NATALIA KONOPINSKA Podobieństwo struktur gospodarczych jako

UNIWERSYTET EKONOMICZNY
WE WROCŁAWIU
WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA, INFORMATYKI I FINANSÓW
STUDIA PODYPLOMOWE
MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO
NATALIA KONOPINSKA
Podobieństwo struktur gospodarczych jako
wyznacznik konwergencji realnej
Praca końcowa
Promotor:
dr hab. Wawrzyniec Michalczyk, prof. UE
Wrocław 2016 r.
1
OŚWIADCZENIE
Oświadczam, że pracę niniejszą przygotowałam samodzielnie. Wszystkie dane, istotne
myśli i sformułowania pochodzące z literatury (przytoczone dosłownie lub niedosłownie) są
opatrzone odpowiednimi odsyłaczami. Praca ta nie była w całości ani w części, która
zawierałaby znaczne fragmenty przedstawione w pracy jako oryginalne (wyniki badań
empirycznych, obliczenia, spostrzeżenia, oceny, wnioski, propozycje itp.), przez nikogo
przedłożona do żadnej oceny i nie była publikowana.
Oświadczam, że tekst pracy końcowej na nośniku elektronicznym jest identyczny z
tekstem wydrukowanym i nie zawiera znaków niewidocznych na wydruku.
..............................., dnia............................
(miejscowość)
.................................................
(podpis)
OŚWIADCZENIE
Wyrażam zgodę / nie wyrażam zgody* na udostępnienie osobom zainteresowanym
mojej pracy dyplomowej.
Zgoda na udostępnienie pracy dyplomowej nie oznacza wyrażenia zgody na
kopiowanie pracy dyplomowej w całości lub w części. Brak zgody nie wyklucza kontroli
tekstu pracy dyplomowej w systemie antyplagiatowym, wyklucza natomiast dopisanie tekstu
do bazy tego systemu.
* niepotrzebne skreślić
..............................., dnia............................
(miejscowość)
.................................................
(podpis)
2
Spis treści:
Wstęp.....................................................................................................................................
4
Rozdział 1. Pojęcie konwergencji realnej i jej wyznaczniki……………………………….
9
Rozdział 2. Strukturalne zróżnicowanie zatrudnienia w Strefie Euro, Polsce, Czechach i
Niemczech………………………………………………………………………………….
13
Rozdział 3. Strukturalne zróżnicowanie Wartości Dodanej Brutto w Strefie Euro, Polsce,
Czechach i Niemczech …………………………………………………………………….
17
Rozdział 4. Strukturalne zróżnicowanie Nakładów Brutto na Środki Trwałe w Polsce,
Czechach i Niemczech …………………………………………………………………….
21
Zakończenie........................................................................................................................... 24
Bibliografia............................................................................................................................ 26
Spis wykresów....................................................................................................................... 27
Spis tabel................................................................................................................................ 28
3
In varietate concordia
Wstęp
Doświadczenia czasów kryzysu finansowo - gospodarczego w strefie euro
spowodowały, że przewartościowaniu uległa wizja europejskiej integracji monetarnej.
Początkowy okres funkcjonowania unii walutowej charakteryzował się optymistycznym i
otwartym podejściem władz – tak na poziomie krajowym, jak i wspólnotowym – do dalszego
jej rozszerzania. To przychylne nastawienie wpływało na szybkie przyłączanie kolejnych
państw do strefy euro, nawet wbrew przesłankom o charakterze ekonomicznym, w
szczególności dotyczących konwergencji realnej gospodarek, finansów publicznych czy
konkurencyjności. Dzisiaj, gdy Unia Europejska jest bogatsza o empiryczną wiedzę płynącą z
obserwacji przebiegu globalnego kryzysu finansowo - gospodarczego i analizy jego przyczyn,
nieporównywalnie większą wagę przywiązuje się do obiektywnej oceny gotowości kolejnych
państw do przyjęcia wspólnego pieniądza. Dotyczy to nie tylko władz unijnych, które
decydują o pełnym udziale kraju w Unii Gospodarczej i Walutowej, lecz przede wszystkim
rządów państwowych, obecnie bardziej sceptycznie podchodzących do tej kwestii.
Jedną z dziedzin, na której szczególnie skupiają się wnikliwe badania, mające obecnie
o wiele większe praktyczne znaczenie, jest konwergencja realna. Chociaż teoria integracji
monetarnej od wielu lat sygnalizuje, że obszar ten jest podstawowym wyznacznikiem
celowości przystępowania kraju do strefy wspólnego pieniądza, dopiero w okresie
pokryzysowym również polityczni decydenci zaczęli przywiązywać do konwergencji realnej
należytą wagę. W dniu dzisiejszym już nie tylko w dyskusjach ekonomicznych, ale i
politycznych czy medialnych, dotyczących rozszerzania strefy euro, wskazuje się na potrzebę
osiągnięcia zbieżności gospodarek narodowych w takich dziedzinach, jak budżet państwa,
konkurencyjność, poziom rozwoju, koszty produkcji itd. 1
1
W. Michalczyk: Mierniki konwergencji realnej wybranych krajów strefy euro. Wnioski dla Polski, Ekonomia
XXI wieku (1) 2016, s. 80 – 99.
4
Aktualnie przyjmuje się, że najbardziej właściwymi kandydatami do unii walutowej są
kraje charakteryzujące się wysokim poziomem wzajemnego podobieństwa gospodarek.
Jednakże przed wybuchem kryzysu finansowo - gospodarczego toczyła się szeroka dyskusja
na temat tego, czy znacząca zbieżność gospodarek narodowych jest wymagana jeszcze przed
włączeniem danego państwa do obszaru walutowego, czy też istnieje możliwość, że dzięki
pogłębieniu więzi handlowych i integracji ekonomicznej, odpowiedni poziom konwergencji
gospodarczej zostanie osiągnięty ex post. Debata ta znalazła swoje odbicie w sformułowaniu
tzw. hipotezy endogeniczności kryteriów integracji walutowej, a jej praktycznym aspektem
było mało rygorystyczne podejście do oceny zbieżności gospodarczej państw włączanych do
strefy euro. Dopiero kryzys w gospodarce europejskiej zweryfikował tę hipotezę. Za jedną z
najbardziej istotnych jego przesłanek, oczywiście oprócz czynników o charakterze globalnym,
uznano brak konwergencji gospodarczej pomiędzy krajami tzw. trzonu strefy euro (Niemcy,
Francja itd.) a państwami peryferyjnymi (jak Hiszpania, Portugalia, Grecja). W przypadku np.
Grecji niedostateczna zbieżność dotyczyła podejścia do finansów publicznych, a Hiszpanii i
Portugalii – stopy procentowej, której obniżenie po włączeniu do obszaru wspólnego
pieniądza wywołało boom kredytowy, inflację i obniżenie konkurencyjności.2
Ważkie znaczenie konwergencji realnej posłużyło impulsem do podjęcia badań nad
podobieństwem gospodarek Polski, Czech, Niemiec wobec strefy euro.
