GATUNKI ROĀLIN KONWENCJI WASZYNGTO¡SKIEJ CITES W

Biuletyn Ogrodów Botanicznych, 12: 105–108, 2003
GATUNKI ROÂLIN KONWENCJI WASZYNGTO¡SKIEJ CITES
W KOLEKCJACH OGRODU BOTANICZNEGO UAM W POZNANIU
CITES plant species in the collections of the Botanical Garden
of the Adam Mickiewicz University in Poznaƒ
Jolanta JA¡CZYK-W¢GLARSKA
Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu
ul. Dàbrowskiego 165, 60-594 Poznaƒ
nast´pujà w wyniku dzia∏alnoÊci powo∏anych
przez IUCN grup roboczych, stanowiàcych
Âwiatowe Centrum Monitorowania Gatunków
Zagro˝onych. Zadaniem tych jednostek jest
zbieranie informacji o gatunkach zagro˝onych, dotyczàcych ich area∏ów, stanu populacji, stopnia i form zagro˝enia. Na tej podstawie oraz w oparciu o wyniki prowadzonego
przez CITES monitorowania handlu ustala si´
wielkoÊç zasobów gatunków i faktycznà potrzeb´ ograniczania ich pozyskiwania z naturalnych stanowisk. Nale˝y podkreÊliç, ˝e dzia∏ania zwiàzane z mi´dzynarodowà ochronà zagro˝onych gatunków przynios∏y ju˝ po˝àdane
efekty. Na przyk∏ad w roku 2000 (Checklist
2001) wy∏àczono z listy gatunki rodzaju Ceropegia (z wyjàtkiem C. woodii) oraz Frerea indica (Asclepiadaceae), a tak˝e Lewisia cotyledon (Portulacaceae), poniewa˝ monitorowanie handlu wykaza∏o, ˝e w obrocie znajdujà
si´ prawie wy∏àcznie kultywary i mieszaƒce
tych gatunków, rozmna˝ane w szkó∏kach.
Z za∏àcznika I do II przeniesiono np. Discocactus macdougallii (Cactaceae) oraz Dudleya stolonifera (Crassulaceae) gdy˝ by∏y
one rejestrowane w obrocie tylko sporadycznie i zosta∏y obj´te ochronà na naturalnych stanowiskach. Z listy usuni´to rodzaj Byblis spp.
(Byblidaceae), Cephalotus spp. (Cephalotaceae) i Darlingtonia spp. (Sarraceniaceae),
a tak˝e Kalmia cuneata (Ericaceae) oraz
nowozelandzkie gatunki Dicksonia (D. antarctica, D. squarrosa, D. fibrosa). Ponadto
w II za∏àczniku znalaz∏o si´ wiele nowych,
oprócz Cibotium barometz (Dicksoniaceae),
gatunków roÊlin leczniczych, np. Panax
ginseng i P. quinquefolius (Araliaceae),
Cistanche deserticola (Orobanchaceae) oraz
Konwencja o mi´dzynarodowym handlu dzikimi zwierz´tami i roÊlinami gatunków zagro˝onych wygini´ciem – Convention on International Trade in Endangered Species of Wild
Fauna and Flora (CITES) powsta∏a w celu skoordynowania mi´dzynarodowych dzia∏aƒ ograniczajàcych nadmiernà eksploatacj´ oraz niekontrolowane pozyskiwanie ze Êrodowiska,
w celach komercyjnych, okazów gatunków zagro˝onych w swoim istnieniu. Dokument ten zawarty w 1975 roku przez 88 paƒstw i nazwany
Konwencjà Waszyngtoƒskà, ratyfikowany by∏
przez Polsk´ w 1990 roku (Âmie∏owski 1994).
Jednym z podstawowych przejawów dzia∏alnoÊci Konwencji jest opracowanie i aktualizowanie przez Sekretariat CITES oraz World
Conservation Monitoring Centre (Âwiatowe
Centrum Monitorowania Gatunków Zagro˝onych) listy gatunków zagro˝onych, obj´tych
mi´dzynarodowà ochronà. Przynale˝noÊç taksonów do odpowiednich kategorii ochrony
CITES zwiàzana jest z umieszczeniem ich
w poszczególnych za∏àcznikach (Appendices)
opracowania Checklist of Cites Species. Za∏àcznik I (Appendix I) obejmuje gatunki ginàce,
obj´te ca∏kowitym zakazem wykorzystywania
ich w celach handlowych, je˝eli sà pozyskiwane z natury. W za∏àczniku II (Appendix II) zestawiono gatunki zagro˝one wygini´ciem, b´dàce przedmiotem reglamentacji i dopuszczone
do handlu pod Êcis∏à kontrolà w∏adz CITES.
