7. Zabawy rozwijające narząd mowy

Z doświadczeń praktyków
Małgorzata Rożyńska
Zabawy rozwijające
sprawność narządów mowy
w Programie ORTOGRAFFITI z Bratkiem
Mowa w sposób znaczący wpływa na powodzenie edukacyjne dziecka w szkole. Do czynników, które mają wpływ na jej rozwój, zaliczyć można: ogólny
poziom intelektualny, prawidłowy rozwój psychomotoryczny, uzdolnienia językowe, na przykład rozumienie słów i płynność słowna, a także ogólne warunki
społeczno-wychowawcze, czyli między innymi prawidłowe wzorce językowe i oddziaływanie otoczenia
motywujące do mówienia (A. Jurkowski 1986).
Pod koniec wieku przedszkolnego od dziecka
oczekuje się swobody w posługiwaniu się mową i poprawnego wymawiania wszystkich dźwięków. Od lat
zaburzenia mowy i wymowy odnotowuje się u kilkunastu do kilkudziesięciu procent uczniów w młodszym
wieku szkolnym (G. Jastrzębowska 1999). Ważne jest,
aby również w okresie edukacji wczesnoszkolnej,
zwłaszcza na jej początkowym etapie, zwrócić uwagę
na doskonalenie i usprawnianie narządów mowy, które warunkują wyraźną i poprawną wymowę. Należy zadbać również o bogaty na miarę wieku zasób
słownikowy oraz o poprawność składniową i gramatyczną wypowiedzi.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
Program wsparcia uczniów ze specyficznymi trudnościami w nauce ORTOGRAFFITI z Bratkiem daje
dziecku możliwość systematycznego doskonalenia
precyzyjnej komunikacji językowej, rozwija sprawność
w wyrażaniu myśli, opinii i uczuć. Zawarte w programie zabawy i ćwiczenia stymulują ponadto aktywność
słowną, tym samym zwiększając możliwości poprawnego opanowania języka, a także bogacenia zasobu
słownictwa. Prowadzenie ćwiczeń i zabaw opartych
na słuchaniu i powtarzaniu zdań czy rymowanek z pamięci sprzyja podnoszeniu sprawności rozumienia języka mówionego oraz motywuje dziecko do mówienia.
Pracując z programem, dziecko ma zapewnioną stymulację językową poprzez ćwiczenia i zabawy polegające na rozwiązywaniu zagadek, tworzeniu rymów,
słuchaniu treści bajek terapeutycznych i wierszyków.
Opierając się na zasadach pracy terapeutycznej, opracowano zadania pomagające w nauce mowy, rozwijając niezbędne dla jej funkcjonowania aspekty, takie
jak: sprawność narządów mowy, poprawną artykulację, kompetencje syntaktyczne, semantyczne oraz fonologiczne.
33
Osiągnięciu pełnej swobody mówienia sprzyjają
systematyczne ćwiczenia narządów artykulacyjnych,
dlatego warto je z dziećmi prowadzić.
Głoski [sz, ż, cz, dż] wymagają precyzyjnych ruchów – uniesienia języka za dziąsła i wytworzenia
szczeliny, zaś do wyartykułowania głoski [r] konieczne są szybkie ruchy wibracyjne języka. Dla podniesienia poziomu sprawności artykulacyjnej narządów
mowy proponuje się ćwiczenia polegające na gimnastyce aparatu mowy i mówieniu.
Czynności kotki
(w rolę wciela się nauczyciel)
34
W celu wypracowania zręcznych i celowych ruchów języka, warg i podniebienia ćwiczenia narządów
artykulacyjnych należy prowadzić systematycznie (codziennie). Sprawne działanie narządów mowy sprzyjać będzie prawidłowemu wymawianiu wszystkich
głosek.
Oto przykładowy zestaw ćwiczeń rozwijających
sprawność narządów mowy na podstawie „Bajki o tym,
jak przełamać nieśmiałość i gimnastykować język, by
wyraźnie mówić” (I. Mańkowska, M. Rożyńska 2010).
Komentarz – co robią język i
buzia dziecka
Kotka rozgląda się dookoła.
Mina jej jest niewesoła!
Pokaż niezadowoloną minę. Otwórz
szeroko usta. Przesuwaj język
od jednego kącika ust do drugiego
(powtórz 10 razy).
- Oooo! Jaki bałagan tu panuje!
Kurz i duchota króluje!
Uuuu! W kącie wisi pajęczyna!
Zbliża się sroga zima!
Wykonaj ruchy ustami jak przy wymowie głosek: o–u, o–u, lecz bez
udziału głosu (powtórz 10 razy).
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
Zdjęcia pokazujące
układ artykulatorów
Solidne porządki zaraz tu zrobię.
Miotłą odkurzę sufit, ściany
i podłogę.
Przesuwaj czubek języka po podniebieniu górnym, dolnym i po wewnętrznych ścianach policzków.
Brudne firanki w oknach wiszą,
pozdejmuję je z karniszy.
Dotykaj czubkiem języka każdego
ząbka po kolei – u góry i na dole
jamy ustnej.
