docCENTRóW HANDLOWYCH W POLSCE
download 
Reklamacja Transkrypt
CENTRóW HANDLOWYCH W POLSCE
TH EC ITY TH EC ITY Almanach 2012 centrów handlowych w Polsce alManac oF shoPPInG centres ISSN 2081-1683 cena 98 (w tym 8% VAT) AlmANAch ceNTrów hANdlowych 2012 / AlmANAc oF ShoPPING ceNTreS 2012 Pa r t n er z y m er y t or y c z n i / C on t en t s Par tner s S p on s or z y / S p on s or s Par tner str ategicz ny / Str ate g ic Pa rtn e r Patr oni honor ow i / H onora r y Pa rtn e rs Business in the City – doing business in real estate The CiTy Business Forum – doing business in real estate Konferencja odbędzie się 3 października 2012 r. w Hotelu Marriott w Warszawie. nr 06/(28) czerwiec 2012 c 2012 ń 2011 ) czerwie ) grudzie 06/(28 11/(22 TH EC I M A G A Z Y N ISSN 2081 -1683 N I E R U C H O M O Ś C I ekonomia scieR TY Cena 40 PLN / 10 Euro (w tym 8% VAT) K O M E R C Y J N Y C H ¸ a sie¸ z ekologia¸ Reta il Rozpoczyna pog za ceRtyfik on atami ¸ The CiTy magazyn nieruchomości komercyjnych Wiadomości, wywiady, raporty i analizy. ITY EC TH Almanach 2012 ls ce lo wy ch w Po w ha nd ce nt ró cen tres oF sho PPIn G -1683 ISSN 2081 cena 98 VAT) (w tym 8% THE ENGLISH ION RS VEM PAGE 40 powieRzchn ie biuRowe na Rynkachi centRa logisty Regionalnyczne ch w FRO OKLADKA zcerwiec.indd Już wkró tce Alm anach – więcej informacji Centrów Han dlowych na stron ach 6 1 polsce – 7 2012-06-10 alM ana c 7 ach 6 – na stron dlowych informacji Centrów Han – więcej anach tce Alm Już wkró 40 VERSION ie nie chn zch powieRz THE ENGLISH ic / Strateg Partner Partners i Patroni honorow y / Honorar Partners / Sponso rs Sponso rzy 2012-07-15 OKLADKA 22:59:21 AlmAnACh CenTrów hAndlowyCh Rocznik, kompendium wiedzy na temat sytuacji obiektów handlowych w Polsce. REAL ESTATE R2E 0 1 2 VIEW The Polish co mmercial issN 2081-1 iss Nieruchomoś ci komercyj yjN 683 e w Polsce Cena 98 (w tym 8% VaT) d 1 2012 NOWA.ind / Sponsor s / Content s 01/ 2012 g FINaNCIN roPerty d in PolAn P wAnie FinAnso omości nieruch W 2012 683 ISSN 2081-1 ESTATE REVIE 8% VAT) PLN (w tym Cena 98 ITY EC T E TH E S T A L reAl esTATe review Jedyny na rynku kompletny przewodnik, który prezentuje nowe inwestycje w nieruchomości komercyjne w Polsce – centra handlowe, biura, magazyny. Partners ercial REAL mer ytor yczni The Polish comm Sponsor zy Partnerz y R E A TY s / Content TH EC I czny Partner strategi mer ytor yczni polsce w nych Regionalisty czne na Rynkachi centR tRa log biuRowe FROM PAG E Partnerz y 20:56:51 Partner zy okladka RER aktualna.indd pRa i podatkowe ści nieRuchomo StRategie Partner s 2012-02-03 gulacje Rewne e / Conten ts yjnych komerc Partner zy due diligenc merytor yczni 1 a finanSowani 2012-04-26 23:52:42 merytor yczni / Conten ts 13:13:43 Partner s ProPerTy FinAnCing in PolAnd Rocznik prezentujący źródła finansowania inwestycji nieruchomościowych, regulacje prawne oraz sposoby optymalizacji podatkowej przedsięwzięć nieruchomościowych. .indd 1 OKLADKA finanSowani a ategie nieRuchomo du uee diligenc e ści i podatkowe pRa Raw R wne ne Regulacje sponsoring i reklama PorTAl i Codzienny newsleTTer Najświeższe informacje, opinie i komentarze z rynku. Kontakt: Hubert Wasiak | 600 034 344 | [email protected] Cezary Goss | 604 191 088 | [email protected] udziału w konferencji Kontakt: 22 840 65 21 | [email protected] 3 Daniel Jabłoński redaktor naczelny WydaWca – Property Media Group s.c ul. Stępińska 22/30 00-739 Warszawa tel. + 48 (22) 840 65 21 tel. + 48 (22) 841-31-52 tel. + 48 (22) 851-03-05 www.thecity.com.pl C hanges taking place in the commercial real estate market are compared by some of the industry experts to seismic swings. Undoubtedly, the industry is going through a period of fundamental changes. The globalisation is making itself felt increasingly often. The situation influences all participants in the market, starting with consumers, through retail chains, asset managers, owners of retail property up to investors and developers. Sooner or later, we may expect an expansion of international retail chains into Poland, which will change positioning of many shopping centres. Polish brands may become recognisable globally and start being present in many foreign markets as well. Science proves that we are not actually rational and that we do not make even the most optimal choices. It applies to choosing a blouse as well as to deciding on a location of a business or accepting a contract. Our decisions are driven by emotions and animal instincts. The latter seems to confirm the recent trend related to the new function of shops – a place of feelings and experiences. Light, temperature, sense, music or colours are elements often used by retailers. E-commerce is also becoming an increasing challenge for developers. Both retail chains and shopping centres have to face it. With all those uncertainties ahead of us when we look into the future, there is only one thing we can be sure of – the taxes. They accompany asset managers in every aspect of their activities, including promotional ones. Therefore it is worth knowing the most important tax rules before we start organising marketing campaigns. The Almanac is a compendium of knowledge about the situation of retail schemes in Poland. Preparing it would not have been possible without our partners. We would like to thank the following companies: BNP Paribas Real Estate Polska, DTZ, TPA Horwath, Metro Properties, Immochan, Centrum Handlowe Forum, Centrum Development & Investments. We are also grateful to the companies that have provided us with information about their developments. It allowed us to update the list of shopping centres in Poland. We do hope that The Almanac will serve as your inspiration in making right business decisions. Enjoy the reading. daniel Jabłoński – redaktor naczelny [email protected] Hubert Wasiak – Project Manager [email protected] Łukasz Marynowski – redaktor [email protected] Łukasz Osiecki – dziennikarz [email protected] Daniel Jabłoński Editor in Chief Magdalena Fabijańczuk-antkowicz – redaktor [email protected] Tomasz Papiernik – dziennikarz/tłumacz [email protected] cezary Goss – Reklama [email protected] Opracowanie graficzne, skład i łamanie: Arkadiusz Chorąży Barbara Olech-Grzybowska – dziennikarz/tłumacz Fotografie na okładce: CH Blue City, Warszawa; Manufaktura, Łódź; Galeria Leszno, Leszno; Stary Browar Poznań; Galeria Echo, Kielce; CH Plejada, Sosnowiec; Złote Tarasy, Warszawa. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Z miany zachodzące na rynku nieruchomości handlowych porównywane są przez niektórych ekspertów z branży do wstrząsów sejsmicznych. Bez wątpienia branża ta przechodzi przez okres fundamentalnych zmian. Globalizacja coraz częściej daje o sobie znać. Sytuacja ta wpływa na wszystkich uczestników rynku, od konsumentów poprzez sieci handlowe, zarządców, właścicieli obiektów handlowych aż po inwestorów i deweloperów. Prędzej czy później w Polsce możemy spodziewać się ekspansji międzynarodowych sieci handlowych, które zmienią pozycjonowanie wielu galerii. Być może również polskie marki staną się rozpoznawalne globalnie i obecne na wielu zagranicznych rynkach. Jak pokazuje nauka, nie jesteśmy racjonalni i nie dokonujemy najbardziej optymalnych wyborów. Dotyczy to zarówno wyboru bluzki, jak i lokalizacji biznesu czy akceptacji umów. Naszym postępowaniem kierują emocje i zwierzęce instynkty. Potwierdzałoby to ostatnie trendy związane z nową funkcją sklepów – jako miejscem doznań i przeżyć. Gra światłem, temperaturą, zapachem, muzyką, kolorem to elementy często wykorzystywane przez sprzedawców. Coraz większym wyzwaniem dla deweloperów staje się też handel elektroniczny. Mierzą się z nim i sieci i centra handlowe. Przy całej niepewności, która zagląda w oczy, gdy spoglądamy w przyszłość, możemy być pewni jednego – podatków. One towarzyszą zarządcy niemal w każdym aspekcie działalności, również promocyjnej. Dlatego warto poznać najważniejsze zasady podatkowe, zanim zabierzemy się za organizację akcji marketingowej. Almanach to kompendium wiedzy na temat sytuacji obiektów handlowych w Polsce. Jego powstanie nie byłoby jednak możliwe, gdyby nie nasi partnerzy. Dziękujemy firmom: BNP Paribas Real Estate Polska, DTZ, TPA Horwath, Metro Properties, Immochan, Centrum Handlowe Forum, Centrum Development & Investments. Jesteśmy wdzięczni również firmom, które dostarczyły informacji na temat swoich obiektów. Pozwoliło nam to uaktualnić listę centrów handlowych w Polsce. Liczymy, że Almanach zainspiruje Państwa do podejmowania trafnych decyzji biznesowych. Życzymy udanej lektury. S po n s o r z y / S po n s o r s The market is changing globally Par tn e r zy me r y to r y czn i / C o nt e nt s Par t ne r s Rynek zmienia się globalnie 4 12 S po n s o r z y / S po n s o r s 06 Par t ne r zy m er yt or ycz n i / Co nt e nt s Par t ne r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r SPIS TREŚCI Globalizacja handlu 06 Trzeba nam świeżej krwi – rozmowa z Renatą Kinde-Czyż z Metro Properties 10 Mózg na zakupach – jak nowoczesna nauka pomaga praktykom 12 Trzy najważniejsze rzeczy w marketingu centrów handlowych 16 Promocja centrów handlowych – aspekty podatkowe 20 Narzędzia pozwalające zwiększyć efektywność rozliczeń podatkowych w inwestycjach w centra handlowe 26 Gdy najemca ma problemy finansowe 32 Optymalizacja opodatkowania poprzez dobór formy prawnej spółki – inwestora 36 Inwestujmy rozsądnie – rozmowa z Anną Szmeją-Kroplewską z PRCH 42 Centra convenience wypłynęły na kryzysie 44 „Nie-handlowa” wartość galerii handlowej 48 Jak szukać oszczędności w kosztach wspólnych? 50 32 36 S po n s o r z y / S po n s o r s 6 Globalizacja handlu na rynku nieruchomości handlowo-usługowych mają miejsce wahania o skali wstrząsów sejsmicznych. wprawdzie opinie co do ich stopnia się różnią, nikt jednak nie może ignorować faktu, że sektor przechodzi przez okres fundamentalnych zmian. Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Nicky Godding, International Council of Shopping Centers K luczowe tematy, będące obecnie przedmiotem debaty na całym świecie, to fala społeczno-ekonomiczna, przestój w rozwoju, działalność sprzedawców detalicznych w skali globalnej, przepływy kapitału oraz załamanie się zatrudnienia. RETaIlERzy dzIałają w SkalI globalnEj Zdaniem Johna Wrighta, globalnego szefa działu ds. badań handlu detalicznego, pracującego dla Euromonitora, który opublikuje przełomowy raport dotyczący międzynarodowej ekspansji handlu detalicznego podczas szczytu World Summit – retailerzy i marki na całym świecie zaczynają zdawać sobie sprawę z wagi rosnącej sprzedaży na rynkach światowych, szczególnie gdy rynki rozwinięte skupiają się na zarządzaniu istniejącymi aktywami. Jednakże, nie każdy kanał dystrybucji czy marka poddane zostały procesowi globalizacji w tym samym stopniu. Na przykład w 2012 r. marketom budowlanym udało się ustanowić ograniczoną obecność na rynku międzynarodowym, podczas gdy duża liczba marek odzieżowych umocniła swoją obecność na wielu rynkach. HandEl ElEkTRonICzny najwIękSzym wyzwanIEm – W Europie handel elektroniczny (e-commerce) pozostaje największym wyzwaniem dla deweloperów, a prawdziwy handel wielokanałowy w idealnej postaci jest jeszcze daleko przed nami – mówi Alexander Otto, Przewodniczący ICSC European Advisory Board oraz Chief Executive Officer w ECE Projektmanagement. E-commerce jest nadal największym i najbardziej bezpośrednim wyzwaniem, z którym zmierzyć się muszą zarówno sprzedawcy jak i cen- tra handlowe. Niektórzy retailerzy są wciąż we wczesnym stadium uczenia się, jak udanie łączyć sprzedaż on-line z tą fizycznie istniejącą w sklepach. Jednym ze skutków handlu elektronicznego jest znaczne skrócenie odległości pomiędzy producentem a sprzedawcą towaru. Marcus Wild z SES Spar European Shopping Centres, pyta: – Czy pojmujemy firmę Apple jako producenta czy jako sprzedawcę? Z całą pewnością Apple jest marką – a im ważniejsza staje się marka, tym bardziej potrzebuje siedziby. Nawet Amazon, który zaczynał jako czysto on-line’owy sklep, jest teraz marką mającą na celu fizyczną obecność – mówi Wilde i dodaje, że sklep jest przyszłością branży. Odkrywamy, że liczba monobrandów wzrasta i te marki potrzebują dobrego otoczenia, dobrego zarządzania centrum i dobrej lokalizacji. E-commerce na razie rzadko jest źródłem zarobków dla większości sprzedawców – przyszłością jest multi channel, czyli wiele kanałów dystrybucji. – Jednakże, aby to osiągnąć, firmy potrzebują wykwalifikowanego personelu. Innowacje techniczne wymagają siły sprawczej – twierdzi Gerard Groener z Corio, nawołując do zwiększenia liczby profesjonalistów. modElE wynajmu muSzą SIę zmIEnIć Przede wszystkim, wraz ze zmianami w tradycyjnym modelu handlu detalicznego, muszą się jednocześnie dostosować modele wynajmu, jako że decyzja o zakupie już nie zawsze ma miejsce tam, gdzie odbywa się sama sprzedaż. Jednakże w przypadku niektórych dużych sieci, które w raportach stwierdzają, że sprzedaż ich produktów on-line jest najwyższa w strefie wpływu ich fizycznie istniejących sklepów, to właśnie te sklepy stanowią podstawę ich działalności. Wielu najemców będzie potrzebować mniej przestrzeni wraz z postępującym procesem inte- zRównoważonE waRToŚCI CzynSzu PRzyCIągają InwESToRów Inwestorzy ciągną nie do najwyższych ofert czynszowych, tylko do tych zrównoważonych. Także inwestorzy unikający ryzyka koncentrują się na głównych rynkach europejskich. Ci, którzy wciąż inwestują, wolą robić to poprzez spółki typu joint-venture lub finansowanie konsorcjalne, a nie w ramach modelu funduszowego, który był tak popularny przed kryzysem. Dzieje się tak, ponieważ inwestorzy wolą mieć mniej partnerów, a w zamian za większą kontrolę nad swoimi inwestycjami. Zdaniem Anne Kavanagh, globalnego szefa działu zarządzania aktywami w AXA Real Estate, model funduszowy nie otrząsnął się jeszcze ze skutków kryzysu. – Wymagania sektora retail zmie- niają się i maleją w jednych miastach, a rosną w innych obszarach. Obserwujemy ten trend i wolimy być ostrożni przy podejmowaniu decyzji – dodaje. Ważną kwestią jest to, gdzie sprzedawca chce być. Inwestycje podążają za trendami w handlu, a pieniądze inwestorów wędrują do miast, w których jest zapotrzebowanie. Jednakże ze wzrostem e-handlu, liczba miast, w których retailerzy chcą mieć lokalizacje, maleje. Mimo to, Kavanagh twierdzi, że AXA planuje zwiększyć inwestycje w rynek retail o 50 proc. w ciągu przyszłego roku. Dla Erica Donneta, dyrektora zarządzającego i operacyjnego AEW Europe, zwiększanie kapitału własnego jest trudne, jako że inwestorom znacznie ciężej przychodzi wybranie konkretnej okazji spełniającej ich kryteria, a tych ostatnich jest coraz mniej, szczególnie w przypadku nowych obiektów. Jednakże, przy mniejszej ilości inwestycji posuwających się naprzód, rynek zmierza ku stabilizacji, ponieważ nie ma ryzyka przesycenia – dla firm takich jak AXA Real Estate, oznacza to możliwość wdrożenia strategicznego programu renowacji istniejących centrów handlowych. – Możemy inwestować kapitał w ulepszanie posiadanych przez Mike kercheval, prezes i dyrektor generalny icSc: Rok 2011 był okresem godnego uwagi wzrostu w sektorze nieruchomości handlowych. 