1 Warszawa, styczeń 2015 Maria Sterzyńska, dr hab

Warszawa, styczeń 2015
Maria Sterzyńska, dr hab.
Recenzja projektu Planu Ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego (TPN) uwzględniającego zakres
Planu Ochrony obszaru Natura 2000 PLC120001 Tatry
Łukasz Przybyłowicz , Marcin Czerny, KRAMEKO sp. z o. o, Operat Ochrony Zwierząt (Motyle),
Kraków 2013, 60 stron, 20 tabel, 34 mapy: 4 w skali 1: 75000, 30 w skali 1: 100 000, 5 warstw
geometrycznych
Streszczenie recenzowanego opracowania
W skład przedstawionego Operatu Ochrony Zwierząt (Motyle) wchodzą 4 części: część wstępna (A)
zawierająca 5 rozdziałów, 2 strony; część dotycząca charakterystyki motyli (B) – 3 rozdziały, 16 stron,
15 tabel i 2 mapy; część dotycząca zadań ochronnych (C) - 2 rozdziały, 3 strony, 4 tabele i 2 mapy;
część zawierająca tabelę z listą motyli TPN oraz tytuły map i warstw geometrycznych (D. Załączniki)
– 24 strony, 30 map i 5 warstw geometrycznych. Część A obejmuje: 1- podstawy prawne sporządzenia
operatu, 2 - historię poznania motyli TPN, 3 - listę motyli TPN, 4 - najcenniejsze gatunki motyli oraz
5 - krótkie podsumowanie zasobów motyli. Część B obejmuje rozdziały: 1 - oceniający
dotychczasowe rozpoznanie motyli na terenie TPN, 2 – przedstawiający metody inwentaryzacji
występowania gatunków motyli, procesów i zmian zachodzących w ich populacjach oraz zagrożeń dla
populacji motyli, a także podający wyniki przeprowadzonych inwentaryzacji; 3 – prezentujący
zbiorczą charakterystykę i ocenę populacji motyli. Część C zawiera: 1- koncepcję ochrony motyli
TPN, 2 – zadania ochronne i szacunkowy koszt ich realizacji.
Operat opracowano w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 roku w
sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku
krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników
przyrody (Dz. U. Nr 94, poz. 794) oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010
roku w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 64, poz.
401). Przedstawione opracowanie zawiera w znacznym skrócie historię poznania motyli w Tatrach
Polskich wskazując, że najstarsze badania z tego obszaru odnoszą się do drugiej połowy XIX wieku.
Zestawienie prac dotyczących motyli TPN zawiera Tabela nr 1. Przeprowadzona kwerenda literatury i
dostępnych zbiorów muzealnych oraz uzupełniające inwentaryzacyjne prace terenowe wykazały
występowanie na terenie TPN 870 gatunków motyli (Tabela nr 20), w tym, wg rozporządzenia
Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.
U. Nr 237, poz. 1419), 7 gatunków będących pod ścisłą ochroną gatunkową. Wśród motyli TPN
stwierdzono 3 gatunki Natura 2000, natomiast brak gatunków endemicznych. Do najcenniejszych
motyli TPN (ze względu na przyrodniczą atrakcyjność) zaliczono 31 gatunków – głównie
zasiedlających wysokogórskie łąki. Ogólnie oceniono, że stan poznania motyli TPN jest stosunkowo
dobry (zwłaszcza pod względem ich rozmieszczenia) i stanowi 26% rodzimej lepidopterofauny.
Inwentaryzację motyli w terenie (2013) prowadzono przede wszystkim metodą „na upatrzonego” w
Tatrach Wysokich i Zachodnich oraz dodatkowo przeglądano nadziemne pędy roślin w poszukiwaniu
śladów żerowania; inwentaryzacja procesów i zagrożeń populacji motyli polegała na zbieraniu danych
dotyczących obecności gatunku na stanowisku i stanu środowiska. Zinwentaryzowano następujące
zagrożenia: zmniejszanie się powierzchni siedlisk i ilości roślin żywicielskich, realizacja zadań
związanych z ochroną drzewostanów, niekorzystne zmiany warunków środowiskowych (związanych
m. in. z nadmiernym ruchem turystycznym) i zaniechanie wypasu owiec (Tabela nr 5).
