Autoreferat dr Tomasza Dzieciątkowskiego

Załącznik nr 3
Do wniosku o przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego
dr n. wet. Tomasza Dzieciątkowskiego
AUTOREFERAT
1. Imię i nazwisko:
Tomasz Jerzy Dzieciątkowski
2. Posiadane dyplomy i stopnie naukowe:
- 2000: dyplom magistra inżyniera biotechnologii (specjalność: biotechnologia w ochronie zdrowia
zwierząt), Międzywydziałowe Strudium Biotechnologii SGGW w Warszawie
- 2004: stopień doktora nauk weterynaryjnych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW w
Warszawie.
Rozprawa zatytułowana „Wpływ końskiego herpeswirusa typu 2 (EHV-2) na produktywne
zakażenie wirusem zakaźnego ronienia klaczy (EHV-1) w warunkach in vitro” (promotor: dr hab.
Danuta Klimuszko; recenzenci: prof. dr hab. Jerzy Kita/dr hab. Jerzy Rola) uzyskała wyróżnienie
Rady Wydziału Medycyny Weterynaryjnej SGGW.
3. Informacje o zatrudnieniu:
- od 13.04.2004: biolog w Katedrze Mikrobiologii Lekarskiej Warszawskiego Uniwersytetu
Medycznego
- od 03.08.2004: asystent w Zakładzie Mikrobiologii Samodzielnego Publicznego Centralnego
Szpitala Klinicznego w Warszawie.
4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 z dnia 14 marca 2003 roku o stopniach i
tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595 z późn.
zm.)
- cykl 6 publikacji poświęconych zakażeniom β-herpeswirusami wśród biorców allogenicznych
przeszczepów komórek krwiotwórczych, wykonanych w Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób
Wewnętrznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
4.1. Autorzy i tytuły publikacji:
1. Dzieciątkowski T, Przybylski M, Tomaszewska A, Rokicka M, Łuczak M.
Comparison of two methods used for monitoring low-copy cytomegalovirus infection
in a patient with chronic myeloid leukemia after unrelated umbilical cord blood
transplantation. Arch. Immunol. Ther. Exp. (Warsz). 2007; 55(3): 199-203. IF – 1,634
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na sformułowaniu hipotezy badawczej, zaplanowaniu
i wykonaniu oznaczeń molekularnych oraz opracowaniu i interpretacji wyników. Własny udział
procentowy szacuję na 55%.
2. Dzieciątkowski T, Przybylski M, Torosian T, Sulowska A, Łuczak M. Zakażenia
cytomegalowirusem (HHV-5, CMV) u biorców allogenicznych przeszczepów
komórek krwiotwórczych w Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych
Akademii Medycznej w Warszawie w latach 2004-2006. Acta Hemat. Pol. 2007;
38(3): 317-322
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na współudziale w sformułowaniu hipotezy
badawczej, zaplanowaniu i wykonaniu oznaczeń molekularnych oraz opracowaniu i
interpretacji wyników. Własny udział procentowy szacuję na 55%.
3. Dzieciątkowski T, Przybylski M, Torosian T, Tomaszewska A, Łuczak M.
Prevalence of human herpesvirus 6 antibodies and DNA in allogeneic stem cell
transplant patients: two-year single centre experience. Arch. Immunol. Ther. Exp.
(Warsz). 2008; 56(3): 201-206. IF – 1,432
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na sformułowaniu hipotezy badawczej, wykonaniu
oznaczeń serologicznych i molekularnych oraz opracowaniu i interpretacji wyników. Własny
udział procentowy szacuję na 55%.
4. Dzieciątkowski T, Przybylski M, Kawecki D, Gieryńska M, Sulowska A, Torosian T,
Łuczak M, Jędrzejczak WW, Młynarczyk G. Częstość występowania DNA ludzkiego
herpeswirusa typu 6 u pacjentów Samodzielnego Publicznego Centralnego Szpitala
Klinicznego w latach 2003-2007. Przegl. Epidemiol. 2009; 63(1): 35-38.
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na współudziale w sformułowaniu hipotezy
badawczej, zaplanowaniu i wykonaniu oznaczeń molekularnych oraz opracowaniu i
interpretacji wyników. Własny udział procentowy szacuję na 60%.
5. Dzieciątkowski T, Przybylski M, Tomaszewska A, Basak GW, Jędrzejczak WW,
Młynarczyk G. Detection of beta-herpesviruses in adult cord blood stem cell
recipients by real-time PCR - single centre study. Arch. Immunol. Ther. Exp. (Warsz).
2010; 58(5): 467-472. IF – 1,989
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał sformułowaniu hipotezy badawczej, zaplanowaniu i
wykonaniu oznaczeń molekularnych oraz opracowaniu i interpretacji wyników. Własny udział
procentowy szacuję na 55%.
6. Dzieciątkowski T, Przybylski M, Torosian T, Basak G, Jędrzejczak WW,
Młynarczyk G. Human herpesvirus 7 in allogeneic haemopoietic stem cell transplant
recipients in Central Clinical Hospital in Warsaw - three years survey. Intervirology.
2011; 54(1): 25-29. IF – 2.337
Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na współudziale w sformułowaniu hipotezy
badawczej, zaplanowaniu i wykonaniu oznaczeń molekularnych oraz opracowaniu i
interpretacji wyników. Własny udział procentowy szacuję na 60%.
4.2. Omówienie celu naukowego/artystycznego ww. pracy/prac i osiągniętych wyników wraz
z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania.
