Polska południowo-wschodnia

Polska południowo-wschodnia
Na obszarze Małopolski znajduje się 7 parków narodowych, 19 parków krajobrazowych i 222
rezerwaty przyrody, w tym tylko dwa rezerwaty utworzone w celu ochrony stanowisk lęgowych
ptaków.
W 1988 roku wytypowano z terenu Małopolski 22 obszary ważne dla ptaków lęgowych w
skali Europy (Grimmett, Jones 1989). Z tej liczby 6 obiektów stanowią parki narodowe.
Pozostałych 16 obiektów dotychczas nie objęto żadną formą ochrony. W grupie tej znajdują się
3 zbiorniki wodne, 11 kompleksów stawów rybnych (dwa z nich obejmują także obszary leśne),
jedno starorzecze i jedna cegielnia. Tereny nie wymienione w Atlasie ptaków lęgowych
Małopolski 1992.
Tekst pochodzi z "Atlasu ptaków lęgowych Małopolski" (1992) i został napisany przez
Kazimierza Walasz.
PARKI NARODOWE
Ojcowski PN (50o12'N, 19o50'E), (341.32), 1.592 ha.
Położony blisko Krakowa jest głównie atrakcją turystyczną ze względu na malownicze
doliny otoczone skałkami wapiennymi i liczne jaskinie. Gniazduje tu zimorodek Alcedo atthis,
dzięcioł białogrzbiety Dendrocops leucotos, dzięcioł zielonosiwy Picus canus, pliszka górska
Motacilla cinerea, pluszcz Cinclus cinclus, muchołówka białoszyja Ficedula albicollis,
muchołówka mała Ficedula parva, ortolan Emberiza hortulana.
Babiogórski PN 49o34'N, 19o32'E), (513.51), 1.734 ha.
Ma status rezerwatu biosfery. Obejmuje głównie Babią Górę (1.725 m. n.p.m.). W wyższych
partiach występują piękne lasy jodłowo-świerkowe. Jest miejscem gniazdowania jarząbka
Bonasa bonasia, głuszca Tetrao urogallus, puchacza Bubo bubo, dzięcioła trójpalczastego
Picoides tridactylus, płochacza halnego Prunella collaris, drozda obrożnego Turdus torquatus.
1/9
Polska południowo-wschodnia
Gorczański PN (49o32'N, 20o07'E), (513.52), 6.744 ha.
Zlokalizowany w paśmie Gorców, posiadających w partiach szczytowych rozległe hale.
Charakterystyczne są tu: bocian czarny Ciconia nigra, jarząbek Bonasa bonasia, głuszec Tetrao
urogallus, puchacz Bubo bubo, puszczyk uralski Strix uralensis, dzięcioł białogrzbiety
Dendrocopos leucotos, dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus, muchołówka mała Ficedula
parva, drozd obrożny Turdus torquatus.
Pieniński PN (49o25'N, 20o25'E), (514.12), 2.231 ha.
Pieniński PN obejmuje większą część Pienin wraz z najbardziej malowniczą częścią
przełomu Dunajca, który płynie tu przez dolinę otoczoną wysokimi skałami wapiennymi.
Odwiedzany szczególnie często ze względu na atrakcyjny spływ Dunajcem. Gniazduje tu
pomurnik Tichodroma muraria, bocian czarny Ciconia nigra, puchacz Bubo bubo, dzięcioł
trójpalczasty Picoides tridactylus, drozd obrożny Turdus torquatus i prawdopodobnie orlik
krzykliwy Aquila pomarina i sóweczka Glaucidium passerinum. Stwierdzono tu lęgi nagórnika
skalnego Monticola saxatilis.
Tatrzański PN (49o15'N, 19o56'E), (514.5), 21.164 ha.
Tatrzański PN obejmuje praktycznie całość polskich Tatr. Występują tu wszystkie piętra
roślinności. Jest miejscem gniazdowania orła przedniego Aquila chrysaetos, pomurnika
Tichodroma muraria, a w niektórych latach sokoła wędrownego Falco peregrinus. Ostatnio
stwierdzono tu mornela Charadrius morinellus. Poza tym gniazdują tu: jarząbek Bonasa
bonasia, cietrzew Tetrao tetrix, głuszec Tetrao urogallus, puchacz Bubo bubo, włochatka
Aegolius funereus, dzięcioł zielonosiwy Picus canus, dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus,
podróżniczek Luscinia svecica svecica, drozd obrożny Turdus torquatus, płochacz halny
Prunella collaris, orzechówka Nucifraga caryocatactes, czeczotka Acanthis flammea.