Za∏àcznik III (Appendix III) dotyczy wszystkich gatunków obj´tych zakazem eksportu
z kraju pochodzenia, majàcym na celu ograniczenie lub zapobie˝enie eksploatacji niektórych
ich populacji.
Zmiany w za∏àcznikach i aktualizacja listy
gatunków ze wzgl´du na faktyczne zagro˝enie
105
Jolanta Jaƒczyk-W´glarska
Tabela 1. Zasoby roÊlinne gatunków obj´tych ochronà CITES w kolekcjach Ogrodu Botanicznego UAM.
Table 1. The plant resources of the CITES species in the collections of the Botanical Garden of the Adam
Mickiewicz University.
Nazwa ∏aciƒska roÊliny
Plant name
1
Adonis vernalis Linn.
Agave parviflora Torr.
A. victoriae-reginae T.Moore
Rodzina
Family
2
Ranunculaceae
Agavaceae
Agavaceae
Za∏àcznik
Appendix
3
II
I
II
Ojczyzna
Native land
4
Europa
Meksyk
Meksyk
Anacampseros albissima Marloth
A. filamentosa Sims
A. rufescens Sweet
A. tomentosa Bgr.
Alluaudia procera Drake
A. humbertii Choux.
Aloe bakeri (Scoot) Elliot
(Guillauminia bakeri P.V.Heath)
A. bellatula Reyn.
(Guillauminia bellatula P.V.Heath)
A. descoingsii Reyn.
(Guillauminia descoingsii P.V.Heath)
A. parvula Bgr.
(Lemeea parvula P.V.Heath)
A. rauhii Reyn.
(Guillauminia rauhii P.V.Heath)
Angraecum Bory spp.
A. kotschoubeyanus K.Schum.
A. retusus Scheidw.
Astrophytum asterias Lem.
Aztekium ritteri (Bod.) Bod.
Cattleya Lindl. spp.
Ceratozamia mexicana Brongn.
Ceropegia woodii Schltr.
Cyathea cooperi Muell. Domin
Cyclamen purpurascens Mill.
C. hederifolium Aiton
Dendrobium Sw. spp.
Didierea trollii Capuron et Rauh.
Dionaea muscipula Ellis
Encephalartos ferox Bertol. f.
E. manikensis Gilliland
Euphorbia cylindrifolia
J. Marn.-Lap. et Rauh.
Euphorbia decaryi A. Guill.
Galanthus nivalis Linn.
Laelia Lindl. spp.
Portulacaceae
Portulacaceae
Portulacaceae
Portulacaceae
Didiereaceae
Didiereaceae
II
II
II
II
II
II
Afr. P∏dn.
Afr. P∏dn.
Afr. P∏dn.
Afr. P∏dn.
Madagaskar
Madagaskar
Liliaceae
I
Madagaskar
Liliaceae
I
Madagaskar
Liliaceae
I
Madagaskar
Liliaceae
I
Madagaskar
Liliaceae
Orchidaceae
Cactaceae
Cactaceae
Cactaceae
Cactaceae
Orchidaceae
Zamiaceae
Asclepiadaceae
Cyatheaceae
Primulaceae
Primulacae
Orchidaceae
Didiereaceae
Droseraceae
Zamiaceae
Zamiaceae
I
II
I
I
I
I
II
I
I
II
II
II
II
II
II
I
I
Madagaskar
Afryka
Meksyk
Meksyk
Meksyk
Meksyk
Brazylia
Meksyk
Afr. P∏dn.
Australia
Europa
Europa
Azja P∏d.-Wsch.
Madagaskar
Am. Pó∏n.
Afr. P∏dn.
Afr. P∏dn.
Euphorbiaceae
Euphorbiaceae
Amarylidaceae
Orchidaceae
I
I
II
II
Madagaskar
Madagaskar
Europa
Am. P∏dn.
Cactaceae
Apocynaceae
Apocynaceae
I
I
I
Meksyk
Madagaskar
Madagaskar
Obregonia denegrii Fric
Pachypodium baronii Bois.
P. brevicaule Baker
106
Gatunki roÊlin konwencji waszyngtoƒskiej CITES
1
P. lamerei Drake
Paphiopedilum callosum Pfitz.
P. insigne Pfitz.
Podocarpus neriifolia D. Don
Podophyllum hexandrum Royl.
Sarracenia purpurea L.
Stangeria eriopus (Kunze) Nash
2
Apocynaceae
Orchidaceae
Orchidaceae
Podocarpaceae
Berberidaceae
Sarraceniaceae
Stangeriaceae
3
II
I
I
III
II
II
I
4
Madagaskar
Tajlandia
Nepal
Himalaje
Himalaje
Am. boreal.
Afr. P∏dn.
Stanhopea Frost.ex Hook.spp.
