GDYNIA 03. 2012 Inwestor: Muzeum Szlachty Mazowieckiej 06

GDYNIA 03. 2012 Inwestor: Muzeum Szlachty Mazowieckiej 06

GDYNIA 03. 2012
Inwestor: Muzeum Szlachty Mazowieckiej
06-400 Ciechanów, ul. Warszawska 61
Nazwa inwestycji: REWITALIZACJA
ZAMKU KSIĄŻĄT MAZOWIECKICH W CIECHANOWIE
Adres inwestycji: CIECHANÓW, UL. ZAMKOWA 1
Nr ew. działki: 1184
Tytuł opracowania: PROJEKT PRAC KONSERWATORSKICH MURU HISTORYCZNEGO
W OBRĘBIE DOMU DUŻEGO ZAMKU KSIĄŻĄT MAZOWIECKICH
W CIECHANOWIE – Z projektu wydzielono program prac konserwatorskich
we wnętrzu obu wież.
Branża: ARCHITEKTONICZNO-KONSERWATORSKA
Stadium: PROJEKT BUDOWLANO-WYKONAWCZY
specjalność: uprawnienia:
Zespół projektowy: prof. dr hab. Jadwiga Łukaszewicz konserwatorska
arch. Marek Kleczkowski architektoniczna 2548/Gd/86
arch. Magda Bubik architektoniczna 430/ POOKK/2011
Pomorska Okręgowa Rada Izby Architektów RP
ZAŚWIADCZENIE - ORYGINAŁ
(wypis z listy architektów)
Pomorska Okręgowa Rada Izby Architektów RP zaświadcza, że:
mgr inż. arch. Marek Kleczkowski
posiadający kwalifikacje zawodowe do pełnienia samodzielnych funkcji technicznych w
budownictwie
w specjalności architektonicznej i w zakresie posiadanych uprawnień nr 2548/Gd/86,
jest wpisany na listę członków Pomorskiej Okręgowej Izby Architektów RP
pod numerem: PO-0217.
Członek czynny od: 22-02-2002 r.
Data i miejsce wygenerowania zaświadczenia: 24-02-2012 r. Gdańsk.
Zaświadczenie jest ważne do dnia: 30-04-2013 r.
Podpisano elektronicznie w systemie informatycznym Izby Architektów RP przez:
Ryszard Comber, Przewodniczący Okręgowej Rady Izby Architektów RP.
Nr weryfikacyjny zaświadczenia:
PO-0217-1CA6-E737-Y47B-7257
Dane zawarte w niniejszym zaświadczeniu można sprawdzić podając nr weryfikacyjny
zaświadczenia w publicznym serwisie internetowym Izby Architektów:
www.izbaarchitektow.pl
lub kontaktując się bezpośrednio z właściwą Okręgowa Izbą Architektów RP.
II. HISTORIA OBIEKTU
Zamek Książąt Mazowieckich w Ciechanowie położony jest na północ od
miasta lokacyjnego, na terenach bagiennych w zakolu rzeki Łydyni. Zbudowano go w
drugiej połowie XIV w. jako nizinny zamek obronny, od jego strony zachodniej
przekopano fosę. Fundatorem i inicjatorem budowy był prawdopodobnie książę
Siemowit III (1355-1381).
Wybudowany został na rzucie prostokąta o wymiarach 48 × 57 m, z
dziedzińcem wewnętrznym, zorientowany z północy na południe. Jego pierwotna
wysokość wynosiła ok. 5 m. Zamek posiada dwie cylindryczne baszty narożne: w
narożniku południowo - wschodnim (baszta więzienna) i południowo – zachodnim
(arsenał). Wzdłuż kurtyny północnej znajdował się Dom książęcy (tzw. „Dom Duży”,
„Dom Wielki”). Dom książęcy był pierwotnie jednokondygnacyjny, następnie
podwyższony o jedną kondygnację, jednotraktowy i trójdzielny. W części przy
narożniku północno – wschodnim posiadał trójprzęsłową salę o sklepieniu krzyżowożebrowym. W Domu książęcym znajdowały się pomieszczenia reprezentacyjne,
mieszkalne, gospodarcze i kaplica. Wzdłuż kurtyny południowej znajdowało się
czterodzielne skrzydło o konstrukcji drewnianej. Brama wjazdowa pierwotnie
usytuowana w kurtynie południowej, ostatecznie zrealizowana została w kurtynie
zachodniej przy baszcie południowo – zachodniej.
