Zalacznik 2

ZAŁĄCZNIK 2. PRZEGLĄD SIEDLISK PRZYRODNICZYCH,
RZADKICH I CHRONIONYCH GATUNKÓW ROŚLIN I
ZWIERZĄT
Typy siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG)
9170 - Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio- Carpinetum, TilioCarpinetum)
Kod Physis: 41.2
Definicja
Lasy dębowo-grabowe nizin środkowoeuropejskich. Według pierwotnej definicji jednostka ta
obejmowała tylko grądy tzw. środkowoeuropejskie, należące do zespołu Galio- Carpinetum, jednak w
związku z akcesją do Unii Europejskiej 10 nowych krajów rozciągnięta została także na lasy dębowograbowe i lipowo- dębowe Europy Środkowo-Wschodniej i Wschodniej.
Kod Natura: 9170- 1
Grąd środkowoeuropejski
Identyfikator fitosocjologiczny: Galio carpinetum
Charakterystyka
Grąd środkowoeuropejski reprezentuje grupę żyznych i średnio żyznych, wielogatunkowych
lasów dębowo- grabowych w zachodniej, częściowo środkowej oraz południowo- zachodniej Polsce.
W północno- zachodniej części kraju analogicznym typem lasu jest grąd subatlantycki, natomiast w
regionach wschodnich- grąd subkontynentalny. Omawiane siedlisko obejmuje swym zasięgiem
głównie obszary nizinne oraz pasma Przedgórzy Sudeckich i piętro pogórza w Sudetach, którego
górna granica przebiega na wysokości około 500 m n.p.m.
Grąd środkowoeuropejski występuje zarówno na mniej żyznych glebach rdzawych brunatnych
i płowych bielicowanych, jak i na bardziej zasobnych glebach brunatnych właściwych, wyługowanych
oraz szarobrunatnych, a także na urodzajnych czarnych ziemiach i niektórych podtypach gleb
opadowoglejowych, gruntowoglejowych, murszowatych i deluwialnych.
Grąd środkowoeuropejski charakteryzuje się złożoną strukturą, dużym bogactwem
florystycznym oraz wyraźnie zaznaczoną zmiennością sezonową. Wielowarstwowy oraz
wielogatunkowy drzewostan składa się głównie z graba Carpinus betulus, dębu szypułkowego
Quercus robur i lipy drobnolistnej Tilia cordata. Częstymi gatunkami domieszkowymi są: klon pospolity
Acer platanoides oraz buk pospolity Fagus sylvatica, a na siedliskach najbardziej żyznych i wilgotnych
także wiązy: polny Ulmus minor, szypułkowy U. laevis i górski U. glabra, klony: polny Acer campestre
(gatunek charakterystyczny dla zespołu Galio sylvatici- Carpinetum) i jawor A. pseudoplatanus, jesion
wyniosły Fraxinus excelsior, olsza czarna Alnus glutinosa oraz czeremcha pospolita Padus avium.
Grąd środkowoeuropejski na żyznych siedliskach w Polsce zachodniej i środkowo- zachodniej
występuje poza zasięgiem buczyn, dominujący, przynajmniej potencjalnie, typem ekosystemu
leśnego. W konsekwencji jest on podstawową ostoją eutroficznych gatunków lasowych. W grądach
tego typu skupia się, np. znaczna część polskiej populacji brekinii Sorbus torminalis, a także
stanowiska rzadkiej w zachodniej Polsce lilii złotogłów Lilium martagon. Możliwe, choć nieczęste, jest
także występowanie w grądach obuwika Cypripedium calceolus. Jak i w większości innych typów lasu,
największa różnorodność biologiczna, zwłaszcza roślin zarodnikowych, jest związana ze starymi
drzewostanami.
Współcześnie proces ubytku areału grądów został w znacznym stopniu zahamowany.
Gospodarka leśna nie zastępuje też już grądów zupełnie obcymi siedliskowo drzewostanami. Wciąż
jednak w wielu przypadkach wprowadza ona zniekształcenia w naturalnych składach gatunkowych
tych ekosystemów, np. dążąc do wprowadzania sosny na grądowych siedliskach lasu mieszanego czy
buka i jaworu poza granicami ich naturalnych zasięgów. Nieuchronnym skutkiem gospodarki leśnej są
też zmiany jakościowe: upraszczanie struktury wiekowej i przestrzennej grądów, a także zmiany relacji
pomiędzy budującymi ich drzewostan gatunkami, np. w wyniku preferowania dębu, a w niektórych
lasach południowej Polski- także jodły.
9190 Kwaśne lasy brzozowo- dębowe (Calamagrostio - Quercetum, Molinio Quercetum, Fago - Quercetum, Luzulo – Quercetum, Betulo - Quercetum)
Kod Physis: 41.51
Definicja
Zgodnie z definicją przyjętą w Interpretation Manual of Europaean Habitats do danego typu
zaliczamy: „acydofilne lasy równin nad Bałtykiem i Morzem Północnym, na oligotroficznych,
piaszczystych, gliniastych, glejowych lub hydromorficznych glebach, o podszycie z kruszyny i runie
zdominowanym przez śmiałka darniowego i inne gatunki typowe dla kwaśnych gleb (niekiedy z
trzęślicą), często opanowane przez orlicę”. Odpowiednikiem w Polsce jest zespół Betulo- Quercetum.
Kod Natura: 9190
Kwaśne lasy brzozowo- dębowe
Identyfikator fitosocjologiczny: Calamagrostio arundinaceae – Quercetum
Charakterystyka
Zasięgiem obejmuje obszar od Ziemi Lubuskiej przez południową, środkową i częściowo
wschodnią Wielkopolskę po Dolny i Górny Śląsk oraz Jurę Częstochowsko-Wieluńską. Występuje na
glebach rdzawych, płowych, brunatnych kwaśnych i brunatnych wyługowanych oraz stagnoglejowych.
W warstwie na siedliskach świeżych najczęściej gatunkiem panującym jest dąb bezszypułkowy, a
rzadszym dąb szypułkowy, natomiast na siedliskach wilgotnych wyraźnie większe znaczenie ma drugi
z wymienionych gatunków. Domieszkę stanowi zwykle brzoza brodawkowata, buk i świerk oraz sosna.
Warstwa krzewów składa się na ogół z odnowienia drzew oraz kruszyny, jarzębiny i leszczyny.
Warstwa zielna może mieć postać krzewinkową z dominacją borówki czarnej, albo trawiastą z
panującym trzcinnikiem leśnym, kłosówką miękką, kostrzewą owczą, śmiałkiem pogiętym i wiechliną
gajową, lub też paprociową z orlicą pospolitą, czy złożoną z bylin dwuliściennych, takich jak konwalijka
dwulistna i pszeniec zwyczajny. Głównym składnikiem warstwy mszystej jest przeważnie płonnik
strojny.
91F0 Łęgowe lasy dębowo- wiązowo- jesionowe (Ficario- Ulmetum)
Kod Physis: 44.4
Definicja
Ten typ siedliska przyrodniczego obejmuje wilgotne lasy dębowo- wiązowo- jesionowe,
związane z siedliskami okazjonalnie zalewanymi wodami rzecznymi lub pozostającymi pod wpływem
okresowych spływów wód powierzchniowych albo ruchomych wód gruntowych. Występują one w całej
Polsce, choć rzadziej niż np. łęgi jesionowo- olszowe (91E0) (Herbich i in. 2004).
Kod Natura: 91F0- 2
Łęg wiązowo- jesionowy śledziennicowy
Identyfikator fitosocjologiczny: Ficario- Ulmetum chrysosplenietosum
Charakterystyka
Łęg wiązowo- jesionowy śledziennicowy występuje w całej Polsce na terenach nizinnych oraz
wyżynnych, zwykle na małych powierzchniach w dolinach niewielkich rzek i strumieni, na obrzeżach
jezior oraz w różnego rodzaju nieckowatych zagłębieniach i dolinkach denudacyjnych.
Siedliska tego lasu, w odróżnieniu od siedlisk łęgu wiązowo- jesionowego typowego, nie
ulegają zalewaniu przez wody powodziowe, lecz kształtowane są, w warunkach terrestrycznej
gospodarki wodnej i znajdują się pod wpływem wód ruchomych, przepływowych lub spływających, nie
przejawiających tendencji do stagnacji. Podłoże stanowią najczęściej gliny oraz iły lub piaski gliniaste.
Gleby mają na ogół charakter czarnych ziem oraz niektórych podtypów gleb opadowoglejowych oraz
gruntowoglejowych, także mad brunatnych z głębokim poziomem próchnicznym i brunatnienia.
Odznaczają się one wysoką żyznością i obojętnym albo słabo zasadowym odczynem oraz zmiennym
w ciągu roku, lecz przeciętnie wysokim poziomem wody gruntowej. W typologii leśnej siedliska takie
zaliczane są w większości do typu lasu wilgotnego (Lw), a niekiedy do olsu jesionowego (OlJ).
Drzewostan ma strukturę wielowarstwową i składa się z tych samych gatunków drzew.
Jedynie jesion wyniosły Fraxinus excelsior i olsza czarna Alnus glutinosa w łęgu śledziennicowym
odgrywają nieco większą rolę, natomiast znacznie rzadziej występuje w nim klon polny Acer
campestre. Na ogół słabiej rozwinięty jest podszyt, w którym większe znaczenie ma leszczyna
pospolita Corylus avellana. Runo rozwija się bardzo bujnie i wykazuje wyraźną zmienność sezonową
oraz zróżnicowanie struktury pionowej.
Do reprezentatywnych gatunków łęgu śledziennicowego należą: jesion wyniosły Fraxinus
excelsior, wiąz polny Ulmus minor, wiąz szypułkowy Ulmus laevis, dąb szypułkowy Quercus robur,
olsza czarna Alnus glutinosa, śledziennica skrętolistna Chrysosplenium alternifoium, kopytnik
pospolity Asarum europaeum, gwiazdnica gajowa Stellaria nemorum, szczyr trwały Mercurialis
perennis, ziarnopłon wiosenny Ficaria verna, zawilec żółty Anemone ranunculoides, czyściec leśny
Stachys sylvatica, kostrzewa olbrzymia Festuca gigantea, piżmaczek wiosenny Adoxa moschatellina,
merzyk fałdowany Plagiomnium undulatum.
