KOMENTARZ

KOMENTARZ
DO MAPY SOZOLOGICZNEJ
W SKALI 1:50 000
ARKUSZ N-34-97-B
UNISŁAW
Opracował zespół w składzie:
Mieczysław Kunz, Leon Andrzejewski, Rajmund
Skowron
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU
Położenie fizycznogeograficzne
Zgodnie z podziałem Polski na regiony fizycznogeograficzne opracowanym przez
Kondrackiego (2000), obszar objęty arkuszem mapy Unisław położony jest w granicach
podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (314–315) i makroregionów – Dolina Dolnej
Wisły
(314.8),
Pojezierze
Chełmińsko-Dobrzyńskie
(315.1)
oraz
Pojezierze
Południowopomorskie (314.7). Na opisywanym obszarze wyróżnić można trzy mezoregiony:
zajmujący największą powierzchnię – Pojezierze Chełmińskie (315.11), sąsiadujący z nim
od zachodu Dolina Fordońska (314.83) oraz fragmentaryczny w jego północno-zachodnim
skraju – Wysoczyzna Świecka (314.73). Zasięgi poszczególnych jednostek
fizycznogeograficznych na tle schematycznej sieci hydrograficznej oraz ważniejszych
miejscowości przedstawia poniższa rycina.
Reżim stanów i przepływów wody rzeki Wisły charakteryzuje się dużą zmiennością
i jest odzwierciedleniem warunków przyrodniczych występującym w całym jej dorzeczu.
Dynamika wahań stanów wody i przepływów Wisły wskazuje a złożoność jej reżimu
(deszczowo-śnieżno-gruntowy), w którym największą rolę odgrywają uwarunkowania
i zmiany zasilania górnej, a zwłaszcza środkowej Wisły, natomiast mniejszą dopływy dolnej
Wisły (Churski 1993). Zasilanie dolnego odcinka Wisły wodami podziemnymi sięga około
70–80%. W dolnym biegu rzeki, poniżej zapory we Włocławku reżim Wisły jest dodatkowo
zakłócany obecnością zbiornika i pracą elektrowni. Szczególne znaczenie ma przebieg
stanów i przepływów w okresie zlodzenia rzeki i zatorów na Zbiorniku we Włocławku. Obszar
wschodniego fragmentu Wysoczyzny Świeckiej przylegającej do koryta Wisły odwadnia
Struga Niewieścińska, natomiast obszar położony na wschód od tego fragmentu Doliny
Wisły odwadniany jest przez rzekę Frybę.
Na analizowanym obszarze występują tylko 5 jezior o powierzchni powyżej 1 ha
(Tabela 1). Są to jeziora pochodzenia polodowcowego o charakterze przepływowym
i różnym stopniu wymiany wody. Największym jeziorem jest jezioro Czyste o powierzchni
28,5 ha. Powierzchnia pozostałych jezior zawarta jest od 5,4 do 9,5 ha. Wszystkie jeziora
posiadają bardzo małe głębokości średnie mieszczące się w przedziale 2,7–4,8 m.
Tabela 1. Jeziora i ich cechy morfometryczne.
Powierzchnia [ha]
Wys.
Głęb. Głęb.
Objętość
Lp.
Nazwa jeziora
[m
śred. maks.
plani[tys. m3]
IRŚ
KJP AJP
n.p.m.]
[m] [m]
metr
1. Jezioro Czyste
78,4
36,1
28,5
36,1
32,5
2. Jezioro Luszkowskie
5,4
6,5
Jezioro Starogrodzkie
3.
18,5
18,5
18,5
22,0
Północne
Jezioro Starogrodzkie
4.
8,1
Południowe
5. Topolno
86,5
11,3
9,5
11,3
12,5
IRŚ – Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
KJP – Katalog Jezior Polski A. Choiński (2006)
AJP – Atlas Jezior Polski, praca zbiorowa pod red. J. Jańczaka (1997)
1422,7
-
3,9
-
11,1
-
494,5
2,7
5,2
-
-
-
543,1
4,8
10,4
Stany wody w większości drobnych cieków i rowów melioracyjnych w ciągu roku
charakteryzują, się sinusoidalnym przebiegiem, z jednym wezbraniem przypadającym na
luty-kwiecień i jednym okresem niżówek występującym od sierpnia do października
włącznie. Średnia roczna amplituda stanów wody osiąga średnio 50–80 cm. Chwilowe
przepływy na tym obszarze są bardzo wyrównane. Małe i średnie cieki reprezentują typ
niwalny słabo wykształcony, z wyraźną przewagą odpływu w półroczu zimowym
przekraczającym 64% średniego odpływu rocznego (Skowron, Piasecki 2015).
Pozostałe cieki położone w obrębie analizowanego arkusza, charakteryzują się
gruntowo-deszczowym reżimem zasilania.
Wody podziemne
Analizowany obszar według podziału hydrogeologicznego Polski (Sadurski, Nowicki
2007) zaliczany jest do prowincji wisły, region mazowiecko-mazursko-podlaski, subregion
pojezierny. Według Atlasu hydrogeologicznego Polski (Paczyński 1995) zachodnia część
arkusza mapy położona jest w regionie pomorskim (V), pozostały obszar – w regionie
mazowieckim (rejon chełmińsko-dobrzyński – Ic).
Znaczenie użytkowe posiadają głównie wody piętra czwartorzędowego, a w mniejszym
stopniu paleogeńsko-neogeńskie. Wody piętra kredowego nie są wykorzystywane.
W obrębie piętra czwartorzędowego wyróżniono dwa poziomy: wysoczyznowy i dolinny.
W obrębie poziomu wysoczyznowego ciągłą warstwę wodonośną, występującą na
głębokości 50–100 tworzą piaski eemskie. Charakteryzuje się ona dobrymi parametrami
hydrogeologicznymi i eksploatacyjnymi (wydatki jednostkowe uzyskiwane z otworów
osiągają 20–40 m3/h/1m depresji).
Poziom mioceński występujący głównie w dolinie Wisły, a także w zachodniej
i południowo-zachodniej części obszaru, reprezentowany jest przez tzw. warstwy adamowskie.
Lokalnie stanowi on główny poziom wodonośny (m.in. w rejonie Dąbrowy Chełmińskiej).
Wydajności jednostkowe poziomu są dość niskie i nie przekraczają 5 m3/h/1m depresji.
Bazą drenażu wód podziemnych w regionie jest Wisła. Dotyczy to zarówno spływu
wód podziemnych jak i powierzchniowych. Ponadto występują lokalne bazy drenażu wód, do
których należy zaliczyć Kanał Starogrodzki wraz z systemem rowów melioracyjnych. Swym
zasięgiem obejmują one płytkie wody gruntowe w dolinie Wisły.
