1. Czemu słu ą zajęcia z Prawa Na Co Dzień. 2.

Prawo Na Co Dzień . Wydział Prawa i Administracji UW Scenariusz Nr 1 – 3 października 2006 Program EFS EQUAL
Scenariusz zajęć
Lekcja przygotowana przez dr. Monikę Płatek
•
(wiedza) będą wiedzieli:
1. Czemu służą zajęcia z Prawa Na Co Dzień.
2. Jaka jest definicja normy.
3. Jaka jest definicja prawa
4. Jakie problemy pojawiają się na styku prawa i moralności.
5.
• (umiejętności) będą umieli:
a. Odróżnić normy prawa od innych norm.
b. Wskazać na związki między normami prawa, a innymi normami (religijnymi, obyczajowymi,
moralnymi etc.).
c. Zwracać uwagę na procedury.
• (wartości- cele wychowawcze) będą rozumieli
1. Jakie jest miejsce prawa w społecznym systemie normatywnym.
2. Iż mimo tego, co sobą reprezentuje obecna klasa polityczna szacunek dla prawa odbija szacunek
dla człowieka i jest podstawą demokratycznego społeczeństwa prawa.
a.
b.
c.
d.
Grafy.
Praca w małych grupach nad kazusem
Omówienie kazusu z wykorzystaniem mini-procesu.
Test.
Czy zamierzony efekt został osiągnięty:
Trzy pytania z których dwa analizują sytuacje możliwe i warunki jakie należy stworzyć pokrzywdzonym.
Trzecie skłania do współpracy uczestników i uwzględnienia ich potrzeb i zainteresowań prawnych.
a.
M. Płatek, Ł. Bojarski (1999) Z Prawem na Ty. Zakamycze, Kraków; Rozdział 1.
1
Prawo Na Co Dzień . Wydział Prawa i Administracji UW Scenariusz Nr 1 – 3 października 2006 Program EFS EQUAL
b. M. Płatek (1999). Prawo w Życiu Obywatela. W: Z Demokracją na Ty. Centrum Edukacji Prawnej
(red.)T. Merta: 192-213.
c. Taraszkiewicz M.(1998) Jak uczyć lepiej? Czyli refleksyjny praktyk w działaniu. Warszawa CODN
d. Arkusze papieru, flamastry, przylepiec,
e. Kodeks Karny, Katechizm, dowolny podręcznik zasad dobrego wychowania.
f. Odpowiednie przepisy prawne.
Cele metodologiczne:
a. Wskazanie na znaczenie metod interaktywnych,
Metody :
a. Zastosowanie metod interaktywnych: grafy, odgrywanie scenek, praca w małych grupach
b. Praca z przepisami
Sprawdzenie:
a. Przedstawienie piramidy nauczania.
b. Omówienie zajęć ze studentami:
• Jakie były silne strony omawianych zajęć lekcji? Co sprawiło, że osiągnęliśmy zamierzony cel?
• Jakie były problemy z nią związane? Jak można je było rozwiązać? Co należałoby w niej zmienić lub
zmodyfikować?
Ściągawka
Sprawdź czy:
Sala, została odpowiednio przygotowana na potrzeby zajęć.
Przygotowane zostały wszystkie potrzebne schematy i treści na arkuszach papieru.
Przygotowana została odpowiednia ilość materiałów pomocniczych dla studentów (ksero scenek i
materiałów prawnych).
W sali są flamastry, papier do pisania, kreda etc.
Prowadzący wiedzą, kto, co, gdzie i jak robi w trakcie zajęć.
Przewidziany na konkretne etapy zajęć czas jest realny.
Przygotowane zostały materiały poglądowe: np. podręcznik zasad dobrego wychowania, katechizm,
kodeks karny, Dziennik Ustaw
Plan lekcji.