Łęgi opisywanego typu są istotnymi ostojami różnorodności biologicznej. Szczególną rolę
odgrywają stare drzewostany. Z tym typem ekosystemu związane jest ponadprzeciętne bogactwo
gatunkowe grzybów. Jesion i dąb mają bardzo bogatą i specyficzną florę epifitycznych porostów.
Unikatowa jest także związana z bukiem fauna owadów, najlepiej wykształcająca się w starych lasach.
Możliwe jest występowanie rzadkich gatunków kózek i biegaczy. Zgrupowania ptaków związane
z łęgami jesionowo- wiązowymi odznaczają się wyjątkowo dużą różnorodnością gatunkową
i liczebnością poszczególnych gatunków.
Podstawą ochrony łęgów wiązowo- jesionowych, podobnie jak i innych lasów łęgowych,
powinna być przede wszystkim ochrona warunków siedliskowych, w których funkcjonuje ten typ
ekosystemu, w tym przede wszystkim ochrona warunków wodnych i ochrona ich siedlisk przed
przesuszeniem. Ważne może okazać się nawet zachowanie lokalnych warunków spływu wód
deszczowych.
Gatunki płazów i gadów
Gatunki płazów i gadów z Załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa Rady
92/43/EWG)
Rzekotka drzewna (Hyla arborea)
Jest jednym z najmniejszych rodzimych płazów.
Posiada ciało o delikatnej, wydłużonej budowie. Kończyny są wydłużone, palce zaopatrzone w
przylgi. Taka budowa umożliwia rzekotce wspinanie się po gładkich, pionowych powierzchniach.
Ubarwienie jest zmienne, przeważnie jednolite jasnozielone, w sytuacjach stresowych, w zależności
od otoczenia może przybierać barwę od żółtawej do prawie czarnej. Spód ciała jest jasny. Brak
wyraźnego dymorfizmu płciowego. Samiec zaopatrzony jest w pojedynczy worek rezonansowy.
Gatunek jest wybitnie ciepłolubny. Ze snu zimowego budzi się w kwietniu. Do godów
przystępuje pod koniec kwietnia lub w maju. Jaja składa do większych stawów, zwłaszcza tych bogato
porośniętych roślinnością (Potamogeton natans, Eleocharis, sp. Glyceira sp.). Preferuje zbiorniki
okresowo wysychające z czystą wodą. W trakcie godów samce tokują grupowo wydając głosy
przypominające jednostajny, ciągły terkot. Samice składają jaja w niewielkich partiach tworzących
kuliste skupiska.
Po odbyciu godów dorosłe osobniki prowadzą typowo lądowy, nadrzewny tryb życia.
Wykazują aktywność dzienną i zmierzchową. Rzekotka hibernuje w lasach, zagrzebana w norach lub
pod kamieniami i pniami drzew.
W Polsce rzekotka drzewna zamieszkuje lasy liściaste i mieszane oraz ich obrzeża,
zakrzaczone łąki i pastwiska, ogrody, sady i zagajniki.
Jest gatunkiem wpisanym do Załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej oraz chronionym
Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dn. 26 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków
zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz
zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Siedliskowa
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik II
załącznik IV
ochrona ścisła
Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis)
Jaszczurka zwinka jest dość pospolitym gadem zamieszkującym tereny Polski, tym niemniej
została wpisana do aneksu IV Dyrektywy Siedliskowej, gdyż wielkość jej populacji spada. W wielu
krajach Europy jest gatunkiem rzadkim.
Jaszczurka zwinka jest jednym z czterech gatunków jaszczurek zamieszkujących na terenie
Polski. Jej masywne ciało pokrywają ściśle do siebie przylegające łuski. Na grzbiecie są one mniejsze
i szorstkie, brzuch zaś pokrywają większe i gładkie. W sytuacji zagrożenia ogon zostaje odrzucony
jako przynęta dla drapieżnika. Z czasem odrasta do pierwotnej długości. Otwory uszne znajdują się z
tyłu głowy i są łatwo zauważalne. Kończyny jaszczurki są silnie umięśnione a palce długie,
zakończone pazurkami. Samca można odróżnić od samicy po tym, że ma on zielonkawe podbrzusze,
czasem nakrapiane drobnymi plamkami, zaś samica ma szary lub kremowy spód ciała. W okresie
godowym, czyli w maju, samce przybierają intensywną zieloną barwę. Ubarwienie tych gadów jest
bardzo różne. Najczęściej grzbietem biegnie szeroka pręga, często przecinana jakimiś plamkami,
chociaż można też spotkać osobniki bez niej. Po bokach ciała biegną jeszcze dwie pręgi z brązowoczarnych plam. Czasem można spotkać osobniki o jednolitym brązowym kolorze, choć są one dosyć
rzadkie. Młode zwinki po wykluciu się, podobnie jak młode innych jaszczurek, są znacznie ciemniejsze
niż osobniki dorosłe.
Można ją spotkać na nasłonecznionych skarpach, polanach leśnych, na skraju dróg,
wrzosowisk oraz często na słonecznych, południowych nasypach, gdzie też przystępuje do rozrodu.
Jaszczurka zwinka mieszka w jamach, norach gryzoni, pod kamieniami lub korzeniami. Zapada w sen
zimowy od października do marca.
Potencjalne działania ochronne powinny być nakierowane na zapewnienie dogodnych
warunków rozrodu oraz zapewnieniu możliwości migracji gatunku i kontaktu z innymi populacjami.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Siedliskowa
–
PRAWO KRAJOWE
Ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik II
załącznik IV
ochrona ścisła
Pozostałe gatunki płazów i gadów będące pod ochroną ścisłą zgodnie z
Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237).
Żaba śmieszka (Rana ridibunda)
Żaba śmieszka jest największą żabą zieloną. Jej ciało osiąga długość 7-11 cm, jest krępej
budowy, na głowie wyraźnie widoczne błony bębenkowe. Skóra pokryta brodawkami, gruba i
chropowata. Dobrze widoczne fałdy grzbietowe. Na wszystkich kończynach błony pływne, sięgające
końców palców. Grzbiet ma kolor od oliwkowozielonego do ciemnobrązowego. Występują na nim
ciemniejsze plamy o nieregularnych kształtach. Plamy te są cechą gatunkową, umożliwiającą łatwe
odróżnienie żaby śmieszki od innych żab. Brzuch również jest plamisty.
Gatunek zamieszkuje zbiorniki duże i głębokie: jeziora, rzeki, glinianki i żwirownie, unika
zbiorników małych i położonych w lasach. Rzadko podejmuje wędrówki po lądzie. Ze snu zimowego
budzi się pod koniec kwietnia, gody odbywa w maju. W tym okresie można ją również spotkać w
małych, szybko nagrzewających się zbiornikach. Samice składają 3000 – 10000 jaj w kilku kłębach.
Rozwój larwalny trwa 2 -3 miesiące, dojrzałość płciową osiągają po 2 – 3 zimowaniach. Żaby śmieszki
rozpoczynają sen zimowy w październiku. Zimują w wodzie. Ponieważ są bardzo wrażliwe na
niedobór tlenu w wodzie na zimowiska wybierają zbiorniki głębokie, dobrze natlenione. Żywią się
bezkręgowcami, głównie owadami i ślimakami, większe osobniki mogą zjadać również małe kręgowce
np. inne płazy i pisklęta ptaków.
W Polsce żaba śmieszka nie jest płazem pospolitym, lokalnie może być jednak liczna.
Największym zagrożeniem dla niej jest zanieczyszczenie wód rzecznych i jezior.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
PRAWO KRAJOWE
Ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik III
ochrona ścisła
Ropucha szara (Bufo bufo)
Ropucha szara jest jednym z największych rodzimych gatunków płazów. Długość ciała
dorosłych samic dochodzi nawet do 12,5 cm. Samce są wyraźnie mniejsze. Ciało ropuchy jest krępe
oraz masywne, o krótkich nogach. Ubarwienie zmienne- od barwy jasnobrązowej do prawie czarnej.
Skóra pokryta jest gruczołami jadowymi, największe z nich usytuowane są za oczami i zwane
parotydami. Substancja zawarta w gruczołach uwalniana jest pod wpływem mechanicznych bodźców.
W chwili zagrożenia ropuch szara nadyma się i unosi na nogach, dzięki czemu wydaje się jeszcze
większa.
Gody odbywa w kwietniu w większych zbiornikach wodnych, najczęściej stawach. Czasami
wybiera do tego celu mniejsze rzeki i strumienie. Osobniki tego gatunku powracają co roku do tego
samego zbiornika rozrodczego, znajdując go nawet z odległości 4,5 km. Samce w czasie godów
wydają ciche, przytłumione dźwięki. Samica składa do 6000 jaj w sznurach o długości kilku metrów.
Metamorfoza następuje pod koniec maja, na początku czerwca.
Poza okresem godowym gatunek prowadzi wybitnie lądowy tryb życia. Bytuje
w wilgotnym środowisku w lasach, ogrodach, parkach, w zaroślach, często w pobliżu siedzib ludzkich.
Żerują po zmierzchu, w dzień można je spotkać tylko w czasie opadów.
Zimuje w różnego rodzaju zakamarkach- pod kamieniami, w szczelinach ziemnych,
zagrzebane w ściółce w piwnicach.
Gatunek ten jest bardzo plastyczny ekologicznie. Występuje zarówno na nizinach, wyżynach
jak i w górach do 2500 m n. p. m. Ropucha szara może żyć do 40 lat.
Gatunek objęty w Polsce ochroną ścisła (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28
września 2004 r. w sprawie dziko występujących zwierząt objętych ochroną).
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik III
ochrona ścisła
Żaba wodna (Rana esculenta)
Żaba wodna należy do grupy europejskich żab zielonych i jest hybrydą (mieszańcem) między
żabą śmieszką a żabą jeziorkową. Łączy w sobie szereg cech gatunków rodzicielskich, również
morfologicznie wykazuje cechy pośrednie tych dwóch taksonów, choć przypomina bardziej żabę
jeziorkową. Jej ciało jest dość masywne, pysk długi i ostro zakończony, zaś oczy wyraziste, duże i
wystające. Tylne kończyny są długie, o palcach spiętych błoną pławną sięgającą ich końców. Błony
bębenkowe są dobrze widoczne, wielkości nieco mniejszej niż średnice oczu. Skóra żaby wodnej jest
gładka, miejscami lekko granulowana. Grzbiet tej żaby ma zabarwienie zielone (przeważnie
trawiastozielone, rzadziej oliwkowozielone, żółtozielone), czekoladowobrązowe do brązowoszarego.