Budowa geologiczna
Obszar arkusza Unisław cechuje się złożoną budową geologiczną co wynika z faktu
jego usytuowania na tle strefy tektonicznej Teisseyrea-Tornquista (T-T) rozgraniczającej
prekambryjską platformę wschodniej Europy i platformę paleozoiczną środkowej
i zachodniej Europy (Kozłowska, Kozłowski 1990). Strefa ta ograniczona jest systemem
uskoków wgłębnych przebiegających wzdłuż linii T–T, z których uskok Chodzież – Brodnica
przebiega przez analizowany arkusz (Pożaryski i in. 1982). W rejonie arkusza strop
skonsolidowanego podłoża zalega na głębokości 8–11 km. Zagłębienie to wypełniają osady
paleozoiczne, które uformowały wydłużoną strukturą synklinalną, tzw. obniżenie Torunia. Na
kaledońskim i waryscyjskim piętrze strukturalnym zalega piętro permsko-mezozoiczne,
którego sedymentacja zakończyła się w górnej kredzie. W tym też okresie (faza laramijska)
nastąpiło wyniesienie wału środkowopolskiego utworzenie niecki brzeżnej na której skrzydle
leży obszar arkusza Unisław. Deniwelacje stropu podłoża podczwartorzędowego dochodzą
na analizowanym obszarze do 90 m. Zalega on zdecydowanie wyżej w części zachodniej
i wyraźnie obniża się w części centralnej, co należy wiązać głównie z erozją rzeczną
w okresach interglacjalnych. W podłożu czwartorzędu zalegają głównie osady neogenu
wykształcone (miocen, pliocen). W miocenie górnym w warunkach zbiorników śródlądowych
wykształciły się piaski kwarcowe z przewarstwieniami mułków i węgla brunatnego (warstwy
adamowskie) ora iły z przewarstwieniami mułków (warstwy poznańskie dolne). Natomiast
w pliocenie w stopniowo spłycającym się zbiorniku powstały iły (iły poznańskie pstre). Osady
najstarszych zlodowaceń tzw. kompleksu południowopolskiego zostały w znacznym stopniu
zerodowane m.in. w wyniku ruchów wznoszących w tej części antyklinorium środkowopolskiego,
które trwały od wczesnego plejstocenu do interglacjału eemskiego (Makowska 1979). Ze
zlodowaceń środkowopolskich stosunkowo najlepiej zachowały się osady subglacjalne
w obniżeniach rynnowych np. miedzy Topolnem i Grabowem. Podczas interglacjału
Gleby
Zróżnicowana rzeźba terenu, utwory powierzchniowe oraz uwarunkowania
klimatyczne, mają zasadniczy wpływ na wykształcenie się charakteru pokryw glebowych
i ich przydatność rolniczą. Gleby na analizowanym arkuszu cechuje duża zmienność
i różnorodność. Zdecydowanie najlepsze gleby, czarnoziemy, wykształcone na podłożu glin
lekkich i średnich, występują w północno-wschodniej części analizowanego obszaru. Należą
one do żyznego kompleksu pszennego bardzo dobrego. Gleby te występują w okolicy
Brzozowa, Starogrodu, Watorowa i Kijewa Królewskiego. Poza tym na obszarze
Wysoczyzny Chełmińskiej dominują gleby brunatne właściwe i wyługowane wykształcone na
podobnym podłożu, które zalicza się do kompleksów pszennych dobrych. We wschodniej
części obszaru gleby są nieco słabsze, lokalnie na podłożu piasków gliniastych mocnych
i piasków gliniastych lekkich wykształciły się gleby pseudobielicowe i brunatne wyługowane
i kwaśne należące do słabszych kompleksów żytnich bardzo dobrych i dobrych. Taka
sytuacja ma miejsce w rejonie Zakrzewa, Małego Czyste, Kijewa, Bajerza. W obrębie
północno-zachodniej części arkusza (Wysoczyzna Świecka) dominują gleby wykształcone
FORMY OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Opisywany obszar charakteryzuje się dużym bogactwem występowania obiektów
objętych ochroną prawną. Gleby chronione zdecydowanie dominują wśród gruntów ornych,
podobnie większość lasów stanowią lasy o funkcji ochronnej, a dodatkowo ochronie poddano
także wybrane nadwiślańskie fragmenty łąk i pastwisk.
W zasięgu analizowanego arkusza zlokalizowano 26 pomników przyrody (Tabela 2),
kilkadziesiąt użytków ekologicznych, 4 rezerwaty przyrody, a także przebiega granica 2 parków
krajobrazowych (Chełmińskiego i Nadwiślańskiego) oraz granice 2 obszarów specjalnej ochrony
siedlisk (SOO) i 1 obszaru specjalnej ochrony ptaków (OSO).
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
Lokalizacja
Pomnik przyrody
Luszkówko
Luszkówko
Luszkówko
Luszkówko
Topolno (Nadl. Żołędowo)
Dorposz Szlachecki
Kijewo Szlacheckie
Płutowo
Grabowo
Bajerze
Gołoty
Trzebcz Szlachecki
Trzebcz Szlachecki
Trzebcz Szlachecki
Trzebcz Szlachecki
Trzebcz Szlachecki
Trzebcz Szlachecki
Trzebcz Szlachecki
Unisław
Leśnictwo Raciniewo
Cichoradz
Wybczyk
Wybczyk
Wybcz
Wybcz
Wybcz
dąb czerwony
dąb szypułkowy (4 szt.)
platan klonolistny (2 szt.)
lipa drobnolistna, robinia grochodrzew, wiąz szypułkowy
Źródło św. Rocha
dąb
leszczyna turecka (2 szt.)
cis pospolity
lipa drobnolistna (4 szt.)
dąb (9 szt.)
aleja drzew (lipa, klon, dąb, jesion, kasztanowiec, jawor)
buk stożkowaty
cis pospolity
buk czerwonolistny
dąb szypułkowy (11 szt.)
platan (2 szt.), robinia akacjowa
jesion (3 szt.)
lipa drobnolistna (2 szt.), klony pospolity (3 szt.)
aleja lipowa
dąb
dąbrówka
dąb
lipa
lipa drobnolistna, buk czerwono listny (4 szt.)
surmia zwyczajna
dąb (6 szt.)
W okolicach Dąbrowy Chełmińskiej utworzony został w 1956 roku rezerwat przyrody Linje,
którego celem jest ochrona śródleśnego torfowiska ze stanowiskami bardzo rzadkiej na niżu
brzozy karłowatej (Betula nana) (Ejankowski, Kunz 2006). W obrębie basenu unisławskiego
zlokalizowane są dwa kolejne rezerwaty – rezerwat leśny Płutowo oraz rezerwat stepowy
Zbocza Płutowskie. Pierwszy z wymienionych obejmuje wąwóz rozcinający skarpę doliny Wisły,
porośnięty różnowiekowym i wielopiętrowym lasem o charakterze naturalnym, a drugi trzy
porozdzielane wąwozami fragmenty stromej i wysokiej na ponad 50 m skarpy doliny Wisły wraz
z zespołem muraw kserotermicznych (dwóch zespołów – skrajnie kserotermicznego i mało
zwartego zespołu Potentillo-Stipetum oraz mniej kserotermicznego i bardziej zwartego zespołu
Adonido-Brachypodietum) stanowiący najbogatsze skupisko roślin stepowych nad dolną Wisłą.
Najdalej na północ arkusza wysunięty jest rezerwat „Góra Św. Wawrzyńca” obejmujący fragment
wału wczesnośredniowiecznego grodziska porośniętego częściowo lasem i częściowo płatem
murawy kserotermicznej (Ceynowa-Giełdon i in. 2004, Rąkowski i in. 2005).
Znaczną powierzchnię arkusza (za wyjątkiem jego wschodnich fragmentów) obejmują
dwa sąsiadujące się ze sobą parki krajobrazowe – Nadwiślański (utworzony w 1993 roku)
i Chełmiński (utworzony w 1998 roku), które wspólnie począwszy od 2003 roku tworzą Zespół
Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego. Zespół ten jest jednym
z największych obszarów w Polsce o takim statusie ochrony oraz największym tego typu
w województwie kujawsko-pomorskim. Przedmiotem ochrony jest dolina Wisły, obrzeżona
krawędziami wysoczyznowym wraz z terenami przyległymi (Rąkowski i in. 2004).