1. Powitanie – 5 min.
2. Wprowadzenie. Wyjaśnienie celu i zakresu przedmiotu. – 10 min.
3. Ekspozycja problemu – 2 min.
4. Analiza– 10 min.
5. Grafy – 10 min.
6. Kazus – na tratwie. Praca w małych grupach metodą mini procesu – 18 min.
7. Sprawdzenie – 5 min.
Scenariusz przygotowany jest na ok.55 minut. Lekcja szkolna trwa 45 minut. Celowo przedstawiamy
nieco więcej materiału, by dać Państwu swobodę wyboru. Zawsze jednak jest lepiej zrobić mniej, a
dobrze, niż więcej w pośpiechu i atmosferze zagonienia.
1. Powitanie. 5 min.
Ta aktywność ma na celu zapoznanie uczestników z istotą interaktywnych zajęć z Prawa Na Co Dzień –
skąd się wzięliśmy, co robimy, po co.
Każda z osób prowadzących zajęcia przedstawia się osobiście z imienia i nazwiska. Warto
powiedzieć coś o sobie, co wskazuje na kompetencje do prowadzenia zajęć. Ponieważ zajęcia prowadzą
2
Prawo Na Co Dzień . Wydział Prawa i Administracji UW Scenariusz Nr 1 – 3 października 2006 Program EFS EQUAL
dwie osoby mogą to wykorzystać do wprowadzenia dowcipnej formy prezentacji wzajemnej. Nie należy
się silić na dowcip, nie trzeba też ukrywać tremy jeśli się ją odczuwa. Prosimy również o przedstawienie
się uczestników. Nie pytamy za co i ile siedzą. Tu chodzi raczej o ustalenie formuły wzajemnego
kontaktu. Prowadzący mogą o niej zadecydować sami, ale z naszej strony proponujemy unikania
spoufalania się i przechodzenia na „Ty”, jeśli forma taka jest dla prowadzącej/prowadzącego krępująca
lub sztuczna. Stanowczo nie należy podawać własnych telefonów i osobistych kontaktów. Wszelkie
osobiste kontakty z uczestnikami są w trakcie zajęć zakazane, na podobnych zasadach jak niestosowne, i
nieetyczne są pozamerytoryczne kontakty między studentami i prowadzącymi zajęcia.
Warto w trakcie zajęć i kontaktów ze skazanymi:
• postarać się o pogodną minę i przyjazny ton głosu;
• ośmielać i zachęcać uczestników do mówienia;
• uważnie słuchać, z każdej wypowiedzi wyprowadzać sens; pamiętać o podziękowaniu
za zabranie głosu. Nie mamy obowiązków zgadzać się i podzielać poglądów
uczestników. Mamy prawo nazywać rzeczy po imieniu, ale bez inwektyw
• wstrzymać się z formułowaniem ocen; lepiej zadawać dodatkowe, naprowadzające
pytania .
Powyższe zasady obowiązują w trakcie całego semestru.
2. Wprowadzenie. Przedstawienie Prawa Na Co Dzień . – 10 min.
Ta aktywność ma na celu przedstawienie uczesnikom cel zajęć Prawa na co dzień. Prawo Na Co dzień
prowadzone jest na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego od 1995 roku. Były to
pierwsze zajęcia kliniczne na naszym uniwersytecie Od początku prowadzone były w szkołach licealnych,
w poprawczakach, w technikach i niektórych szkołach zasadniczych oraz w zakładach karnych. Od
zeszłego roku akademickiego i obecnie zajęcia te prowadzone są w ramach programu EFS EQUAL
Koalicja Powrót do Wolności. W Koalicji obok Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu
Warszawskiego występuje Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej, szkoła Kofoeda w Siedlcach,
Fundacja „Sławek” i Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej w Warszawie. Celem Koalicji jest
działanie na rzecz integracji społecznej skazanych, byłych skazanych i ich rodzin. Wydział Prawa służy w
tym zakresie zajęciami z Prawa Na Co Dzień. Nie są one nastawione na załatwianie konkretnych spraw
skazanych. Dajemy raczej wędkę niż gotową rybę, pokazując jak można wykorzystać dostępne procedury
prawne do rozwiązywania wielu codziennych problemów. W razie potrzeby, w sprawach indywidualnych
możemy pomóc w kontakcie z kliniką prawa na Wydziale Prawa i Administracji UW, z Biurem Porad
Obywatelskich, Komitetem Helsińskim czy z RPO. Nie jesteśmy ani adwokatami, ani radcami prawnymi,
sami uczymy się prawa i chcemy podzielić się wiedzą, umiejętnościami i wartościami, które wyznajemy.