ETAPY BUDOWY ZAMKU
Historię budowy zamku możemy podzielić na cztery zasadnicze etapy:
I – połowa XIV w. lub około lat 1427 – 1429 - powstało całe założenie z murem
obwodowym do wysokości około 5 m.,
II – XV w. – powstał zamek niski, ukończono budowę Domu książęcego (podwyższenie
o jedną kondygnację), zamurowano bramę południową, wybudowano nową bramę
wraz z przedbramiem od zachodu, w miejscu dawnej furty pomocniczej, podwyższono
mury kurtynowe i baszty do wysokości około 7,20 m, baszty zwieńczono blankami.
Prawdopodobnie powstało skrzydło południowe,
III – około 1470 r. – nadmurowano mury kurtynowe i baszty do wysokości 9,80 m,
baszty zwieńczono nowymi blankami,
IV – XVI w. – kolejne podwyższenie baszt do obecnej wysokości około 13 m.
W murach wież wybito otwory strzelnicze do armat i hakownic
DALSZE DZIEJE ZAMKU
# W 1539 r. i po 1547r. (przejęcie przez królową Bonę) - zamek był poddawany
remontom.
# Po 1556 r. budowla niszczeje. Jeszcze w 1645 roku zamek jest zamieszkany
lecz po częściowym zniszczeniu przez Szwedów w 1657 r. ulega dewastacji.
# W 1792 r. rozebrano zabudowę wewnętrzna.
# W 1818 r. zamek nadano generałowi Wincentemu Krasińskiemu.
# W latach 1909 - 1914 budowla odnawiana była przez Towarzystwo Opieki nad
Zabytkami Przeszłości, dzięki pomocy finansowej Adama Krasińskiego
(zabezpieczono ruiny przez nadbudowanie korony murów i „zaplombowano”
pęknięcia w kurtynach, wymurowano na nowo łuk bramy zachodniej,
zamurowano otwór po bramie południowej, otwór w murze przy wieży
wschodniej, odbudowano zniszczony narożnik północno – wschodni zamku).
# W 1920 r. zamek został ostrzelany przez artylerię.
# W latach 1916-1920 oraz podczas II wojny światowej zamek był miejscem wielu
egzekucji.
# W 1955 r. na terenie zamku przeprowadzono pierwsze badania archeologiczne,
kontynuowane w latach 1966 -1967.
# W 1957 przeprowadzono prace konserwatorskie w wyniku których uzupełniono
lico wewnętrzne murów kurtynowych w ich dolnych partiach.
# W latach 1958 – 1960 dokonano uzupełnienia zniszczonych fragmentów lica
wszystkich murów zamkowych.
# W 1970 r. przeprowadzono prace konserwatorskie, podczas których
nadbudowano koronę murów, zrekonstruowano bramę południową. Rozpoczęto
prace w Domu książęcym. Przemurowano korony ocalałych murów cegłą
gotycką, wykonano łukowe zamknięcia wnęk w murach przy pomocy cegły
gotyckiej. Zabezpieczono nieodsłonięte mury przysypując ziemią lub
przekrywając papą. Wykonano liczne uzupełnienia ubytków i wymieniono
zniszczone cegły.
# W latach 1971 – 1988 przeprowadzono kolejne badania archeologiczne.
# W 1972 r. przeprowadzono prace konserwatorskie przy kurtynie wschodniej.
Rozebrano częściowo zniszczoną koronę muru i nadmurowano ją przy użyciu
cegły gotyckiej. Uzupełniono ubytki, przemurowano pęknięcia cegłą gotycką.
Do muru dobudowano ściankę o grubości od ½ cegły do 1 cegły. Wykonano
spoinowanie a na wierzch korony murów położono gładź cementową.
# W 1973 r. przeprowadzono prace konserwatorskie przy kurtynie zachodniej i
północnej. W kurtynie zachodniej wymieniono zniszczone cegły zastępując je
cegłą gotycką, nadmurowano koronę murów cegłą gotycką. Wierzch murów
został przykryty warstwą zaprawy cementowej o grubości 5 cm. Wykonano
spoinowanie. W kurtynie północnej częściowo rozebrano koronę muru i
nadmurowano ją przy użyciu cegły gotyckiej i wykonano spoinowanie.
# W 1974 r. przeprowadzono prace konserwatorskie przy kurtynie południowej.
Częściowo rozebrano koronę muru i nadmurowano ją przy użyciu cegły
gotyckiej. Częściowo przymurowano do zabytkowego muru nową cegłę na
głębokość 1 cegły i ½ cegły. Uszkodzone cegły wymieniono na nowe.
„Przeszyto” pęknięcia muru cegłą gotycką. Wykonano spoinowanie.
