Święta w Kościele Luterańskim

ŚWIĘTA W KOŚCIELE LUTERAŃSKIM
Kościół Ewangelicko-Augsburski, czyli Luterański posługuje się kalendarzem
liturgicznym Kościoła Zachodniego. Stąd główne święta chrześcijańskie podobnie
obchodzone są jak w innych Kościołach historycznych, a więc jak w Kościele RzymskoKatolickim,
Anglikańskim,
Starokatolickim,
czy
Ewangelicko-Reformowanym
i Ewangelicko-Metodystycznym. Święta te określa tzw. rok kościelny, który jest
chrześcijańską podziałką czasu ustanowioną przez Kościół. Określenie „rok kościelny” w
Kościele Luterańskim powstało pod koniec XVI wieku, choć sprawa była już znana w II
wieku po Chrystusie poprzez coroczne obchodzenie Wielkanocy. Można powiedzieć, że
Wielkanoc była początkiem roku kościelnego. Wszystkie święta są z nią związane i od niej
zależą (np. ilość niedziel po Trójcy Świętej, początek czasu pasyjnego, ilość niedziel po
Epifanii). Termin Wielkanocy – Niedzieli Wielkanocnej uzależniony jest od fazy księżyca –
od pierwszej wiosennej pełni księżyca. Termin Wielkanocy ustalił Sobór w Nicei w roku 325
w Efezie na niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca, czyli po 21 marca. Wielkanoc
może więc najwcześniej być obchodzona w Kościołach Zachodnich 21 marca, a najpóźniej 25
kwietnia (np. w roku 2008 – 23 marca, a w roku 2011 – 24 kwietnia). Każda niedziela jest
wspomnieniem Wielkanocy, jest „małą Wielkanocą”.
Dlatego w niektórych językach określenie naszej „niedzieli” (od „nie działaj”, nie
pracuj) jest bardziej związane z jej istotą, a więc Wielkanocą, niż nasze polskie jej określenie.
W języku rosyjskim „niedziela” nazywa się wprost „Woskresenje”, a więc
„Zmartwychwstanie”. W języku angielskim i niemieckim to „Dzień Słońca” – „Sunday,
Sonntag.”, ale w j. włoskim „Domenica”, a w j. hiszpańskim „Domingo”, a więc „Dzień
Pański”, jak go nazywa też autor Objawienia św. Jana (1,10: „W dniu Pańskim doznałem
zachwycenia w duchu i usłyszałem za sobą potężny głos, jakby trąby.” – przekład
ekumeniczny). Dla chrześcijan Dzień Pański to pierwszy dzień tygodnia (Mk 28,1:”A gdy
skończył się sabat, pierwszego dnia tygodnia...” – przekład ekumeniczny). Zmartwychwstały
PAN jest niewątpliwie słońcem chrześcijaństwa. Dlatego jedna z wielkanocnych pieśni
ewangelickich zawarta w powojennym toruńskim tzw. „Małym Śpiewniku Kościelnym” z
roku 1947 mówiła: „Patrz, światłość nad grobem! On wstał, o radości!” (41)
Od samego początku Kościół wielką wagę przywiązywał do światłości, skoro już od II
wieku świętowano Wigilię Wielkanocną, czy Wigilię Zesłania Ducha Świętego wspominając
wyposażenie Kościoła przez Zmartwychwstałego Jezusa Chrystusa w moc Ducha Świętego.
Także wszystkie niedziele po Wielkanocy liczy jako kolejne niedziele wielkanocne (Kościół
luterański liczy 6 niedziel po Wielkanocy, a Kościół katolicki 7 niedziel Wielkanocy
wliczając słusznie samą Wielkanoc jako 1. Niedzielę Wielkanocną). Narodzenie Chrystusa
Pana pierwotnie obchodzono na Wschodzie 6 stycznia jako Dzień Objawienia Pańskiego.