Przeszczepienie allogenicznych komórek krwiotwórczych jest postępowaniem z wyboru w
leczeniu wielu chorób rozrostowych układu krwiotwórczego, chorób limfoproliferacyjnych,
zespołów niewydolności szpiku i wrodzonych zespołów niedoboru odporności w przypadkach
braku zgodnego dawcy spokrewnionego [14]. Najpoważniejszym powikłaniem zabiegów
przeszczepiania komórek krwiotwórczych pochodzących ze szpiku, zwłaszcza od dawców
niespokrewnionych, są zakażenia wirusowe i grzybicze [15]. Uważa się natomiast, że
transplantacja komórek krwiotwórczych pochodzących z krwi pępowinowej związana jest z
mniejszym ryzykiem zakażenia związanego z przeniesieniem wirusa drogą wszczepienną
(zwłaszcza wirusa cytomegalii oraz wirusa Epsteina-Barr) [18].
Herpeswirusy są grupą DNA-wirusów wywołujących powszechne zakażenia w populacji
ludzkiej na całym świecie. Wirusy należące do β-herpeswirusów mają długi cykl replikacji a
zakażone komórki ulegają często powiększeniu (cytomegalia), czemu towarzyszy pojawianie się
jądrowych i cytoplazmatycznych ciałek wtrętowych. Charakterystyczną cechą jest silne związanie
wirionów potomnych ze strukturami błonowymi komórek gospodarza, powoduje to między
innymi powolne zakażanie sąsiednich komórek [16]. Wirusy z tej podrodziny powodują zakażenie
latentne w makrofagach oraz prawdopodobnie w subpopulacji CD8+ limfocytów T i w komórkach
gruczołów wydzielania wewnętrznego [12,16]. Na szczególne podkreślenie zasługuje zjawisko, iż
pierwotne zakażenie produktywne herpeswirusami (w tym członkami podrodziny β-herpesvirinae)
zawsze przechodzi w zakażenie latentne, które utrzymuje się do końca życia. Możliwość przejścia
zakażenia latentnego w zakażenie persystentne, podczas którego odbywa się stała produkcja
niewielkiej ilości wirionów potomnych bez objawów klinicznych i związane z tym utajone
nosicielstwo jest jedną z przyczyn szybkiego rozprzestrzenianiem się herpeswirusów w populacji
[12].
Ze względu na niezwykle szerokie rozpowszechnienie wirusa cytomegalii na całym świecie
zakażenia nim wciąż pozostają jedną z najbardziej znaczących przyczyn zachorowań i
śmiertelności u pacjentów po przeszczepieniu komórek krwiotwórczych [15]. Ryzyko wystąpienia
pełnoobjawowej choroby cytomegalowirusowej zależne jest od statusu immunologicznego dawcy
i biorcy, rodzaju przeszczepu oraz typu zastosowanej immunosupresji. Najczęściej obserwowaną
chorobą towarzyszącą infekcjom o etiologii CMV tej grupie chorych jest śródmiąższowe
zapalenie płuc, które notuje się najczęściej w okresie około 6 do 10 tygodni po transplantacji, a
ponowne symptomy w skrajnych przypadkach mogą się pojawiać wielokrotnie. Typowe objawy
cytomegalowirusowego zapalenia płuc to gorączka, kaszel bez odkrztuszania, hipoksemia,
przyspieszony oddech, obustronny śródmiąższowy naciek w płucach, a w obrazie radiologicznym
zmiany o charakterze „szkła mlecznego” [13]. Skuteczność chemioterapii zależy w dużej mierze
od poziomu replikacji wirusa we krwi i spada wraz z upływem czasu od początku zakażenia.
Stosowana rutynowo terapia gancyklowirem, prócz swego działania mielotoksycznego, coraz
częściej nie przynosi pożądanych rezultatów ze względu na rosnący odsetek szczepów CMV
opornych na ten preparat, jednak nadal jest terapią z wyboru [11]. Niestety, pomimo stosowanej
profilaktyki oraz leczenia wyprzedzającego (pre-emptive therapy), śmiertelność w tej grupie
pacjentów jest duża i wynosi powyżej 50% [13]. Zakażenie wirusem cytomegalii jest także
czynnikiem zwiększającym ryzyko wtórnych zakażeń bakteryjnych i grzybiczych oraz mogącym
nasilać stopień choroby „przeszczep przeciwko gospodarzowi” (Graft versus Host Disease –
GvHD). Znacznie rzadziej spotyka się przypadki innych schorzeń, jak: owrzodzeń żołądkowojelitowych, zapaleń wątroby czy zahamowania czynności szpiku kostnego [13,15].
Zakażenia spowodowane przez ludzkiego herpeswirusa 6 mogą dotyczyć 38-60% biorców
przeszczepów komórek krwiotwórczych, zaś szczyt wiremii obserwuje się najczęściej w ciągu
pierwszych 4-6 tygodni po transplantacji [13]. Pierwsze pozytywne wyniki testów wykrywających
DNA HHV-6 notowane są zazwyczaj po 19-25 dniach, zaś dla HHV-7 po 15-20 dniach od
przeszczepienia. Zakażenia herpeswirusem typu 6 w tej grupie chorych są obecnie wiązane z
wieloma jednostkami chorobowymi, począwszy od stanów gorączkowych, poprzez neuroinfekcje
do chorób limfoproliferacyjnych włącznie [13,20]. Występowanie HHV-6 oraz HHV-7 wcześniej
niż zakażeń spowodowanych przez wirusa cytomegalii może sugerować interakcje pomiędzy
betaherpeswirusami [3]. Obecność HHV-7 jest prawdopodobnym czynnikiem ułatwiającym
reaktywację latentnej formy CMV, natomiast dokładne związki pomiędzy HHV-6 i HHV-7 wciąż
pozostają niewyjaśnione. W badaniach in vitro wykazano bowiem udział HHV-7 jako czynnika
przerywającego latencję HHV-6, jednak zależności tej nie udowodniono w pełni w warunkach in
vivo[2].
