Milczacy spadkobierca juz nie straci

Porady prawne
Milczący spadkobierca już nie straci
W październiku 2015 r. wchodzi w życie kolejna nowelizacja kodeksu cywilnego. Wprowadzane zmiany zrewolucjonizują prawo spadkowe. Ustawodawca rezygnuje z tzw. fikcji prostego przyjęcia spadku,
która niejednego nieuważnego spadkobiercę wpędziła w niemałe kłopoty. Jej miejsce zajmie domniemane przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Nowela ma sprawić, że do drzwi spadkobierców nie zapukają już znienacka dawni wierzyciele spadkodawcy.
Obecne uregulowanie
pełnoletnia, a wśród spadkobierców nie ma podmiotu ustawowo
chronionego, wówczas obie panie
będą dziedziczyć wprost.
Wyjaśnijmy na czym polega obecnie przyjęta przez ustawodawcę tzw. fikcja prostego przyjęcia
spadku i dlaczego jest dla spadkobierców tak niebezpieczna.
Zgodnie z treścią art. 924 k.c.
z chwilą śmierci spadkodawcy
otwiera się spadek i następuje
jego nabycie przez spadkobierców.
W skład spadku wchodzą zarówno
prawa jak i obowiązki majątkowe
zmarłego. Oznacza to, że spadkobiercy dziedziczą nie tylko majątek, ale też długi spadkodawcy.
Konstytucja RP stanowi, że dziedziczenie jest prawem, a nie
obowiązkiem. Ustawodawca daje
więc spadkobiercom kompetencję decydowania, czy chcą spadek przyjąć, czy też nie. W tej
kwestii istnieją trzy możliwości:
spadkobierca może bądź przyjąć
spadek wprost, czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za
długi, bądź z dobrodziejstwem
inwentarza, czyli z ograniczeniem odpowiedzialności, bądź też
spadek odrzucić. Spadkobierca
powinien złożyć stosowne oświadczenie w ciągu sześciu miesięcy
od dnia, w którym dowiedział się
o tytule swojego powołania.
Problem w tym, że według obecnych przepisów spadkobierca,
który nie złożył żadnego oświadczenia zostaje objęty tzw. fikcją prostego przyjęcia spadku.
012
Oznacza to założenie przyjęcia
spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkobiercy,
tj. spadkobierca odpowiada za nie
zarówno spadkiem jak i własnym
majątkiem. Uregulowanie to jest
złagodzone w stosunku do osób
prawnych oraz osób fizycznych
niemających pełnej zdolności
do czynności prawnych oraz osób,
co do których istnieje podstawa
do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia. Te podmioty dziedziczą
z dobrodziejstwem inwentarza.
Ponadto, jeśli wśród spadkobierców znajdzie się choć jeden
z
chronionych
podmiotów,
ze złagodzonego rygoru skorzystają także pozostali spadkobiercy.
Przykładowo – jeśli spadkobierczyniami po zmarłym będą jego żona
i małoletnia córka i nie złożą one
w terminie stosownego oświadczenia, będą dziedziczyły z dobrodziejstwem inwentarza. Dzieje się tak dlatego, że małoletnia
córka nie posiada pełnej zdolności
do czynności prawnych, a z ochrony dla niej przewidzianej korzysta również matka, wchodząca
do kręgu pozostałych spadkobierców. Natomiast jeśli córka
w chwili otwarcia spadku była
Problem nieograniczonej odpowiedzialności za długi spadkobiercy jest powszechny. Społeczeństwu brakuje podstawowej
wiedzy z zakresu prawa spadkowego oraz obligacyjnego. Fakt,
że wiele osób nie składa oświadczenia dotyczącego spadku wynika najczęściej z niewiedzy co
do konsekwencji swojej biernej
postawy.
Dziedziczenie z
stwem inwentarza
dobrodziej-
Według nowych przepisów niezłożenie przez spadkobiercę
w ustawowym terminie oświadczenia dotyczącego spadkobrania
będzie jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem
inwentarza. Tym samym ustawodawca rezygnuje z opisanej fikcji
prostego przyjęcia spadku.
Oznacza to, że odpowiedzialność biernego spadkobiercy będzie ograniczona do tzw. stanu
czynnego spadku, czyli potocznie
mówiąc – do wysokości tego, co
odziedziczył. Co do zasady majątek własny spadkobiercy pozostanie nienaruszony. Wyjątkiem będzie sytuacja, gdy spadkobierca
nierzetelnie wskaże przedmioty
spadkowe lub podstępnie powoła
się na nieistniejące długi.
Porady prawne
Wykaz i spis inwentarza
Nowe przepisy operują dwoma zbliżonymi pojęciami – spisu
oraz wykazu inwentarza.
