docPobierz: 5,72 MB - Małopolskie Centrum Biotechniki
download 
Reklamacja Transkrypt
Pobierz: 5,72 MB - Małopolskie Centrum Biotechniki
Szanowni Państwo W ostatnim okresie czasu nastąpiły istotne zmiany w zakresie oceny wartości hodowlanej buhajów ras mlecznych. O nowym indeksie wykorzystanym w selekcji bydła mlecznego już Państwa informowaliśmy i o nim mówimy przedstawiając szczegółową ocenę buhajów holsztyńsko-fryzyjskich w tym numerze Aktualności. Rok 2008 jest pierwszym, w którym wyniki ukażą się 3 krotnie, a mianowicie w styczniu, kwietniu (te mamy już za sobą) i sierpniu. Kolejną bardzo ważną zmianą wprowadzoną w bieżącym roku jest zmiana metodyki oceny wartości hodowlanej bydła z pełnych laktacji na próbne udoje czyli tak zwany Test Day Model (TDM). Równocześnie trwają i są na ukończeniu prace nad konstrukcją nowego indeksu selekcyjnego dla bydła ras mięsnych. To w oparciu o między innymi ten indeks dopuszczane będą do rozrodu buhaje, tych ras. Korzystając z możliwości jakie dają łamy naszych Aktualności jeszcze raz bardzo serdecznie dziękuję Pani Jadwidze Konieczek i Panu Kazimierzowi Długiemu długoletnim dyrektorom naszych jednostek w Częstochowie i Zabierzowie za wysiłek i wkład włożony w budowanie aktualnej pozycji MCB Krasne. Gratuluję również wyróżnionym i nagrodzonym inseminatorom, laureatom poszczególnych kategorii konkursu rozstrzygającego rywalizację za 2007 r. Z wyrazami szacunku Prezes Zarządu MCB Ryszard STOPYRA DOTACJE – PROGRAM OCENY I SELEKCJI BUHAJÓW Głównym celem programu oceny i selekcji buhajów jest uzyskanie oceny wartości hodowlanej. W zależności od rasy i typu użytkowego bydła stosowane są różne metody jej szacowania, by uzyskać informację, w jakim stopniu dany reproduktor przekazuje na potomstwo cechy decydujące o wynikach produkcyjnych. Obecnie wartość hodowlaną buhajów szacuje się metodą BLUP - wielocechowy model zwierzęcia, wykorzystując laktacje córek ocenianego buhaja. W praktyce polega to na tym, że nasieniem każdego buhaja zakwalifikowanego i skierowanego do stacji unasieniania inseminuje się określoną ilość krów i jałówek w stadach objętych oceną wartości użytkowej. Wyniki produkcyjne urodzonego z tych kojarzeń potomstwa stanowią podstawę do oceny danego buhaja. W rasie polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno i czerwono białej oraz simentalskiej uzyskane w wyniku testowania informacje określają wartość hodowlaną buhaja w zakresie cech mlecznych. Dodatkowo w rasie simentalskiej ocenie podlegają cechy opasowe i rzeźne oraz przebieg porodów. W związku z tym, że nie każdy buhaj poddany ocenie uzyskuje wycenę kwalifikującą go do użycia w inseminacji, hodowca decydujący się na jego wykorzystanie otrzymuje od właściciela buhaja określoną kwotę. Stanowi to z jednej strony zachętę do wykorzystywania w swoim stadzie nasienia buhajów testowych a także rekompensatę w przypadku, gdy wycena okaże się nie zadowalająca. Od roku 2007 wynagrodzenie z tytułu udostepnienia stada do realizacji programu oceny i selekcji buhajów w wyżej wymienionych rasach wypłaca Małopolskie Centrum Biotechniki (wcześniej wypłata dotacji realizowana była z funduszu postępu biologicznego przez podmiot prowadzący księgi hodowlane). Podstawą do uzyskania gratyfikacji w wysokości 300 złotych jest zawarta umowa pomiędzy MCB a hodowcą - właścicielem stada. W ramach tej umowy hodowca wyraża zgodę i zobowiązuje się do: • zainseminowania krów lub jałówek nasieniem buhajów pochodzących • • • • • • • • • z programu oceny i selekcji realizowanego przez MCB, pozostawienia potomstwa żeńskiego urodzonego w wyniku unasienień testowych w swoim lub innym stadzie pozostającym pod oceną wartości użytkowej, oznakowania tego potomstwa zgodnie z obowiązującą ustawą, udostępnienia stada w celu losowej weryfikacji zapisów w dokumentacji hodowlanej, polegającej na sprawdzeniu pochodzenia na podstawie badania grup krwi lub DNA, należytego prowadzenia i przechowywania dokumentacji hodowlanej przez okres minimum 5 lat, poddania tego potomstwa ocenie typu i budowy przez podmiot prowadzący ocenę wartości użytkowej, udostępnienia dokumentacji hodowlanej osobie upoważnionej przez MCB do kontroli prawidłowości realizacji umowy, poddania weryfikacji pierwiastek córek buhajów testowych w zakresie spełnienia wymagań przez podmiot prowadzący oceną wartości użytkowej, poniesienia kosztu zabiegu unasieniania oraz zapłaty za nasienie, wykorzystywania nasienia buhajów testowych w ilości niezbędnej do realizacji umowy. Obowiązkiem MCB, wynikającym z umowy jest: • dostarczenie nasienia buhajów testowych w celu inseminacji krów i jałówek, • świadczenie doradztwa hodowlanego w stadzie, którego dotyczy umowa, • rejestracji w systemie informatycznym INSEMIK zabiegów wykonanych nasieniem buhajów testowych i przekazania tych informacji do systemu SYMLEK prowadzonego przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Wypłatę wynagrodzenia warunkują także pewne kryteria, które spełnia sama pierwiastka pochodząca po buhaju testowym, takie jak: • posiada pełne, udokumentowane pochodzenie ze strony ojca i matki, • posiada udokumentowaną datę urodzenia, • posiada udokumentowane wycielenie, • ukończyła w danym roku pełną 305 dniową laktację lub krótszą zakończoną naturalnym zasuszeniem po minimum 200 dniach doju, • nie rozpoczęła laktacji poronieniem, • nie miała przerw w laktacji, • pochodzi po buhaju testowanym tej samej rasy, • w chwili potwierdzenia spełnienia w/w wymagań znajduje się w oborze objętej oceną wartości użytkowej. Zaleca się, aby inseminacja krów i jałówek nasieniem buhajów testowych nie obejmowała więcej niż 40% stada, jak również nie jest wskazany dobór reproduktora do poszczególnych krów. Najlepszym rozwiązaniem gwarantującym obiektywny wynik oceny buhaja jest całkowicie losowy jego wybór. Nie należy obawiać się, że młody niewyceniony buhaj wniesie do stada niepożądane cechy. Pochodzi on z kojarzeń najlepszych krów jakie ukazują się w rankingu krajowym z najlepszymi buhajami, z rankingów międzynarodowych. Jest duże prawdopodobieństwo, że jego potomstwo nie przyniesie negatywnych efektów. Znane są gospodarstwa, które od długiego okresu czasu wykorzystują to nasienie i ich wyniki potwierdzają powyższe przypuszczenia. Nie bez znaczenia jest także niska cena nasienia tych buhajów, która w połączeniu z wypłaconą kwotą wynikającą z zawartej umowy dodatkowo może poprawić wynik ekonomiczny gospodarstwa. Opracował: Józef LIGA Kwiecień 2008 Aktualności NOWA WYCENA BUHAJÓW Pragniemy przybliżyć propozycję Małopolskiego Centrum Biotechniki dotyczącą buhajów do inseminacji po wycenie 2008. Rozpoczniemy prezentację od rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej HO: W nowej wycenie w tej rasie proponujemy Państwu 10 buhajów z programu MCB Krasne, z których na szczególną uwagę zasługują dwa nowe buhaje: Sokół po o. Saratoga i Agros po Aeroline oraz znany wielu hodowcom Zaner po Zebo o indeksie PF 110. Buhaj Sokół rekomendowany przez PFHBiPM za przekazywane potomstwu pożądane cechy typu i budowy, ponadto poprawia skład mleka, a także nogi i racice. Rekomendację otrzymał również Zaner za wyśmienite nogi i racice jego córek, które ponadto charakteryzowały się pożądanym typem i dobrym składem mleka. Córki tego buhaja wyróżniają się długim okresem użytkowania o wysokim indeksie przeżywalności. Agros natomiast to ojciec krów znakomicie prezentujących się w zakresie cech pokroju, w dobrym typie, poprawiający budowę wymienia, nóg i racic. Ciekawą ofertą są czeskie buhaje Graf po o. Gartner, którego córki charakteryzują się dobrą produkcją przy świetnej przeżywalności i płodności i Danek po o. Duth Boy o dobrej produkcji, świetnym typie i wymieniu i wyśmienitej płodności. Rekomendację Polskiej Federacji otrzymał też buhaj Dipsi po o. Stoneham za ocenę typu i budowy, poprawiający nogi i racice oraz skład mleka, pomimo że nie podnosi poziomu jego produkcji. Ofertę naszych buhajów wspiera potencjał 44 buhajów ze SHiUZ Bydgoszcz realizującej z MCB wspólnie programy hodowlane, głównie w rasie PHF. Na szczególną uwagę zasługują buhaje Oustandin, Zetor i Boswell o wysokich indeksach produkcyjnych, jak również Julek i Jamróz, których córki prezentują świetny pokrój i doskonałe wymię. Buhaje w rasie PHF odmiany czerwono-białej RW to przede wszystkim Trivial po o. Ferdinand, buhaj zrównoważony, rekomendowany za indeks, dobry pokrój i cechy typu i budowy oraz Makler po Mario-Red o indeksie 108, rekomendowany za indeks, produkcję i cechy typu i budowy z wyśmienitą płodnością. Do grupy buhajów polecanych przez Federację należy Rombas po o. Rudi za świetne nogi i racice, o wysokiej wartości dla komórek somatycznych, a także Semafor po Stadelu za doskonałe i zdrowe wymię. Buhaje simentalskie z krajowego programu to wyróżniający się Elwir po Egolu dający potomstwo o wysokiej produkcji mleka i poprawiający budowę wymienia, jednocześnie przekazujący zalecany dla tej rasy typ, o dobrej ocenie mięsnej. Nowy buhaj Rober po Rumbie, u którego świetnie komponują się cechy mleczne Sokół Makler Elwir Słowik z pożądanymi cechami typu i budowy, szczególnie w zakresie wymienia, nóg i racic. Jego córki są kalibrowe, dobrze umięśnione, a synów cechują bardzo dobre cechy opasowe, przekładające się na bardzo dobrą ocenę ojca w tym zakresie. W dobrym, pożądanym typie o wysokim kalibrze są córki Pracza po Postnerze dziedziczące po ojcu ponadto mocne nogi i dobre racice. Ofertę poszerzają buhaje Eryk, Majak i Lux o dobrych cechach mięsnych przydatne do krzyżowania towarowego np. na populacji mlecznych krów. Ponad dziesięcioletnia współpraca z niemiecką stacją BVN pozwala poszerzyć propozycję o ciekawe buhaje. Z dobrą oceną mleczną proponowane są: Rochus, Romall, Veital, Hulk natomiast z mięsną Ribos i Imrich. Oferę uzupełniają zalecane na jałówki buhaje Rozug i Impala. Dodatkowo hodowcy mogą skorzystać z zakupionego nasienia czołowych buhajów z programu niemieckiego proponowane w przystępnej cenie. Ofertą buhajów simentalskich powinniśmy zaspokoić gusta i potrzeby każdego Hodowcy w Polsce. Szeroką i różnorodną propozycję stanowi 12 buhajów w rasie polskiej – czerwonej RP, z której na uwagę zasługuje przede wszystkim buhaj Szparag po Sodomie o wysokiej ocenie w zakresie produkcji mleka oraz Litwin, Celnik i Pol o średniej produkcji, ale w dobrym typie i o poprawnym wymieniu. Są to buhaje z pełną oceną przeprowadzoną za pomocą metody Blup – model zwierzęcia na córkach. Z wyceną oszacowaną na podstawie rodowodu wyróżnia się Słowik z indeksem produkcyjnym 28,4 i wysoką przewagą w kilogramach mleka. Także warto jest zauważyć buhaja Pankracy, który posiada najmniejszy dolew krwi europejskiego bydła czerwonego, wynoszący tylko 19%. Nie zastępuje on oczywiście buhajów z programu zachowawczego prowadzonego dla rasy polskiej czerwonej, w którym MCB Krasne bierze aktywny udział, poprzez zakup buhajów i produkcję nasienia. Drugim projektem ochrony zasobów genetycznych jest program dla bydła rasy polskiej czerwono-białej tzw. ZR, który ma za zadanie odtworzenie populacji tej odmiany w dawnym, kombinowanym typie. Spółka proponuje w tej rasie cztery buhaje, które już w tym roku będą zastępowane nowymi buhajami z selekcji. W rasach mięsnych zakończyły się prace nad nową oceną wartości użytkowej i wkrótce zostaną wprowadzone do naszej oferty nowe buhaje z hodowli w SOB Brzesko w rasie limousine i charolaise. Będą to docelowo trzy buhaje w rasie limousine i trzy buhaje w rasie charolaise o wysokiej oszacowanej wartości użytkowej, które poszerzą dotychczasową stawkę 10 buhajów ras mięsnych proponowanych do wykorzystania w sztucznej inseminacji. Zapraszamy do korzystania z naszej oferty opartej na realizowanych wspólnie z Państwem krajowych programach hodowlanych. Szeroka i różnorodna oferta, dobrego nasienia buhajów po przystępnej cenie to propozycja Małopolskiego Centrum Biotechniki dla szerokiego kręgu odbiorców. Opracował: Leszek HEBDA 3 Aktualności Nr 1 (Rok II, nr 4) FERMA BYDŁA WE FRANCJI WYDAJNOŚĆ W GOSPODARSTWIE EKOLOGICZNYM GAEC DE ROZ AVEL jest fermą prowadzoną przez dwoje hodowców – Jean Herve Caugant i jego siostrę Marie Pascal. Jean Herve zaczął gospodarować na 50 ha areale w 1985 roku, natomiast jego siostra osiem lat później. Obecnie prowadzą 150 ha gospodarstwo organiczne (ekologiczne), gdzie stado liczące 90 krów produkuje 600 000 litrów mleka rocznie. Ponadto posiadają 30–sto krowie stado bydła mięsnego rasy Charolaise. Gospodarstwo odziedziczyli po swoich rodzicach, którzy początkowo bazowali na krowach rasy czarno białej lecz z biegiem czasu, stopniowo zaczęli przekonywać się do krów rasy czerwono białej. W 1966 roku do gospodarstwa zakupiono 12 zacielonych jałówek rasy czerwono białej z Holandii. Obecnie stado liczy 60 krów czerwono białych i 30 czarno białych. Ferma prowadzona w stylu organicznym pozwala hodowcy osiągać wyższe ceny za zwierzęta i mleko (średnio 50 000/rok euro więcej) uwzględniając 0,07 € więcej za każdy litr mleka i 0,25 € więcej za każdy kilogram wyprodukowanego mięsa. Jednak hodowcy zobowiązani są do stosowania określonych reguł przy takiej produkcji. Muszą posiadać certyfikat, który pozwala na sprzedaż artykułów spożywczych jako żywności organicznej. Zasady uprawy gleby są następujące: • nie wolno używać nawozów chemicznych ani pestycydów, • przez okres przystosowawczy (2 lata) stosować zmianowanie, aby gleba była wolna od substancji chemicznych. Po dwóch latach produkty mają certyfikat żywności organicznej i mogą być używane do skarmiania zwierząt w gospodarstwie. Zasady produkcji pasz: • hodowca powinien wyprodukować co najmniej 50% paszy we własnym gospodarstwie, • pasza powinna zawierać co najmniej 60% s.m. • trawy, siano, kiszonka powinny stanowić jak najwyższy procent stosowanych pasz, • kiszonka nie powinna zawierać więcej niż 33% s.m. • pasze treściwe powinny być wyprodukowane w gospodarstwie, a w przypadku kupna powinny pochodzić z fermy, która jest włączona w system produkcji organicznej. Zakup paszy w innym gospodarstwie stosującym zasady produkcji organicznej łączy się ze sporym wysiłkiem finansowym więc większość hodowców stara się unikać tych kosztów wytwarzając własne pasze. Do produkcji mleka wykorzystywane jest głównie żywienie pastwiskowe, ponieważ stanowi dobrze zbilansowaną dawkę energii i białka. Jedynie kilku hodowców stosuje kiszonki. Większość koncentruje się na uzyskaniu siana o jak najwyższej wartości pokarmowej. 4 Ferma GAEC DE ROZ AVEL okres przygotowawczy rozpoczęła w 1998 roku, a w 2000 r. otrzymała certyfikat producenta żywności organicznej. Decyzja o zorganizowaniu tego typu fermy była dużym wyzwaniem w sensie technicznym i ekonomicznym, ale również pozwoliła na pewnego rodzaju uniezależnienie się od innych dostawców pasz, co przeważyło w jej podjęciu. W 1998 roku średnia wydajność stada była na poziomie 7931 kg mleka przy 4% tłuszczu i 3,48% białka. Hodowcy mimo podjętej decyzji o prowadzeniu fermy organicznej nie chcieli zrezygnować z takich wydajności. Zdecydowali tak pokierować żywieniem, aby zwiększyć wartość pokarmową siana. Zbudowano suszarnię do siana. Znacznie wcześniej dokonywane są pokosy. Trawy częściowo suszone są na powietrzu i zwożone po osiągnięciu 60% wysuszenia. Maksymalnie 48 balotów może być suszone razem dzięki temu systemowi w ciągu 10-24 godzin, w zależności od % suchej masy, stopnia wilgotności oraz pory sezonu. Paliwem wykorzystywanym w suszarni jest wytworzony w gospodarstwie olej rzepakowy. Szybko suszone siano z młodszych traw cechuje wyższa wartość energii i białka. Taka pasza pozwala na produkcję co najmniej 20 kg mleka dziennie. Pasze treściwe komponowane są z: • 50% zbóż wytwarzanych we własnym gospodarstwie, • 25% granulatu z rzepaku wytworzonego we własnym gospodarstwie, • 25% rzepaku kupionego na zewnątrz. Po kilku latach prowadzenia fermy organicznej średnia produkcja mleka jest porównywalna z tą z roku 1998. Wydajność mleka to 7811 kg przy składzie 3,99% tłuszczu i 3,27% białka. Jedynie % białka jest nieznacznie niższy. Omawiając okres wycieleń można stwierdzić, że jest krótki, albowiem trwa od sierpnia do października. Pozwala to na dobrą organizację pracy oraz cykliczne otrzymywanie jałówek nieznacznie różniących się wiekiem. Cieliczki są odpajane naturalnym mlekiem przez okres co najmniej 3 miesięcy. Skutkuje to dobrą wyrostowością. Jałówki cielą się w wieku 2 lat. Po okresie odpajania mlekiem jedzą tylko trawę, siano i zboża. Krótki okres wycieleń jest zachowany dzięki dobrej płodności krów rasy czb. Między innymi dlatego populacja krów rasy czerwono białej z roku na rok się zwiększa. Ferma potrzebuje 30 jałówek rocznie na remont stada. Jałówki z porodów wcześniejszych utrzymywane są na remont, natomiast te z końca okresu wycieleniowego są sprzedawane. GAEC DE ROZ AVEL kilka razy uczestniczyło na wystawach hodowlanych, a jedna z ich najlepszych krów pochodzi po buhaju testowym SAPHIR. W pierwszej laktacji uzyskano od niej 7018 kg mleka przy 3,43% tłuszczu i 3,18% białka. Opracował: Piotr BRZEZIAK Kwiecień 2008 Aktualności MARKERY GENETYCZNE PRZYSZŁOŚCIĄ NOWYCH METOD WYCENY WARTOŚCI HODOWLANEJ Współczesne programy hodowlane zwierząt gospodarskich korzystają z teorii dziedziczenia cech ilościowych, według której cechy użytkowe są uwarunkowane działaniem wielu hipotetycznych genów, których efekty działania sumują się i w określonym środowisku kształtują poziom ocenianej cechy. Choć podejście to zaowocowało w ostatnich 50-ciu latach ogromnym postępem w hodowli podstawowych gatunków zwierząt, obecnie jest modyfikowane. Modyfikacje te, ukierunkowane na odkrycie genów (loci) warunkujących znaczący % zmienności cech ilościowych – QTL (Quantitative Trait Loci), a następnie wykorzystanie ich we wczesnej selekcji wspomaganej markerami (MAS – Marker Assisted Selection). Postępy genetyki molekularnej, a w ostatnich 2-3 latach genomiki zwierząt hodowlanych, stwarzają unikalną okazję do dalszego doskonalenia metod szacowania wartości hodowlanej opartej na wielu tysiącach markerów nowej generacji. Marker genetyczny jest fragmentem DNA, który ma stałą pozycje w genomie, występuje w wielu wariantach (A, B) i dziedziczy się w sposób przewidywalny w kolejnych generacjach. Marker służy do oznakowania fragmentu genomu w celu śledzenia jego losów w rodzinach. Jeśli w pobliżu markera leży inny gen o dużym wpływie na cechę użytkową (tzw. gen główny) oznacza to, że marker i ów nieznany gen będą się razem dziedziczyć. Stopień bliskości (sprzężenia) decyduje, z jakim prawdopodobieństwem (pewnością) marker pomaga przewidzieć dziedziczenie selekcjonowanej cechy. Warto zauważyć, ze markery pozwalają na przewidywanie wartości użytkowej zwierząt bez konieczności testowania potomstwa czy krewnych. W pierwszej połowie roku 2006 doszło do bardzo istotnego postępu nauki w obszarze dotyczącym tematyki projektu. Uwaga czołowych ośrodków światowych (USA, Holandia, Kanada, Francja, Niemcy) zwróciła się w kierunku możliwości wynikających z poznania pełnego genomu bydła, dostępności techniki mikromacierzy oraz zastąpienia tradycyjnych markerów mikrosatelitarnych markerami typu SNP (polimorfizmy jednonukleotydowe). Przewaga selekcji opartej na markerach w porównaniu do selekcji tradycyjnej polega na tym, że markery DNA można oznaczyć u obu płci w dowolnym wieku. Jeśli markowałyby one silnie sprzężone regiony kontrolujące większość doskonalonych cech, to selekcję rozpłodników można by oprzeć tylko na rodowodzie i markerach, czyli bez prowadzenia kontroli użytkowości. Na przykład, jeśli badanie takie wykaże, że określony buhaj posiada doskonałe pochodzenie i korzystną kombinację alleli markerów (haplotyp) może być traktowany jako buhaj wyceniony i bezpośrednio użyty do inseminacji bez przeprowadzania długotrwałej i kosztownej wyceny na podstawie potomstwa. Takie podejście zwiększa precyzję selekcji, skraca odstęp międzypokoleniowy, wydłuża okres użytkowania buhaja i przyspiesza automatycznie postęp hodowlany. Zmniejszają się także znacznie koszty oceny wartości hodowlanej. Konieczny jest okres naukowej oceny nowego podejścia metodycznego. To z kolei wymaga skanowania genomu lokalnej populacji bydła ogromną ilością markerów (najlepiej w wyselekcjonowanych regionach QTL), ustalenia haplotypów markerów istotnych dla kształtowania wybranych cech w określonym systemie oceny użytkowości mlecznej. Polskie spółki inseminacyjne (w tym MCR w Krasnem) uczestniczą w zabiegach ukierunkowanych na zainicjowanie tego typu badań w Polsce. Ten główny cel może być zintegrowany z kontrolą pochodzenia, detekcją nosicieli defektów genetycznych oraz oceną zinbredowania badanych populacji. Za podjęciem prac nad doskonaleniem metod wyceny wartości hodowlanej, a szczególnie wprowadzeniem nowoczesnych narzędzi genetyki molekularnej do selekcji bydła w Polsce przemawia kilka argumentów: 1. Polska ma jedną z najliczniejszych populacji krów mlecznych w UE (ok. 2,8 mln), odznaczającą się coraz lepszymi wynikami produkcyjnymi; jest i będzie liczącym się w Europie producentem mleka. Konkurencja na rynku produkcji mleka w ramach UE zmusza do doskonalenia metod wyboru najlepszych rozpłodników i uzyskiwania surowca o coraz lepszej jakości i opłacalności. W Polsce istnieje duża baza zbytu dla produkcji mleka w postaci bardzo prężnie rozwijającego się przemysłu mleczarskiego. Istnieje zatem silne zapotrzebowanie na dobry i wiarygodnie wyceniony materiał hodowlany, głównie w postaci nasienia buhajów wycenionych. 