Mszyce – szkodniki zbóż

Strona www.wrp.pl
Doc. dr hab. Marek Mrówczyński
inż. Henryk Wachowiak
IOR – PIB w Poznaniu
Nr 06/2009 (58)
W Polsce występuje kilkaset gatunków mszyc, spośród których kilka stanowi zagrożenie w uprawach zbóż.
Mszyce należą do najbardziej znanych szkodników, ponieważ występują nie tylko na polach uprawnych, w sadach, a także w ogródkach przydomowych i działkowych, jak również na roślinach doniczkowych hodowanych
w domu. To jedne z najważniejszych szkodników roślin zbożowych uprawianych w Polsce.
Mszyce – szkodniki zbóż
M
szyce żerują przeważnie na młodszych częściach roślin o dużym turgorze i intensywnym wzroście wysysając
soki z komórek sitowych lub
miękiszowych. W czasie żerowania mszyce wpuszczają
do rośliny ślinę, która może
zaburzyć przebieg procesów
życiowych takich jak fotosynteza, czy oddychanie. Pokrywanie roślin spadzią ogranicza
proces fotosyntezy, co wpływa
ujemnie na asymilację. Jest
domne. W zależności od warunków klimatycznych, głównie od temperatury, może nastąpić u niektórych gatunków
zmiana sytemu rozmnażania
z holocyklicznego na anholocykliczny. Zjawisko to może
być niezwykle groźne, ponieważ mszyce rozwijające się anholocyklicznie mogą nalatywać jesienią na zboża ozime
i przenosić choroby wirusowe. Mszyce charakteryzuje
zjawisko przemiany pokoleń.
W okresie wegetacyjnym wy-
Próg ekonomicznej szkodliwości to na 100 losowo wybranych źdźbłach 5 mszyc średnio na jednym kłosie.
doskonałym podłożem dla
grzybów sadzaków. Takie żerowanie prowadzi do zmian
we wzroście roślin i jest tzw.
szkodliwością bezpośrednią.
Mszyce są wektorami wielu
chorób wirusowych roślin, co
oznacza, że przenoszą wirusy
z jednej rośliny na drugą, taki
rodzaj szkodliwości nazywa
się pośrednim.
Rozmnażanie mszyc jest
skomplikowane i przebiega
według dwóch schematów.
Wśród mszyc rozróżnia się gatunki o pełnym rozwoju (holocykliczne), które mogą być
jedno- lub dwudomne oraz
o rozwoju niepełnym (anholocykliczne), które są jedno-
stępuje wiele pokoleń rozmnażających się żywo i dzieworodnie, jedynie ostatnie pokolenie w roku rozmnaża się
płciowo.
Jedno- i dwudomne
Mszyce jednodomne są w
całym cyklu rozwojowym
związane z roślinami należącymi do tej samej jednostki
systematycznej. Z zimujących
jaj wylęgają się wiosną bezskrzydłe samice rozmnażające
się bezpłciowo i żyworodnie.
Wśród potomstwa występują
osobniki bezskrzydłe oraz
uskrzydlone, przelatujące na
sąsiednie rośliny lub uprawy.
Jesienią pojawia się pokolenie
płciowe, samice po zapłodnieniu składają zimujące jaja.
Mszyce dwudomne zimują
zwykle na krzewach i drzewach, natomiast żerują na roślinach uprawnych. Z zimujących jaj wylęgają się bezskrzydłe samice dające początek kilku pokoleniom żerującym na żywicielu zimowym. W maju pojawiają się
osobniki uskrzydlone przelatujące na żywiciela letniego.
Tu rozwija się szereg pokoleń, wśród których występują
owady uszkrzydlone, zasiedlające nowe rośliny lub sąsiednie uprawy. Jesienią część samic rodzi uskrzydlone samice,
a część samce. Samice przelatują na żywiciela zimowego.
Tam rodzą bezskrzydłe samice, które po zapłodnieniu
przez nalatujące z pól samce
składają zimujące jaja.
U mszyc występuje zjawisko
pedogenezy. Jest to zdolność
do rozmnażania pojawiająca
się u larw, w ciele których wykształcają się kolejne osobniki.
W jednej larwie mogą rozwijać się nawet dwa kolejne pokolenia. Zjawisko to znacznie
skraca okres dzielący pojaw
kolejnych pokoleń imago.
Najgroźniejsze dla zbóż
W Polsce mszyce stanowią
zagrożenie dla wielu upraw
rolniczych, a w szczególności
zbóż. Największe znaczenie
mają mszyce: czeremchowozbożowa, zbożowa i różanotrawowa.
Mszyca czeremchowo-zbożowa jest gatunkiem różnodomnym o rozwoju pełnym,
zimują na czeremchach, w
maju i czerwcu migrują na
zboża (jęczmień, kukurydza,
owies, pszenica, pszenżyto,
żyto) oraz na trawy. Pierwszy
szczyt liczebności przypada
na początek lipca, drugi uzależniony od sprzyjających warunków agroklimatycznych
i niektóre chwasty. Żerują na
kłosach oraz liściach. Gatunek ten może przenosić wirusa żółtej karłowatości jęcz-
Tabela 1 Zwalczanie mszyc w uprawach zbóż.