400 mld. dolarów zostało udostępnione w postaci bezpośrednich inwestycji w rynki nieruchomości komercyjnych na świecie, co stanowi 25-procentowy wzrost od 2010 r. Należy się spodziewać, że trend ten utrzyma się także w 2012 r. Przy dzisiejszej, zmiennej gospodarce, spójne inwestycje w nieruchomości handlowo-usługowe są krytycznym elementem zapewniającym wzrost zatrudnienia, przychodów oraz standardu życia. alexander OttO, przewodniczący icSc european advisory Board oraz chief executive Officer w ece Projektmanagement: S po n s o r z y / S po n s o r s gracji sprzedaży w sieci i poza nią, ale zamiast postrzegać to jako zjawisko negatywne – co było tendencją w branży jeszcze rok temu – wiele firm widzi w tym okazję do zwiększenia szans i zaproponowania bardziej zróżnicowanej oferty rekreacyjnej lub innych atrakcji. 7 Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r GLOBALIZACJA HANDLU dr Frank Billand, członek zarządu Union incest z niemiec: Inwestorzy przyjmują znacznie bardziej aktywną rolę w wybieraniu swoich inwestycji. Architektura wnętrz obiektów będzie musiała ulec zmianie aby odzwierciedlić zmieniające się zachowania konsumentów. Wszyscy nasi operatorzy i menadżerowie odgrywają aktywną rolę w zarządzaniu naszymi obiektami i ich obowiązkiem jest nadzorowanie tej zmiany. tOni JOergenS, dyrektor w eSP hannover gmbh germany: W przypadku małych centrów handlowych pojawia się prawdziwa szansa na zaprojektowanie czegoś idealnego. Centra muszą być miejscami, w których ludzie się spotykają. Naszym zadaniem jest postawienie sobie pytania, czemu mieliby się tam wybrać? W centrum handlowym wszystko musi być dopasowane do stylu życia mieszkańców jego strefy wpływu. Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s W Niemczech 70 proc. konsumentów kupuje przez internet. Jeszcze ważniejsza jest rosnąca frekwencja zakupów internetowych. Należy łączyć zakupy w postaci fizycznej z tymi w internecie, ale na chwilę obecną niewielu sprzedawców jest w stanie na tym zarobić. Jeżeli zrobisz to źle, stracisz pieniądze. 8 GLOBALIZACJA HANDLU Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s nas centrów, mając pewność, że nowe obiekty albo się nie pojawią, albo że zostały odłożone na półkę – mówi Anne Kavanagh. dużE – TRudnIEjSzE do zaPRojEkTowanIa W ciągu ostatnich kilku lat centra handlowe stają się coraz większe, jako że dla deweloperów większe równa się bardziej zyskowne. Jednak zaprojektowanie dużego centrum handlowego jest trudniejsze, a ryzyko z tym związane jest większe. Również uzyskanie pozwolenia na budowę dużego centrum handlowego w zachodniej Europie graniczy z niemożliwością. Szanse na budowę dużych centrów handlowych są teraz znacznie większe w Rosji, Chinach i Ameryce Południowej. Jens Siegfried, dyrektor firmy Chapman Taylor z Niemiec uważa, że chodzi nie tyle o rozmiar, co o adekwatność centrum do otoczenia, jego lokalizację i to, co sprawia, że będzie ono działać skutecznie. – Jeżeli nie podejmiemy właściwych decyzji i nie skupimy uwagi na szczegółach już na etapie planowania, to nie kto inny, a konsument będzie musiał żyć z rezultatami naszych wyborów przez następne 20-30 lat. Jednocześnie, zły rozmiar centrum będzie miał raczej negatywny, a nie pozytywny wpływ na rynek. Jose Quintela główny projektant w firmie Sonae Sierra z Portugalii, ostrzega przed budynkami wielofunkcyjnymi. Zamiast tego proponuje wielofunkcyjne zagospodarowanie terenu. – Jest znacznie łatwiej zaprojektować budynek pojedynczego zastosowania w wielofunkcyjnym środowisku – dodaje. obIEkTy dla ludzI I dla SPołECznoŚCI Profesjonaliści z branży centrów handlowych przez ostatnie kilka lat pozostawali w stanie nie- pewności, a kilku nawet zdążyło ogłosić koniec rozwoju obiektów handlowych na większą skalę, przewidując ruch konsumentów w stronę zakupów online. Teraz jasno widać, że to pesymistyczne podejście było dalece nieuzasadnione. Dalecy od stawiania czoła rzekomemu końcu, specjaliści od centrów handlowych obserwują istniejące obecnie olbrzymie szanse na uczynienie centrów handlowych prawdziwymi miejscami dla ludzi i społeczności lokalnych. Cyfrowy świt stworzył możliwości znacznie większe w porównaniu z ograniczonym przez siebie wzrostem. n O rganizowany przez Międzynarodową Radę Centrów Handlowych (ICSC) szczyt Retail Real Estate World Summit, który ma miejsce co pięć lat, w tym roku odbędzie się we wrześniu w Szanghaju. Ponad 60 prelegentów z całego świata będzie dzielić się swoimi opiniami dotyczącymi światowej gospodarki, żeby umożliwić branży identyfikowanie trendów, problemów i szans na wzrost. Każdego roku w Europie ICSC organizuje serię konferencji i seminariów, które przyciągają przedstawicieli całej branży, chcących debatować nad polityką sektora w przyszłości i omawiać kwestię z tym związane. Coroczna europejska konferencja tej organizacji jest zawsze organizowana w kwietniu, każdego roku w innym mieście. W roku 2012 odbyła się w Berlinie. W 2013 r. będzie miała miejsce w Sztokholmie, w Szwecji, w dniach 17-19 kwietnia. 10 S po n s o r z y / S po n s o r s Trzeba nam świeżej krwi dojrzały rynek to rynek zróżnicowany, na którym każda galeria ma swojego klienta i swoją specyfikę. Polskie galerie potrzebują więcej międzynarodowych marek – w rozmowie z magdalEną FabIjańCzuk-anTkowICz mówi REnaTa kIndE-Czyż, prezes zarządu metro Properties. Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Renata Kinde-Czyż, prezes zarządu Metro Properties Metro ma już za sobą rozbudowy centrów M1 w Czeladzi, Krakowie i Zabrzu. Powszechną praktyką rynkową jest poprzedzenie takiej decyzji badaniami. Co konkretnie zarządca analizuje przed rozbudową? Decyzja o rozbudowie centrum handlowego powinna być poparta faktami. Faktami, które mówią, że ta rozbudowa ma sens. Niestety, wcale nie jest to aż tak powszechną praktyką, jakby się mogło wydawać. Brak zainteresowania badaniami na polskim rynku w kontekście analizy wyników i wyciągania z nich wniosków jest niepokojący. W efekcie jesteśmy świadkami otwarć galerii z wieloma wakatami, a inwestor jest zdziwiony, że nie zrealizował swojej strategii. Już dawno skończył się hurraoptymizm sieci handlowych i chęć otwierania sklepów w każdym nowym obiekcie. Najemcy bardzo uważnie przyglądają się rynkowi, analizują go i podejmują przemyślane decyzje. Coraz rzadziej otwierają drugi sklep w bliskim sąsiedztwie, bo to prawie zawsze oznacza podział zysku na dwa lokale. Jeśli nawet, w ramach zachęty, najemca dostanie zwrot kosztów aranżacji pomieszczeń, to i tak musi ponosić duże nakłady związane z zakupem kolekcji, zatrudnieniem personelu itd. Metro Properties każdą decyzję poprzedza szczegółowymi analizami. Sprawdzamy siłę nabywczą klientów, zasięg oddziaływania centrum, konkurencję oraz zainteresowanie najemców. Dopiero wnioski płynące z tych analiz mówią nam, czy lokalna społeczność potrzebuje większego centrum, czy nie. A samą społeczność też o to pytacie? Tak, przeprowadzamy ankiety wśród klientów, w których sprawdzamy, na ile ich potrzeby kon- sumpcyjne są w naszej galerii zaspokajane. Pytamy o to, czy i dlaczego odwiedzają konkurencję i czego im u nas brakuje. Kolejne pytanie, które musimy sobie zadać, to: jakie marki chcemy zaprosić do współpracy. Szukamy wartości dodanej, sklepów, które raczej uzupełnią ofertę, niż ją zdublują. Ale czy nie jest tak, że czasami trzeba dublować? Mamy przecież na rynku kilka-kilkanaście popularnych sieci handlowych, dla których centrum odwiedza najwięcej klientów. Myślę, że większość galerii chce mieć u siebie marki LPP, H&M czy New Yorkera – Metro nie? To prawda. Tak jest dzisiaj, ale to się naprawdę zmienia. Jeszcze przez kilka lat wśród zarządców będzie pokutowało przekonanie, że muszą mieć u siebie wszystkie duże sieci handlowe. Tymczasem dojrzały rynek to rynek zróżnicowany, gdzie każda galeria ma swojego klienta i swoją specyfikę. Dzisiaj w Polsce jest to jeszcze trudne do wykonania ze względu na niewielką liczbę marek obecnych na rynku. Jeśli buduje się centrum, które ma 240 sklepów, to praktycznie mamy w nim wszystkie liczące się obecne sieci w kraju. Na szczęście coraz więcej sieci międzynarodowych planuje ekspansję w Polsce. I to będzie ten moment, gdy galerie zaczną się naprawdę różnicować. A czym dzisiaj wyróżniają się galerie handlowe M1? M1 to centra rodzinne, oferujące szybkie i łatwe zakupy. To obiekty skupione na handlu, z niewielką gastronomią, bez części rozrywkowej. Od kilku już lat wypracowujemy podstawowy zestaw najemców, który odpowiada potrzebom rodziny. Nawet gdyby jakaś branża, która ma zupełnie innego klienta do- Powiedziała Pani, że M1 to centra szybkich, wygodnych zakupów. Ale rozbudowy to chyba jednak zaprzeczenie idei „convenience”? Niekoniecznie. Centra M1 są wygodne, ponieważ wszystkie sklepy znajdują się na jednym poziomie. Przejrzysty układ architektoniczny wewnątrz sprawia, że każdy bez problemu trafi tutaj do swojego ulubionego sklepu. M1 to centra kategorii power center, czyli obiekty o powierzchni 30-40 tys. mkw., parterowe, z przejrzystą nawigacją i dużym parkingiem naziemnym. W takich centrach znajduje się trzech lub więcej wielkopowierzchniowych najemców skupiających mniejsze sklepy wokół siebie. To jest nasza nisza i tak się pozycjonujemy. Dlatego też, choć rozbudowy teoretycznie moglibyśmy robić na więcej niż jednym poziomie, to nie rozważamy takiej możliwości, gdyż nie odpowiada to naszej strategii. Galerie handlowe walczą między sobą na „odwiedzalność”. Organizują dziesiątki specjalnych wydarzeń, festynów. Czy zwiększając footfall, zarządca zawsze dba o zysk najemców? Czy uczestnicy festynu mają jeszcze siłę i ochotę na to, żeby zrobić zakupy w centrum handlowym? To bardzo skomplikowany temat, ponieważ powodzenie obiektu i zarządcę ocenia się właśnie po liczbie odwiedzających. Nikt nie pyta o to, ile zarabiają najemcy w państwa centrum, ale jaki macie footfall. To frekwencja, również z racji tego, że obroty stanowią tajemnicę, jest pierwszym wskaźnikiem oceny „zdrowia” obiektu. Przewidujący zarządcy wiedzą jednak, że frekwencja powinna generować również obroty w sklepach najemców – a do tego potrzebna jest przemyślana strategia Jak wspieracie Państwo najemców, którzy nie radzą sobie w trudnej sytuacji rynkowej i mają problem z płaceniem czynszu? Zawsze jest tak, że jedni najemcy radzą sobie gorzej, a inni lepiej. I dzieje się tak z różnych powodów. Wpływ na taką sytuację mogą mieć: uboga kolekcja, niepełny asortyment rozmiarowy czy zniechęcający do zakupów personel. Wielu najemców odczuło też skutki wysokiego kursu euro, który wpływa na wysokość zobowiązań czynszowych oraz ceny kolekcji. Gdy pojawiają się problemy, oczywiście prowadzimy politykę „otwartych drzwi”. Naszym celem jest zawsze ograniczenie strat obydwu stron. W niektórych przypadkach oznacza to rozwiązanie umowy, w innych, dla bardzo rokujących najemców, zgadzamy się na czasowe obniżenie czynszu. Jednym z najbardziej zapalnych tematów na linii zarządca–najemca są koszty wspólne. Dużo się ostatnio mówiło o braku transparentności w rozliczaniu tej pozycji. Jak radzą sobie Państwo z kosztami wspólnymi? Nasza firma nigdy nie miała z tym żadnego problemu, ponieważ jesteśmy transparentni i nasi najemcy zawsze mogą zweryfikować poziom naliczanych kosztów. Mamy jeden z najniższych poziomów kosztów wspólnych na rynku i jesteśmy dumni z tego, że w ubiegłym roku nasi najemcy otrzymali zwrot części zaliczek płaconych z tego tytułu. Jak to się stało? Zarządzamy 16 centrami i parkami handlowymi w kraju. Obsługujemy również sieci wchodzące w skład naszej grupy. Dzięki takiej skali z wieloma dostawcami wynegocjowaliśmy korzystne warunki. Weźmy np. wywóz śmieci. Zbierając je i sortując, dział zarządzania środowiskiem w Metro Properties przekuł ten wydatek na zysk. W ciągu trzech lat zarobiliśmy 7 mln zł. Nie robiąc tego, musielibyśmy dopłacić 3,5 mln zł za wywóz odpadów. Zarobione pieniądze oczywiście zasiliły fundusz kosztów wspólnych. Dlatego podsumowując, jeszcze raz powtórzę, jeśli kierujemy się zdrowym rozsądkiem i uczciwością, to naprawdę w sprawie kosztów wspólnych nie ma o co toczyć sporu. Dziękuję za rozmowę. S po n s o r z y / S po n s o r s Dzisiaj popularne marki oferują coraz więcej kolekcji, bogatszą kolorystykę – a wszystko to kosztem jakości. Ta, mam wrażenie, spada z sezonu na sezon. Czy nowe marki, o których Pani wspomniała, wymuszą też poprawę jakości towarów na sklepowych półkach? Tak. Uważam, że trend: „wyższa cena, ale za dobrą jakość” czeka tuż za rogiem. To musi się zdarzyć, bo Polacy są już zmęczeni szafami pełnymi powyciąganych swetrów. Zorientowali się, że kupienie pięciu bluzek, które wytrzymają do drugiego prania albo i nie, nikomu już się nie opłaca. Coraz częściej wolimy jedną bluzkę, ale za to porządną. Dojrzewamy jako konsumenci i potrzebujemy się wyróżnić, również strojem. Najwyższy czas, żeby polski rynek zaczął się rozwijać – nie tylko ilościowo, ale i jakościowo. Dlatego przybycie nowych marek pozwoli konsumentom zaspokoić potrzeby, a centrom handlowym da szansę, żeby się profilować. Jakiś czas temu rozmawiałam na ten temat ze znajomymi z Niemiec. Niemcy dzisiaj kupują mniej za więcej, a mimo wszystko czują się z tym lepiej. Jestem przekonana, że ten trend dotrze również do nas. marketingowa i wydarzenia zwiększające sprzedaż w sklepach. Przykładem może być akcja, którą zorganizowaliśmy w Krakowie. Do wygrania było 111 ipadów – tyle, ile sklepów w galerii. Tablety wylosowali właściciele największych rachunków w każdym ze sklepów. Myślę, że przyszłością są dobre, przemyślane strategie marketingowe, zwiększające nie tylko odwiedzalność, ale i obroty najemców. Czasy jarmarków i rozdawania cukierków zdecydowanie najlepsze lata mają już za sobą. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r celowego, chciała wejść do naszego centrum, nie będziemy tym zainteresowani. 11 Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s TRZEBA NAM ŚWIEŻEJ KRWI 12 S po n s o r z y / S po n s o r s Mózg na zakupach – jak nowoczesna nauka pomaga praktykom w ostatnich dekadach dosyć gruntownie zmieniło się myślenie o naturze człowieka: o tym, jak postrzega świat i jak wydaje pieniądze. jeszcze do niedawna uważano, że Homo sapiens myśli stale i bez przerwy. Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Michał Matukin, Human Mind & Brain Applied Research Center Rafał Ohme, Human Mind & Brain Applied Research Center J est także bardzo spostrzegawczy, a wybory, których dokonuje, są ostrożne i przemyślane. Kieruje się głównie racjami, emocje zaś odsuwa na bok. Oprócz tego wszystko, co robi, myśli, czuje, jest świadome i z góry zaplanowane. Jednym zdaniem: jesteśmy bardzo racjonalni i intencjonalni. Coraz więcej naukowców myśli jednak inaczej. EmoCjE Są SzybSzE nIż myŚlEnIE Najnowsze badania dowodzą, że w życiu nie zawsze kierujemy się racjonalną kalkulacją. Wiele naszych decyzji zapada poza naszą kontrolą, a świadomy rozum dowiaduje się o nich z opóźnieniem i dorabia uzasadnienie. Udowodnił to w serii eksperymentów Daniel Kahneman, który w 2002 r. otrzymał Nagrodę Nobla z dziedziny ekonomii właśnie za pokazanie, jak bardzo irracjonalni potrafimy być. Kahneman pokazał, jak często wiara w sprawiedliwy świat, subiektywna percepcja czy przekonanie o słuszności pewnych racji potrafią zupełnie zaburzyć nam percepcję rzeczywistości i powodują podejmowanie irracjonalnych decyzji. Wyobraźmy sobie bowiem, że w celu zakupu – dajmy na to – książki za 25 zł większość ludzi jest skłonna dokonać wysiłku i pojechać autobusem do innego sklepu oddalonego o 15 min drogi, gdyż usłyszeli, że w tamtym sklepie taka sama książka kosztuje 18 zł. Mogą więc zaoszczędzić 7 zł. Jeśli jednak w grę wchodzi kupno marynarki za 499 zł i w sklepie oddalonym o 15 min drogi można ją nabyć po promocyjnej cenie 492 zł, bardzo niewielu z nas jest skłonnych dokonać tego samego wysiłku. Dlaczego? Przecież w obu przypadkach zaoszczędzimy tyle samo – 7 zł. Okazuje się jednak, że to, co jest obiektywnym zyskiem, subiektywnie traci na znaczeniu. Przy zakupie książ- ki oszczędność (zysk) to spory procent dokonywanego zakupu (28 proc.), podczas gdy w drugim wypadku to tylko niewielki ułamek kwoty (1,4 proc.). Nasz mózg zupełnie inaczej interpretuje te sygnały. W podobnym duchu wypowiadają się inni naukowcy, pokazując coraz więcej przykładów, w których człowiek nie jest racjonalny, a zachowaniami sterują emocje i subiektywne doznania. Nowoczesne badania psychologiczne pozwoliły zweryfikować wcześniejsze teorie i zainicjowały nowe podejście do spojrzenia na codzienne zachowania ludzi. Dziś już mało kto wierzy, że kluczem do skutecznego marketingu jest wyłącznie portfel konsumenta i jego racjonalność. Większość z nas wie, że tajemnica kryje się w emocjach, potrzebach i wartościach, jakich konsument doświadcza. Marketing coraz odważniej korzysta ze zdobyczy nowoczesnej psychologii. Niestety, ciągle w niewystarczającym stopniu, a szkoda, gdyż to podejście ma do zaoferowania znaczną przewagę konkurencyjną dzięki efektywniejszemu wykorzystywaniu dostępnych środków oraz udzieleniu odpowiedzi na kluczowe problemy i pytania. W świetle tego spojrzenia na funkcjonowanie naszego umysłu – przyjmowanego przez nowoczesną psychologię – widać wyraźnie, iż Homo sapiens nie jest tak racjonalny, jak byśmy tego chcieli, oraz że decyzje, jakie podejmuje, są w dużej mierze oparte na intuicji, automatyzmach i emocjach, a nie na chłodnym wyborze najkorzystniejszej z alternatyw. To podejście zmieniło wiele aspektów życia i znalazło odzwierciedlenie w wielu sferach, m.in. w marketingu, gdzie klasyczny model AIDA (Awarness – Interest – Desire – Action) musiał zostać zweryfikowany. W yn :l em aj en w wa a. Tel.: +4 8 605 1 10 337 rz en iu ce k@ ru nt m o .c di m Nowoczesna galeria w centrum Katowic. 100 sklepów, kino, rozrywka, restauracje. E: I C R A W OT 13 0 2 s we In to C r: t ru en m l ve De op m ta en nd s ve In tm ts en l Po a sk Wynajem/Inwestor: Centrum Development & Investments Polska Tel.: +48 22 351 0 100, Fax: +48 22 351 0 101, e-mail: [email protected] MóZG NA ZAKuPACH – JAK NoWoczEsNA NAUKA Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 14 naRodzIny nEuRonaukI konSumEnCkIEj Stało się to możliwe dzięki rozwoju neuronauki – interdyscyplinarnej dziedziny obejmującej swoim obszarem zagadnienia z zakresu biologii, chemii, fizyki, matematyki czy psychologii, której intensywny rozkwit przypadł na drugą połowę XX w. Neuronauka, badając układ nerwowy i jego reakcje, pozwoliła na analizę zachowań ludzkich w zupełnie innym świetle, dostarczając obiektywnych informacji o zjawiskach do tej pory niedostępnych badaczom. Na bazie dorobku neuronauki w ostatniej dekadzie wyłoniła się gałąź skupiona na badaniach zachowań zakupowych – neuronauka konsumencka, która dziś zmienia rozumienie zachowań zakupowych. Specjaliści od reklamy od lat dwoją się i troją, by przedrzeć się do nas ze swoim przekazem. Wielu ludzi biznesu intuicyjnie wyczuwało, że niektórych aspektów nie da się uchwycić za pomocą tradycyjnych badań i metod. Dlaczego? Bo motywy skłaniające ludzi do zakupów są zakodowane w procesach neurofizjologicznych, których nie da się opisać w kwestionariuszu czy rozmowie. Do tego potrzebna jest nowoczesna aparatura, jaką stosuje się m.in. w medycynie. Rozwój nowoczesnych technologii sprawił, że badania, które do tej pory były stosowane wyłącznie w celach naukowych, w końcu zostały zaimplementowane przez praktyków na pole badań marketingowych z zaskakująco pozytywnym skutkiem. Neuronauka konsumencka wykorzystuje teorie i metody naukowe w praktyce. Przekłada elementy ze świata naukowców na język komunikacji i reklamy, czyniąc je zrozumiałymi i dostępnymi. Coraz częściej praktycy opierają swoje strategie pozycjonowania i poszukiwania przewagi konkurencyjnej na analizie cza- sów reakcji (RT), która jest w stanie zidentyfikować ukryte postawy konsumentów wobec produktu, marki czy nawet całej kategorii. Wykorzystują też pomiar pobudzenia skórno-galwanicznego (GSR), które odzwierciedla stopień, w jakim nasze ciało jest zmobilizowane do podjęcia działań (np. zakupowych), czy też badanie fal mózgowych (EEG) pozwalające na analizę emocji sekunda po sekundzie dla każdego komunikatu marketingowego. Ogromną popularnością cieszy się eye-tracking (ET), który precyzyjnie ujawnia to, na co konsument zwraca uwagę, co się wybija z tła, a także to, co pozostaje niezauważone. Oczywiście najlepsze efekty otrzymuje się, łącząc wiele różnych metod. Takie syntetyczne podejście pozwala na dogłębną i obiektywną analizę zachowań konsumenckich, która potrafi wzmacniać skuteczność działań marketingowych. TECHnologIE PRzySzłoŚCI Neuronauka konsumencka wykorzystująca analizę fal mózgowych czy też inne narzędzia pokazuje świat trójwymiarowo, podczas gdy dotychczasowe metody pozwalały na precyzyjne pomiary jedynie w dwóch wymiarach. Kiedyś wiedzieliśmy, o czym myślimy i co czujemy, dzisiaj dzięki neurofizjologii możemy przewidzieć, czy nasze słowa przełożą się na działanie. Na naszych oczach dokonuje się ewolucja podejścia do badania konsumentów. Wcześniej opierano się głównie na deklaracjach, na tym, co respondenci powiedzą lub napiszą w kwestionariuszu. Technologie przyszłości pozwalają wyjść poza owe deklaracje i odkrywać to, co jest niedostępne, skryte nie tylko przed badaczem, ale często też przed samym respondentem. To, czego konsumenci z jakiegoś powodu nie potrafią MóZG NA ZAKuPACH – JAK NoWoczEsNA NAUKA ujawnić, nie są w stanie zwerbalizować lub po prostu nie są tego świadomi, staje się dostępne. Dzięki nowoczesnym analizom marketerzy poznają swoje dzieła nie tylko na poziomie ogólnym, ale także na poziomie analitycznym i sekwencyjnym. Mogą precyzyjnie zidentyfikować elementy, które są skuteczne, działają, rezonują z klientem, a także takie, które pozostają w cieniu lub wręcz wywołują efekt odwrotny od zamierzonego – odrzucają. Analiza fal mózgowych jest przedsięwzięciem niezwykle trudnym i wymagającym, dlatego do niedawna niewiele osób zajmowało się podobnymi zagadnieniami. Przekonaliśmy się o tym podczas wiedeńskiej konferencji NeuroPsychoEconomics, która odbyła się w październiku 2007 r. Zaprezentowaliśmy tam pierwsze wyniki naszego projektu Exploring Consumer’s Mind (ECM). Pozwolił on rozwinąć się neuromarketingowi w Polsce i całej Europie Środkowej i Wschodniej. We współpracy z czterema wielkimi korporacjami „prześwietliliśmy” ich reklamy, o których było wiadomo, że ponadprzeciętnie sprzedały produkt. Na poziomie deklaracji respondentów jedne wzbudzały zachwyt, a inne nudziły. Nas jednak interesowały reakcje mózgu. Model badania i przykładowe wyniki projektu ECM wzbudziły żywe zainteresowanie profesorów największych uniwersytetów w Niemczech, Austrii, Holandii i Japonii. Projekt okazał się strzałem w dziesiątkę i dał firmom biorącym w nim udział wiedzę, która pozwoliła budować przewagę konkurencyjną i optymalizować ich komunikację. Obecnie przed neuronauką konsumencką stoi kolejne zadanie. Praktycy chcą bowiem przenieść badania mózgu wykorzystujące nowoczesną aparaturę z laboratoriów naukowych w realia sklepowe. Jest to przedsięwzięcie bardzo wymagające, jednak mające ogromny potencjał do wykorzystania. W dobie stawiania na mobilność i ogromnego postępu technologicznego wszystko wydaje się możliwe. Jeśli neuronauka konsumencka wkroczy zdecydowanie na tereny sklepów czy centrów handlowych, pozwoli jeszcze lepiej zrozumieć i wyjaśnić zachowania konsumenckie. Taka wiedza umożliwi organizowanie, planowanie i weryfikowanie marketingowych strategii działania na zupełnie innym poziomie niż dotychczas. „guzIk zakuPowy” nIE ISTnIEjE Jako konsumenci nie chcemy, aby decyzje zakupowe były konsekwencją jakiegoś „zabawnego trzydziestosekundowego filmiku”, ustawienia produktów na półce, krzykliwego plakatu, muzyki emitowanej w sklepie, temperatury czy kolorowego opakowania. Wolimy myśleć, że to nasz racjonalny i niezależny osąd. Niestety, nie zawsze tak jest. Skuteczna perswazja polega na operowaniu niuansami, archetypami i sygnałami peryferycznymi. Jest z powodzeniem stosowana w telewizyjnej komunikacji reklamowej i oddziałuje na nas, konsumentów, sprawiając, że jedne marki lubimy, a innych nie. Pomimo ogólnej fascynacji nową technologią należy mieć w pamięci jej ograniczenia. Dotyczą one zarówno strony technicznej (mobilność sprzętu, czułość pomiarów etc.) jak i teoretycznej (lokalizacja procesów poznawczych, plastyczność mózgu etc.). Nawet jednak jeśli powyższe kwestie sporne zostaną w końcu wyjaśnione i rozwiązane dzięki badaniom akademickim, jedno pozostanie bezdyskusyjne. Nie musimy obawiać się tego, że jest w nas „guzik zakupów”, którego naciśnięcie przez sprytną reklamę czy działanie marketingowe spowoduje, że kupimy nielubiany produkt lub zagłosujemy na polityka, z którego poglądami się nie zgadzamy. Mądra natura by na to nie pozwoliła. Neuronauka konsumencka nie jest panaceum. Jest narzędziem, które odpowiednio wykorzystane pozwala nam lepiej poznać konsumenta, zrozumieć emocje i motywy nim kierujące, a w konsekwencji lepiej odpowiadać na jego potrzeby i kreować swój wizerunek. wyjąTkowy PoTEnCjał W świetle takiego podejścia staje się jasne, jak olbrzymim potencjałem dysponują miejsca, w których zapada najwięcej decyzji zakupowych, gdzie produkty walczą o bezpośrednią uwagę i przychylność konsumenta. Badanie reakcji neurofizjologicznych, podświadomych motywów i zachowań konsumenckich w miejscach sprzedaży otwiera zupełnie nowe możliwości. Pozostaje jedynie zadbać o to, by narzędzia i metody, które wykorzystujemy, rzetelnie i precyzyjnie odpowiadały na nasze pytania. n 15 S po n s o r z y / S po n s o r s 16 Trzy najważniejsze rzeczy w marketingu centrów handlowych działania marketingowe to filar prawidłowego funkcjonowania centrum handlowego, który ma ogromny wpływ na osiągnięcie sukcesu komercyjnego obiektu. na jakie kwestie należy zwrócić największą uwagę przygotowując skuteczną strategię marketingową? Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Antoni Krzątała, Head of Property Management, prezes zarządu BNP Paribas Real Estate Poland C entrum handlowe jest jak stół, powinno stać na czterech solidnych nogach. Jedna noga to dobra lokalizacja. Druga to tenant mix. Na obie zazwyczaj zarządca nie ma wpływu, bo często przejmuje obiekt skomercjalizowany przez właściciela lub innego agenta nieruchomości. Kolejne dwie to facility management i w końcu odpowiednio zaplanowana i realizowana strategia marketingowa. dobRa STRaTEgIa I PozyCjonowanIE PodSTawą SukCESu Na przestrzeni ostatnich lat marketing centrów handlowych niezwykle ewoluował. Kiedyś działania koncentrowały się wyłącznie na informowaniu klientów, co, gdzie i w jakiej cenie można kupić, a sama komunikacja ograniczała się do wykupienia powierzchni reklamowych w prasie lub dystrybucji ulotek. Obecnie marketing realizowany jest w bardziej kompleksowy sposób. Najważniejsze jest określenie strategii i pozycjonowanie obiektu, w tym precyzyjne opracowanie, do kogo należy adresować działania. Zdefiniowanie grupy docelowej jeszcze na bardzo wczesnym etapie planowania inwestycji powinno być poprzedzone badaniami, które pozwolą określić cechy klienta, czynniki kształtujące jego preferencje zakupowe oraz potrzeby i oczekiwania. W przypadku funkcjonującego już obiektu warto regularnie aktualizować wiedzę na temat naszych klientów, m.in. monitorując, jaka jest wartość koszyka zakupów czy jednego paragonu w poszczególnych punktach handlowych i usługowych. Duże znaczenie będzie też miało wyciągnięcie wniosków z analizy oferty najemców i ocena postrzegania samego centrum handlowego. Oprócz zbierania informacji o klientach niezbędne też jest stałe badanie rynku, w tym ocena pozycji konkurencji, które dostarczą wiedzy o zachodzących zmianach. Te dane to podstawa przy opracowywaniu celów marketingowych, dlatego jako zarządca rekomendujemy aktualizowanie tego typu badania nie rzadziej niż raz w roku. Ważne w strategii jest to, by była ona elastyczna i dostosowana do zmieniającego się rynku i potrzeb, co oznacza, iż nie może być ustalona raz na zawsze. Poza monitorowaniem założeń strategii konieczne jest ciągłe badanie efektywności podejmowanych działań marketingowych. Oznacza to, że po zakończeniu każdej promocji bądź eventu należy sprawdzić, czy wydane na ten cel środki przyniosły efekt w postaci większej liczby gości odwiedzających centrum handlowe, a przede wszystkim wzrostu sprzedaży i korzyści finansowych. Warto zadawać też pytania klientom, jak oni oceniają nasze akcje marketingowe i czego oczekiwaliby w przyszłości. Do czynników wpływających na powodzenie eventu zalicza się m.in. efektywność działań komunikujących wydarzenie, w tym weryfikację stopnia rozpoznawalności kampanii. Aby jej zasięg był jak najlepszy, należy zbadać, które media prefe- Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 18 TRZy NAJwAżNIEJSZE RZECZy W mARKEtINgU rują nasi odbiorcy, uwzględniając ich rodzaje i tytuły. Przy ocenie efektywności narzędzi marketingowych doskonałym źródłem wiedzy mogą się okazać badania fokusowe, zarówno wśród klientów, jak