2. Otwarcie rynku usług inseminacyjnych dla producentów zagranicznych, które nastąpiło w ostatnim czasie oraz szereg opóźnień w wycenie wartości hodowlanej dla cech funkcjonalnych sprawia, że krajowi producenci nasienia buhajów mlecznych są narażani na narastającą konkurencję potentatów światowych na tym polu, którzy w połączeniu z coraz śmielszym stosowaniem najnowszych osiągnięć genetycznych (w tym programy MAS) i wycena na bazie GEBV (Genome Estimating Breeding Value), czyli genotypowej szacowanej wartości hodowlanej, mogą spowodować znaczący spadek cen nasienia do poziomu porównywalnego z ceną nasienia oferowanego przez polskie spółki inseminacyjne. Niepodjęcie adekwatnych działań ochraniających interesy polskich spółek może spowodo- 0 5 Aktualności Nr 1 (Rok II, nr 4) wać bardzo duże straty finansowe i załamanie się całego systemu wyceny wartości hodowlanej lub użycie polskiego bydła jedynie do testowania buhajów obcych. 3. Jako jeden z nielicznych krajów w Europie Centralnej i Wschodniej, Polska nadal realizuje własny program hodowlany bydła. Ma dobrze rozwinięty system organizacji hodowli, ostatnio udoskonalony stosownymi ustawami. W programie hodowlanym ujęto możliwość zastosowania markerów QTL. Daje to dobrą prawną platformę do rozwijania metod szacowania wartości hodowlanej na podstawie markerów DNA. 4. W polskiej hodowli bydła mlecznego występują poważne opóźnienia we wprowadzeniu wyceny wartości hodowlanej dla cech innych niż produkcyjne, a w ślad za tym bardziej złożonych indeksów hodowlanych. 5. W Polsce konieczne jest wprowadzenie powszechnej kontroli pochodzenia w oparciu o markery DNA wymaganą przez międzynarodowe federacje hodowców bydła mlecznego; ze względów finansowych i logistycznych nadal obowiązkowe i powszechne jest użycie badań grup krwi; tylko w nielicznych wypadkach pochodzenie na podstawie badań DNA jest wykonywane przez IZ w Balicach. 6. W organizacji hodowli bydła mlecznego w Polsce nie funkcjonuje skoordynowany system wykrywania defektów genetycznych i brak jest procedury dochodzenia przyczyny tych defektów, co w związku z importem elitarnych buhajów HF oraz systematycznym wzrostem wskaźnika inbredu naraża rodzime bydło mleczne na wymierne straty (wczesne poronienia, pogorszenie płodności, martwe urodzenia, depresja inbredowa); dlatego konieczne jest wdrożenie permanentnej oceny stopnia zinbredowania bydła, zwłaszcza buhajów hodowlanych. Reasumując, przesłanki te wskazują, że inicjatywy zmierzające do wprowadzenia markerów genetycznych do selekcji bydła mlecznego są uzasadnione i powinny być przedmiotem stosownych inwestycji finansowych. Opracował: Prof. dr hab. Stanisław KAMIŃSKI UWN Olsztyn NASZE 100-u 100-u TYSIĘCZNIKI Buhaje produkowały nasienie w Spółce MCB. Nasienie to było wykorzystywane w latach między 1997-2008 Nazwa buhaja LOPEZ Produkcja 161 110 Zabiegi 87 638 Sprzedano W latach 71 500 1997-2000 Nazwa buhaja MERON Produkcja Zabiegi 148 710 126 217 Sprzedano W latach 17 087 2001-2008 Nazwa buhaja ERON Produkcja 141 405 Zabiegi 80 780 Sprzedano W latach 29 695 2000-2002 Nazwa buhaja HELEDO Produkcja Zabiegi 128 275 109 139 Sprzedano W latach 13 218 2000-2004 Nazwa buhaja BALHORN Produkcja 133 215 Zabiegi 77 937 Sprzedano W latach 50 265 1998-2003 Nazwa buhaja BALAX Produkcja 133 975 Sprzedano W latach 52 753 1998-2003 Zabiegi 76 982 Obecnie w banku MCB nie ma już nasienia wyżej opisanych buhajów a buhaje zostały wybrakowane ze stada. 6 Kwiecień 2008 Aktualności ŻYWIENIE W OKRESIE WIOSNA – LATO Okres zmiany żywienia z zimowego na wiosenne często przysparza wiele problemów hodowcom bydła. Często przyjmuje się, że wiosna to okres prostszy w chowie bydła niż okres zimowy oparty na skarmianiu kiszonek. Okres wiosny i lata to nadzieja na wzrost wydajności mlecznej i poprawę zacieleń. Hodowcy często zapominają, że do dobrze zbilansowanej dawki pokarmowej niewystarczająca jest tylko jedna pasza objętościowa, w tym wypadku zielonka. Przy doborze i planowaniu żywienia powinniśmy zwrócić uwagę oprócz warunków glebowych również a może przede wszystkim na wartość pokarmową pasz. Zielonki z traw i lucerny zawierają duży poziom białka ogólnego, jednak występuje znaczna dysproporcja pomiędzy BTJN (ok. 150 g) i BTJE (ok. 100 g). Przy młodych łąkach czy pastwiskach, przy wysokiej smakowitości częstym problemem jest zbyt duży poziom mocznika w mleku. Jest to sygnał, że może występować zbyt duże obciążenie wątroby. Często spotykane jest również obniżenie poziomu tłuszczu w mleku spowodowane niskim poziomem włókna surowego w suchej masie, towarzyszą temu często biegunki. Przy niskim poziomie energii w zielonce może nastąpić również spadek poziomu białka w mleku, szczególnie przy późniejszych odpasach, gdy rośnie w trawie poziom włókna. Właśnie takie pastwisko jest najlepsze dla krów zasuszonych. Dla krów tych pastwisko o niedużej koncentracji energii, dużym poziomie włókna i odpowiednim składzie mineralnym pozwala na zachowanie odpowiedniej kondycji. Również takie pastwisko jest bardzo dobre do wypasania jałowizny. Nieocenionym dobrem, które powinniśmy wykorzystać w okresie pastwiskowym jest ruch zwierząt na świeżym powietrzu. Poprzez ruch i dostęp do dobrze przyswajalnych składników mineralnych i witamin poprawiamy zdrowotność stada. Aby wykorzystać okres wiosenny w pełni pamiętajmy o kilku uwagach: • Uzupełnianie energii kiszonką z kukurydzy, suszonymi wysłodkami, paszą 320 Lacto Plus lub 325 Lacto Max, • Przejście na pastwisko czy zielonkę musi następować przez 2-4 tygodnie od 2-3 kg świeżej masy do osiągnięcia ok. 20 kg, • Obniżenie poziomu białka w paszach treściwych przez 2-4 tygodni, • Uzupełnienie dawki pokarmowej odpowiednią paszą treściwą, wynikającą z bilansu i jakości pastwiska 320, 382, 390, 392, a także w późniejszym okresie korektory 340 i 350 • Dodatek mineralno-witaminowy o zwiększonej ilości magnezu- Rumimag 480 • Nieograniczony dostęp do wody • Odpowiednie wykorzystanie kwater wypasowych- ok.40 szt. na 1 ha • Odrobaczenie stada dwa razy w roku • Podawanie jako pierwszej paszy objętościowej a nie treściwej NAZWA pasza 320 lub 325 ILOŚĆ DZIENNIE sprzętu zbierającego, fazie i szybkości zbioru, wysokości cięcia i sposobu zakiszania. • Ideałem jest posiadanie rezerwy kiszonki z kukurydzy na okres letni. Latem przy skarmianiu zielonki i systemie pastwiskowym pamiętać należy o uzupełnianiu suchej masy i doprowadzaniu odpowiedniej ilości energii. Zwiększenia mleczności możemy dokonać poprzez poprawę jakości pasz objętościowych oraz stosowanie dodatków. W tym celu firma DOSSCHE proponuje min. UWAGI - POLECENIA NA 1 SZTUKĘ konieczny do 1 miesiąca po wycieleniu i 2-3 tygodnie od 1,5 do 8 kg przed wycieleniem oraz na pastwisku i zielonce korektory białkowe 340 (35% b.o.) i 350 (25% b.o.) 0,5 do 2 kg przy kisz. z kukurydzy, wysłodkach, słabej jakości zielonek i sianokiszonek, późniejszych odpasach pastwiskowych 480 RumiMAG 100-300 gram dla krów na pastwisku i zielonce Rumica 475, 100 do 300 gram dla krów mlecznych Rumifos 476 i 477 70 gram dla krów zasuszonych Pasza 394, 384 (18% b.o.), 390, 386 (15% b.o.) do 12 kg dzięki wysokim poziomom energii i białka stymulują produkcję mleka • Dawka jednorazowa paszy treściwej nie powinna przekraczać 3 kg. Pamiętajmy, że teoretyczne układanie dawek za pomocą komputera często jest niewystarczająca, szczególnie w okresie odpasów wiosennych i letnich. Dlatego firma Dossche przywiązuje tak dużą uwagę oprócz prawidłowego bilansowania dawek pokarmowych również do monitorowania stada i nadzoru pasz objętościowych. Jakość i optymalne wykorzystanie pasz objętościowych jest podstawą systemu INRA. Firma Dossche zgodnie z innymi założeniami tego systemu kładzie nacisk na jak największe skarmianie pasz objętościowych i wykorzystywanie pasz treściwych jako dodatek wyrównujący produkcje. Dlatego tak duży nacisk kładziemy na wysoką koncentracje energii w suchej masie pasz objętościowych. Najlepszym rozwiązaniem w tym wypadku jest skarmianie bardzo dobrej zielonki przy dużych ilościach kiszonki z kukurydzy, przy jej braku możemy skarmiać wysłodki buraczane. Po dostarczeniu energii musimy pamiętać o zapotrzebowaniu na białko. Dla uzyskania jak najlepszej jakości zielonki powinniśmy pamiętać o bardzo wielu czynnikach, m.in.: • wsiewkach, doborze odpowiedniego materiału siewnego, terminie siewu lub wsiewki, ilości ziarna na hektar, odpowiednim nawożeniu, jakości Paszami gospodarskimi hodowca nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania na większość minerałów i witamin. Zapotrzebowanie na te składniki są ściśle powiązane z wydajnością mleczną i stanem fizjologicznym krowy. W okresie wiosny musimy wprowadzić dodatkowo pewne ilości mikroelementów, zwłaszcza w początkowym okresie wiosny. Nie należy poprzestawać na dodawaniu lizawek i kredy pastewnej. Musimy pamiętać o niezbędnych dla procesów życiowych witaminach, szczególnie o A, D3, E. Tylko dobrej jakości premiksy i dodatki mineralno-witaminowe zapewnią opłacalność produkcji mleka. Należy pamiętać, że dobór nieodpowiednich mikroelementów lub stosowanie ilości niezgodnych z zapotrzebowaniem może spowodować fatalne skutki, dlatego dla dokładnego dobrania dodatków mineralno-witaminowych proponujemy usługi naszych specjalistów ds. żywienia. Opracował: Maciej LISZEWSKI specjalista ds. żywienia - Dossche 7 Aktualności Nr 1 (Rok II, nr 4) WARTO INWESTOWAĆ W ROZWÓJ I MATERIAŁ HYLA Pasja połączona z głęboką fachową wiedzą i doświadczeniem zaowocowała dużym poważnym biznesem w branży króliczej. W dniach 24 i 25 października przedstawiciele Małopolskiego Centrum Biotechniki w Krasnem - prezes Jarosław Jędraszczyk, Dariusz Smela i Elżbieta Błąkała odwiedzili dwie fermy królicze oraz przedstawili hodowcom aktualną ofertę MCB w tym zakresie. 