Wzdłuż doliny Wisły przebiega obszar specjalnej ochrony ptaków „Dolina Dolnej Wisły”
(PLB040003), która jest ostoją dla co najmniej 44 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy
Ptasiej oraz 4 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W znacznej części obszar ten
pokrywa zasięg specjalnej ochrony siedlisk „Sołecka Dolina Wisły” (PLH040003) ustanowiony ze
względu na mozaikę 11 rodzajów siedlisk nadrzecznych. Trzeci obszar o tym statusie ochrony –
„Zbocza Płutowskie” (PLH040040), obejmuje strome i dobrze naświetlone zbocza strefy
krawędziowej Doliny Wisły z licznymi gatunkami roślin oraz zwierząt termofilnych,
występujących na znacznych powierzchniach muraw kserotermicznych i ciepłolubnych
zarośli (Rąkowski i in. 2012a, 2012b, Indykiewicz, Krasicka-Korczyńska 2008).
Użytkami ekologicznymi zostały objęte pozostałości ekosystemów o istotnym znaczeniu
dla zachowania unikalnych zasobów genowych i środowiskowych. Na obszarze arkusza formy
takiej ochrony spotykane są w lasach otaczających Dąbrową Chełmińską i objęły głównie
śródleśne bagna oraz podmokłe łąki i pastwiska.
Niewielkiej powierzchni północny fragment arkusza przynależny do Nadleśnictwa
Dąbrowa, wspólnie z trzema innymi nadleśnictwami (poza arkuszem), został z początkiem
1995 roku, włączony do krajowego systemu Leśnych Kompleksów Promocyjnych, których celem
jest promocja proekologicznej polityki leśnej w postępowaniu gospodarczym (Cyzman 2008).
Formy ochrony środowiska uzupełnia 10 ujęć wód podziemnych oraz przebiegający na
północnym-wschodzie arkusza fragment obszaru najwyższej ochrony w obrębie Głównego
Zbiornika Wód Podziemnych – nr 131 (Zbiornik międzymorenowy Chełmno) (Kleczkowski 1990).
Udokumentowane złoża kruszyw naturalnych występują w kilku wybranych obszarach arkusza.
Rzeźba analizowanego terenu ukształtowana została głównie podczas zaniku
(E.1.1.e) na północnym-zachodzie, Dolina Wisły Fordon-Nowe (E.1.2.e) na północy,
doliny dolnej Wisły (Basen Unisławski), (Galon 1934) oraz Wysoczyzna Chełmińska
podstawach ekologiczno-fizjograficznych, wydziela regiony o podobnych warunkach dla
zajmująca wschodnią i południową jego część. Najwyższe wysokości (100–110 m n.p.m.)
osiągają wzgórza morenowe w północno zachodniej części obszaru w rejonie Topolna oraz
hodowli lasu. Według tego podziału obszar arkusza Świecie leży w całości w Krainie
n.p.m. w północnej części do 28 m n.p.m. w południowej (Niewiarowski 1968, Kozłowska,
Kozłowski 1990). W obrębie obszarów wysoczyznowych dominuje płaska wysoczyzna
morenowa zalegająca generalnie na wysokościach od 90 do 95 m n.p.m. Jej rzeźbę
urozmaica szereg form związanych z bezpośrednią akumulacją ostatniego lądolodu oraz
form erozyjnych i akumulacyjnych związanych z działalnością wód roztopowych
(glacjofluwialnych). Do pierwszych należą akumulacyjne pagórki morenowe we
wspomnianym już Topolnie i w Zbrachlinie oraz pagórki morenowe martwego lodu
podziemnych.
Niemniej
Chełmżyński (E.1.3.b) na wschodzie oraz Dąbrowski (E.1.2.f) na południowym-zachodzie.
Opracowana przez Tramplera i in. (1990) regionalizacja przyrodniczo-leśna, oparta na
Wielkopolsko-Pomorskiej (III) i Dzielnicy Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie (III.3).
Obszary leśne stanowią około 10% powierzchni arkusza (około 3 100 ha) i występują
głównie w postaci zwartego kompleksu w otoczeniu Dąbrowy Chełmińskiej, a także
w postaci mniejszych kilkunastu enklaw rozsianych w dolinie Wisły. Południowo-zachodnia
część arkusza jest ważnym korytarzem ekologicznym o znaczeniu międzynarodowym
w ramach sieci ECONET (Liro i in. 1995).
Całość obszaru zarządzana jest przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych
w Toruniu i leży w zdecydowanej większości w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Toruń.
Degradacja gleb
Gleby występujące na obszarach wysoczyznowych są intensywnie eksploatowane
rolniczo i narażone na degradację uprawową. Natomiast gleby narażone na denudację
naturogeniczną dotyczą głównie fragmentów zboczy doliny Wisły oraz niektórych
fragmentów rynien subglacjalnych, np. w dolinie Fryby. W wymienionych strefach następuje
ich intensywna erozja, a dodatkowo w dnie doliny Wisły, w obrębie międzywała są one
podatne na zalewy powodziowe. W wybranych miejscowościach oraz miastach (Unisław,
Dąbrowa
Chełmińska,
Starogród,
Borówno),
występują
gleby
przekształcone
szczególnie
zagrożone
ich
należą: szkolne kotłownie (Kokocko, Unisław i Grzybno), kotłownie przy budynkach
wielorodzinnych (Stablewice, Raciniewo). Lokalnymi, uciążliwymi emitorami odoru są
gospodarstwa hodowlane i rolne, w tym m.in. w Borównie, Płutowie, Szymbornie,
Stablewicach, Bajerze, Grzybnie i Janowie. Ze względu na sprzyjające warunki naturalne
i korzystne użytkowanie terenu występują tu licznie turbiny wiatrowe, zarówno w postaci
zespołów wiatraków lub ich pojedynczych stanowisk, które są lokalnymi źródłami hałasu.
Do grupy tych emitorów należy ponadto występujące tu zakłady stolarskie.
W sezonie grzewczym zagrożenie stanowią źródła niskiej emisji gazów i pyłów
z terenów zabudowanych, głównie z okolic Unisławia, Dąbrowy Chełmińskiej, Grzybna,
Kijewa Królewskiego, Brzozowa, Starogrodu, a także innych mniejszych miejscowości na
całym opisywanym obszarze.
Na podstawie Raportu o stanie środowiska… (2013), na obszarze analiz nie
zanotowano przekroczenia dopuszczalnych stężeń dwutlenku węgla, dwutlenku azotu i pyłu
zawieszonego.
Źródłem liniowych emisji zanieczyszczeń pyłowych, gazowych oraz hałasu są
fragmenty dróg, w tym drogi krajowej nr 5 (Bydgoszcz – Świecie), nr 91 (Świecie – Toruń),
oraz dróg wojewódzkich dochodzących do Unisławia (nr 550, 551, 553 i 597). Dodatkowym
lokalnym źródłem hałasu jest fragment linii kolejowej z Bydgoszczy przez Unisław do
Kowalewa Pomorskiego.
Emisja w t/rok
Lp.*
Miejscowość
1.
Osnowo
2.
Grubno
Brzozowo
14.
Kokocko
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
Grabowo
Napole
Szymborno
Kozielec
Bajerze
Stablewice
Stablewice
Stablewice
Grzybno
Unisław
Unisław
26.
Grzybno
27.
Raciniewo
28.
29.
30.
31.
Raciniewo
Grzybno
Raciniewo
Raciniewo
32.
Grzybno
33.
34.
Janowo
Grzybno
35.
36.
37.
w południowo-zachodniej części arkusza. Do form akumulacyjnych związanych wodami
cechuje duża różnorodność, obecne są zarówno siedliska lasowe – lasu mieszanego
krajobraz obszaru. Zwarty kompleks leśny w otoczeniu Dąbrowy Chełmińskiej nie jest
39.
roztopowymi zaliczyć należy szereg kemów skupionych w okolicy Janowa i Dąbrowy
Chełmińskiej w południowo-zachodniej części, które powstały w obniżeniach, szczelinach
świeżego oraz lasu świeżego, siedliska borowe – bór świeży, boru mieszanego świeżego
oraz suchego. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna zwyczajna, następnie dąb,
zdegradowany, a klasy jego uszkodzeń zaliczają się do słabych i średnich. Do głównych
przyczyn uszkodzenia aparatu asymilacyjnego należą czynniki abiotyczne i biotyczne.