2/9
Polska południowo-wschodnia
Magurski PN
Obejmuje znaczną część Beskidu Niskiego. Stwierdzono tu lęgi bociana czarnego Ciconia
nigra, trzmielojada Pernis apivorus, orła przedniego Aquila chrysaetos, orlika krzykliwego Aquila
pomarina, jarząbka Bonasa bonasia, derkacza Crex crex, puchacza Bubo bubo, puszczyka
uralskiego Strix uralensis, dzięcioła białogrzbietego Dendrocopos leucotos, dzięcioła
trójpalczastego Picoides tridactylus, drozda obrożnego Turdus torquatus. Prawdopodobnie
lęgowa jest sóweczka Glaucidium passerinum.
Bieszczadzki PN (49o05'N, 22o40'E), (522.12), 27.064 ha.
W Małopolsce jest drugim co do wielkości parkiem. Zlokalizowany w najdzikszej,
wyludnionej części Bieszczad. Bezleśne partie szczytowe tworzą rozległe połoniny.
Stwierdzono tu lęgi nagórnika skalnego Monticola saxatilis, bociana czarnego Ciconia nigra,
trzmielojada Pernis apivorus, orła przedniego Aquila chrysaetos, orlika krzykliwego Aquila
pomarina, jarząbka Bonasa bonasia, derkacza Crex crex, puchacza Bubo bubo, puszczyka
uralskiego Strix uralensis, dzięcioła białogrzbietego Dendrocopos leucotos, dzięcioła
trójpalczastego Picoides tridactylus, drozda obrożnego Turdus torquatus. Prawdopodobnie
lęgowy jest gadożer Circaetus gallicus. Wyjątkowo liczne są tu ptaki drapieżne.
Niechronione tereny ważne pod względem ornitologicznym
Zbiornik Świerklaniec (50o26'N, 18o59'), (341.12), 500 ha.
Odznacza się bogactwem zespołu ptaków wodnych z obecnością takich gatunków jak bąk
Botaurus stellaris, bączek Ixobrychus minutus, gęś gęgawa Anser anser, podgorzałka Aythya
nyroca, błotniak stawowy Circus aeruginosus, kropiatka Porzana porzana, derkacz Crex crex,
rycyk Limosa limosa i rybitwa czarna Chlidonias niger.
3/9
Polska południowo-wschodnia
Stawy rybne Młodzawy (50o27'N, 20o32'E), (342.25), 115 ha.
Stawy leżą nad rzeka Nidą. Od zachodu przylega do nich mały kompleks leśny.
Stwierdzono tu gniazdowanie perkoza rdzawoszyjego Podiceps grisegena, zausznika Podiceps
nigricollis, bąka Botaurus stellaris, bączka Ixobrychus minutus, cyranki Anas querquedula,
błotniaka stawowego Circus aeruginosus, zielonki Porzana parva, rycyka Limosa limosa,
rybitwy zwyczajnej Sterna hirundo, rybitwy czarnej Chlidonias niger.
Stawy rybne w Górkach (50o21'N, 20o44'E), (342.26), 350 ha.
Duży kompleks stawowy położony na obszarze bezleśnym. Deficyt zaopatrzenia w wodę
powoduje, że wiele stawów ma bardzo niski stan wody, co przyciąga ptaki siewkowate, a także
wpływa na silniejszy rozrost roślinności wynurzonej. Gniazduje tu: bąk Botaurus stellaris,
bączek Ixobrychus minutus, gęś gęgawa Anser anser, podgorzałka Aythya nyroca, błotniak
stawowy Circus aeruginosus, zielonka Porzana parva, rycyk Limosa limosa, rybitwa czarna
Chlidonias niger, podróżniczek Luscinia svecica cyanecula.
Stawy rybne Grobla (50o31'oN, 21o11'E), (342.28), 250 ha.
Położone nad rzeką Czarna Staszowska wyróżniają się bogactwem gatunkowym.
Stwierdzono tu bąka Botaurus stellaris, bączka Ixobrychus minutus, błotniaka stawowego
Circus aeruginosus, zielonkę Porzana parva, rybitwę zwyczajną Sterna hirundo, rybitwę czarną
Chlidonias niger, zimorodka Alcedo atthis.