1. Pierwsza ferma jest zlokalizowana w Wielkopolsce w pięknych okolicach miejscowości Dolsk, to obiekt o powierzchni ok.1300 m2 wybudowany 5 lat temu. Składa się z 2 hal ze zwierzętami, części socjalnej, węzła sanitarnego i pomieszczeń ogólnych. W halach panują odpowiednie warunki zoohigieniczne: temperatura, wentylacja i oświetlenie. Zautomatyzowane jest usuwanie obornika a zadawanie paszy odbywa się ręcznie aby lepiej prowadzić obserwację zwierząt. Brojlery królicze sprzedawane są na rynki europejskie (Belgia, Holandia, Czechy, Węgry). Rozród zwierząt na fermie wykonywany jest poprzez inseminację. W związku z prowadzoną intensywną produkcją brojlerów do krzyżówek wykorzystuje się nasienie linii hybrydowych. Od listopada hodowca korzysta z oferty Małopolskiego Centrum Biotechniki i zamawia nasienie linii hybrydowej HYLA. W listopadzie i grudniu unasieniono 430 szt. samic z czego wykociło się ponad 330 szt. co daje skuteczność 78%, liczebność miotów średnio 7-8 szt. Znakomity efekt inseminacji to suma kilku czynników - dobrej jakości nasienia oraz właściwego stanu zdrowotnego i fizjologicznego samic. Dwie doby przed planowaną inseminacją samicy podawany jest hormon serogonadotropowy, ale tylko tym które nie wykazują aktualnie objawów rui. Samicom młodym przed inseminacją podaje się jedynie dawkę witamin. Te działania mają zapobiec przedawkowaniu hormonów, ponieważ niekorzystnie odbija się to na wynikach inseminacji. Krzyżówki z hybrydą HYLA charakteryzują się dobrą zdrowotnością i wysokimi przyrostami. Zauważa się poważne różnice w wielkości potomstwa mieszańców z hybrydą HYLA a pozostałymi krzyżówkami. W najbliższym czasie ferma powiększy się o kolejny budynek – tunel ocieplony, na zasiedlenie którego hodowca chce zakupić samice hybrydowe HYLA z Fran- 8 Hala matek mniej upadków, łatwiej przechodzą okres adaptacji po odsadzeniu i szybciej rosną. Dorosłe mieszańce w wieku 3 miesięcy uzyskały na tej fermie wagę 3,400 kg a dla porównania osobniki czystorasowe w tym wieku 2,500 – 2,700 kg. Hodowca zainteresowany jest zakupem samic linii HYLA stada rodzicielskiego i prarodzicielskiego, aby w przyszłości hodować u siebie wartościowy materiał żeński do reprodukcji własnego stada. Samice zostaną zakupione z firmy EUROLAP jako osobniki dorosłe lub jednodniowe króliki dodane do miotów samic aktualnie wykoconych. Hala tuczu cji za pośrednictwem MCB Krasne jedynego przedstawiciela tej linii w Polsce. 2. Skorzystaliśmy również z zaproszenia Pana Jakuba Szatkowskiego z miejscowości Robakowo gmina Luzino koło Wejherowa (województwo kujawsko-pomorskie). Budynek o powierzchni 480 m2 wyposażony jest w dwupoziomowe klatki dla ok. 480 samic ras Nowozelandzkiej Białej, Termondzkiej Białej i Kalifornijskiej oraz dla samców i brojlerów. W najbliższym czasie zostanie zasiedlona nowa hala o powierzchni 600 m2. Ferma działa pod nadzorem powiatowego lekarza weterynarii, który na bieżąco kontroluje przestrzeganie przepisów sanitarno-weterynaryjnych obowiązujących dla tego typu gospodarstw. Zwierzęta żywione są paszą pełnoporcjową wytwarzaną w lokalnej wytwórni – daje to możliwość analizowania na bieżąco jej składu a także realizacji zamówień pod aktualne potrzeby ilościowe. O korzyściach wynikających ze stosowania rozrodu kontrolowanego – inseminacji takiego hodowcy nie trzeba było przekonywać. Od ponad pół roku współpracuje z MCB Krasne korzystając z nasienia królików głównie linii hybrydowej HYLA. W tym okresie zainseminowano ok.1700 szt. samic, a skuteczność inseminacji wyniosła - ponad 70%, wielkość miotów zróżnicowana od kilku do kilkunastu sztuk. Mieszańce urodzone z krzyżówek z hybrydą HYLA charakteryzują się wysokimi cechami zdrowotnymi i użytkowymi (efekt heterozji), młode są zdrowe, jest Hala matek Wnioski: Krzyżówki z hybrydą HYLA świetnie sprawdzają się w praktyce: zdrowotność i żywotność mieszańców minimalizuje upadki młodych, zaś wysoka ich waga przy odsadzeniu i szybkość przyrostów daje wymierne efekty ekonomiczne. Mieszańce hybrydy Hyla Opracowała: Elżbieta BŁĄKAŁA Badane przed zakupem: GruĤlica Bruceloza Biaãaczka bydãa IBR/IPV Wirusowa biegunka bydãa MĆtwik pãodowy RzĆsistek bydlĆcy Badanie cytogenetyczne CVM, Blad Narzüd rozrodczy UrzĆdowo wolne od: GruĤlicy Brucelozy Biaãaczki Chorób zakaĤnych Stado pochodzenia Badanie kliniczne Badania na kwarantannie: Bruceloza Biaãaczka IBR/IPV Wirusowa biegunka bydãa MĆtwik pãodowy RzĆsistek bydlĆcy 6-12 m-cy Kwarantanna Stacja Testowania Buhajów 10-14 m-cy Wychowalnia UrzĆdowo wolne od: gruĤlicy, brucelozy, biaãaczki bydãa, IBR/IPV Stacja Produkcji Nasienia Testowego Badanie kliniczne Badanie nasienia Badanie kliniczne Badania okresowe: GruĤlica Bruceloza Biaãaczka IBR/IPV Wirusowa biegunka bydãa MĆtwik pãodowy RzĆsistek bydlĆcy Nasienia Buhajów Stacja Produkcji 2 lata Badania na kwarantannie: Bruceloza Biaãaczka IBR/IPV Wirusowa biegunka bydãa MĆtwik pãodowy RzĆsistek bydlĆcy 2 lata Status SPF (Specyfic Pathogen Free) Kwarantanna Buhaje z importu Schemat drogi buhaja do Stacji Produkcji Nasienia Buhajów MCB Krasne 3-4 lata 6-8 lat Badanie kliniczne Badania okresowe: GruĤlica Bruceloza Biaãaczka IBR/IPV Wirusowa biegunka bydãa MĆtwik pãodowy RzĆsistek bydlĆcy Wyczekiwalnia buhajów Kwiecień 2008 Aktualności 9 Aktualności Nr 1 (Rok II, nr 4) MŁODE BUHAJE TESTOWE RASY PHF ODMIANY CZB Kontynuując poprzednie artykuły przedstawiamy kolejną stawkę buhajów ze wspólnego programu dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czerwono-białej realizownego przez Małopolskie Centrum Biotechniki Sp. z o.o. w Krasnem i Pie Rouge Select prowadzącą program dla tej rasy we Francji. Buhaje są włączone do produkcji nasienia i pierwszego etapu realizacji programu hodowlanego – testowania. Poniżej znajduje się krótka charakterystyka buhajów CADILLAC – urodzony 30.01.2007 r. (LUDOX X FERDINAND X FACTOR X OREGON) – buhaj prezentujący oryginalny rodowód bez spokrewnienia z popularnymi w kojarzeniach buhajami jak TULIP, FABER czy STADEL. Matka TONIA w drugiej, 305-dniowej laktacji charakteryzowała się produkcją na poziomie 10 062 kg mleka, 40,1 kg tłuszczu i 36,9 kg białka. BROCKY – urodzony 18.11.2006 r. (POOS STADEL CLASSIC X ALMERE PERICLES) - bardzo dobra kombinacja linii ojcowskiej dla cech budowy i pokroju połączona z wysoką produkcją linii matczynej. Matka VYCKIE 59 (PERICLES X RUBENS) - wystawowej klasy krowa o doskonałej budowie wymienia w pierwszej laktacji dała 8 490 kg mleka, 4,42% tłuszczu - 375 kg i 3,33% białka - 282 kg. BREIZH – urodzony 09.05.2006 r. (TUPAT X STADEL). Matka SURPRISE w ostatniej trzeciej laktacji charakteryzowała się produkcją na poziomie 13 089 kg mleka o zawartości 4,55% tłuszczu - 595 kg i 3,52% białka - 461 kg. Krowa ta oprócz wysokiej produkcji charakteryzuje się bardzo zrównoważonymi cechami podkreślając typ mleczny, bardzo dobre wymię, pojemność klatki piersiowej. BASILE – urodzony 16.10.2006 r. (LICHTBLICK X FABER), buhaj pochodzący z jednej z najlepszych rodzin o wysokich wartościach hodowlanych. Babka SYMPHONIE jest pełną siostra buhaja OTULIP, który potwierdził swoją wartość w Polsce i matką buhaja REVEUR - buhaja o najwyższej wartości hodowlanej we Francji dla nóg i racic. BASILE prezentuje doskonałą kombinację produkcji i eksterieru. BAXTER – urodzony 14.11.2006 r. (PAGAN X GOLDSTAR) Babka TRIGONE 34 w drugiej laktacji charakteryzowała się produkcją na poziomie 9 573 kg mleka o zawartości tłuszczu 3,60-345 kg 3,23% białka - 309 kg. Pagan jest pierwszym synem krowy VIGOGNE 85. BARON – urodzony 21.12.2006 r. (CLASSIC X AVANTI)- pokrojowo nienaganny syn buhaja CLASSIC. Matka BARONA pochodzi z linii charakteryzującej się długowiecznością i doskonałymi parametrami produkcyjnymi - babka w piątej laktacji charakteryzowała się produkcją na poziomie 13 717 kg mleka o zawartości 4,08% tłuszczu - 560 kg i 3,78% białka - 519 kg, a jej średnia wydajność z sześciu zakończonych laktacji to ponad 12 000 kg mleka. Opracował: Jarosław JĘDRASZCZYK 10 Kwiecień 2008 JAK SKUTECZNIE PODDAĆ MATKĘ PSZCZELĄ – OD NAS ZALEŻY SUKCES Jedną z kluczowych czynności w pasiece jest wymiana matek pszczelich. Mimo, że w niektórych warunkach, nie jest to czynność specjalnie łatwa, w coraz większym stopniu zaczyna być doceniana przez pszczelarzy. Bo przecież wprowadzanie dobrych jakościowo, młodych, pochodzących z hodowli zarodowej matek przynosi wymierne korzyści w postaci wzrostu produkcji pasiecznej, większej łagodności pszczół, mniejszej skłonności do rojenia się i ograniczenia strat rodzin pszczelich podczas zimowli. Metod poddawania matek pszczelich jest bardzo wiele, a efekty ich zastosowania bywają różne, w zależności od warunków pożytkowo–klimatycznych występujących podczas podawania i umiejętności pszczelarza. Musimy jednak zdawać sobie sprawę z faktu, że nie ma metod stuprocentowo skutecznych. W ostatnich latach z Pasiek Zarodowych trafia do pszczelarzy szczególnie dużo matek unasienionych sztucznie czyli inseminowanych, o niesprawdzonym czerwieniu. Postępowanie podczas poddawania tego rodzaju matek do rodzin pszczelich na pewnych etapach tego zabiegu zdecydowanie różni się od poddawania matek naturalnie unasienionych i nieunasienionych. Na co należy zwrócić uwagę przy poddawaniu matek inseminowanych opiszę w dalszej części artykułu. Jak już wcześniej zaznaczyłem aby skutecznie poddać matkę pszczelą muszą być zachowane właściwe warunki. Można podzielić je na dwie zasadnicze grupy: 1. Warunki korzystne czyli sprzyjające zabiegowi poddawania takie jak: – pewny „bezmatek” – podobieństwo rasowe pszczół do poddawanej matki – dopływ pokarmu (wziątek) – dobra kondycja pszczół – duża ilość młodych pszczół – pora – maj, czerwiec pierwsza połowa lipca, również wrzesień (z naszych obserwacji wynika, że niekorzystna na poddawanie matek jest ostatnia dekada lipca) – pogoda „lotna” – pszczoły spokojne zajęte pracą – zniwelowany zapach starej matki – wiedza i umiejętności. 