Zaraz pralka je wypierze,
będą bielutkie jak śnieżek!
Wykonaj wargami „motorek”. Przepychaj powietrze w jamie ustnej
z jednego policzka do drugiego
(powtórz 5 razy na zmianę).
Teraz z okienek zmyję kurz,
by błyszczały już!
Wykonaj językiem ruchy, naśladując polerowanie ząbków.
Wieszam w oknach firany – ich
zapach jest niezrównany!
Dotykaj czubkiem języka każdego
zęba po kolei u góry i na dole jamy
ustnej.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
35
36
Jeszcze trzeba wytrzepać dywanik,
bo strasznie jest przydeptany!
Wysuń język z jamy ustnej i schowaj go (powtórz 10 razy).
A teraz pokoik dobrze wywietrzę!
Napełnię go leśnym powietrzem!
Wciągnij mocno powietrze nosem
i napełnij policzki jak balon. Wypuść powoli powietrze ustami (powtórz 3 razy).
Jaki czysty jest mój pokój!
Będę radosna przez pół roku!
Usta ściągnij w „ciup” i uśmiechnij się od ucha do ucha (powtórz 10 razy).
Ugotuję budyniu malinowego
kociołek dla mych bliźniaczek na
podwieczorek!
Wykonuj językiem ruchy okrężne
wokół ust (powtórz 10 razy).
Bajką zakończ każdy dzień –
gwarantuje dobry sen!
Nabierz powietrze nosem, podnieś
czubek języka do podniebienia, zaokrąglij usta i wypuść powoli powietrze ustami, wymawiając głoskę
„sz…” (powtórz 3 razy).
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
Poniżej propozycja zestawu ćwiczeń rozwijających
sprawność narządów mowy (M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, M. Rożyńska 2007). Należy je powtarzać
po kilka lub kilkanaście razy, w zależności od możliwości dziecka. Do ćwiczeń można wykorzystać bohatera przewodniego (na przykład pacynkę), który chwali
dziecko i zachęca do precyzyjnego wykonania wszystkich ćwiczeń.
Ćwiczenia warg i policzków:
•puszczanie baniek mydlanych,
•dmuchanie na przedmioty (piórko, watkę, wiatraczek),
•dmuchanie przez wargi ustawione w różny sposób:
„dzióbek”, na brodę, na grzywkę, na bok,
•„balon pękł” – nadymanie policzków i uwolnienie
nagromadzonego powietrza z jamy ustnej (powstający dźwięk przypomina głoskę „p”),
•„balon syczy” – nadymanie policzków i powolne
wypuszczanie powietrza z jamy ustnej z jednoczesną
artykulacją głoski „s”,
•cmokanie,
•parskanie,
•wyrazista, przesadna artykulacja samogłosek w układach po 2–3 samogłoski: u–o, u–a, i–u, i–o, i–u–i, o–u–o, a–o–a,
•wysuwanie warg do przodu i rozciąganie warg
na zmianę.
Ćwiczenia żuchwy:
•opuszczanie i unoszenie żuchwy przy napiętych
mięśniach (usta zamknięte),
•ruchy żuchwy w prawo i lewo,
•wysuwanie żuchwy ku przodowi i cofanie (usta otwarte).
Ćwiczenia języka:
•wysuwanie i cofanie języka,
•wykonywanie ruchów kolistych w lewo i w prawo językiem wysuniętym daleko na zewnątrz jamy ustnej,
•powolne wysuwanie języka na brodę i szybkie chowanie w jamie ustnej,
•unoszenie języka do nosa,
•wypychanie językiem policzków,
•„język rurka” – zwijanie języka przez podnoszenie
jego boków ku górze,
•„język łyżka” – wysunięcie szerokiego języka
na wargi i zaokrąglanie boków do góry,
•kląskanie językiem,
•drapanie podniebienia czubkiem języka,
•dotykanie zębów czubkiem języka.
Ćwiczenia podniebienia miękkiego:
•„sowa” – naśladowanie odgłosów: „uhu–hu”,
•„kukułka” – naśladowanie: „ku–ku”,
•śmiechy – śmiech olbrzyma: „ho–ho–ho”, śmiech
dziewczynek: „hi–hi–hi”, śmiech chłopców: „he–he–he”,
•chuchanie na zmarznięte ręce – „chu–chu”.
Bibliografia
M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, M. Rożyńska, Uczeń z dysleksją w domu. Poradnik nie tylko dla rodziców,
Gdynia 2007.
G. Demel, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa 1996.
T. Gałkowski, G. Jastrzębowska (red.), Logopedia. Pytania i odpowiedzi, Opole 1999.
E. Hurlock, Rozwój dziecka, Warszawa 1985.
A. Jurkowski, Ontogeneza mowy i myślenia, Warszawa 1986.
I. Mańkowska, M. Rożyńska, ORTOGRAFFITI z Bratkiem cz. 1, Gdynia 2010.
J. Piaget, Mowa i myślenie dziecka, Warszawa 1992.
I. Styczek, Logopedia, Warszawa 1981.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
37