KLUCZ DO OZNACZANIA GADÓW KRAJOWYCH 1. Ciało pokryte

KLUCZ DO OZNACZANIA GADÓW KRAJOWYCH
1. Ciało pokryte twardym pancerzem, pancerz grzbietowy słabo wypukły
Żółw błotny (Emys orbicularis)
Ubarwienie ciała ciemnobrązowe do czarnego, niekiedy z drobnymi żółtawymi plamkami.
Zamieszkuje zbiorniki wody stojącej lub o niewielkim przepływie. Doskonale pływa i nurkuje.
Gatunek mięsożerny. W Polsce bardzo rzadki.
- pancerz nie występuje .................................................................................................................................... 2
2. Kończyny normalnie wykształcone ........................................................................................................ . 3
- kończyn brak ................................................................................................................................................ 4
3. (Jaszczurki) Grzbiet ciała pokryły łuskami o podobnej wielkości. Pojedyncze postnasale tzn.
tarczka zanozdrzowa jest pojedyncza, piąta tarczka podszczękowa (submaxillare) podobnej
wielkości lub nieco mniejsza od poprzedzającej ją czwartej tarczki podszczękowej (rys.3)
Jaszczurka żyworodna (Lacerta vivipara)
Ubarwienie zmienne. Charakterystyczna jest mała klinowata głowa. Przewężenie szyjne słabo
widoczne, nogi krótkie, ogon proporcjonalnie długi i masywny, u samców zgrubiały u nasady. Spód
ciała nigdy nie zielony - u samców pomarańczowoczerwony, u samic żółtopomarańczowy. Młode
ciemnobrązowe. Jaszczurka żyworodna dorasta maksymalnie do 18 cm. Gatunek wilgociolubny,
pospolity w całym kraju.
- wzdłuż grzbietu około 10 rzędów węższych łusek. Postnasale (tarczka zanozdrzowa) podzielone
(z reguły występują dwie tarczki, postnasalne, wyjątkowo jedna), piąta tarczka podszczękowa
(submaxillare) znacznie (dwu lub trzykrotnie) mniejsza od poprzedzającej ją czwartej tarczki
podszczękowej (rys.4)
Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis)
Ubarwienie dość zmienne. U większości osobników boki ciała pokryte dużymi, kolistymi, ciemnymi
cętkami, białymi w środku. Zbudowana masywniej od żyworódki. Dorasta do większych rozmiarów - do
25 cm. Głowa duża, wysoka, przewężenie szyjne wyraźnie zaznaczone. Dojrzałe samce mają
brzuch, boki ciała, niekiedy grzbiet i głowę zielone. Spód ciała cytrynowo-seledynowo-żółty do
zielonego (nigdy nie pomarańczowo-czerwony). Gatunek sucholubny, pospolity w całym kraju.
Uwaga! Na terenie kraju możliwe jest ponadto stwierdzenie jaszczurki zielonej (Lacerta viridis). Jest
to duża, masywna jaszczurka o proporcjonalnie długich nogach i ogonie. Dorasta do 40-45 cm.
Głowa masywna, szeroka. Ubarwienie zmienne, u dorosłych samców intensywnie zielone, bez plam,
podgardle chabrowo-niebieskie. Samice mniejsze, mniej charakterystyczne. Gatunek wybitnie
ciepłolubny. Zamieszkuje Europę południowo-zachodnią. W Polsce skrajnie rzadka, znane jest tylko
jedno stanowisko. Stwierdzenie wymaga zdobycia okazu dowodowego (do fachowego oznaczenia,
sfotografowania i wypuszczenia na wolność).
Uwaga! Jaszczurka zielona bywa często mylona z dużymi, sięgającymi 25 cm, zielono ubarwionymi
samcami jaszczurki zwinki (Lacerta agilis).
Rys. 3. Układ tarczek na głowie jaszczurki żyworodnej (Lacerta vivipara). l, 2, 3, 4, 5 - tarczki podszczękowe - piąta i czwarta
tarczka podszczękowa podobnej wielkości; x - tarczka postnasalna (zanozdrzowa) niepodzielona.
Rys. 4. Układ tarczek na głowie jaszczurki zwinki (Lacerta agilis). l, 2, 3, 4, 5 - tarczki podszczękowe - piąta tarczka
podszczękowa znacznie mniejsza od czwartej; x - tarczka postnasalna (zanozdrzowa) podwójna.
4. (Padalec i węże) Łuski na grzbietowej i brzusznej stronie ciała mają podobny kształt i wielkość. Oko
osłonięte ruchomą powieką. Na głowie za okiem widoczny mały otwór słuchowy z błoną bębenkową
Padalec (Anguis fragilis)
Jedyny krajowy gatunek beznogiej jaszczurki. Ubarwienie zmienne, od brązowego do
ciemnoszarego. Łuski drobne, błyszczące. Tworzą dość twardą,, mało elastyczną okrywę, przez co
padalec jest znacznie mniej sprawny od węży. Dorasta do 50 cm. Głowa słabo wyodrębniona. Padalec
występuje w całym kraju
- Łuski po brzusznej stronie ciała (inaczej niż na grzbiecie) bardzo szerokie, występują w jednym
rzędzie. Oczy bez powiek, otworu słuchowego brak .............................................................................. 5
5. (Węże) Źrenica pionowa, na grzbiecie bardzo wyraźny zygzak wzdłuż całego ciała (słabiej widoczny
u osobników melanistycznych)
Żmija zygzakowata (Vipera berus)
Charakterystyczne krótkie, masywne ciało z dobrze wyodrębnioną głową. Ubarwienie zmienne,
szare, brązowe lub czarne. Uwaga! gatunek jadowity, przy obserwacjach należy zachować szczególną
ostrożność!. Dorasta do 75 cm. Gatunek rzadki. Występuje w całym kraju.
- Źrenica okrągła. Po bokach głowy dwie duże, intensywnie żółte plamy, obrzeżone szeroką, czarną
obwódką. Łuski brzuszne pstre, czarno-żółte
Zaskroniec (Natrix natrix)
Najpospolitszy wąż krajowy. Na ogół występuje w pobliżu zbiorników wodnych obfitujących w płazy i
ryby. Dorasta do 120 cm. Występuje w całym kraju, w górach rzadki.
- Źrenica okrągła. Głowa w kolorze grzbietu, bez wyraźnych plam. Za głową słabo widoczne, żółtawe
rozjaśnienia. Spód ciała jednolicie żółty lub białawy
Wąż eskulapa (Elaphe longissima)
Ogólne ubarwienie beżowo-brązowe, u dorosłych okazów na ciele występują drobne, jasne kropki.
Ciało bardzo smukłe, długie, do 180 cm (najdłuższy gatunek krajowego węża), muskularne,
elastyczne. Wąż ten może wspinać się po krzewach l drzewach. Wybitnie ciepłolubny. Występuje w
Europie południowej. W Polsce jedynie w Bieszczadach i Beskidzie Niskim, nawet tam jest jednak
bardzo rzadki.
- Źrenica okrągłą, tęczówka złocisto-żółta. Spód ciała ciemny - czerwonawy, rdzawy lub popielaty,
na ogól drobno plamkowany
Gniewosz plamisty (Coronella austriaca)