Insektycyd
Dawka w l lub kg Optymalna temperatura
na 1 ha
stosowania
Ammo Super 100 EW
0,1
poniżej 20°C
Bi 58 Nowy 400 EC
0,5
powyżej 15°C
Bulldock 025 EC
0,25
poniżej 20°C
Danadim 400 EC
0,5
powyżej 15°C
powyżej 15°C
Danadim Progress 400 EC
0,5
Decis 2,5 EC
0,25
poniżej 20°C
Decistab TB
10 tab.
poniżej 20°C
Dimezyl 400 EC
0,5
powyżej 15°C
Fastac 100 EC
0,12
poniżej 20°C
poniżej 20°C
Fury 100 EW
0,1
Karate Zeon 050 CS
0,1
poniżej 20°C
Minuet 100 EC
0,1
poniżej 20°C
Nurelle D 550 EC
0,6
15 do 25°C
Nurelle Max 515 EC
0,6
15 do 25°C
Patriot 2,5 EC
0,25
poniżej 20°C
Patriot 100 EC
0,0625
poniżej 20°C
Pirimor 500 WG
0,25-0,5
powyżej 15°C
Rapid 060 CS
0,08
poniżej 20°C
Ripcord Super 050 EC
0,2
poniżej 20°C
Sumi-Alpha 050 EC
0,25
poniżej 20°C
Talstar 100 EC
0,075
poniżej 20°C
przypada na połowę sierpnia. Bezpośrednio przed żniwami przelatują na trawy i kukurydzę, a następnie zasiedlają
zboża ozime po wschodach.
Podczas długiej i ciepłej jesieni
istnieje niebezpieczeństwo silnych infekcji wirusowych na
oziminach. Mszyce żerują na
zielonych łodygach i liściach
opanowując najczęściej dolne
partie roślin. Są ważnym wektorem żółtej karłowatości jęczmienia.
Mszyca zbożowa jest gatunkiem jednodomnym. Zimują jaja na trawach i samosiewach zbóż. Masowe wystąpienie ma miejsce w okresie
kwitnienia zbóż i na kłosach.
Żeruje głównie na jęczmieniu, pszenicy, i trawach, rzadziej na życie. W czasie dojrzewania zbóż mszyce uskrzydlone przenoszą się na trawy
mienia.
Mszyca różano-trawowa jest
gatunkiem różnodomnym.
Zimują jaja na pędach róż,
zarówno dziko rosnących jak
i ozdobnych. Wiosną mszyce
przelatują na pola uprawne.
Żerują głównie na liściach
jęczmienia, kukurydzy, owsa,
pszenicy, pszenżyta, żyta oraz
na trawach. Szczyt liczebności
przypada na początek lipca.
Gatunek ten jest wektorem,
między innymi, żółtej karłowatości jęczmienia.
Mszyce podczas żerowania na roślinach wydzielają
spadź, która pokrywa części
roślin. Jest to substancja bogata w węglowodany, na której szybko rozwijają się grzyby
chorobotwórcze.
Szybkość namnażania się
mszyc jest uzależniona od warunków pogodowych. Prefe-
rują ciepłe dni o umiarkowanej wilgotności. Masowemu
wystąpieniu sprzyjają ciepła i
długa jesień oraz wczesna, ciepła wiosna. Natomiast zimna,
a w szczególności deszczowa
jesień oraz wczesna i mroźna
zima mocno ogranicza populację tych szkodników. Szybkiemu wzrostowi populacji
mszyc sprzyja również wysokie nawożenie azotowe.
Skuteczna walka
W walce z mszycami dwudomnymi bardzo ważne jest
usuwanie roślin, na których
mszyce zimują, np. usuwanie
czeremchy pozbawia zimowiska mszycę czeremchowozbożową, przez co przyczynia
się do ograniczenia jej populacji. W miarę możliwości podobnie należy postępować z
roślinami, na których zimują
gatunki jednodomne.
Czynnikiem ograniczającym liczebność mszyc są
owady pożyteczne, drapieżniki żywiące się między innymi mszycami, zarówno larwami jak i postaciami dorosłymi. Największe znaczenie
mają biedronki i ich larwy,
biegaczowate, larwy bzygów,
złotooki i ich larwy. Często
utrzymują populację mszyc
na poziomie poniżej progu
ekonomicznej szkodliwości.
Dlatego należy, planując zabiegi chemiczne, pamiętać o
ochronie owadów pożytecznych. Nie opryskiwać roślin
pokrytych spadzią, w miarę
możliwości zabiegi przeprowadzać wieczorem, aby ograniczyć do minimum kontakt
owadów pożytecznych ze
środkami ochrony roślin. Tabela 1 przedstawia insektycydy zalecane do zwalczania
mszyc. n
wr-187/08