Dopiero w połowie IV wieku po raz pierwszy w Rzymie obchodzono Narodzenie Pańskie 25
grudnia, jako dzień zrównania dnia z nocą i przybywania od tego momentu dnia, a więc
światła. Uroczystość ta rozpoczyna się od Wigilii, która trwa od wieczoru 24 grudnia do
rannych godzin 25 grudnia. Podczas gdy my Polacy mówimy o „Bożym Narodzeniu”, nasi
sąsiedzi Niemcy określają te święta słowem „Weihnachten” - „Poświęcona Noc”. Ta noc
pełna światła jest istotnie „świętą nocą”, jak ją określił katolicki ksiądz austriacki Józef Mohr
(1818) w najpiękniejszej kolędzie świata: „Stille Nacht, heilige Nacht” (EG 46) – „Cicha noc
święta noc” (ŚE 41). Światło stało się istotnym elementem liturgii chrześcijańskiej.
Trzy główne święta chrześcijańskie: Boże Narodzenie, Wielkanoc i Zesłanie Ducha
Świętego w jedną całość łączy właśnie rok kościelny, który dzieli się na: Półrocze Pana –
Część Świąteczna i Półrocze Kościoła – Część Bezświąteczna.
1
Adwent. Rok Kościelny w odróżnieniu od roku kalendarzowego, rozpoczyna się w I
Niedzielę Adwentu (od łac. „Adventus” tzn. „Przyjście”) corocznie w inny dzień tygodnia i
trwa najmniej 22 dni, a najwięcej 28 dni, posiada 4 niedziele adwentowe. Jest on zarazem
przygotowaniem na powtórne przyjście Pańskie, jak również wspomnieniem okresu przed
pierwszym przyjściem Pańskim. Posiada charakter zarówno radosny, jak i pokutny. Jest
wezwaniem do przygotowania na powtórne przyjście Pańskie, wspomnieniem Jana
Chrzciciela wielkiego proroka adwentowego, który wzywał do pokuty, ale jest w IV
Niedzielę Adwentu wspomnieniem Matki Pana Marii Panny, która z radością oczekiwała na
przyjście Syna Bożego.
Dla polskich luteran Adwent był i jeszcze jest szczególnym czasem roku kościelnego.
W tym okresie wierni częściej przychodzą do swoich kościołów i kaplic, są częstszymi
uczestnikami Stołu Pańskiego, nawet w tych parafiach gdzie nie każdej niedzieli odbywa się
Eucharystia, w okresie Adwentu jest ona sprawowana w każdą niedzielę, a nieraz i w
tygodniu podczas tzw. tygodniowych nabożeństw adwentowych, które w parafiach
odprawiane są przez noszą księży sąsiednich parafii.
W kościołach i kaplicach znajduje się tzw. „wieniec adwentowy” z zielonego świerku
(symbol życia), ozdobiony czerwoną lub fioletową wstążką z 4 świecami adwentowymi
zapalanymi kolejno w każdą niedzielę Adwentu, które oznaczają 4 tysiące lat oczekiwania na
Chrystusa. To właśnie luterańskiemu ojcu misji wewnętrznej i twórcy Diakonii ks. Janowi H.
Wichernowi z Hamburga (1808-1881) przypisuje się wprowadzenie do Kościoła i do domów
ewangelickich adwentowego wieńca. Wieniec adwentowy znajduje się nie tylko w
kościołach, ale także w domach ewangelickich, wokół którego przy zapalonych świecach
gromadzi się rodzina, śpiewa pieśni adwentowe, czyta Słowo Boże i modli się. W parafiach
odbywają się tzw. „adwentówki” dla seniorów poprzedzonych nabożeństwem
eucharystycznym, dla młodzieży i dzieci, dla pracowników kościelnych. Wierni przychodzą
do kościoła w ciemnych ubraniach, kiedyś (jeszcze w latach sześćdziesiątych) kobiety na
Śląsku Cieszyńskim przychodziły do kościoła w stroju cieszyńskim, ale koloru fioletowego
lub czarnego.