2. Warunki niekorzystne: – pozostawienie starej lub młodej matki, mateczników, czerwiu odkrytego i trutówek – różnice rasowe (różnice genetyczne) – głód – okresy bezpożytkowe, rabunki – pszczoły podtrute, porażone chorobami lub pasożytami – obecność trutówek (brak pszczół młodych) – burze, gwałtowne deszcze, zimno, wiatry – pszczoły wzburzone – obcy zapach poprzedniej matki lub klateczki – brak wiedzy i umiejętności. Jak już wcześniej nadmieniłem chciałbym w kilku punktach zwrócić uwagę czytelników na to, co warto wiedzieć o matkach inseminowanych: – chęć wylatywania na lot godowy (dounasieniający) przez matki pszczele inseminowane jest zjawiskiem normalnym – matki inseminowane do momentu rozpoczęcia czerwienia dobrze jest izolować (izolator ramkowy, oddzielenie części gniazda kratą odgrodową, kratowanie wylotu kratą odgrodową) – okres od przyjęcia do rozpoczęcia czerwienia przez matki inseminowane trwa przeciętnie do dwóch tygodni – matki transportowane do pasieki należy jak najszybciej poddać do rodzin pszczelich, w przypadku przetrzymywania matek w klateczkach zapewnić im wodę i w razie potrzeby wymienić pszczoły na nowe (brać młode, „szare” pszczoły ulowe z bezmatka do którego mamy zamiar poddać matkę) – matki inseminowane nieczerwiące po uwolnieniu przez pszczoły należy traktować jako „tolerowane”, a nie w pełni zaakceptowane – matkę inseminowaną można uważać za przyjętą, jeżeli: a. rozpoczęła prawidłowe czerwienie b. rodzina pszczela nie przejawia tendencji do cichej wymiany matki (stopniowa wymiana pszczół ulowych na pszczoły pochodzące od nowopoddanej matki) Sposobów poddawania matek jest wiele. Do najpowszechniej stosowanych należy: 1. poddawanie w klateczce transportowej lub izolacyjnej 2. w izolatorze z siatki 3. w sztucznym mateczniku 4. przez wylot 5. w górnym korpusie ula. Te dwa ostatnie sposoby mogą być skutecznie wykorzystywane, ale jedynie w przypadku matek nieunasienionych. Natomiast matki inseminowane (sztucznie unasienione) sugerowałbym poddawać z zastosowaniem trzech pierwszych sposobów, a matki szczególnie cenne z użyciem izolatora z siatki. Przygotowanie rodziny i poddawanie matki: – Rodzinę osieracamy lub przygotowujemy odkład nie wcześniej niż na kilka godzin (4 do 6) przed planowanym poddaniem matki (nie osieracać rodzin na zapas) – Odkład tworzymy z 3 do 5 plastrów z czerwiem krytym i obsiadanymi przez pszczoły, z zapasem miodu i pierzgi. Odkład zabezpieczamy przed rabunkami. – Jeżeli poddajemy matkę w klateczce transportowej należy ją umieścić w centrum gniazda w pobliżu czerwiu krytego, wciskając ją w woszczynę lub poszerzając uliczkę tak aby zawiesić klateczkę pomiędzy plastrami, zapewniając pszczołom dostęp. Nie umieszczać klateczki z matką na obrzeżach gniazda, na dennicy, w miodni (nadstawce) – Poddając matkę w izolatorze z siatki: wybieramy plaster tylko z czerwiem krytym, powierzchnia czerwiu nie powinna zajmować więcej niż 1/3 powierzchni całego plastra, dokładnie strząsamy z plastra pszczoły ulowe i umieszczamy plaster w izolatorze i wpuszczamy nań matkę. Izolator umieszczamy w bezmatku. – Poddawanie matek w sztucznym mateczniku. Matecznik można przygotować z płatka ligniny nasączonego woskiem i zwiniętego w rurkę 0 11 Aktualności na ołówku lub na okrągłym patyczku o podobnej średnicy jak ołówek. Jedną stronę rurki tak przygotowanego matecznika, tę która będzie stanowiła „wieczko”, lekko zaginamy pozostawiając w centralnym punkcie otworek 1 do 1,5 mm średnicy, przez który matka może być karmiona przez pszczoły ulowe. Używając „fajki do łapania matek” poddawaną matkę umieszczamy w mateczniku zaginamy ostrożnie drugą stronę i tak przygotowany matecznik umieszczany w osieroconej rodzinie na plastrze z czerwiem krytym. Obserwacja rodziny i uwalnianie poddanej matki pszczelej: – Przegląd gniazda przed uwolnieniem matki starajmy się wykonywać ostrożnie bez niepotrzebnego wzburzania pszczół. – Jeżeli zachowanie pszczół ulowych w stosunku do poddawanej matki nie wykazuje znamion agresji a. objawy agresji: duża ilość trupów pszczół w klateczce, wyraźny ich niepokój, próby żądlenia matki przez 12 Nr 1 (Rok II, nr 4) siatkę klateczki, gryzienie klateczki przez pszczoły ulowe, zaklejanie otworów klatki kitem, najczęstsza przyczyna agresji to obecność innej matki, mateczników lub brak pokarmu. b. objawy pozytywne: pszczoły towarzyszące matce są w dobrej kondycji, pszczoły ulowe karmią matkę i pszczoły w klateczce przez otwory w siatce, budują plaster pod klateczką jeśli była ona zawieszona między ramkami. Możemy usunąć w klateczce izolacyjnej korek lub w klateczce transportowej wyłamać tzw. zatyczkę. Po dokonaniu tej czynności, przez co najmniej trzy dni nie zaglądamy do ula i nie niepokoimy pszczół. Nie należy również w tym czasie podkarmiać pszczół. W momencie przygotowania matki do uwolnienia sugerowałbym zakratowanie wylotu. – Kontrolujemy przez wszystkie dni drożność zakratowanego otworu wylotowego w ulu bowiem może on zostać zablokowany przez usiłujące dokonać lotów trutnie. Udrażnianie wylotu należy dokonywać w takiej porze dnia, w której matki nie wylatują na loty godowe tj. wcześnie rano i przed wieczorem. – Po około trzech dniach możemy przystąpić do sprawdzenia przyjęcia matki. Przegląd wykonujemy bardzo ostrożnie, bez nadużywania dymu, nie podnosząc plastrów zbyt wysoko nad ulem (matka może wzbić się w powietrze) – Po kolejnych trzech dniach sprawdzamy czy matka podjęła czerwienie jeśli nie, możemy rodzinę zasilić 1 – 2 plastrami czerwiu otwartego. Jednak wówczas należy zwracać szczególną uwagę na możliwość zakładania przez pszczoły mateczników cichej wymiany. Chęć do zakładania mateczników cichej wymiany, może w skrajnych przypadkach trwać aż do momentu ponad 50% wymiany pszczół ulowych na pszczoły pochodzące od nowopoddanej matki. – Jeżeli matka nie podejmie czerwienia w okresie około dwóch tygodni od uwolnienia należy ją reklamować. Starałem się w miarę prosto przedstawić zasady postępowania przy poddawaniu matek. Jednak nie sposób w jednym krótkim materiale omówić dokładnie każdą z metod. Mam jednak nadzieję, że w przedstawionym artykule odnajdziecie państwo wystarczającą ilość wskazówek, aby osiągnąć w swoich pasiekach oczekiwany sukces. Opracował: Andrzej KOWALIK Kwiecień 2008 Aktualności KNUR – ZWIERZĘ DOKŁADNIE PRZEBADANE Knury przeznaczone do Stacji Eksploatacji Knurów pochodzą z chlewni i miejscowości wolnych od chorób zaraźliwych świń, które są zwalczane z urzędu oraz choroby Aujeszky’ego, zakaźnego zanikowego zapalenia nosa (ZZZN), zakaźnego wirusowego zapalenia żołądka i jelit (TGE), dyzenterii, chorób pasożytniczych i skórnych. Knury muszą posiadać aktualne badania w kierunku gruźlicy, brucelozy, leptospirozy, choroby Aujeszky’ego i salmonellozy. Na życzenie niektórych stacji przeprowadza się również badania w kierunku parwowirozy i zespołu rozrodczo–oddechowego świń (PRRS). Knury muszą być zaszczepione przeciwko ekto- i endopasożytom. Stacja unasieniania może być zasiedlana wyłącznie knurami pochodzącymi z obiektów, w których nie obowiązuje zakaz wywozu zwierząt wydany w oparciu o przepisy ustawy o zwalczaniu chorób zaraźliwych. Ponadto knury te muszą posiadać świadectwo przydatności rozpłodowej według obowiązującego wzoru. Nowo zakupionego knura nie wprowadza się bezpośrednio do obiektu stacyjnego lecz poddaje się 30-dniowej kwarantannie. Budynek kwarantanny znajduje się poza Stacją, a przebywające w nim zwierzęta są obsługiwane przez pracowników nie mających kontaktu z pracownikami stacyjnymi. Kwarantanna kończy się ponownym badaniem na: • brucelozę (seroaglutynacja lub OKAP) • choroba Aujaszky’ ego (seroneutralizacja lub ELISA) • leptospiroza (test aglutynacji mikroskopowej lub Elisa, ewentualnie 2 iniekcje streptomycyny w odstępie 14 dni w dawce 25 mg/kg masy ciała) • klasyczny pomór świń (seroneutralizacja lub ELISA). Po uzyskaniu ujemnych wyników badań klinicznych i laboratoryjnych powiatowy lekarz weterynarii, wyraża zgodę na włączenie knura do grupy zwierząt stacyjnych. Knury przebywające w stacji poddawane są następującym badaniom okresowym (raz w roku): • badanie kliniczne stanu zdrowia, a szczególnie zewnętrznych narządów płciowych • badanie kontrolne jakości nasienia (przynajmniej 2 razy w roku) • tuberkulinizacja (tuberkulina bydlęca i ptasia) • bruceloza (OWD lub ELISA) • choroba Aujeszky”ego (seroneutralizacja lub ELISA) • leptospiroza (test aglutynacji mikroskopowej lub ELISA) • klasyczny pomór świń (seroneutralizacja lub ELISA). Aby zapewnić produkcję dużej ilości nasienia odpowiedniej jakości stworzono optymalne warunki utrzymania knurów jak również optymalne warunki w laboratorium do prawidłowej oceny i obróbki nasienia. W stacji dużą uwagę przywiązuje się do higieny knurów i pomieszczeń inwentarskich. Knury są myte co najmniej raz na kwartał oraz zawsze wtedy, gdy zachodzi taka potrzeba. Mycie przeprowadza się w specjalnym pomieszczeniu, tzw. myjni wyposażonej w poskrom umożliwiający ograniczenie swobody ruchu zwierzęcia. Do mycia używa się ręcznych szczotek (dla każdego knura oddzielna szczotka) o bardzo twardym włosiu. Po umyciu knur jest dezynfekowany jednym z preparatów Virkon, Pollena lub Mastycyd. Przynajmniej dwa razy do roku dezynfekuje się pomieszczenia chlewni i kojce dla knurów przy użyciu tych samych preparatów za pomocą ciśnieniowego urządzenia myjącego typu Karcher. Podczas eksploatacji knurów w Stacji poddawane są one badaniom weterynaryjnym. Na bieżąco prowadzony jest monitoring stada. Status zdrowotny knurów w Stacji utrzymywany jest poprzez właściwą profilaktykę i zabezpieczenie epizootyczne stada, a nie poprzez prowadzenie szczepień profilaktycznych. Stosowanie szczepień może zamazywać faktyczny obraz zdrowotny stada, utrudnia ocenę statusu zdrowotnego stada na podstawie wyników okresowo prowadzonych badań serologicznych. W większości przypadków niemożliwe jest bowiem odróżnienie przeciwciał powstałych po naturalnym zakażeniu od przeciwciał indukowanych stosowaniem szczepionek. Ograniczenie stosowania szczepionek w stacjach unasieniania praktykowane jest w większości krajów świata. Celowe jest szczepienie knurów przeciw parwowirozie i różycy. Właściwe prowadzenie dokumentacji weterynaryjnej jest jednym z ważniejszych elementów prawidłowej opieki weterynaryjnej w stacjach unasieniania. Szczegółowa i bieżąca rejestracja wszelkich czynności lekarsko weterynaryjnych wykonanych na zwierzętach jak również informacji związanych ze stanem zdrowia poszczególnych knurów pozwala na bieżąco oceniać sytuację zdrowotną stada i w razie potrzeby ułatwia podejmowanie odpowiednich decyzji mających na celu usunięcie przyczyny występujących problemów zdrowotnych lub zminimalizowanie skutków tych zaburzeń. Fermy zarodowe muszą być pod stałym nadzorem państwowego lekarza weterynarii, który co najmniej raz na kwartał dokonuje przeglądu stanu zdrowotnego zwierząt. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości w tym zakresie podejmowane są odpowiednie badania laboratoryjne. Podejrzenie i/lub stwierdzenie choroby zwalczanej z urzędu, lub innych wymienionych wcześniej jednostek chorobowych, prowadzi do pozbawienia obiektu statusu fermy zarodowej, z czym wiąże się, przede wszystkim, zakaz rozprowadzania materiału hodowlanego. Uzdrowienie stada prowadzi się wg zasad podanych w odpowiednich instrukcjach. Najwcześniej w 6 miesięcy po wygaszeniu choroby powołana zostaje przez wojewódzkiego inspektora weterynaryjnego komisja, która po przeprowadzeniu stosownych badań i analizie wyników może podjąć decyzję o przywróceniu statusu fermy zarodowej. Powiedzenie „knur zwierzę dokładnie przebadane” ma odzwierciedlenie w dobrej praktyce produkcji nasienia w Stacjach Eksploatacji Knurów Małopolskiego Centrum Biotechniki w Krasnem. Sporządził: dr inż. Stanisław ORLICKI 13 Aktualności Nr 1 (Rok II, nr 4) PROGRAM ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH – DOTACJE Działanie 1.2 Ułatwianie startu młodym rolnikom I. Opis działania W ramach programu młodzi rolnicy rozpoczynający samodzielne prowadzenie działalności rolniczej otrzymają wsparcie finansowe w postaci jednorazowej premii. Wsparcie będzie udzielane rolnikom o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych, którzy przedstawią i będą realizować plan rozwoju działalności rolniczej. II. Kryteria dostępu O wsparcie z tytułu działania „Ułatwienie startu młodym rolnikom” może się ubiegać osoba fizyczna, która: – jest pełnoletnia i nie ukończyła 40 roku życia w dniu składania wniosku, – po raz pierwszy rozpoczęła samodzielne prowadzenie gospodarstwa rolnego, czyli w przeciągu 12 miesięcy poprzedzających złożenie wniosku nie była właścicielem, dzierżawcą ani użytkownikiem wieczystym nieruchomości rolnej o powierzchni co najmniej 1 ha, nie występowała o dopłaty bezpośrednie, kredyt preferencyjny z ARiMR, pomoc finansową w ramach SAPARD, PROW 2004-2006, SPO 2004-2006 ani PROW 2007-2013. Ponadto osoba ta nie zgłaszała do rejestru zwierząt gospodarskich oznakowanych i siedzib stad tych zwierząt oraz nie była ubezpieczona jako rolnik, małżonek rolnika lub z tytułu prowadzenia działów specjalnych produkcji rolnej, – przewiduje się okresy wyłączenia od ww. ograniczenia tj. • okres przed uzyskaniem pełnoletniości, • okres nauki w systemie dziennym w szkole ponadgimnazjalnej lub wyższej, • okres odbywania służby wojskowej, – posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe wynikające z posiadanego wykształcenia lub stażu pracy w rolnictwie lub uzupełni wykształcenie w ciągu 36 miesięcy od dnia wydania decyzji o przyznaniu pomocy, – po przejęciu gospodarstwa rolnego i przez okres co najmniej 3 lat od wypłaty pomocy będzie ubezpieczona na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r. nr 7, poz. 25, z późn. zm.), jako rolnik, z mocy ustawy w pełnym zakresie, – będzie prowadziła gospodarstwo rolne przez okres co najmniej 5 lat od dnia wypłaty pomocy, – przedłoży plan rozwoju gospodarstwa rolnego (biznes plan) i w ciągu 3 lat zrealizuje jego założenia, w szczególności zrealizuje inwestycje o wartości odpowiadającej co najmniej 70% kwoty otrzymanej pomocy. Ponadto beneficjent musi zapewnić, że gospodarstwo będzie jego własnością lub będzie stanowić dzierżawę z zasobu własności rolnej Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Gospodarstwo nie może mieć powierzchni użytków rolnych mniejszej niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w danym województwie, ale również nie mniejszej niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju i nie większej niż 300 ha - w województwie wielkopolskim średnia powierzchnia gruntów rolnych w 2006 roku wynosiła 13,2 ha. W okresie realizacji biznes planu rolnik spełni wszelkie wymagane przepisami prawa standardy w zakresie higieny, ochrony środowiska i warunków utrzymania zwierząt. III. Dodatkowe ograniczenia W 2008 r. o pomoc będą mogły się ubiegać osoby, które nie prowadzą jeszcze działalności rolniczej oraz te, które ją prowadzą, lecz pod warunkiem, że nabyły nieruchomości o powierzchni co najmniej 1 ha użytków rolnych w drodze spadku, spadku lub da- 14 rowizny przed uzyskaniem pełnoletniości czy też spadku lub darowizny w trakcie pobierania nauki w trybie dziennym. IV. Beneficjent Osoba fizyczna. V. Liczba beneficjentów Szacowana liczba beneficjentów na lata 2007-2013 wynosi 34 tys. osób. VI. Wysokość pomocy Wsparcie ma formę jednorazowej premii w wysokości 50 tys. złotych. Działanie 1.4 Modernizacja gospodarstw rolnych I. Opis działania Celem działania jest poprawa konkurencyjności sektora rolnego poprzez modernizację gospodarstw rolnych oraz zwiększanie ich efektywności. Program ten przyczynić się ma również do poprawy środowiska naturalnego, warunków i bezpieczeństwa, higieny produkcji i warunków utrzymania zwierząt. Wsparcie może być przyznane na inwestycje obejmujące w szczególności: – budowę, przebudowę, remont połączony z modernizacją nieruchomości służących do produkcji rolnej oraz ich przechowywania, przygotowania do sprzedaży produktów rolnych lub sprzedaży bezpośredniej wraz z zakupem infrastruktury technicznej tych nieruchomości, – zakup i instalacja maszyn, wyposażenia do produkcji rolnej, przechowalnictwa, uprawy, suszenia, magazynowania oraz przygotowania do sprzedaży, z tym że maszyny nie mogą być starsze niż 5 lat oraz spełniają normy i standardy techniczne obowiązujące w Unii Europejskiej, – zakładanie i wyposażenie sadów i plantacji wieloletnich, z wyłączeniem zakładania plantacji choinek, wiśni, malin, truskawek, porzeczek oraz roślin na cele energetyczne, – zakup, instalację lub budowę elementów infrastruktury technicznej wpływających bezpośrednio na warunki prowadzenia działalności rolniczej, – zakup komputerów i oprogramowania służącego wsparciu prowadzonej działalności rolniczej, w tym programy księgowe, – wyposażenie pastwisk i wybiegów dla zwierząt, – zaopatrzenie gospodarstw rolnych w wodę, w tym budowy ujęć wody, zakupu i instalacji urządzeń do uzdatniania, rozprowadzania, magazynowania wody, nawodnień ciśnieniowych, – instalację lub budowę budynków lub budowli, zakup, instalację maszyn lub urządzeń służących ochronie środowiska, w tym do składowania odchodów zwierzęcych lub odpadów, mycia lub czyszczenia sprzętu, oczyszczania ścieków powstających w wyniku prowadzonej działalności rolniczej lub służących poprawie warunków utrzymania zwierząt lub poprawie higieny produkcji. W części refundowane są koszty ogólne bezpośrednio związane z przygotowaniem i realizacją projektu (jak koszty wykonania kosztorysów, projektów, wycen i nadzoru budowlanego, urbanistycznego, architektonicznego czy konserwatorskiego). Do kosztów kwalifikowalnych zalicza się również koszty rat zapłaconych z tytułu wykonania umowy leasingu, nieprzekraczające ceny netto nabycia rzeczy, jeżeli przeniesienie własności tych rzeczy na beneficjenta nastąpi w okresie realizacji operacji. Wyjątkiem jest budowa kurnika i chlewni, budowa których nie jest kosztem kwalifikowanym, jeżeli nie wiąże się ona z przenie- Kwiecień 2008 sieniem istniejącej produkcji do nowego budynki. Ograniczenie to nie dotyczy beneficjentów działania „Ułatwienie startu młodym rolnikom”. II. Kryteria dostępu Pomoc może być przyznana jeżeli inwestycja jest związana z prowadzaniem działalności rolniczej, jest uzasadniona ekonomicznie i przyczyni się do poprawy ogólnych wyników gospodarstwa, w tym do wzrostu wartości dodanej brutto w gospodarstwie, poprawy sytuacji w zakresie ochrony środowiska i utrzymania zwierząt, poprawy higieny i bezpieczeństwa produkcji i pracy. Inwestycja ta nie może zwiększyć produkcji, na którą nie ma zbytu, a operacja nie jest realizowana z udziałem innych środków pomocowych (z wyjątkiem „ułatwienia startu młodym rolnikom”). Ponadto inwestycja spełnia wymagania określone przepisami prawa Unii Europejskiej, nie ma charakteru inwestycji odtworzeniowej oraz w gospodarstwie rolnym są lub będą spełnione (nie później niż po zakończeniu realizacji inwestycji) minimalne standardy w zakresie higieny, ochrony środowiska oraz warunków utrzymania zwierząt. III. Beneficjent Osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, prowadząca działalność rolniczą w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, posiadająca odpowiednie kwalifikacje rolnicze lub staż pracy w rolnictwie. IV. Forma i wysokość pomocy Wsparcie ma formę refundacji części kosztów kwalifikowalnych projektu (części poniesionych kosztów realizacji inwestycji). Maksymalna wysokość pomocy udzielonej jednemu beneficjentowi i na jedno gospodarstwo rolne w ramach działania, w okresie realizacji PROW, nie może przekroczyć 300 tys. zł. Do