na rynku kredytów gotówkowych i pożyczek jest wzrost średniej wartości kredytów
gotówkowych oraz odpływ niskokwotowych
pożyczek poza sektor bankowy.36 Tym samym
możemy zaobserwować pogłębiającą się tendencję, na którą zwraca uwagę dr M. Bieszki
we wstępie cytowanego powyżej raportu KPF,
że rynek pożyczek niebankowych rozwija się w
Polsce równolegle i komplementarnie wobec
rynku bankowego.37 Do podobnych wniosków
dochodzi KNF wskazując, że średnia wartość
wynosił odpowiednio: 8%, 13% i 17%” dane za: Urząd
KNF(a), Raport o sytuacji banków w 2011 r., Warszawa
2012, s. 38
34. Por. rekomendacja T
35. Por. punkt 3.2.3 niniejszego raportu
36. Por. BIK, ibid.
37. Por. A. Roter, I. Skajewska, ibid, str. 6
działalności firm pożyczkowych jest art. 6 ust. 1
ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, ustanawiający zasadę swobody działalności gospodarczej44 i podlegają tym samym
zasadom, co inne podmioty uczestniczące
w obrocie gospodarczym.45
3.2.2 Firmy pożyczkowe a
działalność bankowa
W literaturze przedmiotu wyróżnia się dwa
odrębne podejścia do pojęcia działalności bankowej: podmiotowe i przedmiotowe. Pierwsze
ujęcie wychodzi od legalnej definicji banku zawartej w art. 2 ustawy z dnia 2 sierpnia 1997
r. Prawo bankowe46 jako podmiotu działającego na podstawie zezwoleń uprawniających do
nych w art. 5 i 6 ust. 1 czynności bankowych.
Bazując na tych dwóch podejściach zaproponowano kompromisową definicję działalności bankowej, jako działalności polegającej na
„wykonywaniu czynności bankowych obciążających ryzykiem środki, które zostały powierzone bankowi pod tytułem zwrotnym”, zaś
niezbędnym elementem działalności bankowej
jest „zwrotność powierzonych środków”, czyli
prowadzenie działalności depozytowej.47
Z takiego podejścia wynika także konieczność
reglamentowania działalności depozytowej ze
strony państwa, co znajduje potwierdzenie także
w prawie Unii Europejskiej, które w art. 5 dyrektywy 2006/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania
i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe nakazuje państwom
Ponie waż f irmy pożyczk owe nie
członkowskim wprowadzić zakaz propr owadzą dział al ności ba nk owe j,
wadzenia działalności polegającej na
to nie podl eg ają l icznym w ym o g om ,
przyjmowaniu od ludności depozytów
które pr awo ba nk owe
i innych środków podlegających zwronakł a da na ba nki .
towi przez podmioty niebędące instytucjami kredytowymi.
wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Natomiast drugie,
szersze podejście definiuje działalność bankową przez pryzmat wykonywania wyliczow każdej z ustaw dedykowanych poszczególnym sektorom
rynku finansowego (takich jak np. w odniesieniu do banków:
wydawania i uchylania zezwolenia na utworzenie banku,
wystąpienia z wnioskiem o odwołanie prezesa, wiceprezesa lub innego członka zarządu banku, albo zawieszenie
w czynnościach członka zarządu banku, likwidacji banku)
i na ich podstawie, a jak wyżej wspomniano działalności
firm pożyczkowych nie jest dedykowana żadna ustawa i w
związku z tym brak jest szczególnych środków prawnych,
które mógłby wykorzystać KNF w odniesieniu do nich,
nawet gdyby przyjąć, że firmy pożyczkowe w świetle
art. 2 mogą być objęte nadzorem Komisji.
44. Zob. szerzej: S. Włodyka, Działalność gospodarcza, [w:]
System prawa handlowego, t. 1, Prawo handlowe – część
ogólna, red. S. Włodyka, Warszawa 2009, s. 403 i n.
45. J. Jaszczuk, Zasady i warunki prowadzenia działalności
gospodarczej w Rzeczypospolitej Polskiej,
46. Dz.U. z 2012 r. poz. 1376 ze zm.
24
Ponieważ firmy pożyczkowe nie prowadzą
działalności bankowej, to nie podlegają licznym
wymogom, które prawo bankowe nakłada na
banki, a które dotyczą przede wszystkim: obowiązku uzyskania zezwolenia na utworzenie
banku oraz rozpoczęcie wykonywania działalności bankowej, wymogów ostrożnościowych
odnoszących się od kontroli ryzyka oraz przestrzegania limitów kredytowych i inwestycyjnych, wymogów informacyjnych, obowiązku
przestrzegania tajemnicy bankowej, jak również procedur dotyczących likwidacji banku.
Jak już wyżej wspomniano firmy pożyczkowe nie podlegają nadzorowi sprawowanemu
przez Komisję Nadzoru Finansowego, w związku z czym nie są adresatami uchwał ani rekomendacji KNF. Ponadto, banki – w przeciwień47. W. Srokosz, Instytucje parabankowe w Polsce, Warszawa
2011, s. 29 i n.
przede wszystkim konsumenci, czyli osoby fizyczne dokonujące czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową dla firm pożyczkowych
podstawowe znaczenie mają przepisy ustawy
z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim.52
Niniejsza ustawa stanowi implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w
sprawie umów o kredyt konsumencki. Ustawa
o kredycie konsumenckim ma bardzo szerokie
zastosowanie, przede wszystkim ze względu
na bardzo szerokie zdefiniowanie kredytodawcy, które obejmuje każdego przedsiębiorcę,
który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej, udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu.
Ponadto, definicja kredytu konsumenckiego
również została skonstruowana w szeroki sposób i obejmuje swoim zakresem umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255.550 zł
albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, w tym w szczególności
umowę pożyczki, umowę kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego oraz umowę
o kredyt odnawialny.
Ustawa nakłada na kredytodawcę szereg obowiązków jeszcze na etapie przedkontraktowym w zakresie m. in. wymogów dotyczących
reklamy kredytu, ocena ryzyka kredytowego,
obowiązków informacyjnych, umów zawieranych na odległość, zasad obliczania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania oraz
informacji o kosztach kredytu. Zgodnie z art.
7 ustawy w reklamach dotyczących kredytu
konsumenckiego zawierających dane dotyczące kosztu kredytu konsumenckiego kredytodawca jest zobowiązany podać konsumentowi
w sposób jednoznaczny, zrozumiały i widoczny
informacje o stopie oprocentowania kredytu
52. Dz. U. Nr 126, poz. 715.
26
wraz z wyodrębnieniem opłat uwzględnianych
w całkowitym koszcie kredytu, całkowitym
koszcie kredytu oraz rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania. Ponadto, w stosownych
przypadkach kredytodawca zobowiązany jest
podać konsumentowi także informacje dotyczące m. in. czasu obowiązywania umowy,
całkowitej kwoty do zapłaty przez konsumenta oraz wysokości rat. Powyższe informacje
kredytodawca powinien oprzeć na podstawie
reprezentatywnego przykładu.