Ze względu na fakt, iż β-herpeswirusy są potencjalnie niebezpiecznymi patogenami dla osób z
niedoborami immunologicznymi, konieczne stało się opracowanie szybkich i wiarygodnych
technik diagnostycznych pozwalających wykryć patogen w badanym materiale biologicznym. W
diagnostyce stosuje się m.in.: detekcję wirusa w hodowli komórkowej, badania serologiczne, czy
wykrywanie kwasów nukleinowych w oparciu o techniki biologii molekularnej. Ze względu na
upośledzenie funkcjonowania układu odpornościowego w grupach pacjentów poddanych
immunosupresji, tradycyjne badania serologiczne wyrażają się często zbyt małą czułością i zostały
zastąpione przez testy PCR, ze szczególnym uwzględnieniem ilościowego PCR z detekcją w
czasie rzeczywistym (real-time PCR, qPCR) [1,11].
Celem prowadzonych badań było więc zbadanie użyteczności metod opartych na zasadzie
real-time PCR w diagnostyce zakażeń powodowanych przez przedstawicieli podrodziny βherpesvirinae wśród biorców allogenicznych przeszczepów komórek krwiotwórczych, określenie
częstości infekcji powyższymi patogenami w tej grupie chorych oraz zbadanie potencjalnych
współzależności pomiędzy β-herpeswirusami.
Badaniom poddano 1357 próbek pobranych od 100 pacjentów poddanych 104 zabiegom
przeszczepienia allogenicznych komórek krwiotwórczych w Klinice Hematologii, Onkologii i
Chorób Wewnętrznych WUM w latach 2005-2009. Próbki surowicy krwi użyte w
doświadczeniach pobierane były wielokrotnie (mediana: 11; przy zakresie 3-21 próbek) od
poszczególnych pacjentów - pierwszy raz w dniu przeszczepienia, a następnie w odstępach 5-7 dni
do 100 dnia po przeszczepieniu, w ramach rutynowego monitorowania wiremii CMV
wykonywanego po zabiegach hematologicznych. Oznaczenia poziomu DNA wirusa cytomegalii
wykonywane były z wykorzystaniem komercyjnego zestawu CMV Quant Kit® (Roche
Diagnostics), zaś badania w kierunku DNA herpeswirusów typu 6 i 7 prowadzono używając
ilościowych metod real-time PCR zaprojektowanych i zwalidowanych w Katedrze i Zakładzie
Mikrobiologii Lekarskiej WUM. Jednocześnie w próbkach surowic pobranych przed zabiegiem
przeszczepieienia badano przy pomocy testów ELISA obecność swoistych przeciwciał anty-CMV
(NovaTec) oraz anty-HHV-6 (PanBio) w klasach IgM oraz IgG. Nie wykonano oznaczenia
przeciwciał skierowanych przeciwko herpeswirusowi typu 7, ze względu na brak na rynku
stosownych zestawów diagnostycznych.
W okresie przedprzeszczepowym nie stwierdzono przeciwciał w klasie IgM skierowanych
przeciwko wirusowi cytomegalii u żadnego badanego pacjenta. Swoiste przeciwciała w klasie IgG
wykryto natomiast u 89 biorców allogenicznych przeszczepów komórek krwiotwórczych (89%).
W tej grupie chorych wykazano także obecność przeciwciał w klasie IgM skierowanych
przeciwko HHV-6 u 6 osób (6%), zaś w klasie IgG w 61 próbkach uzyskano wyniki dodatnie, w
21 wątpliwe i w 18 ujemne [7].
Podczas badań technikami biologii molekularnej obecność specyficznych sekwencji wirusa
cytomegalii stwierdzono w materiale pobranym od 29 pacjentów (29,0%), zaś DNA HHV-6 oraz
HHV-7 wykryto u odpowiednio 33 (33%) i 47 (47%) osób po przeszczepieniu allogenicznych
komórek krwiotwórczych w latach 2005-2009 [6,7,8]. Po porównaniu markerów serologicznych
zakażenia CMV u dawcy i biorcy można przypuszczać, że w 22 przypadkach (76%) wystąpienie
choroby cytomegalowirusowej miało najprawdopodobniej charakter reaktywacji endogennego
wirusa ze stanu latencji pod wpływem zastosowanej terapii immunosupresyjnej. Etiologia
pozostałych 7 przypadków (24%), gdzie wykryto przeciwciała anty-CMV zarówno u pacjenta i
dawcy, nie jest jednoznaczna i wymagałaby kosztownej szczegółowej analizy sekwencji badanego
szczepu wirusa. Badany za pomocą techniki real-time PCR poziom wiremii CMV u większości
pacjentów oscylował na niskim poziomie i wynosił około 1000-1800 kopii/ml krwi , choć
sporadycznie osiągał wyższe wartości (6500-5700000 kopii/ml) [7]. DNA cytomegalowirusa
stwierdzano najczęściej w pierwszym trymestrze po transplantacji (od 45 do 80 dnia), rzadziej w
okresie późniejszym. Wiremia na poziomie wykrywalnym technikami biologii molekularnej
utrzymywała się przez okres 2-5 tygodni. Obserwacje te zgodne są z danymi literaturowymi, gdzie
mediana czasu, po którym zanotowano ujawnienie się zakażenia CMV wynosi około 42 dni, zaś
średni czas trwania infekcji to 19 dni [11, 13].