# W 1975 r. przeprowadzono prace przy murze kurtyny południowej, gdzie
naprawiono lico od strony zewnętrznej i od strony dziedzińca wraz ze
spoinowaniem. Wykonano również rekonstrukcję ostrołukowego otworu
pierwotnej bramy. Prace objęły także wieżę zachodnią. Usunięto zniszczałą
cegłę wraz z porastającą ją roślinnością przez co obniżono wysokość wieży o
około 1, 20 m. Nad ostatnia kondygnacją wykonano stropy Kleina
wykorzystując zachowane otwory po belkach stropowych. We wnętrzu wieży
przeprowadzono prace przy licu murów i obrzeżach otworów okiennych i
strzelniczych.
# W 1976 r. W wieży zachodniej kontynuowano prace. Otynkowano stropy,
wyremontowano ceglane schody, wykonano stolarkę okienną. W wieży
wschodniej wymurowano nową koronę murów, zrekonstruowano gotyckie
sklepienie nad schodami, wykonano stropy Kleina oraz taras widokowy
zaizolowany szlichtą wodoszczelną. Przy obu wieżach wykonano kamiennoceglane przypory.
# W 1982 r. ukończono prace nad wykonaniem sklepienia piwnicy Domu
książęcego.
# W 1983 r. wymieniono pokrycie tarasu wieży zachodniej. Jako materiał
izolacyjny użyto blachy ołowiowej. Ukończono budowę tarasu nad piwnicą
Domu książęcego.
# W 1984 r. kontynuowano prace związane z piwnicami Domu książęcego.
Zniszczone elementy murów zastąpiono nowymi. Wymurowano schody
zewnętrzne prowadzące do piwnic, podłogi piwnic zaś wyłożono ceramicznymi
płytkami.
# W 1985 r. wykonano schody spiralne, kraty drzwiowe i ukończono poręcze w
obu wieżach.
# W 1986 r. wymieniano cegły w murze tarasu Domu Książęcego. Wykonano
otwór bramny bramy zachodniej. W trakcie tych prac zniszczono ślady styku
murów przedbramia z Maurami obronnymi.
# W 1987 r. przeprowadzono naprawy przy kurtynie zachodniej uzupełniając
ubytki lica ceglanego i wykonując spoinowanie. Zakończono prace przy
reliktach fundamentów budynków przy kutynie południowej. W otwór bramy
zachodniej wmontowano wrota.
# W 1995 r. wykonano naprawę murów Domu książęcego. Wymieniono
zniszczone cegły w koronie i licu murów.
# W 1999 r. przeprowadzono prace obejmujące koronę murów i tarasy na
ostatnich kondygnacjach wież. Rozebrano nawierzchnię i podłoże tarasów do
poziomu konstrukcji, elementy konstrukcyjne oczyszczono i naprawiono.
Założono warstwę ocieplenia płyt FOAGLAS T4, wykonano warstwy izolacyjne
przy użyciu materiałów firmy OMBRAN (z zatopionymi kamykami granitowymi).
Ostatnią warstwę korony murów rozebrano i na nowo wymurowano stosując
zaprawy firmy OMBRAN. Uzupełniono również lico murów i zaimpregnowano
całą powierzchnią ceglaną preparatem firmy OMBRAN.
# W 2000 r. wykonano remont korony muru kurtyny wschodniej. Przemurowano
górne warstwy muru i uzupełniono zniszczone lico w górnej strefie muru.
# Od 2003 r. prowadzone są dalsze prace archeologiczne.
# W 2003 r. wyremontowano piwnice Domu Książęcego mieszczące ekspozycję
muzealną. W pomieszczeniach wewnętrznych skuto tynk na całej długości
ściany od strony dziedzińca i wymieniono zniszczone cegły. Założono tynki
renowacyjne (SANABUILD FONDO). Ściany nietynkowane wyspoinowano.
Wykonano nową izolację tarasu z papy termozgrzewalnej. Posadzkę tarasu
wymieniono na klinkierową. Skuto lico ściany zewnętrznej Domu na głębokość
½ cegły i wykonano strzępia. Ściany „zagruntowano” (SANABUILD FONDO
firmy KERAKOLL). Wykonano nowe lico przez wybudowanie nowej ściany o
grubości 12 cm. Rozebrano dwie warstwy cegieł w koronie muru i zastąpiono je
nowymi. Ściany „zagruntowano” preparatem hydrofobowym (IDROBUILD firmy
KERAKOLL).