Stąd na zajęciach zazwyczaj będziemy starali się wskazywać na praktyczną stronę przepisów, ale mamy
nadzieję, że również dyskusje na temat wartości mogą mieć znaczenie. Przy okazji nie ukrywamy, że sami
się uczymy według zasady:
Usłyszałem i zapomniałem, zobaczyłem i zapamiętałem,
zrobiłem - zrozumiałem i poznałem
– te słowa Konfucjusza (551-479 p.n.e.) są najkrótszą ilustracją tego, co robimy.
Naszym celem jest:
1. Poznanie treści prawa z wybranych dziedzin ważnych dla uczestników i dla studentów.
Szczegółowe tematy mogą być opracowane odpowiednio do zapotrzebowania uczestników. Prosimy
więc, aby zechcieli wskazać swoje potrzeby, przy czym zaznaczamy, że kurs nie będzie skupiał się na
3
Prawo Na Co Dzień . Wydział Prawa i Administracji UW Scenariusz Nr 1 – 3 października 2006 Program EFS EQUAL
tematach wyłącznie związanych z życiem w zakładzie karnym. Nastawiony jest na poznanie tych
przepisów, które pozwalają lepiej sobie radzić na wolności.
2. Wskazanie na praktyczne procedury, które służą egzekucji prawa. Uświadamiamy uczestników,
iż tam gdzie nie ma jasnych, wyraźnych procedur egzekucji przepisów zawartych w ustawach, tam
można mówić o pobożnych życzeniach, ogólnikowych dyrektywach, ale nie o prawach. Prawo
oznacza możliwość jego egzekucji. Oznacza również w praktyce wiedzę, co robić, do kogo się udać,
zadzwonić, wysłać e-mail lub fax, na co się powołać, lub co napisać w sytuacji gdy nasze prawa są
naruszane lub niewłaściwie realizowane.
3. Budowanie/ugruntowanie wiary w siebie i szacunku dla samego siebie. Wiemy z doświadczenia,
że ludzie o niskiej samoocenie są mniej skłonni do szacunku dla innych. Ci, co szanują samych siebie,
w sposób naturalny poszukują pozytywnych dróg rozwiązania problemów. Prawo brzmi groźnie i
monumentalnie. Nasze zajęcia mają uświadomić uczestnikom, że wiedzą więcej niż sobie z tego zdają
sprawę. Stąd też mamy zamiar dzięki interaktywnym metodom i bazowaniu na doświadczeniu
uczestniczek i uczestników zajęć pokazać im, iż nie taki diabeł straszny jak go malują. Nie mamy
zamiaru „przerobić” wszystkich na prawników. Zależy nam, aby przekazać uczestnikom wiedzę,
która pomoże im w świadomym i sprawnym uczestnictwie w życiu publicznym. Przysłuży się to
podnoszeniu kultury prawnej, a tym samym zmusi władzę do lepszego przestrzegania prawa.
Wyjaśniamy też istotę zajęć – dlaczego zajęcia interaktywne są lepsze niż wykład:
(patrz piramida nauki w aneksie na str:10)
3. Ekspozycja problemu – 2 min.
(CO) Zbudowanie definicji Normy i Prawa
(PO CO) By mieć jasność co do znaczenia pojęć, którymi się posługujemy. Dostrzec różnicę między
prawem i innymi normami.
(JAK) Analiza danych. Praca zespołowa
Przechodzimy do przedstawienia celu dzisiejszych zajęć. Cele te powinny być wypisane na arkuszu
papieru. Informujemy uczestników, czego się dowiedzą, co będą umieli i jakie wartości mamy nadzieję
zaznaczyć i dostrzec. Prosimy jednego z uczestników, by w jednym zdaniu streścił temat dzisiejszych
zajęć.
