Wystąpienie -

P/11/125
LKI-4101-17-03/2011
Kielce, dnia
marca 2012 r.
Pani
Maria Kalinowska
Prezes Zarządu
Banku Spółdzielczego
w Sandomierzu
WYSTĄPIENIE POKONTROLNE
Na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli1, zwanej dalej „ustawą
o NIK”, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Kielcach przeprowadziła w Banku Spółdzielczym w Sandomierzu
(Bank) kontrolę w zakresie przydzielania i wykorzystania środków dopłat Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa (ARiMR) do oprocentowania preferencyjnych kredytów inwestycyjnych na rzecz rolnictwa. Kontrolą
objęto okres od 1 stycznia 2009 r. do 30 września 2011 r.
W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli podpisanym w dniu
27 lutego 2012 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Pani Prezes niniejsze
wystąpienie pokontrolne.
NajwyŜsza Izba Kontroli negatywnie ocenia działalność Banku w zakresie objętym kontrolą.
Ocenę tę uzasadniają stwierdzone w trakcie kontroli nieprawidłowości, w 15 kredytach (na 24 zbadane)
na łączną kwotę 2.335.106,00 zł (63,6% wartości badanych kredytów), polegające m.in. na:
− nieprzeprowadzaniu bądź nierzetelnym dokumentowaniu inspekcji u kredytobiorców;
− uruchamianiu kredytów przed udokumentowaniem przez kredytobiorcę wniesienia wkładu własnego,
tj. niezgodnie z zapisami zawartymi w umowach kredytowych;
− przyjmowaniu do rozliczenia inwestycji faktur bez potwierdzenia ich zapłaty oraz nieporównywaniu
poniesionych przez kredytobiorców wydatków z przedłoŜonymi kosztorysami;
− nieegzekwowaniu od kredytobiorców dotrzymywania warunków ustalonych w umowach kredytowych;
− nierzetelnym dokumentowaniu lub jego braku roku produkcji maszyn i urządzeń kupowanych przez
kredytobiorców za środki z udziałem kredytu preferencyjnego;
− braku adnotacji na przedkładanych przez kredytobiorców dokumentach, Ŝe zostały one rozliczone w ramach
kredytu z dopłatami z ARiMR;
− umieszczaniu w umowach kredytowych niespójnych lub błędnych zapisów;
1
Dz. U. z 2012 r., poz. 82 ze zm.
1.
Bank udzielił w okresie objętym kontrolą, na podstawie umowy zawartej 25 czerwca 2007 r. z GBW,
ogółem 96 preferencyjnych kredytów inwestycyjnych na rzecz rolnictwa w poszczególnych liniach kredytowych na
łączną kwotę 5.984,1 tys. zł, a kwoty dopłat ARiMR do oprocentowania kredytów preferencyjnych (takŜe
udzielonych przed 2009 r.) w okresie objętym kontrolą wyniosły 4.097,8 tys. zł.
2.
Kontrolą objęto 24 kredyty (25,0 % udzielonych w badanym okresie) o łącznej wartości 3.669.376,00 zł
(61,3 %). W badanych kredytach Bank przestrzegał obowiązujących procedur i warunków w zakresie zasad,
trybu i kryteriów udzielania inwestycyjnych kredytów preferencyjnych dla rolnictwa określonych w rozporządzeniu
Rady Ministrów z 22 stycznia 2009 r. w sprawie realizacji niektórych zadań Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa2 i umowie zawartej z GPW w nw. zakresie:
- w umowach kredytowych zawarto oznaczenie stron, nr identyfikacyjny umowy, określenie celu
i przedmiotu inwestycji, plan inwestycji, harmonogram inwestycji, warunki udzielania i zwrotu dopłat,
maksymalną kwotę dopłat do oprocentowania kredytu ustaloną w dniu zawarcia umowy, wysokość pomocy
ARiMR;
- wnioskodawcy dołączali do wniosków kredytowych plany przedsięwzięć inwestycyjnych (w jednym
przypadku był to Plan nie podpisany przez wnioskodawcę);
- udzielone kredyty nie przekraczały limitów kwotowych oraz procentowych określonych dla kaŜdej linii
kredytowej w odniesieniu do nakładów inwestycyjnych na gospodarstwo rolne;
- okres kredytowania nie przekraczał 8 lat (nIP3), 15 lat (nKZ4 i nMR5), a karencja w spłacie kapitału nie
przekraczała 1 roku (nIP) bądź 2 lat (nKZ i nMR);
- prowizja z tytułu udzielonego kredytu nie była wyŜsza niŜ 2 % kwoty udzielonego kredytu;
- nie wystąpiły przypadki pokrewieństwa pomiędzy osobami sprzedającymi i nabywającymi grunty rolne
sfinansowane kredytem z linii kredytowej nKZ; osoby, które zakupiły grunty są nadal ich właścicielami;
- kredyty w ramach linii nMR udzielono osobom, które w dniu złoŜenia wniosku nie ukończyły 40 lat
i udokumentowały posiadanie wykształcenia rolniczego lub ponad 3-letni okres pracy w gospodarstwie
rolnym.