BOŻE NARODZENIE. Szczytowym dniem Adwentu jest wieczór wigilijny (24
XII). W wielu parafiach odprawiane są uroczyste nabożeństwa wigilijne pomiędzy godziną
16.00 a 17.00, lub nabożeństwo – „Pasterka” pomiędzy godz. 20.00 a 24.00. W wieczór
wigilijny, jak w każdym polskim domu, rodziny nasze gromadzą się na kolacji wigilijnej,
podczas której dzielimy się opłatkiem i spożywamy pokarmy takie same jak w różnych
dzielnicach Polski, śpiewamy kolędy i ewangelickie pieśni Bożonarodzeniowe przy
zapalonej światłami choince i zapalonej na stole świecy wigilijnej, która rozprowadzana jest
w Adwencie przez ewangelicką DIAKONIĘ Polską, katolicką CARITAS i prawosławny
ELEOS. Dochód z tej świecy w naszym Kościele przeznaczony jest na pomoc dzieciom
będącym w potrzebie, oraz na cele diakonijne parafii i Kościoła.
Na Śląsku Cieszyńskim po obu stronach Olzy była tradycja odprawiania w kościołach
filialnych nabożeństw wigilijnych, natomiast w kościele parafialnym zazwyczaj odprawiana
jest uroczysta „Jutrznia” dnia 25 XII o godzinie 5.00 rano. Podobnie było dawniej (jeszcze w
roku 1960) na Mazurach. Jutrznia cieszyńska gromadzi tysiące ludzi, chóry, orkiestry,
młodzież i dzieci, ale także i dorosłych. Kościół tonie w światłach, ksiądz ubrany w białą albę
śląską, tzw. paramenty ołtarzowe, ambony i chrzcielnicy są koloru białego lub złotego. Po
jutrzni w godzinach 9.00 lub 10.00 rozpoczyna się uroczyste nabożeństwo główne. W wielu
parafiach, jeśli tego nie było w Adwencie po Świętach Bożego Narodzenia odbywają się dla
dzieci lub młodzieży tzw. „Gwiazdka” z rozdaniem prezentów, które mają im uświadomić
największy prezent jaki Bóg ofiarował człowiekowi w Synu Swoim Jezusie Chrystusie.
2
WIELKANOC. Wielkanoc poprzedzona jest czasem pasyjnym, czasem Wielkiego
Postu. W Kościele luterańskim istnieją dwie nazwy tego okresu rozpoczynającego się w
Środę Popielcową, czyli w środę przed Niedzielą Invocavit (1 Postu). Post rozpoczynamy w
naszym Kościele od nabożeństwa pokutnego. Pokuta cechuje cały okres pasyjny. W tygodniu,
zazwyczaj w piątki w kościołach parafialnych, oraz w inne dnie w kościołach filialnych
odprawiane są nabożeństwa pasyjne, które w swej pasyjnej liturgii zawierają śpiew pieśni
pasyjnych zarówno śpiewanych przez wiernych jak i chóry, czytanie Pasji, czyli historii męki
Pana Jezusa, kiedyś zestawionej wg czterech Ewangelistów, a dzisiaj kolejno wg jednego z
Ewangelistów (np. w roku 2008 – Ew. św. Marka). Często te nabożeństwa tygodniowe,
oprócz coniedzielnej Komunii Świętej, połączone są ze Spowiedzią i Sakramentem Ołtarza.