Obliczenia Względnego Wskaźnika Podobieństwa Struktur wykazały, że w 2014 r.
między gospodarkami Polski, Czech, Niemiec i strefy euro istniało duże zróżnicowanie (zob.
Wykres 1).
Wykres 1. Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur obliczony na podstawie sektorowej struktury
zatrudnienia (wg. NACE R2) w Czechach, Polsce i Niemczech względem strefy euro w 2014 r.
1,000
0,900
0,800
0,700
0,600
0,500
0,400
0,300
0,200
0,100
0,000
0,920
0,717
Czechy
0,705
Niemcy
Polska
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/data/database.
2
W. Michalczyk: Konwergencja gospodarek krajów Unii Europejskiej o walutach narodowych względem strefy
euro w okresie postkryzysowym, Studia i Prace WNEiZ 2015 nr 41, s. 171-184.
5
Struktura Wartości Dodanej Brutto również świadczy o zróżnicowaniu gospodarek
badanych krajów (zob. Wykres 2).
Wykres 2. Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur obliczony na podstawie sektorowej struktury Wartości
Dodanej Brutto (WDB) w Czechach, Polsce i Niemczech względem strefy euro w 2014 r.
1,000
0,900
0,800
0,700
0,600
0,500
0,400
0,300
0,200
0,100
0,000
0,859
0,740
0,715
Czechy
Niemcy
Polska
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur obliczony na podstawie udziału
Nakładów Brutto na Środki Trwałe w poszczególnych sektorach wskazuje na brak
podobieństwa gospodarek Polski i Czech względem Niemiec (zob. Wykres 3).
Wykres 3. Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur obliczony na podstawie sektorowej struktury Nakładów
Brutto na Środki Trwałe w Czechach i Polsce względem Niemiec w 2014 r.
0,700
0,662
0,600
0,535
0,500
0,400
0,300
0,200
0,100
0,000
Czechy
Polska
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
6
Tabela 1 zamieszczona niżej przedstawia odchylenie Względnego Wskaźnika
Podobieństwa Struktur obliczonego na podstawie struktury zatrudnienia, Wartości Dodanej
Brutto i Nakładów Brutto na Środki Trwałe od jedynki.
Tabela 1. Odchylenie Względnego Wskaźnika Podobieństwa Struktur od jedynki w 2014 r.
WWPS sektorowej struktury zatrudnienia
WWPS sektorowej struktury Wartości Dodanej Brutto
WWPS sektorowej struktury Nakładów Brutto na Środki Trwałe*
Czechy
0,283
0,260
0,338
Niemcy
0,080
0,141
-
Polska
0,295
0,285
0,465
Legenda: Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur dla Nakładów Brutto na Środki Trwałe został obliczony
dla Czech i Polski względem Niemiec.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
Z tabeli 1 wynika, ze w 2014 r. gospodarka Niemiec była najbardziej zbliżona do
gospodarki strefy euro. Najmniejszym podobieństwem charakteryzowała się gospodarka
Polski.
Stwierdzona rozbieżność między gospodarkami badanych krajów w stosunku do strefy
euro posłużyła przyczółkiem do podjęcia dalszych badań. Ich celem jest analiza podobieństwa
struktur gospodarczych Polski, Czech i Niemiec względem gospodarki strefy euro w latach
2004 - 2014. Szczególny nacisk położono na Polskę, z uwagi na chęć wzbogacenia dyskusji
prowadzonej w naszym kraju na temat wyboru najbardziej odpowiedniego terminu
zastąpienia złotówki przez wspólną walutę europejską.
W niniejszej pracy podjęto próbę udowodnienia tezy, w myśl której w okresie 2004 –
2014 w Polsce, Czechach i Niemczech doszło do zróżnicowania struktur gospodarczych
względem strefy euro, co świadczy o braku konwergencji realnej. Brak podobieństwa
strukturalnego wskazuje na niegotowość Polski do wejścia do strefy euro.
Rozważania dotyczące tego problemu podzielono na cztery rozdziały. W pierwszym z
nich omówiono pojęcie konwergencji realnej. W tym samym rozdziale poruszono szerzej
problematykę wpływu podobieństwa struktur gospodarczych na ograniczenie szoków
asymetrycznych (podażowych i popytowych).
Drugi rozdział traktuje o zróżnicowaniu struktury zatrudnienia w Polsce, Czechach i
Niemczech w latach 2004 - 2014. Za pomocą indeksu Stattev – Ralevy przeanalizowano
podobieństwo struktur poszczególnych gospodarek wobec benchmarku, jakim jest strefa euro.
7
Trzeci rozdział przedstawia strukturalne zróżnicowanie Wartości Dodanej Brutto w
Polsce, Czechach i Niemczech w latach 2004 - 2014 r.
W rozdziale czwartym do zobrazowania odmienności strukturalnej Polski i Czech
względem gospodarki Niemiec, wykorzystano Nakłady Brutto na Środki Trwałe.
W zakończeniu sformułowano wnioski, z jednej strony, odnoszące się do Polski i
wspomagające podjęcie decyzję o celowości przystąpienia naszego kraju do strefy euro, a z
drugiej – umożliwiające sprawdzenie, czy w okresie 2004 – 2014 między badanymi krajami
wystąpiły tendencje wskazujące na zwiększanie się stopnia podobieństwa gospodarek.
W pracy zostały wykorzystane podstawowe metody badawcze, charakterystyczne dla
nauk ekonomicznych. Punktem wyjścia była analiza dotychczasowego dorobku naukowego w
zakresie konwergencji realnej i podobieństwa struktur gospodarczych. Autorka oparła się tu
na publikacjach, wydanych przez polskich i zagranicznych znawców tematu takich jak: W.
Michalczyk, S. Stattev i S. Raleva, K. Beck i M. Grodzicki. Duże znaczenie dla procesu
badawczego miały opracowania Narodowego Banku Polskiego, Ministerstwa Finansów i
Głównego Urzędu Statystycznego. Oprócz tego, istotny wkład do rozważań wniosły badania
empiryczne, prowadzone przy użyciu analizy danych statystycznych gromadzonych przez
Eurostat. Ważną metodą badawczą była synteza, pozwalająca na dokonanie zestawień i
wyciągnięcie wniosków. Przyjęte w procesie badawczym rozumowanie indukcyjne pozwoliło
sformułować ostateczne konkluzje.
Okres badawczy – przyjęty jako lata 2004-2014 – wyznaczony został, z jednej strony,
przez dostępność danych, a z drugiej, przez moment największego rozszerzenia Unii
Europejskiej, które stanowiło znaczącą zmianę jakościową w funkcjonowaniu gospodarek jej
wszystkich krajów członkowskich.
***
W przygotowaniu niniejszej pracy bardzo pomocne były uwagi i wsparcie
merytoryczne mojego promotora dr hab. Wawrzyńca Michalczyka, prof. UE, któremu
składam serdeczne podziękowania.