40.
i przetainach martwego lub stagnującego lądolodu. Z działalnością wód roztopowych
związane są także powierzchnie sandrowe i równiny wód roztopowych. Te pierwsze
najlepiej wykształcone są w na wschód od Gzina i Dąbrowy Chełmińskiej w postaci
olsza i brzoza. W dolinie Wisły występują siedliska lasów łęgowych i olsów jesionowych.
38.
Grzybno
Dąbrowa
Chełmińska
Dąbrowa
Chełmińska
Dąbrowa
Chełmińska
Dąbrowa
Chełmińska
Otowice
Zakład
Zakład Zagospodarowania
Odpadów
STOLTER Sp. z o.o.
JARMA TECH Sp. z o.o.
elektrownia wiatrowa
(6 turbin wiatrowych)
PROVIMI Polska Sp. z o.o.
(produkcja pasz)
gospodarstwo hodowlane
Ośrodek Szkolenia
Lotniczego
Gospodarstwo hodowlane
Gospodarstwo hodowlane
Adriana SA
(produkcja mebli)
stolarnia
piekarnia
gospodarstwo hodowlane
stolarnia
Szkoła Podstawowa
w Kokocku
gospodarstwo hodowlane
oczyszczalnia gminna
gospodarstwo hodowlane
żwirownia
gospodarstwo hodowlane
gospodarstwo hodowlane
kotłownia
gospodarstwo hodowlane
turbina wiatrowa
Zespół Szkół w Unisławiu
oczyszczalnia
elektrownia wiatrowa
(2 turbiny wiatrowe)
Zakłady Przemysłu
Owocowo-Warzywnego
Unisław
zakład stolarski
gospodarstwo hodowlane
kotłownia
gospodarstwo hodowlane
Szkoła Podstawowa
w Grzybnie
gospodarstwo rolne
tartak
elektrownia wiatrowa
(4 turbiny wiatrowe)
Źródło
hałasu
Źródło
odoru
-
-
+
-
-
+
-
-
-
+
-
pyły
gazy
z CO2
gazy
bez CO2
-
-
-
porozcinane śladami dawnych koryt Wisły, basenami popowodziowymi, które od
powierzchni zbudowane są z serii osadów powodziowych (mady rzeczne) i korytowych
(piaski różnoziarniste). Ich powierzchnie urozmaicają liczne wydmy, głównie wydmy wałowe,
o wysokościach do kilku metrów, np. okolicy Borówna, Różnowa, Kokocka, Błota, Gołoty
(Niewiarowski 1970, 1987). Na arkuszu występuje tez szereg form antropogenicznych takich
jak: wały przeciwpowodziowe, piaskownie i żwirownie oraz późnośredniowieczne grodziska.
Opisywany obszar jest położony w strefie klimatu umiarkowanie ciepłego –
przejściowego, który kształtowany jest na styku morskich mas powietrza znad Oceanu
Atlantyckiego oraz mas kontynentalnych znad Europy Wschodniej, a nawet Azji. Ścieranie
się tych głównych mas powietrza, przemieszczanie się różnych ośrodków barycznych oraz
frontów atmosferycznych powoduje w tym rejonie dużą zmienności pogody oraz warunków
Wody powierzchniowe
klimatycznych z roku na rok. Biorąc pod uwagę podział obszaru Polski na regiony
klimatyczne według Wosia (1999), analizowany obszar usytuowany jest w centralnej części
Cały układ hydrograficzny obszaru arkusza Unisław odwadnia rzeka Wisła, która
przecina Dolinę Fordońską. Układ sieci hydrologicznej nawiązuje do rzeźby całego regionu,
Regionu Chełmińsko-Toruńskiego. Na tle sąsiednich regionów klimatycznych wyróżnia się
on nieco większą częstością występowania dni z pogodą bardzo ciepłą z dużym
który poza doliną stanowi wschodnia część Wysoczyzny Świeckiej i zachodni fragment
Pojezierza Chełmińskiego. Znaczną powierzchnię stanowi przyrzecze rzeki Wisły oddzielone
działem wodnym II rzędu od zlewni Strugi Niewieścińskiej po zachodniej stronie Doliny Wisły
zachmurzeniem. Dni takich średnio w roku jest tutaj ponad 16. Charakterystyczne są tutaj
i od zlewni Kanału Starogrodzkiego po wschodniej stronie. Dno Basenu Unisławskiego
porozcinane jest gęstą siecią rowów melioracyjnych. Obszar zachodniego fragmentu
także dni przymrozkowe bardzo chłodne, z dużym zachmurzeniem bez opadów. Na
podstawie Atlasu Klimatu Polski (Lorenc 2005) można stwierdzić, iż w latach 1971–2000 na
tym obszarze średnie ciśnienie atmosferyczne wynosiło 1015–1016 hPa, dominowały wiatry
z kilkoma dopływami (dopływ z jeziora Papowskiego, dopływ spod Kijewa Szlacheckiego
z sektora zachodniego, o dość znacznej prędkości (średnio 3,5–4,0 m/s), usłonecznienie
sięgało 1550–1650 godz./rok, a średnia temperatura powietrza była dość wysoka i wynosiła
około 8,0° C. Jest to region o niskiej sumie rocznej opadów (około 550 mm). Urozmaicona
i dopływ z Bajerzy). Z pozostałych fragmentów analizowanego obszaru wody odprowadzane
są na południe (dopływ z Otowic, z Siemonia i Przeczna) (Skowron, Piasecki 2015).
orografia terenu oraz zróżnicowane pokrycie szatą roślinną sprzyja formowaniu się
lokalnych warunków topoklimatycznych.
Pojezierza Chełmińskiego odwadniany jest w kierunku północnym przez rzekę Frybę wraz
1.
2.
Napole
Unisław
oczyszczalnia
gminna
oczyszczalnia
komunalne
komunalne
317/150
b.d./1800
Kierunek
zrzutu
biologicznomechaniczna
rzeka Fryba
biologiczna
rowami
do Kanału
Starogrodzkiego
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Danych dotyczących jakości wód powierzchniowych, oczyszczalni ścieków i ilości
odprowadzanych ścieków, na obszarze objętym arkuszem mapy Unisław, dostarczyły
publikacje Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Bydgoszczy (Raport
o stanie środowiska…2011, 2012, 2013).
Stosunki wodne na opisywanym arkuszu zostały w znacznym stopniu przeobrażone przez
dokumentacyjnych
Do innych szczegółowych zadań w zakresie kształtowania i ochrony środowiska
zaliczyć można:
 zachowanie i funkcjonowanie drobnych hydrotopów, wysp leśnych i zadrzewień
śródpolnych przy jednoczesnym tworzeniu nowych,
 prowadzenie odpowiedniej gospodarki wodno-ściekowej, w tym m.in. budowa sieci
kanalizacyjnej w miejscowościach jej pozbawionych,
 utrzymanie odpowiedniego stanu technicznego istniejących już urządzeń
hydrotechnicznych poprzez ich modernizację oraz stały monitoring,
 ustabilizowanie procesów stokowych w obrębie wysokich skarp doliny Wisły poprzez
stopniowe zadrzewianie ich stref przykrawędziowych,
 doskonalenie gospodarki odpadami, w tym polepszenie systemu odbioru odpadów
komunalnych i ich deponowania na istniejących składowiskach,
 zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza poprzez stopniową wymianę kotłowni
węglowych na gazowe.