Aktywne zakażenie wirusem cytomegalii u większości pacjentów poddanych zabiegowi
allogenicznego przeszczepienia komórek krwiotwórczych najczęściej przebiegało bez wyraźnie
zaznaczonych objawów klinicznych: obserwowano gorączkę i sporadycznie objawy ze strony
układu oddechowego [9]. Tylko u dziewięciu osób stwierdzono pełnoobjawową chorobę
cytomegalowirusową, przebiegającą z ciężkim zapaleniem płuc o prawdopodobnej etiologii CMV;
u trzech innych w trakcie trwania wiremii nastąpiło dodatkowo zaostrzenie choroby „przeszczep
przeciwko gospodarzowi” [6].
Podczas retrospektywnych badań w kierunku DNA ludzkiego herpeswirusa typu 6
wykonanych z użyciem metody real-time PCR, obecność specyficznych sekwencji HHV-6
stwierdzono u 33% badanych pacjentów poddanych zabiegowi przeszczepienia allogenicznych
komórek krwiotwórczych [7]. Materiał genetyczny HHV-6 stwierdzano zazwyczaj w ciągu
pierwszych 6 tygodni po zabiegu transplantacji komórek krwiotwórczych (od 18 do 41 dnia), zaś
jego wykrywalny poziom utrzymywał się najczęściej przez 7-25 dni. Badany ilościowo za pomocą
metody real-time PCR poziom kopii wirusa u większości osób był niski i wynosił zazwyczaj ok.
300-3000 kopii/ml surowicy krwi [7,8]. Dokładne powiązanie występowania DNA HHV-6 ze
śmiertelnością okołoprzeszczepową nie jest możliwe, choć dwunastu pacjentów (12%) zmarło w
trakcie wykrywalnej wiremii [7]. Objawy kliniczne obserwowane w tym czasie manifestowały się
zazwyczaj gorączką, zaostrzeniem choroby „przeszczep przeciwko gospodarzowi” lub też
dodatkowo zaburzeniami neurologicznymi.
Rozpowszechnienie herpeswirusa typu 6 w populacji powoduje, iż obecność jego DNA
stwierdzano w Polsce zarówno u pacjentów po przeszczepieniach narządów unaczynionych [4],
jak i komórek krwiotwórczych [19]. Choć dane pochodzące z kraju są skąpe i dotyczą nielicznych
ośrodków, to zakażenia o etiologii HHV-6 powinny być brane pod uwagę u osób z niedoborami
immunologicznymi, zwłaszcza gdy rutynowe badania w kierunku innych herpeswirusów, takich
jak CMV i EBV dają wyniki negatywne. Opisywana w literaturze światowej częstość wykrywania
DNA herpeswirusa typu 6 u pacjentów onko-hematologicznych jest zbliżona do zaobserwowanej
w badaniach prowadzonych w Katedrze Mikrobiologii Lekarskiej WUM i waha się pomiędzy 3050% [8,20]. W diagnostyce różnicowej, prócz coraz powszechniej stosowanych testów biologii
molekularnej, pomocny może być okres zachorowania. Obserwuje się bowiem, że do zakażeń
HHV-6 najczęściej dochodzi pomiędzy 15 a 40 dniem po przeszczepieniu, a więc wcześniej niż do
infekcji spowodowanych przez wirusa cytomegalii czy wirusa Epsteina-Barr [20].
W wykonanych podobnie jak w przypadku DNA HHV-6 oznaczeniach materiału
genetycznego herpeswirusa typu 7,
jego sekwencje wykryto w próbkach pobranych od 47
chorych (47%). U czworga z nich DNA HHV-7 stwierdzono w pojedynczej próbce, u pozostałych
wynik dodatni uzyskano w dwóch lub większej ilości próbek [10]. Poziom wiremii określony za
pomocą ilościowego badania real-time PCR był zazwyczaj niski (pomiędzy 200 a 3000 kopii/ml),
zaś sama wiremia obserwowana była pomiędzy 20 a 60 dniem po przeszczepieniu. Zakażenia te
były najprawdopodobniej efektem reaktywacji latentnej formy HHV-7 pod wpływem
zastosowanej immunosupresji. Jest to jednak wyłącznie hipoteza, oparta na biologii pozostałych
herpeswirusów, jako że brak jest standaryzowanych metod służących do badania obecności
przeciwciał skierowanych przeciwko HHV-7 [10].
Zakażenia herpeswirusem typu 7 u osób z zaburzeniami odporności wiązane są głównie: z
zapaleniami wątroby u pacjentów poddanych jej przeszczepieniu, zapaleniami mózgu w grupie
chorych po transplantacji komórek krwiotwórczych oraz sporadycznie z ostrym odrzuceniem
przeszczepu . Dostępne dane literaturowe wskazują także na możliwość uczestniczenia HHV-7 w
reaktywacji wirusa cytomegalii ze stanu latencji oraz zaostrzania przebiegu choroby
cytomegalowirusowej, co sugerować może wcześniejsze wykrywanie DNA herpeswirusa typu 7 w
cięższych przypadkach zakażeń CMV [3]. Podobne obserwacje uzyskano na podstawie badań
przeprowadzonych w Katedrze Mikrobiologii Lekarskiej WUM, choć zaznaczyć należy iż
obserwowano
także
przypadki
wiremii
HHV-7
podczas
aktywnego
zakażenia
cytomegalowirusem. Większość pacjentów, u których wykrywano DNA herpeswirusa typu 7
wykazywała łagodne objawy – określane głównie jako “gorączka o nieustalonej etiologii”. Nie
wykazano natomiast żadnego związku pomiędzy wiremią HHV-7 a zwiększoną śmiertelnością w
badanej grupie chorych [10].