III. OPIS STANU ZACHOWANIA ZAMKU
Stan zachowania budowli ceglanych uzależniony jest od czynników
korozyjnych mających, na przestrzeni wieków, wpływ na materię zabytkową. Czynniki
te możemy najogólniej podzielić na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Pierwsze z nich
wynikają z jakości oryginalnych materiałów budowlanych oraz staranności wykonania
wszystkich prac konstrukcyjno-budowlanych w czasie wznoszenia i przebudowy
zamku. Drugą grupę stanowią takie czynniki jak usytuowanie obiektu, warunki
klimatyczne, zanieczyszczenie środowiska oraz niestety w dużej mierze współczesne
działania człowieka w czasie napraw i prac budowlanych, czyli zastosowane materiały i
metody.
W przypadku Zamku Książąt Mazowieckich w Ciechanowie niezmiernie
istotnym czynnikiem wpływającym na stan jego zachowania jest usytuowanie a w
zasadzie posadowienie zamku na terenach podmokłych, bagiennych, co powoduje, że
fundamenty oraz częściowo mury mają ciągły kontakt z wodą gruntową. Jej wpływ jest
niezmiernie istotny pomimo, że bezpośrednio pod murami teren jest nieco wypiętrzony.
Zamek był wielokrotnie naprawiany i remontowany. Po zniszczeniu przez
Szwedów w 1657 r. uległ dewastacji, pod koniec XVIII w. rozebrano zabudowę
wewnętrzną. Od początków XX w. trwa na zamku w zasadzie ciągły remont,
polegający na zabezpieczaniu przed działaniem czynników atmosferycznych „trwałej
ruiny”. Problem jaki starano się rozwiązać, to zabezpieczenie korony murów, poprzez
ich wielokrotną nadbudowę oraz stabilizację spękań, którą wykonano poprzez
przemurowania oraz „plombowanie”. Ponadto zniszczone fragmenty murów
wielokrotnie licowano i spoinowano1
. W 2010 i 2011 realizowano I etap prac
związanych z Rewitalizacją Zamku Książąt Mazowieckich w Ciechanowie. Zakres prac
konserwatorskich ograniczył się do kurtyny południowej wraz z elewacją obu wież oraz
częściowo kurtyn wschodniej i zachodniej.
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH WE WNĘTRZU OBU WIEŻ
1. Wstępna dezynfekcja powierzchni muru.
Zabieg niszczenia drobnoustrojów należy wykonać w miejscach wzrostu
drobnoustrojów przesycając starannie warstwy powierzchniowe muru na
głębokość kilku centymetrów preparatem biobójczym np. Algat lub 2,0%
roztworem wodnym Preventolu R-80 lub produktem fabrycznego (np.
Remmers); o skuteczności nie niższej niż wyżej wymienione. Na
zakończenie prac cały obiekt zabezpieczyć 0,5-1% roztworem Lichenichida
264.
2. Mechaniczne usunięcie wszystkich zapraw cementowych i
cementowo-wapiennych
Usunąć należy wszystkie zaprawy wtórne: cementowe, cementowowapienne. Zabieg ten jest konieczny, ze względu na niszczący wpływ tego
typu zapraw na destrukcję materiałów oryginalnych, szczególnie ze względu
na uszczelniający charakter tego typu materiałów (patrz: badania
właściwości fizycznych cegieł i zapraw). Prace należy wykonać bardzo
starannie, aby nie uszkodzić materiałów oryginalnych. Szczególnie należy
zwrócić uwagę na całkowite usunięcie zapraw cementowych spoinujących
mur ceglany (m.in. szkarpy) oraz kamienny.
3. Wzmocnienie silnie zdeizntegrowanych cegieł, zapraw
Cegły, szczególnie poniżej przemurowań korony murów wykazują wysoki
stopień dezintegracji i wymagają wstępnego oraz strukturalnego
wzmocnienia. Zabieg ten jest niezbędny ze względu na możliwość
uszkodzenia wspomnianych powyżej elementów w trakcie prac
polegających na usuwaniu powierzchniowych nawarstwień oraz odsalaniu.
Wstępne wzmocnienie należy przeprowadzić poprzez nasycenie
elementów ceramicznych preparatami zawierającymi częściowo
skondensowany tetraetoksysilan (np. Funcosil-Steinfestiger OH).
4. Zachowanie wszystkich wapiennych tynków
Ze względów konserwatorskich, historycznych należy zachować wszystkie
materiały oryginalne w tym tynki.