Stawy rybne w Ligocie (49o53'N, 18o57'E), (512.23), 150 ha.
Jedyne w Polsce miejsce stałego gniazdowania ślepowrona Nycticorax nycticorax. Poza
tym gniazduje tu bąk Botaurus stellaris, błotniak stawowy Circus aeruginosus, zimorodek
Alcedo atthis.
Zbiornik Goczałkowicki (49o56'N, 18o'52'E), (512.22), 32.000 ha.
4/9
Polska południowo-wschodnia
Olbrzymie jezioro zaporowe, na ogół bardzo płytkie jest miejscem przebywania w okresie
pozalęgowym znacznej liczby ptaków wodnych. W okresie lęgów stwierdzono tu: bąka Botaurus
stellaris, bączka Ixobrychus minutus, podgorzałkę Aythya nyroca, błotniaka stawowego Circus
aeruginosus, żurawia Grus grus, rycyka Limosa limosa, rybitwę czarną Chlidonias niger, rybitwę
białowąsą Chlidonias hybridus, rybitwę białoskrzydłą Chlidonias leucopterus. Z terenu tego
pochodzi największa liczba stwierdzeń bardzo rzadkich gatunków w Małopolsce.
Stawy rybne Przeręb i Spytkowice (50o01'N, 19o23'-19o30'E), (512.22), P--396, S--350 ha.
Te dwa kompleksy położone między dolinami Skawy i Wisły, pomimo intensywnej
gospodarki stawowej odznaczają się wyjątkowym bogactwem gatunkowym. Stwierdzono tu:
perkoza rdzawoszyjego Podiceps grisegena, zausznika Podiceps nigricollis, bąka Botaurus
stellaris, bączka Ixobrychus minutus, gęś gęgawę Anser anser, błotniaka stawowego Circus
aeruginosus, kropiatkę Porzana porzana, rycyka Limosa limosa, rybitwę zwyczajną Sterna
hirundo, rybitwę czarną Chlidonias niger. Nie każdego roku odbywają tu lęgi ślepowrony
Nycticorax nycticorax, rybitwa białowąsa Chlidonias hybridus, wąsatki Panurus biarmicus.
Stawy rybne Osieczyska (50o23'N, 21o34'E), (512.45), 120 ha.
Leżą na skraju lasów. Odznaczają się bogactwem gatunkowym. Gniazduje tu m.in. perkoz
rdzawoszyi Podiceps grisegena, błotniak stawowy Circus aeruginosus, rybitwa zwyczajna
Sterna hirundo, a w sąsiednich lasach gągoł Bucephala clangula.
Stawy rybne w Budzie Stalowskiej (50o30'N, 21o47'E), (512.45), 724 ha.
Jeden z największych kompleksów stawowych w Małopolsce, położony w widłach Wisły i
Sanu. Gniazdują tu: bąk Botaurus stellaris, bączek Ixobrychus minutus, podgorzalka Aythya
nyroca, trzmielojad Pernis apivorus, kania czarna Milvus migrans, błotniak stawowy Circus
aeruginosus, błotniak łąkowy Circus pygargus, kropiatka Porzana porzana, zielonka Porzana
parva, derkacz Crex crex, rybitwa zwyczajna Sterna hirundo, rybitwa czarna Chlidonias niger.
5/9
Polska południowo-wschodnia
Lasy Janowskie (50o36'N, 22o27'E), (512.47), 14.000 ha.
Rozległy kompleks lasów sosnowych częściowo podmokłych, zawierający dwa kompleksy
stawowe. Miejsce lęgowe bociana czarnego Ciconia nigra, bielika Haliaeetus albicilla, gadożera
Circaetus gallicus, kani czarnej Milvus migrans, orlika krzykliwego Aquila pomarina, jarząbka
Bonasa bonasia, cietrzewia Tetrao tetrix, głuszca Tetrao urogallus, żurawia Grus grus, lelka
Caprimulgus europaeus.
Stawy rybne w Lipie (50o42'N, 22o05'E), (512.47), 18.500 ha.
Zespół stawów rybnych wokół miejscowości Lipa wraz z otaczającymi lasami sosnowymi.