Bardzo istotną regulację zawiera art. 9 ustawy o kredycie konsumenckim nakazujący
kredytodawcy przed zawarciem umowy
o kredyt konsumencki dokonania oceny ryzyka
kredytowego konsumenta (tj. oceny zdolności
konsumenta do spłaty zaciągniętego kredytu
wraz z odsetkami, w terminach określonych w
umowie o kredyt konsumencki) dokonywanej
przez kredytodawcę.
Przepis ten, ze względu na błędne implementowanie w tym zakresie dyrektywy unijnej, poprzez identyczne zdefiniowanie „oceny ryzyka kredytowego” jak i „zdolności kredytowej”
w art. 70 ust. 1 prawa bankowego (będących
jednak – mimo identycznej definicji - dwiema
odrębnymi instytucjami prawnymi) oraz przez
posługiwanie się niemal analogiczną nazwą
jak „analiza ryzyka kredytowego” z art. 6a ust.
2 oraz art. 105a ust. 1 prawa bankowego (to
ostatnie pojęcie dotyczy całego portfela kredytowego banku) wzbudza uzasadnioną krytykę.53
Najważniejszą konsekwencją praktyczną takiej
regulacji jest odmienny reżim badania zdolności kredytowej przez banki, w przypadku
których przyznanie kredytu jest uzależnione
od posiadania przez kredytobiorcę zdolności
kredytowej (banki mają publicznoprawny obo53. Zob. szerzej: M. Wierzbowski, Ekspertyza prawna
dotycząca przyjętej przez Sejm ustawy o z dnia 1 kwietnia
2011 r. o kredycie konsumenckim
3.2.4 Prezes Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów
Organem właściwym w sprawach ochrony
konkurencji i konsumentów, a więc także w
sprawie ochrony praw klientów firm pożyczkowych jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), działający na
podstawie ustawy z dnia 16 lutego 2007 r.
o ochronie konkurencji i konsumentów.57 W ramach swoich kompetencji Prezes UOKiK może,
między innymi, przeprowadzać okresowe kontrole praktyki przedsiębiorców, a także wzor-
powództwa sąd w sentencji wyroku przytacza
treść postanowień wzorca umowy uznanych
za niedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania, zaś prawomocny wyrok ma skutek wobec
osób trzecich od chwili wpisania uznanego za
niedozwolone postanowienia wzorca umowy
do rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonego przez Prezesa UOKiK.
3.2.5 Pozyskiwanie informacji
o klientach przez firmy
pożyczkowe
Firmy pożyczkowe mogą pozyskiwać dane w zakresie oceny ryzyka
Or g anem wł a ściw ym w spr awa ch
kredytowego osób ubiegających
ochr ony k onkur e ncji
się o udzielenie pożyczki z biur ini k onsum entów, a wię c ta kże
formacji gospodarczych prowaw spr awie ochr ony pr aw kl ie ntów
dzących działalność na podstawie
f irm pożyczk ow ych je st Pr e ze s
przepisów ustawy z dnia 9 kwietUrzędu Ochr ony K onkur e ncji
nia 2010 r. o udostępnianiu infori K onsum entów ( U OK i K ) ,
macji gospodarczych i wymianie
danych gospodarczych.59 Biura
informacji gospodarczej są podców umownych jakie stosują. W okresie od
miotami, których przedmiotem działalności
marca do listopada 2012 roku, Prezes UOKiK
jest pośrednictwo w udostępnianiu informacji
przeprowadził tego typu kontrolę obejmującą
gospodarczych, polegające na przyjmowaniu
swoim zakresem zarówno podmioty z sektora
informacji gospodarczych od wierzycieli, przebankowego, jak i spółdzielcze kasy oszczędnochowywaniu i ujawnianiu tych informacji.
ściowo-kredytowe, jak również innych przedBiura informacji gospodarczej mogą ujawniać
siębiorców udzielających pożyczek.58 Celem
jedynie aktualne informacje gospodarcze,
badania było wykrycie nieprawidłowości i wyw formach określonych w regulaminie, w
eliminowanie z obrotu niekorzystnych dla konszczególności w drodze teletransmisji. Ujawsumentów postanowień wzorców umownych
nianie informacji gospodarczych przez biuro
dotyczących udzielania kredytów konsumencjest odpłatne. Podmiot, który otrzymał inforkich.
macje gospodarcze od biura jest obowiązany
Ponadto, Prezes UOKiK może także skierować
usunąć je w terminie 90 dni od dnia ich otrzydo sądu ochrony konkurencji i konsumenta pomania oraz nie może ujawnić informacji dotywództwo o uznanie postanowień wzorca umoczących dłużnika będącego konsumentem inwy za niedozwolony. W razie uwzględnienia
nym osobom, jednakże terminu 90 dniowego
nie stosuje się do instytucji ustawowo obowiązanych do oceny ryzyka kredytowego. Takimi
57. Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.
58. Zob. UOKiK, Raport z kontroli przedsiębiorców
udzielających kredytów konsumenckich w roku 2012,
Warszawa, 2012,
28
59. Dz. U. z 2010 r. Nr 81, poz. 530 ze zm.
3.2.7 Obowiązki firm
pożyczkowych związane
z przeciwdziałaniem praniu
pieniędzy i finansowaniem
terroryzmu
Firmy prowadzące działalność pożyczkową
nie zostały wskazane wprost jako instytucje
obowiązane w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 16
listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu
pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,62
jednak wydaje się, że większość z działających
na polskim rynku firm pożyczkowych spełniać
będzie kryterium z art. 2 ust. 1 pkt b w związku
z art. 4 ust. 1 pkt 7 lit. b. tj. można je zakwali-
3.2.8 Obowiązki firm
pożyczkowych związane z
ochroną danych osobowych
Firmy pożyczkowe świadcząc swoje usługi
gromadzą oraz przetwarzają dane osobowe
swoich klientów, w związku z czym są administratorami danych osobowych w rozumieniu
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie
danych osobowych63 i są zobowiązane do
zgłoszenia zbioru danych osobowych swoich
klientów do Generalnego Inspektora Danych
Osobowych.
Firmy pożyczkowe muszą zapewnić, aby dane
osobowe były: przetwarzane zgodnie
z prawem; zbierane dla oznaczonyO skarżenie f irm dzia ł a ją c ych na
ch, zgodnych z prawem celów i niery nku pożyczk ow ym o „ l ichwę ” w
poddawane dalszemu przetwarzaniu
ś wietl e ek onom icznych fa któw
niezgodnemu z tymi celami; meryn ale ży określ ić jak o bezpod stawne .
torycznie poprawne i adekwatne w
stosunku do celów, w jakich są przetwarzane; przechowywane w postaci
fikować jako instytucje finansowe mające sieumożliwiającej identyfikację osób, których dotyczą,
dzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
nie dłużej niż jest to niezbędne do osiągnięcia celu
niebędące bankiem ani instytucją kredytową,
przetwarzania.
których podstawowa działalność będąca źró-
dłem większości przychodów polega na wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie
udzielania pożyczek ze środków własnych.