Wzdłuż linii grzbietu żaby wodnej ciągnie się często jasnozielona smuga. Po bokach ciała znajdują się
grube i wystające fałdy skórne, często zabarwione jasnozłocistobrązowo. Brzuch tej żaby jest biały,
gładki lub delikatnie, szaro cętkowany. Samce posiadają białe lub czarne, parzyste rezonatory i
osiągają długość 5,7 - 9,7 cm, zaś samice 7 - 10,9 cm (wyjątkowo 12 cm).
`
Płaz ten zamieszkuje Europę Środkową i Wschodnią i generalnie jego zasięg
występowania jest podobny do rodzicielskich taksonów. Preferowane siedliska to głównie niziny, choć
spotykana jest także w górach do ok. 1550 m n.p.m. Zamieszkuje większe, obficie zarośnięte
roślinnością stawy, starorzecza, stawy rybne, rzadziej można ją spotkać nad brzegami rzek.
Żaba wodna prowadzi wodno-lądowy tryb życia. Przeważnie przesiaduje na brzegu akwenu.
Zimuje między wrześniem - październikiem a marcem, na lądzie lub w wodzie. Może oddalać się na
około 2,5 km od zbiornika wodnego. Wykazuje skłonność do wędrówek, stąd też kolonizuje nowo
powstałe zbiorniki wodne. Może żyć co najmniej 14 lat. Żywi się głównie owadami, zarówno wodnymi,
jak i lądowymi. Zjada mniejsze żaby i kijanki (również własnego gatunku), małe ryby, traszki, węże,
jaszczurki, ryjówki, gryzonie, pisklęta wróbli i innych ptaków. Okres godowy przypada na koniec
wiosny i początek lata. Samice składają kilka kłębów jaj, w których łączna liczba jaj wynosi od 1700 do
11000 sztuk.
Gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28
września 2004 r. w sprawie dziko występujących zwierząt objętych ochroną).
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik III
ochrona ścisła
Gatunki ssaków z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG)
Nocek duży (Myotis myotis)
Nocek jest największym gatunkiem nietoperza. Prowadzi nocny tryb życia, wylatując na żer ze
swych dziennych schronień dość późno po zachodzie słońca. Zimę (podobnie jak wszystkie
nietoperze) nocek duży przesypia w podziemiach. Preferuje okolice ciepłe stanowiące mozaikę
środowisk z dużym udziałem lasów. Żeruje głównie w lasach i na ich obrzeżach, parkach, sadach,
okazjonalnie na otwartej przestrzeni (np. skoszone łąki). Kolonie rozrodcze nocka dużego
zlokalizowane są w Polsce głównie na obszernych i ciepłych strychach np. kościołów. Schronienia
zimowe to sztolnie, fortyfikacje i jaskinie, preferuje miejsca ciepłe (7 – 12) i wilgotne (85 – 100%).
Gatunek jest wpisany do Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej.
W Polsce północna granica zwartego zasięgu przebiega ukośnie wzdłuż linii Przemyśl –
Koszalin. Poza tą linią znane są nieliczne stanowiska, najczęściej pojedynczych osobników,
wyjątkowo kolonii rozrodczych.
W celu ochrony tego gatunku w lasach powinno zostać ograniczone do minimum lub nawet
zaniechane chemiczne zwalczanie owadów. W okresie hibernacji najważniejszymi siedliskami dla
nocka dużego są jaskinie (zwłaszcza nieudostępnione do zwiedzania) oraz wszelkie duże sztuczne
podziemia (sztuczne jaskinie, forty, duże piwnice, sztolnie). Najważniejsze miejsca zimowania
powinny być objęte ochroną prawną oraz zabezpieczone (kraty, ogrodzenia itp.). Penetracja ludzka
powinna być w nich uniemożliwiona od października do kwietnia.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
Dyrektywa Siedliskowa
EUROBATS
-PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce
KATEGORIE IUCN
Czerwona lista IUCN (1996)
Lista dla Karpat
–
–
załącznik II
załącznik II, załącznik IV
załącznik I
–
ochrona ścisła, ochrona strefowa
–
–
LR/nt
VU
Mopek (Barbastella barbastellus)
Nietoperz średniej wielkości. Futro bardzo długie i gęste, ciemnobrązowe lub czarne, końce
włosów srebrzyste, na brzuchu jaśniejsze. Błony lotne są brązowawe, skrzydła wąskie. Ucho zrośnięte
u nasady, niezbyt długie, bardzo szerokie. Koziołek nożowaty, sięgający połowy długości ucha.
Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny z, czy
bez, chrząstki. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na ok. 1 mm. Przedramię długości 31- 42,5
mm.
Występuje w Europie z wyjątkiem jej północnych krańców, południowej części Półwyspu
Iberyjskiego oraz Bałkanów. W Polsce występuje w całym kraju, chociaż nie był stwierdzony na
Wybrzeżu Bałtyku.
Biologia tego gatunku poznana jest bardzo słabo. Mopek związany jest z lasami. W Polsce
latem spotykane były w budynkach, jednak odnajdywane są bardzo rzadko. Poza Polską mopki
obserwowano w dziuplach, budkach dla ptaków i w budynkach. Inne spotkania w okresie letnim są
również rzadkie. Zimą preferują kryjówki chłodne. Występują we wszelkiego rodzaju podziemiach,
a także w dziuplach drzew. Częste, a w niektórych regionach Polski i liczne, obserwacje z okresu
zimowego stoją w sprzeczności z rzadkością stwierdzeń z okresu letniego. Jest to gatunek osiadły,
sporadycznie odnotowywane przeloty sięgają 180 km.
Odżywiają się motylami nocnymi, rzadziej innymi owadami, chwytanymi w locie. Maksymalny
wiek życia wynosi 21 lat i 9 miesięcy.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Siedliskowa
–
EUROBATS
-PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
KATEGORIE IUCN
Czerwona lista IUCN (1996)
–
Polska czerwona lista
–
Lista dla Karpat
–
załącznik II
załącznik II, załącznik IV
załącznik I
ochrona ścisła, ochrona strefowa
VU
DD
VU
Gatunki ptaków
Gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego
i Rady 2009/147/WE)
Gąsiorek (Lanius collurio)
Ptak z rodziny dzierzbowatych, większy od wróbla. Długość jego ciała wynosi od 16 do 18 cm,
rozpiętość skrzydeł 30 cm, natomiast waga wynosi ok. 30 g.
Gąsiorek jest ptakiem wędrownym. Do Polski przylatuje w maju. Odlatuje najczęściej na
przełomie sierpnia i września. Samiec jest łatwo rozpoznawalny po czarnej masce na popielatej głowie
i rdzawo- brązowym wierzchu ciała. Spód ciała jest z beżowym nalotem. Ogon gąsiorka jest czarny
z białymi skrajami u nasady. Samica posiada podobny schemat ubarwienia, ale z mniejszym
kontrastem, za to z łuskowanym wzorem na spodzie ciała.
Gąsiorek często przesiaduje na odkrytym posterunku, skąd obserwuje okolicę wypatrując
zdobyczy.
Jest gatunkiem mięsożernym i jak na swe niewielkie rozmiary potrafi schwytać zaskakująco
duże ofiary, ledwie ustępujące mu wielkością (głównie owady, ale także małe ptaki, gryzonie oraz
jaszczurki). Często robi zapasy nabijając zdobycz na ciernie lub ostre gałązki.
Teoretycznie można go obserwować na nizinnych obszarach całego kraju. Jego siedliskiem
są skraje lasów i zadrzewień, młodniki, pasy krzaków wśród łąk oraz wzdłuż dróg i rowów. Promień
terytorium gąsiorka wynosi około 200 metrów. Niezbędne atrybuty siedliska dla tego gatunku to
krzewy, otwarta przestrzeń z niską roślinnością trawiastą i miejsca na polowania z czatowni.
Gąsiorek buduje gniazda wewnątrz krzewów lub koron niewysokich drzewek, ze szczególnym
uwzględnieniem krzewów i drzew kolczastych. Rzadko kiedy gniazdo jest umieszczone wyżej niż na
wysokości do 3 m. Za budulec służą gąsiorkowi trawy i korzonki. Wnętrze gniazda jest wyścielone
sierścią i piórami. W gnieździe samica gąsiorka składa 5- 6 jaj o zmiennym zabarwieniu, od białego do
oliwkowego, zawsze z wianuszkiem plamek wokół tępego bieguna.
Zagrożenie dla gąsiorka może stanowić usuwanie krzaczastych zarośli.
Stopień zagrożenia dla populacji polskiej określa się jako niski, natomiast trend populacyjny
jako wzrostowy lub stabilny.
W Polsce gatunek objęty jest ochroną ścisłą.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Ptasia
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik II
załącznik I
ochrona ścisła
Trzmielojad (Pernis apivorus)
Trzmielojad (pszczołojad) (Pernis apivorus)– duży, wędrowny ptak drapieżny z rodziny
jastrzębiowatych, zamieszkujący niemal całą Europę (oprócz północnej Skandynawii i większej części
Wysp Brytyjskich) oraz Azję, od zachodu po środkową Syberię. Zimuje w środkowej Afryce
(podgatunek P. apivorus apivorus) lub południowej Azji (P. apivorus orientalis). W Polsce
rozpowszechniony, ale nieliczny ptak lęgowy.
Widywany zwykle tylko w locie, krążący nad lasem lub wędrujący. Przypomina myszołowa (z
którym nie jest bliżej spokrewniony), ma jednak węższą szyję i smukłą głowę oraz dłuższy ogon z
bardziej zaokrąglonymi rogami. Wierzch szary (u samca) do brunatnego (u samicy), zwykle z
rozjaśnieniami na lotkach 1. rzędu; spód bardzo zmienny, od niemal całkiem ciemnobrunatnego do
prawie czysto białego. Ważnymi cechami ad. są: ogon z szerokim paskiem przed końcowym i dwoma
węższymi u nasady i analogiczny rozkład pasków na spodzie skrzydeł. Samce mają przeważnie szarą
głowę i zwykle słabiej prążkowane lotki niż samice. Bardzo zmienne, rysunek skrzydeł i ogona jest
bardziej regularny, co zwiększa podobieństwo z myszołowem; oprócz odmiennej sylwetki dobrą cechę
stanowią ciemniejsze lotki 2. rzędu, a u osobników jasnych ciemna maska na głowie. Brak też typowej
dla myszołowa jasnej podkowy na piersi.