Jest równie ważne dla uczestników jak i dla prowadzących, by wiedzieli, co robią i po co. Ważne jest, by
przed każdą aktywnością informować, co i po co się robi. Po zakończeniu każdej aktywności
powinniśmy powtórzyć, co zrobiliśmy i do czego następnie przechodzimy. Musimy upewnić się, że grupa
rozumie, co się dzieje. Można to sprawdzić prosząc uczestniczkę/uczestnika o wyjaśnienie, co robiliśmy,
po co, czego się dowiedzieliśmy itd.
Przygotowując się do wprowadzania można skorzystać z materiału: Z Prawem na Ty: s.
Z demokracją na Ty: s. 192.
Możemy zacząć tak:
Wypada, należy, trzeba, nie wypada, nie przystoi, nie wolno – słyszymy i wypowiadamy te słowa
codziennie, nie zważając najczęściej, że za każdym razem odwołujemy się do jakiejś normy.
Norma – to inaczej reguła postępowania, która wyznacza zachowania ludzi i wskazuje jak powinni
się zachowywać w danych okolicznościach.
Dzisiejsze zajęcia poświęcone będą różnym normom. Szczególnie interesować nas będą związki między
niektórymi z nich.
4
Prawo Na Co Dzień . Wydział Prawa i Administracji UW Scenariusz Nr 1 – 3 października 2006 Program EFS EQUAL
Celem tej aktywności jest:
• ustalenie katalogu znanych nam norm
• ustalenie różnych sankcji grożących za naruszenie specyficznych norm.
Na jednej części tablicy lub arkuszu papieru wypisujemy normy, na drugim sankcje grożące za ich
naruszenie. Pod koniec porównujemy i staramy się określić czym różni się norma prawna od
pozostałych norm
szczególny charakter normy prawnej polega na tym, iż jej przestrzegania gwarantuje przymus do
jakiego może odwołać się władza.
Prowadzący zajęcia mogą wskazać na dwa dodatkowe fakty.
Fakt 1. Definicje norm, zwłaszcza norm prawnych stwarzały już filozofom niemałe problemy.
Niektórzy z nich, jak np. Herbert Hart (1907-1992), autor znakomitej pracy Pojęcie Prawa, w ogóle nie
zdefiniował prawa, nawet nie próbował tego uczynić. Zamiast tego opisywał w całej swojej książce
prawo jako szczególny związek reguł pierwotnych i wtórnych, stopniowo ukazując rozmaite aspekty
tego, co nazywamy prawem. Polski wybitny teoretyk i filozof prawa Leon Petrażycki (1967-1931)
żartował sobie, że pytanie, „czym jest prawo” stało się swoistą obsesją teoretyków i filozofów, od której i
sam Petrażycki nie był wolny.
Fakt.2 Definicja prawa w dzisiejszych czasach zdecydowanie wymaga jej rozszerzenia i
związanie prawa narodowego, prawem międzynarodowym, ratyfikowanym w danym państwie. Warto
wspomnieć o tendencji do unifikacji prawa w Europie i znaczeniu, jaki w tym procesie odgrywa
przestrzeganie praw człowieka zawartych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Definicja, którą
się posługujemy złości również profesora Andrzeja Kodera, który przychyla się do opinii Petrażyckiego i
zwraca uwagę na zasadniczą rolę przepisów międzynarodowych i porządku prawnego, który już dawno
wykroczył poza wąskie granice prawa państwowego
W efekcie możemy objaśnić, iż :
Prawo zbiór norm (reguł postępowania) ustanowionych przez państwo w zgodzie z
uznanymi międzynarodowymi standardami i należycie ogłoszonych. Przestrzegania
prawa gwarantują organy wymiaru sprawiedliwości, które mogą się posługiwać
przymusem państwowym Z kolei zarówno obywatel jak i państwo ma do dyspozycji
normy prawne, które regulują stosunki obywatela/państwa wobec innych podmiotów
prawnych, obywateli i państw w stosunkach wzajemnych. Nie oznacza to jednak równej
pozycji obywatela, ale daje mu szansę na ochronę przed państwem.