Prawidłowe monitorowanie oraz profilaktyka zakażeń potransplantacyjnych stanowią istotny
czynnik w terapii osób poddanych przeszczepieniu komórek krwiotwórczych. Dotyczy to
zwłaszcza diagnostyki zakażeń herpeswirusami, których rozpowszechnienie w populacji zwiększa
ryzyko zakażeń oportunistycznych w tej grupie chorych. Wykorzystując technikę ilościowej realtime PCR w badaniach prowadzonych w Katedrze i Zakładzie Mikrobiologii Lekarskiej WUM
wykazano, iż infekcje spowodowane przez β-herpeswirusy dotyczą poważnego odsetka pacjentów
po transplantacji allogenicznych komórek krwiotwórczych, szczególnie osób poddanych
przeszczepieniom komórek macierzystych izolowanych z krwi pępowinowej [9]. Jednocześnie
stwierdzono, że zjawisko współzakażeń tymi patogenami jest powszechne [9,10]. Dotyczy to
zwłaszcza koinfekcji herpeswirusem typu 7 oraz wirusem cytomegalii, gdzie dalsze badania
prowadzone we współpracy z Kliniką Przeszczepiania Komórek Krwiotwórczych Instytutu
Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie, wykazały iż wiremia HHV-7 nasila poziom wiremii
CMV oraz czas jej trwania [17]. Użycie w rutynowych procedurach diagnostyce ultraczułych
metod biologii molekularnej gwarantuje wykrycie materiału genetycznego wirusów przy
niezwykle niskim poziomie wiremii, wynoszącym około kilkudziesięciu kopii/ml materiału
badanego [5]. Umożliwia to odpowiednio wczesne zastosowanie właściwego leczenia
przeciwwirusowego i ograniczenie czasu trwania wiremii. Jest to zgodne z obserwacjami innych
autorów, gdzie opisywana skuteczność chemioterapii zależała w dużej mierze od poziomu
wirusów we krwi i spadała wraz z upływem czasu od początku zakażenia. Stosowana rutynowo w
przypadku zakażeń β-herpeswirusami terapia z użyciem gancyklowiru, pomimo swego działania
mielotoksycznego, jest nadal terapią z wyboru [11]. Istotne jest więc jak najszybsze ograniczenie
podawanych dawek w miarę spadku wykrywalnej wiremii.
Podsumowując – w wyniku badań prowadzonych w Katedrze Mikrobiologii Lekarskiej
WUM, poświęconych zakażeniom β-herpeswirusami wśród biorców allogenicznych przeszczepów
komórek krwiotwórczych, wykazano jednoznacznie celowość rutynowego monitorowania zakażeń
wirusem cytomegalii z użyciem techniki real-time PCR. Jednocześnie stwierdzono przydatność
oznaczania poziomu DNA ludzkich herpeswirusów typu 6 i 7 w tej samej grupie chorych; badania
takie pomogły bowiem ustalić potencjalne współzależności pomiędzy tymi patogenami. Dodatkowo
w wyniku powyższych prac ustalono częstość występowania DNA wirusa cytomegalii oraz
herpeswirusów typu 6 i 7, a także przedziały czasowe największego zagrożenia zakażeniami o
etiologii β-herpesvirinae u osób poddanych zabiegom allogenicznej transplantacji komórek
krwiotwórczych w Polsce.
Wnioski:
1. Testy biologii molekularnej oparte na technice real-time PCR są użytecznym narzędziem do
wykrywania zakażeń o etiologii β-herpesvirinae u osób poddanych zabiegowi przeszczepienia
allogenicznych komórek krwiotwórczych. Umożliwiają one zarówno wczesne wykrycie
zakażenia,
jak
i
zastosowanie
oraz
monitorowanie
odpowiedniego
leczenia
przeciwwirusowego.
2. Ze względu na rozpowszechnienie HHV-5 w populacji i potencjalne ryzyko dla pacjentów
poddanych immunosupresji wskazane jest ciągłe monitorowanie cytomegalowirusa w tej
grupie chorych.
3. Obserwowane równoczesne zakażenia pozostałymi β-herpeswirusami mogą wskazywać na
istniejące pomiędzy nimi oddziaływania synergistyczne.
4. Osoby dorosłe poddane przeszczepieniu komórek krwiotwórczych pochodzących z krwi
pępowinowej są szczególnie narażone na zakażenia spowodowane przez przedstawicieli βherpesvirinae a spowodowane najprawdopodobniej przez ich reaktywację ze stanu latencji.
Piśmiennictwo:
1. Allice T, Enrietto M, Pittaluga F, Varetto S, Franchello A, Marchiaro G, Ghisetti V.
Quantitation of cytomegalovirus DNA by real-time polymerase chain reaction in peripheral
blood specimens of patients with solid organ transplants: comparison with end-point PCR and
pp65 antigen test. J Med Virol 2006; 78(7): 915-922.
2. Boutolleau D, Fernandez C, André E, Imbert-Marcille BM, Milpied N, Agut H, GautheretDejean A. Human herpesvirus (HHV)-6 and HHV-7: two closely related viruses with different
infection profiles in stem cell transplantation recipients. J Infect Dis 2003; 187(2): 179-186.
3. Chapenko S, Trociukas I, Donina S, Chistyakov M, Sultanova A, Gravelsina S, Lejniece S,
Murovska M. Relationship between beta-herpesviruses reactivation and development of
complications after autologous peripheral blood stem cell transplantation. J Med Virol 2012;
84(12): 1953-1960.