Natalia Konopinska
8
Rozdział 1. Pojęcie konwergencji realnej i jej wyznaczniki
Konwergencja gospodarcza (convergence: „zbieżność”, „podobieństwo”) definiowana
jest w literaturze jako upodabnianie się struktur ekonomicznych w różnych regionach czy
państwach.3
W badaniach empirycznych nad konwergencją realną stosowane są różne modele,
określające zbieżność gospodarczą jako proces, a nie jako stan – np. tzw. σ-konwergencja.
Przyjmuje się, że σ-konwergencja zachodzi, gdy zróżnicowanie poziomu rozwoju w badanej
populacji zmniejsza się w czasie. Dlatego badania empiryczne nad σ-konwergencją są
zazwyczaj
częścią
obszaru
badawczego
dotyczącego
natury
wzrostu
i
rozwoju
gospodarczego.
Drugie podstawowe podejście do konwergencji realnej jest utożsamiane z pojęciem
doganiania (catch-up effect) i oznacza zmniejszenie dystansu rozwojowego przez kraje
zacofane, o niskim poziomie rozwoju. Podejście to zwraca uwagę na odmienność przebiegu
procesów gospodarczych w krajach nadrabiających opóźnienia rozwojowe od tych procesów
w krajach wysoko rozwiniętych.
Podejściem badawczym powszechnie stosowanym w praktyce naukowej do opisu
efektu doganiania jest tzw. β-konwergencja. Hipoteza β-konwergencji bezwarunkowej
zakłada, że stopa wzrostu gospodarczego jest ujemnie zależna od początkowego poziomu
rozwoju, dzięki czemu kraje zacofane mogą redukować lukę rozwojową względem krajów
wysoko rozwiniętych. Hipoteza β-konwergencji absolutnej zakłada, że tempo wzrostu
gospodarki krajów ubogich zmniejsza się w miarę zbliżania się jej stanu ustalonego 4
W Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (TWE) określone zostały kryteria
konwergencji legislacyjnej oraz konwergencji nominalnej5, które musza zostać osiągnięte
3
W. Michalczyk: Konwergencja…, wyd. cyt., s. 171-184.
K. Beck, M. Grodzicki: Konwergencja realna i synchronizacja cykli koniunkturalnych w Unii Europejskiej:
wymiar strukturalny. Warszawa: Wyd. Naukowe Scholar, 2014, s. 9-10.
5
Stabilność cen: W odniesieniu do osiągnięcia wysokiego poziomu trwałej zbieżności traktat głosi, że jednym z
warunków jest: „Osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen; będzie to wynikało ze stopy inflacji zbliżonej
do istniejącej w co najwyżej trzech Państwach Członkowskich, które mają najlepsze rezultaty w dziedzinie
stabilności cen"— Artykuł 140 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Jest to jedno z trzech kryteriów o charakterze monetarnym. Konkretne wskaźniki brane pod uwagę zawarte są w
art. 1 Protokołu w sprawie kryteriów konwergencji. Zgodnie z jego treścią poziom inflacji danego państwa w
ciągu roku poprzedzającego badanie nie może przekraczać o więcej niż 1,5 proc. inflacji trzech państw Unii
Europejskiej o najbardziej stabilnym poziomie cen.
Sytuacja fiskalna: Zgodnie z treścią traktatu kolejne kryterium dotyczy sytuacji finansów publicznych danego
państwa członkowskiego. W myśl art. 2 Protokołu państwo członkowskie nie może być: „ objęte decyzją Rady
4
9
przed podjęciem decyzji włączeniu danego państwa członkowskiego do strefy euro, natomiast
pominięta została kwestia określenia kryteriów konwergencji realnej.
Przy ocenie gotowości wejścia danego państwa członkowskiego do strefy euro bierze
się tylko częściowo pod uwagę niektóre kwestie konwergencji realnej. Zgodnie z art. 121
TWE Komisja Europejska i Europejski Bank Centralny (a wcześniej Europejski Instytut
Walutowy) w swoich sprawozdaniach z oceny realizacji kryteriów konwergencji biorą
„również pod uwagę stan rozwoju ECU (a od 1999 r. – euro), wyniki integracji rynków,
sytuację i rozwój równowagi płatności bieżących rozwoju jednostkowych kosztów pracy i
innych wskaźników cen”.6
Spełnienie nominalnych wymogów konwergencji, których kształt określają zapisy
Traktatu z Maastricht, niewątpliwie sprzyjają osiągnięciu i utrwaleniu odpowiedniego
poziomu stabilności makroekonomicznej. Tego typu dostosowania nie wyczerpują jednak
kwestii optymalizacji uczestnictwa pojedynczych gospodarek krajowych w obszarze
wspólnego pieniądza. Konstrukcja kryteriów konwergencji nominalnej tylko częściowo
wychodzi naprzeciw rzeczywistym wyzwaniom związanym z pojawieniem się kosztów utraty
instrumentów niezależnej polityki pieniężnej. Tymczasem najważniejszy staje się problem,
aby przyjęcie wspólnej waluty i towarzyszące temu wyzbycie się autonomii w dziedzinie
polityki stop procentowych nie było sprzeczne z szybkim i zrównoważonym wzrostem
gospodarczym, lecz raczej otwierało dostęp do dodatkowych jego źródeł. To, czy dany kraj
czerpać będzie faktyczne korzyści z udziału w unii walutowej, warunkować będzie właściwe
przygotowanie gospodarki, co, wyrażając się precyzyjnie oznacza konieczność wyksztalcenia
zgodnie z artykułem 126 ustęp 6 wspomnianego Traktatu, stwierdzającą istnienie nadmiernego deficytu"—
Artykuł 2 Protokołu w sprawie kryteriów konwergencji. Państwo członkowskie nie może być zatem objęte
procedurą nadmiernego deficytu (EDP), która związana jest z przekroczeniem wskaźników odnoszących się do
sektora instytucji rządowych i samorządowych (ang. general government). Wskaźniki te wynoszą 3% PKB w
odniesieniu do deficytu oraz 60% PKB w odniesieniu do zadłużenia, jednak w praktyce przy ocenie uwzględnia
się raczej tendencję, nie zaś poziom wartości referencyjnych w jednym określonym momencie. Ponadto
uwzględnia się m.in. wyzwania stojące aktualnie przed budżetem danego państwa, jak np. podejmowanie
określonych reform.
Kurs walutowy: Zgodnie z art. 3 Protokołu państwa członkowskie zobowiązane są do uczestnictwa w
europejskim mechanizmie kursowym przez minimum dwa lata, bez poważnych napięć. Ocena pomyślności
pozostawania w mechanizmie wydawana jest przez Europejski Bank Centralny. W okresie przebywania w ERM
II zakazana jest samowolna dewaluacja waluty krajowej względem euro. Obecnie maksymalne dopuszczalne
pasmo wahań kursowych wynosi ±15% odchylenia względem wyznaczonego kursu centralnego.