Kulminacyjnym dniem czasu pasyjnego do ewangelików jest niewątpliwie Wielki Piątek,
dzień zbawczej śmierci Pana Jezusa. Kościół luterański jako spadkobierca reformacyjnej
„teologii krzyża” ten dzień niezwykle uroczyście święci. Zazwyczaj w ten dzień odprawiane
są dwa nabożeństwa ze Spowiedzią i Sakramentem Ołtarza (przedpołudniem nabożeństwo
główne i popołudniu lub wieczorem – wielkopiątkowe nabożeństwo nieszporne). Wierni
gremialnie przystępują do Komunii Świętej, liturgia ma charakter żałobny, ksiądz ubrany jest
na czarno, antependia są tez koloru czarnego, nie dzwonią dzwony (ostatni raz dzwonią w
Wielki Czwartek na nabożeństwo Wieczerzy Pańskiej. Do starej tradycji ewangelickiej należy
zachowanie w domu ciszy, bez radia i telewizora, za wyjątkiem wysłuchania lub obejrzenia
nabożeństwa radiowego lub telewizyjnego, wierni ubrani są w ciemnych lub czarnych
strojach. Jeszcze do niedawna na Śląsku Cieszyńskim w ten dzień kobiety były ubrane w
czarnych strojach ludowych, mężatki z białym, koronkowym czepcem na głowie. Do tradycji
ewangelickiej należy zachowanie w Wielki Piątek postu. W okresie pasyjnym Diakonia
Polska w ramach akcji „7 tygodni bez...” rozdaje skarbonkę pasyjną, do której składane są
zaoszczędzone pieniądze przeznaczone na cele charytatywne.
WIELKANOC w Kościele Ewangelickim jest tak samo wielkim świętem, jak Wielki Piątek,
Boże Narodzenie, czy Zesłanie Ducha Świętego. W poranek wielkanocny w godzinach
pomiędzy 5.oo a 6.oo odprawiane są uroczyste nabożeństwa rezurekcyjne lub Jutrznia
wielkanocna (na Śląsku Cieszyńskim o godz. 5.oo). Nabożeństwo nosi charakter
wielkanocnej radości, zarówno w liturgii, w pieśniach ludu i chóru, ksiądz ubrany jest znowu
w białą albę, paramenty i kwiaty są koloru białego. Podobnie jak w Boże Narodzenie, o
godzinie 9.00 lub 10.00 odprawiane są nabożeństwa główne, zazwyczaj ze Spowiedzią i
Sakramentem Ołtarza. Przy śniadaniu wielkanocnym obowiązkowo jest malowane jajko
wielkanocne – symbol życia, bo jak małe kurczątko wychodzi ze skorupy do samodzielnego
życia, tak PAN wstał z martwych z grobu kamiennego.
ZESŁANIE DUCHA ŚWIĘTEGO obchodzone w 50 dni po Wielkanocy, a 10 dni
po Wniebowstąpieniu Pańskim i wprowadzone w Kościele dopiero w roku 1334, ze względu
na degradację w Polsce drugiego dnia świątecznego, w którym wspominamy założenie
Kościoła i dzień modlitwy o jedność Kościoła, może nie jest tak uroczyście obchodzone. W
Niemczech na przykład ewangelicy, katolicy, prawosławni i inne wyznania w ten dzień
gromadzą się na nabożeństwach ekumenicznych kończąc w ten sposób II Ekumeniczny
Tydzień Powszechnej Modlitwy o Jedność Chrześcijan (od Niedzieli Exaudi). Kościoły
niekatolickie zastanawiają się na tym, jak będą obchodzić ekumeniczne nabożeństwa, skoro
już dwukrotnie Watykan wypowiedział się o nieuznaniu Kościołów Reformacyjnych
wywodzących się z Reformacji XVI wieku za prawdziwe i pełnoprawne Kościoły. Inny
stosunek ma Kościół Rzymsko – Katolicki do Kościoła Prawosławnego, czy też do
Kościołów Starokatolickich. Coprawda Kościołowi luterańskiemu wcale nie zależy na
uznawaniu go przez Watykan jako prawdziwego Kościoła, gdyż i tak niezależnie od uznania
3
czy nieuznania go jest cząstką prawdziwego chrześcijańskiego Kościoła Powszechnego, choć
nie uznaje rzymskiej eklesiologii. W wielu parafiach naszego Kościoła w ten dzień odbywa
się konfirmacja (katolickie bierzmowanie), podczas której młodzież potwierdza przymierze
chrztu świętego i ślubuje dozgonną wierność Panu Jezusowi i Swojemu Kościołowi
Ewangelicko – Augsburskiemu.
