pobierz plik referatu - BDAS

Rozdział monografii: 'Bazy Danych: Nowe Technologie', Kozielski S., Małysiak B., Kasprowski P., Mrozek D. (red.), WKŁ 2007
Rozdział 16
w
Badanie uŜytkowników systemu informacyjnego
przy zmianie interfejsu z tekstowego na graficzny
w
1 Wstęp
da
.b
w
Streszczenie. Przedstawiono badania reakcji uŜytkowników systemu
wspomagającego zarządzanie przedsiębiorstwem, wykorzystywanego
w ponad stu firmach w Polsce, na zmianę interfejsu, przy zmianie platformy
systemu z DOS na Windows. Badania przeprowadzono na grupie 12
uŜytkowników. W badaniach wykorzystano system, słuŜący do obsługi
operacji kasowych. Ocenianymi aspektami były skuteczność, wydajność
i satysfakcja uŜytkownika. Badania wykazały, Ŝe system Dos-owy
umoŜliwiał bardziej efektywną pracę i był lepiej oceniany przez
uŜytkowników posiadających doświadczenie w pracy z systemami Dosowymi. Nowi uŜytkownicy, jako system bardziej intuicyjny i prostszy
w obsłudze, wybierali system Windows.
pl
s.
W wielu polskich firmach, zwłaszcza z sektora małych i średnich przedsiębiorstw, korzysta
się z aplikacji napisanych jeszcze dla systemu Dos, pomimo, Ŝe juŜ od kilku lat nikt nie
korzysta z tego systemu operacyjnego. Nie ma teŜ powszechnej tendencji do zmiany tego
oprogramowania. Zmiany, jeŜeli juŜ do nich dochodzi, wywołane są najczęściej nie
zniechęceniem do systemu Dos-owego, ale wymogami związanymi z wprowadzaniem
nowych technologii wewnątrz firmy.
W aplikacjach pisanych dla systemu Dos uŜytkownik korzysta z interfejsu tekstowego.
W takim modelu interfejsu informacje przedstawiane są jako symbole z określonego
zestawu znaków, a ekran (urządzenie wyjściowe) ma postać prostokątnej macierzy, której
najmniejszą rysowaną jednostką jest znak. Interakcja uŜytkownika systemu z komputerem
polega na wpisywaniu poszczególnych znaków do systemu przy uŜyciu klawiatury. Z kolei
w systemie Windows mamy do czynienia z graficznym sposobem prezentacji danych.
Graficzny interfejs uŜytkownika (ang. GUI – Graphical User Interface) przedstawia
informacje i pozwala na interakcje człowiek-komputer poprzez rysowanie i obsługiwanie
elementów graficznych, zwanych widŜetami lub kontrolkami. Głównym elementem
systemu z graficznym interfejsem uŜytkownika jest okno programu, wewnątrz tego okna
rozmieszczone są elementy graficzne wspomagające interakcje człowieka z komputerem.
Bogdan Trawiński, Barbara Trzcińska
Politechnika Wrocławska, Instytut Informatyki Stosowanej,
WybrzeŜe Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław, Polska
email: [email protected], [email protected]
(c) Copyright by Politechnika Śląska, Instytut Informatyki, Gliwice 2007
Rozdział monografii: 'Bazy Danych: Nowe Technologie', Kozielski S., Małysiak B., Kasprowski P., Mrozek D. (red.), WKŁ 2007
B. Trawiński, B. Trzcińska
w
Pierwszą zauwaŜalną róŜnicą pomiędzy tymi trybami jest obsługa z wykorzystaniem
myszy, w trybie tekstowym wszystkie interakcje wykonywane są z uŜyciem jedynie
klawiatury, podczas gdy w trybie graficznym wiele akcji uŜytkownika wykonywanych jest
właśnie za pomocą myszy. W trakcie przejścia z systemu obsługiwanego w trybie
tekstowym na system w trybie graficznym moŜliwy jest etap pośredni z wykorzystaniem
tzw. okna hybrydowego, czyli okna w trybie tekstowym, który umoŜliwia umieszczanie
elementów graficznych oraz obsługę zdarzeń za pomocą myszy.