4. Dęborska-Materkowska D, Sadowska A, Matłosz B, Zegarska J, Durlik M. Zakażenie ludzkim
wirusem herpes typu 6 u biorcy alloprzeszczepu nerki - opis przypadku. Przegl Epidemiol
2006; 60(1): 141-146.
5. Dzieciątkowski T, Przybylski M, Tomaszewska A, Rokicka M, Łuczak M. Comparison of two
methods used for monitoring low-copy cytomegalovirus infection in a patient with chronic
myeloid leukemia after unrelated umbilical cord blood transplantation. Arch Immunol Ther
Exp (Warsz) 2007; 55(3): 199-203.
6. Dzieciątkowski T, Przybylski M, Torosian T, Sulowska A, Łuczak M. Zakażenia
cytomegalowirusem (HHV-5, CMV) u biorców allogenicznych przeszczepów komórek
krwiotwórczych w Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych Akademii
Medycznej w Warszawie w latach 2004-2006. Acta Hemat Pol 2007; 38(3): 317-322.
7. Dzieciątkowski T, Przybylski M, Torosian T, Tomaszewska A, Łuczak M. Prevalence of
human herpesvirus 6 antibodies and DNA in allogeneic stem cell transplant patients: two-year
single centre experience. Arch Immunol Ther Exp (Warsz) 2008; 56(3): 201-206.
8. Dzieciątkowski T, Przybylski M, Kawecki D, Gieryńska M, Sulowska A, Torosian T, Łuczak
M, Jędrzejczak WW, Młynarczyk G. Częstość występowania DNA ludzkiego herpeswirusa
typu 6 u pacjentów Samodzielnego Publicznego Centralnego Szpitala Klinicznego w latach
2003-2007. Przegl Epidemiol 2009; 63(1): 35-38.
9. Dzieciątkowski T, Przybylski M, Tomaszewska A, Basak GW, Jędrzejczak WW, Młynarczyk
G. Detection of beta-herpesviruses in adult cord blood stem cell recipients by real-time PCR single centre study. Arch Immunol Ther Exp (Warsz) 2010; 58(5): 467-472.
10. Dzieciątkowski T, Przybylski M, Torosian T, Basak G, Jędrzejczak WW, Młynarczyk G.
Human herpesvirus 7 in allogeneic haemopoietic stem cell transplant recipients in Central
Clinical Hospital in Warsaw - three years survey. Intervirology 2011; 54(1): 25-29.
11. Emery VC. Investigation of CMV disease in immunocompromised patients. J Clin Pathol
2001; 54(2): 84-88.
12. Goodrum F, Caviness K, Zagallo P. Human cytomegalovirus persistence. Cell Microbiol
2012; 14(5): 644-655.
13. Griffiths PD, Clark DA, Emery VC. Betaherpesviruses in transplants recipients. J Antimicrob
Chemother 2000; 45(S3):29-34.
14. Ljungman P, Urbano-Ispizua A, Cavazzana-Calvo M, Demirer T, Dini G, Einsele H, Gratwohl
A, Madrigal A, Niederwieser D, Passweg J, Rocha V, Saccardi R, Schouten H, Schmitz N,
Socie G, Sureda A, Apperley J. Allogeneic and autologous transplantation for haematological
disaeses, solid tumours and immune disorders: definitions and current practice in Europe.
Bone Marrow Transplant 2006; 37(5): 439-449.
15. Parody R, Martino R, Rovira M, Vazquez L, Vázquez MJ, de la Cámara R, Blazquez C,
Fernández-Avilés F, Carreras E, Salavert M, Jarque I, Martín C, Martínez F, López J, Torres
A, Sierra J, Sanz GF. Severe infections after unrelated donor allogeneic hematopoietic stem
cell transplantation in adults: comparison of cord blood transplantation with peripheral blood
and bone marrow transplantation. Biol Blood Marrow Transplant 2006; 12(7): 734-748.
16. Sinclair J, Sissons P. Latency and reactivation of human cytomegalovirus. J Gen Virol 2006;
87(P7): 1763-1779.
17. Tomaszewska A, Kryśko A, Dzieciątkowski T, Przybylski M, Basak GW, Hałaburda K,
Piekarska K, Sulowska A, Nasiłowska-Adamska B, Młynarczyk G, Jędrzejczak WW,
Mariańska B. Co-infections with cytomegalovirus and human herpesvirus type 7 in adult
Polish allogeneic haematopoietic stem cell transplant recipients. Arch Immunol Ther Exp.
(Warsz) 2013; 61: DOI: 10.1007/s00005-013-0252-z
18. Tse W, Laughlin MJ. Umbilical cord blood transplantation: a new alternative option.
Hematology Am Soc Hematol Educ Program 2005, 377-383.
19. Zawilinska B, Kopec J, Szostek S, Piatkowska-Jakubas B, Skotnicki AB, Kosz-Vnenchak M.
Lymphotropic herpesvirus DNA detection in patients with active CMV infection - a possible
role in the course of CMV infection after hematopoietic stem cell transplantation. Med Sci
Monit 2011; 17(8): 432-441.
20. Zerr DM, Corey L, Kim HW, Huang ML, Nguy L, Boeckh M. Clinical outcomes of human
herpesvirus 6 reactivation after hematopoietic stem cell transplantation. Clin Infect Dis 2005;
40(7): 932-940.