Szczegółowe wytyczne i wskazania dotyczące kształtowania i ochrony środowiska
przyrodniczego zawarte są w opracowywanych dla gmin strategiach rozwoju, planach
gospodarki odpadami oraz programach ochrony środowiska.
Literatura i materiały źródłowe
Andrzejewski L., 2001, Ukształtowanie powierzchni terenu oraz budowa geologiczna,
[W:] Przyroda Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Bydgoszcz.
Andrzejewski L., 1994, Ewolucja systemu fluwialnego doliny dolnej Wisły w późnym vistulianie
i holocenie na podstawie wybranych dolin jej dopływów, Rozprawy UMK, Toruń.
-
-
-
-
+
+
-
-
-
+
-
-
b.d.
-
-
+
+
+
-
-
34,924
14,924
-
-
b.d.
-
b.d.
b.d.
369,163
-
157,254
-
+
-
+
+
+
+
+
+
+
Galon R., 1934, Dolina dolnej Wisły, jej kształt i rozwój na tle budowy dolnego Powiśla, Bad. Geogr.
Z. 12–13. Poznań.
-
-
-
+
-
Kozłowska M, Kozłowski I., 1990, Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali
1:50 000, arkusz 281 Unisław, Państwowy Instytut Geologiczny, Wyd. Geol. Warszawa.
-
b.d.
-
-
-
-
b.d.
-
-
+
-
+
+
Liro A., Głowacka I., Jakubowski N., Kaftan J., Matuszkieiwcz A.J., Szacki J., 1995, Koncepcja
krajowej sieci ECONET-POLSKA, Fundacja IUCN Poland, Warszawa.
-
38.328
16,326
-
-
Matuszkiewicz J. M., 2002, Zespoły roślinne Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
-
-
-
+
+
-
Niewiarowski W., 1968, Mapa geomorfologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Unisław, Inst. Geogr.
PAN Warszawa.
Ceynowa-Giełdon, M., Adamska E., Kamiński D., 2004, Porosty w dolinie dolnej Wisły i na obszarze
przemysłowym Kujaw, [W:] Krasicka-Korczyńska E., Korczyński M. (red.), Wycieczki geobotaniczne.
Region Kujawsko-Pomorski, PTB Bydgoszcz.
Choiński A., 2006, Katalog Jezior Polski, Wyd. Naukowe UAM, Poznań.
Churski Z., 1993, Reżim Dolnej Wisły, [W:] Churski Z. (red.) Uwarunkowania przyrodnicze
i społeczno-ekonomiczne zagospodarowania Dolnej Wisły, Toruń.
Cyzman W., 2008, Jednolity program gospodarczo-ochrony dla leśnego Kompleksu Promocyjnego
„Bory Tucholskie”, Maszynopis, BUEiL Quercus, Toruń.
Ejankowski W., Kunz M., 2006, Reconstruction of vegetation dynamics in LINJE Peat-bog (N Poland)
using remote sensing method, Biodiversity, Research and Conservation 1–2.
Jańczak J. (red.), 1997, Atlas jezior Polski, T.2, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań.
Indykiewicz P., Krasicka-Korczyńska E., 2008, Obszary NATURA 2000 w województwie kujawskopomorskim, KPODR Minikowo.
Kleczkowski A. S., 1990, Mapa obszarów GZWP w Polsce wymagających szczególnej ochrony
(1:500 000), Inst. Hydrogeol. i Geolog. Inż. AGH, Kraków.
Kondracki J., 2000, Geografia regionalna Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Kozłowska M, Kozłowski I., 1986, Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz
281 Unisław, Państwowy Instytut Geologiczny.
Lorenc H. (red.), 2005, Atlas klimatu Polski, IMGW, Warszawa
Makowska A., 1979, Interglacjał eemski w dolinie dolnej Wisły, Stud geol. Pol. V. 63, Warszawa.
Mapa glebowo-rolnicza woj. bydgoskie i woj. toruńskie w skali 1:100 000, IUNG w Puławach 1980.
-
-
-
+
-
Niewiarowski W., 1970, Wydmy Basenu Unisławskiego, Zesz. Nauk. UMK w Toruniu. Nauki Mat.Przyr., z. 26. Geografia 7.
Zakład Produkcji Okien
-
-
-
+
-
Meralliance Poland
Niewiarowski W., 1987, Evolution of the Lower Vistula Valley In the Unisław Basin and their River gap
to the North of Bydgoszcz-Fordon, Geogr. Stud., Spec. Issue 4.
-
-
-
-
+
Pinguin Lutosa Foods
Polska Sp. z o.o.
-
b.d.
-
-
-
Pożaryski W. i in., 1982, Tektonika i ewolucja palatektoniczna paleozoiku podpermskiego między
Koszalinem i Toruniem (Pomorze), Prz. Geol. 30 (12).
turbina wiatrowa
-
-
-
+
-
stadnina koni
-
-
-
-
+
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku, 2011, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Paczyński B. (red.), 1995. Atlas hydrogeologiczny Polski, Wyd. PIG, Warszawa.
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2011 roku, 2012, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2012 roku, 2013, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Brzozowo i Osnowo (Raport o stanie środowiska… 2013).
PRZECIWDZIAŁANIE DEGRADACJI ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Aktywność człowieka w zakresie
przyrodniczego polega na właściwym
przeciwdziałania degradacji środowiska
wprowadzaniu podstaw przyrodniczych
i proekologicznych do planowania przestrzennego oraz na umiejętnym stosowaniu instalacji
technicznych i procesów technologicznych ograniczających lub likwidujących procesy
degradacji środowiska. Działanie człowieka w tym kierunku obejmuje więc cały szereg
zabiegów, procesów, nakazów i zaleceń, także podniesienie świadomości ekologicznej
mieszkańców. W dwóch głównych miejscowościach arkusza – Unisławiu i Napolu
zlokalizowano oczyszczalnie ścieków.
Sieć kanalizacji sanitarno-burzowej występuje częściowo jedynie w Unisławiu i Dąbrowie
Chełmińskiej, a w pozostałych miejscowościach funkcjonuje sieć sanitarna lub jest jej brak.
W Dąbrowie Chełmińskiej oddano do użytku nowoczesną Stację Uzdatniania Wody.
Na większości analizowanego obszaru gospodarka odpadami jest uregulowana, co
nie zmienia faktu konieczności zorganizowania kompleksowego systemu gromadzenia,
segregacji i wywozu odpadów. W Osnowie znajduje się międzygminne składowisko
odpadów komunalnych, przyjmujące również odpady przemysłowe. Od 2011 r. działa tam
człowieka. Zmiany te są pochodną zabiegów regulacyjnych i melioracyjnych prowadzonych już
od XIX wieku. Występujące na obszarze arkusza jeziora na skutek przeprowadzonej w XIX i XX
wieku melioracji ulegały stopniowemu spłycaniu i pomniejszaniu oraz podlegały procesom
regionalną.
Unisławiu prowadzony jest monitoring środowiska przyrodniczego w oparciu o sieć
REKULTYWACJA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Badania jakości wód rzeki Wisły prowadzone w profilu Sartowice (poza arkuszem)
w zakresie fizykochemicznym wykazały, iż wszystkie analizowane parametry spełniały
wymogi klasy I (z wyjątkiem azotu Kjeldahla i odczynu pH, które nieznacznie przekroczyły
stanowisk
-
nowoczesna linia do segregacji odpadpów, oparta na przerobie mechaniczno –
biologicznym. Planuje się również uruchomienie instalacji do kompostowania i stabilizacji
frakcji biodegradowalnej. W Wybczu znajduje się punkt selektywnej zbiórki odpadów. W
zarastania i zanikania. Przed melioracją obiekty te stanowiły przeważnie obszary
bezodpływowe, gromadząc w okresie wiosennych roztopów nadmiar wód.
unikalnych
+
naturalnych zespołów roślinnych. Położenie obszaru na szlaku migracyjnym roślin
przyczyniło się do zachowania wielu rzadkich, zagrożonych i chronionych gatunków.