Celem badań prezentowanych w niniejszym rozdziale było pokazanie, w jaki sposób
uŜytkownicy reagują na zmianę interfejsu oprogramowania, porównanie efektywności
pracy na aplikacjach Dos-owych i Windows-owych, a więc dokonanie oceny jakości,
w tym przede wszystkim uŜyteczności aplikacji w obu systemach operacyjnych.
w
2 UŜyteczność systemów informacyjnych
da
.b
w
Dostępnych jest wiele pozycji literaturowych na temat teorii uŜyteczności [7], [9], [10],
projektowania zorientowanego na uŜytkownika [5], [6], [8], [12], [13] i badania
uŜyteczności [2], [3], [6], [11], [14] wiele przydatnych materiałów moŜna znaleźć na
polskiej stronie internetowej www.uzytecznosc.pl. Zgodnie z normą ISO 9241 uŜyteczność
moŜna określić jako „zakres, w jakim produkt moŜe być wykorzystywany przez
określonych uŜytkowników w celu osiągnięcia wymaganych rezultatów z odpowiednią
skutecznością, efektywnością i satysfakcją w określonym kontekście uŜycia” [1]. Wpływ
na uŜyteczność mają wydajność, trafność, dokładność pracy i uzyskanych wyników, ale
przede wszystkim satysfakcja uŜytkownika, czyli stopień swobody, komfortu
i pozytywnego nastawienia do oprogramowania.
pl
s.
Rys. 1. Struktura badania uŜyteczności [1]
W celu zbadania uŜyteczności systemu niezbędne jest stworzenie odpowiednich testów, a
do ich przeprowadzenia niezbędne jest dokonanie:
− opisu celu, jaki chcemy uzyskać wskazanymi działaniami uŜytkownika;
170
(c) Copyright by Politechnika Śląska, Instytut Informatyki, Gliwice 2007
Rozdział monografii: 'Bazy Danych: Nowe Technologie', Kozielski S., Małysiak B., Kasprowski P., Mrozek D. (red.), WKŁ 2007
Badanie uŜytkowników systemu informacyjnego przy zmianie interfejsu z tekstowego na graficzny
w
− opisu wszystkich składników kontekstu uŜycia systemu takich, jak: charakterystyka
uŜytkownika, opis wykonywanych zadań, wykorzystywany sprzęt i środowisko
testów.
Oceniając uŜyteczność systemu naleŜy posługiwać się trzema podstawowymi miarami:
− skuteczność (ang. effectiveness), – która określa, w jakim stopniu został osiągnięty
oczekiwany i wymagany rezultat;
− wydajność (ang. efficiency) – określający jakość działania systemu, czyli zasoby
wykorzystane w trakcie wykonywania poszczególnych zadań;
− zadowolenie uŜytkownika (ang. user satisfaction) – odczucia uŜytkownika w trakcie
uŜywania systemu, komfort działania.
Produkt informatyczny charakteryzujący się wysoką uŜytecznością pozwala na
wykonanie zadania szybciej, łatwiej i z mniejszą liczbą popełnionych błędów; skrócenie
czasu nauki i szkolenia, zapobiegające frustracji uŜytkownika; osiągnięcie zadowolenia
przez uŜytkownika ze sprawnie wykonanej pracy; pozytywne nastawienie uŜytkownika
i brak jego oporów przed ponownym uŜyciem oprogramowania.
w
w
3 Opis badanego systemu
da
.b
Badaniu poddano program Kasa-Dos (aplikacja dla systemu Dos) oraz jego
unowocześnioną wersję Kasa-Win (aplikację dla systemu Windows) [1]. Program ten
przeznaczony jest dla firm, które dokumentują obrót gotówkowy, czyli wpłaty lub wypłaty
pienięŜne do lub z kasy firmy. System Kasa-Dos sprzedawany jest od kilkunastu lat
i aktualnie jest wykorzystywany przez ponad 100 klientów na terenie całego kraju. Jest to
odrębne oprogramowanie, jednak zwykle jest dołączane do innych systemów, jak systemy
finansowo-księgowe; księgi przychodów i rozchodów; systemy ewidencji magazynowej
i fakturowania sprzedaŜy.
pl
s.