5. Pozostałe osiągnięcia naukowe:
Pracę naukową rozpocząłem jako student 4 roku Międzywydziałowego Studium
Biotechnologii SGGW w Pracowni Wirusologii Katedry Mikrobiologii i Immunologii, Wydziału
Weterynaryjnego. Tematem mojej pracy magisterskiej było badanie ekspresji RNA związanego z
latencją (LR-RNA) herpeswirusa koni typu 1 w leukocytach krwi obwodowej koni. Badania
dotyczące zakażeń końskimi herpeswirusami kontynuowałem podczas studiów doktoranckich
prowadzonych w Katedrze Nauk Przedklinicznych, Wydziału Medycyny Weterynaryjnej. Zostały
one uwieńczone obroną rozprawy doktorskiej, zatytułowanej: „Wpływ końskiego herpeswirusa
typu 2 (EHV-2) na produktywne zakażenie wirusem zakaźnego ronienia klaczy (EHV-1) w
warunkach in vitro”. Promotorem jej była dr hab. Danuta Klimuszko, zaś recenzentami prof. dr
hab. Jerzy Kita oraz dr hab. Jerzy Rola. Sama praca uzyskała zaś wyróżnienie Rady Wydziału
Medycyny Weterynaryjnej SGGW.
Po obronie pracy doktorskiej i zatrudnieniu w Katedrze i Zakładzie Mikrobiologii Lekarskiej
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego tematyka moich badań skupiona była na wirusowych
zakażeniach u osób poddanych zabiegowi przeszczepienia komórek krwiotwórczych. Oprócz prac
prowadzonych nad występowaniem infekcji o etiologii β-herpesvirinae w tej grupie chorych, które
wskazałem jako znaczące osiągnięcie wynikające z art. 16 ust. 2 z dnia 14 marca 2003 roku o
stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595 z
późn. zm.), tematem moich pozostałych prac było zastosowanie techniki reakcji łańcuchowej
polimeryzacji z detekcją w czasie rzeczywistym (real-time PCR; qPCR) w wykrywaniu i/lub
analizie ilościowej materiału genetycznego wirusów. Zaprojektowane i zwalidowane z moim
współudziałem testy do wykrywania DNA lub RNA wirusów wykorzystywane były w trakcie
dalszych badań prowadzonych w Katedrze i Zakładzie Mikrobiologii Lekarskiej WUM a
poświęconych zakażeniom adenowirusami u osób z zaburzeniami odporności oraz w ramach
współpracy z Kliniką Przeszczepiania Komórek Krwiotwórczych Instytutu Hematologii i
Transfuzjologii w Warszawie podczas oznaczeń częstości zakażeń α-herpeswirusami oraz
koinfekcji wirusem cytomegalii i herpeswirusem typu 7 u pacjentów poddanych transplantacji
allogenicznych komórek krwiotwórczych.
Mój dotychczasowy dorobek naukowy obejmuje 61 publikacji, o łącznej wartości IF= 28,134
oraz 40 doniesień prezentowanych na międzynarodowych i krajowych konferencjach naukowych.
Osiągnęły one według punktacji naukowej MNiSzW łączną liczbę 639 punktów, zaś ich Index
Copernicus (IC) wynosi 431,84. Sumaryczny impact factor publikacji, których jestem pierwszym
autorem wynosi IF= 17,345, w tym prac wskazanych jako znaczące osiągnięcie wynikające z art.
16 ust. 2 z dnia 14 marca 2003 roku o stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w
zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595 z późn. zm.) IF= 7,392. Publikacje mojego współautorstwa
cytowane były (bez autocytowań) na podstawie bazy Web of Science 16 razy i osiągnęły indeks
Hirscha h= 3 (dane z dn. 05.08.2013).
Prace powyższe opublikowane były w: Acta Haematologica Polonica (2), Acta Virologica (1),
Annales of Medical Sciences (1), Archives of Virology (2), Archivum Immunologiae et Therapiae
Experimentalis (6), Ginekologia Praktyczna (2), Intervirology (1), Journal of Clinical Virology
(1), Medycyna Doświadczalna i Mikrobiologia (11), Medycyna Weterynaryjna (4), Planta Medica
(1), Polish Journal of Veterinary Science (5), Postępy Mikrobiologii (10), Przegląd
Dermatologiczny (4), Przegląd Epidemiologiczny (3), Transplantation Proceedings (1), Zakażenia
(3), Życie Weterynaryjne (3).
6. Życiorys dydaktyczny:
6.1 Prowadzona działalność dydaktyczna:
Prowadzenie wykładów i ćwiczeń z przedmiotu „mikrobiologia lekarska” dla studentów 3
roku II Wydziału Lekarskiego WUM w latach 2008-2013.
Prowadzenie wykładów i ćwiczeń z przedmiotu „diagnostyka mikrobiologiczna” dla
studentów 4 roku Oddziału Analityki Medycznej Wydziału Farmaceutycznego WUM w
latach 2011-2013.
Udział w organizacji i prowadzeniu wykładów na kursie specjalizacyjnym „Etiologia,
obraz kliniczny i diagnostyka zakażeń wirusowych”, organizowanym przez WUM w
latach 2006, 2007, 2008, 2010 oraz 2013 w ramach specjalizacji „mikrobiologia
medyczna”.
Udział w organizacji i prowadzeniu wykładów oraz ćwiczeń na kursach specjalizacyjnych
„Metody biologii molekularnej w dagnostyce mikrobiologicznej”, organizowanym przez
WUM w roku 2010 w ramach specjalizacji „mikrobiologia medyczna”.
Udział w organizacji i prowadzeniu wykładów oraz ćwiczeń na kursach specjalizacyjnych
„Serologiczna diagnostyka wybranych zakażeń bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych
oraz zakażeń pasożytniczych”, organizowanym przez WUM w roku 2010 w ramach
specjalizacji „mikrobiologia medyczna”.