Długość ciała trzmielojada ok. 50- 60 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 125- 140 cm
Zamieszkują różnego rodzaju lasy; preferuje stare, świetliste drzewostany liściaste i mieszane,
zwłaszcza przylegające do terenów otwartych lub poprzecinane zrębami. Zamieszkuje zarówno tereny
nizinne, jak i pagórkowate czy górskie (z wyjątkiem najwyższych partii gór).
Główne pożywienie to żądłówki - osy, szerszenie, trzmiele. Obserwuje ruchy tych owadów,
dzięki czemu lokalizuje ich gniazda i następnie rozgrzebuje je, żerując nawet przez kilka dni. Może
również poszukiwać pokarmu chodząc po ziemi. Wyjada przede wszystkim larwy i poczwarki, ale
dorosłe osobniki zjadają również imago, odrzucając przed połknięciem odwłok zawierający żądło.
Młode są karmione całymi plastrami z czerwiami z wygrzebanych gniazd owadów, które rozrywa
dziobem i pazurami. Czasami, zwłaszcza wiosną, pieszo poluje na jaszczurki, żaby i duże owady, a
także podloty drobnych ptaków. Późnym latem zjada również owoce.
Trzmielojad wyprowadza jeden lęg w roku na przełomie maja i czerwca.
Gniazdo zakłada na drzewie liściastym lub iglastym, często na skraju lasu. Zajmuje
opuszczone gniazdo innych ptaków drapieżnych lub buduje je samodzielnie. Stosunkowo niewielkie,
charakterystycznie obficie obłożone gałązkami z zielonymi liśćmi brzozy lub osiki.
Samica składa 1- 2 jaja koloru żółtobiałego, niemal całkowicie pokryte rdzawobrązowymi
plamami i rozmazami, o średnich wymiarach 50x41 cm i wadze 49 g. Drugie jajo składane jest po 3
dniach od złożenia pierwszego. Jaja wysiadywane są przez okres około 30- 35 dni przez obydwoje
rodziców.
W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą.
Europejską populację trzmielojada szacuje się na ok. 70 tys. par, a polską- na ok. 2 tys. par.
Liczebność i zagęszczenie populacji są zmienne z roku na rok, zależnie od dostępności pokarmu.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Ptasia
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik II
załącznik I
ochrona ścisła
Błotniak stawowy (Circus aeruginosus)
Jest to największy z europejskich błotniaków o krępej, jak na błotniaka, sylwetce. Obie płcie są
ciemno ubarwione, a dorosły samiec jest brązowy z popielatymi partiami na skrzydłach i ogonie.
Natomiast samica jest cała brunatna, a jedynie głowę i ramiona ma żółto- kremowe.
Błotniaki stawowe gnieżdżą się głównie na stawach. W pasach szuwarów trzcinowych, często
nawet w niewielkich kępach pałki i trzciny, zakładają gniazda. Jest to najpospolitszy drapieżny ptak
nadwodny i występuje we wszystkich większych kompleksach stawowych.
Pod koniec września błotniaki rozpoczynają wędrówkę na zimowiska i można je zobaczyć w
wielu miejscach nad wodą. Młode błotniaki krążą nad trzcinami i przy styku szuwarów z otwartym
lustrem wody, gdzie próbują samodzielnie polować. Pod koniec lipca ostatnie młode ptaki opuszczają
gniazda. Są one ubarwione jednolicie ciemnobrązowo, a na głowie mają rudą czapeczkę.
Błotniaki wybierają się na obfitujące w pokarm zimowiska. W Polsce w sezonie lęgowym żywią
się różnym pokarmem. Samiec i samica latają zdobywać pokarm w inne, tylko sobie znane miejsca.
Samiec lata nad pola i łąki, gdzie chwyta nornice i myszy. Natomiast trochę większa samica lata nad
stawami i chwyta młode łyski oraz kaczki. To ciekawe zachowanie, stwierdzone właśnie u błotniaka
stawowego, było pierwszym odkryciem takiego podziału ról u ptaków drapieżnych. Rodzice dzielą
między siebie również teren wokół gniazda, gdzie zdobywają pokarm dla piskląt.
Błotniaki stawowe w czasie przelotów jesiennych rzadko się odzywają. Jedynie w czasie
wiosennych toków głośno gwiżdżą. Również młode ptaki w gnieździe są hałaśliwe, szczególnie gdy
samica przyleci do gniazda z pokarmem.
Polskie błotniaki lecą na zimowiska afrykańskie i tam spędzają całą zimę. Pojawiają się
ponownie już pod koniec marca. Pierwsze przylatują samce, które wyszukują miejsca pod budowę
gniazda. W Polsce występuje około 2 tysięcy par lęgowych błotniaka stawowego. Błotniak stawowy,
jak wszystkie ptaki drapieżne, objęty jest w Polsce ochroną gatunkową.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
załącznik II
Dyrektywa Ptasia
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce
–
załącznik I
–
ochrona ścisła
Żuraw (Grus grus)
Żuraw to duży ptak z rodziny żurawiowatych, zamieszkujący północną i środkową część
Eurazji. Zimuje na Półwyspie Iberyjskim, w Afryce Północnej i zachodniej Azji. W Polsce jest
nielicznym ptakiem lęgowym niżu (5-6 tys. par). Warmię i Mazury zasiedla 30% populacji lęgowej
Polski.
Sylwetka żurawia jest wysmukła, wyprostowana. Jest on większy od bociana, o popielatym
upierzeniu, końcówki skrzydeł są czarne. Charakterystyczną ozdobą jest ogon utworzony z
wydłużonych, pokarbowanych lotek, zwisających w kształcie pióropusza. Górna część głowy jest
koloru karminowego, boki białe, czoło i przód długiej szyi czarne.
Podczas przelotów stada lecą w kluczach i wydają głośny "klangor", przypominający głos
trąbki, słyszalny w promieniu kilku kilometrów. W locie żuraw wyciąga szyję i nogi podobnie jak
bocian. Przy poruszaniu się po powierzchni ziemi wykonuje płynne, powolne ruchy. Żuraw jest bardzo
płochliwy i czujny.
Wymiary średnie: długość ciała 140 cm, rozpiętość skrzydeł do 240 cm, waga 5- 6 kg.
Żuraw zamieszkuje rozległe bagna, torfowiska, wrzosowiska nad jeziorami i starorzeczami, w
oddaleniu od siedzib ludzkich, ale żeruje także na łąkach i polach uprawnych.
Gniazdo buduje zawsze na ziemi, z bezładnie ułożonego materiału w postaci zbutwiałych
roślin, o średnicy ok. 80 cm. Wyprowadza jeden lęg w roku w połowie kwietnia. Zniesienie składa się
przeważnie z 2 jaj o średnich wymiarach 98x63 mm, silnie wydłużonych, o tle szarozielonym lub
szarożółtym. Jaja wysiadują obydwoje rodzice przez okres ok. 30 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po
ok. 65 dniach.
Żurawie to ptaki wszystkożerne, spożywają gryzonie, różne nasiona oraz owady.
Gatunek jest objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wskazana jest ochrona terenów podmokłych
oraz bagiennych. Ostatnio żuraw zwiększa swoją liczebność. Światowa populacja żurawia
zwyczajnego jest szacowana na 210- 250 tys. osobników. Obecnie znane są dwa podgatunki: Grus
grus grus (Linnaeus [1758]) oraz Grus grus lilfordi (Sharpe [1894]).
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Ptasia
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik II
załącznik I
ochrona ścisła
Jarzębatka (Sylvia nisoria)
Jarzębatka (pokrzewka jarzębata, gajówka jarzębata) (Sylvia nisoria (Bechstein, 1795)) niewielki ptak wędrowny z rodziny pokrzewkowatych. Występuje w Europie na wschód od Renu, aż po
Ural. Na północy granica zasięgu przebiega przez południową część Półwyspu Skandynawskiego oraz
w środkowej Azji. Zimuje we wschodniej Afryce. Przelatuje w kwietniu - maju oraz sierpniu - wrześniu.
W Polsce nieliczny ptak lęgowy niżu.
Jarzębatka to największa z pokrzewek. Samiec ubarwieniem przypomina jastrzębia i jak on
posiada żółte tęczówki, co nadaje jej charakterystyczny wyraz i stąd też jej nazwa "jarzębatka".
Wierzch ciała popielaty, od spodu brudnobiały z szarobrązowym prążkowaniem. Lotki i sterówki
ciemnobrązowe, biało obrzeżone. Samice ubarwione bardziej jednolicie, brązowe, na brzuchu mniej
prążkowane. Młode w ogóle bez prążkowania.
Wymiary średnie – długość ciała ok. 16 cm, rozpiętość skrzydeł 27 cm, waga ok. 30 g
Zamieszkuje niewielkie skupiska krzewów i bujnej roślinności zielnej, nadrzeczne łąki,
zakrzewione miedze, zadrzewienia śródpolne. Unika sąsiedztwa siedzib ludzkich. Często występuje w
tym samych miejscach, co gąsiorek.
Gniazdo zakłada zawsze w miejscu dobrze nasłonecznionym, umieszczone w bocznych,
gęstych gałązkach krzewu na wysokości 3- 60 cm nad ziemią, bardzo dobrze osłonięte. Przeważnie
dwa lęgi w roku, z czego pierwszy pod koniec maja, a następny pod koniec czerwca. Składa 3- 5 jaj o
średnich wymiarach 21x15,5 mm, białych lub z lekkim odcieniem szarozielonym i nielicznymi
jasnoszarymi lub szarofioletowymi plamami. Wysiadywanie od złożenia ostatniego jaja trwa 14- 15 dni.
Ptaki często wysiadują jajo kukułki. Pisklęta opuszczają gniazdo po 14- 16 dniach.