Stopy procentowe: Ostatnim kryterium związanym z polityką monetarną jest kryterium stóp procentowych,
ściśle określone w art. 4 Protokołu. Przy ocenie jego wypełnienia brane są te same trzy państwa, co przy
kryterium inflacyjnym. Kryterium głosi, że w ciągu roku przed badaniem średnia nominalna długoterminowa
stopa procentowa nie może przekraczać stopy procentowej wspomnianych państw o więcej niż 2 pkt.
procentowe. Przy ocenie brane są pod uwagę obligacje skarbowe. https://www.nbportal.pl/slownik/pozycjeslownika/kryteria-konwergencji
6
H. Bąk: Interpretacja kryteriów konwergencji. W: Polska w strefie euro. Szanse i zagrożenia. Red. J.
Ostaszewski. Warszawa: wyd. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2008., s.15–16.
10
w
niej
odpowiednich
mechanizmów
makroekonomicznych
i
cech
strukturalnych
optymalizujących zdolność do funkcjonowania w ramach jednolitego bloku monetarnego.
Istnieją podstawy, by twierdzić, że konwergencja nominalna sama w sobie nie zagwarantuje
gospodarce stuprocentowej akumulacji korzyści płynących z integracji walutowej i nie
zniweluje do końca negatywnego efektu ograniczenia suwerenności monetarnej. Niezbędne
wsparcie
dla
wymaganych
Traktatem
procesów
dostosowawczych
(o
charakterze
nominalnym) stanowić musi w tym przypadku konwergencja realna.7
G. Tchorek podaje trzy wzajemnie uzupełniające się uniwersalne wyznaczniki
konwergencji realnej. Pierwszy z nich odnosi się do synchronizacji cykli koniunkturalnych.
Drugi wymiar konwergencji dotyczy zapewnienia podobnego poziomu wydajności pracy,
poziomu dochodu per capita, poziomu cen dóbr będących przedmiotem wymiany
międzynarodowej, etc. Trzeci miernik do oceny konwergencji realnej gospodarek stanowi
podobieństwo ich struktur (popytowych, podażowych czy sektorowych).8
Wielokrotnie podkreślane w literaturze naukowej znaczenie podobieństwa struktur
gospodarczych jako warunku konwergencji realnej wynika z klasycznej teorii optymalnych
obszarów walutowych, zgodnie z którą zbieżność strukturalna i dywersyfikacja produkcji
skutkują ograniczeniem szoków asymetrycznych (podażowych i popytowych) na terenie Unii
Walutowej.9
Jeżeli w kraju należącym do omawianej unii występuje wyraźnie większy sektor
wytwarzania (pod względem produkcji i zatrudnienia), niż w pozostałych krajach, wówczas
spadek popytu na wyroby tego sektora powoduje obniżenie produkcji i zatrudnienia.
Podobieństwo struktur wytwarzania w państwach członkowskich daje możliwość
zastosowania jednolitej unijnej polityki pieniężnej w celu złagodzenia szoku popytowego,
którego skutki są symetryczne dla wszystkich gospodarek UW.
Szoki podażowe prowadzą, z jednej strony, do spadku produkcji, a z drugiej – do
wzrostu presji inflacyjnej. Podobieństwo struktur produkcji w obliczu szoków podażowych
zapobiega nadmiernemu zróżnicowaniu parametrów ekonomicznych w poszczególnych
gospodarkach unii. Jednocześnie, przeciwdziała wystąpieniu efektów wtórnych tych szoków,
m. in. dotyczących niskiej efektywności polityki pieniężnej, ponieważ w sytuacji, kiedy
następuje dużo większy spadek produkcji niż wzrost inflacji, lub napięcia inflacyjne znacznie
7
M. Pronobis: Polska w strefie euro. Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck, 2008, s. 57-59.
G. Tchorek: Konwergencja realna krajów peryferyjnych strefy euro. W: Polska w strefie euro. Szanse i
zagrożenia. Red. J. Ostaszewski. Warszawa: wyd. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2008, s. 29-40.
9
Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i
Walutowej. Warszawa: NBP, 2009, s. 54–60.
8
11
przewyższają efekty recesyjne, występuje możliwość do zastosowania jednolitej polityki
pieniężnej pod warunkiem, że poszczególne gospodarki charakteryzują się podobieństwem
struktur gospodarczych.
Należy dodać, że podobna struktura produkcji nie tylko zmniejsza ryzyko pojawienia
się szoków asymetrycznych, ale również przyczynia się za pośrednictwem mechanizmów
transmisji pieniężnej, do zwiększenia stopnia synchronizacji cykli koniunkturalnych.10
Podatność gospodarki na szoki asymetryczne zmniejsza również zdywersyfikowana
struktura produkcji. Zakładając, że szoki w poszczególnych sektorach gospodarki są
wywołane zmianami popytu lub technologii, można uznać, że gospodarki produkujące szeroki
asortyment dóbr (co przekłada się również na zróżnicowanie struktury eksportu) będą
dotykane przez pozytywne i negatywne szoki popytowe. Ponieważ jednak ilość dóbr
produkowanych i konsumowanych w gospodarce jest róznorodna, pozytywne i negatywne
szoki będą znosić się nawzajem, utrzymując wielkość zagregowanego popytu na stabilnym
poziomie. Wynika stąd, że gospodarki charakteryzujące się silnie zdywersyfikowaną strukturą
produkcji będą wyróżniać się większą stabilnością łącznego popytu, albo, inaczej, rozkład
szoków
ekonomicznych
symetryczny.
w
zdywersyfikowanych
gospodarkach
będzie
bardziej
11
Ponadto, według teorii ekonomicznych rozwój strukturalny wpływa na wzrost
gospodarczy kraju. W ujęciu współczesnej ekonomii ewolucyjnej u podstaw wzrostu
gospodarczego leży akumulacja wiedzy przez przedsiębiorstwa. Rozwijanie nowych rodzajów
aktywności gospodarczej, zmieniające się możliwości technologiczne oraz uwarunkowania
popytowe wpływają na zróżnicowane tempo rozwoju sektorów oraz na strukturę produkcji i
wykorzystania zasobów. W dłuższym horyzoncie czasu do wzrostu dochodzi dzięki ciągłej
transformacji strukturalnej i przesunięciom aktywności ekonomicznej z tradycyjnych do
nowoczesnych sektorów.
Do zrozumienia roli zmiany strukturalnej we wzroście ekonomicznym przyczyniły się
prace takich autorów, jak C. Clark czy W. Rostow. Clark wyróżnił trzy sektory – rolnictwo,
przemysł i usługi jako trzy jakościowo różne strefy działalności gospodarczej. Wraz z
rozwojem i bogaceniem się społeczeństwa, udziały tych trzech sektorów w wykorzystaniu
zasobów i w łącznej produkcji zmieniają się. Autor tłumaczył to zjawisko przede wszystkim
wzrostem dochodów i poziomem życia społeczeństwa, co z kolei wywoływało zmiany w
strukturze popytu. Powszechny wzorzec w historii gospodarczej polegał na przesuwaniu
10
11
S. Zwierzchlewski: Stabilność Unii Walutowej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2015, s. 95-108.
K. Beck, M. Grodzicki: wyd. cyt., s. 134.
12
zasobów gospodarczych z rolnictwa do przemysłu (faza industrializacji), a następnie do usług
(deindustrializacja lub tertiaryzacja). Rostow uzupełnił wnioski C. Clarka o opis zjawisk po
stronie podażowej gospodarki i sformułował teorię stadiów rozwoju gospodarczego.12
Przedstawione wyżej rozważania teoretyczne stanowią fundament do dokonanej w
rozdziale drugim oceny podobieństwa gospodarek Polski, Czech i Niemiec względem Strefy
Euro na podstawie struktury zatrudnienia.