Największą osobliwością florystyczną tego obszaru jest stanowisko reliktu glacjalnego –
Ilość [m3/d]
Urządzenie
max/aktual. oczyszczające
oraz
+
wschodniej części obszaru. System rynien rozcina tu wysoczyznę morenową na odcinku od
Grubna, na północy do Zegartowic na południu. W jego urozmaiconym morfologicznie dnie
Rodzaj
ścieków
krawędziowych
-
(Tabela 3). Pierwsza jest oczyszczalnia typu biologiczno-mechanicznego w miejscowości
Napole prowadząca oczyszczone wody tranzytowo do Fryby i dalej do Wisły, druga zaś
Zakład
stref
i archeologicznych. W stosunku do zwartego kompleksu leśnego działania powinny
zmierzać do zachowania dobrego stanu zdrowotnego tworzących je lasów.
-
w obrębie Basenu Grudziądzkiego), dużą różnorodnością z licznie zachowanymi wyspami
Lp.* Miejscowość
wybranych
-
z erozyjnymi procesami wód roztopowych są szczególną cechą krajobrazową we
Klimat
krajobrazowe doliny dolnej Wisły (basenu unisławskiego) uzasadniają szczególną troskę
zmierzającą do ich zachowania, w tym ochrony jakości wód, charakteru szaty roślinnej jej
+
z podstawowych pakietów wskazujących cele i zobowiązania dotyczące gospodarki wodnej.
Na obszarze objętym arkuszem Unisław funkcjonują 2 oczyszczalnie ścieków
wiejskie, a także często zapomniane sady i zadrzewione cmentarze.
wprowadzania do środowiska, warunków przechowywania nawozów naturalnych oraz
postępowania z odciekami. Szczegółowy wykaz takich zaleceń zawarty jest
w Rozporządzeniu nr 2 Dyrektora RZGW w Gdańsku (2013). Walory przyrodniczo-
-
roztopowych towarzysza obniżeniom rynnowym w skrajnie północno-zachodniej części
analizowanego obszaru w okolicy Luszkówka. Głębokie rynny subglacjalne związane
szerokość dochodzącą do 9 km. Jego dno kształtują nadzalewowe poziomy akumulacyjne
należy podjąć przedsięwzięcia w sektorze rolnictwa i gospodarki wodnej, dotyczące m.in.
okresów nawożenia i ograniczeń w ich stosowaniu, wielkości dawek i sposobów ich
-
południowo-wschodniej części, nie zinwentaryzowano inwestycji mogących szczególnie
szkodliwie oddziaływać na środowisko przyrodnicze. W 2012 roku miała jednak miejsce
emisja substancji ropopochodnych z przepełnionego zbiornika na granicy miejscowości
napływowe. Kotlinowate rozszerzenie doliny Wisły zwane basenem unisławskim ma
większość wskazań dotyczących kształtowania i ochrony środowiska dotyczy
funkcjonowania krajobrazów rolniczych. W obrębie intensywnie użytkowanych rolniczo
obszarów wysoczyznowych istotnym wskazaniem jest ochrona gleb, a także wód
-
realizacji postanowień Ramowej Dyrektywy Wodnej, dokumentu uznawanego za jeden
Tabela 3. Ważniejsze zrzuty ścieków.
WSKAZANIA DOTYCZĄCE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ŚRODOWISKA
Analizowany obszar pełni głównie rolę produkcyjno-rolniczą. Z tego też względu
-
fragmenty łęgu wierzbowo-topolowego oraz grądu (Rutkowski, Krasicka-Korczyńska 2003).
Szata roślinna opisywanego terenu odznacza się swoistą odrębnością (zwłaszcza
kserotermicznych, liczne zbiorowiska roślinności stepowej, zarośli, ziołorośli oraz parki
miejscowe zagrożenie dla stanu środowiska.
-
rozległego szlaku o maksymalnej szerokości przekraczającej 3 km. Z kolei równiny wód
głębokich jarów, parowów, dolinek denudacyjnych u wylotu których uformowały się stożki
zróżnicowanych zanieczyszczeń. Liczne źródła niskiej emisji gazów i pyłów stanowią jedynie
-
Na terenie arkusza Unisław, oprócz linii energetycznej najwyższego napięcia w jego
brzozy karłowatej (jedyne stanowisko na niżu i jedno z trzech w kraju) (Rutkowski i in. 2004).
Na uwagę w dolinie Wisły zasługują dobrze zachowane powierzchnie muraw
W wybranych miejscach występują składowiska surowców, zarówno przemysłowych,
-
Z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, nasz kraj zobowiązany został do
przepływy niegwarantujące korzystnego stopnia rozcieńczenia zanieczyszczeń i brak
zdolności wód do samooczyszczania, małe cieki powinny być wykluczone z funkcji
odbiorników ścieków.
powietrze atmosferyczne, lasy i gleby jest zadawalający. Największe zróżnicowanie
w ocenie stanu środowiska dotyczy wód powierzchniowych oraz podziemnych. Większość
-
grądu zboczowego (lasu klonowo-lipowego). Zbiorowiska leśne zajmujące dawne zarośla
i murawy są w stanie regeneracji. W zboczach nad jeziorem Starogrodzkim spotkać można
zlokalizowana w Unisławiu jest oczyszczalnią typu biologicznego. Ze względu na małe
się stosunkowo niewielkim stopniem degradacji środowiska przyrodniczego i korzystnie
oddziaływuje na sąsiadujące krajobrazy.
Stan ekologiczny wybranych komponentów środowiska przyrodniczego, takich jak:
 likwidację niekontrolowanych miejsc odpadów w otoczeniu wsi,
Tabela 5. Ważniejsze emitory przemysłowe zanieczyszczeń do atmosfery.
Degradacja lasów
płynie niewielki ciek Fryby. Osobliwością krajobrazową analizowanego obszaru są wysokie
i strome zbocza doliny Wisły i Basenu Unisławskiego o wysokościach względnych
dochodzących do 60 m. Zbocza te porozcinane są szeregiem form erozyjnych typu
przemian stosunków wodnych. Regulowane są one poprzez działanie urządzeń
hydrotechnicznych. Z kolei wysokie i strome zbocza doliny basenu unisławskiego podlegają
intensywnym procesom denudacyjnym i erozyjnym. Zwarty kompleks leśny charakteryzuje
powierzchniowych szkodliwymi związkami związanymi z gospodarką rolną. W tym celu
Analizowany obszar cechuje się znacznym nagromadzeniem lokalnych emitorów
pyłowych i gazowych do atmosfery (Tabela 5). Do największych emitorów przemysłowych
Odsłonięte i wyniesione obszary wysoczyznowe cechują się brakiem lokalnych,
większych zadrzewień i narażone są na przesuszenie gleb oraz erozję wietrzną.
Degradacja wód powierzchniowych
obszary
Degradacja powietrza atmosferycznego
Mniejsze północne fragmenty przynależą do Nadleśnictwa Żołędowo (od zachodu),
Nadleśnictwa Dąbrowa oraz Nadleśnictwa Jamy (od wschodu). Występujące siedliska
W parowach zachowały się lasy liściaste o cechach naturalnych, w tym fitocenozy tzw.
tu
Starogrodzkiego. Najmniejszym zagrożeniem charakteryzują się wody poziomu palegeńskoneogeńskiego i kredowego, posiadające pełną izolacje.
antropogenicznie, także o zmienionym profilu glebowym.