Przechodzimy do następnej aktywności
4. Związki między normami.
(CO) Chcemy ustalić związek między prawem, moralnością i innymi normami. Celem tej aktywności
jest uzmysłowienie uczestnikom związków między normami zwłaszcza między normą prawną i normą
moralną.
(PO CO) By przygotować uczestników do rozstrzygnięcia kazusu, który przyjdzie im rozsądzić.
(JAK) metoda grafów – czyli rysunkowego zobrazowania myśli. Czas: 10-15 min.
Uwaga metodologiczna: Grafy są jedną z pomocy wizualnych. Obraz jest trzykrotnie bardziej skuteczny
niż samo słowo, a słowo w połączeniu z obrazem ma moc sześciokrotnie silniejszą niż samo słowo. Ok.75
procent wiedzy zdobywa się drogą wzrokową. Graf jest szczególnie skuteczną metodą poznania, ponieważ
pozwala jasno komunikować poglądy. Pozwala nam uświadomić sobie, co myślimy i przekazać tę wiedzę
innym bez zakłóceń, które towarzyszą słowom. Polega na rysunkowym, najczęściej za pomocą kół,
przedstawieniu związków zachodzących między elementami, o których mowa (w tym przypadku związków
między normami). Prosimy uczestników o przygotowanie kartek. Prosimy o narysowanie, posługując się
5
Prawo Na Co Dzień . Wydział Prawa i Administracji UW Scenariusz Nr 1 – 3 października 2006 Program EFS EQUAL
kołami związków między normami. Przykładowo rysujemy na tablicy możliwe zachodzenie kół lub ich
rozłączność. Wyjaśniamy, że każdy układ jest dozwolony. Uczestnik powinien jedynie umieć uzasadnić
wybór, jakiego dokonał przygotowując swoje grafy.
(1) Graficzne przedstawienie związków między normami .
(2) Omówienie związków między normami.
Zdaje się, że nie ma tu jednej dobrej odpowiedzi. Stąd też bardzo ważne jest, by chętnym uczestnikom
pozwolić przedstawić swoją wersję i umieć dyskutować z poglądami skrajnymi. Skrajne, to te, gdzie
uczestnicy będą twierdzić np., iż żadne normy prawne nie są tożsame lub wszystkie normy prawne są
tożsame z normami moralnymi.
Należy najpierw poprosić o opinię innych uczestników i pozwolić im przedstawić swoje
argumenty. Możemy się spodziewać, że wskażą na katechizm i kodeksy (czcij matkę swoją i ojca swego i
obowiązek opieki nad rodzicami wyrażony w kodeksie rodzinnym – art. 87 krio – rodzice i dzieci
zobowiązani są wspierać się wzajemnie także art. 128 i n. krio; nie zabijaj – 10 przykazań i art.148 kk, kto
zabija człowieka podlega karze). Przy drugiej skrajności możemy spytać, co wspólnego ma z moralnością
umowa, że przechodzimy na czerwonym świetle. Nie trzeba się zgadzać, jeśli nie zostaniemy przekonani,
uszanujmy jednak odmienne poglądy uczestników.
Wszystko, na czym nam tu zależy to uzmysłowienie występowania związków między
normami, a zwłaszcza związków między prawem i moralnością.
5. (CO) Praktyczne zobrazowanie trudności zastosowania prawa do sytuacji życiowej w sytuacji
konfliktu/zgodności norm prawa i moralności.
(PO CO) By unaocznić i uświadomić uczestnikom złożoność problematyki, którą będziemy się
zajmować.
(JAK) Metoda kazusu. Kazus – na tratwie. Praca w małych grupach metodą mini procesu – 30-60
min. [czas: (1)Podział uczestników na małe grupy z wyznaczeniem miejsca gdzie każda podgrupa
pracuje. Objaśnienie zasad pracy w małych grupach, podział ról na prokuratora, adwokata i sędziego
jest możliwy.