Ponadto wszystkie osoby, które były w Banku odpowiedzialne za przyjmowanie i ocenę wniosków
kredytowych, przyznawanie kredytów oraz realizację postanowień umów kredytowych wraz z kontrolą celowości
wykorzystania kredytu działały zgodnie z zakresem swoich obowiązków słuŜbowych.
Potencjalni kredytobiorcy o moŜliwościach zaciągania kredytów inwestycyjnych z dopłatami do
oprocentowania byli informowali bezpośrednio przez pracowników Banku, a ponadto informacje takie były
przekazywane na zebraniach grup członkowskich, posiedzeniach Rady Nadzorczej Banku i dostępne na stronie
internetowej.
3.
NIK negatywnie ocenia sposób akceptowania oraz przyjmowania do rozliczenia wkładu własnego
kredytobiorców. Przeprowadzona kontrola wykazała nieprawidłowości polegające na:
- umieszczeniu w tej samej umowie kredytowej6 róŜnych kwot wkładu własnego;
- podpisaniu z czterema kredytobiorcami umów kredytowych7 z niespójnymi zapisami dotyczącymi wkładu
własnego;
- postawieniu do dyspozycji ośmiu kredytobiorcom8 kredytów, na łączną kwotę 1.315.406,00 zł, pomimo
nieudokumentowania przez nich posiadania i/lub wykorzystania środków własnych, co było niezgodne
z zapisami w umowach kredytowych i było działaniem nierzetelnym, co potwierdzają składane w trakcie
kontroli wyjaśnienia osób odpowiedzialnych. Przykładowo Kierownik Działu Kredytów, Justyna Guźniczak
odnośnie wkładu własnego kredytobiorcy w wysokości 215.000,00 zł (kredyt nr 186/2010 udzielony na kwotę
500.000,00 zł) stwierdziła, Ŝe posiadanie środków własnych kredytobiorca zadeklarował ustnie i nie jest
w stanie stwierdzić, Ŝe środki te zostały wykorzystane w pierwszej kolejności, jest to tylko dobra wola klienta.
Odpowiedzialny za ten kredyt pracownik wyjaśnił, Ŝe kredytobiorca stwierdził, Ŝe posiada takie środki
Dz. U. Nr 22, poz. 121 ze zm.
Inwestycje podstawowe
4 Na zakup gruntów
5 Dla młodych rolników
6 Kredyty nr: 63/2010 i 186/2010
7 Kredyty nr: 63/2010, 66/2010, 186/2010 i 195/2010
8 Kredyty nr: 63/2010, 66/2010, 147/2010, 186/2010, 195/2010, 217/2010, 340/2010 i 18/2011
2
3
2
częściowo w domu, częściowo na rachunku w innym banku. Na podstawie obrotów na jego rachunku
stwierdzono, Ŝe takie środki moŜe posiadać. Ponadto nie ma moŜliwości stwierdzenia, Ŝe środki własne
zostały zaangaŜowane w pierwszej kolejności. Pracownicy Banku wyjaśniali takŜe, Ŝe wkład własny został
udokumentowany, gdyŜ całość inwestycji została rozliczona.