Swietenia mahagoni (L.) Jacq.
S. macrophylla King
Turbinicarpus pseudopectinatus
Glass & Foster
T. schmiedickeanus
(Boed.) Buxb. ex Backebg
T.pseudomacrochele Buxb. ex Backebg
T. laui Glass et Foster
Vanda Jones spp.
Welwitschia mirabilis Hook. f.
Zamia furfuracea Ait.
Orchidaceae
Meliaceae
Meliaceae
II
II
III
Am. P∏dn.-Âr.
Am. P∏dn.
Honduras
Cactaceae
I
Meksyk
Cactaceae
Cactaceae
Cactaceae
Orchidaceae
Welwitschiaceae
Zamiaceae
I
I
I
II
II
II
Meksyk
Meksyk
Meksyk
Azja P∏d.-Wsch.
Afr. P∏dn.
Meksyk
Nazwy roÊlin podano zgodnie z Anderson (2001), Erhardt i in. (2002), Index Kewensis (1997).
Adonis vernalis i Hydrastis canadensis (Ranunculaceae).
Polskie ogrody botaniczne jako instytucje
aktywnie wspó∏dzia∏ajàce w ochronie przyrody
podj´∏y szereg zadaƒ w zakresie wdra˝ania zasad konwencji CITES. Jednym z najwa˝niejszych jest dostarczenie wiedzy odpowiednim
instytucjom, w tym zw∏aszcza s∏u˝bom celnym,
koniecznej do identyfikacji gatunków, na obrót
którymi potrzebne sà zezwolenia CITES.
Ogród Botaniczny UAM ju˝ od kilku lat
wspó∏uczestniczy w programie specjalistycznego szkolenia w zakresie ochrony gatunków
CITES, dla s∏u˝b celnych z terenu ca∏ego kraju,
zarówno na szczeblu „centralnym”, jak i w ramach Podyplomowego Studium we wspó∏pracy
z Akademià Rolniczà im. A. Cieszkowskiego
w Poznaniu. Powy˝sze dzia∏ania prowadzone
sà w oparciu o w∏asne, bogate kolekcje, w których licznie reprezentowane sà grupy roÊlin
wymienionych w Konwencji. W tabeli 1 zestawiono spis gatunków roÊlin aktualnie obj´tych
Konwencjà Waszyngtoƒskà, uprawianych
w kolekcjach OB UAM, z uwzgl´dnieniem ich
przynale˝noÊci taksonomicznej, obszaru wyst´powania „in situ” oraz kategorii ochrony, okreÊlonej poprzez za∏àczniki. Zestawienie to wy-
konano na podstawie roboczej listy gatunków
CITES, aktualizowanej i weryfikowanej przez
Sekretariat CITES. Ze wzgl´du na ograniczonà
obj´toÊç publikacji, w odniesieniu do rodzin
w ca∏oÊci uj´tych w za∏àcznikach (Cactaceae,
Orchidaceae) w tabeli wymieniono tylko wybrane taksony. Niemniej zaprezentowany wykaz materia∏u roÊlinnego wskazuje, ˝e Ogrody
Botaniczne, posiadajàce w swych kolekcjach
gatunki obj´te Konwencjà Waszyngtoƒskà
CITES, mogà zaproponowaç najpe∏niejszà
ofert´ edukacyjnà dla s∏u˝b celnych i fitosanitarnych kraju.
PODZI¢KOWANIA
Autorka dzi´kuje pani dr Hannie WerblanJakubiec za cennà sugesti´ przedstawienia
zbiorczego opracowania listy gatunków
CITES, uprawianych w polskich ogrodach botanicznych i pragnie podjàç si´ tego zadania
w odr´bnej publikacji.
SUMMARY
The paper presents the list of CITES plant
species which are growing in the Botanical
107
Jolanta Jaƒczyk-W´glarska
ra. 2001. CITES Sekretariat/UNEP World Conservation Monitoring Centre. Geneva. (mnsk/fc).
Index Kewensis ver. 2 on CD-ROM 1997. Oxford
University Press.
Âmie∏owski J. (red.) 1994. Materia∏y pomocnicze
dla celników. Konwencja Waszyngtoƒska.
Wyd. II., s. 77, Prodruk, Poznaƒ.
Erhardt W., Götz E., Bödeker N., Seybold S.
2002. Zander. Handwörterbuch der Pflanzennamen. 17 Auflage pp. 990, Eugen Ulmer
G.m.b.H. & Co. Stuttgart.
Garden in Poznaƒ. This collection is offered
and employed as educational purposes to
Customs officials and Phytohealth services.
LITERATURA
Anderson E.F. 2001. The Cactus Family. pp.775,
Timber Press Portland, Oregon.
Checklist of CITES species. A reference to the Appendices to the Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flo-
108