Uwaga metodologiczna: Przygotowanie do pracy w małych grupach metodą mini procesu. Ta metoda
łączy pracę w małych grupach z mini procesem zapewniając maksymalny udział wszystkich uczestników.
Praca w małych grupach polega na podziale zespołu na małe trzy-pięcio osobowe grupy, przed którymi
stoi do wykonania konkretne zadanie. Ta metoda uczy współpracy, respektowania przyjętych zasad i
dyscypliny. Uczy lepszej komunikacji, zabierania głosu, szacunku dla innych, ułatwia aktywizacje
uczestników i działa inspirująco.
Dla potrzeb mini-procesu należy grupę podzielić na grupy trzyosobowe (w przypadku gdy
pozostaną jedna lub dwie osoby należy je dołączyć do istniejących grup gdzie dwie osoby będą odgrywać
rolę np. sędziów). Informujemy, że za chwilę zapoznamy się z kazusem, który będzie przedmiotem mini
procesu. Dla zapoznania się z zadaniami głównych stron występujących w procesie karnym z góry
6
Prawo Na Co Dzień . Wydział Prawa i Administracji UW Scenariusz Nr 1 – 3 października 2006 Program EFS EQUAL
przydzielamy uczestnikom określone role. Każda osoba ma przydzieloną rolę: np. jedynki – prokurator,
dwójki, adwokat, trójki sędzia.
Objaśniamy, że zadaniem prokuratora jest przede wszystkim zbierać argumenty świadczące o winie,
adwokata bronić oskarżonego zaś sędziego wydać, na podstawie przedstawionych dowód i argumentów w
sprawie, w oparciu o obowiązujące prawo – sprawiedliwy wyrok.
(2)Odczytujemy kazus – na tratwie. Możemy rozdać kazus wraz z załączonymi, pomocniczymi
pytaniami. Prosimy osobę grającą rolę sędziego o spisywanie przedstawianych argumentów.
UWAGA: upewniamy się, że uczestniczki/uczestnicy rozumieją polecenie i wiedzą, co mają robić.
Aby mieć pewność powinniśmy spytać jednego lub dwóch uczestników – jakie mają zadanie. Jeżeli nie
wiedzą co robić, wyjaśniamy raz jeszcze. Pamiętajmy – jeśli uczestniczący w zajęciach nie wiedzą
najczęściej oznacza to, że prowadzący nie dość jasno i precyzyjnie objaśnili polecenie.
NA TRATWIE
Trzech rozbitków - Kowalski, Malinowski i Wiśniewski - uratowało się z zatopionego przez sztorm
statku. Sztorm nadszedł tak szybko, iż nawet nie nadano sygnału SOS. Na tratwie rozbitkowie są
bez jedzenia i bez wody. Brak im również wędki czy jakiegokolwiek sprzętu do przygotowania
posiłku.
Gdy minął szok trzej rozbitkowie zaczęli się zastanawiać nad swoją sytuacją. Kowalski,
nawigator statku sądził, że sztorm zdmuchnął ich o jakieś tysiąc kilometrów od lądu. Malinowski,
lekarz pokładowy stwierdził, że bez jedzenia nie przeżyją dłużej niż trzydzieści dni. Jedyne, na co
mogli liczyć to opady deszczu. Przyznał jednak, że jeśli jeden z nich by umarł dwaj pozostali
mieliby znacznie większe szanse na przeżycie zjadając jego ciało. Trzeci, majtek pokładowy
Wiśniewski – smutno kiwał głową i nic nie mówił.