5. Oczyszczenie powierzchni muru ceglanego z powierzchniowych
zabrudzeń
Powierzchnię muru we wnętrzu wież nie pokrywają szkodliwe, czarne,
korozyjne nawarstwienia, a jedynie cienkie zabrudzenia oraz porastające
drobnoustroje, tak więc zabieg oczyszczania należy wykonać tylko
miejscowo, bardzo delikatnie używając (po dezynfekcji i obumarciu
drobnoustrojów) metody mechanicznej z użyciem miękkiego ścierniwa
podawanego pod niskim ciśnieniem (np. metoda „le gommage”).
Dopuszcza się podobne metody spełniające postawione powyżej warunki.
Nie dopuszcza się użycia metod chemicznych np. z zastosowaniem kwasu
fluorowodorowego czy kwaśnego fluorku amonu, głównie ze względu na
koniczność użycia bardzo dużych ilości wody, podawanej pod wysokim
ciśnieniem. Czego efektem jest uruchomienie soli rozpuszczalnych w
wodzie.
6. Odsolenie silnie zasolonych fragmentów murów
Na powierzchni murów, szczególnie w okolicy otworów drzwiowych na
tarasy stwierdzono wykwity soli rozpuszczalnych w wodzie Rozpuszczalne
w wodzie sole są jednym z najgroźniejszych czynników niszczących mury
ceglane. Widoczne defekty w warstwach powierzchniowych muru dowodzą
konieczności przeprowadzenia zabiegu odsalania na wybranych
fragmentach budowli. Proponuje się zastosowanie okładu odsalającego z
pulpy celulozowej, żwirku (0,4-1,2mm) oraz niewielkich ilości bentonitu.
7. Wzmocnienie cegieł
Stan zachowania cegieł we wnętrzu jest dobry. Tylko nieliczne cegły
wymagają powierzchniowego wzmocnienia, często tylko w warstwie
sięgającej kilku milimetrów. Wzmocnienie należy wykonać stosując preparat
o właściwościach hydrofilnych zawierający częściowo skondensowane estry
kwasu krzemowego, np. Funcosil-Steinfestiger OH (Remmers), lub
Steinfestiger OH (Wacker-Chemie).
8. Wzmocnienie zapraw w murze ceglanym
Oryginalne zaprawy wapienne wykazują miejscami niską wytrzymałość
mechaniczną, częściowo zachowało się na nich oryginalne profilowanie, z
tego względu przedstawiają wyjątkową wartość historyczną i naukową, co
wymaga wielkiej pieczołowitości w ich zachowaniu. Proponuje się ich
strukturalne wzmocnienie preparatem o właściwościach hydrofilnych
zawierającym częściowo skondensowane estry kwasu krzemowego, np.
Funcosil-Steinfestiger OH (Remmers), lub Steinfestiger OH (WackerChemie).
9. Uzupełnienie ubytków w cegłach
Pojedyncze cegły uległy daleko posuniętej destrukcji i utworzyły się rozległe
ubytki. Po wzmocnieniu zdezintegrowanych pozostałości należy uzupełnić
ubytek pigmentowaną zaprawą o spoiwie wapiennym z przymieszką
hydrauliczną np. z trasem. Zaprawa ta musi posiadać właściwości zbliżone
do właściwości cegieł oryginalnych (czas kapilarnego wznoszenia wody do
5 cm ok. 17’ oraz nasiąkliwość w granicach 14%, wytrzymałość
mechaniczna nie wyższa niż 7MPa).
10. Uzupełnienie ubytków w zaprawach spoinujących mur ceglany
W zaprawie wapiennej spoinującej mur ceglany powstały liczne ubytki. Do
uzupełnienie tych ubytków należy zastosować materiał o składzie i
właściwościach analogicznych do oryginału. Proponowane są alternatywnie
dwie zaprawy o spoiwie wapiennym, zaprawa wapienna z trasem (czas
kapilarnego wznoszenia wody do 5 cm ok. 15’ oraz nasiąkliwość w
granicach 16%, wytrzymałość mechaniczna nie wyższa niż 5MPa).
11. Uzupełnienie ubytków w zaprawach spoinujących mur kamienny
Po usunięciu wtórnych zapraw cementowych, oryginalne należy wzmocnić
preparatem zawierającym w swym składzie skondensowany
tetraetoksysilan (np. Funcosil Steinfestiger OH). Natomiast wszystkie ubytki
wypełnić porowatymi zaprawami wapiennymi.
12. Scalenie kolorystyczne zapraw
W tym celu należy użyć farby wapienne na bazie wapna dyspergowanego.
13. Uzupełnienie ubytków w belkach oraz ich zabezpieczenie
14. Uzupełnienie tynków w obrębie stropów
15. Cyklinowanie i zabezpieczenie podłóg.
16. Renowacja stolarki okiennej w basztach.