Dla 31 wybranych cennych gatunków motyli występujących na terenie TPN przypisano rodzaj
ochrony gatunkowej określonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011
roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. Nr 237, poz. 1419), kod gatunku Natura 2000 i
priorytet, kategorię zagrożenia przyjętą w „Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt” i status
międzynarodowy (IUCN) (Tabela nr 6), ponadto podano gatunki charakterystyczne dla
1
poszczególnych pięter roślinnych (halne, kosówki, regla górnego i regla dolnego) (Tabela nr 7). W
bardzo ograniczonym zakresie scharakteryzowano procesy i zmiany w populacjach badanych motyli,
tym niemniej odnotowano expansję Parnassius apollo i brak potwierdzenia istnienia stanowisk dla
takich gatunków jak: Colias palaeno, Coenonympha tullia, Euplagia quadripuncata. Spośród 31
gatunków motyli poddanych inwentaryzacji ocenę wybitną przypisano 6 gatunkom znanym w Polsce
tylko z Tatr (wszystkie należą do bardzo zagrożonych), ocenę bardzo wysoką – 15 gatunkom, wysoką
– 5 gatunkom (Tabela nr 11). Jako duże zagrożenie wewnętrzne dla tych motyli wymieniono
niekorzystne zmiany w ekosystemach łąk i pastwisk spowodowane brakiem ich użytkowania,
przebywanie osób poza terenami udostępnionymi, kolekcjonerstwo, leśną sukcesję wtórną (Tabela nr
15).
Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji i analizy stanu zachowania populacji motyli na terenie
TPN stwierdzono, że dotychczasowe sposoby ich ochrony (brak ingerencji człowieka na części
obszaru TPN, prewencyjna działalność edukacyjna), chociaż prawidłowe, są niewystarczające. Dla
zachowania istniejącej różnorodności gatunkowej (co jest strategicznym celem ochrony motyli), którą
reprezentują 4 wybrane gatunki (Erebia pronoe, E. manto, E. gorge i Parnassius apollo) o szczególnie
dużej wartości przyrodniczej (ich ochronie przypisano wysoki priorytet ze względu na ograniczone
występowanie), zaproponowano dodatkowe zachowawcze sposoby ochrony, które wpłyną na
utrzymanie środowisk ich życia w odpowiedniej kondycji. Są to tradycyjne zrównoważone
użytkowanie kośne i pasterskie łąk, ograniczanie leśnej sukcesji wtórnej, zwiększenie nadzoru nad
przestrzeganiem zasad udostępniania TPN (Tabela nr 17). W operacie zaproponowano także
monitoring skuteczności sposobów ochrony populacji wszystkich 4 najcenniejszych gatunków motyli
(Tabela nr 18 i Mapa nr 3).
Ocena opracowania
Zakres merytoryczny przedstawionego do oceny Operatu Ochrony Zwierząt (Motyle) jest w pełni
dostosowany do specyfiki przyrodniczej TPN. Struktura operatu jest zwięzła, przejrzysta i logiczna,
dzięki dobrze opracowanemu wzorcowi. Opracowanie obejmuje dotychczasowe rozpoznanie składu
gatunkowego motyli TPN oraz przedstawia metody i wyniki uzupełniającej inwentaryzacji motyli
przeprowadzonej w roku 2013. Zacytowano w nim właściwą i dobrze dobraną literaturę wraz z
odpowiednią oceną przydatności poszczególnych pozycji (Tabela nr 1). Inwentaryzację składu
gatunkowego motyli przeprowadzono z zastosowaniem najprostszej metody, jaką jest bezpośrednia
obserwacja terenowa „na upatrzonego”, niestety nie uzupełnionej jakąkolwiek oceną ilościową np.
metodą transektu. Pomimo braku oceny ilościowej, opracowanie jest wykonane w zakresie
umożliwiającym właściwą ocenę różnorodności motyli na obszarze TPN oraz inwentaryzację
zagrożeń dla populacji gatunków cennych. Cele ochrony zostały prawidłowo określone. Podkreślono,
że dotychczasowa ochrona polegająca na braku ingerencji człowieka, jakkolwiek prawidłowa, jest dla
niektórych gatunków niewystarczająca. Słuszne są postulaty uzupełnienia jej koszeniem polan,
wypasem owiec, punktowym usuwaniem drzew i krzewów oraz intensyfikacją kontroli przestrzegania
zasad udostępniania TPN (Tabela nr 17). Nie ma sprzeczności w proponowanych zasadach
ochronnych z obowiązującym prawem. W Tabeli nr 19 jasno podano rodzaj, lokalizacje, czas i sposób
wykonywania zadań ochronnych, a na Mapie nr 4 czytelnie określono konkretne miejsca realizacji
wyznaczonych zadań ochronnych. Wypełnienie proponowanych zadań ochronnych jest w pełni realne
i nie wymaga szczególnych środków i nakładów, czy też powoływania dodatkowych podmiotów i
służb. Informacje podane w tekście są skorelowane z tabelami oraz mapami.