Lasy są trwałym i ważnym elementem szaty roślinnej, który istotnie oddziałuje na
występują
zanieczyszczeniem. Takim terenem jest Basen Unisławski (z odkrytym poziomem
wodonośnym), podtapiany w czasie powodzi wodami pozaklasowymi Wisły i Kanału
Kijewo Król.
Kijewo Król.
Płutowo
Płutowo
W okolicach większości miejscowości występują cmentarze.
z rozwojem osadnictwa już w XIV wieku co w konsekwencji doprowadziło do znacznych
wysoczyznowego wyższe wartości stwierdzono w przypadku żelaza, manganu i amoniaku.
Na analizowanym obszarze przeważają grunty rolne, a teren jest dość słabo
zurbanizowany i z tego względu brak tu obiektów szczególnie uciążliwych dla wód
10.
11.
12.
13.
z których dwie są eksploatowane i wypełnione w około 60% (Raport o stanie
środowiska…2013).
-
jak i rolniczych oraz składowiska paliw. Przebiegające przez opisywany obszar linie
infrastruktury drogowej, kolejowej i energetycznej są lokalnymi emitorami hałasu i źródłem
Kosowizna
Chełmińsko-Dobrzyńskiej (E.1) i Okręgu Wysoczyzny Świeckiej (E.1.1). W ramach podziału
na jednostki niższego rzędu można wyróżnić dalej cztery Podokręgi – Pruszczański
słaby
2012
stężeń żelaza i manganu. Wody czwartorzędowe poziomu wysoczyznowego i dolinnego różnią
się poszczególnymi wskaźnikami. Wody poziomu dolinnego mają wyższe wartości w zakresie:
twardości ogólnej, suchej pozostałości, siarczanów, chlorków i azotanów. W wodach poziomu
9.
Szlacheckim oraz Wybczu, a odpadów innych w Dąbrowie Chełmińskiej. Pierwsze
z wymienionych, Międzygminne Składowisko Odpadów Komunalnych dla miasta Chełmno
oraz gmin powiatu zarządzane jest przez Urząd Miasta Chełmno i posiada cztery kwatery
charakteryzuje
się
wyjątkowymi
walorami
przyrodniczo-krajobrazowymi.
Wały
przeciwpowodziowe w sąsiedztwie uregulowanego koryta Wisły w końcu XIX wieku,
wynika z intensywnej gospodarki rolnej. Występujące w obrębie arkusza ośrodki miejskie
w sposób ograniczony oddziaływają na stan środowiska w ich bezpośrednim otoczeniu.
Borówno
Borówno
Krainie Pomorskiego Pasa Przejściowego (6), Okręgu Borów Tucholskich (c).
Zgodnie z podziałem Polski na regiony geobotaniczne zaproponowanym przez
Matuszkiewicza (2002) arkusz położony jest w Dziale Mazowiecko-Poleskim (E), Krainy
orne o wysokiej przydatności rolniczej. Drugi geoekosystem, tj. doliny dolnej Wisły
zdiagnozowanych zagrożeń i problemów w funkcjonowaniu wymienionych geoekosystemów
7.
8.
Polski (Szafer, Zarzycki 1972) analizowany obszar leży w całości w granicach Państwa
Holarktyda, Obszaru Eurosyberyjskiego, Prowincji Niżowo-Wyżynno-Środkowoeuropejskiej,
Dziale Bałtyckim (A), Poddziale Pasa Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich (A1),
Najbardziej przekształcone obszary dotyczą intensywnie eksploatowanych rolniczo
fragmentów wysoczyznowych, czemu sprzyjają stosunkowo dobre i bardzo dobre kompleksy
Wody występujące na obszarze arkusza charakteryzują się z reguły średnią i niską
Watorowo
jak, Brzozowo, Kosowizna, Kijewo Królewskie, Kokocko oraz Unisław i Grzybno, a surowców
leśnych w pobliżu Dąbrowy Chełmińskiej.
Kontrolowane składowiska odpadów komunalnych występują w Osnowie, Dorposzu
unisławskiego w obrębie doliny dolnej Wisły oraz zwartego kompleksu leśnego
w południowo-zachodniej części arkusza porastającego szlaki sandrowe. Wspomniane
geokompleksy w zróżnicowany sposób odzwierciedlają antropopresję tego obszaru.
jakością. Są to wody typu wodorowęglanowo-wapniowego o odczynie słabo alkalicznym
(pH 7,0–8,0). Na całym analizowanym obszarze stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych
6.
Gzina i Dąbrowy Chełmińskiej. Stacje paliw, w tym gazowych towarzyszą wybranym
miejscowościom i funkcjonują w Stolnie, Dorposzu Szlacheckim, Zbrachlinie, Unisławiu
i Dąbrowie Chełmińskiej. Surowce rolnicze składowane są w otoczeniu miejscowości, takich
I STOPNIA JEGO DEGRADACJI
Stan środowiska przyrodniczego analizowanego arkusza wynika z funkcjonowania
sąsiadujących trzech specyficznych geoekosystemów, tj. dwóch zwartych powierzchni
wysoczyznowych (wysoczyzny świeckiej na zachodzie i chełmińskiej na wschodzie), basenu
na żyzne gleby madowe podlega także intensywnej eksploatacji rolniczej, czemu sprzyja
dobrze rozwinięty system melioracyjny. Przemiany środowiska na tym terenie związane są
Degradacja wód podziemnych
degradacji należą wały ochronne, które ograniczają zalewy powodziowe wzdłuż koryta
Wisły, a także czynne i nieczynne wyrobiska materiałów budowlanych zwłaszcza
Szata roślinna
ujście Wisły
Kategoria
podatności na
degradację
Jezioro Czyste
2011
słaby
Jezioro
3.
2006
III
Starogrodzkie Płd.
* w związku z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014r.
w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. 2014, poz. 1482),
które wprowadziło zmianę klasyfikacji wskaźników jakości wód w ciekach naturalnych, jeziorach i innych
zbiornikach wodnych, na mapie nie zastosuje się symboli dotyczących jakości wód powierzchniowych
w punktach pomiarowych.
madach lekkich, lokalnie grunty orne zaliczane są do kompleksu żytniego dobrego, np.
w rejonie Starogrodu.
ostatniego lądolodu w czasie stadiału głównego zlodowacenia wisły (Andrzejewski 1994,
2001, Niewiarowski 1968, 1970, 1987). Kształtują ją trzy główne jednostki morfogenetyczne
tj. Wysoczyzna Świecka zajmująca północno zachodnią część obszaru arkusza, fragment
w południowo zachodniej części w okolicy Dąbrowy Chełmińskiej. Z kolei najniżej położony
obszar obejmuje fragmenty równiny zalewowej Wisły, która zalega na wysokości od 25 m
Fryba
Ocena stanu
ekologicznego
2.
Brzozowo
Naturalne zbiorowiska roślinne omawianego obszaru wykształciły się stopniowo w okresie
późnego glacjału ostatniego zlodowacenia i w holocenie. Według geobotanicznego podziału
Ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia
1.
Luszkowo
w okolicach Kijewa Królewskiego, Zakrzewa, Słończa, Gzina Dolnego oraz Borówna.
OGÓLNA OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
ograniczają zasięg występowania współczesnych powodzi. Pozostała część basenu z uwagi
Tabela 4. Stan czystości badanych cieków i jezior.
Punkt
Rzeka lub jezioro
Lp.
pomiarowoRok
/ km biegu rzeki
kontrolny
5.
Wykształcone są one w postaci dwóch, a miejscami trzech pokładów glin morenowych
liczne późnoglacjalne formy eoliczne zbudowane z jednorodnych piasków drobnych.
cieków oraz rowów melioracyjnych odwadniających tereny podmokłe, można spodziewać
się podwyższonego, z przyczyn naturalnych, stężenia zawiesin substancji rozpuszczonej.