Pożywienie jarzębatki to owady, ich larwy i poczwarki zbierane na gałązkach drzew i krzewów,
jesienią również jagody.
Objęta ochroną gatunkową. Z uwagi na nieliczne występowanie wymaga ochrony biotopów
lęgowych.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Ptasia
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik III
załącznik I
ochrona ścisła
Bocian czarny (Ciconia nigra)
Bocian czarny to duży ptak brodzący z rodziny bocianowatych, zamieszkujący Eurazję między
60°N a 35°N (poza pustyniami Azji Środkowej). Izolowane populacje występują również na Półwyspie
Iberyjskim oraz w środkowej i południowej Afryce. Zimuje w południowej i wschodniej Afryce oraz
południowej Azji.
Bocian czarny ma upierzenie czarne z metalicznym, zielonkawym i purpurowym połyskiem.
Brzuch i pierś są natomiast białe. Dorosłe ptaki mają dziób i nogi czerwone, natomiast u ptaków
młodocianych te części ciała są zielonoszare i bladoróżowe. Z uwagi na słabo rozwinięte mięśnie
piersiowe częściej posługuje się lotem szybowcowym. W locie szyja wyciągnięta jest naprzód.
W przeciwieństwie do bociana białego unika sąsiedztwa siedzib ludzkich i jest ptakiem bardzo
płochliwym.
Wymiary średnie – długość ciała ok. 87 cm, rozpiętość skrzydeł 190 cm, waga ok. 3 kg.
Zasiedla rozległe, stare, podmokłe drzewostany w pobliżu wód i bagien. Otwartych przestrzeni
unika.
Gniazdo zakłada zawsze na wysokim drzewie, przeważnie liściastym, w pobliżu rozlewiska
wodnego lub bagna, w głębi drzewostanu. Średnica zewnętrzna gniazda waha się od 1 do 1,5 m. Jaja
są różnobiegunowe, bardzo mało wydłużone, raczej pękate o barwie białej z lekkim odcieniem
niebieskawym, składane pod koniec kwietnia lub na początku maja w liczbie od 3-4 o średnich
wymiarach 66x49 mm. Jaja składane są w odstępach dwudniowych, wysiadywane są od zniesienia
pierwszego jaja przez okres 35- 45 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po 6075 dniach.
Pożywienie bociana czarnego stanowią głównie żaby i drobne ryby jak piskorze, ślizy oraz
karasie.
Z uwagi na nieliczne występowanie objęty ścisłą ochroną gatunkową.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Ptasia
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik II
załącznik I
ochrona ścisła
Bocian biały (Ciconia ciconia)
Pierwotnie był gatunkiem bardziej związanym z terenami leśnymi. Obecnie zamieszkuje
tereny trawiaste, stepy, sawanny, tereny uprawne (często blisko zbiorników wodnych), tereny
bagienne, wilgotne lub okresowo zalewane łąki i pastwiska, okolice jezior i laguny. Gatunek lubi
rozproszone drzewa, na których może gniazdować lub nocować. Występuje głównie na nizinach,
rzadko na wyżynach (maksymalnie do 3500 m n.p.m. na Kaukazie). Unika terenów zimnych,
o częstych opadach atmosferycznych, obszarów wysoko położonych i o gęstej roślinności
(np. trzcinowisk i gęstych lasów). Często wybiera osiedla ludzkie lub ich sąsiedztwo, przeważnie w
rejonach z rozległymi dolinami rzecznymi i wilgotnymi łąkami. Pojawia się na wysypiskach śmieci.
W przeciwieństwie do bociana czarnego nie unika siedzib ludzkich i często gnieździ się nawet
w środku wsi.
Bocian jest ptakiem mięsożernym. Żywi się owadami, głównie pasikonikami i chrząszczami,
ale również jaszczurkami, wężami, pisklęta i wyjątkowo małymi zającami. W latach obfitujących w
myszy i norniki zjada prawie wyłącznie te gryzonie, przez co jest ptakiem pożytecznym z punktu
widzenia rolników. Mimo popularnych opowieści bocian biały rzadko je żaby, jeżeli do wyboru ma inne
rodzaje pokarmu. W okresie lęgowym staje się mało wybredny i aby wykarmić szybko rosnące młode
łapie każde zwierzę, które jest w stanie połknąć.
Bocian biały, nie jest gatunkiem globalnie zagrożonym wyginięciem, chociaż od stu lat
znacznie zmniejszył swą liczebność w wielu obszarach północnej i zachodniej Europy (Dania, Szwecja
i Włochy). Z uwagi na spadającą liczebność występowania gatunek został objęty programem
ochronnym koordynowanym przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody "pro Natura" (Program
Ochrony Bociana Białego i Jego Siedlisk). Podczas VI międzynarodowego spisu bociana białego
z 2004 roku, liczebność gatunku oceniono na ok. 230 tysięcy par, najliczniej gnieździ się na terenie
Polski (ok. 52,5 tysiąca par w wieku rozrodczym, ok. 23% światowej populacji), Hiszpanii, Ukrainy,
Białorusi, Litwy i Łotwy. Przyczynami spadku liczebności mogą być zmiany klimatyczne, osuszanie
terenów podmokłych i stosowanie pestycydów w rolnictwie.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Ptasia
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik II
załącznik I
ochrona ścisła
Błotniak łąkowy (Circus pygargus)
Jest bardzo podobny do błotniaka zbożowego. Błotniak łąkowy jest jednak nieznacznie
mniejszy i bardziej smukły. Również i w przypadku tego błotniaka, samiec jest cały popielaty, jednak
ma ciemne paski na skrzydłach, które poza inną sylwetką pozwalają na odróżnienie tych dwóch
błotniaków.
We wrześniu błotniaki łąkowe przelatują przez Górny Śląsk i można je zaobserwować nad
polami i łąkami. Pojawiają się także na obrzeżach większych zbiorników wodnych, ale w większości
przypadków są to pojedyncze ptaki.
Z daleka można je poznać po chybotliwym locie nisko nad ziemią. W locie tym trzymają
skrzydła podniesione do góry tak, że układają się one nie płasko, ale w kształcie litery V. Jest to cecha
charakterystyczna dla wszystkich błotniaków.
Błotniak łąkowy jest liczniejszym ptakiem lęgowym w Polsce niż inne błotniaki. Choć lęgnie się
go około 300- 400 par, to jest gatunkiem zagrożonym i również został zapisany w Polskiej Czerwonej
Księdze Zwierząt.
Gatunek ten potrafi przystosować się do zmieniających się warunków środowiskowych. Do
lęgów preferuje naturalne siedliska, takie jak: torfowiska, bagna i wilgotne łąki zarośnięte trzciną.
Jednak coraz częściej gnieździ się także w uprawach rolnych, w zbożach i w rzepaku. W naturalnych
siedliskach przystępuje do lęgów głównie we wschodniej Polsce, natomiast wśród upraw gnieździ się
na mocno przekształconym Śląsku.
Błotniaki łąkowe odzywają się przede wszystkim w okresie wysiadywania jaj i podczas toków
i są to proste, ale czasami głośne gwizdy.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Ptasia
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik II
załącznik I
ochrona ścisła
Bielik (Haliaeetus albicilla)
Jest to duży ptak drapieżny należący do rodziny jastrzębiowatych. Długość ciała wynosi ok. 85
– 95 cm, a rozpiętość skrzydeł ok. 220 – 240 cm. Samice są nieznacznie większe od samców, lecz w
upierzeniu nie ma różnic między płciami. Grzbiet i brzuch ciemnobrunatne. U dorosłych ptaków głowa i
szyja jasna. Ptaki młode są całe ciemnobrunatne. Ogon krótki, układający się w wachlarz, klinowaty, z
każdym rokiem staje się jaśniejszy, by po 5 - 6 latach stać się śnieżnobiały. Dziób ciemny u młodych,
jaśnieje z wiekiem do jasnożółtego lub koloru kości słoniowej, woskówka żółta. Nogi żółte, skok do
połowy nieopierzony.
Gatunek ten gniazduje zazwyczaj w większych lasach, w sąsiedztwie zbiorników wodnych lub
wybrzeży morskich. Ścisłe powiązanie ze środowiskiem leśnym, jak i wodnym związane jest ze
zdobywaniem pokarmu. Preferuje tereny o urozmaiconym krajobrazie, z jeziorami, rzekami, stawami
położonymi często wśród lasów lub w ich pobliżu. Olbrzymie gniazda bielik buduje na starych,
potężnych drzewach mogących utrzymać ich ciężar (zazwyczaj sosnach). Ich początkowa wielkość
osiąga 1 m średnicy przy wysokości około 2 m. Wyściełane najczęściej mchem, zielonymi gałązkami
gniazdo umieszczone jest na wysokości 10 do 20 m, często jeszcze wyżej. W ciągu roku wyprowadza
jeden lęg, składając dwa jaja (rzadko od 1 do 4) w marcu lub kwietniu. Jaja wysiadywane są przez
okres około 40 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 70 dniach.
Podstawowym źródłem pokarmu bielika są ryby. Ich procentowy udział wśród wszystkich
schwytanych ofiar może stanowić od 70 do 93%. Łowi przede wszystkim leszcze, szczupaki, rzadziej
płocie, karasie i wzdręgi. Ryby chwyta z powierzchni wody, atakując z powietrza, a czasami nawet w
niej brodząc. Z powierzchni wody zbiera również martwe ryby. Poza tym poluje na ptactwo wodne i
ssaki; chętnie żywi się też padliną. Wśród ptaków często jego łupem stają się łyski.
Bielik poluje na ptaki wykorzystując częściej element zaskoczenia niż zwinności. Często para
współpracuje w polowaniu, zmuszając ptactwo wodne do ciągłego nurkowania. Wyczerpane
przebywaniem pod wodą ptaki stają się łatwym łupem. Bieliki odbierają zdobycz również innym
gatunkom ptaków np. rybołowom.
Bielik jest bardzo nielicznym ptakiem lęgowym, występuje przede wszystkim na północnych i
zachodnich obszarach naszego kraju, bogatych w zbiorniki wodne. Do głównych rejonów
występowania zalicza się głównie pojezierza: Mazurskie, Pomorskie i Wielkopolskie, ponadto
występuje na Nizinie Śląskiej, Polesiu Lubelskim i w Kotlinie Sandomierskiej. Najliczniejsza populacja
znajduje się obecnie na Pomorzu Zachodnim.