Spis inwentarza, znany dzisiejszym przepisom, służy wyjawieniu przedmiotów spadkowych
w sytuacji przyjęcia spadku
z dobrodziejstwem inwentarza. Należy bowiem ustalić, co
w skład tego inwentarza wchodzi. Sporządzenie spisu inwentarza
przebiega
dwufazowo
– najpierw sąd postanowieniem
zarządza o sporządzeniu spisu, a następnie postanowienie
to wykonuje komornik sądowy,
która ustala listę przedmiotów
masy spadkowej. Postępowanie
to jednak kosztuje. Sformalizowana procedura sprawia, że koszt
sporządzenia spisu inwentarza
to z reguły około kilku tysięcy
złotych. Po nowelizacji spis inwentarza będzie niezbędny tylko
wtedy, gdy wierzyciele zakwestionują wykaz inwentarza.
Ten ostatni będzie zupełną nowością. Wykaz inwentarza o całkowicie prywatnym charakterze
będzie alternatywą dla opisanego
spisu inwentarza. Funkcjonować
będzie formularz do samodzielnego wypełnienia (można będzie
też złożyć wykaz do notarialnego protokołu). Sporządzić wykaz
będą mogli zarówno spadkobiercy, jak i zapisobiercy windykacyjni
oraz wykonawca testamentu.
Możliwe będzie także złożenie
przez uprawnionych jednego
wspólnego wykazu inwentarza.
Samo złożenie wykazu inwentarza do sądu nie będzie obowiązkowe, ale jeśli do tego dojdzie,
skutkować będzie wydaniem
przez sąd ogłoszenia o jego złożeniu. Osoby, które dostatecznie usprawiedliwią swój inte-
res, będą mogły uzyskać wgląd
do tego wykazu. Dzięki temu
wierzyciele zyskają możliwość
sprawdzenia, czy ich roszczenia
zostały w nim uwzględnione. Jeśli nie – będą mogli oni zwrócić
się z roszczeniem bezpośrednio
do spadkobiercy albo złożyć formalny wniosek o sporządzenie
spisu inwentarza. Jego sporządzenie ma być zatem „ostatecznością”. Ustawodawca najpierw
da spadkobiercom możliwość
samodzielnego ustalenia wykazu inwentarza oraz zaspokojenia
wierzycieli. Dopiero jeśli ta droga
nie poskutkuje, konieczne będzie
sporządzenie spisu. Natomiast jeśli pomimo niezakwestionowania
wykazu i spłacenia długów spadkowych znajdzie się kolejny wierzyciel - spadkobierca odpowie
za jego wierzytelność ponad wartość stanu czynnego spadku, ale
tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby zobowiązany je zaspokoić, gdyby o nich wiedział, lub
przy dołożeniu należytej staranności mógł wiedzieć i należycie
spłacał wszystkie długi spadkowe. Oznacza to, że wyjątkowo
spadkobierca odpowie własnym
majątkiem, ale tylko do określonej wysokości. Z obowiązku
zaspokojenia tego „spóźnionego” wierzyciela zwolnione będą
te same podmioty, które obecnie
chronione są przed fikcją prostego przyjęcia spadku.
Po nowelizacji sytuacja wspomnianych spadkobierczyń będzie
zatem inna. Żona, która nie złoży
w terminie oświadczenia dotyczącego spadkobrania dziedziczyć będzie z dobrodziejstwem
inwentarza bez względu na to,
czy jej córka jest małoletnia.
Natomiast dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza przez
córkę nie będzie uzależnione
od zakresu posiadanej przez nią
zdolności do czynności prawnych.
Intencje ustawodawcy
Założenia wprowadzanych przepisów są jasne – ograniczyć odpowiedzialność za długi biernych
spadkobierców. Nowelizacja ma
ponadto na celu ochronę wierzycieli. Ci ostatni nie powinni
bowiem ponosić negatywnych
konsekwencji, jakie rodzą podejmowane przez ustawodawcę
zmiany w przepisach. Dlatego
też zyskają oni możliwość zakwestionowania wykazu inwentarza.
Samo wprowadzenie „prywatnego” wykazu inwentarza ma natomiast zapobiec nadmiernym
kosztom dotychczas związanym
ze spisem inwentarza. Intencje
ustawodawcy wydają się słuszne,
czy jednak przyjęte rozwiązania
okażą się trafione – tego dowiemy
się najwcześniej za pół roku, kiedy nowe przepisy wejdą w życie.
Adwokat Jerzy Krotoski
z poznańskiej Kancelarii
Krotoski – Adwokaci
Członek WKK
013