Występują tu m.in.: bąk Botaurus stellaris, bocian czarny Ciconia nigra, podgorzałka Aythya
nyroca, trzmielojad Pernis apivorus, kania ruda Milvus milvus, bielik Haliaeetus albicilla,
gadożer Circaetus gallicus, błotniak stawowy Circus aeruginosus, orlik krzykliwy Aquila
pomarina, jarząbek Bonasa bonasia, głuszec Tetrao urogallus, cietrzew Tetrao tetrix, kropiatka
Porzana porzana, zielonka Porzana parva, derkacz Crex crex, zuraw Grus grus, rycyk Limosa .
Stawy rybne w Porębach Kupieńskich (50o09'N, 21o49'E), (512.48), 50 ha.
Nieduży kompleks stawowy położony wśród lasów. Odznacza się bogactwem gatunków.
Jednak w ostatnich latach, ze względu na zaniechanie gospodarki stawowej, często wiele
stawów nie jest zalanych, co bardzo zmniejsza liczbę gniazdujących tu gatunków ptaków.
Cegielnia w Przemyślu (49o48'N, 22o47'E), (512.51), 66 ha.
Jest miejscem lęgowym żołny Merops apiaster. Kolonia liczy kilkanaście gniazd.
Stawy rybne w Starzawie (49o52'N, 23o00'E), (512.51), 700 ha.
6/9
Polska południowo-wschodnia
Największy kompleks stawowy na wschodniej granicy Małopolski. Występują tu: bąk
Botaurus stellaris, bączek Ixobrychus minutus, trzmielojad Pernis apivorus, kania czarna Milvus
migrans, błotniak stawowy Circus aeruginosus, derkacz Crex crex, rycyk Limosa limosa,
podróżniczek Luscinia svecica cyanecula. W okresie przelotów gromadzą się tu duże ilości
ptaków wodnych.
Starorzecze Sanu k.Hurka (49o47'N, 22o53'E), (512.51), 30 ha.
Wystepują gatunki typowe dla tego środowiska jak: bączek Ixobrychus minutus, cyranka
Anas querquedula, błotniak stawowy Circus aeruginosus, kropiatka Porzana porzana, rybitwa
zwyczajna Sterna hirundo, zimorodek Alcedo atthis. Nieregularnie gniazduje rybitwa białowąsa
Chlidonias hybridus.
Zbiornik w Rzeszowie (50o00'N, 21o59'E), (512.52), 90 ha.
Położony na południowym skraju dużego miasta posiada wypłycone miejsca, pokryte
roślinnością wodną. Stwarza to dogodne warunki do lęgów i zatrzymywania się w czasie
migracji wielu gatunków ptaków wodnych. Stwierdzono tu lęgi: perkoza rdzawoszyjego
Podiceps grisegena, bączka Ixobrychus minutus, cyranki Anas querquedula, derkacza Crex
crex, mewy pospolitej Larus canus, rybitwy zwyczajnej Sterna hirundo, rybitwy białoczelnej
Sterna albifrons, rybitwy czarnej Chlidonias niger, zimorodka Alcedo atthis.
Pozostałe tereny nie wymienione w opracowaniu Grimmett'a i Jones'a (1989):
Beskid Wyspowy
W skład Beskidu Wyspowego wchodzi wiele zalesiony, izolowanych od siebie szczytów.
Najwyższa góra - Mogielica (1170 m .n.p.m.) wraz z sąsiednim Jasieniem tworzy masyw
połączony z Gorcami. Dominują tam górskie lasy bukowo-jodłowe i świerczyny (na Mogielicy
także fragment regla górnego). Na grzbietach liczne są rozległe górskie polany porośnięte
borówką. Charakterystyczne dla tego terenu są głębokie doliny, niewielkie skałki i gołoborza
oraz kamieniołomy. W rejonach przełęczy znajdują się pastwiska i pozostałości torfowisk.
Beskid Wyspowy przecina kilka górskich rzek m.in. Łososina i Raba. Tutejsza awifauna jest
równie bogata jak w Gorczańskim Parku Narodowym.