EWANGELICKIE ŚWIĘTA PARTYKULARNE
Kościoły luterańskie oprócz wspólnych wielkich świąt chrześcijańskich i dni
poświęconych świętym Pańskim (np. Apostołów, trzy święta maryjne – 2 II, 25 III, 2 VII,
oraz 1 listopada Pamiątka Świętych Pańskich i Pamiątka Umarłych) posiadają również swoje
własne, partykularne święta, niezależnie od świąt ogólnochrześcijańskich. Do tych świąt
należy zaliczyć:
1. Dzień Pokuty i Modlitwy w Popielec dla całej Polski, oraz diecezjalne dnie pokuty: 8
grudnia na Śląsku Cieszyńskim, w środę przed Niedzielą Wieczności na Górnym Śląsku i
na Mazurach (dzień ten został zalecany przez „Panów landów” w czasie
niebezpieczeństwa zalewu tureckiego, jak i zaraźliwych chorób). Na Zaolziu dzień ten
obchodzi się albo wg tradycji z czasów po roku 1861 - 8 grudnia, albo w przedostatnią
Niedzielę Roku Kościelnego (nowy zwyczaj). Kiedyś w ten dzień zawsze śpiewana była
litania ks. dr. Marcina Lutra [ŚE 371], lub specjalna litania na Śląsku Cieszyńskim [ŚE
370]. Dziś należałoby ją znowu przywrócić w całym Kościele zarówno w Polsce, jak i w
Czechach, bo jest to stara tradycja i dobra tradycja. W wielu parafiach w Dzień Pokuty i
Modlitwy sprawowana jest Spowiedź i Wieczerza Pańska. Ołtarz w ten dzień ubrany jest
na fioletowo – w kolorze pokuty, ksiądz ubrany jest tylko w czarną togę, a wierni
przychodzą w ciemnych strojach. Najważniejszym jednak momentem jest wzywanie ludzi
do czynienia pokuty i zawierzenia Ewangelii, jak to czynił Pan Jezus na początku swej
mesjańskiej działalności i jak to czynił ten, który Mu gotował drogę – św. Jan Chrzciciel.
2. Pamiątka położenia i poświęcenia kamienia węgielnego pod kościół i pamiątka
poświęcenia kościoła w kolejną rocznicę obchodzona już od VI wieku przez starożytny
Kościół (w Kościele Rzymsko – Katolickim w ostatnią niedzielę października) jest
obchodzona jako święto parafialne w różnych terminach. Ten dzień, choć znany i
obchodzony w całej Polsce głównie w rocznice okrągłe zakończone „0” lub „5”, są
jednak corocznie bardzo uroczyście obchodzone głównie na Śląsku Cieszyńskim. Na ten
dzień do danej parafii przyjeżdżają goście z sąsiednich parafii, także chóry kościelne z
innych parafii. Uroczyste nabożeństwo lub nabożeństwa (w kościele i na placu
kościelnym) poprzedzone są tzw. porankiem pieśni i muzyki kościelnej. W czasie
nabożeństw kazanie wygłasza duchowny z innej parafii, a w czasie jubileuszy biskup
diecezjalny, lub Biskup – Zwierzchnik Kościoła w Polsce. Po nabożeństwie rodziny
(także krewni zamieszkali w innych miejscowościach) udają się do domów dla spożycia
uroczystego obiadu i kolacji. Na Śląsku Cieszyńskim taka uroczystość jest, więc wielkim
świętem rodzinnym.
3. Dziękczynne Święto Żniw w najbliższą niedzielę po 29 września, w niedzielę po św.
Michale Archaniele, czyli pomiędzy 30 września (np. w roku 2007), a 6 października.