Rys. 2. Struktura powiązań relacyjnych w bazie danych systemu Kasa-Win
171
(c) Copyright by Politechnika Śląska, Instytut Informatyki, Gliwice 2007
Rozdział monografii: 'Bazy Danych: Nowe Technologie', Kozielski S., Małysiak B., Kasprowski P., Mrozek D. (red.), WKŁ 2007
B. Trawiński, B. Trzcińska
System Kasa-Dos został oprogramowany przy uŜyciu języka Clipper 5.01 i korzysta z bazy
danych w formacie dBase, natomiast system Kasa-Win został zrealizowany w środowisku
Borland Delphi 6.0, a jego baza danych w systemie Microsoft SQL Server. Struktury baz
danych obu systemów są podobne – na rys. 2 przedstawiono diagram powiązań relacyjnych
pomiędzy podstawowymi tabelami w systemie Kasa-Win.
Systemy Kasa-Dos i Kasa-Win zostały podzielone na następujące moduły funkcjonalne
(rys. 3): kasa przyjmie, kasa wyda, raporty kasowe oraz funkcje systemowe.
w
w
w
Rys. 3. Model funkcjonalny badanych systemów Kasa-Dos i Kasa-Win
da
.b
4 Wyniki badań
W badaniach wzięło udział 12 ochotników, których wybrano z dwóch grup: 6 uczestników
spośród osób, które wcześniej pracowały z poprzednią Dos-ową wersją badanego systemu,
pozostałych 6 uczestników nie miało Ŝadnej styczności z systemem Kasa, rekrutowano ich
spośród rekrutowano spośród studentów i absolwentów uczelni ekonomicznych.
Uczestnicy mieli do wykonania 10 zadań w pełni odzwierciedlających funkcjonalność
systemu. Zadania obejmowały podstawowe operacje wykonywane z wykorzystaniem
systemu kasowego, były one następujące:
pl
s.
1) wystawienie i wydrukowanie dowodu Kasa Przyjmie(KP),
2) wystawienie i wydrukowanie dowodu Kasa Wyda(KW) z dopisaniem nowego
kontrahenta,
3) zmiana danych kontrahenta,
4) otwarcie nowego raportu kasowego, wystawienie i wydrukowanie dowodu KW,
5) wyszukanie i wydrukowanie dowodu kasowego KP,
6) odczytanie podstawowych danych z raportu kasowego z danego tygodnia,
7) wyszukanie ostatniego dowodu KP i korekta pozycji,
8) wyszukanie dowodu kasowego dla wybranego kontrahenta, wystawionego w danym
dniu,
9) wyszukanie i wydrukowanie określonego raportu kasowego,
10) wystawienie, wydrukowanie i usunięcie dowodu KW.
Dla kaŜdego zadania określono warunek zaliczenia zadania oraz wartości procentowe
poszczególnych etapów zadnia, aby moŜliwe było późniejsze określenie stopnia
poprawności wykonania.
172
(c) Copyright by Politechnika Śląska, Instytut Informatyki, Gliwice 2007
Rozdział monografii: 'Bazy Danych: Nowe Technologie', Kozielski S., Małysiak B., Kasprowski P., Mrozek D. (red.), WKŁ 2007
Badanie uŜytkowników systemu informacyjnego przy zmianie interfejsu z tekstowego na graficzny
4.1 Poprawność wykonywania zadań
w
Oceniano poprawność danych wpisywanych do systemu dotyczących kontrahentów,
pracowników oraz dowodów kasowych. Zaobserwowano, Ŝe uczestnicy nie popełniali
wielu błędów w trakcie badania. Dla obu systemów poprawność wykonywania zadań
sięgała 100%, wynika z tego, Ŝe oba systemy są proste i intuicyjne. Biorąc pod uwagę
kryterium poprawności wprowadzania danych nie zauwaŜono róŜnic pomiędzy systemem
Kasa-Dos a Kasa-Win.