Rozdział 2. Strukturalne zróżnicowanie zatrudnienia w Strefie
Euro, Polsce, Czechach i Niemczech
Według teorii trójsektorowej struktury gospodarki, zwykle kwalifikuje się obszary
terytorialne jako rolnicze, przemysłowe bądź usługowe. Gdyby dokonano tak uproszczonej
kwalifikacji posługując się udziałem liczby osób zatrudnionych w poszczególnych działach
gospodarki, to Polskę, Czechy i Niemczy należałoby określić jako obszary przemysłowe,
ponieważ w każdym z nich przemysł jest tym działem gospodarki narodowej, który daje
utrzymanie największej liczbie pracujących. Odróżnia to badane kraje od strefy euro, gdzie
przeważa sektor usług (zob. Wykres 4).
Wykres 4. Struktura zatrudnienia (wg. NACE R2**) w Strefie Euro*, Czechach, Polsce i Niemczech w 2014 r.
100%
80%
17,6
24,1
20,6
23,9
60%
22,5
24,1
40%
20%
23
24,8
30,2
36,8
21,2
24,6
0%
Strefa Euro
A
B-E+F
Czechy
G-I
J
Niemcy
K
L
M-N
Polska
O-Q
R-U
Legenda: *Strefa Euro (EA11-2000, EA12-2006, EA13-2007, EA15-2008, EA16-2010, EA17-2013, EA182014, EA19)
12
K. Beck, M. Grodzicki: wyd. cyt., s. 16 – 19.
13
**A. Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo; B-E. Przemysł; F. Budownictwo; G-I. Handel hurtowy i detaliczny,
transport, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; J. Informacja i komunikacja;
K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; M-N.
Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna oraz w zakresie usług administrowania; O-Q. Administracja
publiczna, edukacja i opieka zdrowotna; R-U. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/data/database
Oczywiste jest jednak, że poziom uprzemysłowienia badanych krajów charakteryzuje
się głębokimi różnicami. W Czechach prawie 37%, a w Polsce 30% osób było zatrudniono w
sektorach B-E (Przemysł) i sektorze F (Budownictwo). Chociaż w Niemczech nieznacznie
dominował przemysł (ok. 25%), to niewiele mniej (24%) stanowił udział zatrudnienia w
sektorach O - Q (Administracja publiczna, edukacja i opieka zdrowotna) i sektorach G – I
(Handel hurtowy i detaliczny, transport, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami
gastronomicznymi). Struktura zatrudnienia w Niemczech wykazywała znaczne podobieństwo
do strefy euro, gdzie w handlu i transporcie pracowało ok. 25% ogółu zatrudnionych, a 24% w administracji publicznej i edukacji.
Proces zróżnicowania struktur gospodarczych w Czechach, Polsce i Niemczech
względem Strefy Euro miał miejsce nie tylko w 2014 r., ale zachodził na przestrzeni całego
okresu badawczego, co przedstawia wykres 5.
Wykres 5. Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro
(indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem zatrudnienia w poszczególnych sektorach (wg.
NACE R2).
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0,0
-10,0
y = -0,3624x - 10,132
R² = 0,7801
-20,0
Niemcy
-30,0
-27,5
-40,0
Polska
y = 2,6438x - 54,639
R² = 0,8943
-50,0
-60,0
Czechy
-55,9
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/data/database.
Z wykresu zamieszczonego wyżej wynika, że największe podobieństwo do strefy euro
wykazywała strukturą gospodarcza Niemiec, a najmniejsze – Polski. Jednak w okresie
badawczym doszło do zbliżenia struktur gospodarczych Polski i strefy euro (w 2004 r. indeks
14
Stattev – Ralevy wynosił ok. -56, a w 2014 już -28). Struktura gospodarcza Czech
charakteryzowała się dywergencją w stosunku do gospodarki strefy euro.
W odniesieniu do każdego z poszczególnych sektorów (Rolnictwo, Przemysł, Usługi)
rozbieżności między badanymi krajami w latach 2004 – 2014 były również znaczne.
Chociaż dynamika składowej sektora A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) w
Czechach i Niemczech w latach 2004 – 2014 była niemal identyczna, to polskie rolnictwo
cechowała dywergencja w stosunku do strefy euro (zob. Wykres 6).
Wykres 6. Zróżnicowanie sektora A. Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo w Polsce, Czechach i Niemczech
względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004 - 2014 mierzone udziałem zatrudnienia.
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0,000
-10,000
-19,6
Czechy
-20,000
Niemcy
-30,000
y = 2,8568x - 49,035
R² = 0,9013
-40,000
Polska
-50,000
-60,000
-50,3
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
Pomimo, że liczba osób zatrudnionych w polskim rolnictwie zmalała z 18% (2469,3
tys. os.) w 2004 r. do 12% (1804,3 tys. os.) w 2014 r., co miało wpływ na zmniejszenie luki
strukturalnej, to i tak w Polsce było prawie w trzy razy więcej rolników niż w Niemczech,
gdzie udział rolnictwa w 2014 r. wynosił tylko 1,5% (651 tys. os.). Należy stwierdzić, że w
porównaniu z pozostałymi sektorami gospodarki właśnie poziom rolnictwa w przeszłości
decydował i nadał decyduje o głębokości zróżnicowania strukturalnego między Polską a
strefą euro.
Udział składowej sektora przemysłowego w Polsce i Czechach charakteryzował się
narastającą strukturalną dywergencją w stosunku do Niemiec i strefy euro (zob. Wykres 7).
15
Wykres 7. Zróżnicowanie sektorów B – E i F (Przemysł i Budownictwo) w Czechach, Polsce i Niemczech
względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem zatrudnienia.
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0,00
-2,00
-3,9
-0,8
-4,00
y = -0,3002x - 0,7089
R² = 0,9493
-6,00
-8,00
Czechy
Niemcy
Polska
-10,00
-12,00
y = -0,3267x - 7,4715
R² = 0,8335
-14,00
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
Zróżnicowanie sektora B – E i F w Polsce względem strefy euro w latach 2004 – 2014
wynika ze zwiększenia zatrudnienia w przemyśle. W 2004 r. polski przemysł zatrudniał 4003
tys. os, a w 2014 – 4755 tys. os. W strefie euro tendencja była odwrotna: liczba osób
pracujących w przemyśle zmniejszyła się z 34319 tys. os. w 2004 r. do 31426 tys. os. w 2014
r.
Podobnie jak przemysł, składowa polskiego sektora usług w latach 2004 - 2014
charakteryzowała się brakiem podobieństwa do strefy euro.