i osób nieodwiedzających nasze centrum handlowe. Pozwolą one ustalić, dlaczego klienci wybierają galerię i obecne w niej marki, a wśród tzw. nie-klientów przyczyny wyboru innego centrum handlowego. Do jednej z przyczyn przy podejmowaniu takiej decyzji przez klientów może należeć świadomość funkcjonowania danego centrum handlowego i dostępnej w nim oferty. W tym celu warto zapytać klientów centrum handlowego, jakie formy komunikacji z nim są według nich najbardziej skuteczne. Z przeprowadzonych przez BNP Paribas Real Estate Polska badań dla centrum handlowego Wola Park wynika, że na pierwszych miejscach znajdują się działania, tj. outdoor oraz dystrybucja door-to-door. Wskazało na nie odpowiednio 25 proc. i 20 proc. respondentów. Wyraźnie widać też tendencję do poszukiwania informacji o ofercie galerii handlowych w internecie. W przeciągu roku, od 2010 r. do 2011 r., o 10 proc. wzrosła liczba klientów, którzy chcieliby być powiadamiani o przeprowadzanych promocjach w centrum handlowym za pośrednictwem e-marketingu. Wskaźnik ten wzrósł z 27 proc. do 37 proc. Coraz większe znaczenie w relacjach z konsumentami odgrywają również media społecznościowe, a monitorowanie treści postów może nam dostarczyć unikatowej opinii o naszych aktywnościach. Stąd powinny mieć one swoją ważną pozycję w każdej strategii marketingowej. Plan maRkETIngowy w oPaRCIu o znajomoŚć najEmCów Kolejnym krokiem po opracowaniu założeń strategicznych powinno być stworzenie szczegółowego planu działań marketingowych. Zazwyczaj przygotowuje się go wraz z początkiem nowego roku. Optymalnym rozwiązaniem jest organizacja regularnych kampanii skierowanych do klientów przypominających o ofercie centrum handlowego, a także informujących o zmianach i nowościach w ofercie. Harmonogram działań powinien uwzględniać ważne daty, w których klienci planują wzmożone czy niecodzienne zakupy, np. Dzień Dziecka, Święta Bożego Narodzenia czy Walentynki. Przygotowując się do handlu w tego typu dni, warto dołożyć starań, aby klienci przyjechali po prezenty i zakupy właśnie do naszego centrum handlowego. Wydatki na marketing to znacząca pozycja w budżecie całej galerii. W przypadku centrów handlowych Klif Warszawa i Gdynia, którymi zarządza BNP Paribas Real Estate Polska, taki budżet wynosi ok. 2 proc. wartości obrotów i ok. 15 proc. przychodów właściciela z tytułu czynszu. Niezwykle istotne, żeby akcje centrów handlowych i poszczególnych najemców były spójne ze sobą i wzmacniały cechy danego obiektu, które zostały określone w strategii. Natomiast konkretne działania marketingowe powinny być realizowane w oparciu o dogłębną wiedzę dotyczącą samego centrum handlowego i planów promocyjnych poszczególnych brandów. Przykładowo – przygotowując event modowy w galerii handlowej, warto zapytać swoich najemców, czy SyMPatii i zaUFania SPOłecznegO nie da Się kUPić agnieSzka Mielcarz, dyrektor zarządzająca centrum handlowego Forum w gliwicach, z ramienia avestus real estate Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs U dział w programach charytatywnych oraz inicjowanie lub wspieranie akcji prospołecznych to jeden ze sposobów budowania wizerunku centrum handlowego. Sprzyja temu rola, jaką te obiekty odgrywają we współczesnych miastach: są ważnym elementem przestrzeni, przyciągają ludzi, wypełniają im wolny czas. Są przy tym bezpieczne i komfortowe. To ważne dla organizacji społecznych, którym zależy na popularyzowaniu swoich idei w centrach handlowych. Są dzięki temu bardziej widoczne i trafiają do świadomego odbiorcy. Pożytki z uczestnictwa centrum handlowego w kampaniach i akcjach społecznych można widzieć przez pryzmat elementarnych korzyści, takich jak wpływ na frekwencję, obroty czy pozytywne publicity. Zarządcy centrów handlowych, świadomi potencjału płynącego z aktywności w obszarze CSR, powinni stawiać na przemyślane, regularne programy, które przyczyniają się do podniesienia dobrostanu lokalnej społeczności i ściśle integrują ją z centrum. Dużym błędem jest pojmowanie tej sfery na zasadzie przymusowej kontrybucji na rzecz najbliższego otoczenia społecznego. W CH Forum przywiązujemy dużą wagę do działań z lokalnymi aktorami sceny społecznej. Nasza aktywność marketingowa obfituje w wydarzenia oparte na współpracy z miejscowymi instytucjami kultury i organizacjami non-profit. Również ambasadorzy naszego centrum w miarę możliwości są angażowani w przeróżne inicjatywy. W ubiegłym roku, miedzy innymi dzięki zaangażowaniu Tomasza Ossolińskiego, zrealizowaliśmy ciekawą kampanię na rzecz walki z rakiem piersi, w którą aktywnie włączyło się ponad 20 lokalnych instytucji. W tym roku planujemy działania z Małgorzatą Sochą – ambasadorką CH Forum i fundacji Dr. Clown. Efekty są nie do przecenienia. Zyskujemy nie tylko sympatię wielu osób, ale przede wszystkim zaufanie społeczne – przeogromny kapitał, wartość, której nie da się kupić, tak jak kupuje się powierzchnię reklamową. TRZy NAJwAżNIEJSZE RZECZy W mARKEtINgU planują jakieś kampanie w podobnym okresie, aby programy akcji były ze sobą skoordynowane i kompatybilne. Warto z takimi pomysłami zgłosić się do najemców, zachęcić ich, aby przyłączyli się do akcji centrum handlowego, przygotowując ofertę specjalną na daną okazję. Synergia działań może przynieść bardzo satysfakcjonujące efekty sprzedaży. Ponadto, uwzględniając opinie partnerów, możemy również kształtować dobre wzajemne relacje. Planując poszczególne akcje, warto monitorować aktualne, niecodzienne wydarzenia w regionie czy kraju. Przykładem połączenia scenariusza eventu z bieżącym i nośnym wydarzeniem był „Sportowy Dzień Dziecka w Wola Parku!” – event dla najmłodszych i ich rodzin zorganizowany w kontekście zbliżających się mistrzostw w piłce nożnej Euro 2012. Imprezę uświetnił jeden z najlepszych bramkarzy na świecie Jerzy Dudek. Sławny piłkarz wybierał spośród uczestników zabawy 11 szczęśliwców, którzy dołączyli do jego Złotej 11-tki. Do wygrania były piłki z autografem, chętni natomiast mogli zrobić sobie pamiątkową fotografię z gwiazdą. Dodatkowo odbywały się konkursy z nagrodami i piłkarskie gry multimedialne. Zorganizowano konkurs „Mały Kibic” na portalu Facebook. Aby wziąć udział w zabawie, wystarczyło zrobić zdjęcie swojego dziecka podczas rodzinnego kibicowania i przesłać do Wola Parku. Do zdobycia były atrakcyjne nagrody – piłka z autografem Jerzego Dudka, plecaki, zegarki, akcesoria sportowe i bony zakupowe. Tego typu wydarzenia nie tylko wykorzystują panującą pozytywną atmosferę, ale także ją budują, pozostawiając w pamięci klientów pozytywne wrażenia i tym samym przyczyniają się do zakupów w przyszłości. Dzięki eventowi Wola Park odnotował 20 proc. wyższy footfall w stosunku do analogicznego dnia, w którym nie odbywają się żadne dodatkowe atrakcje w centrum handlowym. O sukcesie „Sportowego Dnia Dziecka w Wola Parku!” świadczy również duże zainteresowanie akcją na portalu Facebook i 20-proc. wzrost fanów profilu galerii. angażowanIE najEmCów w akCjE maRkETIngowE Organizując wydarzenia specjalne w centrum handlowym, warto podjąć partnerską współ- pracę z markami obecnymi w danym obiekcie. W ten sposób umożliwiamy najemcom dodatkową i szerszą promocję produktów, co z pewnością zostanie przez nich docenione. Dzięki współpracy mogą oni ciekawie i atrakcyjnie zaprezentować swoją ofertę oraz zachęcić klientów do zakupów. Ten sposób współpracy wykorzystują zarządzane przez BNP Paribas Real Estate Polska centra handlowe Klif w Warszawie i Gdyni, w których znajdują się głównie marki należące do segmentu premium. Obie galerie kierują swoją ofertę do osób o wyższych oczekiwaniach i możliwościach zakupowych, ceniących elegancję, najnowsze trendy oraz wyrazisty styl. W tym celu regularnie organizują pokazy mody prezentujące najnowsze kolekcje ubrań dostępne w sklepach galerii. Wydarzenia uatrakcyjniane są konkursami i udziałem celebrytów. Biorąc udział w zabawie, klienci mogą wygrać bony o wartości kilkuset złotych na zakupy w sklepach dostępnych w centrum handlowym. Stale rosnący koszyk zakupów centrum może być potwierdzeniem, że realizowane działania są skuteczne. Innym przykładem aktywności marketingowej angażującej poszczególne marki są też organizowane w centrum handlowym Klif nocne zakupy ze zniżkami, na które stali klienci otrzymują imienne zaproszenia. Tego typu wydarzenie jest bardzo doceniane wśród najemców, bo przyczynia się w danym miesiącu do wzrostu obrotów w sklepach nawet o 20 proc. Marketing to niezmiernie ważny obszar aktywność centrum handlowego. Zbyt często jednak jest on traktowany jako panaceum na wszelkie problemy i niepowodzenia obiektu, jak zbyt mała liczba odwiedzających czy zmniejszające się obroty. Dlatego warto pamiętać o „czterech nogach stołu”, na których opiera się aktywność centrum handlowego. Działalność marketingowa może jedynie zniwelować słabsze strony naszej galerii, np. odległą lokalizację, prezentując atrakcyjną ofertę sklepów i ciekawe promocje. Jednak nawet najciekawsze akcje marketingowe nie są w stanie zwiększyć dochodów, jeżeli brakuje atrakcyjnych i poszukiwanych marek – czyli tenant mixu. n 19 S po n s o r z y / S po n s o r s 20 Promocja centrów handlowych – aspekty podatkowe organizacja akcji promocyjnych jest jednym ze stałych elementów działalności centrów handlowych mających bezpośredni wpływ na wartość obiektu, pod warunkiem prawidłowego zaplanowania i przeprowadzenia działań marketingowych. Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Aleksandra Kozłowska – menedżer w Dziale Podatkowym TPA Horwath Tomasz Ożdziński – partner w Dziale Podatkowym TPA Horwath A kcje promocyjne wpływają przede wszystkim na wzrost sprzedaży spowodowany zwiększoną liczbą odwiedzin danego centrum, a w perspektywie długofalowej zwiększają rozpoznawalność danego obiektu na lokalnym rynku. Dobór form oraz adresatów promocji pomaga budować wizerunek danego centrum handlowego jako, przykładowo, miejsca rodzinnego lub kreującego nowe trendy. Liczy się oryginalny pomysł, ale planując akcję marketingową, nie należy zapominać o konsekwencjach podatkowych związanych z jej organizacją. Znajomość implikacji podatkowych wiążących się z konkretnym scenariuszem działań promocyjnych pozwala bowiem w optymalny sposób ustalić ich budżet, jak również daje możliwość uniknięcia błędów przy wypełnianiu obowiązków formalnych. W ramach niniejszego artykułu przybliżymy kwestie, o których warto pamiętać, organizując konkurs, loterię bądź sprzedaż premiową, aby uniknąć ewentualnych kłopotów z rozliczeniami podatkowymi. jakI PodaTEk? Organizacja akcji promocyjnej może wywołać skutki podatkowe zarówno na gruncie ustaw o podatkach dochodowych – od osób fizycznych lub prawnych – jak również w zakresie podatku od towarów i usług (tj. podatku VAT). Po pierwsze, wszelkie wydatki ponoszone przez organizatora akcji promocyjnej stanowią dla niego koszt uzyskania przychodu. Związek tego typu wy- datków z możliwością generowania przychodów (w szczególności poprzez zabezpieczenie źródła przychodów) jest bowiem w takim przypadku bezsporny. Jak wspomnieliśmy na początku, działania o charakterze marketingowym wpływają na uatrakcyjnienie produktów lub usług oferowanych w danym centrum handlowym, generując większe zyski ze sprzedaży dla najemców, co wpływa na pozytywny wizerunek, a zatem również na wartość obiektu. Dla uczestnika akcji promocyjnej otrzymana w jej wyniku nagroda będzie zazwyczaj stanowiła przychód podatkowy. Podlega on opodatkowaniu stawką ryczałtową w wysokości 10 proc. Taki sposób opodatkowania wyklucza możliwość pomniejszenia przychodu o koszty uzyskania przychodu. Co najważniejsze, do zapłaty podatku od nagrody w większości przypadków będzie zobowiązany organizator akcji promocyjnej, czyli – w analizowanej sytuacji – centrum handlowe. Na płatniku (tj. centrum handlowym) ciąży obowiązek obliczenia i pobrania podatku, a następnie jego zapłata do urzędu skarbowego, jak również wypełnienie i wysłanie do właściwego urzędu deklaracji podatkowej. Jeżeli nagroda ma charakter rzeczowy, podatek należy pobrać przed jej wydaniem nagrodzonemu. W praktyce, aby uniknąć powyższej sytuacji, zryczałtowany podatek od nagrody jest najczęściej finansowany przez organizatora poprzez zastosowanie tzw. mechanizmu ubruttowienia (wartość nagrody obejmuje również należny od niej podatek). Czy są sytuacje, gdy organizator akcji marketingowej nie będzie zobowiązany do pobrania podatku www.forumgliwice.pl Ponad 30 mln klientów 12 nominacji na pięciolecie centrum do branżowych Oscarów w prestiżowych konkursach Solal Marketing Awards Zaliczone na 5 5 lat z gwiazdami Agnieszka Włodarczyk, Magdalena Mołek, Ola Kuligowska, Tomasz Ossoliński, Małgorzata Socha Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 22 PROMOCJA CENTRów HANdLOwyCH – AspEKty poDAtKoWE od nagrody? Sytuacja taka nastąpiłaby, gdyby obdarowanym nie była osoba fizyczna – konsument, lecz osoba prawna lub osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą, co raczej nie znajdzie zastosowania w omawianym przypadku. Jednakże przepisy podatkowe przewidują dodatkowo szereg zwolnień z ryczałtowego podatku od wydanych nagród. W zależności od formy akcji promocyjnej zwolnieniu będą podlegały nagrody nawet do wysokości 2 280 zł. Należy również wspomnieć o opodatkowaniu przekazywanych nagród podatkiem od towarów i usług. Zgodnie z regulacjami podatkowymi opodatkowaniu VAT będzie podlegało nieodpłatne wydanie należących do przedsiębiorstwa towarów. Wyjątek stanowią tzw. prezenty o małej wartości oraz próbki. W działalności marketingowej centrów handlowych praktyczne znaczenie ma pierwsza z powyższych kategorii, tj. prezenty o małej wartości, za które uznaje się przekazywane jednej osobie towary o jednostkowej cenie nabycia do 10 zł lub o łącznej wartości nieprzekraczającej w roku podatkowym 100 zł, o ile organizator promocji prowadzi specjalną ewidencję pozwalającą na ustalenie tożsamości obdarowanych osób. FoRmy akCjI PRomoCyjnyCH Najczęściej stosowanymi w praktyce formami akcji promocyjnych są: konkurs, loteria oraz sprzedaż premiowa. Przepisy podatkowe nie zawierają definicji konkursu. Z powyższego względu organy podatkowe i sądy administracyjne odwołują się najczęściej do definicji słownikowej, uznając konkurs za przedsięwzięcie o charakterze m.in. artystycznym, rozrywkowym czy sportowym, dające możliwość wyboru przez eliminację najlepszych uczestników (wykonawców, autorów prac). Organizując konkurs, przedsiębiorcy nie zawsze będą zobowiązani do odprowadzenia podatku zryczałtowanego w wysokości 10 proc. W myśl ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wolne od podatku są bowiem wygrane w: konkursach organizowanych i emitowanych (ogłaszanych) przez środki masowego przekazu (prasa, radio i telewizja), konkursach z dziedziny