W takim przypadku instytucje te będą podlegać
obowiązkom
związanym
w
szczególności
z rejestracją transakcji, których równowartość
przekracza 15 000 euro (transakcje ponadprogowe), także gdy taka transakcja przeprowadzana
jest za pomocą więcej niż jednej operacji, których
okoliczności wskazują, że są one ze sobą powiązane i
zostały podzielone na operacje o mniejszej wartości
z zamiarem uniknięcia obowiązku rejestracji (transakcje powiązane), jak również transakcję, której
okoliczności wskazują, że może ona mieć związek z
praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu
bez względu na jej wartość i charakter (transakcje
podejrzane).
62. Dz.U. Nr 46, poz. 276 ze zm.
30
3.3 Firmy pożyczkowe
w dyskursie publicznym
3.3.1 „Lichwa” firm pożyczkowych
W polskiej debacie publicznej firmy pożyczkowe zyskały złą sławę. Komentatorzy medialni
wskazują na wysokie oprocentowanie pożyczek, w szczególności w porównaniu z kredytami gotówkowymi w bankach, określając
działalność przedsiębiorstw pożyczkowych
nierzadko jako „lichwę.”64 Nie można zaprzeczyć, że niektóre firmy pożyczkowe wykorzystują niewielka transparentność rynku i żądają
63. Dz.U. Nr 101, poz. 926 ze zm.
64. Por. np.: tekst S. Stodolaka, Pożyczyć za wszelka cene,
„Wprost” 45/2010 (1448)
finansowego zajmuje się intensywnie problematyka regulacji równoległego system bankowego. Badania Rady Stabilności Finansowej
(Financial Stability Board – FSB) wykazały, że
niekontrolowana upadłość podmiotów należących do sektora parabankowego może zagrozić stabilności finansowej. Wstępne szacunki
FSB z 2010 roku oceniają wartość równoległego systemu bankowego na 46 bln euro, co
stanowi 25-30% wartości całego systemu finansowego oraz 50% aktywów bankowych.69
•• sektor bankowy może obchodzić regulacje nadzoru finansowego transferując cześć
operacji do instytucji parabankowych. Zdaniem
KE omijanie wytycznych kapitałowych i zasad
dotyczących rachunkowości - co skutkuje przenoszeniem ryzyka poza zakres nadzoru finansowego - były jedną z głównych przyczyn kryzysu w latach 2007-08;
•• możliwość transferu skutków niekontrolowanych bankructw instytucji parabankowych na instytucje sektora bankowego, które są
często silnie powiązane. Możliwe kanały transW marcu 2012 roku Komisja Europejska (KE),
misji to: a) bezpośrednie kredytowanie paraw związku z możliwym zagrożeniem dla „dłubanków przez banki oraz b) masywna
wyprzedaż aktywów przez parabanki
Fir my pożyczk owe, w odr ó żnie ni u
mająca znaczny wpływ na ich ceny.
od niektóryc h inst y t ucji
par abank ow ych se nsu st r icto ,
posiadają bardzo sta bil ny m ode l
bi zne sow y.
goterminowej stabilności finansowej” ze strony instytucji parabankowych, wydała Zieloną
Księgę dot. równoległego systemu bankowego. W dokumencie KE w następujący sposób
zostały sklasyfikowane rodzaje ryzyka związane z działalnością instytucji parabankowych:70
•• podmioty parabankowe finansujące swoją
działalność poprzez paradepozyty („struktury finansowania wykazującego cechy depozytowe”) narażone są na ryzyko szybkiego
i zmasowanego wycofywania powiężonych im
środków;
•• wysoka dźwignia finansowa stosowana
przez sektor pozabankowy może generować
zagrożenie dla stabilności systemowej;
69. Por. Komisja Europejska, Zielona Księga. Równoległy
system bankowy, marzec 2012
70. Por. Komisja Europejska, ibid.
32
Z przedstawionych powyżej rodzajów ryzyka związanego z działalnością równoległego systemu
bankowego tylko dwa ostatnie
mogą teoretycznie dotyczyć firm
pożyczkowych w Polsce. Banki aktywne na
rynku pożyczkowym poprzez spółki należące
do tej samej grupy kapitałowej w pewien sposób „omijają” działania nadzoru finansowego.71
Poza tym firmy pożyczkowe nie należące do
tej samej grupy kapitałowej co dany bank, ale
kredytujące w nim swoja działalność, upadając mogą wpłynąć na sytuację finansową tej
instytucji. Czy jednak firmy działające na rynku
pożyczkowym w Polsce mogą zagrażać stabilności krajowego systemu finansowego?
Firmy pożyczkowe, w odróżnieniu od niektórych instytucji parabankowych sensu stricto,
posiadają bardzo stabilny model biznesowy.
Mimo, iż udzielają nierzadko pożyczek klientom
wykluczonym z dostępu do kredytu bankowego, ich rodzaj działalności nie ma nic wspólnego z funkcjonowaniem instytucji, które stały
się punktem zapalnym ostatniego kryzysu
71. Wskazuje na to KNF, por. Urząd KNF(b), ibid, s. 33
Oni oceniają, że wielkość tego rynku to
jest wielkość rzędu 2.300.000 tys. zł
do 2.500.000 tys. zł. Przypominam,
130.000.000 tys. zł to jest rynek regulowany. To oddaje skalę porównawczą. Jeżeli państwo wezmą pod uwagę, że spośród
tych dwóch 2.500.000 tys. zł, prawie
1.000.000 tys. zł przypada na Provident,
to pozostałe firmy pożyczkowe działające
w różnej formie to około 1.500.000 tys. zł.
Zaliczanie firm pożyczkowych do instytucji parabankowych, jak zostało wspomniane powyżej, nie jest zatem celowe, gdyż problematyka
ich regulacji znacząco odbiega od problematyki regulacji równoległego systemu bankowego
sensu stricto. Warto zwrócić także uwagę na
fakt, że firmy pożyczkowe, według przyjętej
w raporcie definicji, nie są przedmiotem wielu zagranicznych opracowań podejmujących
tematykę regulacji sektora parabankowego.76
Fundacja Republ ika ńska ,
w celu popr aw y ja k o ści de bat y
publ icznej na t e m at rynku
f irm pożyczk ow ych, po st uluje
wpr owadzanie r ozr ó żnie ni a ,
zar ówno m ery toryczne g o , ja k
i t er minolog iczneg o, pr obl e m at yki
związanej z reg ul a cją f ir m
pożyczk ow ych i inst y t ucji
par abank ow ych se nsu st r icto
( r ów nol eg ł eg o sektor a ba nk owe g o
- „ shadow ba nking ” ) .