6.2 Promotorstwo prac dyplomowych:
Promotorstwo pracy magisterskiej Łukasza Chabrosa: „Modyfikacja i optymalizacja
metod PCR do wykrywania regionu MIE ludzkiego herpeswirusa typu 5”, obronionej w
roku 2008 na Międzywydziałowym Studium Biotechnologii SGGW w Warszawie.
Promotorstwo pracy magisterskiej Agnieszki Roli: „Zastosowanie metody real-time PCR
z użyciem sond TaqMan do wykrywania zakażeń adenowirusami człowieka”, obronionej
w roku 2008 na Wydziale Rolnictwa i Biologii SGGW w Warszawie.
Promotorstwo pracy inżynierskiej Eweliny Osińskiej: „Zakażenia betaherpeswirusami u
pacjentów z wtórnymi niedoborami odporności”, obronionej w roku 2010 na
Międzywydziałowym Studium Biotechnologii SGGW w Warszawie.
Promotorstwo
pracy
magisterskiej
Sylwii
Rynans:
„Występowanie
zakażeń
adenowirusowych u pacjentów hematologicznych z wtórnymi zaburzeniami odporności”,
obronionej w roku 2010 na Międzywydziałowym Studium Biotechnologii SGGW w
Warszawie
Promotorstwo pracy magisterskiej Karoliny Karabin: „Zastosowanie metody real-time
PCR z użyciem sond TaqMan® do wykrywania zakażeń ludzkimi herpeswirusami typu 1 i
2”, obronionej w roku 2010 na Wydziale Rolnictwa i Biologii SGGW w Warszawie.
Promotorstwo pracy magisterskiej Emilii Chudzik: „Zastosowanie metody real-time PCR
z użyciem sond typu HybProbe® do wykrywania zakażeń ludzkimi herpeswirusami typu 1
i 2”, obronionej w roku 2010 na Wydziale Rolnictwa i Biologii SGGW w Warszawie.
Promotorstwo pracy licencjackiej Angeliki Długosz: „Udział ludzkich wirusów
brodawczaka w onkogenezie”, obronionej w roku 2010 na Wydziale Rolnictwa i Biologii
SGGW w Warszawie.
Promotorstwo pracy magisterskiej Eweliny Osińskiej: „Zastosowanie metody real-time
PCR z użyciem sond typu HybProbe® do wykrywania DNA końskiego herpeswirusa typu
2 (EHV-2)”, obronionej w roku 2011 na Międzywydziałowym Studium Biotechnologii
SGGW w Warszawie
Promotorstwo pomocnicze w przewodzie doktorskim mgr. inż. Sylwii Rynans (promotor:
prof. dr hab. Grażyna Młynarczyk). Przewód doktorski zatytułowany „Częstość zakażeń
wywoływanych przez ludzkie adenowirusy wśród biorców allogenicznych przeszczepów
komórek krwiotwórczych w Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych
WUM w latach 2009-2011”, otwarty został na I Wydziale Lekarskim Warszawskiego
Uniwersytetu Medycznego 07.03.2012 – planowany termin obrony: czerwiec 2014.
7. Prowadzona działalność popularyzująca naukę:
Wykład gościnny „Metody diagnostyki zakażeń CMV”, wygłoszony 09.05.2008 w
Klinice Niewydolności Serca i Transplantologii Instytutu Kardiologii w Warszawie.
Wykład gościnny „Metody współczesnej diagnostyki mikologicznej”, wygłoszony
14.10.2008
na
posiedzeniu
Mazowieckiego
Oddziału
Polskiego
Towarzystwa
Anestezjologii i Intensywnej Terapii.
Wykład gościnny „Molekularne metody diagnostyki wirusologicznej”, wygłoszony
08.01.2009 w Klinice Niewydolności Serca i Transplantologii Instytutu Kardiologii w
Warszawie.
Wykład gościnny „Metody badań wirusologicznych”, wygłoszony 16.01.2009 w dla
studentów 4 roku Wydziału Medycyny Weterynaryjnej w Szkole Głównej Gospodarstwa
Wiejskiego w Warszawie.
Wykład „Molekularne metody diagnostyki wirusologicznej”, wygłoszony podczas
konferencji „Pacjent w obliczu współczesnej diagnostyki laboratoryjnej”. Warszawa, 2324.01.2010
Wykład
gościnny
„Podstawy
chemioterapii
zakażeń
wirusowych”,
wygłoszony
09.05.2011 w dla studentów 2 roku Międzywydziałowego Studium Biotechnologii w
Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Wykład „Testy qPCR do diagnostyki mikrobiologicznej – wymogi CE dla odczynników i
aparatury”, wygłoszony 01.07.2011 podczas konferencji „Kontrowersje wokół jakości w
laboratorium molekularno-genetycznym”, Poznań 30.06-01.07.2011.
Wykład „Molekularne metody diagnostyki mikrobiologicznej”, wygłoszony 20.10.2011
dla oddziału rzeszowskiego Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej.
Wykład „Herpeswirus typu 7 – niewinny winowajca?”, wygłoszony 17.01.2013 na
posiedzeniu warszawskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Wirusologicznego.
Wykład „Wykorzystanie techniki FilmArray w diagnostyce zakażeń dróg oddechowych u
osób z niedoborami odporności”, wygłoszony 21.06.2013 podczas III Lubelskich Dni
Wirusologicznych.
8. Członkostwo w towarzystwach naukowych:
Członek Krajowej Izby Diagnostów Laboratoryjnych – KIDL (od. 2005 roku)
Członek European Society for Clinical Virology – ESCV (od 2006 roku)
Członek of Gesellschaft für Virologie – GfV (od 2008 roku)
Członek Polskiego Towarzystwa Wirusologicznego (od 2013 roku)
/Tomasz Dzieciątkowski/