4.
NIK ocenia negatywnie przyjmowanie przez pracowników Banku do rozliczenia udzielonych kredytów
faktur bez potwierdzeń dokonania za nie zapłaty przez kredytobiorców na łączną kwotę 495.869,32 zł9. W trakcie
kontroli NIK przedstawiono potwierdzenia zapłaty za faktury na łączną kwotę 78.030,00 zł. Rozliczanie faktur bez
potwierdzenia ich zapłaty nie dało gwarancji, iŜ kredytobiorca faktycznie poniósł wydatek, o czym stanowi § 10
ust. 4 pkt 6 lit. d umowy z GBW. Jako nierzetelne, NIK ocenia rozliczenie dwóch kredytów10 udzielonych na
łączną kwotę 312.700,00 zł, co do których nie dokonano oceny celu realizacji przedsięwzięcia poprzez
porównanie poniesionych wydatków z kosztorysem inwestorskim.
5.
W przypadku kredytów udzielonych na kwotę 500.000,00 zł (nMR) i 93.000,00 zł (nIP) nie sprawdzono,
z którego roku pochodzą odpowiednio: urządzenia na wyposaŜenie kurnika (171.368,00 zł) i zakupione maszyny
rolnicze (34.276,00 zł). Dokonanie takiej oceny było podstawą do udzielenia kredytu. Zgodnie z zasadami ARiMR
kredyty nie mogą zostać udzielone w szczególności na zakup maszyn lub urządzeń, jeŜeli w dniu sprzedaŜy mają
więcej niŜ 5 lat (uwzględniając rok ich produkcji).
6.
NIK kwestionuje dwa aneksy podpisane z kredytobiorcami w trakcie trwania kontroli i dotyczące
udzielonych kredytów w linii nMR na kwoty 120.000,00 zł i 107.000,00 zł. Zapisy w tych aneksach zmieniające
postanowienia umów kredytowych nie mają znaczenia prawnego, gdyŜ umowy zmieniono w taki sposób, aby
uniknąć stwierdzonych w wyniku kontroli NIK nieprawidłowości. Zmiany te dotyczyły faktów juŜ zaistniałych i nie
mają wpływu na dalszą realizację postanowień umowy kredytowej. NIK negatywnie ocenia aneksowanie umów
kredytowych w zakresie przesunięcia terminu wydatkowania środków własnych juŜ po całkowitym rozliczeniu
inwestycji.
7.
Zgodnie z postanowieniami umowy zawartej z GBW, Bank zobowiązany był do przeprowadzania
udokumentowanych kontroli przed udzieleniem kredytu, po zakończeniu realizacji inwestycji oraz w całym okresie
kredytowania. Inspekcje te nie były przeprowadzone u wszystkich kredytobiorców, a notatki z przeprowadzonych
inspekcji zostały sporządzone nierzetelnie, gdyŜ:
-
kontrola wykazała, Ŝe na 48 okazanych notatek w przypadku dziewięciu (18,75 %) data ich przeprowadzenia
pokrywała się z datą przebywania na urlopie wypoczynkowym pracownika przeprowadzającego inspekcję
(osiem przypadków) i uczestniczącego w szkoleniu (jeden przypadek);
-
z wyjaśnień pracowników Banku wynika, Ŝe na czas przeprowadzania inspekcji: nie pobierają oni i nie
rozliczają delegacji słuŜbowych; podpisują się na liście obecności, ale nie wypisują się w ksiąŜce wyjść.
Dyrektor Oddziału Banku w Zawichoście jeździł na inspekcje prywatnym samochodem, ale nie rozliczał
kosztów takich wyjazdów.
Z wyjaśnień Pani Prezes wynika, Ŝe nie stwierdzono w Banku przypadku sporządzenia notatki poinspekcyjnej
bez przeprowadzenia kontroli u klienta. NIK nie podziela zdania Pani Prezes, gdyŜ wyjaśnienia pracowników oraz
zgromadzona w trakcie kontroli dokumentacja w tej sprawie, temu zaprzeczają.