nauki, kultury, sztuki, dziennikarstwa i sportu, jeżeli jednorazowa wartość tych wygranych nie przekracza kwoty 760 zł. Pierwsze z powyżej wymienionych zwolnień budzi w praktyce duże kontrowersje. Wobec rosnącej roli internetu jako środka wspomagającego przedsiębiorców przy organizacji różnego rodzaju działań marketingowych, pojawiły się wątpliwości, czy mogą one zostać objęte powyższym zwolnieniem jako organizowane przez środki masowego przekazu. O ile organy podatkowe przyznały rację podatnikom, iż brak literalnego wskazania internetu obok innych środków masowego przekazu nie pozbawia go takiego charakteru, o tyle wskazały na konieczność spełnienia wszystkich przesłanek wymienionych w przepisie dla możliwości skorzystania ze zwolnienia. Zatem dla wyłączenia opodatkowania nagrody (o wartości do 760 zł) w konkursie konieczne jest nie tylko ogłoszenie akcji promocyjnej przez internet, ale także emisja informacji o tym konkursie w co najmniej jednym ze wskazanych wyżej mediów. Niekorzystna linia orzecznicza nie pozbawia jednak w całości organizatorów konkursów możliwości zastosowania zwolnienia z opodatkowania. Konieczne może być jednak zmodyfikowanie pierwotnego pomysłu i ukształtowanie akcji promocyjnej jako konkursu z dziedziny nauki, kultury, sztuki, dziennikarstwa lub sportu. Również w takim przypadku nagroda może zostać zwolniona, jeśli jej jednorazowa wartość nie przekroczy 760 zł. Jednocześnie od konkursów „z dziedziny...” należy odróżnić konkursy autorskie, czyli konkursy organizowane dla profesjonalistów w danej dziedzinie, np. konkurs na najlepszy projekt na zagospodarowanie danej przestrzeni centrum handlowego czy na zaprojektowanie logo obiektu handlowego. W przypadku tego typu działań marketingowych należy rozważyć, czy udział w konkursie nie będzie traktowany jako element osobiście wykonywanej przez uczestników konkursu działalności zawodowej. Wówczas obowiązek zapłaty 10 proc. podatku od nagrody po stronie organizatora nie wystąpi. uwaga na loTERIę! W przeciwieństwie do konkursu przepisy przewidują definicję loterii tzw. promocyjnej – jest to gra losowa, w której uczestniczy się przez nabycie towaru, usługi lub innego dowodu udziału w grze. Udział w loterii jest nieodpłatny, a urządzający loterię oferuje wygrane pieniężne lub rzeczowe. Opierając się na brzmieniu przepisów ustawy o grach hazardowych, za dowód udziału w loterii promocyjnej może być uznany m.in.: kupon wycięty z gazety lub ulotki, paragon fiskalny lub bilet do kina. Loterię od konkursu odróżnia zatem sposób wyłaniania zwycięzców. Podczas gdy konkurs musi mieć kompetytywny charakter (musi być w nim zawarty element współzawodnictwa), dla loterii niezbędne jest istnienie czynnika losowości. Innymi słowy, o ile w pierwszym przypadku o wyłonieniu zwycięzcy decyduje komisja oceniająca szczególne kompetencje uczestników (np. wiedzę, umiejętności, określone cechy), o tyle w drugim o wygranej w loterii decyduje przypadek, a zwycięzcę wybiera się w drodze losowania. Z jednej strony loteria jest korzystną formą akcji marketingowej ze względu na możliwość zastosowania zwolnienia z podatku ryczałtowego w wysokości aż 2 280 zł. Warunkiem jest, aby loteria została urządzona i przeprowadzona zgodnie z przepisami o grach hazardowych obowiązującymi w Polsce, w państwie członkowskim UE lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Z drugiej strony, regulacje ustawy o grach hazardowych nakładają na przedsiębiorców organizujących loterie obowiązek uzyskania szczególnego zezwolenia przed rozpoczęciem danej akcji promocyjnej. Co więcej, w przypadku nieuzyskania wymaganego zezwolenia w odpowiednim terminie przewidziane są bardzo dotkliwe sankcje. Uczestnik wygrywający nagrodę w loterii urządzonej bez zezwolenia podlega karze pieniężnej w wysokości 100 proc. uzyskanej wygranej. Ponadto, w przypadku braku zezwolenia, przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wykluczają możliwość zastosowania zwolnienia z pobrania zryczałto- CASTORAMA IKEA MAKRO 15 min drive to City Center 1 202 640 people within 45 minutes drive Cracow Shopping & Recreation Centre 150 Shops + Auchan, GLA 60 000 sqm 2800 Free Parking Spaces Opening 2nd half of 2013 ! Lease Dept. Tel.: + 48 22 319 87 85, Email.: [email protected], Website.: www.galeriabronowice.com.pl Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 24 PROMOCJA CENTRów HANdLOwyCH – AspEKty poDAtKoWE wanego podatku przez płatnika. Jak wspomnieliśmy bowiem powyżej, warunkiem wyłączenia z opodatkowania jest zorganizowanie loterii zgodnie z przepisami ustawy o grach hazardowych, a zatem m.in. uzyskanie niezbędnych zezwoleń. Jak zatem uchronić się przez negatywnymi konsekwencjami w powyższym przypadku? Należy szczegółowo przeanalizować scenariusz akcji promocyjnej w poszukiwaniu elementów losowości, a dodatkowo ocenić, czy elementy takie, o ile się pojawią, mają decydujący wpływ na wyłonienie zwycięzców danej akcji promocyjnej. PREmIa Czy RabaT? Jedną z najbardziej popularnych form akcji marketingowych w centrach handlowych jest sprzedaż premiowa. Ze względu na fakt, iż przepisy podatkowe nie przewidują definicji sprzedaży premiowej, w praktyce ugruntowane zostało rozumienie tego pojęcia wypracowane przez organy podatkowe. Zgodnie z podejściem prezentowanym w interpretacjach prawa podatkowego sprzedaż premiową należy utożsamiać z transakcją, w ramach której obok sprzedaży towaru lub usługi dochodzi do wydania nabywcy premii (nagrody). Co więcej, w orzecznictwie wypracowane zostały warunki, które muszą zostać spełnione, aby daną akcję promocyjną można było uznać za sprzedaż premiową, a mianowicie: na skutek danej akcji promocyjnej dochodzi do wydania nagrody z racji nabycia towaru lub usługi, nagroda przyznawana jest każdemu nabywcy, który spełnia określone przez sprzedającego warunki zakupu, nagroda nie zostaje przyznana w pieniądzach ani towarach lub usługach, które sprzedano nabywcy. Trzeci z powyższych warunków wskazuje na istotną różnicę między premią w sprzedaży premiowej a rabatem. W przypadku gdy uczestnikowi akcji promocyjnej wydawane są określone kwoty pieniędzy, mamy bowiem do czynienia z rabatem pieniężnym, czyli upustem. Natomiast jeśli formą nagrody są towary lub usługi, które są przedmiotem pierwotnej transakcji, tj. tej której dotyczy sprzedaż premiowa, wówczas wystąpi rabat naturalny. Ze względu na fakt, iż przy sprzedaży premiowej premiowana jest sprzedaż organizatora, a nie podmiotów trzecich, w przypadku centrów handlowych ta forma marketingowa jest stosowana bezpośrednio przez najemców, a nie podmiot zarządzający obiektem czy też jego właściciela. Tak jak w przypadku konkursu oraz loterii promocyjnej organizatorzy akcji marketingowych przyjmujących postać sprzedaży premiowej mają obowiązek jako płatnicy dokonać obliczenia i zapłaty podatku zryczałtowanego pobranego od otrzymującego nagrodę (premię). Pobór podatku nie ma jednak charakteru bezwzględnego – zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych zwolnione od podatku są nagrody związane ze sprzedażą premiową, jeżeli jednorazowa wartość nagrody nie przekracza kwoty 760 zł. Warto jednak podkreślić, iż zwolnienie nie dotyczy osób, dla których nagroda pozostaje w związku z wykonywaną przez nich działalnością gospodarczą. ważna dokumEnTaCja Organizacja akcji promocyjnych pociąga za sobą szereg obowiązków dokumentacyjnych. Po pierwsze, jak wskazaliśmy na początku, wydatki przeznaczone na działalność marketingowo-sprzedażową zazwyczaj mogą stanowić koszty uzyskania przychodu, niemniej jednak podatnicy muszą posiadać odpowiednie dowody źródłowe, z których wynikałoby, że zaliczony do kosztów podatkowych wydatek miał na celu uzyskanie przychodów (lub zachowanie albo zabezpieczenie źródła przychodów). Po drugie, warunki danej akcji promocyjnej są umieszczane w specjalnych regulaminach. Organizator loterii musi pamiętać o stworzeniu takiego regulaminu jeszcze przed etapem ubiegania się o zezwolenie na jej organizację, gdyż dokument ten stanowi jeden z załączników, który należy zgłosić do izby celnej udzielającej takiego zezwolenia. Wreszcie, część obowiązków dokumentacyjnych wynika z funkcji płatnika pełnionej przez organizatora działań marketingowych. Oprócz obliczenia, poboru i zapłaty podatku generalnie płatnik jest również zobowiązany do złożenia do urzędu skarbowego deklaracji według odpowiedniego wzoru. PodSumowanIE Odpowiednio zaprojektowana kampania marketingowa może w istotny sposób zwiększyć zainteresowanie nabywców danym centrum handlowym oraz oferowanymi tam towarami i usługami, co powinno przełożyć się na wzrost obrotów najemców. Skuteczna promocja danego obiektu ma bezpośredni wpływ na jego postrzeganie na rynku – zarówno jeśli chodzi o widoczność takiego centrum, jak i jego odpowiednie profilowanie (ekskluzywne, rodzinne, młodzieżowe itd.). Zainteresowanie klientów oraz siła najemców centrum handlowego stanowią o jego wartości. W obecnych realiach rynkowych, gdzie istotna część przychodów z najmu powierzchni w centrach handlowych zależy od obrotów realizowanych przez najemców (tzw. turnover rents, pol. czynsze od obrotu), a wartość centrum handlowego ustala się właśnie na podstawie tych przychodów (tzw. discounted cash-flow method, pol. metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych), efektywny marketing danego obiektu w mierzalny sposób przekłada się na tę wartość. Aby wzrost tej wartości był jak największy, należy dogłębnie przemyśleć nie tylko dobór odpowiedniej strategii promocyjnej, lecz także katalog stosowanych narzędzi oraz konsekwencje podatkowe, gdyż po drugiej stronie tego samego równania znajdują się koszty akcji promocyjnej obejmujące w szczególności zobowiązania publiczno-prawne (obciążenia podatkowe, konieczność uzyskania zezwoleń, sprawozdawczość itp.). Dobór odpowiednich form promocji wymaga również określenia ról i zadań uczestniczących w nich podmiotów (tylko najemcy centrum handlowego mogą być organizatorami sprzedaży premiowej) oraz ich współdziałanie, aby wzmocnić efekt podejmowanych działań. Ponadto, ponieważ praktyka gospodarcza również w zakresie marketingu centrów handlowych oraz działalności ich najemców jest bogatsza niż regulujące ją przepisy podatkowe, przed wprowadzeniem w życie danej akcji promocyjnej warto upewnić się, iż nie będzie ona rodzić niepożądanych skutków. n Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 26 Narzędzia pozwalające zwiększyć efektywność rozliczeń podatkowych w inwestycjach w centra handlowe wzrost wartości inwestycji w centrum handlowym, obok zdyskontowanych kwot najmu, stanowi o długoterminowym powodzeniu projektu. odpowiedni dobór najemców (tenant mix), umiejętne zarządzanie obiektem, wskaźniki footfall czy lokalizacja to czynniki, na które najczęściej zwracają uwagę doradcy komercyjni i zarządcy nieruchomości. Małgorzata Dankowska, starszy menedżer w TPA Horwath W arto jednak pamiętać również o sferze fiskalnej zapewniającej tarczę podatkową spółkom obiektowym, a w konsekwencji pozytywnie oddziałującej na przepływy finansowe przedsięwzięcia. W artykule przedstawiono najczęściej występujące możliwości optymalizacyjne dla podmiotów działających w branży handlowej z podziałem na poszczególne fazy życia projektu. I. oPTymalIzaCjE w obSzaRzE FInanSowanIa PRojEkTu mEToda RozlICzanIa RóżnIC kuRSowyCH Kredyty inwestycyjne udzielane w walutach obcych lub przynajmniej denominowane do tych walut są nadal atrakcyjną i popularną formą finansowania działalności – mimo związanego z nimi ryzyka kursowego na koniec dnia okazują się tańsze od kredytów złotówkowych. Z perspektywy prawa podatkowego zaciągnięcie kredytu w walucie obcej oznacza konieczność rozliczania różnic kursowych. W tym kontekście istotne są dwie kwestie: wybór metody bieżącego rozliczania różnic kursowych, realizacja różnic kursowych na moment spłaty kredytu. Zasadniczo ustawy podatkowe przewidują dwie metody rozliczania różnic kursowych w celu ustalenia zobowiązań podatkowych: metodę podatkową oraz rachunkową. W praktyce metoda podatkowa budziła wątpliwości dotyczące kursu, według którego należy wyceniać wpływ waluty obcej z tytułu otrzymania należności/wypływu waluty obcej w związku ze spłatą zobowiązań, gdy nie dochodzi do ich faktycznej konwersji na złote (np. zapłata za fakturę wyrażoną w euro z konta, dla którego walutą rozliczeniową jest również euro). NARZędZIA POZwALAJąCE zWIęKszyć EfEKtyWNoŚć B. przewaga należności w walucie obcej z proPocząwszy od 1 stycznia 2012 r. ustawodawca gnozowanym wzrostem kursu waluty obcej – kodokonał zmiany brzmienia przepisu w celu doprerzystniejsza metoda podatkowa (naliczone, ale cyzowania sposobu ustalania różnic kursowych niezrealizowane różnice kursowe nie będą konmetodą podatkową i ujednolicenie tej metody przy stytuowały przychodu podatkowego do momentu ustalaniu różnic kursowych z metodą rachunkową. realizacji), To spowodowało, że wielu podatC. przewaga zobowiązań ników zastanawiało się nad zmiaw walucie obcej z prognozoną metody podatkowej na metodę wanym spadkiem kursu waluty rachunkową. Druga z metod ma Kredyty inwestycyjne obcej – korzystniejsza metoda wiele zalet (np. ujednolicenie sposobu ustalania różnic dla celów w walutach obcych podatkowa (naliczone, ale nieksięgowych i podatkowych), ale albo denominowane zrealizowane różnice kursowe wiąże się też z pewnymi ogranido tych walut są nadal nie będą konstytuowały przychodu podatkowego do momentu czeniami (m.in. nie można z niej atrakcyjną i popularną realizacji), zrezygnować przez okres kolejformą finansowania D. przewaga należności nych 3 lat podatkowych, dla celów podatkowych wykazuje się rówdziałalności. Mimo w walucie obcej z prognozonież różnice kursowe z wyceny). związanego z nimi wanym spadkiem kursu waluty W konsekwencji – w zależności ryzyka kursowego na obcej – korzystniejsza metoda rachunkowa (naliczone, ale nieod prognozy przyszłych kursów koniec dnia okazują zrealizowane różnice kursowe walutowych oraz pozycji kursowej się tańsze od kredytów na koniec okresu mogą zostać przedsiębiorstwa można obecnie złotówkowych uznane za koszty podatkowe). wyróżnić następujące scenariusze Planowanie podatkowe opardecyzyjne: te na zmianie metody rozliczania A. przewaga zobowiązań różnic kursowych jest techniką dość wysublimow walucie obcej z prognozowanym wzrostem kurwaną, zależną od założeń prognostycznych. W resu waluty obcej – korzystniejsza jest metoda razultacie nie jest to rozwiązanie często stosowane. chunkowa (naliczone, ale niezrealizowane różnice kursowe na koniec okresu mogą zostać uznane za koszty podatkowe), 27 Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 28 NARZędZIA POZwALAJąCE zWIęKszyć EfEKtyWNoŚć PRzEwaluTowanIE Zupełnie inne możliwości planowania podatkowego daje konstrukcja przewalutowania zobowiązania wyrażonego w walucie obcej na złotówki przed terminem jego spłaty. Zgodnie z utrwaloną linią interpretacyjną spłata tak przewalutowanego zobowiązania nie prowadzi do realizacji różnic kursowych w metodzie podatkowej. W praktyce może to oznaczać, że nie realizują się znaczne dodatnie różnice kursowe od spłaty zobowiązania. niedbania ze strony przedsiębiorcy, jego pracowników, czy kontrahentów (straty zawinione). W takich przypadkach zaliczenie wspomnianych wydatków do kosztów nie jest możliwe. Po drugie, poniesione straty powinny być właściwie udokumentowane, w szczególności te wynikające z kradzieży (niezawinione). Warto zatem ponieść dodatkowe obciążenie administracyjne, gdyż w skali całej sieci handlowej możliwość podatkowego rozliczenia strat przynosi spore korzyści. agIo Kolejnym aspektem podatkowym związanym z dokapitalizowaniem spółek projektowych jest podatek od czynności cywilnoprawnych. W przypadku finansowania projektu kapitałem własnym podatek ten wynosi 0,5 proc. od kwoty odniesionej na kapitał zakładowy. Nieodzownym narzędziem planowania podatkowego w tym przypadku jest tzw. agio, które pozwala na dokapitalizowanie spółki bez konieczności rozpoznania przychodu podatkowego oraz zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych związanych ze zmianą umowy spółki. Agio w spółkach kapitałowych powstaje w sytuacji, gdy udziały obejmowane są po cenie wyższej od ich wartości nominalnej. Korzyści wynikające z zastosowania agio obrazuje poniższy przykład liczbowy: wartość planowanego zastrzyku finansowego . . . . . . . . . . . . 