realizacji zostaną dopuszczone projekty, których wysokość kosztów kwalifikowalnych będzie wynosiła powyżej 20 tys. zł. Ograniczenie to nie dotyczy projektów obejmujących wyłącznie wyposażenie gospodarstwa rolnego w urządzenia do składowania nawozów naturalnych lub związanych z dostosowaniem do norm wspólnotowych. V. Poziom wsparcia Poziom pomocy finansowej wynosi maksymalnie: – 40% kosztów inwestycji kwalifikującej się do objęcia pomocą; – 50% kosztów inwestycji kwalifikującej się do objęcia pomocą, realizowanej przez osobę fizyczną, która w dniu złożenia wniosku o pomoc nie ukończyła 40 roku życia; – 50% kosztów inwestycji kwalifikującej się do objęcia pomocą, realizowanej na obszarach górskich, innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, obszarach rol- Aktualności nych objętych siecią NATURA 2000 lub obszarach, na których obowiązują ograniczenia w związku z wdrażaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej, – 60% kosztów inwestycji kwalifikującej się do objęcia pomocą, realizowanej przez osobę fizyczną, która w dniu złożenia wniosku o pomoc nie ukończyła 40 roku życia, na obszarach górskich, innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, obszarach rolnych objętych siecią NATURA 2000 lub obszarach, na których obowiązują ograniczenia w związku z wdrażaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej – 75% kosztów inwestycji kwalifikującej się do objęcia pomocą, realizowanej w związku z wprowadzeniem w życie Dyrektywy Azotanowej (do 30 kwietnia 2008 r.). VI. Liczba Beneficjentów Szacowana liczba beneficjentów w latach 2007-2013 wynosi 50 tys. Dodatkowe informacje można uzyskać: Pod bezpłatny numer infolinii: 0-800-38-00-84 Na stronach internetowych: www.arimr.gov.pl, www.minrol.gov.pl, www.cdr.gov.pl Wysyłając e-mail na adres: [email protected] W oddziałach regionalnych i biurach powiatowych ARiMR (adresy i numery telefonów dostępne są m.in. na stronie internetowej Agencji. Opracował: Igor DRAUS na postawie informacji publikowanych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Adresy Regionalnych Oddziałów ARiMR w obsługiwanym przez Spółkę MCB terenie Podkarpacki 35-233 Rzeszów, ul. Lubelska 46 tel.: (0-17) 875 60 01, fax: (0-17) 864 25 50 e-mail: [email protected] Małopolski 31-503 Kraków, ul. Lubicza 25 tel.: (0-12) 629 80 50, fax: (0-12) 421 13 11 e-mail: [email protected] Śląski 42-200 Częstochowa, ul. J. Sobieskiego 7 tel.: (0-34) 378 28 00, fax: (0-34) 324 90 28 e-mail: [email protected] Opolski 45-836 Opole, ul. Wrocławska 170G tel.: (0-77) 401 84 00, fax: (0-77) 457 45 23 e-mail: [email protected] 15 Aktualności Nr 1 (Rok II, nr 4) POLSCY HODOWCY W ŚRODKOWEJ FRANKONII W dniach 4-5 listopada 2007 roku Małopolskie Centrum Biotechniki w Krasnem przy współpracy z BVN Neustadt a. d. Aisich, zorganizowało drugi już wyjazd szkoleniowy z zakresu hodowli bydła simentalskiego w Dolnej i Środkowej Frankonii (Bawaria - Niemcy). W wyjeździe udział wzięło 10 osób kadry inżynieryjno-technicznej MCB Krasne oraz 33 hodowców z podkarpackiego, małopolskiego, lubelskiego. W programie wyjazdu niemieccy partnerzy przewidzieli; – wizyty w gospodarstwach rolnych hodujących krowy rasy simentalskiej – wykłady: „Struktura i organizacja BVN Neustadt”, „Czynniki wpływające na skuteczność inseminacji”, „ Żywienie krów rasy simentalskiej” – pokaz buhajów, których nasienie stosowane jest przez polskich hodowców. Przewodnikiem i organizatorem polskiej grupy był pracownik BVN Neustadt doradca hodowlany Martin Seidl, który przedstawił historie i strukturę gospodarstw rolnych w całym regionie. Pierwszym odwiedzonym gospodarstwem było gospodarstwo rodzinne Fragnerów, w miejscowości Feuchtwangen. W gospodarstwie pracują trzy pokolenia hodowców. Aktualnie struktura gospodarstwa przedstawia się następująco: – 70 krów dojnych, 210 sztuk wszystkich zwierząt, – 104 ha użytków rolnych, 60 ha użytki zielone, 40 grunty orne, na których uprawiane są: rzepak, pszenica, buraki, żyto. Nowoczesna wolnostanowiskowa obora. Wydajność kształtuje się na poziomie 9000 litrów mleka od sztuki na rok w 305-dniowej laktacji o zawartości 3,8% tłuszczu i 3,6% białka. Wydajność systematycznie rośnie o 200-300 litrów od sztuki na rok. Przez cały rok krowy żywione są w systemie TMR, pastwisko traktowane jest jako wybieg. Dawka żywieniowa ustalana jest na podstawie analizy paszy i wyników analizy mleka i korygowana na bieżąco. Krowy utrzymywane są w trzech grupach żywieniowych: grupa podstawowa, krowy zasuszone oraz jałówki, krowy o najwyższej wydajności (stacja paszowa). Podstawowa dawka żywieniowa ułożona jest na 26 kg mleka i kształtuje się: kiszonka z kukurydzy 12 kg, sianokiszonka 12 kg, śruta zbożowa (własna) 2 kg, młóto 4 kg, soja 1,5 kg, rzepak 1,5 kg, siano 2 kg, słoma 0,5 kg, melasa 300 g jako atraktor smaku. Rozród oparty jest tylko na inseminacji. Gospodarz stosuje nasienie buhajów wybitnych takich jak: Vanstein, Weinold, Hu- 16 mid, Romtell, Rochus, bądź testowych – ten system powoduje najszybszy postęp w hodowli. Według Ditera Fragnera (głowy rodu) sukces w hodowli krów mlecznych można osiągnąć poprzez: doświadczenie, genetykę i żywienie. Następnym punktem programu była wizyta u rodziny Deffner, zamieszkałych w miejscowości Schwaighausen. Gospodarstwo specjalizuje się w hodowli krów rasy simentalskiej oraz posiada instalacje do produkcji biogazu. Struktura gospodarstwa przedstawia się następująco: – 65 szt. krów dojnych, 50 szt. cieliczek i jałówek. – 110 ha użytków rolnych, 80 ha grunty orne, 30 ha użytki zielone, 7 ha las. Krowy hodowane są w zmodernizowanej oborze wolnostanowiskowej na rusztach. Żywienie krów oparte jest na systemie TMR w skład którego wchodzi: sianokiszonka, kiszonka z kukurydzy, siano, śruta zbożowa, soja, rzepak, wysłodzi buraczane, dodatki mineralne, gliceryna (podnosi białko). Podstawowa dawka żywieniowa ułożona jest na 24 kg mleka, dla krów o wysokiej laktacji dodatkowo 2 kg paszy treściwej (stacja paszowa). Wydajność od krowy wynosi 8,300 litrów mleka o zawartości 4,5% tł. i 3,85% bi. Wszystkie krowy w stadzie są inseminowane. W rozrodzie stosowane jest nasienie buhajów: Weinold, Vanstein, Humind, Romtel, Rumba, Manso. Jałówki inseminowane są w wieku 1718 mies, krowy 5-6 tyg. po wycieleniu. W skład biogazowni wchodzą trzy reaktory (fermentacja metanowa) oraz dwa gazomotory (przetwarzanie gazu na energię elektryczną). W instalacji bakterie termofilne (ciepłolubne) na wskutek fermentacji beztlenowej produkują mieszaninę gazową o wysokiej zawartości metanu, która jest wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej. Powodzenie procesu uwarunkowane jest od: przeprowadzenia fermentacji w warunkach beztlenowych, temperatury „surówki” (nie może być niższa niż 46°C), wysokiej zawartość w „paliwie” cukrów prostych i materii organicznej. Paliwem w tej instalacji jest: 6,5 tony gnojowicy od krów i 7,5 tony kiszonki z kukurydzy dziennie. Produktem końcowym jest również doskonały nawóz organiczny. Wydajność biogazowni wynosi 8 tys. KWH rocznie oraz energia cieplna pozwalająca ogrzać 5 gospodarstw domowych w okolicy rocznie. Koszt całej instalacji wyniósł 500 tys EUR. Zwrot poniesionych kosztów szacuje się na 12 lat od rozpoczęcia inwestycji. Hodowla krów mlecznych i produkcja biogazu w gospodarstwie Deffnerów znajduje się w doskonałej symbiozie. Drugiego dnia grupa z Polski udała się do stacji unasieniania zwierząt Kwiecień 2008 BVN Neustadt a. d. Aisich., gdzie organizatorzy przewidzieli kilka wykładów oraz pokaz buhajów. Na wstępie dr Johannes Auman (Dyr. ds. hodowli) przedstawił strukturę i funkcjonowanie BVN Neustadt. Stacja unasieniania działa na zasadzie spółdzielni, zrzesza w swoich strukturach 20 tys. członków. Głównym zadaniem stacji jest zapewnienie najlepszego możliwego serwisu unasieniania. BVN Neustadt ma już 60-cio letnią tradycję w hodowli rasy simentalskiej. Rocznie testowane są 124 sztuki buhajów tej rasy. Rosnąca popularność rasy simentalskiej spowodowała, że BVN zawiązała współprace ze stacjami unasieniania na całym świecie między innymi w: Polsce, Słowacji, Austrii, Chorwacji, Rumuni, Chinach, Iranie. Kolejnym punktem była prelekcja dr Claus Leiding (Dyr. ds. inseminacji) na temat czynników wpływających na jakość inseminacji. Czynnikiem najważniejszym w tej kwestii jest świadomość, aby krowy miały pełną zbilansowaną dawkę żywieniową. Niedobory białka, energii, składników mineralnych w pierwszym rzędzie odbiją się na rozrodzie. Kolejnym czynnikiem jest kondycja oraz niedożywienie czy też przetłuszczenie krów co negatywnie wpływa na rozród. Istotna jest obserwacja krów. Aby prawidłowo wychwycić ruję, należy obserwować krowy w południe i późnym wieczorem - w okresie doju objawy rui nie są dobrze ukazywane. Aby krowy prawidłowo wykazywały odruch tolerancji muszą mieć zdrowe racice. Doskonałym środkiem pomocniczym jest kalendarz rui. Kiedy wszystkie czynniki są spełnione odniesiemy zadowalające wyniki w rozrodzie. Jeżeli któryś z czynników zostanie zaniedbany, drastycznie odczujemy to na współczynniku rozrodu. Trzecią prelekcje miała inż. Anna Miller (doradca żywieniowy) na temat żywienia krów rasy simentalskiej. Żywienie krów rasy simentalskiej o wysokiej wydajności opiera się na podobnych zasadach jak żywienie rasy holsztyńskofryzyjskiej. Podstawą sukcesu w żywieniu jest wysokiej jakości pasza objętościowa (sianokiszonka). Pasza treściwa jest uzupełnieniem paszy podstawowej powinna być dobierana do niej. Stado krów powinno być podzielone na grupy żywieniowe (okresy): – I grupa żywieniowa, krowy zasuszone 8-10 tyg. przed wycieleniem: mało energii, mało białka, mało Ca, dużo włókna. Około 14 dni przed porodem zaczynamy karmić: dużo energii, mało białka, dodatki mineralne. – II grupa żywieniowa, pierwsze 100 dni laktacji okres najwyższej wydajności. W tym okresie powinniśmy „wycisnąć” z krów dużo mleka. Dawka żywieniowa powinna dostarczyć krowom dodatkowej ilości energii. Białko i włókno na odpowiednim stabilnym poziomie. Doskonałe w tym okresie są sianokiszonki z pierwszego pokosu. – III grupa żywieniowa, ostatni okres laktacji ok. 100 dni. W tym okresie