4.2 Czas wykonywania zadań
w
b) nieznający systemu
a) pracujący w cześniej
Kasa-Win
Czas [s]
250
200
w
Czas [s]
Kasa-Dos
250
200
150
100
100
50
50
1 2
da
.b
150
0
Kasa-Win
Kasa-Dos
3
4 5
6 7
8
0
9 10
1
2 3
4
5 6
Nr zadania
7
8 9 10
Nr zadania
Rys. 4. Średni czas wykonania zadań
b) system Kasa-Win
a) system Kasa-Dos
Kliknięcia
Pracujący wcześniej
Nieznający systemu
Kliknięcia
pl
s.
UŜytkownicy pracujący wcześniej z systemem Kasa-Dos początkowo czuli dyskomfort
w trakcie korzystania z systemu Kasa-Win. Świadczą o tym wyniki przedstawione na
wykresie na rys. 4a, gdzie zaobserwowano znacznie dłuŜszy czas wykonywania zadań
w systemie Kasa-Win aniŜeli w systemie Kasa-Dos. Podobne zestawienie dla
uŜytkowników nieznających systemu Kasa-Dos przebiega na korzyść systemu Kasa-Win.
Czas wykonywania zadań w systemie Kasa-Win był krótszy (rys. 4b).
50
40
50
40
30
30
20
20
10
10
0
Pracujący wcześniej
Nieznający systemu
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10
1
2
3
4
5
6
Nr zadania
7
8
9 10
Nr zadania
Rys. 5. Średnia liczba kliknięć (lub uderzeń w klawiaturę) przy wykonywaniu zadań
173
(c) Copyright by Politechnika Śląska, Instytut Informatyki, Gliwice 2007
Rozdział monografii: 'Bazy Danych: Nowe Technologie', Kozielski S., Małysiak B., Kasprowski P., Mrozek D. (red.), WKŁ 2007
B. Trawiński, B. Trzcińska
4.3 Liczba kliknięć lub uderzeń w klawiaturę
w
Wykresy na rys. 5 przedstawiają liczbę kliknięć i/lub uderzeń w klawiaturę dla badanych
systemów. W przypadku pracy z systemem Dos bardzo waŜna okazała się praktyka oraz
okres, jaki uŜytkownik przepracował z systemem. Pracując z systemami Dos-owymi
niezbędne jest poświęcenie czasu na naukę systemu i zapamiętanie podstawowych funkcji
systemu (skrótów klawiszowych), jednak z upływem czasu praca z takim systemem jest
szybsza, wręcz automatyczna. Po analizie zachowania uczestników badania w systemie
Windows zaobserwowano, Ŝe dla obu grup średnia ilość kliknięć jest podobna, co pozwala
wyciągnąć wniosek, Ŝe system jest jednakowy dla wszystkich, jest prosty, intuicyjny
i prawdopodobnie doświadczenie w niewielkim stopniu moŜe wpłynąć na szybkość
i wydajność pracy z takim systemem.
w
4.4 Wyniki ankiety
b) Oceny uŜytkow ników
Liczba punktów
Kasa-Win
20
15
10
Kasa-Dos
25
20
15
10
5
5
0
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Kasa-Win
pl
s.