1 000 000 PLN nominalna wartość objętych udziałów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 000 PLN Agio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 995 000 PLN PCC (1) bez agio . . . 0,05 x 1 000 000 PLN = 50 000 PLN PCC (2) z agio . . . . . . 0,05 x 5 000 PLN = 2 500 PLN wysokość optymalizacji . . . . . . . . . . . . . 47 500 PLN REPREzEnTaCja a REklama Klasyfikacja danej grupy wydatków reprezentacyjno-marketingowych do reprezentacji albo reklamy wpływa bezpośrednio na ich klasyfikację podatkową. Wydatki o charakterze reprezentacyjnym nie stanowią bowiem kosztów uzyskania przychodu, przez co nie pomniejszają podstawy opodatkowania. Z kolei wydatki o charakterze reklamowym zwykle zmniejszają bieżące opodatkowanie przedsiębiorstwa. Granica pomiędzy tymi pojęciami jest płynna. Zanim dany wydatek o charakterze reklamowo-reprezentacyjnym uznamy za koszt uzyskania przychodu, należy przede wszystkim rozważyć, czy: jest to wydatek prestiżowy, okazały i na tyle wytworny, że należy go zakwalifikować do wydatków reprezentacyjnych; jeśli jest to wydatek reklamowy, to czy ma związek z uzyskiwaniem przychodów lub też zachowaniem i zabezpieczeniem ich źródeł; posiadamy stosowne dokumenty, opisy faktur, umowy potwierdzające faktyczny charakter nabytej usługi i fakt jej wykonania. Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Dodatkowo, co istotne, w przypadku zbycia udziałów agio, jako wydatek poniesiony na ich nabycie, będzie dla wspólników kosztem uzyskania przychodów z tytułu odpłatnego zbycia tych udziałów. Wydatkiem na nabycie udziałów jest bowiem cena ich nabycia, a więc kwota rzeczywiście zapłacona, łącznie z agio. II. oPTymalIzaCjE PodaTkowE dzIałalnoŚCI bIEżąCEj RozlICzanIE STRaT TowaRowyCH Wiele jest przyczyn powstawania strat towarowych u najemców – są one zarówno zawinione, jak i niezawinione, pojawiają się na różnych etapach cyklu dystrybucyjnego. Zasadniczo w celu odzwierciedlenia uszczerbku ekonomicznego w rozliczeniu podatkowym straty towarowe powinny być zaliczane do kosztów podatkowych. W praktyce organy podatkowe kwestionują prawo do zaliczania strat towarowych do kosztów podatkowych, w szczególności gdy nie zostają spełnione dodatkowe warunki. Przede wszystkim, zdaniem organów, podatnik powinien zweryfikować przyczyny powstania strat towarowych – czy są one skutkiem działania lub za- RozlICzEnIa kaR umownyCH Pewne wątpliwości interpretacyjne budzi możliwość zaliczania do kosztów podatkowych kar umownych wynikających z zapisów umów najmu, w szczególności kar za przedterminowe rozwiązanie umowy. Przepisy podatkowe nie wyłączają wprost możliwości ujęcia tego rodzaju wydatków w kosztach podatkowych, jednak odsyłają do ogólnej zasady związku wydatku z osiąganymi przychodami. Istnieją tu pewne różnice interpretacyjne między poszczególnymi organami podatkowymi a podatnikami. W przypadku odstąpienia od umowy najmu wynajmujący faktycznie traci źródło przychodów, gdyż nie osiąga przychodu z danego kontraktu, co zdaniem niektórych organów nie spełnia warunku istnienia związku z przychodami. Istnieją jednak sytuacje, w których związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy karą za odstąpienie od umowy najmu a osiąganymi przychodami można logicznie uargumentować. Dzięki rozwiązaniu danej umowy najmu wynajmujący odzyskuje możliwość dysponowania przedmiotem najmu, co w konsekwencji oznacza, że dany lokal może wynająć lub sprzedać. Jeżeli kolejny najem przynosi więcej korzyści niż zapłacona kara, poniesienie tego wydatku jest racjonalnie uzasadnione. Należy jednak zwrócić uwagę, że koszt jest w takim wypadku związany nie z przychodem z konkretnej umowy najmu, od któ- NARZędZIA POZwALAJąCE zWIęKszyć EfEKtyWNoŚć rej odstąpiono, ale z późniejszej umowy, zawartej dzięki odstąpieniu od poprzedniej. Z perspektywy najemcy poniesienie takiej kary umownej jest zasadne, gdy ze względu na inne czynniki biznesowe działalność w danym lokalu przynosi straty lub jest związana z wysokimi kosztami. PodaTEk od nIERuCHomoŚCI Rozliczenia podatku od nieruchomości często są traktowane jako niezbędna konieczność, tym samym podatek płacony jest automatycznie, bez uprzedniej weryfikacji możliwości optymalizacyjnych. Takie podejście może wynikać z faktu, że na rynku nieruchomości inwestycyjnych w ostatecznym rozliczeniu koszt tego podatku jest ponoszony przez najemców. Z kolei w przypadku użytkowania nieruchomości na własny rachunek rozliczeniom tym przypisywany jest charakter obowiązkowego obciążenia. Tymczasem podatek od nieruchomości można zoptymalizować. Optymalizacja z kolei może doprowadzić do obniżki efektywnego czynszu dla najemców oraz do zmniejszenia bieżących wydatków spółki. Jedną z metod optymalizacji są pomiary powierzchni użytkowej, które stanowią podstawę opodatkowania budynków lub ich części. Nie jest to jednak powierzchnia wynikająca z umów najmu czy operatów szacunkowych. Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych zawiera bowiem własną definicję powierzchni użytkowej, która przykładowo zakłada, że powierzchnię pomieszczeń o wysokości w świetle od 1,40 m do 2,20 m zalicza się do powierzchni użytkowej budynku w 50 proc., a jeżeli wysokość jest mniejsza niż 1,40 m, powierzchnię tę się pomija. Wykonanie odpowiedniego pomiaru może zatem prowadzić do zmniejszenia podstawy opodatkowania tym podatkiem. Sporo problemów i wątpliwości interpretacyjnych budzi kwestia opodatkowania budowli. Optymalizacja w tym zakresie powinna zatem polegać przede wszystkim na analizie aktualnego dorobku orzeczniczego oraz dostosowaniu dotychczasowego sposobu klasyfikacji obiektów do najnowszej linii orzeczniczej. Należy również pamiętać o zwolnieniach wynikających z samej ustawy oraz z aktów prawa miejscowego. Kolejną możliwość optymalizacyjną stwarza uważne ustalanie terminu oddania do użytkowania nowo wybudowanej nieruchomości. Przy odpowiednim planowaniu podatkowym można doprowadzić do uzyskania nawet rocznego okresu wakacji podatkowych w podatku od nieruchomości. W kontekście coraz bardziej nasilającej się tendencji do negocjacji przez najemców również elementów wchodzących w budżety service charge warto pamiętać o tych możliwościach. RozlICzEnIE koSzTów PozySkanIa najEmCów Innym aspektem optymalizacji działalności bieżącej jest sposób rozliczenia prowizji wypłacanej agentom za pozyskanie najemcy w procesie komercjalizacji lub rekomercjalizacji obiektu. Z perspektywy księgowej te prowizje często są ujmowane w kosztach poprzez rozliczenia międzyokresowe i rozliczane proporcjonalnie do czasu trwania umowy najmu (niejednokrotnie przez 10 lat). Natomiast podatkowo istnieją argumenty pozwalające zaliczyć koszty prowizji do kosztów podatkowych jednorazowo, w dacie poniesienia. Argumenty te wspiera ostatni wyrok WSA w Krakowie (I SA/Kr 129/12), w którym sąd stwierdził, że przepisy nie wskazują w sposób wyraźny, że jeżeli podatnik rozlicza bilansowo koszty pośrednie w czasie, to analogiczną metodę należy zastosować przy obliczaniu podstawy opodatkowania. Co więcej, w doktrynie i orzecznictwie podkreśla się niezależność i rozdzielność metod bilansowych od podatkowych reguł rozliczania przychodów i kosztów związanych z działalnością gospodarczą. III. oPTymalIzaCja PodaTkowa PRzy RozlICzanIu InwESTyCjI CoST SEgREgaTIon – EFEkTywnE zwIękSzEnIE amoRTyzaCjI Warto podkreślić, że w firmach działających w sektorze nieruchomości amortyzacja jest jedną z najważniejszych pozycji kosztowych. Skoro zatem przepisy podatkowe przewidują wiele opcji ustala- 29 Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 30 NARZędZIA POZwALAJąCE zWIęKszyć EfEKtyWNoŚć nia wysokości oraz metody amortyzacji aktywów, warto wziąć je pod uwagę, by jak najefektywniej wykorzystać straty podatkowe powstałe w pierwszych latach funkcjonowania spółki celowej. Z kolei w przedsiębiorstwach funkcjonujących już przez pewien czas na rynku umożliwią one obniżenie wysokości należnego podatku i pozytywnie oddziałują na przepływy finansowe firmy. Cost segregation to proces polegający na wyodrębnieniu z budynku centrum handlowego tych wszystkich środków trwałych, które mogą być amortyzowane oddzielnie (i z reguły przy użyciu wyższych stawek niż 2,5 proc. przewidziane dla nowych budynków). Konsekwencją takiego wyodrębnienia jest zwiększenie efektywnej rocznej stawki amortyzacji inwestycji jako całości. Procesu cost segregation dokonuje się zaraz po przyjęciu inwestycji do używania. W przeciwnym razie, ze względu na ograniczenia ustawowe, szansa na zwiększenie wartości odpisu przepada. Wyodrębnieniu mogą ulec elementy typu: oświetlenie zewnętrzne, zewnętrzne sieci wodociągowe, chodniki, parkingi, niektóre urządzenia. odŚwIEżanIE STRaT PodaTkowyCH PRzEz obnIżEnIE STawEk amoRTyzaCyjnyCH Kolejnym sposobem na efektywne zarządzanie stratą podatkową jest obniżenie stawek amortyzacyjnych, oczywiście przy uwzględnieniu pewnych ograniczeń ustawowych. Obniżenie stawek amortyzacyjnych, o ile jest skorelowane z możliwością rozliczania w czasie straty podatkowej danej jednostki, pozwala na obniżenie kosztów podatkowych (przez co rozliczana strata nadmiernie się nie zwiększa) aż do momentu całkowitego rozliczenia straty. W konsekwencji prowadzi to do najefektywniejszego wykorzystania tarczy podatkowej, jaką jest możliwość rozliczenia straty przez kolejnych 5 lat podatkowych. Dodatkowo obniżenie stawki w żaden sposób nie zmniejsza całkowitej wysokości odpisów amortyzacyjnych, a jedynie odracza w czasie możliwość ich rozpoznania. wydaTkI InwESTyCyjnE vS. PRzEdInwESTyCyjnE Wybudowanie nowego centrum handlowego oznacza konieczność poniesienia licznych nakładów inwestycyjnych, takich jak np.: badanie rynku, koszty analiz i opracowań wstępnych projektów, uzyskania odpowiednich dokumentów, koszty opinii biegłych, koszty usług prawnych, koszty realizacji projektu budowlanego, prac budowlanych, ekspertyz itd. Zasadniczo wydatki ponoszone w związku z budową nowego obiektu zwiększają wartość początkową centrum handlowego i stają się kosztami uzyskania przychodów poprzez dokonywane okresowo odpisy amortyzacyjne. Prawo podatkowe, definiując pojęcie inwestycji, odsyła do pojęcia środków trwałych w budowie określonego w ustawie o rachunkowości. Pod pojęciem inwestycji dla celów podatkowych należy zatem rozumieć zaliczane do aktywów trwałych środki trwałe w okresie ich budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego. W judykaturze podkreśla się, że o inwestycji można mówić dopiero od momentu, w którym podatnik uzyskuje prawo do dysponowania przedmiotem inwestycji – tj. nieruchomością. Zatem wszelkie wydatki poniesione przed uzyskaniem prawa do dysponowania obiektem, np. koszty analiz rynkowych czy ekspertyz wykonanych przed nabyciem gruntu, nie są kosztami inwestycyjnymi, lecz przedinwestycyjnymi. Różnica polega na tym, że koszty przedinwestycyjne są ujmowane jako koszty uzyskania przychodów na zasadach ogólnych, a nie w drodze wieloletnich odpisów amortyzacyjnych. Przykładem wydatków przedinwestycyjnych mogą być wstępne badania rynku, analiza wykonalności inwestycji czy też koszty usług ogólnego doradztwa podatkowego i prawnego, w tym koszty badań typu due diligence. Ze względu jednak na różnorodny zakres, jakim charakteryzują się tego typu usługi doradcze, każdorazowe zaliczenie wydatków przedinwestycyjnych do kosztów podatkowych powinno być poprzedzone analizą danego przypadku. *** Wyżej wymienione techniki optymalizacyjne to tylko przykłady narzędzi planowania podatkowego, które prowadzą do polepszenia przepływów finansowych danego projektu. Warto o nich pamiętać nie tylko na etapie planowania inwestycji, lecz także już w trakcie jej bieżącego funkcjonowania. n 32 S po n s o r z y / S po n s o r s Gdy najemca ma problemy finansowe Podpisując umowę najmu wszyscy wykazywali dużą euforię, nadzieje na dobry biznes i zyski. Minęło kilkanaście miesięcy, najemca nie jest już zadowolony, jego obroty są niskie i ciągle maleją – to dosyć częsty scenariusz w ostatnich latach. Jakie są sposoby wyjścia z tej sytuacji? Par tn e r zy me r y to r y czn i / C o nt e nt s Par t ne r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Antoni Krzątała, Head of Property Management, prezes zarządu BNP Paribas Real Estate Poland P roblemy z rentownością najemców zaczęły się pojawiać kilka lat temu, wraz z falą kryzysu finansowego, kiedy inwestorzy, szukając bezpieczeństwa, lokowali swoje oszczędności w euro. W konsekwencji jego kurs poszedł w górę o 30 proc., co poskutkowało takim samym wzrostem kosztów dla najemców, ponieważ euro jest najczęściej stosowaną walutą w opłatach czynszowych w centrach handlowych. W maju 2008 r., jeszcze przed załamaniem gospodarczym, kurs europejskiej waluty wynosił ok. 3,38 zł. Rok później był już wyższy o ok. 1,1 zł. Aktualnie kształtuje się w granicach 4,35 zł. W tym samym czasie część firm musiała obniżyć swoje marże ze względu na wzrost cen zakupu towaru, które także są realizowane w europejskiej walucie. Z moich rozmów z najemcami wynika, że narzuty spadły wtedy o ok. 20 proc. Tak więc w sumie koszty najemców podniosły się o co najmniej 50 proc. W takiej sytuacji stawki opłat przestały być adekwatne do nowych realiów i trudne do utrzymania