W Polsce gatunek ten jest częściowo osiadły, a zimujące osobniki spotyka się regularnie w
całym kraju. Najliczniej na terenie naszego kraju, na zimowiskach, bieliki koncentrują się w rejonie
Zalewu Szczecińskiego.
Do dzisiejszych czynników negatywnie wpływających na populację tego gatunku należałoby
zaliczyć wpływ rozwijającej się wciąż turystyki, szczególnie nad zbiornikami wodnymi, zagrażającej
miejscom lęgowym i żerowiskowym bielika, oraz małą ilość odpowiednich starych drzew, mogących
utrzymać tak duże gniazda.
W obecnym wymiarze, zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Środowiska z
2004 bielik zaliczany jest do tzw. gatunków wczesnych, z terminem ochrony w strefach okresowych od
1 I do 31 VII, dla których ochrona ma pierwszeństwo przed gospodarką rolną, leśną lub rybacką.
Strefa ochrony całorocznej wokół gniazd wynosi 200 m, a okresowej 500 m.
Do głównych przyczyn decydujących o spadku liczebności bielika w XIX i XX wieku należało
przede wszystkim prześladowanie, w tym wykładanie zatrutych „przynęt”, a także szczególnie
nasilające się w XX wieku zmiany siedliskowe i stosowanie pestycydów. Warto zaznaczyć, iż do końca
XIX w. bielik zanikł na większości ziem polskich. Odbudowa populacji tego gatunku była możliwa
głównie dzięki objęciu go ochroną czynną, poprawie jakości środowiska, a także próbom reintrodukcji.
Obecnie w Europie najważniejszą ostoją bielika jest Półwysep Skandynawski, a liczebność całej
populacji europejskiej szacowana jest na 4000 do 4700 par. Również w Polsce ocenia się, iż w
przeciągu 100 ostatnich lat, jego populacja wzrosła 25-krotnie, w tym dwukrotnie w ciągu ostatniego
dziesięciolecia. Na taki stan wpływała nie tylko zwiększająca się dostępność preferowanych siedlisk
lęgowych, ale przede wszystkim wprowadzona ochrona strefowa.
Główny areał lęgowy bielika obejmuje Zalew Wiślany oraz Wysoczyznę Elblaską. Na tych
obszarach lęgowa populacja liczyć może nawet 13 stanowisk (Goc i in. 2004, Sikora 2007).
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Ptasia
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik II
załącznik I
ochrona ścisła
Lerka (Lullula arborea)
Lerka (skowronek borowy) (Lullula arborea) jest małym ptakiem z rodziny skowronków,
zamieszkującym Europę, Bliski Wschód i góry Afryki Północnej. Populacje zachodnie lerki są osiadłe,
wschodnie zaś wędrują zimą bardziej na południe (przeloty III- IV i IX- XI). W Polsce jest to nieliczny
(lokalnie średnio liczny) ptak lęgowy.
Lerka jest mniejsza od skowronka, o upierzeniu nieco bardziej urozmaiconym. Obie płcie są
ubarwione jednakowo. Upierzenie lerki jest brązowe lub brudnożółte z intensywnym, ciemniejszym
kreskowaniem. Spód jest brudnobiały, na piersi brązowo kreskowany, niżej jednolity. Na głowie
występuje maleńki czubek. Policzki są szarobrązowe, jasno obramowane. Na brzegach skrzydeł
występuje czarno- biały rysunek.
Wymiary średnie: długość ciała ok. 15 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 30 cm, waga ok. 25 g.
Zamieszkuje miejsca o silnym nasłonecznieniu, obrzeża suchych borów, zręby i uprawy leśne.
Gniazdo buduje na ziemi w miejscu dobrze nasłonecznionym, pośród niezbyt gęstej
roślinności zielnej, lecz dobrze osłonięte. Lerka wyprowadza dwa lęgi w roku: w połowie kwietnia i w
czerwcu. W zniesieniu występuje 4- 5 jaj o średnich wymiarach 21x16 mm, z tłem białym lub
szarawym, z gęstymi i drobnymi plamkami w kolorze brązowym. Pisklęta opuszczają gniazdo po 1415 dniach.
Pożywienie lerki stanowią drobne owady, a tylko wyjątkowo nasiona traw i chwastów.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Ptasia
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
Polska Czerwona Księga Zwierząt –
załącznik III
załącznik I
ochrona ścisła, wymaga ochrony czynnej
VU gatunek narażony na wyginięcie
Derkacz (Crex crex)
Derkacz (Crex crex) - średni ptak z rodziny chruścieli, zamieszkujący Europę poza jej
północno-wschodnią częścią oraz Azję po Zabajkale, Iran i Chiny. Zimuje w Afryce na południe od
Sudanu. W Polsce nieliczny ptak lęgowy. Gnieździ się w całym kraju, jednak jest to rozkład
nierównomierny: liczniejszy jest na północy i wschodzie. Większość obserwacji dotyczy jedynie jego
charakterystycznego głosu, ponieważ jest to ptak bardzo płochliwy, o skrytym trybie życia.
Cechą gatunku jest brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. Wierzch ciała rdzawobrązowy z
ciemnymi, podłużnymi plamami. Boki głowy, szyja bez karku i pierś popielatoniebieskie, z delikatnym
brązowawym nalotem. Boki w płowordzawe poprzeczne prążki. Młode wyglądają identycznie jak
dorosłe, lecz są ogólnie bardziej brązowe.
Głos to donośny, dwusylabowy terkot, przypominający "der der" (stąd polska nazwa) lub
"kreks kreks" (stąd nazwa łacińska).
Wymiary średnie– długość ciała ok. 24- 30 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 40- 50 cm, waga ok.
120- 160 g.
Derkacz zamieszkuje wilgotne łąki z wysoką roślinnością zielną i kępami krzewów, zalewowe
doliny rzeczne, pola uprawne oraz suchsze miejsca na bagnach. Promień terytorium wynosi około 100
metrów. Zasadniczo występuje na nizinach, jednak na Kaukazie i w Ałtaju zamieszkuje piętro hal do
3000 m n.p.m.
Gniazdo buduje na ziemi, pod osłoną roślin zielnych lub wewnątrz krzewu. W ciągu roku
wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu - sierpniu 8 do 14 jaj. Jaja wysiadywane są przez okres
16-21 dni przez samicę (istnieją niepotwierdzone doniesienia o współudziale samca). Rodzice karmią
pisklęta tylko przez pierwsze 3 do 4 dni życia. Młode osiągają umiejętność latania w wieku ok. 6
tygodni.
Pożywienie derkaczy stanowią owady i inne małe zwierzęta oraz nasiona i części zielone
roślin.
Zagrożeniem da gatunku może być naturalna sukcesja drzew i krzewów na opuszczonych
terenach łąkowych oraz zmiana stosunków wodnych.
Stopień zagrożenia polskiej populacji derkacza określa się jako niski, trend populacyjny jest
wzrostowy.
Objęty ochroną gatunkową ścisłą.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Ptasia
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik II
załącznik I
ochrona ścisła
Bocian czarny (Ciconia nigra)
Jest dużym ptakiem brodzącym z rodziny bocianowatych, zamieszkującym Eurazję między
60°N a 35°N (poza pustyniami Azji Środkowej). Izolowane populacje występują również na Półwyspie
Iberyjskim oraz w środkowej i południowej Afryce. Zimuje w południowej i wschodniej Afryce i
południowej Azji.
Bocian czarny ma upierzenie czarne z metalicznym, zielonkawym i purpurowym połyskiem.
Brzuch i pierś są białe. Dorosłe ptaki mają dziób i nogi czerwone, natomiast u ptaków młodocianych te
części ciała są zielonoszare i bladoróżowe. Z uwagi na słabo rozwinięte mięśnie piersiowe częściej
posługuje się lotem szybowcowym. W locie szyja jest wyciągnięta naprzód. W przeciwieństwie do
bociana białego unika sąsiedztwa siedzib ludzkich i jest ptakiem bardzo płochliwym.
Wymiary średnie – długość ciała ok. 87 cm, rozpiętość skrzydeł 190 cm, waga ok.
3 kg.
Zasiedla rozległe, stare, podmokłe drzewostany w pobliżu wód i bagien.
Gniazdo zakłada zawsze na wysokim drzewie, przeważnie liściastym, w pobliżu rozlewiska
wodnego lub bagna, w głębi drzewostanu. Średnica zewnętrzna od 1-1,5 m. Jaja są różnobiegunowe,
bardzo mało wydłużone, raczej pękate o barwie białej z lekkim odcieniem niebieskawym, składane
pod koniec kwietnia lub na początku maja w liczbie od 3-4 o średnich wymiarach 66x49 mm. Jaja
składane są w odstępach dwudniowych wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres
35-45 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po 60-75 dniach.
Pożywienie to głównie żaby i drobne ryby jak piskorze, ślizy i karasie.
Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej,
którego nie dotyczą zwolnienia od zakazów wynikające z wykonywania czynności związanych z
prowadzeniem racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej, wymagający ustalenia stref ochrony
ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania (Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237). Status
zagrożenia w Europie: R gatunek zagrożony z racji rzadkiego występowania.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Ptasia
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik II
załącznik I
ochrona ścisła, wymagający ochrony czynnej
Zimorodek Alcedo atthis
Jest to niewielki ptak drapieżny z rodziny zimorodkowatych, zamieszkujący w południowej i
środkowej Europie, północnej Afryce i południowej Azji w pasie od Dekanu po Archipelag Malajski. Nie
odbywa regularnych wędrówek, pojedyncze osobniki zimują nad niezamarzającymi zbiornikami,
pozostałe przelatują do południowej części areału lęgowego.
Zimorodek uważany jest za jednego z najpiękniejszych ptaków w Polsce. Głowa i grzbiet
zimorodka są niebieskie z zielonym, metalicznym połyskiem, zaś środek grzbietu i sterówki błękitne.
Ptak posiada białe ubarwienie gardła i policzków. Lotki są ciemne, zewnętrzne chorągiewki niebieskozielone. Spód ciała jest cynamonowy. Dziób zimorodka ma kolor szary, nogi zaś są czerwone.