7/9
Polska południowo-wschodnia
Wybrane gatunki lęgowe (także prawdopodobnie i możliwie lęgowe, nie wszystkie
aktualnie): bocian czarny, trzmielojad, jastrząb, krogulec, orlik krzykliwy, orzeł przedni,
orzełek, pustułka, kobuz, jarząbek, głuszec, cietrzew, słonka, puszczyk uralski, włochatka,
sóweczka, puchacz, lelek, siniak, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł trójpalczasty, dzięcioł
zielonosiwy, pliszka górska, siwerniak, pluszcz, muchołówka mała, droździk, drozd obrożny,
orzechówka, kruk, czeczotka, ortolan
Rzadsze gatunki przelotne i zimujące:
gadożer, błotniak zbożowy, błotniak łąkowy, bielik, żuraw, płochacz halny
Zagrożenia i ochrona
Jednym z głównych zagrożeń są planowane budowy kompleksów narciarskich m.in. na
Mogielicy w Słopnicach, którego część ma się znaleźć m.in. na obszarze ostoi głuszca.
Pozostałe to m.in.: intensywna gospodarka leśna, rajdy terenowe, kłusownictwo, regulacja rzek,
nadmierna zabudowa stoków i zarastanie pastwisk.
Góry te znajdują się częściowo w Obszarze Specjalnej Ochrony Siedlisk „Ostoja
Gorczańska” w sieci Natura 2000 i projektowanym Parku Krajobrazowym Doliny Kamienicy.
Cały masyw Mogielicy i Jasienia został zaproponowany do włączenia do Obszaru Specjalnej
Ochrony Ptaków „Gorce” w sieci Natura 2000. W Beskidzie Wyspowym znajduje się kilka
rezerwatów leśnych. Na kopule Mogielicy projektowany jest rezerwat faunistyczny. Krajobr
az Pieninek Skrzydlańskich.
Masyw Mogielicy i Jasienia.
Górskie polany w Beskidzie Wyspowym (w tle Mogielica).
Dolina Czarnej Rzeki.
Pogórze Wielicko-Wiśnickie
Pogórza Wielickie i Wiśnickie oraz sąsiadujące z nimi Podgórze Bocheńskie to z pozoru
mało interesujący teren między doliną Wisły a Beskidami. Znajduje się tam jednak wiele
ciekawych miejsc – szczególnie lasów (grądów, borów i buczyn) oraz dolin rzecznych, z których
8/9
Polska południowo-wschodnia
część ma charakter nizinny (np. bagienna dolina Królewskiego Potoku) a część podgórski i
tworzy malownicze skaliste przełomy (np. Stradomka i Tarnawka). Niektóre wzgórza na progu
karpackim mają charakter kserotermiczny. Reszta tego obszaru to głównie pola uprawne,
bardzo liczne sady owocowe oraz zabudowa wiejska z licznymi starymi dworami i kościołami..
Wybrane gatunki lęgowe (także prawdopodobnie i możliwie lęgowe, nie wszystkie aktualnie):
bocian biały, bocian czarny, nurogęś, trzmielojad, jastrząb, krogulec, pustułka, kobuz, sokół
wędrowny, jarząbek, przepiórka, derkacz, słonka, płomykówka, pójdźka, puszczyk uralski,
włochatka, sóweczka, lelek, siniak, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł białoszyi,
dudek, dzierlatka, pliszka górska, pluszcz, muchołówka mała, drozd obrożny, muchołówka
żałobna, kruk, pokrzewka jarzębata, ortolan, potrzeszcz
Rzadsze gatunki przelotne i zimujące:
kania ruda, błotniak zbożowy, błotniak łąkowy, myszołów włochaty, bielik, orlik krzykliwy,
drzemlik, żuraw, żołna, górniczek, śnieguła
Zagrożenia i ochrona:
Podstawowymi zagrożeniami na tym terenie są: intensywna gospodarka leśna, kłusownictwo,
nadmierna zabudowa, melioracja, wypalanie i zarastanie łąk.
Fragment Pogórza Wiśnickiego nad rzeką Tarnawką znajduje się wśród propozycji stoi
siedliskowych w sieci Natura 2000. Na terenie pogórzy istnieje kilka rezerwatów i pomników
chroniących lasy i skałki, a we wschodniej części Pogórza Wiśnickiego znajduje się Park
Krajobrazowy. W centralnej i północnej części brak jednak jakiekolwiek formy ochrony.
Łukasz Kajtoch
[email protected]
Więcej informacji o przyrodzie ziem wielicko-limanowskich na:
http://www.pzwl.republika.pl
Krajobraz Pogórza Wielickiego.
Kserotermiczne wzgórza na Pogórzu Wiśnickim.
Przełom Tarnawki na Pogórzu Wiśnickim.
Bagienna dolina Królewskiego Potoku na Podgórzu Bocheńskim.
9/9