Odezwał się dopiero dwudziestego piątego dnia. Był już bardzo wyczerpany. Zaproponował,
by pociągnęli losy. Przegrany miał poświęcić swoje życie dla ratowania pozostałych. Kowalski i
Malinowski zgodzili się. Następnego dnia doszło do losowania. Przegrał Wiśniewski i zmienił zdanie
- odmówił zgody na wykonanie planu, który sam ułożył. Malinowski z Kowalskim przekonani, że
Wiśniewski i tak jest już bliski śmierci pomimo jego protestów zabili go i zjedli. Dwa dni później
zostali wyłowieni przez przepływający statek i odstawieni do portu w Gdyni. Nie ukrywali tego co
stało. Po wyjściu ze szpitala gdzie trafili na długo po przeżyciach jakie ich dotknęły stanęli przed
sądem pod zarzutem dokonania morderstwa.
Prawo karne stanowi w takich przypadkach, że „kto zabija człowieka podlega karze...” (art. 148 k.k. ale
przewiduje niższą karę dla czynów popełnionych pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego
okolicznościami – i w ogóle zwalnia z odpowiedzialności jeśli czyn został popełniony w obronie
koniecznej.)*
Pytania pomocnicze:
a. Czy Kowalski i Malinowski powinni odpowiadać z art. 148 k.k. za popełnienie zabójstwa?
b. Jakie argumenty może podać będąc obrońcą, oskarżycielem?
c. Jeśli zostaliby skazani jaką winni otrzymać karę?
d. Jakie cele zostałyby spełnione poprzez skazanie Kowalskiego i Malinowskiego?
7
Prawo Na Co Dzień . Wydział Prawa i Administracji UW Scenariusz Nr 1 – 3 października 2006 Program EFS EQUAL
e. Jaki jest w tej sprawie związek pomiędzy prawem i moralnością? Czy odebranie Wiśniewskiemu życia
było złem moralnym?
f. Czy zachowanie może być jednocześnie legalne i niemoralne? Czy zachowanie może być słuszne
moralnie, ale nielegalne?
g. Czy rozbitkowie stworzyli własne prawo?
h. Czy rozbitkowie byli związani podjętą umową, na która wszyscy trzej wyrazili zgodę? Czy kontrakt,
który zawarli był prawnie ważny?
i. Czy niektóre prawa, jak np. to dotyczące zabijania jest ponad prawem stworzonym przez człowieka?
(3) Praca w małych grupach. Nie przeszkadzamy, ale jesteśmy obecni wśród uczestników w razie
gdyby potrzebowali naszej pomocy. Jest to zwłaszcza wymagane, by wyjaśnić uczestnikom różnice
między zabójstwem, a pozbawieniem osoby życia w stanie wyższej konieczności lub w obronie
koniecznej. Odpowiednie przepisy prawa karnego brzmią następująco:
Art. 25. (obrona konieczna) k.k. (1997 r) § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej
odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.
§ 2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności, gdy sprawca zastosował sposób
obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie
kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
§ 3. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem
strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.
Art. 26 k.k. (1997 - Stan wyższej konieczności). § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu
uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem,
jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od
dobra ratowanego.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych
w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.
§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne
złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić
nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.
§ 5. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko
jeden może być spełniony.
Art. 148k.k. (10997 z późn. Zm. zabójstwo). § 1. Kto zabija człowieka,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo
karze dożywotniego pozbawienia wolności.
§ 2. Kto zabija człowieka:
1)ze szczególnym okrucieństwem,
2)w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,
3)w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,
4)z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności
albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
§ 3. Karze określonej w § 2 podlega, kto jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej
prawomocnie skazany za zabójstwo.
§ 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami,
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
8
Prawo Na Co Dzień . Wydział Prawa i Administracji UW Scenariusz Nr 1 – 3 października 2006 Program EFS EQUAL
(3) Omówienie wydanych przez uczestników wyroków. Prosimy osoby grające rolę sędziów o
przedstawienie, jakie wydali wyroki, z krótkim ich uzasadnieniem. Wyroki, dla porównania
zapisujemy na tablicy. Następnie, w celu „odczarowania” prosimy o jeden dwa komentarze, jak,
oceniliby wydarzenie, gdyby mogli oceniać sprawę nie będąc związani wyznaczoną rolą sędziego,
prokuratora czy adwokata.