Święto to powstało w Kościele ewangelickim w XVII wieku. Jest to jednak
problematyczny termin w naszej obecnej strefie klimatycznej, gdyż właściwe źniwa mają
4
już wcześniej miejsce. Dlatego też Kościół katolicki w Polsce ten dzień obchodzi na
przełomie sierpnia i września. Dzień Dziękczynnego Święta Źniw obchodzony jest
niezwykle uroczyście. W długiej procesji dzieci przynoszą na rozpoczęcie nabożeństwa
dziękczynnego płody ziemi, a wierni w czasie nabożeństwa składają ofiarę pieniężną na
domy opieki. Ołtarz udekorowany jest tym, co Bóg nam dał w mijające lato dla
zaspokojenia naszych doczesnych potrzeb. My składamy Mu ofiarę dziękczynienia.
4. Pamiątka Reformacji 31 października. W ten sposób w Saksonii (Kursachsen) chciano
uczcić dzień przybicia przez ks. dr. Marcina Lutra w dniu 31 października 1517 r. 95 tez
na drzwiach kościoła zamkowego w Wittenberdze, które zapoczątkowały w Kościele
katolickim ruch odnowy zwany Reformacją. Dzień ten obchodzimy jest w sam dzień
przybicia tez 31 października, oraz w najbliższą niedzielę tej daty.
Również w mniejszym stopniu obchodzony jest dzień ogłoszenia Konfesji Augsburskiej
w dniu 25 czerwca 1530 r. Często w parafiach w dniach poprzedzających Święto
Reformacji odbywają się ewangelizacje lub rekolekcje. Nieraz w nabożeństwach tego
typu oprócz chóru występują tez dzieci lub młodzież z recytacjami wierszy związanych z
Świętem Reformacji, lub cytują urywki z tez i pism ks. dr. Marcina Lutra, albo czytane są
urywki z ksiąg symbolicznych luteranizmu (Księga Zgody z roku 1580). Święto
Reformacji jest typowym świętem konfesyjnym luteranizmu, chociaż w ostatnich latach
od podpisania w Augsburgu przez Watykan i Światową Federację Luterańską w dniu 31
października 1999 r. wspólnej deklaracji o usprawiedliwieniu z łaski przez wiarę w Jezusa
Chrystusa, na nabożeństwa reformacyjne zapraszani są także duchowni rzymsko-katoliccy
nie wyłączając biskupów.
5. Pamiątka Umarłych - w Polsce po roku 1945 Kościół Ewangelicko-Augsburski włączył
do kalendarza liturgicznego Dzień Wspominania Świętych Pańskich, a więc 1 listopada,
jako jednocześnie Pamiątkę Umarłych. W Czechach luteranie obchodzą Pamiątkę
Umarłych razem z braćmi i siostrami katolikami w dniu 2 listopada, jako, że 1 listopada
nie jest dniem wolnym od pracy. W Niemczech ustanowiona przez króla pruskiego
Fryderyka Wilhelma III dekretem gabinetowym w roku 1816 dla uczczenia poległych na
różnych frontach (głównie w czasie wojen napoleońskich) pamiątka umarłych jako tzw.
„Niedziela Zmarłych” obchodzona jest po dzień dzisiejszy w Niemczech w Niedzielę
Wieczności (Ostatnia Niedziela Roku Kościelnego).
6. Stary (31 XII) i Nowy Rok (1 I) zaczęto w Niemczech obchodzić od roku 1776. Luter
uważał, że zmiana roku to świeckie dnie i nie chciał ich obchodzić, ale stało się to wbrew
jego woli. Okazało się, że w tym przypadku Luter nie miał racji. Dlatego w późniejszych
wiekach tym dniom zmiany cywilnego roku nadano słusznie charakter religijny i
kościelny. Ponadto w dniu 1 stycznia obchodzimy jeszcze Święto Nadania Imienia Jezus.
(Ks. Jan Gross)
5