Kasa- Dos
25
Liczba punktów
a) Oceny kryteriów
da
.b
w
Analizując wyniki oceny łatwości nauki i obsługi systemu, intuicyjności i przejrzystości
systemu oraz satysfakcji pracy z systemem zestawiono wyniki obu systemów ze względu
na jedenaście następujących kryteriów, zawartych w pytaniach ankiety:
1) Szybkość nauki systemu;
2) Łatwość nauki systemu;
3) Przyjazność systemu;
4) Konieczność korzystania z pomocy;
5) Łatwość zrozumienia poleceń i funkcji systemu;
6) Łatwość obsługi skrótów klawiszowych;
7) Czytelność prezentowanych w systemie danych;
8) Rozpoznawalność ekranów oraz funkcji systemu;
9) Satysfakcja pracy z systemem;
10) Kolorystyka interfejsu i jej wpływ na czytelność danych w systemie;
11) Szybkość wykonywania pracy.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Nr pytania
Nr uczestnika
Rys. 6. Suma punktów przyznanych przez uczestników dla poszczególnych kryteriów
Sumę punktów przyznanych przez uŜytkowników dla kaŜdego z kryteriów pokazano na
Rys. 6a. System Kasa-Dos został oceniony zdecydowanie lepiej dla kryteriów 6 i 11,
natomiast system w Kasa-Win dla kryteriów 3, 4 i 8. Dla kaŜdego z kryteriów sumaryczna
174
(c) Copyright by Politechnika Śląska, Instytut Informatyki, Gliwice 2007
Rozdział monografii: 'Bazy Danych: Nowe Technologie', Kozielski S., Małysiak B., Kasprowski P., Mrozek D. (red.), WKŁ 2007
Badanie uŜytkowników systemu informacyjnego przy zmianie interfejsu z tekstowego na graficzny
w
ocena zawierała się w przedziale od 0 do 24 punktów. Przyjęto, więc Ŝe kryterium jest
ocenione bardzo dobrze, jeśli suma punktów przekracza 16, natomiast źle, gdy suma
punktów nie przekracza 8 punktów. Na tej podstawie za najlepiej ocenione cechy systemu
Kasa-Dos przyjęto: szybkość nauki systemu, łatwość nauki systemu, łatwość obsługi
skrótów klawiszowych, kolorystykę interfejsu i jej wpływ na czytelność danych
prezentowanych w systemie oraz szybkość wykonywania pracy w systemie. NajniŜsze noty
zanotowano dla konieczności korzystania z pomocy w trakcie pracy z systemem. Dla
systemu Kasa-Win najlepsze wyniki wypadły dla: szybkości nauki systemu, łatwości nauki
systemu, przyjazności systemu, braku konieczności korzystania z pomocy oraz łatwości
rozpoznania ekranów i funkcji systemu. NajniŜej oceniono łatwość obsługi skrótów
klawiszowych oraz szybkość pracy z systemem.
Rys. 6b przedstawia wykres sumy punktów przyznanych przez kaŜdego uŜytkownika
obu systemom. Pierwsza grupa sześciu uŜytkowników zdecydowanie lepiej oceniła system
Kasa-Dos, są to uczestnicy wcześniej korzystający z tej wersji systemu, natomiast druga
grupa to uczestnicy nieznający Ŝadnej wersji i dla tej grupy lepszy wydaje się być system
Kasa-Win. Wynika to z wcześniej zauwaŜonych juŜ cech decydujących o łatwości nauki
i obsługi systemu z interfejsem graficznym oraz intuicyjności działań w takim systemie.
Zalety systemów Dos-owych, takie jak wydajność i szybkość pracy są w stanie zauwaŜyć
jedynie uŜytkownicy, którzy przez dłuŜszy czas pracują z takim systemem, dzieje się tak
w przypadku uŜytkownika 12, który posiada ponad sześcioletnie doświadczenie w pracy
z systemami Dos-owymi, dlatego mimo pierwszego kontaktu z systemem Kasa-Dos lepiej
ocenia właśnie ten system.
da
.b
w
w
5 Podsumowanie badań
pl
s.
W dobie powszechnie przyjętego systemu operacyjnego Windows, kaŜdy uŜytkownik jest
przyzwyczajony do interfejsu okienkowego i zaczynają pojawiać się opinie, Ŝe taki interfejs
jest jedynym słusznym. System Windows powstał w wyniku rozwoju technologii, ale jedną
z podstawowych przyczyn powstania systemu operacyjnego z graficznym interfejsem
i obsługą myszy, ułatwiającą poruszanie się po systemie, była próba upowszechnienia
uŜywania sprzętu komputerowego oraz aplikacji komputerowych. Systemy ze
środowiskiem graficznym miały pomóc zwykłemu uŜytkownikowi, nieznającemu
zaawansowanych zasad działania systemów komputerowych, zapoznać się z komputerem
i moŜliwościami, jakie oferuje.