Dlatego też Fundacja Republikańska, w celu poprawy jakości debaty publicznej na temat rynku firm
pożyczkowych, postuluje wprowadzanie rozróżnienia, zarówno
merytorycznego, jak i terminologicznego, problematyki związanej
z regulacją firm pożyczkowych
i instytucji parabankowych sensu stricto (równoległego sektora
bankowego - „shadow banking”).77
Więc skala problemu z punktu widzenia
bezpieczeństwa systemu finansowego
naszego kraju jest raczej nie za duża”74
Wartość rynku pożyczkowego, w relacji do
wybranych wskaźników sektora bankowego
w Polsce została przedstawiona na grafice na
poprzedniej stronie.75
74. Por. Zapis przebiegu posiedzenia Komisji Finansów Publicznych /nr 127/ z 05.12.2012
75. w mld. zł. Wartość rynku pożyczkowego za P. Białowolski, ibid; pozostałe dane za Urząd KNF(b), ibid
34
76. Por. np. Komisja Europejska, ibid. oraz Bernet, B., et al.,
Der Schweizer Parabankenbereich Bestandesaufnahme
und strategische Herausforderungen, Universität St. Gallen – Schweizerisches Institut für Banken und Finanzen, St.
Gallen, 2010
77. Jaskrawym przykładem obrazującym do jakich wniosków
może prowadzic terminologiczne nieuporzadkowanie w
tym obszarze jest następujący cytat pochodzący z tekstu:
„Czy firmy pożyczkowe trafią pod nadzór KNF?”, który
ukazał się 22 marca 2012 roku na portalu „bankowy-net.
pl”:
„Między innymi to firmy pożyczkowe i liberalne podejście
do udzielania kredytów przez banki, doprowadziły do tego,
że powstała wielka liczba kredytów i pożyczek kompletnie
niespłacanych. To pogrążyło sektor finansowy w całej
Europie.”
na specyfikę rynku pożyczkowego w Niemczech, na którym aktywne są firmy prowadzące działalność według dwóch modeli:
nazwa wskazuje, instytucje finansowe ze
Szwajcarii. Są to banki lub firmy pożyczkowe zarejestrowane poza granicami Niemiec
i, jeśli mamy do czynienia z bankami, podlegające zagranicznym regulatorom, lecz
udzielające pożyczek, bądź kredytów niskokwotowych niemieckim klientom. Zagraniczne instytucje finansowe korzystają nierzadko z usług niemieckich pośredników.82
•• Pośrednictwo kredytów bez informacji w BIK-u (Vermittlung von SCHUFA-freien Krediten) – w tym przypadku chodzi o
przedsiębiorstwa pośrednictwa kredytowego (w tym kredytów gotówkowych).
Według niemieckiej wywiadowni gospodarczej SCHUFA to właśnie pośrednicy kredytowi dopuszczają się najczęściej nadużyć
Duże znaczenie dla tego rodzaju działalności
miało orzecznictwo w sprawie firmy Fidium
Finanz AG z 2009 roku, która zajmowała się udzielaniem niskokwotowych pożyczek drogą interneWarto zauważyć, że obsza r
tową. Zdaniem przedstawicieli Fipożyczek o najniższych kwota ch
dium Finanz AG, przedsiębiorstwo
j est w yjęt y spod ob owi ą zy wa ni a
nie przyjmując depozytów od nieu s taw y. A ktual nie średni a wa rto ść
mieckich podmiotów nie prowadzip ożyczek udziel anych w Pol sce
ło typowej działalności bankowej
w ynosi ok oło 1 .0 0 0 zł . O zna cza
i tym samym nie potrzebowało
to, że według szwa jca rskich
zgody niemieckiego regulatora
standardów, pol ski ryne k
rynku. Sąd niemiecki był jednak
pożyczk ow y był by w d uże j m ie r ze
odmiennego zdania. Jak zostało
rynkiem niere g ulowa nym .
wspominane powyżej, w myśl niemieckiego ustawodawstwa, również udzielanie pożyczek gotówkoi działań niezgodnych z prawem. Wynika to
wych (§ 1 Abs.1 S.2 Nr.2 KWG) traktowane jest
z faktu, że firmy te wyłącznie pośredniczą
jako jeden z rodzajów działalności bankowej.
w zawarciu umowy kredytowej, a bezpoDlatego też sąd uznał, że Fidium Finanz AG
średnim kredytodawcą jest bank, który wedziałała na niemieckim rynku nielegalnie.83
dług niemieckiego prawa finansowego musi
uwzględniać informacje zawarte w bazie
4.1.2Szwajcaria
SCHUFA. Pośrednictwo kredytów udzielaW Szwajcarii rynek kredytów konsumencnych przez niemieckie banki bez sprawdzakich oraz pożyczek regulowany jest przez
nia informacji w SCHUFA jest zatem praw81
ustawę o kredycie konsumenckim (Bundesnie wykluczone.
gesetz über den Konsumkredit, (KKG) z 23
•• Instytucje oferujące tak zwany „szwajmarca 2001 roku. Dotyczy ona wszystkich
carski kredyt” („Schweizer Kredit”). Szwajkredytów udzielanych bez zabezpieczeń oraz
carskie kredyty, to zazwyczaj pożyczki o
pożyczek mieszczących się w przedziale od
niskiej wartości (do 3.500 euro). Często aktywne w tym segmencie rynku są, jak sama
82. 81. Por. SCHUFA Holding AG, SCHUFA-frei: Statt Kredit nur
draufgezahlt, 2007
36
Por. www.wallstreet-online.de, Der Schweizer Kredit als
Alternative
83. Por. P. J. Elixmann, ibid.
4.1.4 Przegląd regulacji
wybranych aspektów
funkcjonowania rynku firm
pożyczkowych w niektórych
krajach europejskich
Sposób regulacji niektórych zagadnień związanych
z działalnością firm pożyczkowych w wybranych państwach europejskich został przedstawiony
w poniższej tabeli:
Licencjonowanie/
rejestracja
działalności
na rynku
pożyczkowym
Konieczność
raportowania
pożyczek do
wywiadowni
gospodarczych
nie, ale są limity
wynikające z
orzecznictwa
sądowego
NIE
NIE
DANIA
NIE
tak, przez nadzór
finansowy, ale
tylko w kontekście
przeciwdziałania
praniu pieniędzy
i finansowaniu
terroryzmu
nie, wyłącznie
raport roczny z
sumą udzielonych
pożyczek do urzędu
statystycznego
HISZPANIA
NIE
NIE
NIE
tak,
maksymalne
RRSO - 200%
tak, przez bank
centralny, który
nadzoruje rynek
finansowy
raporty kwartalne
z danymi o
aktywności firm na
rynku pożyczkowym
NIEMCY
nie, ale są limity
wynikające z
orzecznictwa
sądowego
tak, przez
nadzór
finansowy
NIE
SŁOWACJA
nie, ale są limity
wynikające z
orzecznictwa
sądowego
tak, przez bank
centralny, który
nadzoruje rynek
finansowy
raporty kwartalne
z danymi dot. nowo
udzielonych pożyczek
oraz zmian w
warunkach wcześniej
przyznanych pożyczek
tak,
maksymalne
RRSO – 15%
tak, przez władze
kantonu, na
terenie którego
prowadzą
działalność
TAK
SZWECJA
NIE
tak, przez
nadzór
finansowy
NIE
WIELKA BRYTANIA
NIE
tak, przez Biuro
Konkurencji i
Konsumentów
TAK
Ustawowe
ograniczenie
RRSO
CZECHY
LITWA
SZWAJCARIA
38
cja T. Zdaniem niektórych ekonomistów w dokumencie wydanym przez KNF nie uwzględniono specyfiki kredytów niskokwotowych, co
doprowadziło do wypchnięcia banków z tego
segmentu rynku.92 KNF w ostatnim raporcie o
sytuacji banków (za I półrocze 2012 r.) zapowiedział złagodzenie wymowy rekomendacji
T.93 W trakcie 175. posiedzenia Komisji Nadzoru
Finansowego w dniu 26 lutego 2013 przegłosowana została ostatecznie rekomendacja T
w nowym kształcie. Z wprowadzonych zmian
największe znaczenie dla rynku pożyczek
wyższej wartości, jest raczej mało prawdopodobna. Tezę tą potwierdza fakt, że banki coraz
częściej same zakładają przedsiębiorstwa pożyczkowe lub wyrażają chęć uczestnictwa w
rynku pożyczkowym poprzez instytucje funkcjonujące poza obszarem obowiązywania prawa bankowego.