obniżamy poziom energii w porównaniu do okresu 100 pierwszych dni laktacji. Białko i włókno na poziomie jak w poprzednim okresie laktacji. Żywienie krów wysoko wydajnych powinno być oparte na okresach (grupach) żywieniowych. W ten sposób możemy osiągnąć nie tylko optymalną wydajność, ale i znacznie ograniczyć problemy z rozrodem. Po części wykładowej uczestnikom wyjazdu zaprezentowano stawkę buhajów: Aktualności – Humid, Rochus, Hulock – buhaje wybitne, pochodzące ze wspólnego programu hodowlanego BVN Neustadt MCB Krasne. Nasienie buhajów dostępne jest w ofercie MCB Krasne. – Vanstein – wybitny buhaj, który od kilku lat znajduje się na pierwszym miejscu listy rankingowej w rasie simentalskiej. Nasienie buhaja dostępne jest w ofercie MCB Krasne. – Realist i Hirmer – buhaje, których nasienie wykorzystywane jest do modnego ostatnio krzyżowania z rasą HO. Po wizycie w stacji unasieniania grupa udała się do miejscowości Spielberg, gdzie zaprezentowano gospodarstwo Hansa Daubingera. Gospodarstwo wyspecjalizowane w hodowli krów rasy simentalskiej. Wydajność ponad 10 600 l mleka od szt. na rok, o zawartości 4,2% tł. i 3,6% bi. Żywienie krów oparte jest na systemie TMR, podstawowa dawka żywieniowa ułożona jest na 28 litrów mleka, krowy o wysokiej wydajności stacja paszowa – do 5 kg paszy treściwej dziennie. Właściciel gospodarstwa bardzo duże znaczenie przywiązuje do korekcji racic. Krowy o chorych, przerośniętych racicach nie mogą okazywać objawów rui. Zabieg ten obligatoryjnie przeprowadza 2 razy w roku. Rozród w stadzie oparty jest na inseminacji, hodowca stosuje tylko nasienie najlepszych buhajów: Romtell, Rurex, Vanstein, Rumen. Ostatnim punktem programu była wizyta w małej mleczarni Kühof przy gospodarstwie rolnym. Gospodarstwo prowadzą dwie rodziny Hofmannów i Küstnerów. W gospodarstwie hodowanych jest: 55 krów rasy simentalskiej i 20 krów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej czarno białej. Krowy utrzymywane są w nowoczesnej wolnostanowiskowej oborze na rusztach. Wydajność kształtuje się na poziomie 9300 l od sztuki, 4,2% tł. i 3,58% bi. Ze względu na proekologiczny charakter gospodarstwa zwierzęta nie są karmione soją oraz kukurydzą GMO (genetycznie modyfikowaną). Mleczarnia działa od dwóch lat. Właściciele przerabiają 1012 tys. l mleka tygodniowo. Głównym produktem jest pasteryzowane mleko pełne oraz jogurty i twarożki smakowe. Mleko sprzedawane jest w butelkach zwrotnych z wysokiej jakości polietylenu. Produkty spółki Kühof sprzedawane są bezpośrednio „do drzwi”, tj. zainteresowana rodzina płaci abonament, a produkty dostarczane są indywidualnie. Zainteresowanie produktami jest bardzo duże. Na dzień dzisiejszy właściciele mają 600 stałych odbiorców. Dodatkowo w budynku mleczarni znajduje się sala, w której organizowane są przyjęcia okolicznościowe i pokazy. W tejże sali uczestnicy wyjazdu zjedli smaczną kolację, której głównym składnikiem były produkty mleczarni Kühof. Bogaty i zróżnicowany program przygotowany przez niemieckich kolegów oceniony został przez uczestników wyjazdu bardzo wysoko. O dużym zainteresowaniu świadczyły niezliczone pytania zadawane pracownikom BVN-u i niemieckim hodowcom. Wyjazd przyczynił się do poszerzenia wiedzy i nakreślenia najwyższych standardów w hodowli rasy simentalskiej. Opracował: Jan KUCZMA 17 Aktualności Nr 1 (Rok II, nr 4) WZÓR DO NAŚLADOWANIA Przedstawiamy rozmowę z Państwem Mieczysławą i Janem Tylka, którzy wspólnie hodują krowy rasy simentalskiej we wsi Tokarnia, gmina Bukowsko, województwo podkarpackie. Jan Kuczma: Jak długo zajmujecie się Państwo hodowlą krów? Jan Tylka: Hodowlą krów zajmujemy się 17 lat, a ocenę użytkowości mlecznej prowadzimy 11 lat. Wcześniej prowadziliśmy niewielkie gospodarstwo rolne o kilku kierunkach użytkowania oraz zajmowaliśmy się pracą poza rolnictwem. W pewnym momencie doszliśmy do wniosku, iż należy wyspecjalizować się w jednym kierunku była. Postawiliśmy na hodowlę krów mlecznych i jesteśmy bardzo zadowoleni z decyzji podjętej 17 lat temu. JK: Proszę przedstawić strukturę Państwa gospodarstwa. JT: Użytkujemy 60 ha użytków rolnych, w tym 3 hektary zajmuje uprawa kukurydzy na kiszonkę, 57 hektarów to łąki i pastwiska. Posiadamy uwiązową oborę o możliwości obsady 50 sztuk. Główny kierunek użytkowania to 100% bydło rasy simentalskiej w tym: 30 krów dojnych i około 20 jałówek. Większość cieliczek odchowujemy w gospodarstwie. Przeznaczamy je na remont stada lub sprzedajemy po zacieleniu - chętnych w całej Polsce nie brakuje. Buhajki tuż po urodzeniu 5-7 dniowe sprzedajemy niewielkim hodowcom, którzy je odchowują do wagi 100- 120 kilogramów. W ten sposób bardzo korzystnie zagospodarowują nadwyżki mleka. JK: Co skłoniło Państwa do hodowli rasy simentalskiej? JT: Rasa simentalska jest niebywale od- porna, doskonale sprawdza się w naszych surowych warunkach klimatycznych. Jest to bydło, które doskonale wykorzystuje pastwisko, a więc najtańszą formę żywienia krów. JK: Jak wygląda żywienie krów w Państwa gospodarstwie? JT: Żywienie naszego stada podzielone jest na okresy: okres pastwiskowy i okres bez obecności pastwiska w żywieniu. W pierwszym okresie podstawą żywienia krów jest pastwisko plus 4 kilogramy mieszanki pełnoporcjowej, dodatki mineralne oraz siano do woli. W okresie zimowo - wiosennym stosujemy dawkę żywieniową na krowę: 40 kg sianokiszonki, 10 kg kiszonki z kukurydzy, 4 kg mieszanki treściwej, siano do woli. Mieszanka pełnoporcjowa oraz dodatki mineralne dostarcza nam firma Dosche. Przy tak prowadzonej gospodarce żywieniowej wydajność krów kształtuje się na poziomie 6400 l mleka od sztuki na rok w 305-cio dniowej laktacji tłuszcz 4,16%, białko 3,30%. JK: Jaką formę rozrodu krów Państwo stosujecie i z jakich korzystacie rozpłodników? JT: Podstawą rozrodu w naszym stadzie jest inseminacja. Wiemy, że interesujące nas wyniki w hodowli krów możemy osiągnąć tylko poprzez świadomy i konsekwentny dobór najlepszych rozpłodników. Korzystamy z fachowej wiedzy inseminatorów i specjalistów z MCB Krasne. Do unasieniania krów stosujemy nasienie buhajów simentalskich z czołówki światowych list rankingowych: Vanstein, Romtell, Mandela oraz buhaje testowe. Do unasieniania jałówek stosujemy buhaje, których potomstwo charakteryzuje się łatwymi porodami: Romall, Rozug. JK: Czy hodowla rasy SM jest opłacalna? JT: Naszym zdaniem hodowla rasy simentalskiej jest bardzo opłacalna. Oprócz sprzedaży mleka uzyskujemy wysoką cenę za brakowane krowy, buhajki oraz jałówki cielne, na które jest popyt w całej Polsce. Ważną cechą krów simentalskich jest ich długowieczność. Użytkowanie mleczne krów simentalskich 6-10 laktacji jest rzeczą normalną, co u rasy holsztyńsko-fryzyjskiej jest rzadko spotykane. Dodatkowo krowy simentalskie doskonale wykorzystują pastwisko, co bardzo obniża koszty utrzymania. JK: Czy korzystacie Państwo z programów unijnych? JT: Uczestniczyliśmy w programach SAPARD, PROW, dzięki środkom z programów wybudowaliśmy oborę i zakupiliśmy materiał hodowlany. JK: Czy są jakieś problemy, które Was szczególnie nurtują? JT: Głównym problemem, który nam i okolicznym rolnikom doskwiera to ataki wilków na wypasane sztuki, szczególnie jałówki i cielęta. W tym roku, w okolicy, wilki zagryzły 8 jałówek i kilka pokaleczyły. Wprawdzie Skarb Państwa wypłaca odszkodowania, ale nie są to kwoty, które rekompensowałyby sztuki o wysokim potencjale genetycznym. Przy pastwiskowym systemie utrzymania, który wszyscy w naszym regionie prowadzą, musimy bardzo dużo czasu poświęcać na ochronę przed wilkami. JK: Rokowania na przyszłość w Państwa gospodarstwie. JT: W chwili obecnej wielkość stada jest na satysfakcjonującym nas poziomie. W gospodarstwie pomaga nam syn Gracjan. Aktualnie uczy się w technikum rolniczym i mamy nadzieję, że będzie naszym następcą. Opracował: Jan KUCZMA Aktualności redaguje zespół: Jarosław Jędraszczyk, Igor Draus Projekt graficzny, druk: RS DRUK, tel. (0-17) 85-40-790 e-mail: [email protected] www.rsdruk.pl Artykuły do Aktualności prosimy nadsyłać na adres e-mail: [email protected] Od lewej: mgr Beata Pabian, dr Marian Borek, mgr Ryszard Stopyra, mgr Andrzej Skoczylas, Gracjan Tylka, mgr Waldemar Suchaczewski, inż Antoni Pucher, mgr Włodzimierz Pater Wyniki konkursu rocznego dla inseminatorów w MCB 1. Nagrodzeni i wyróżnieni inseminatorzy uczestniczący w konkursie ogłoszonym przez MCB w Aktualnościach nr 1. Kategoria I Kategoria II Kategoria Tytuł Nagrodzony Jednostka MCB Nagroda za największy przychód wniesiony do Spółki Grzegorz Skowron Klecza Dolna Elżbieta Stafira Nowy Sącz Józef Kubala Przeworsk Nagroda za największy przyrost przychodu (2007/2006) Marek Sikora Klecza Dolna Nagroda za największy przyrost sprzedaży nasienia buhajów (2007/2006) Jerzy Szpytma Przeworsk Wiesław Pałka Częstochowa Wyróżnienia w I Kategorii III Kategoria Wyróżnienia w III Kategorii Nagroda za największy przyrost sprzedaży nasienia knurów (2007/2006) IV Kategoria Wyróżnienia w IV Kategorii Nagroda za największy przyrost fizycznych usług znakowania (2007/2006) V Kategoria Wyróżnienia w V Kategorii Jan Wojtanowski Jasło Andrzej Zgama Nowy Sącz Dariusz Rędziak Zabierzów Stefan Białek Karczów Stanisław Skop Brzesko Paweł Kapinos Czermin Andrzej Kuta Klecza Dolna Marek Marć Krasne Adam Lewicki Jasło Ryszard Tyburski Brzesko Marian Lewandowski Czermin Kazimierz Piersiak Krasne Henryk Radoń Przeworsk Irmgarda Lokocz Racibórz ZASŁUŻENI PRACOWNICY Zarząd oraz pracownicy Spółki składają serdeczne podziękowania za wspólną pracę w Małopolskim Centrum Biotechniki. Równocześnie przekazują życzenia spełnienia marzeń i realizacji zaplanowanych przedsięwzięć już na emeryturze. Pani Jadwiga Konieczek – ponad 34 lata pracy w inseminacji, kierownik Stacji Eksploatacji Knurów w Częstochowie. Pan Kazimierz Długi – ponad 38 lat pracy w inseminacji, kierownik Przedstawicielstwa Spółki w Zabierzowie.
Podobne dokumenty
Pobierz: 6,8 MB - Małopolskie Centrum Biotechniki
Wiele uwagi poświęcono zapoznaniu hodowców z programami genetycznego doskonalenia bydła realizowanego dla ras: polskiej
holsztyńsko – fryzyjskiej obu odmian, simentalskiej, polskiej czerwonej łaczn...