Biotopem zimorodka są czyste, śródlądowe wody o stromych brzegach, z których zwisają
korzenie lub gałęzie mogące służyć jako punkty obserwacyjne. Zimorodek buduje gniazda w
wygrzebanej w urwisku norze, czasem dość daleko od brzegu.
W ciągu roku wyprowadza jeden lub dwa lęgi, składając od kwietnia do lipca 6 do 8 jaj. Jaja
wysiadywane są przez okres 19 do 21 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po
22 - 27 dniach. Swoje główne pożywienie - ryby, łapie nurkując pionowo w dół w potokach i rzekach.
Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej
(Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237). Status zagrożenia w Europie: D gatunek zagrożony z racji
zmniejszania się liczebności populacji.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
–
Dyrektywa Ptasia
–
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce –
załącznik II
załącznik I
ochrona ścisła, wymagający ochrony czynnej
Gatunki roślin naczyniowych wymagających szczególnej troski
Kopytnik pospolity (Asarum europaeum L.)
Gatunek byliny należący do rodziny kokornakowatych. Jedyny europejski przedstawiciel
rodzaju kopytnik (Asarum L.) i zarazem gatunek typowy rodzaju. Występuje w żyznych lasach
środkowej i południowej Europy oraz na Syberii. W Polsce gatunek rodzimy, pospolity na terenie
całego obszaru, z wyjątkiem jego północno-zachodniej części.
Występuje w Europie środkowej i południowej. Na zachodzie sięga do Francji, na północy
granica zasięgu biegnie przez Niemcy, Polskę, dalej przez kraje nadbałtyckie, południową Finlandię i
północną Rosję. Na wschodzie sięga po dolinę Wołgi, z izolowanymi stanowiskami w rejonie gór
Ałtaju. Na południu granica biegnie przez północne krańce Turcji, północną Grecję i środkowe Włochy.
Hemikryptofit, występuje w cienistych lasach i zaroślach, zwłaszcza liściastych, często w
towarzystwie leszczyny pospolitej. Kopytnik wymaga gleb żyznych, umiarkowanie wilgotnych,
próchniczych, z próchnicą typu mull, o odczynie zasadowym, bogatych w węglan wapnia. Jest rośliną
cieniolubną (skiofitem). W górach występuje licznie w reglu dolnym, sporadycznie pojawia się także w
reglu górnym. W Tatrach sięga do 1540 m n.p.m., choć liczniejsze stanowiska kończą się na
wysokości 1200 m n.p.m.
Roślina niska, płożąca się po ziemi, osiąga 10–15 cm wysokości. Ze względu na kłączowy
wzrost kopytnik jest przykładem rośliny modułowej – każdy z osobników (genetów) tworzy
rozgałęzienia wyglądające jak odrębne rośliny (ramety), które z czasem usamodzielniają się po utracie
połączenia z kłączem macierzystym. Liczba ramet tworząca poszczególne osobniki zależy od ich
wieku i warunków siedliskowych.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO KRAJOWE
Ochrona gatunkowa w Polsce –
gatunek objęty ochroną częściową
Konwalia majowa (Convallaria majalis L.)
Gatunek byliny kłączowej z monotypowego rodzaju konwalia (Convallaria L.). Konwalia jest
rośliną leczniczą i popularną rośliną ozdobną, której głównym walorem są niewielkie kwiaty o
charakterystycznym zapachu i dzwonkowatym kształcie. W Polsce rośnie w prześwietlonych lasach
liściastych lub mieszanych, przeważnie w zaroślach, tworząc często duże skupiska, poza tym jest
także uprawiana.
Konwalia majowa występuje na półkuli północnej na obszarach o klimacie umiarkowanym.
Zasięg obejmuje niemal całą Europę, środkową i północną Azję (po Koreę i Japonię na wschodzie
oraz Birmę na południu). Jedna z odmian (wyróżniana przez niektórych systematyków w randze
odrębnego gatunku) znana jest także z terenów górskich we wschodniej części Ameryki Północnej. W
Polsce jest to gatunek rodzimy spotykany w lasach na terenie niemal całego kraju. Występuje
powszechnie zwłaszcza w północno-wschodniej części kraju, gdzie porasta duże powierzchnie, a
rośliny wyróżniają się odpornością i żywotnością. Gatunek ten miejscami występuje na nielicznych
stanowiskach np. w niektórych obszarach Ziemi Lubuskiej i Mazowsza, brak go niemal zupełnie w
wyższych partiach gór. Zarówno w obrębie zasięgu, jak i poza nim konwalia majowa jest uprawiana w
ogrodach i parkach, popularna w uprawie jest także w Polsce.
Konwalia posiada podziemne mocno rozrastające się na boki kłącza, których rozwój pozwala
jej tworzyć gęste kępy. Z kłączy wyrastają pojedyncze pędy kwiatowe, do wysokości 30 cm., otulone u
nasady pochwami dwóch lub trzech dużych, szerokolancetowatych liści. Pęd kwiatowy zakończony
jednostronnym gronem białych kwiatów, dzwonkowatych, zrosłopłatkowych, o przyjemnym zapachu.
Owocem jest czerwona kulista jagoda.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO KRAJOWE
Ochrona gatunkowa w Polsce –
ochrona częściowa
Kruszyna pospolita (Frangula alnus Mill.)
Gatunek krzewu należący do rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae). W Polsce występuje
pospolicie na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Status gatunku we florze Polski: gatunek
rodzimy.
Gatunek występuje na obszarze od północno-zachodniej Afryki (północna część Maroka,
Algierii i Tunezji), poprzez całą Europę, Azję Mniejszą, północną część Syrii, Iraku, Iranu po północną i
środkową Azję (Kazachstan, Sinciang). Gatunek zawleczony i inwazyjny w Stanach Zjednoczonych (w
szeregu stanach uznany za chwast) oraz w Kanadzie. W Polsce roślina pospolita na niemal całym
obszarze, rzadsza jedynie w rejonie Podhala i w wyższych partiach gór. Najwyższe stanowisko
podawane jest z Bieszczadów Zachodnich z wysokości 870 m n.p.m.
Nanofanerofit. Występuje w podszyciu rozmaitych zbiorowisk leśnych od suchych borów
iglastych, poprzez różne lasy mieszane i liściaste, do bagiennych olsów. Rośnie także na torfowiskach
i mokrych łąkach. Na niektórych siedliskach (np. w acydofilnym lesie brzozowo-dębowym) rośnie
często bardzo licznie. Preferuje miejsca wilgotne i kwaśne, choć spotykana jest na glebach o różnym
odczynie od pH 3,5 do 8,0. Dobrze znosi ocienienie. Przedprątne kwiaty kwitną od maja do września.
Zapylana jest przez owady (lub jest samopylna).
Kruszyna pospolita wyrasta do 4 a nawet 5 m wysokości. Liście ogonkowe, zebrane na
końcach gałązek, owalne, całobrzegie, ostro zakończone i spodem jaśniejsze. Kwiaty małe,
niepozorne, pięciokrotne, zielonkawobiałe, na krótkich i cienkich szypułkach wyrastających koło
nasady liści. Owoce okrągłe, czerwone i czerniejące.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO KRAJOWE
Ochrona gatunkowa w Polsce –
ochrona częściowa
Marzanka wonna (Galium odoratum)
Bylina z rodziny marzanowatych występująca w liściastych lasach Europy i północnej Afryki.
W Polsce występuje na niżu i w dolnych partiach gór. Jest jednym z około 90 gatunków tych roślin
występujących na wszystkich kontynentach.
Roślina wieloletnia, o cienkim, pełzającym kłączu, z którego wyrastają czterokanciaste nagie i
lśniące pędy osiągające 15-50 cm długości. Liście, od czterech do dziewięciu, w okółkach, wąskie,
brzegiem i spodem wzdłuż nerwów maleńkie, w górę zwrócone zadziorki. Kwiaty drobne, białe,
zebrane w luźne podbaldachy. Owoce kulistawe i kolczaste od 2-3 mm długości.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO KRAJOWE
Ochrona gatunkowa w Polsce –
ochrona częściowa
Bluszcz pospolity (Hedera helix L.)
Gatunek wiecznie zielonego pnącza należący do rodziny araliowatych (Araliaceae). Gatunek
typowy dla rodzaju bluszcz (Hedera). Jest jedynym przedstawicielem rodziny araliowatych we florze
Polski i jedynym pnączem o liściach zimotrwałych. Występuje w lasach całej Polski, gdzie podlega
ochronie prawnej. Poza naturalnym zasięgiem obejmującym Europę i Azję Mniejszą jest gatunkiem
inwazyjnym.
Bluszcz pospolity jest gatunkiem śródziemnomorsko-atlantyckim. Występuje w całej Europie z
wyjątkiem jej północnych krańców i części wschodniej (granica zasięgu biegnie od Szwecji, przez
Estonię, Łotwę, Białoruś, Ukrainę po region Kaukazu i Azji Mniejszej). Jako gatunek zawleczony i
inwazyjny również w Stanach Zjednoczonych (od 1747 r.), Kanadzie, na Hawajach, w Australii i na
Nowej Zelandii, w Brazylii, Indiach i Republice Południowej Afryki. Bluszcz pospolity w Polsce
występuje na całym obszarze, często w części zachodniej i południowej, rzadziej w centrum, na
Podlasiu i Lubelszczyźnie, bardzo rzadko w północnej części Mazowsza i na Suwalszczyźnie.
Stanowiska w Puszczy Białowieskiej znajdują się tuż przy wschodniej granicy zasięgu. W polskich
górach sięga do wysokości około 800 m n.p.m., w Alpach występuje na wysokości 1800 m n.p.m., w
Wogezach notowany na 1000 m n.p.m.
Bluszcz pospolity występuje w naturze zwykle w lasach grądowych i łęgowych oraz
buczynach, poza tym także na klifach i skałkach wapiennych. Gatunek tolerancyjny, rośnie zarówno
na glebach słabo kwaśnych jak i zasadowych, ale preferuje gleby świeże i próchniczne. Cienioznośny.