Negatywnie zaangażowanie się banków na
rynku pożyczek poprzez firmy należące do
tej samej grupy kapitałowej opiniuje KNF. Zdaniem nadzoru finansowego jest to zjawisko
niekorzystne, gdyż: „(...) prowadzi
do przenoszenia ryzyka kredyUł at w ienie bank om f unk cjonowa ni a
towego w inne miejsce tej samej
w obszarze kredy tów i po życze k
grupy kapitałowej, wzrostu ryzyka
zgodności i reputacji, zmniejszenia
o niskiej wartości je st d obrym
przejrzystości działania, jak też
k r okiem i m oże przyczynić się w
wywiera negatywną presję konkupe wnym stopniu do w zm o cnie ni a
rencyjną.” 95
k onkurencji na rynku, na którym
dział ają f irmy po życzk owe .
gotówkowych ma umożliwienie stosowania
uproszczonych zasad badania zdolności kredytowej dla klientów dotychczas niewspółpracujących z bankiem, przy kredytach i pożyczkach o wartości nieprzekraczającej średniego
wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw
(ok. 3.700 zł).94
Ułatwienie bankom funkcjonowania w obszarze kredytów i pożyczek o niskiej wartości jest
dobrym krokiem i może przyczynić się w pewnym stopniu do wzmocnienia konkurencji na
rynku, na którym działają firmy pożyczkowe.
Choć, jak zostało powiedziane w punkcie 3.1.2,
pełna konkurencja pomiędzy firmami pożyczkowymi a bankami, ze względu na zorientowanie tych drugich na udzielanie kredytów o
Zob. np. Ł. Gębski, Rekomendacja T nakręca pozabankowy rynek pożyczkowy, Gazeta Prawna,
2012,
93. Por. Urząd KNF(b), ibid, s. 6
94. Zob. Urząd KNF (d), Komunikat ze 175. posiedzenia Komisji Nadzoru Finansowego w dniu 26 lutego 2013 r.
Podnoszone przez KNF argumenty
odnoszą się przede wszystkim do
skutków przenoszenia sprzedaży pożyczek do instytucji pozabankowych dla
bezpieczeństwa systemu finansowego. Jak zostało pokazane w punkcie 3.3.2 ryzyko systemowe związane z działalnością na rynku pożyczek jest, szczególnie w obecnej fazie rozwoju
rynku, znikome. Dlatego też obawy nadzoru
finansowego wydają się nieuzasadnione.
Większe zaangażowanie banków poprzez pozabankowe instytucje finansowe działające
w ramach jednej grupy kapitałowej mogłoby
znacząco wpłynąć na zagęszczenie konkurencji na rynku pożyczkowym, przyczyniając się
do silniejszej redukcji cen, nie generując jednocześnie zagrożenia dla bezpieczeństwa systemu finansowego.
92. 40
95. Por. Urząd KNF(a), ibid., s. 33
mentów niż tam, gdzie takich ograniczeń
nie ma (np. Wielka Brytania).” 99
Z omawianych w punkcie 4.1 państw rozwiązanie takie stosuje Szwajcaria. Warto sobie jednak uświadomić, że realne dochody ludności
w tym kraju należą do najwyższych na świecie. Poza tym szwajcarski sektor bankowy jest
bardzo dobrze rozwinięty. Wykluczenie społeczeństwa z dostępu do usług finansowych
oferowanych przez banki jest tam dużo mniejsze niż w Polsce. Ponadto ograniczenie RRSO
w Szwajcarii nie dotyczy pożyczek do wartości 500 franków szwajcarskich. Dlatego też,
w spłacie kredytów i pożyczek konsumenckich.100 Komitet postuluje, w celu wyeliminowania odsetek nadmiernych („lichwiarskich”),
wprowadzenie zmian w kodeksie cywilnym,
polegających na określeniu maksymalnej wysokości odsetek za czas opóźnienia oraz odsetek pobieranych od odsetek. Obowiązywanie
górnej granicy wysokości oprocentowania za
czas opóźnienia z kodeksu cywilnego miałoby,
dzięki nowelizacji ustawy o kredycie konsumenckim, dotyczyć także zobowiązań wobec
instytucji finansowych z tytułu kredytów i pożyczek konsumenckich.
Jeśli przyjąć, że f irmy po życzk owe
nie stanowią zag r o że ni a dl a
s tabil ności system u f ina nsowe g o ,
co zostało om ówione w
punk cie 3 .3 .2 , l icencjonowa nie
ich dział al no ści w yda je
się być r ozwią za nie m zby t
dal ek o idąc ym i ot wie r a ją c ym
f urtkę do „ pre we nc yjne g o ”
ogr aniczania r ozwoju rynku pr ze z
odpowiedzial ny or g an pa ńst wow y.
ograniczenie to ma dużo mniejszy wpływ na
dostępność kapitału w gospodarce, niż miałoby w naszym kraju.
W zdecydowanej większości państw, uwzględnionych w ewaluacji regulacji sektora pożyczkowego przeprowadzonej w punkcie 4.1, nie
reguluje się górnej granicy oprocentowania
kredytów i pożyczek.
W raporcie KSF-u zawarta została także, obok
rekomendacji ograniczenia RRSO, propozycja
wprowadzenia limitu odsetek za opóźnienie
99. W. Szpringer, Społeczna odpowiedzialność banków. Między ochroną konsumenta a osłoną socjalną, System Informacji Prawnej Lex, 2009.
42
Mając na uwadze, że RRSO dla niskokwotowych i krótkoterminowych pożyczek jest relatywnie
wysokie, ustawowe ograniczenie
odsetek za opóźnienie w ich spłacie
może zachęcać do nieuczciwych
praktyk klientów firm pożyczkowych. Pożyczkobiorca mając świadomość, że odsetki karne są niższe
od pierwotnego oprocentowania
żądanego przez przedsiębiorstwa
pożyczkowe, będzie posiadał motywację do zaciągania pożyczek na
krótszy termin i zalegania z jego
uregulowaniem.
4.2.4 Rozwiązanie pośrednie
– rejestracja lub
licencjonowanie
działalności pożyczkowej
Rynek pożyczkowy jest mało transparentny. Znaczna cześć firm pożyczkowych jest
niewielkich rozmiarów i działa wyłącznie na
lokalnych rynkach. Brak ograniczenia górnej
granicy rzeczywistego oprocentowania w połączeniu z niską wiedza społeczeństwa na tematy finansowe może zachęcać do nadużyć.