Wykres 8. Zróżnicowanie sektorów G-U (Usługi) w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro
(indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem zatrudnienia.
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0,000
-1,000
y = -0,036x - 2,6491
R² = 0,3513
-2,000
Niemcy
-3,000
-3,9
-4,000
-5,000
Czechy
Polska
y = 0,0871x - 4,8952
R² = 0,8255
-4,8
-6,000
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
W polskim sektorze usług w 2014 r. zatrudnienie znalazło 58% ogółu pracujących
(9172 tys. os.), jednak w strefie euro udział zatrudnionych w sektorach G – U wynosił 75,5%.
16
Analizując strukturalne zróżnicowanie zatrudnienia w Polsce, Czechach i Niemczech
względem strefy euro w latach 2004 – 2014 można zauważyć, że chociaż w tym okresie
doszło do pozytywnych przemian strukturalnych i zbliżenia się struktur gospodarczych
między gospodarką Polski i strefą euro, to i tak dzieli je duży dystans. Polska ma szansę
osiągnąć pełna konwergencję gospodarczą ze strefą euro tylko w 2024 r (zob. Wykres 5).
Bark podobieństwa struktur był spowodowany dużym zróżnicowaniem składowych
odnoszących się do sektora A (Rolnictwo) (zob. Wykres 6) oraz Sektorów B – E i F
(Przemysł i Budownictwo) (zob. Wykres 7).
W następnym rozdziale w celu analizy konwergencji strukturalnej w Polsce, Czechach
i Niemczech względem benchmarku za który przyjęto strefę euro, zostanie zbadane sektorowe
zróżnicowanie Wartości Dodanej Brutto.
Rozdział 3. Strukturalne zróżnicowanie Wartości Dodanej Brutto
w strefie euro, Polsce, Czechach i Niemczech
Jak wynika z wykresu 9 struktura Wartości Dodanej Brutto w Strefie Euro, Polsce,
Czechach i Niemczech wykazuje pewne podobieństwo. W 2014 r. dominującym sektorem
gospodarki na obszarze badawczym był przemysł, udział którego w ogólnej wartości
wytworzonych wyrobów i usług strefie euro wynosił 24 %, w Polsce - 32,4%, w Niemczech 30%, a najwięcej w Czechach - 38%.
Wykres 9. Struktura Wartości Dodanej Brutto (wg. NACE R2**) w Strefie Euro*, Czechach, Niemczech i
Polsce w 2014 r.
100%
14,8
19,7
80%
14,9
18,2
60%
18
40%
26
15,5
18,8
20%
38,0
24,4
30,3
32,4
Niemcy
Polska
0%
Strefa Euro
A
B-E+F
Czechy
G-I
J
K
17
L
M_N
O-Q
R-U
Legenda: *Strefa Euro (EA11-2000, EA12-2006, EA13-2007, EA15-2008, EA16-2010, EA17-2013, EA182014, EA19)
**A. Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo; B-E. Przemysł; F. Budownictwo; G-I. Handel hurtowy i detaliczny,
transport, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; J. Informacja i komunikacja;
K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; M-N.
Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna oraz w zakresie usług administrowania; O-Q. Administracja
publiczna, edukacja i opieka zdrowotna; R-U. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
Mimo dominującej roli przemysłu, na obszarze badawczym w okresie 2004 - 2014
doszło do pogłębiania zróżnicowania strukturalnego (zob. Wykres 10).
Wykres 10. Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach, Niemczech i Polsce względem Strefy Euro
(indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem wytworzonej Wartości Dodanej Brutto w
poszczególnych sektorach (wg. NACE R2).
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0,00
-2,00
-4,00
-4,9
-3,4
Niemcy
-6,00
y = -0,2559x - 2,9386
R² = 0,6341
-8,00
-10,00
Czechy
Polska
y = -0,3691x - 5,7346
R² = 0,8079
-12,00
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
Odchylenie Indeksu Stattev – Ralevy dla polskiej gospodarki względem Strefy Euro
zwiększyło się z 3,4 w 2004 r. do 4,9 w 2014. Ponadto, w gospodarce polskiej występował
trend wskazujący na dalsza dywergencją strukturalną kraju i strefy euro.
Największe zróżnicowanie wobec strefy euro wykazywał komponent polskiego
sektora A w latach 2004 – 2014 (zob. Wykres 11).
18
Wykres 11. Zróżnicowanie sektora A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) w Czechach, Polsce i Niemczech
względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004 - 2014 mierzone udziałem wytworzonej Wartości
Dodanej Brutto.
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0,0
-0,2
-0,4
Czechy
-0,6
-0,8
Niemcy
-1,0
-1,0
Polska
-1,2
-1,4
y = 0,0262x - 1,3993
R² = 0,1707
-1,6
-1,8
-1,7
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
Znaczące odchylenie polskiego sektora A od benchmarku wynika ze stosunkowo
wysokiej wartości towarów i usług wytworzonych w rolnictwie. W 2004 r. udział Wartości
Dodanej Brutto w polskim rolnictwie wynosił 2,94%, a w 2014 r. wtedy jak w Niemczech –
0,68%.
W latach 2004 – 2014 na obszarze badawczym doszło do osłabienia stopnia
podobieństwa strukturalnego przemysłu. Udział Wartości Dodanej Brutto w sektorach B – E i
F Polski cechowała narastająca dywergencja w stosunku do strefy euro i Niemiec (zob.
Wykres 12).
Wykres 12. Zróżnicowanie sektorów B – E i F (Przemysł i Budownictwo) w Czechach, Polsce i Niemczech
względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem wytworzonej Wartości
Dodanej Brutto.
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0,00
-1,00
-2,00
-1,2
Czechy
-3,00
-4,00
-5,00
y = -0,2016x - 0,9564
R² = 0,6793
-2,7
-6,00
-7,00
-8,00
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
19
Niemcy
Polska
Komponent sektora usług wykazywał narastające zróżnicowanie na całym obszarze
badawczym (zob. Wykres 13).
Wykres 13. Zróżnicowanie sektorów G-U (Usługi) w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro
(indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem wytworzonej Wartości Dodanej Brutto.
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0,00
-0,77
-0,50
-1,19
-1,00
Czechy
-1,50
y = -0,0688x - 0,6543
R² = 0,6326
-2,00
Niemcy
Polska
-2,50
-3,00
-3,50
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
Z analizy struktury Wytworzonej Wartości Dodanej Brutto w Polsce, Czechach i
Niemczech w latach 2004 – 2014 można wnioskować, że gospodarki badanych krajów
charakteryzowały się barakiem podobieństwa i narastającą dywergencją strukturalna w
stosunku do strefy euro.
W rozdziale 4 na podstawie sektorowego udziału Nakładów Brutto na Środki Trwałe
w latach 2004 – 2014zostało zbadane podobieństwo gospodarek Polski i Czech do gospodarki
Niemiec.