Niestety wprowadzenie interfejsu graficznego ma równieŜ swoje wady. Bardzo często
obsługa myszy spowalnia pracę z aplikacją. Na podstawie przeprowadzonych badań
stwierdzono, Ŝe system umoŜliwiający aktywowanie wszystkich poleceń tylko i wyłącznie
za pomocą klawiatury będzie obsługiwany znacznie szybciej niŜ system, który do
poprawnego wykonywania funkcji potrzebuje obsługi myszy komputerowej. Nasuwa się
więc wniosek, Ŝe poprawnie zaprojektowana aplikacja Windows-owa powinna umoŜliwiać
obsługę wszystkich funkcji i poleceń za pomocą klawiszy. JednakŜe nawet, jeśli taka
obsługa jest zapewniona, uŜytkownicy często nie potrafią oprzeć się uŜyciu myszy. Wynika
to z przyzwyczajenia i traktowania myszy jako podstawowego urządzenia wskazującego.
Technologię Dos-ową moŜna uznać za technologię przestarzałą oraz pod kaŜdym niemal
względem ustępującą technologii Windows. Aplikacje Dos-owe tracą udziały w rynku, ale
jednak ku zdziwieniu ekspertów, bardzo powoli. W związku z tym naleŜałoby spróbować
wydobyć z nich to, co najlepsze i wykorzystać te cechy w nowoczesnych aplikacjach.
175
(c) Copyright by Politechnika Śląska, Instytut Informatyki, Gliwice 2007
Rozdział monografii: 'Bazy Danych: Nowe Technologie', Kozielski S., Małysiak B., Kasprowski P., Mrozek D. (red.), WKŁ 2007
B. Trawiński, B. Trzcińska
Literatura
1.
2.
3.
w
International Standard ISO 9241-11:1998(E): Ergonomic requirements for office work with
visual display terminals (VDTs) - Part 11: Guidance on usability, 1998.
Ivory M.Y., Hearst M. A.: The State of the Art in Automating Usability Evaluation of User
Interfaces. ACM Computing Surveys, Vol. 33, No. 4, December 2001, pp. 470–516.
Karwicki T., Trawiński B.: Badanie uŜytkowników w czasie wdraŜania nowego internetowego
systemu informacyjnego. W: Multimedialne i sieciowe systemy informacyjne. Materiały
konferencyjne pod red. Czesława Daniłowicza. [Szklarska Poręba, 16-17 września 2004]. Vol.
1.: Oficyna Wydaw. PWroc., Wrocław, 2004.
Maguire M.C.: User Centered Requirements Handbook. Report D5.3. RESPECT Consortium,
1998.
Nielsen J.: Projektowanie funkcjonalnych serwisów internetowych. Helion, Gliwice 2003.
Nielsen J.: Why You only need to Test With 5 Users, www.useit.com/alertbox/, 2000.
Norman D. A.: Emotional Design: Why We Love (or Hate) Everyday Things. Basic Books 2005.
Norman D. A.: The Design of Everyday Things. Basic Books 2002.
Pearrow M.: Funkcjonalność stron internetowych. Helion 2002.
Prętczyński Z., Materny M., Kotulski Z.: HCI w systemach wspomagających zarządzanie
przedsiębiorstwem, w: J. Kisielnicki [ed.], Informatyka narzędziem zarządzania w XXI w.,
s. 391-400, PJWSTK i Wydział Zarządzania UW, Warszawa 2003.
Rubin J.: Handbook of usability testing: How to plan, design, and conduct effective tests, John
Wiley & Sons, 1994.
Spolsky J.: Projektowanie interfejsu uŜytkownika. Poradnik dla programistów. Mikom,
Warszawa 2001.
Tidwell J.: Designing interfaces: Patterns for effective interaction design, O’Reilly Media, 2005.
Trzcińska B.: Problemy przenoszenia systemów informacyjnych ze środowiska DOS do
Windows. Praca magisterska. Wydział Informatyki i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej,
Wrocław 2005.
4.
11.
13.
14.
da
.b
12.
w
w
5.
6.
7.
8.
9.
10.
pl
s.
176
(c) Copyright by Politechnika Śląska, Instytut Informatyki, Gliwice 2007