W wyniku zaistniałych faktów, opisanych poniŜej, NIK negatywnie ocenia przeprowadzanie kontroli
u kredytobiorców:
-
w przypadku notatek sporządzonych w dniach, kiedy pracownicy przebywali na urlopie, wyjaśniali oni: być
moŜe źle wpisano datę; być moŜe ta inspekcja była przeprowadzona później (po okazaniu listy obecności, Ŝe
później pracownik ten równieŜ przebywał na urlopie, zmienił on wyjaśnienia, Ŝe inspekcję przeprowadzono
wcześniej), ściągnięto mnie z urlopu; przyznawali, Ŝe nie przeprowadzali inspekcji;
-
trzy notatki sporządzone w odstępie prawie roku (jedna z 21 września 2010 r. i dwie z 15 września 2011 r.)
z inspekcji przeprowadzonych przez pracowników Filii w Kleczanowie u dwóch róŜnych kredytobiorców
zawierały ten sam błąd literowy, były podobne w swej treści, a w jednej z nich wpisano słowo kredytobiorców
9
Kredyty nr: 66/2010, 186/2010, 195/2010 i 217/2010
Kredyty nr: 297/2009 i 310/2011
10
3
(tak jak w innej z notatek) pomimo, Ŝe naleŜało wpisać kredytobiorcy; pracownik ww. Filii Banku przyznał,
Ŝe nie było Ŝadnej inspekcji w dniu 15 września 2011 r.; ten sam pracownik przyznał, Ŝe przeprowadził dwie
inne inspekcje (21 września oraz 17 października 2011 r.), ale nie potrafił wyjaśnić, jak to było moŜliwe
w sytuacji, kiedy przebywał na urlopie;
-
w przypadku notatki sporządzonej przez Dyrektora Oddziału w Zawichoście przebywającego tego dnia na
szkoleniu pomimo tego, iŜ wyjaśnił on, Ŝe prawdopodobnie w dniu 18 marca 2011 r. (piątek) wrócił wcześniej
ze szkolenia i pojechał na inspekcję, to w dokumentacji Banku znajduje się potwierdzenie świadczące o tym,
Ŝe szkolenie to miało miejsce w Warszawie i ww. dyrektor wrócił z niego o godz.20.00;
-
Kierownik Działu Kredytów fakt nieprzeprowadzenia inspekcji przed udzieleniem kredytu wyjaśniła poprzez
okazanie kontrolującemu Raportu z inspekcji u Klienta z dnia 9 maja 2011 r. w sytuacji, kiedy kredytobiorca
wniosek o udzielenie kredytu złoŜył w dniu 16 sierpnia 2011 r.
Biorąc powyŜsze pod uwagę, NIK kwestionuje rzetelność sporządzania notatek z przeprowadzonej kontroli
u kredytobiorców. W przypadku pięciu kredytów11 udzielonych na łączną kwotę 1.125.400 zł, pomimo
nieprzeprowadzenia kontroli po zakończonej inwestycji Bank występował o dopłaty ARiMR do oprocentowania
w łącznej kwocie 44.901,77 zł, a to stanowiło naruszenie § 10 ust. 4 pkt 5 umowy z GBW. Natomiast w przypadku
czterech kredytów12 udzielonych na łączną kwotę 792.000,00 zł nie przeprowadzono kontroli u wnioskodawców,
co było niezgodne z § 10 ust. 4 pkt 4 umowy z GBW.
8.
W pięciu przypadkach nie wyegzekwowano od kredytobiorców ciąŜącego na nich i wynikającego
z § 19 ust.2 podpisanych umów kredytowych obowiązku przedkładania rocznych informacji o stanie majątkowym
i osiągniętych wynikach finansowych. Wystąpiły teŜ przypadki nieumieszczania na dokumentach przyjmowanych
do rozliczenia inwestycji adnotacji, Ŝe dokumenty te zostały rozliczone w ramach kredytu z dopłatami z ARiMR.