Ustawowy limit wysokości RRSO, jak zostało
100. Por. Komitet Stabilności Finansowej (b), ibid., str. 33 i n.
Zdaniem prezesa zarządu BIK – dr. K. Markowskiego - udział podmiotów funkcjonujących na
rynku pożyczkowym w systemie zarządzanym przez tą instytucję, mógłby przyczynić
się do zmniejszenia luki informacyjnej w sektorze finansowym, co byłoby korzystne również z perspektywy banków.104 Z kolei dr Białowolski, w cytowanym w rozdziale 3. raporcie,
wskazuje na zalety wykorzystania informacji
zawartych w Biurze Informacji Gospodarczej
Wiązałoby się to z niepotrzebnym obciążeniem
firm pożyczkowych, co mogłoby przełożyć się
na wyższe ceny oferowanych przez nie usług.
Godnym rozważenia jest jedynie wprowadzenie obowiązku zgłaszania do wywiadowni gospodarczych wyłącznie zobowiązań, które nie
zostały spłacone przez klientów. Takie rozwiązanie mogłoby ograniczyć problem nadmiernego zadłużania oraz obniżyć koszty działalności firm pożyczkowych.
Niepokojąco brzmią natomiast
Uł at wienie f irm om p o życzk ow ym
propozycje zmian w ustawie o
kredycie konsumenckim z dnia 12
dos tępu do inf orm acji zawa rt ych
maja 2011 r. zawarte w projekcie
w BIK-u byłoby pożą da ne , g d yż
poselskim przedstawionym przez
mog łoby zwięk szyć skut e czno ść
posłów Polskiego Stronnictwa
oc e ny zdol ności kred y towe j f ir m
Ludowego.107 Według autorów
dział ając yc h na rynku.
projektu obecna sytuacja prawna
zezwala na stosowanie odmiennych procedur przy określaniu zdolności kre(BIG). Według niego dane zawarte właśnie w
dytowej przez banki i instytucje pozabankowe,
BIG-u z większym wyprzedzeniem niż inforco powoduje, że te ostatnie mogą udzielać fimacje z BIK-u sygnalizują trudności w obsłunansowania klientom, którzy, ze względu na
dze zobowiązań we wczesnej fazie problemów
podwyższony poziom ryzyka, bądź negatywfinansowych,105 co dla firm pożyczkowych ma
ną historię kredytową, nie otrzymali kredytu
szczególne znaczenie.
w banku. Takie praktyki firm pozabankowych
Dotychczasowe uregulowania prawne utrud– ich zdaniem - mogą prowadzić do uwiezienia
niają finansowym przedsiębiorstwom niebanich klientów w tzw. „spirali zadłużenia.” Dlatekowym korzystanie z systemu informacyjgo w zamiarze pomysłodawców projektu jest
nego Biura Informacji Kredytowej. Ułatwienie
harmonizacja procedur badania zdolności krefirmom pożyczkowym dostępu do informacji
dytowej w instytucjach bankowych i niebankozawartych w BIK-u byłoby pożądane, gdyż mowych.
głoby zwiększyć skuteczność oceny zdolności
Autorzy projektu co prawda słusznie krytykredytowej firm działających na rynku.106
kują nieuporządkowanie terminologiczne w
Wprowadzenie konieczności raportowania
ustawie108, jednak zaproponowane przez nich
zmiany legislacyjne nie uwzględniają danych
pożyczek do BIK-u nie wydaje się natomiast,
dotyczących rynku pożyczkowego w Polz tych samych względów co pomysł licencjosce. Jak zostało wspomniane w punkcie 3.1.1,
nowania (braku zagrożenia ze strony przedwyłącznie 13% klientów firm pożyczkowych
siębiorstw pożyczkowych dla stabilności sysprzeznacza pozyskane środki na spłatę wczetemu finansowego), dobrym rozwiązaniem.
śniejszych zobowiązań. Ogólne stwierdzenie,
104. Por. BIK, ibid.
105. Por. P. Białowolski, ibid., s. 36 i n.
106. Zob. szerzej punkt 3.2.5 niniejszego raportu
44
107. Por. Druk nr 992 z dnia 14 września 2012 roku
108. Zob. w tej kwestii punkt 3.2.3 niniejszego raportu
nie część tego, co mu pożyczyli.114. To powinno
sprawić, że firmy pożyczkowe będą bardziej
wnikliwie badać sytuację majątkową swoich
klientów oraz zrezygnują z udzielania pożyczek osobom, co do których istnieje wysokie
ryzyko, że nie będą regulować swoich zobowiązań, a następnie, aby wyjść z tzw. spirali
długów „uciekną w upadłość”.
Niepokój budzi natomiast propozycja dotycząca
możliwości ogłoszenia upadłości konsumenckiej
wiele razy, a nie jak dzisiaj, raz na 10 lat. Wydaje
się to być zbyt daleko posuniętym postulatem,
stwarzającym możliwości do nadużyć ze strony
pożyczkobiorców.
4.2.8 Technologia a
konkurencyjność rynku
pożyczkowego
Wysokość kształtujących się na rynku firm
pożyczkowych RRSO jest z jednej strony funkcją rzadkości kapitału i popytu na niego wśród
klientów a z drugiej strony funkcją kosztów
prowadzenia samej działalności pożyczkowej.
Chcąc doprowadzić do obniżenia rynkowo
kształtujących się RRSO należy zmierzać do
zwiększania konkurencyjności rynku, także poprzez umożliwienie pożyczkodawcom redukowania kosztów wynikających ze złego otoczenia prawno-instytucjonalnego.
Możliwa zmiana w tym zakresie to uruchomienie zapowiadanej od lat funkcjonalności weryfikacji danych osobowo-adresowych on-line
w ramach systemu PESEL2 tworzonego w
latach 2005-08.115 Zasady udostępniania danych ze zbioru PESEL reguluje ustawa z dnia
10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowo114. Np. w Niemczech, gdzie instytucja upadłości konsumenckiej cieszy się większą popularnością niż w Polsce,
ułamek wierzytelności odzyskiwanych przez wierzycieli nie
przekracza 2%. Zob.: Upadłość konsumencka: Bez długów
i bez majątku, Tygodnik Powszechny, 2013,
115. Zob. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, PESEL2
dach osobistych.116 Dane tam zawarte mogą
być udostępnione – obok podmiotów enumeratywnie wymienionych w ustawie – m.in.
osobom i jednostkom organizacyjnym jeżeli
wykażą w tym interes prawny, a także innym
osobom i podmiotom, jeżeli uwiarygodnią one
interes faktyczny w otrzymaniu danych i za
zgodą osób, których dane dotyczą. Dane, o
których mowa powyżej, udostępniane są na
wniosek i odpłatnie.117
Firmy pożyczkowe działające w modelu udzielania pożyczek przez Internet w innych państwach korzystają z danych analogicznych
systemów, jak przygotowany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji
system PESEL2, dla stwierdzania prawdziwości danych podawanych przez klienta, kontaktującego się elektronicznie z firmą i wnioskującego np. o pożyczkę.118 W Polsce, w związku z chaosem, korupcją i opóźnieniami przy
wdrażani projektu PESEL2, funkcjonalność ta
mimo planów nie została udostępniona i nie
istnieje obecnie możliwość zweryfikowania
danych wprowadzanych przez klientów. Firmy pożyczkowe działające przez Internet korzystają dlatego z prowizorycznego procesu
„uwierzytelniania” w kontaktach z klientem
poprzez przelewy o symbolicznej wysokości
z konta klienta, dzięki którym bank przekazuje
firmie pożyczkowej również dane wykonującego przelew. Banki jednak nie weryfikują tożsamości każdego zakładającego konto na tyle
rygorystycznie, aby całkowicie wyeliminować
klientów prowadzących konta w oparciu o fałszywe dane. Skutkuje to wyłudzeniami poży116. Dz.U. Nr 139, poz. 993 ze zm.