20
Rozdział 4. Strukturalne zróżnicowanie Nakładów Brutto na
Środki Trwałe w Polsce, Czechach i Niemczech
Porównanie udziału Nakładów Brutto na Środki Trwałe w poszczególnych sektorach
gospodarki w 2014 r. w Polsce, Czechach i Niemczech wskazuje na brak podobieństwa
struktur gospodarczych w badanych krajach (zob. Wykres 14).
Wykres 14. Struktura Nakładów Brutto na Środki Trwałe (wg. NACE R2**) w Czechach, Polsce i Niemczech
w 2014 (%).
100%
80%
14,1
18,7
60%
31,6
25,0
14,4
40%
9,5
35,8
20%
34,3
24,7
0%
Czechy
A
B-E+F
Niemcy
G-I
J
K
L
Polska
M-N
O-Q
R-U
Legenda: ** A. Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo; B-E. Przemysł; F. Budownictwo; G-I. Handel hurtowy i
detaliczny, transport, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; J. Informacja i
komunikacja; K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; L. Działalność związana z obsługą rynku
nieruchomości; M-N. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna oraz w zakresie usług administrowania;
O-Q. Administracja publiczna, edukacja i opieka zdrowotna; R-U. Działalność związana z kulturą, rozrywką i
rekreacją.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
W
Polsce
i
Czechach
największym
udziałem
nakładów
inwestycyjnych
charakteryzował się sektor B – E (Przemysł), a w Niemczech - sektor L (Działalność
związana z obsługą rynku nieruchomości).
Wykres 15 przedstawia zróżnicowanie gospodarek Polski i Czech względem Niemiec
w latach 2004 – 2014. W latach 2004 – 2009 struktura gospodarki Czech była bardziej
21
zbliżona do gospodarki Niemiec, jednak od 2009 r. w Czechach rozpoczął się proces
dywergencji strukturalnej (zob. Wykres 15).
Wykres 15. Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach i Polsce względem Niemiec (indeks Stattev –
Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe.
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0,0
-5,0
-9,6
Czechy
-10,0
Polska
-15,0
y = 0,3377x - 17,144
R² = 0,1018
-20,0
-25,0
-21,8
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
Z wykresu zamieszczonego wyżej wynika, że w latach 2004 – 2008 między
gospodarkami Polski i Niemiec doszło do zmniejszenia łuki strukturalnej, ale po 2008 r.
nastąpiło zwiększenie zróżnicowania gospodarczego.
Komponent czeskiego rolnictwa charakteryzował się dużym podobieństwem do
niemieckiego, jednak polski sektor A cechował się brakiem podobieństwa (zob. Wykres 16).
Wykres 16. Zróżnicowanie sektora A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) w Czechach i Polsce względem
Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe.
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0,0
-2,0
-4,9
-4,0
-6,0
y = 0,1621x - 10,436
R² = 0,0356
-8,0
-10,0
-12,0
-14,0
-16,0
-15,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
22
Czechy
Polska
Bark podobieństwa strukturalnego polskiego rolnictwa wynikał z dużego udziału
Nakładów Brutto na Środki Trwałe, wynoszącego w 2014 r. ok. 6%, wtedy jak w Niemczech
– 1, 6%, a w Czechach – 3,5%.
Składowa sektora przemysłowego w Polsce i Czechach znacznie różniły się od
benchmarku (zob. Wykres 17).
Wykres 17. Zróżnicowanie sektorów B-F i E (Przemysł i Budownictwo) w Czechach i Polsce względem
Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe.
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0,0
-1,0
-1,9
-2,0
Czechy
-3,0
Polska
y = 0,1148x - 3,828
R² = 0,2118
-4,0
-5,0
-4,5
-6,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
Porównanie komponentów sektora usług w Polsce i Czechach względem Niemiec
sygnalizuje brak podobieństwa strukturalnego w latach 2004 – 2014.
Wykres 18. Zróżnicowanie sektorów G-U (Usługi) w Czechach i Polsce względem Niemiec (indeks Stattev –
Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe.
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0,0
-0,5
-1,0
Czechy
-1,5
-2,0
-2,0
-2,5
y = 0,0609x - 2,8797
R² = 0,1792
-3,0
-3,5
-3,2
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit.
23
Polska
A zatem, analiza sektorowej struktury Nakładów Brutto na Środki Trwałe Polsce i
Czechach względem Niemiec w latach 2004 – 2014 wykazuje barak podobieństwa tak
gospodarek badanych krajów, jak i poszczególnych sektorów.
Zakończenie
Analiza podobieństwa struktur gospodarczych Polski, Czech i Niemiec względem
strefy euro w latach 2004 – 2014 pozwala na sformułowanie kilku wniosków o charakterze
ogólnym.
Po pierwsze, stopień zbieżności gospodarek badanych krajów różni się w większości
przypadków. Stopień zróżnicowania jest uzależniony od tego, której sfery (Zatrudnienie,
Wartość Dodana Brutto, Nakłady Brutto na Środki Trwałe) dotyczą poszczególne badania.
Przykładowo, o ile podobieństwo struktur gospodarczych w zakresie zmian Wartości
Dodanej Brutto jest zasadniczo umiarkowane, o tyle gdy weźmie się pod uwagę miernik w
postaci zatrudnienia, można zaobserwować już jej daleko idące zróżnicowanie (zob. Tabele
2).
Tabela 2. Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro
(indeks Stattev – Ralevy) w 2014 r. mierzony udziałem zatrudnienia, wytworzoną Wartością Dodaną Brutto i
Nakładami Brutto na Środki Trwałe w gospodarce ogółem oraz w poszczególnych sektorach (wg. NACE R2).
Ogółem
A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo)
B – E i F (Przemysł i Budownictwo)
G-U (Usługi)
Ogółem
A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo)
B – E i F (Przemysł i Budownictwo)
G-U (Usługi)
Ogółem
Czechy
Zatrudnienie
-14,7
-0,002
-11,5
-3,2
Wartość Dodana Brutto
-11,2
-0,8
-7,5
-2,9
Nakłady Brutto na Środki Trwałe*
-9,8
24
Niemcy
Polska
-1,6
-0,1
-0,6
-0,034
-27,5
-19,7
-3,7
-3,9
-2,3
-0,5
-1,4
-0,3
-4,9
-1,1
-2,7
-1,2
-
-16,9
A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo)
-2,1
-10,3
B-F i E (Przemysł i Budownictwo)
-5,0
-3,7
G-U (Usługi)
-2,6
-2,9
Legenda: *Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach i Polsce względem Niemiec (indeks Stattev –
Ralevy) w 2014 r. mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe.
Źródło: opracowanie własne.
Po drugie, skala podobieństwa gospodarek Polski, Czech i Niemiec w stosunku do
strefy euro jest również zróżnicowana. Najlepiej pod tym względem wygląda sytuacja
Niemiec, w wielu przypadkach struktura gospodarcza była prawie identyczna ze strefą euro.
Umiarkowaną konwergencją charakteryzowały się Czechy, a największe różnice należy
odnotować w odniesieniu do Polski (zob. Tabele 3).
Tabela 3. Ocena stopnia podobieństwa struktur gospodarczych Polski i Czech do strefy euro.