W trakcie kontroli NIK nieprawidłowość tę usunięto.
Przedstawiając powyŜsze oceny i uwagi NajwyŜsza Izba Kontroli wnioskuje o:
1. Rzetelne przeprowadzanie i dokumentowanie kontroli bezpośredniej u: wnioskodawców; kredytobiorców
w ciągu 60 dni od zakończenia realizacji inwestycji oraz raz na dwa lata;
2. Przeprowadzenie udokumentowanej kontroli u wszystkich 20 kredytobiorców poddanych kontroli NIK (oprócz
czterch z linii nKZ) pod kątem stwierdzenia czy załoŜony w planie inwestycji i umowie kredytu cel został
osiągnięty;
3. Sporządzenie Regulaminu dotyczącego kredytów preferencyjnych lub wprowadzenie zmian w juŜ istniejącym
Regulaminie, w taki sposób, aby środki własne kredytobiorców ubiegających się o kredyty z dopłatami z ARiMR
były prawidłowo udokumentowane i wydatkowane w pierwszej kolejności;
4. Wyegzekwowanie od kredytobiorców potwierdzeń uregulowania naleŜności za 10 faktur na łączną kwotę
399.191,35 zł netto (umowa kredytowa 186/2010) i za fakturę na kwotę 18.647,97 zł netto (umowa kredytowa
nr 217/2010), a w przypadku, gdyby zapłaty za faktury były poniesione w terminie powyŜej 3 miesięcy od dnia
zakończenia inwestycji, naleŜy wyliczyć wysokość otrzymanych dopłat z tytułu niepotwierdzonych wydatków oraz
przekazać stosowną kwotę do ARiMR tytułem zwrotu nienaleŜnie pobranych dopłat.
5. Rozliczanie kredytów preferencyjnych poprzez porównywanie kwot wynikających z dokumentów
potwierdzających poniesienie wydatków (faktury, rachunki, akty notarialne) z kosztorysami inwestorskimi;
6. Przeanalizowanie wydatków poniesionych przez kredytobiorców (kredyty nr 297/2009, 350/2009, 63/2010,
66/2010, 84/2010, 147/2010, 186/2010, 217/2010, 94/2011, 151/2011, 310/2011, 332/2011, 357/2011) pod
kątem zgodności z kosztorysem inwestorskim;
11
12
Kredyty nr: 186/2010, 310/2011, 332/2011, 63/2010, 217/2010
Kredyty nr: 186/2010, 63/2010, 51/2011, 37/2011
4
7. Ustalenie, z którego roku pochodzą maszyny rolnicze (kredyt 18/2011). W przypadku stwierdzenia, iŜ maszyny
te są starsze niŜ 5 lat, naleŜy wyliczyć wysokość otrzymanych dopłat z tytułu udzielonego kredytu oraz przekazać
stosowną kwotę do ARiMR tytułem zwrotu nienaleŜnie pobranych dopłat.
8. KaŜdorazowe egzekwowanie od kredytobiorców postanowień podpisywanych umów kredytowych;
9. Uruchamianie całości kredytów bądź ich transz wyłącznie po udokumentowaniu i wydatkowaniu środków
własnych kredytobiorców oraz po rozliczeniu wykorzystania poprzednich transz kredytu;
10. Zapewnienie prawidłowej kontroli wewnętrznej nad pracownikami merytorycznie odpowiedzialnymi za kredyty
preferencyjne z dopłatami ARiMR.
*
*
*
NajwyŜsza Izba Kontroli na podstawie art. 62 ustawy o NIK, oczekuje przedstawienia przez Panią
Prezes w terminie 14 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie
wykorzystania uwag i wniosków bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub przyczynach
niepodjęcia takich działań.
Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego
wystąpienia pokontrolnego, przysługuje Pani Prezes prawo zgłoszenia na piśmie do dyrektora Delegatury NIK
w Kielcach umotywowanych zastrzeŜeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu.
W razie zgłoszenia zastrzeŜeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji,
o którym mowa wyŜej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK.
5