Ta część zajęć ma przede wszystkim na celu „odczarowanie” – czyli umożliwienie uczestnikom wyjście
z odgrywanej roli. Jest to konieczne, dla unikniecie stygmatyzacji lub psychicznego obciążenia ogrywaną
rola lub wykonanym zadaniem. Inną dobrą metodą „odczarowania” uczestników jest pytanie: Jak czuli
się w odgrywanej roli. Pytanie to pozwala na dystans i spojrzenie z boku na to, co działo się przed
chwilą.
Ćwiczenie pokazuje zarówno związki między prawem i moralnością, jak i trudności, jakie stają przed
nami, gdy przychodzi nam rozstrzygać konkretne sprawy. Uczestnicy rzadko wydają całkowicie jednolite
wyroki, co również pokazuje jak złożony jest proces osądzania ludzi i w jak dużym stopniu zależy od
umiejętności, ale także przekonań uczestników.
W życiu nie zawsze udaje się wydać wyrok mądry, „salomonowy”. W tym przypadku, jak się wydaje
udało się to dzięki połączeniu zasad prawa i moralności. Na zakończenie tej części – prowadzący może
przytoczyć rozstrzygnięcie, jakie naprawdę zapadło w tej sprawie*.
*Sytuacja przedstawiona w kazusie wydarzyła się naprawdę w Anglii w 1884. Sąd orzekł w sprawie
Regina v. Dudley and Stephens, iż oskarżeni winni są zarzucanego im czynu. Zostali skazani za
popełnienie morderstwa na karę śmierci. W uzasadnieniu sędzia powiedział: Często jesteśmy
zmuszeni tworzyć normy, którym nie jesteśmy w stanie sprostać i wydawać wyroki, które nas nie
satysfakcjonują. Człowiek jednak nie może ulegać pokusie, zmieniania lub osłabiania ustawowej
definicji przestępstwa pod wpływem współczucia dla przestępcy. Królowa skorzystała z prawa łaski,
zamieniając karę śmierci na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.
6) (CO) Sprawdzenie i ustalenie tematów ważnych dla uczestników zajęć– 10 min.
(PO CO) Chcemy zwrócić uwagę na poszkodowanych przestępstwem oraz ustalić tematy ważne do
omówienia dla uczestników zajęć
(JAK) Zadajemy trzy kolejne pytania. Pierwsze dwa to temat na mini dyskusje. Trzeci wymaga
zanotowania życzeń uczestników.
To, jak uczestnicy rozumieją związek między prawem i moralnością pokazały „wyroki” w kazusie – na
tratwie. Ćwiczenie te przeprowadzane od lat wskazuje za każdym razem na trudność w wydaniu wyroku
w sprawie. Rozbieżność między proponowanymi sankcjami i podejściami jest bardzo różna. Od kilku lat
jednak coraz częściej wśród uczestników zajęć pojawiają się osoby, które pamiętaja o pokrzywdzonym,
rodzinie ofiary i potrzebie kompensaty strat
Na zakończenie prosimy, by zastanowili się jakie wyjście sami zaproponowaliby się w podobnie
dramatycznej sytuacji oraz w jaki sposób proponują wynagrodzić poszkodowanym. Tu można pozwolić
sobie na przedstawienie tego, co się myśli. Nie chodzi nam o potępianie jednak skazanych, ale o
zwrócenie uwagi i uwrażliwienie na kwestię konieczności naprawienia szkody jako elementu
odpowiedzialności za siebie i szacunku dla samego siebie i innych.
9
Prawo Na Co Dzień . Wydział Prawa i Administracji UW Scenariusz Nr 1 – 3 października 2006 Program EFS EQUAL
Piramida Nauki
Średnia
Zapamiętanych
Informacji
Wykład
5%
Czytanie
10 %
Audio-video
20%
Demonstrowanie
30%
Dyskusja w grupie
50%
Doświadczanie poprzez działanie
75%
Uczenie innych/Bezpośrednie użycie wiedzy
90%
10