117. Podobne regulacje w zakresie udostępniania danych ze
zbioru PESEL przewiduje ustawa z dnia 24 września 2010 r.
o ewidencji ludności (Dz.U. Nr 217, poz. 1427 ze zm.), która
ma wejść w życie od 1 stycznia 2015 r. i zastąpi dotychczas
obowiązujące prawodawstwo w tym zakresie.
118. Problematyka opisana szerzej m.in. w raporcie Czy
PESEL2 jest potrzebny?, Kępczyński, R.,Komorowski, K.,
Kociński, P., Chełkowski. T., Instytut Sobieskiego 2007
- komunikat o stanie realizacji programu, 2008,
46
Oskarżanie se ktor a
poż yczk oweg o o „ l ichwę ” , m a ją c
n a uwadze rzeczy wist e k o szt y
dzi ał a l ności na rynku or a z da ne
dot yczące jeg o rentowno ści ,
j e st bezpodstawne. N atom i a st
ł ąc zenie pr obl em at yki r e g ul a cji
par abank ów sensu st r icto i
f irm dział ając ych na rynku
p oż yczk ow ym , nie jest ce lowe , ze
w zględu na br ak zag r o że ni a dl a
s tabilności system u f ina nsowe g o
ze str ony t ych o stat nich.
w tym obszarze o „lichwę”, drugim –
traktowanie firm pożyczkowych jako
części składowej równoległego systemu bankowego (shadow banking),
czyli zaliczanie ich w poczet instytucji
parabankowych.
Oskarżanie sektora pożyczkowego o
„lichwę”, mając na uwadze rzeczywiste koszty działalności na rynku oraz
dane dotyczące jego rentowności, jest
bezpodstawne. Natomiast łączenie
problematyki regulacji parabanków
sensu stricto i firm działających na
rynku pożyczkowym, nie jest celowe,
ze względu na brak zagrożenia dla
stabilności systemu finansowego ze
strony tych ostatnich. Dlatego też proponujemy oddzielenie, zarówno merytoryczne, jak
i terminologiczne, problematyki związanej z
regulacją firm pożyczkowych i instytucji parabankowych sensu stricto.
Podsumowując rozważania dotyczące prawnych aspektów działalności firm pożyczkowych w Polsce należy stwierdzić, że wolności
gospodarcza w tej sferze lśni obecnie pełnym
blaskiem. Wydaje się, że zmiana tego stanu
rzeczy w kierunku nadmiernego obostrzenia
regulacji prawnych jest niepożądana,
a ponadto zasadność takiego rozwiąW N ie m cze ch sil ne o g r a nicz eni a
zania może być wątpliwa w świetle
d zi a ł a l no ści na rynku
art. 22 Konstytucji Rzeczypospolitej
d opr owa d ziły d o powsta ni a
Polskiej,119 który stanowi, iż „ogranim o cno r o zbud owa ne j sza r e j
czenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w
st r e f y po życzk owe j, w któr e j
drodze ustawy i tylko ze względu na
d o chod zi d o na d użyć i d zi a ł a ń
ważny interes publiczny”. Istniejące
nie zg odnych z pr awe m . Popy t
już przepisy, mimo iż rozproszone po
nie m ie ckie g o społ e cze ńst wa
wielu aktach prawnych, chronią zana po życzki g otówk owe je st
równo bezpieczeństwo obrotu jak i
za spoka ja ny pr ze z za g r a niczne
samego konsumenta.
inst y t ucje f ina nsowe .
W trzeciej części pracy zostały
omówione także dwa wątki z debaty
publicznej, które naszym zdaniem utrudniają
merytoryczna dyskusje o regulacji rynku
firm pożyczkowych. Pierwszym z nich jest
oskarżanie przedsiębiorstw funkcjonujących
119. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia
1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.)
50
5.2 Ocena regulacji
W czwartej części raportu zostały przedstawione modele regulacji rynku firm pożyczkowych
w innych krajach, od bardzo liberalnych – Wielka Brytania, po bardzo restrykcyjne – Niemcy.
Ważnym wnioskiem płynącym z tej analizy
szersze omówienie wykracza jednak poza
ramy niniejszego raportu, może być postulat
systemowej zmiany polegającej na ujednoliceniu zasad działania wywiadowni gospodarczych działających teraz na podstawie ustawy
prawo bankowe oraz ustawy o udostępnianiu
informacji gospodarczych.
krótszym terminie zapadalności i najniższej
wartości i ukształtowania się w tym obszarze
rynku szarej strefy, zwiększenia wykluczenia z dostępu do finansowego zewnętrznego
(przede wszystkim jednostek o najniższych
dochodach) oraz ograniczenia konkurencji na
rynku.
Inna propozycja KSF-u - limitowanie odsetek za opóźnienie w spłacie kredytów
i pożyczek konsumenckich - może także
zagrażać rozwojowi rynku, gdyż motywuje pożyczkobiorców do zaciągania pożyczek na krótszy termin i zalegania z ich
uregulowaniem.
Zdec ydowanie negat y wnie
n ale ży ocenić pr opozyc ję K S F -u
pol eg ającą na ustawow ym
ogr aniczeniu w ysok ośc i R RS O .
Ponadto uważamy, że godne rozważenia jest
wprowadzenie nakazu zgłaszania do wywiadowni gospodarczej klientów nieobsługujących zaciągniętych pożyczek. Taki wymóg
mógłby ograniczyć problem nadmiernego zadłużania gospodarstw domowych. Natomiast
nakaz raportowania wszystkich pożyczek do
instytucji nadzorczej jest obowiązkiem zdecydowanie zbyt daleko idącym i generującym
niewspółmierne koszty do oczekiwanych rezultatów.
Zdecydowanie negatywnie należy ocenić propozycję KSF-u polegającą na ustawowym
ograniczeniu wysokości RRSO. Takie rozwiązanie mogłoby doprowadzić do ograniczenia
podaży pożyczek, w szczególności tych o naj-
52
Równie niepokojący jest przedstawiony
w projekcie poselskim PSL120 pomysł harmonizacji reżimu badania zdolności kredytowej w
instytucjach bankowych i niebankowych. Takie
rozwiązanie mogłoby znacząco pogorszyć dostępność pożyczek dla mniej zamożnych konsumentów.