W operacie brakuje osobnej oceny stanu ochrony wraz parametrami stanu zachowania populacji
gatunków Natura 2000 na terenie TPN. Nie w pełni zostały zapisane prace monitoringowe na
stanowiskach. Odesłanie do opracowania (Buszko, Masłowski 2008) w celu zapoznania się z zasadami
monitoringu dla wybranych gatunków motyli jest bardzo dużym uproszczeniem. Brakuje określenia
zakresu prac monitoringowych na stanowiskach, jakie charakterystyki populacji i siedliska powinny
być przede wszystkim monitorowane etc. Utrudnia to ocenę, czy zaproponowane koszty szacunkowe
(ok. 500 tyś. zł) realizacji zdań ochronnych wraz z monitoringiem są w pełni zasadne.
Uwagi i propozycje zmiany:
2
1) Tabela nr 1 – zachowując kolejność alfabetyczną cytowanych pozycji uporządkować kolejność
pozycji literatury wg roku publikacji od najstarszych do najnowszych.
2) Tabela nr 3 – czy przy Lp. 10, 12 i 31 wpisany rok inwentaryzacji jest właściwy, bo na str. 10
zaznaczono, że dokonano jej wyłącznie w 2013 r.
3) Tabela nr 4 – w pierwszej kolumnie przy Lp. 1 wykreślić „potwierdzenia”.
4) Tabela nr 8 i nr 13 – lepiej zapisać następująco: brak obecności gatunku na stanowisku i
potwierdzanie obecności gatunku.
5) Na załączonych mapach obok tytułu brak jest numeru mapy.
6) Tabela nr 6 - niewłaściwy tytuł, tabela nie dotyczy tylko stanowisk, Boloria palens w tekście
(rozdz. 4 cz. A) określony jest jako gatunek chroniony, w Tabeli nr 6 nie przypisano mu rodzaju
ochrony gatunkowej; dodać kolumnę i wypełnić stan zagrożenia gatunków przyjęty w „Czerwonej
liście …”.
7) Tabela nr 18 – ponieważ monitoring motyli nie należy do zadań łatwych, powinien on być
dokładniej opisany – jakie metody zastosować, jak wyznaczyć granice stanowiska do monitorowania,
czy tylko imagines monitorować, w jakim okresie cyklu życiowego prowadzić prace monitoringowe
etc. - wskazanie na literaturę to chyba trochę za mało.
8) Lepiej nie używać terminu „fauna motyli”, bo tym terminem często określa się zespół innych
zwierząt żyjących na motylach, lecz po prostu motyle lub skład gatunkowy motyli.
Pełen zakres komentarzy, proponowanych zmian i uzupełnień został zawarty w pliku
OPERAT_MOTYLE RECENZJA
Podsumowanie opinii
Przedstawiony do opinii Operat Ochrony Zwierząt (Motyle) spełnia wymogi SIWZ. Inwentaryzacji
poddano 31 wybranych gatunków motyli (rzadkich i charakterystycznych dla środowisk górskich)
spośród 870 występujących na obszarze TPN. Dokonano ich waloryzacji oraz wyszczególniono
motyle objęte ochroną gatunkową. Brakuje oceny stanu ochrony gatunków Natura 2000. W sposób
właściwy opracowano koncepcję ochrony motyli, gdzie jako cel strategiczny ochrony określono
zachowanie istniejącej różnorodności. Zaproponowano sposoby ochrony dla 4 gatunków o szczególnie
dużej wartości przyrodniczej (Erebia pronoe, E. manto, E. gorge i Parnassius apollo). Brakuje
opracowania zasad monitoringu - odwołanie się do literatury jest zbyt ogólnym zapisem.
Opracowanie uwzględnia i wyczerpuje obowiązujące (w chwili jego powstania) przepisy i
uwarunkowania prawne - zostało sporządzone zgodnie z: art. 29. ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia
2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 ze zm.), rozporządzeniem Ministra
Środowiska z dnia 12 maja 2005 w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku
narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz
ochrony zasobów, tworów i składników przyrody (Dz. U. Nr 94, poz. 794) i rozporządzeniem Ministra
Środowiska z dnia 30 marca 2010 roku w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru
Natura 2000 (Dz. U. Nr 64, poz. 401ze zm.). Nie wyczerpuje ono jednak wszystkich aktualnie
obowiązujących przepisów i uwarunkowań prawnych w zakresie ochrony gatunkowej zwierząt.
Ze względu na utratę mocy z dniem 2 października 2014 roku (już po sporządzeniu
opracowania) rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. Nr 237, poz. 1419), konieczna jest aktualizacja statusu
ochronnego gatunków motyli (np. w Tabeli nr 6, w rozdz. 4 cz. A czy rozdz. 3.1.1. cz. B) oraz
powołanie się na rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 roku w
sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014, poz. 1348).
3