4.
występują w kilku miejscach, m.in. w okolicy Luszkowa, Watorowa, Stablewic, Unisławia,
pod utworami powodziowymi zalega miąższa seria piasków rzecznych lokalnie
podścielonych gliną morenową, np. w części zachodniej. Dno doliny urozmaicają ponadto
poprawy warunków środowiskowych nie przyniosły spodziewanych rezultatów.
Pozostałe wody powierzchniowe, na obszarze objętym arkuszem mapy Unisław, nie
są objęte badaniami jakości dlatego trudno określić stan ich czystości. W wodach małych
W obrębie arkusza, obszary narażone na degradację powierzchni terenu dotyczą
głównie fragmentów stromych zboczy doliny Wisły (basenu unisławskiego), w których
zachodzą intensywne procesy denudacyjne, w tym zjawiska osuwisk. Do innych form
województwa…1980).
Unisławski), w strukturze utworów czwartorzędowych o łącznej miąższości około 20–30 m
wartości parametrów troficznych w jeziorze Czyste w 2011 roku przekraczały wartości graniczne
dla wód stojących i świadczą o hipertroficznym charakterze wód tego zbiornika. Porównując
wyniki badań jeziora Czyste z lat 2008 i 2011 należy stwierdzić, że działania zmierzające do
madowych występują żyzne gleby (mady) zaliczane do kompleksu zbożowo-pastewnego
mocnego np. w okolicy Kokocka, Borówna, Chrystkowa. Na niższych zawodnionych
terenach na madach ciężkich i bardzo ciężkich występują użytki zielone-średnie, z kolei na
W czasie ostatniego pobytu lądolodu analizowany obszar pokryty został zwartym pokładem
glin morenowych związanych z fazą leszczyńską i poznańską stadiału głównego.
wodnolodowcowych i zastoiskowych. Sytuacja taka dotyczy głównie obszarów
wysoczyznowych (Wysoczyzna Świecka, Chełmińska). W obrębie doliny Wisły (Basen
wykazywały wyraźnego, negatywnego oddziaływania na ekosystem rzeki.
3.
Na analizowanym arkuszu znaczne obszary gruntów ornych (kompleksy od 1 do 5 i 8
W zasięgu przestrzennym opisywanego arkusza zarejestrowano szereg nieużytków,
głównie naturogenicznych. Koncentrują się one m.in. w sąsiedztwie Dąbrowy Chełmińskiej,
Zakrzewa, Kokocka, Różnowa czy Cieleszewa. Natomiast w otoczeniu miejscowości
Unisław znajduje się nieużytek antropogeniczny.
zanieczyszczeń oraz dopływy spływające z terenu województwa kujawsko-pomorskiego nie
Degradacja powierzchni terenu
DEGRADACJA KOMPONETÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
NIEUŻYTKI
W porównaniu z badaniami z lat wcześniejszych na stanowisku w Sartowicach
notowano poprawę jakości wód w całym analizowanym zakresie, co wskazuje, że źródła
na piaskach gliniastych mocnych, są to gleby pseudobielicowe zaliczane do kompleksu
żytniego bardzo dobrego lub pszenno-żytniego. Lokalnie gleby brunatne wyługowane
i kwaśne stanowią kompleksy żytnie dobre. W obrębie Basenu Unisławskiego na utworach
Składowiska surowców, głównie przemysłowych zlokalizowane są przede wszystkim
w Unisławiu, Otowicach, Borównie i Luszkowa. Składowiska paliw stałych i płynnych
o łącznej miąższości dochodzącej do 50–60 m, miejscami rozdzielonych seriami utworów
Wielkiej Nieszawki długim rurociągiem z obszaru arkusza mapy sozologicznej Janikowo.
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
podlegają ochronie. Koncentrują się one w obrębie wysoczyzn morenowych, w największym
stopniu na Wysoczyźnie Chełmińskiej i lokalnie w dnie doliny Wisły (Mapa glebowo-rolnicza
eemskiego centralną i wschodnią część analizowanego obszaru zajmowała dolina rzeczna.
wzrastała poniżej wylotu ścieków z Zakładu Produkcyjnego „Soda-Mątwy” w Inowrocławiu
i Zakładu Produkcyjnego „Janikosoda” w Janikowie, odprowadzanych do Wisły poniżej
Badania jakości rzeki Fryby u ujścia do Wisły przeprowadzone w 2012 roku wykazały słaby
potencjał ekologiczny oraz dobry stan chemiczny i złą ocenę bakteriologiczną wody. Z kolei średnie
Tabela 2. Pomniki przyrody.
Lp.*
granice klasy I). Jedynie stan sanitarny kształtował się na poziomie niezadowalającym.
Z biegiem rzeki wartości średnioroczne analizowanych wskaźników fizykochemicznych
wykazywały zmniejszenie stężeń, z wyjątkiem związków rozpuszczonych, których zawartość
Na obszarze objętym arkuszem mapy Unisław w sąsiedztwie miejscowości Gzin
występuje rolna forma rekultywacji środowiska przyrodniczego.
Rąkowski G. (red.), 2005, Rezerwaty przyrody w Polsce Północnej, IOŚ-PIB, Warszawa.
Rąkowski G., Smogorzewska M., Janczewska A., Wójcik J., Walczak M., Pisarski Z., 2004, Parki
krajobrazowe w Polsce, IOŚ-PIB, Warszawa.
Rąkowski G., Walczak M., Smogorzewska M., 2012a, Obszary Natura 2000 w Polsce I, Obszary
specjalnej ochrony ptaków, IOŚ-PIB, Warszawa.
Rąkowski G., Walczak M., Smogorzewska M., 2012b, Obszary Natura 2000 w Polsce II, Specjalne
obszary ochrony siedlisk w Polsce Północnej, IOŚ-PIB, Warszawa.
Rozporządzenie nr 2/2013 Dyrektora RZGW w Gdańsku z 24 kwietnia 2013 r. w sprawie
wprowadzenie programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych,
Dziennik Urzędowy Woj. Kujawsko-Pomorskiego, poz. 1807.
Rutkowski L., Krasicka-Korczyńska E., 2003, gatunki chronione, rzadkie i zagrożone parku
Krajobrazowego Doliny Dolnej Wisły, [W:] Krasicka-Korczyńska E. (red.), Flora i fauna Pomorza
i Kujaw, PTB w Bydgoszczy, ATR w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
Rutkowski L., Boratyński A., Ejankowski E., Woldon B., Rapacka-Gackowska A., Lewandowska A.,
2004, Stan zachowania i przekształcenia szaty roślinnej wybranych rezerwatów nad dolną Wisła,
[W:] Krasicka-Korczyńska E. (red.), Flora i fauna Pomorza i Kujaw, PTB w Bydgoszczy, ATR
w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
Sadurski A., Nowicki J., 2007, Hydrogeologia regionalna Polski, PIG, Warszawa,
Skowron R., Piasecki A., 2015, Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50 000, arkusz
N-34-77-B Unisław, Główny Geodeta Kraju, POLKART, Warszawa.
Szafer W., Zarzycki K. (red.), 1972, Szata roślinna Polski, Tom II, PWN, Warszawa.
Trampler T., Mąkosa K., Girżda A., Bąkowski J., Dmyterko E., 1990, Siedliskowe podstawy hodowli
lasu, PWRiL, Warszawa.
Woś A., 1999, Klimat Polski, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
© Copyright by Mieczysław Kunz, Leon Andrzejewski, Rajmund Skowron, Uniwersytet
Mikołaja Kopernika w Toruniu