Czechy
Zatrudnienie
Ogółem
A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo)
B – E i F (Przemysł i Budownictwo)
G-U (Usługi)
++
+
Polska
-+
+
Wartość Dodana Brutto
Ogółem
A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo)
B – E i F (Przemysł i Budownictwo)
G-U (Usługi)
++
+
++
Nakłady Brutto na Środki Trwałe*
Ogółem
+
A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo)
++
B-F i E (Przemysł i Budownictwo)
+
G-U (Usługi)
++
Legenda: Indeks Statteva – Ralevy w przedziale:
od 0 do -3 ++
od -3 do -10 +
od -10 do -20 od -20 do -30 - Ogółem: różnica pomiędzy sumą plusów (+) i sumą minusów (−)
+
++
++
++
+
++
Źródło: opracowanie własne.
W przypadku Polski i Czech trudno zauważyć tendencję do pogłębiania się skali
konwergencji realnej w okresie 2004 - 2014, a w wielu sytuacjach można zaobserwować
nawet powiększanie się rozbieżności. Dotyczy to w szczególności Wartości Dodanej Brutto, a
także Nakładów Brutto na Środki Trwałe.
25
Po trzecie, co warte podkreślenia, w przypadku Polski należy mówić raczej nie o
podobieństwie, a o daleko idących dywergencjach struktury gospodarczej w stosunku do
strefy euro. W tym kontekście i w odniesieniu do doświadczeń kryzysowych krajów, które
przyjęły wspólną walutę bez osiągnięcia odpowiedniego poziomu zbieżności gospodarczej,
takich jak Hiszpania, Portugalia czy Grecja, można sformułować wniosek, że Polska –
przynajmniej pod względem konwergencji realnej – nie jest jeszcze gotowa na wejście do unii
walutowej.
Bibliografia:
Wydawnictwa zwarte:
1. Beck K., Grodzicki M., 2014, Konwergencja realna i synchronizacja cykli
koniunkturalnych w Unii Europejskiej: wymiar strukturalny, wyd. Scholar, Warszawa.
2. NBP, 2009, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim
etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa.
3. Pronobis M., 2008, Polska w strefie euro, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa.
4. Zwierzchlewski S., 2015, Stabilność Unii Walutowej, Wydawnictwo Adam Marszałek,
Toruń.
Czasopisma:
1. Bąk H.: Interpretacja kryteriów konwergencji. Polska w strefie euro. Szanse i zagrożenia
2008, s.15–16.
2. Michalczyk W.: Konwergencja gospodarek krajów Unii Europejskiej o walutach
narodowych względem strefy euro w okresie postkryzysowym. Studia i Prace Wydziału
Nauk Ekonomicznych i Zarządzania (nr 41) 2015, s. 171-184.
3. Michalczyk W.: Mierniki konwergencji realnej wybranych krajów strefy euro. Wnioski
dla Polski. Ekonomia XXI wieku (1) 2016, s. 80 – 99.
26
4. Tchorek G.: Konwergencja realna krajów peryferyjnych strefy euro. Polska w strefie euro.
Szanse i zagrożenia 2008, s. 29-40.
Źródła elektroniczne:
1. http://ec.europa.eu/eurostat/data/database
2. http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/integracja-ze-strefaeuro/analizy-i-materialy-informacyjne/monitor-konwergencji-realnej
Spis wykresów:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur obliczony na podstawie
sektorowej struktury zatrudnienia (wg. NACE R2) w Czechach, Polsce i
Niemczech względem Strefy Euro w 2014 r………………………………….
Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur obliczony na podstawie
sektorowej struktury Wartości Dodanej Brutto (wg. NACE R2) w Czechach,
Polsce i Niemczech względem Strefy Euro w 2014 r…………………………
Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur obliczony na podstawie
sektorowej struktury Nakładów Brutto na Środki Trwałe (wg. NACE R2) w
Czechach i Polsce względem Niemiec w 2014 r………………………………
Struktura zatrudnienia (wg. NACE R2) w Strefie Euro, Czechach, Polsce i
Niemczech
w
2014
r……………………………………………………………
Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach, Polsce i Niemczech
względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014
mierzone udziałem zatrudnienia w poszczególnych sektorach (wg. NACE
R2).
Zróżnicowanie sektora A. Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo w Polsce,
Czechach i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w
latach
2004
2014
mierzone
udziałem
zatrudnienia……………………………………….
Zróżnicowanie sektorów B – E i F (Przemysł i Budownictwo) w Czechach,
Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach
2004-2014 mierzone udziałem zatrudnienia…………………………………..
Zróżnicowanie sektorów G-U (Usługi) w Czechach, Polsce i Niemczech
względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014
mierzone udziałem zatrudnienia………………………………………………
Struktura Wartości Dodanej Brutto (wg. NACE R2) w Strefie Euro,
27
5
6
6
13
14
15
16
16
17
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
Czechach,
Niemczech
i
Polsce
w
2014
r………………………………………………………………………………..
Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach, Niemczech i Polsce
względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014
mierzone udziałem wytworzonej Wartości Dodanej Brutto (wg. NACE
R2)……………………………………………………………………………..
Zróżnicowanie sektora A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) w Czechach,
Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach
2004 - 2014 mierzone udziałem wytworzonej Wartości Dodanej
Brutto……………………………………………….………………………….
Zróżnicowanie sektorów B – E i F (Przemysł i Budownictwo) w Czechach,
Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach
2004-2014 mierzone udziałem wytworzonej Wartości Dodanej
Brutto……………………………………………..…………………………...
Zróżnicowanie sektorów G-U (Usługi) w Czechach, Polsce i Niemczech
względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014
mierzone udziałem wytworzonej WDB……………………………………….
Struktura Nakładów Brutto na Środki (wg. NACE R2) Trwałe w Czechach,
Polsce
i
Niemczech
w
2014
(%)…………………………………………………………………..................
Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach i Polsce względem
Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem
Nakładów Brutto na Środki Trwałe……………………………………………
Zróżnicowanie sektora A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) w Czechach i
Polsce względem Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014
mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe………………………
Zróżnicowanie sektorów B-F i E (Przemysł i Budownictwo) w Czechach i
Polsce względem Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014
mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe………………………
Zróżnicowanie sektorów G-U (Usługi) w Czechach i Polsce względem
Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem
Nakładów Brutto na Środki Trwałe…………………………………………...
18
19
19
20
21
22
22
23
23
Spis tabeli:
1. Odchylenie Względnego Wskaźnika Podobieństwa Struktur od jedynki w
2014
r.………………………………………………………………………………..
2. Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach, Polsce i Niemczech
względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w 2014 r. mierzony
udziałem zatrudnienia, wytworzoną Wartością Dodaną Brutto i Nakładami
Brutto na Środki Trwałe w gospodarce ogółem oraz w poszczególnych
sektorach
(wg.
NACE
R2)………………………………………………………………….....
28
5
24
3. Ocena stopnia podobieństwa struktur gospodarczych Polski i Czech do strefy
euro…………………………………………………………………………….
29
25