Posiada ogromne zdolności przystosowawcze; może dobrze rosnąć nie tylko we właściwych dla siebie
wilgotnych i zacienionych lasach, ale również w miejscach suchych i słonecznych oraz na
rumowiskach skalnych, jeśli tylko klimat nie jest zbyt kontynentalny (nie toleruje silnych mrozów). Źle
znosi także długotrwałe okresy wysokiej temperatury. Pożary mu szkodzą, jednak nie pali się łatwo ze
względu na zimozielone liście i dużą zawartość wody (65-70%). Odporny jest na zanieczyszczenie
powietrza dwutlenkiem siarki i pyłowe, bardzo wrażliwy jest jednak na zasolenie gleby. Rozsiewa się
skutecznie w lasach prześwietlonych lub z zaburzonym runem leśnym (zarówno z przyczyn
naturalnych jak i w parkach, na plantacjach), słabiej w miejscach z silnie rozwiniętym i bogatym
gatunkowo runem leśnym. Wspina się po drzewach nie czyniąc im bezpośrednio żadnej szkody i nie
powodując w normalnych warunkach ich śmierci.
Łodyga płoży się lub wspina przy pomocy korzonków przybyszowych, do wysokości 20 m.
Pędy kwitnące są pozbawione korzonków przybyszowych. Liście są z wierzchu ciemnozielone,
błyszczące, pod spodem jaśniejsze, czerwieniejące przy niższych temperaturach, skórzaste, 3–5
klapowe (klapy trójkątne), u nasady sercowate, zimozielone. Osadzone są na pędach płonnych, ich
długość i szerokość wynosi od 4 do 10 cm. Liście pędów położonych niżej są zazwyczaj silniej
powcinane. Liście rosnące na pędach kwitnących mają odmienny kształt – są jajowate lub jajowatolancetowate, całobrzegie i zaostrzone. Kwiaty bluszczu są obupłciowe, drobne, 5-krotne, zebrane w
baldachowate półkuliste wiechy Płatki korony szerokie i krótkie, zielonożółte do białozielonych.
Bluszcz kwitnie od IX do X. Kwiaty wydzielają zapach padliny, zwabiając muchy, jednocześnie
wytwarzają nektar zwabiający pszczoły i trzmiele. Pierwszy raz zakwita dopiero w 8–10 roku życia.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO KRAJOWE
Ochrona gatunkowa w Polsce –
ochrona częściowa
Kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium (L.) Moench)
Gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Rośnie dziko w większości krajów Europy
oraz na Syberii (obszary: Ałtaj, Krasnojarsk, Nowosybirsk, Omsk). W Polsce jest dość pospolity.
Roślina ta wytwarza rozgałęzione kłącze, z którego wyrastają pędy płonne (krótsze) i
kwiatowe (dłuższe), zakończone kwiatostanami. Łodyga i liście pokryte są gęstym kutnerem
nadającym roślinie srebrzystozielony kolor. Liście drobne, równowąsko lancetowate w górnej części
łodygi zaś odwrotnie jajowate w jej dolnej części. Na szczytach łodyg tworzą się kwiatostany w postaci
baldachokształtnej wiechy. Kuliste koszyczki kwiatowe złożone są z licznych, drobnych, przeważnie
rurkowatych kwiatów barwy żółtopomarańczowej. Owocem jest sucha, podługowata niełupka z
puchem kielichowym. Wysokość kocanek określa się na 10 - 30 cm. Okres kwitnienia przypada na VII
– VIII.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO KRAJOWE
Ochrona gatunkowa w Polsce –
ochrona częściowa
Wiciokrzew pomorski (Lonicera periclymenum L.)
Gatunek zdrewniałego pnącza należący do rodziny przewiertniowatych. Występuje w Europie
zachodniej i południowej, w Polsce osiąga wschodnią granicę zasięgu. Roślina często uprawiana,
głównie ze względu na efektowne, silnie pachnące kwiaty. Na stanowiskach naturalnych w Polsce
podlega ścisłej ochronie prawnej. Czerwone, kuliste owoce są lekko trujące.
Na północy jego zasięg sięga po Szetlandy, zachodnie wybrzeża Norwegii, następnie przez
południową część Półwyspu Skandynawskiego, Gotlandię po wybrzeża Zatoki Gdańskiej. Granica
zasięgu biegnie następnie w kierunku południowym do pogórza alpejskiego i wzdłuż niego do
wybrzeży Morza Śródziemnego. Nieliczne stanowiska znajdują się w pasie wybrzeży Półwyspu
Apenińskiego oraz na wschodnim wybrzeżu Adriatyku. Na południu rośnie na całym niemal Półwyspie
Iberyjskim oraz na północnych krańcach Afryki, w Maroku. Najliczniej spotykany jest w lasach na
wybrzeżach Atlantyku. Przez Polskę przebiega wschodnia granica zwartego zasięgu wiciokrzewu. Na
stanowiskach naturalnych występuje głównie w północno-zachodniej oraz południowo-zachodniej
Polsce. Najliczniejsze stanowiska ciągną się wzdłuż brzegów Bałtyku, pasem zwężającym się ku
wschodowi. W rejonie wysp Wolin i Uznam oraz na Nizinie Szczecińskiej gatunek ten jest
rozpowszechniony i w wielu miejscach rośnie bardzo obficie. Rozproszone stanowiska znajdują się w
pasie pojezierzy między wybrzeżem i dolinami Warty i Noteci. W południowo-zachodniej Polsce
wiciokrzew pomorski rośnie na wielu stanowiskach na Przedgórzu Sudeckim, Nizinie ŚląskoŁużyckiej, Nizinie Śląskiej oraz na Wale Trzebnickim (po okolice Krotoszyna i Kępna). Wiele stanowisk
w południowo-zachodniej Polsce ma najwyraźniej charakter antropogeniczny.
Wiciokrzew pomorski spotkać można w świetlistych, rzadziej zacienionych lasach, gdzie
rośnie jako podszyt, w zaroślach i zbiorowiskach okrajkowych. Jest to roślina światłolubna, która
najsilniej rośnie i kwitnie w miejscach dobrze nasłonecznionych. W lasach optymalnie rozwija się na
siedlisku lasu mieszanego bagiennego. Rośnie na glebach świeżych i wilgotnych, średniożyznych, o
odczynie umiarkowanie kwaśnym, zarówno na podłożu mineralnym, jak i organicznym. Źle znosi
obecność węglanu wapnia w glebie. W miejscach zacienionych i na siedliskach świeżych płoży się po
ziemi i nie zakwita, optymalnie rozwija się w miejscach wilgotnych, w pobliżu zbiorników, na obrzeżach
lasu.
Pędy wiciokrzewu osiągają długość do 5-6 m. Zwykle rośnie gromadnie, owijając się wokół pni
lub gałęzi, pokrywając oplatane drzewa grubą warstwą pędów. Liście ma jajowate, krótkoogonkowe,
górne zaś siedzące. Pachnące kwiaty, o koronie dwuwargowej pojawiają się od maja do czerwca. Są
barwy kremowo białej, czasami z różowym nalotem, zebrane po 4-15 w główkowate kwiatostany.
Kwiaty otwierają się o zmierzchu i wtedy najintensywniej pachną. Owoce ma czerwone, kuliste i
lepkie, rozsiewane przez ptaki.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO KRAJOWE
Ochrona gatunkowa w Polsce –
ochrona ścisła
Wilżyna bezbronna (Ononis arvensis L.)
Gatunek rośliny wieloletniej z rodziny bobowatych. Występuje w Azji i Europie. W Polsce jest
dość pospolity na całym niżu i w niższych położeniach górskich.
Zasięg gatunku obejmuje obszar od południowej Skandynawii ku południowi Europy. W
Polsce występuje dość często na całym obszarze z wyjątkiem części północno-wschodniej, północnozachodniej i zachodniej. Preferuje siedliska suche i słoneczne, najczęściej można go spotkać na
suchych łąkach i murawach oraz na miedzach, przydrożach, zaroślach i obrzeżach lasów.
Roślina zielna lub półkrzew o silnym i niemiłym zapachu. Liście za wyjątkiem górnych złożone
z 3 listków (2 bocznych, mniejszych i 1 szczytowego większego o dłuższym ogonku), w zarysie
eliptycznych lub podłużnie eliptycznych, ząbkowanych brzegiem. U podstawy liści występują jajowate
w zarysie i brzegiem ząbkowane przylistki. Łodygi liczne, rozgałęzione, wzniesione lub podnoszące
się, pokryte długimi włoskami i gruczołkami. Kwiaty różowe z ciemniejszymi żyłkami, rzadko białe,
zebrane na szczytach pędów w gęste kwiatostany groniaste. Pojedyncze kwiaty pięciokrotne,
wyrastają po 2 w kątach liści, długości 1,5-2 cm. Kielich zrosłodziałkowy, rurkowaty, z 5 zaostrzonymi i
do 3 razy dłuższymi od rurki ząbkami, pokryty gruczołkami i kosmatymi włoskami. Korona z dłuższym
od skrzydełek żagielkiem oraz dziobkowato zaostrzoną łódeczką. Okres kwitnienia przypada na
miesiące od lipca do września. Owoce występują w postaci 2-3 nasiennego, długiego do 1 cm,
jajowatego, lekko spłaszczonego i pokrytego włoskami strąka.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO KRAJOWE
Ochrona gatunkowa w Polsce –
ochrona częściowa
Paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare)
Gatunek paproci należący do rodziny paprotkowatych. Występuje w Azji, Ameryce Północnej i
w Europie. W Polsce roślina dość pospolita. Występuje na całym niżu i w Karpatach, gdzie jest
bardziej pospolita, niż na niżu.
Paprotka zwyczajna unika gleb wapiennych, lubi klimat wilgotny i ciepły. Występuje na
podłożu umiarkowanie suchym, kamienisto - gliniastym lub piaszczystym, bogatym w próchnicę.
Rośnie licznie w półcienistych i cienistych lasach, na skałach, murach, zboczach leśnych, na starych
pniakach, omszałych korzeniach starych drzew, a nawet na samych drzewach. Niekiedy tworzy gęste
skupienia.
Roślina ma płytkie podziemne kłącze, pokryte błoniastymi, brązowymi łuskami. Liście
zimozielone, obumierające na wiosnę, wzniesione, o długości do 60 centymetrów, pojedynczo
pierzaste, blaszki liściowe równowąskie, na spodniej stronie okrągłe kupki zarodni umieszczone w
dwóch szeregach.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO KRAJOWE
Ochrona gatunkowa w Polsce –
ochrona ścisła