Jesteśmy natomiast zdania, że planowane
zmiany w niemal martwej obecnie instytucji
upadłości konsumenckiej są godne poparcia,
bo w rzeczywisty sposób poprawią sytuację
tego klienta firm pożyczkowych, który wpadł
w tarapaty.
120. Druk nr 992 z dnia 14 września 2012 roku
Geis, H.-G., Finanzierungskonzepte für den Selbsthilfebereich - bank- und finanzwirtschaftliche
Aspekte, Kohlhammer, Stuttgart, 1990;
Geis, H.-G., Kapitalmärkte und Finanzielle Institutionen in Entwicklungsländern [w]: H. Körner,
Zur Analyse von Institutionen im Entwicklungsprozess und in der internationalen Zusammenarbeit, Duncker & Humblot, Berlin, 1989
Gurgul, S., Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, System Informacji Prawnej Legalis,
2012;<http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,13422520,Latwiej_bedzie_wyplatac_sie_z_
dlugow__Ministerstwo.html>
Hartmann-Wendels, T. Pfingsten, A.,Weber, M., Bankbetriebslehre, Springer Verlag Berlin, Heidelberg, 2004;
Jacyszyn, J., Spółka cicha jako forma prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce, Rejent
1994,
nr 7/8, s. 103;
Janiak, A., Przywileje bankowe w prawie polskim, Kraków 2003;
Jaszczuk, J., Zasady i warunki prowadzenia działalności gospodarczej w Rzeczypospolitej Polskiej; <http://www.lbs.pl/projekt/dobrepraktyki/files/artykuly/JJaszczuk.pdf>
Kępczyński, R., Komorowski, K., Kociński, P., Chełkowski. T., Raport Czy PESEL2 jest potrzebny?,
Instytut Sobieskiego 2007;
Klein-Kaska, A., Nadzór nad instytucjami parabankowymi w Polsce – tendencje ogólne; <http://
www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/38951/005.pdf>;
Komisja Europejska, Zielona Księga. Równoległy system bankowy, marzec 2012;
<http://ec.europa.eu/internal_market/bank/docs/shadow/green-paper_pl.pdf>
Lechner, H.H., Währungspolitik, de Gruyter, 1988;
Masiukiewicz, P., Regulacje a ryzyko shadow banking w Polsce , Instytut Zarządzania Wartością
– Zakład Wartości Klienta, Szkoła Główna Handlowa, 2012;
<http://zif.wzr.pl/pim/2012_4_2_1.pdf>;
McKinnon, R. Money and Capital in Economic Development, The Brookings Institution,1973;
Narodowy Bank Polski (NBP): Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2011 r., Warszawa, listopad 2012;
<http://www.nbp.pl/systemfinansowy/rozwoj2011.pdf>
Pachucki, M., Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym,
Komisja Nadzoru Finansowego, Warszawa, 2012
58
teksty regulacji prawnych, projektów ustaw i zmian regulacji:
Druk nr 992 z dnia 14. września 2012 roku <http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/13A672F9DA870B18C1257AD40047ABFE/%24File/992.pdf>;
Komitet Stabilności Finansowej (a), Ustalenia KSF i rekomendowane działania w odniesieniu do
instytucji parabankowych, 16 sierpnia, 2012; <http://www.archbip.mf.gov.pl/bip/_files_/aktualnoci/2012/sierpien/20120816_ksf.pdf>;
Komitet Stabilności Finansowej (b), Analiza działań organów i instytucji państwowych w odniesieniu do Amber Gold sp. z o.o., marzec 2013,
<http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1159297/20130321_raport.pdf>
Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Uwagi PKPP Lewiatan do planowanych zmian legislacyjnych proponowanych przez Komitet Stabilności
Finansowej, (2013-01-03)
<http://pkpplewiatan.pl/pkpp-mob/opinie/prawo/1/lewiatan_o_propozycjach_komitetu_stabilnosci_finansowej>;
Rekomendacja T
<http://www.knf.gov.pl/Images/Rekomendacja%20T_tcm75-18474.pdf>;
Urząd KNF (c), Planowane zmiany w rekomendacji T <http://www.knf.gov.pl/Images/schemat_i_tabela_reko_T_tcm75-32128.pdf>;
Urząd KNF (d), Komunikat ze 175. posiedzenia Komisji Nadzoru Finansowego w dniu 26 lutego
2013 r. <http://www.knf.gov.pl/o_nas/komunikaty/175_posiedzenie_KNF.html>
Zapis przebiegu posiedzenia Komisji Finansów Publicznych /nr 127/ z 05.12.2012, <http://www.
sejm.gov.pl/sejm7.nsf/biuletyn.xsp?documentId=8B9EE6E385FCB608C1257AD30050C7CB>
akty prawne:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.)
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)
Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych
Ustawa z dnia 2 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2012 r. poz. 1376 ze zm.)
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. Nr 101, poz. 926 ze zm.)
Ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.)
60
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, PESEL2 - komunikat o stanie realizacji programu,
09.01.2008
<http://msw.gov.pl/portal/pl/2/5257/PESEL2__komunikat_o_stanie_realizacji_programu.html>
Stodolak, S., Pożyczyć za wszelką cenę, Wprost, 45/2010 (1448); <http://www.wprost.pl/
ar/215772/Pozyczyc-za-wszelka-cene/?pg=0>;
Tygodnik Powszechny, Upadłość konsumencka: Bez długów i bez majątku, 19.02.2013,
<http://tygodnik.onet.pl/92,0,79648,1,artykul.html>
UOKiK, Raport z kontroli przedsiębiorców udzielających kredytów konsumenckich w roku 2012,
Warszawa, grudzień 2012 r.
<http://www.uokik.gov.pl/download.php?plik=12543>
www.wallstreet-online.de, Der Schweizer Kredit als Alternative
<http://www.wallstreet-online.de/ratgeber/finanzen-steuern-versicherung/kredit-und-kreditkarten/der-schweizer-kredit-als-alternative>
Wilkowicz, Ł., Rynek kredytów do kontroli, ekonomia24.pl, 20 lutego 2012
<http://www.ekonomia24.pl/artykul/815095.html?print=tak&p=0>
62

Pobierz raport - Fundacja Republikańska

Transkrypt

Podobne dokumenty

specjalista ds. analiz - Pomorski Fundusz Pożyczkowy

paragraf tresc Po zmianie 952 Przychody z zaciągniętych pożyczek i

Prognoza łącznej kwoty długu na koniec roku bud etowego i lata

Wyszczególnienie Przychody Uwagi 952 Przychody z zaciągniętych

Od początku istnienia swojej działalności Fundacja Wspomagania

Lp. § Nazwa Przychody Rozchody 2 676 968 1 340 082 Razem

Paragraf Treść Kwota 952 Przychody z zaciągniętych pożyczek i

Załącznik nr 3 Przychody

promeritum 2/2015 13.05.2015

Limit referencyjny lepiej będzie chronił rynek i konsumentów