dla wielu najemców, co przyczyniło się do upadku lub przejęcia własności kilku znanych marek, takich jak Monnari (postępowanie naprawcze), Reporter, Royal Collection czy Galeria Centrum wchodząca w skład Grupy Vistula. Problemy najemców dotknęły wtedy również większość centrów handlowych. WłaściWa strategia centruM handloWego zWiększa PoWodzenie naJeMcóW Zminimalizowanie prawdopodobieństwa wystąpienia sytuacji, w której najemca nie radzi sobie finansowo w danym centrum handlowym, wymaga spojrzenia na biznes w dłuższej perspektywie. Niezbędne jest opracowanie dobrej strategii i bardzo precyzyjne przygotowanie tenant mixu. Często błąd bywa popełniany już na samym początku współpracy. Najemca oferuje bardzo dobrą stawkę, ponieważ z różnych względów bardzo mu zależy, żeby jego brand znalazł się w danym centrum handlowym. Zarządca lub właściciel skuszony wysokim zyskiem i chęcią jak najszybszego zapełnienia wolnej powierzchni przyjmuje ofertę, odstępując jednocześnie od założonego tenant mixu. Nie przewiduje jednak długookresowych konsekwencji podpisania takiej umowy. Z czasem okazuje się, że kolejna marka sprzedająca te same produkty to za wiele na jedną galerię, bo obroty spadają wszystkim w tym segmencie. Dlatego zanim właściciel zdecyduje się na podpisanie umowy z daną firmą, powinien przeanalizować, czy będzie ona odpowiednia do strategii obiektu i czy sprawdzi się z ekonomicznego punktu widzenia. Czasami jednak, pomimo że brand pasuje do tenant mixu, okazuje się, że coś zawodzi. Wtedy warto rozważyć bliższą niż dotychczas współpracę zarządcy z najemcą polegającą na analizie przyczyn niepowodzenia i wspólnych poszukiwaniach sposobu poprawy sytuacji. Jak zarządca Może PoMóc? Gdy obroty spadają, w pierwszej kolejności należy przyjrzeć się uważnie podejmowanym działaniom marketingowym. Jeśli w wyniku badania typu „tajemniczy klient” okaże się, że jego efekty są pozytywne, a obsługa kompetentna i miła, przyczyny należy poszukać gdzie indziej. Może nią być nietrafiona kolekcja w stosunku do grupy docelowej. W takich sytuacjach zarządca wspólnie z najemcą powinien ponownie przeanalizować dotychczasową aktywność marketingową, aby upewnić się, że kolejne działania przyczynią się do skutecznego poszerzenia grupy klientów. W drodze do osiągnięcia tego celu można Gdy najemca ma problemy finansowe wykorzystać takie działanie, jak wykupienie reklam w magazynach kobiecych i shoppingowych. Większość galerii wydaje również własne magazyny. Właściciel może wtedy zaproponować najemcy przedstawienie swojej oferty w takim wydawnictwie. Do innych działań promocyjnych należy aktywność na portalach społecznościowych typu Facebook czy wysyłka newslettera. Atutem tych rozwiązań dla najemcy jest fakt, że koszty takich działań mogą być realizowane z budżetu marketingowego obiektu. Warto rozważyć także wdrożenie programu lojalnościowego, który zachęciłby raz pozyskanych klientów do częstszych zakupów. W bardzo skuteczny sposób narzędzie to wykorzystuje centrum handlowe Klif w Warszawie, które jest zarządzane przez BNP Paribas Real Estate Polska. Aby przywiązać klientów, organizuje dwa razy w roku tzw. wieczory lojalnych klientów. Daty wydarzenia są nieprzypadkowe, bo poprzedzają największy ruch w handlu, np. okres przed świętami Bożego Narodzenia. W tych dniach galeria jest otwarta do późnych godzin nocnych, a 20 tys. klientów, którzy otrzymali wcześniej imienne zaproszenie na wydarzenie, przysługuje zakup artykułów w promocyjnych cenach, z okazjonalnym rabatem sięgającym nawet 50 proc. Jeżeli obecność najemcy w centrum handlowym wydaje się dla właściciela perspektywiczna i wierzy on w poprawę rentowności, może zaproponować okresową obniżkę ceny wynajmu. W praktyce najczęściej stawki są obniżane o ok. 20 proc. w okresie maksymalnie 12 miesięcy. Przy takim rozwiązaniu jednak należy liczyć się z tym, że kiedy obroty trwale wzrosną, zarządca zapewni sobie rekompensatę w postaci podwyżki czynszu. Czasami, gdy zarządca nie ma następcy na powierzchnię, oferuje obniżkę czynszu bez rekompensaty z zastrzeżeniem, że obowiązuje ona do momentu pozyskania nowej marki na wynajem powierzchni. Plan ratunkoWy nie PoMaga Niestety zdarzają się sytuacje, kiedy pomimo planu ratunkowego marka wciąż nie może się przyjąć w danym obiekcie handlowym. Jest to najbardziej problematyczna okoliczność, ponieważ w praktyce większość umów nie przewiduje wcześniejszego wypowiedzenia z powodu trudności finansowych. Tylko nieliczne, duże marki są w stanie wynegocjować takie warunki rozwiązania współpracy. Scenariusze rozwoju sytuacji w centrum handlowym, gdy najemca sobie mimo wszystko nie radzi, są dwa: negocjowanie warunków rezygnacji lub usunięcie najemcy z galerii i egzekwowanie kar umownych. Obydwa przypadki mają konsekwencje dla budżetu centrum handlowego, innych najemców, klientów przychodzących na zakupy. A zatem nasuwa się pytanie, jakie sygnały mogą świadczyć o problemie najemcy oraz na jakim etapie i w jaki sposób zarządca powinien zareagować? Zanim najemca popadnie w tarapaty finansowe i może mieć trudności z terminowym regulowaniem opłat, warto zwrócić większą uwagę na 33 Par t ne r zy m er yt or ycz n i / Co nt e nt s Par t ne r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 34 Gdy najemca ma problemy finansowe sposoby, które pomogą odpowiednio wcześnie zidentyfikować sygnały świadczące o pojawiającym się problemie. Jednym z narzędzi jest monitorowanie obrotów najemców poprzez przygotowywanie miesięcznych raportów. Dane z dokumentu pozwolą określić trendy w sprzedaży w zestawieniu z konkurencyjnymi markami z danego segmentu. Inną metodą pomiaru rentowności sklepu jest stosunek kosztów czynszu do obrotów w porównaniu do wyników pozostałych najemców centrum handlowego. Jeżeli koszty czynszu znacząco przewyższają średnią lub wzrastają, wtedy warto zawczasu zwrócić większą uwagę na przyczynę takiej sytuacji. Niekorzystnym finansowo zjawiskiem dla właściciela centrum handlowego jest również sytuacja, gdy najemca osiąga niewielki obrót, ale płaci czynsz oraz opłaty wspólne i jednocześnie nadal chce być w galerii. Pomimo że właściciel w takiej sytuacji otrzymuje regularne wynagrodzenie, nie uzyskuje jednak dodatkowych zysków w postaci czynszu od obrotu, który może kształtować się w wysokości ok. 4-8 proc. Bywają jednak sytuacje, gdy mimo monitorowania wyników finansowych najemców nie udało się uchronić przed opóźnieniem w płatnościach. Z naszego doświadczenie wynika, że najlepsze w takich sytuacjach są partnerskie negocjacje, aby znaleźć porozumienie, zakończyć współpracę w sposób minimalizujący straty obu partnerów i nie dopuścić do zaległości przekraczających wysokości zabezpieczenia w postaci depozytu lub gwarancji bankowej, które z reguły wynoszą równowartość trzymiesięcznego czynszu. Jeżeli najemca zalega z płatnościami, utrzymywanie go na siłę może się okazać nieefektywne, zwiększać zadłużenie i negatywnie odbić się na obu partnerach. Problemy finansowe najemcy przekładają się na gorszą bądź niepełną ofertę w sklepie, co zmniejsza liczbę klientów, a ostatecznie wpływa na niższe obroty. Jeżeli dodatkowo okaże się, że podobne problemy dotknęły w tej samej części centrum handlowego jeszcze kilku najemców, może powstać tak zwany efekt kuli śniegowej, której skutkiem jest omijanie tej części galerii przez klientów. Przekłada się to na mniejszą sprzedaż w sąsiadujących sklepach. Dlatego z obawy przed znalezieniem się w otoczeniu nierentownych butików bardzo często właściciele uznanych marek, zwłaszcza „sieciowych”, przed wyborem lokalizacji zwracają dużą uwagę na to, jakie brandy będą się znajdować w najbliższej okolicy. Gdy brakuje środków, egzekwowanie kar i wypłaty odsetek zawartych w umowie również będzie trudne. Dlatego według BNP Paribas Real Estate Polska w trakcie rozmów najlepiej skoncentrować się na procesie spłaty zadłużenia i maksymalnie szybkim znalezieniu następcy. W ten sposób zarządca może najszybciej odzyskać od najemcy zaległe kwoty. Dyskusje w takiej sytuacji nie są łatwe i bywają nieprzyjemne. Zdarza się, że strony wzajemnie obwiniają się za niepowodzenie. Pojawiają się oskarżenia, że centrum handlowe było czy jest nadal źle zarządzane, że niewystarczająco wykorzystywane są narzędzia marketingowe, czego efektem jest spadek liczby odwiedzających. Z drugiej strony padają argumenty, że oferta czy kolekcja jest nietrafiona, a dana marka nie angażuje się w akcje marketingowe i promocyjne organizowane w galerii. Z kolei zabezpieczenie spłaty zadłużenia, szczególnie gdy jest ono duże, może być kwestią kolejnego konfliktu, nawet gdy strony dojdą do porozumienia co do wielkości i harmonogramu spłat. Zdarzają się przypadki, że najemca jest zmuszony do zabezpieczenia spłaty długu w postaci hipoteki posiadanych przez siebie nieruchomości. Warto jednak dojść do porozumienia. Jeżeli strony w trakcie sporu nie wykażą się elastycznością, może się on zakończyć w sądzie lub złożeniem wniosku o upadłość najemcy. W takiej sytuacji odzyskanie zaległych należności może być szczególnie trudne, ponieważ w pierwszej kolejności wypłacane są zobowiązania fiskalne i pracownicze. Tego typu rozstrzygnięcie jest oczywiście najbardziej niekorzystne dla zarządcy i najemcy. Przykładem zakończenia konfliktu w taki sposób są bankructwa kilku znanych marek w Polsce na przestrzeni ostatnich trzech lat, o których wspomniałem na początku artykułu. Niskie obroty najemcy to także problem dla właściciela i zarządcy centrum handlowego. Dlatego wszystkie strony powinny współpracować ze sobą na każdym etapie, aby sklep osiągał jak najwyższe obroty, galerię odwiedzała jak największa liczba klientów. Partnerskie podejście stron przekłada się na wzajemne korzyści, daje też możliwość wprowadzenia planu naprawczego na odpowiednio wczesnym etapie. n Zapisz się na newsletter polska i angielska wersja serwisu codzienny bezpłatny newsletter wersja mobilna dostępna w Twoim telefonie TH EC ITY – doing business in real estate 3rd October 2012 Marriott Hotel, Warsaw Smart Strategies for Real Estate www.thecity.com.pl/konferencje S po n s o r z y / S po n s o r s 36 Optymalizacja opodatkowania poprzez dobór formy prawnej spółki – inwestora W planowaniu inwestycji w centra handlowe ważne jest – oprócz aspektów czysto biznesowych – również planowanie podatkowe. obciążenia fiskalne mogą bowiem mieć wpływ na efektywność biznesu, na cash-flow, a wreszcie na wartość projektu dla inwestora. Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Krzysztof Kaczmarek, partner zarządzający w TPA Horwath, doradca podatkowy Maciej Guzek, tax manager w TPA Horwath, doradca podatkowy J ednym z elementów mających wpływ na wysokość obciążeń podatkowych jest forma prawna, w jakiej realizowany jest projekt inwestycyjny. Polski system prawny oferuje w tej mierze wiele rozwiązań – do najpopularniejszych należą spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółka akcyjna. Ich popularność nie oznacza jednak, że są one najbardziej efektywne podatkowo. Dlatego, planując inwestycję w centrum handlowe, warto przeprowadzić analizę, która z form prawnych zapewni inwestorowi największe oszczędności podatkowe. co Można zoPtyMalizoWać? W pierwszej kolejności należy rozstrzygnąć, jakiego rodzaju obciążenia podatkowe można optymalizować poprzez odpowiedni dobór formy prawnej – polski system podatkowy zna bowiem kilkanaście rodzajów podatku (począwszy od VAT-u, na podatku tonażowym skończywszy). Z perspektywy działalności inwestora tworzącego galerię handlową najistotniejsze będą: podatek od towarów i usług, podatek dochodowy od osób prawnych (lub od osób fizycznych), podatek od nieruchomości oraz – w niektórych przypadkach – podatek od czynności cywilnoprawnych. Wybór formy prawnej może mieć wpływ jedynie na skutki w zakresie podatków dochodowych, natomiast nie będzie powodował redukcji ciężarów opodatkowania, jeśli chodzi o VAT oraz podatek od nieruchomości. W odniesieniu do podatku od czynności cywilnoprawnych forma prawna może odgrywać pewne znaczenie, niemniej jedynie w sytuacjach szczególnych, gdy będzie dochodzić do procesów restrukturyzacyjnych, w związku z tym wydaje się, że ten aspekt nie jest na tyle istotny, by brać go pod uwagę, podejmując decyzję o formie prawnej przedsięwzięcia. sPółka z ograniczoną odPoWiedzialnością Czynniki, jakie decydują o tym, że forma spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (dalej: sp. z o.o.) jest często wybierana przez przedsiębiorców, to z jednej strony – prostota jej funkcjonowania, a z drugiej – fakt, że odpowiedzialność za długi spółki nie przenosi się na majątek wspólników (ryzyko wspólnika ogranicza się do wysokości wkładów wniesionych do sp. z o.o.). Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 38 Optymalizacja OpOdatkOwania poprzez dobór formy... Mimo tych zalet należy stwierdzić, że forma sp. z o.o. nie jest optymalna podatkowo. Spółka ta jest bowiem osobą prawną, a co za tym idzie – samodzielnym podatnikiem podatku dochodowego. To powoduje dwustopniowe opodatkowanie zysku wypracowanego przez sp. z o.o. – dochód z działalności bieżącej (np. z wynajmu powierzchni w galerii handlowej) zostaje opodatkowany po raz pierwszy na poziomie sp. z o.o. (podatek dochodowy od osób prawnych), a następnie, kiedy spółka wypłaca dywidendę, na poziomie wspólnika. W rezultacie rzeczywista stawka podatkowa w odniesieniu do zysków wypracowanych w ramach sp. z o.o. i dystrybuowanych do wspólnika kształtuje się na poziomie około 34,4 proc. Jest to obciążenie wysokie, zwłaszcza gdy wziąć pod uwagę alternatywne formy prawne, jakie ma do wyboru inwestor. Aby obraz był pełny, należy zaznaczyć, że dwustopniowość opodatkowania w przypadku sp. z o.o. nie będzie występowała zawsze. W polskim systemie podatkowym funkcjonuje bowiem tzw. participation exemption, co oznacza, że można zastosować zwolnienie z opodatkowania wypłacanych dywidend. Warunki zwolnienia są następujące: podmiot otrzymujący dywidendę powinien posiadać co najmniej 10 proc. udziałów w spółce wypłacającej dywidendę; posiadanie udziałów powinno trwać minimum 2 lata (okres dwuletni może upłynąć już po wypłacie dywidendy); otrzymującym dywidendę jest spółka kapitałowa mająca siedzibę w Polsce bądź innym kraju UE lub EOG. Jeśli więc inwestycje w centra handlowe dokonywane są przez grupę kapitałową, która dla każdego przedsięwzięcia (np. dla każdego z centrów handlowych) powołuje osobną spółkę celową – sp. z o.o., wówczas podwójne opodatkowanie zysku generowanego przez projektowe sp. z o.o. i dystrybuowanego do wspólnika nie wystąpi. Taka struktura (wiele spółek celowych) pozwala również zdywersyfikować ryzyko podatkowe – niewątpliwą zaletą sp. z o.o. jest odcięcie się inwestora od odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spółki (przykładowo, jeśli sp. z o.o. realizująca projekt polegający na budowie centrum handlowego błędnie rozliczy podatki i w związku z tym powstanie u niej zaległość podatkowa, ewentualna odpowiedzialność za te zaległości nie dotknie inwestora). Z drugiej strony struktura oparta na wielu spółkach celowych może być nieefektywna w sytuacji, w której część projektów przynosi straty, a część – zyski. Ewentualne straty podatkowe może bowiem zasadniczo rozliczać jedynie sp. z o.o., która je wykazała. Jeśli więc dwie spółki projektowe z danej grupy generowałyby straty podatkowe w wysokości 100 000 zł, a dwie kolejne – dochody w wysokości 100 000 zł, wówczas z perspektywy grupy obciążenia podatkowe wyniosą 38 000 zł (dwie spółki „dochodowe” zapłacą podatek 19 000 zł każda), choć, gdyby skonsolidować wynik podatkowy wszystkich spółek, podatek wyniósłby zero. Dokonawszy przeglądu najważniejszych zalet i wad sp. z o.o., należy zastanowić się, jak na tym tle wypadają konkurencyjne formy prawne. sPółka akcyJna Choć pomiędzy spółką akcyjną a sp. z o.o. istnieje wiele różnic dotyczących sposobu funkcjonowania obu typów spółek, jeśli chodzi o kwestie podatkowe spółka akcyjna nie różni się zasadniczo od sp. z o.o. – ponieważ również jest osobą prawną, podlega analogicznemu opodatkowaniu. A zatem wybór spółki akcyjnej jako formy prawnej inwestowania w centra handlowe nie będzie miał uzasadnienia podatkowego – może natomiast mieć uzasadnienie biznesowe (np. chęć pozyskania kapitału poprzez GPW, łatwiejszy obrót akcjami niż udziałami etc.). sPółka koMandytoWo-akcyJna Jeszcze większe korzyści można uzyskać, wybierając jako formę prawną spółkę komandytowoakcyjną. Jest to konstrukcja hybrydowa, która łączy w sobie cechy spółki komandytowej oraz spółki akcyjnej – występują w niej dwie kategorie wspólników: komplementariusz (wspólnik odpowiadający całym swoim majątkiem) oraz akcjonariusze (podmioty nieodpowiadające za zobowiązania spółki). W celu ograniczenia ryzyka stosuje się najczęściej konstrukcję polegającą na tym, że komplementariuszem jest „pusta” sp. z o.o. (posiadająca minimalny udział w zyskach wypracowanych przez SKA), a gros zysków przypada akcjonariuszom (nieodpowiadającym w żaden sposób za zobowiązania spółki). SKA – podobnie jak sp.k. – nie jest osobą prawną, w związku z tym sama nie płaci podatku dochodowego. Oznacza to, że opodatkowanie, podobnie jak w sp.k., powinno następować na poziomie wspólników (tj. akcjonariuszy). Niemniej, ze względu na brak jasnych regulacji w tym względzie, kwestia opodatkowania akcjonariuszy SKA budziła do niedawna szereg wątpliwości. Na początku roku wątpliwości te zostały wyjaśnione przez Naczelny Sąd Administracyjny (uchwała z 16 stycznia 2012 r.). Powszechnie uważa się to rozstrzygnięcie za przełomowe – ze wspomnianej uchwały wynika bowiem, że akcjonariusz płaci podatek dochodowy dopiero z chwilą podziału zysku wypracowanego przez SKA. Oznacza to, że w trakcie roku dochody osiągane przez SKA przypadające akcjonariuszom S po n s o r z y / S po n s o r s sPółka koMandytoWa W spółce komandytowej (ta forma prawna od pewnego czasu zyskuje coraz większą popularność w Polsce) funkcjonują dwie kategorie wspólników – komplementariusz (odpowiedzialny za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem) oraz komandytariusz (którego odpowiedzialność za zobowiązania spółki jest podobna do odpowiedzialności udziałowca w sp. z o.o.). Aby ograniczyć odpowiedzialność, powszechnie stosuje się więc konstrukcję, w której komplementariuszem jest „pusta” sp. z o.o., natomiast rzeczywisty właściciel pełni rolę komandytariusza, któremu przysługuje 99 proc. udziału w zyskach i stratach tej spółki. Spółkę komandytową charakteryzuje tzw. transparencja podatkowa – oznacza to, że podmiot ten nie jest podatnikiem podatku dochodowego. Opodatkowani tym podatkiem są natomiast wspólnicy. Kiedy więc sp.k. uzyskuje dochód (np. z tytułu czynszu najmu powierzchni w galerii handlowej), dochód ten rozpoznawany jest od razu u wspólników tej spółki (w takiej proporcji, w jakiej uczestniczą oni w zyskach i stratach sp.k.) – i na tym poziomie jest opodatkowany. W konsekwencji wypłata zysku sp.k. do wspólników nie powoduje konieczności zapłaty podatku dochodowego. Innymi słowy, tam gdzie w przypadku spółki z o.o. pojawiał się podatek od dywidend, w przypadku sp.k. nie będzie go wcale – opodatkowanie zysku wypracowanego przez sp.k. jest zawsze jednostopniowe. Druga korzyść wynikająca z zastosowania tej formy prawnej dotyczy możliwości rozliczenia strat. Jeśli inwestycje w nieruchomości komercyjne będziemy, ze względów biznesowych, realizować w ten sposób, że dla każdego projektu tworzona będzie osobna spółka projektowa, lecz będzie to sp.k., a nie sp. z o.o., wówczas dochody i straty wszystkich tych spółek będą się łączyć na poziomie wspólnika-inwestora. Nie wystąpi więc efekt opisany podczas omawiania sp. z o.o. – jeśli dwa centra handlowe będą przynosić zyski w wysokości 100 000 zł, a dwa kolejne – straty tej samej wysokości, podatek dochodowy nie wystąpi. Następną korzyścią, jaką może zaoferować sp.k., jest brak opodatkowania środków pieniężnych otrzymanych w wyniku likwidacji takiej spółki. Jeśli więc projektowa sp.k. wybuduje centrum handlowe, które następnie zostanie zbyte, po czym spółka projektowa zostanie zlikwidowana, wówczas transfer pieniędzy do wspólników następujący w wyniku takiej likwidacji w ogóle nie będzie opodatkowany w Polsce. Bardzo interesującą cechą spółek komandytowych jest również brak konieczności określenia udziału w zysku spółki w sposób proporcjonalny do wielkości wkładu – przepisy pozwalają bowiem na uregulowanie tej kwestii w sposób dowolny, i tak wspólnik, który wniósł do sp.k. jedynie 5 proc. wszystkich wkładów, może uzyskać udział w zyskach tej spółki na poziomie np. 15 proc. Należy wyraźnie podkreślić, że samo określenie udziału w zyskach i stratach sp.k. nieproporcjonalnie do wkładów nie stanowi dochodu w świetle polskich regulacji dotyczących podatków dochodowych (pogląd ten jest powszechnie akceptowany przez władze skarbowe). Instrument ten może być przydatny np. wtedy, gdy inwestycja w centrum handlowe realizowana jest przez kilku partnerów biznesowych, z których jeden, mimo że nie posiada odpowiednio dużego kapitału, dysponuje innymi wartościami istotnymi z biznesowego punktu widzenia (np. posiadane kontakty, bliskie relacje z potencjalnymi kontrahentami, doświadczenie oraz specyficzna wiedza etc.). W takim wypadku partner ten może uzyskać udział w sp.k. wyższy niż wnoszony przez niego wkład. Co do ochrony przed ryzykiem podatkowym, sp.k. zapewnia komandytariuszowi ochronę porównywalną jak w przypadku sp. z o.o. z jedną, istotną różnicą – komandytariusz, mimo że zasadniczo nie odpowiada za długi spółki (w tym również za długi podatkowe), może ponosić odpowiedzialność za zaległości w podatku dochodowym – są to bowiem jego zaległości (jak wspomnieliśmy wyżej, sp.k. nie jest w ogóle podatnikiem podatków dochodowych). Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r sPółki osoboWe – sPółka koMandytoWa oraz sPółka koMandytoWo-akcyJna Inaczej przedstawia się sytuacja z dwoma kolejnymi typami spółek godnymi rozważenia z perspektywy inwestora – spółką komandytową (dalej: sp.k.) oraz spółką komandytowo-akcyjną (dalej: SKA). Wynika to z faktu, iż zarówno sp.k., jak i SKA nie są osobami prawnymi, lecz tzw. spółkami osobowymi nieposiadającymi osobowości prawnej. 39 Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Optymalizacja OpOdatkOwania poprzez dobór formy... Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 40 Optymalizacja OpOdatkOwania poprzez dobór formy... nie są opodatkowane w ogóle – opodatkowanie na poziomie samej spółki nie jest bowiem możliwe. Co więcej, takie rozumowanie prowadzi do wniosku, że jeśli zysk wypracowany przez SKA nie zostanie podzielony pomiędzy akcjonariuszy, lecz na przykład pozostawiony w spółce, wówczas opodatkowanie nie wystąpi wcale. Innymi słowy, konstrukcja ta w skrajnym przypadku – o ile nie będzie dochodzić do dystrybucji zysków do akcjonariuszy – pozwala na niemal całkowite wyeliminowanie opodatkowania podatkiem dochodowym dochodów z działalności bieżącej. Rozwiązanie takie jest niewątpliwie atrakcyjne dla podmiotów dokonujących inwestycji w nieruchomości komercyjne. Pozwala bowiem zoptymalizować – oprócz opodatkowania dochodów z działalności bieżącej – również opodatkowanie dochodów ze zbycia majątku, np. centrum handlowego (gdy SKA sprzedaje posiadane przez siebie nieruchomości). Naszym zdaniem, dokonując wyboru tego wariantu, należy uwzględnić jednak możliwość zmiany przepisów w niedalekiej przyszłości – opisane rozwiązanie wynika z orzeczenia sądu administracyjnego, nie zaś wprost z przepisów prawa, trudno też sobie wyobrazić, by polski ustawodawca przez dłuższy czas tolerował istnienie rozwiązania pozwalającego na eliminację opodatkowania podatkiem dochodowym. Korzyści z wykorzystania SKA mogą się więc okazać krótkotrwałe. Fundusz inWestycyJny zaMknięty Ostatnią z form prawnych, które warto rozważyć, jest konstrukcja funduszu inwestycyjnego zamkniętego (dalej: FIZ) – jest to, podobnie jak sp. z o.o. oraz spółka akcyjna, osoba prawna, niemniej zasady jego działania w sposób istotny różnią się od reguł, jakimi rządzą się spółki kapitałowe. Fundusze inwestycyjne są bowiem jednostkami powołanymi na mocy szczególnej ustawy, w ściśle określonym celu. Ustawa dopuszcza istnienie zarówno zamkniętych, jak i otwartych funduszy inwestycyjnych, niemniej z perspektywy inwestycji w nieruchomości komercyjne (np. centra handlowe) na uwagę zasługują jedynie FIZ-y. Najważniejszą cechą funduszy inwestycyjnych jest to, że korzystają one w Polsce ze zwolnienia podmiotowego z podatku dochodowego – oznacza to, że każdy dochód uzyskiwany przez fundusz jest zwolniony z opodatkowania. Teoretycznie więc w formie FIZ-u można by było prowadzić każdego rodzaju działalność i byłaby ona zwolniona z podatku dochodowego – na takie postępowanie nie pozwalają jednak przepisy ustrojowe regulujące zasady działania funduszy (nie można tej konstrukcji wykorzystywać do optymalizacji podatkowej, np. dla firm produkcyjnych czy handlowych). Co ważne, ograniczenie to nie stanowi jednak problemu dla podmiotów inwestujących w nieruchomości komercyjne (a więc m.in. w centra handlowe) – ustawa o funduszach inwestycyjnych dopuszcza sytuację, w której to FIZ jest właścicielem nieruchomości (np. galerii handlowej) – wówczas wszelkie zyski, np. z najmu powierzchni w tej galerii czy nawet ze zbycia galerii, będą zwolnione z opodatkowania. Trzeba jednak pamiętać, że choć dochody uzyskiwane na bieżąco nie będą podlegały opodatkowaniu, to jednak w przypadku dystrybucji dochodów z FIZ-u do inwestora opodatkowanie wystąpi (wg stawki podatkowej 19 proc.). FIZ może więc być interesującym rozwiązaniem wówczas, gdy zamierzamy reinwestować zyski, natomiast w przypadku gdy zyski wypracowane przez centrum handlowe mają trafiać do inwestora, FIZ od spółki komandytowej różni się jedynie tym, że moment opodatkowania zostaje odroczony. Konstrukcja oparta na FIZ-ie oprócz opisanych wyżej zalet ma również wady – podstawowe to duży formalizm związany z powołaniem i funkcjonowaniem FIZ-ów oraz wysokie koszty założenia i funkcjonowania tej struktury. Dlatego rozwiązanie to jest opłacalne jedynie przy projektach większych rozmiarów. sPosób PostęPoWania W PrzyPadku, gdy Wybrana ForMa PraWna nie Jest oPtyMalna W praktyce zdarza się, że na początkowym etapie prowadzenia inwestycji w nieruchomości komercyjne pomija się aspekt optymalizacji podatkowej. Wybór, jakiego dokonał inwestor na początku, nie wyklucza jednak możliwości skorzystania z lepszej podatkowo formy prawnej w przyszłości. Konieczne jest jednak wówczas podjęcie odpowiednich kroków restrukturyzacyjnych. Stosunkowo prostym zabiegiem będzie przekształcenie sp. z o.o. w sp.k. albo w SKA (lub odwrotnie, przekształcenie spółki osobowej w sp. z o.o. albo w spółkę akcyjną). Przekształcenie takie odbywa się na mocy regulacji kodeksu spółek handlowych i zasadniczo jest neutralne podatkowo (z wyjątkiem sytuacji, w której spółka z o.o./spółka akcyjna przekształcana w spółkę osobową posiada niepodzielony zysk – w tym ostatnim przypadku opodatkowanie podatkiem dochodowym może wystąpić). Podstawową wadą takiej restrukturyzacji jest czas – procedura będzie trwać minimum kilka miesięcy. Trudniejsza – choć nie niemożliwa – będzie zmiana formy prawnej ze spółki prawa handlowego na FIZ – taka operacja będzie wymagać wielu kroków i szczegółowego zaplanowania wszystkich aspektów prawnych i podatkowych restrukturyzacji. PodsuMoWanie Jak pokazuje niniejszy artykuł, właściwy dobór formy prawnej jest kwestią o pierwszorzędnym znaczeniu i może mieć daleko idący wpływ na opodatkowanie dochodów generowanych przez centrum handlowe. Oprócz rozwiązań zaprezentowanych w artykule inwestor ma do wyboru również opcje bardziej skomplikowane, których, ze względu na ograniczenia objętościowe, nie sposób było zaprezentować Czytelnikom. Należy pamiętać, że nie istnieje jedna, uniwersalna recepta, którą można byłoby zastosować do każdego przypadku – to, czy dana forma prawna będzie optymalna podatkowo, czy też nie, zależy od konkretnych planów inwestora, zatem wybór odpowiedniej formy prawnej powinien być poprzedzony pogłębioną analizą. n 70 82% wynajętej powierzchni! Potencjał rynku konsumenckiego w rejonie Gdańska wynoszący 4.4 mld € Nowy “rynek miasta” w Gdyni Leasing trwa Kontakt: +48 22 546 98 09 +48 510 009 043 [email protected] 42 S po n s o r z y / S po n s o r s Inwestujmy rozsądnie z anną szMeJą-kroPleWską, dyrektor generalną Polskiej rady centrów handlowych, rozmawiamy o perspektywach rozwoju polskiego rynku centrów handlowych, o inwestowaniu i podejmowaniu racjonalnych decyzji w biznesie. Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Anna Szmeja-Kroplewska, Dyrektor Generalny PRCH Rozmawialiśmy rok temu, przygotowując materiały do poprzedniego wydania „Almanachu”. Dziś chciałbym zapytać co według Pani przez ten rok zmieniło się w branży? Czy to był dobry rok dla rynku centrów handlowych? anna szmeja-kroplewska: Uważam, że to był dobry rok dla branży, która jest w fazie stabilnego wzrostu. Badania, które prowadzi grupa ekspertów pracujących w ramach PRCH Retail Research Forum pokazują, że w ciągu najbliższych 2-3 lat, rok do roku, na rynku powinno się pojawiać od 500 do 600 tys. mkw. nowej powierzchni handlowej, z czego prawie 40 proc. w miastach poniżej 100 tys. mieszkańców. Już od kilku lat obserwujemy stały trend wchodzenia nowoczesnej powierzchni handlowej do mniejszych miast, a to oznacza wyrównywanie standardu życia i dostępu do oferty mieszkańców całego kraju. Jednak kiedyś potencjał mniejszych miejscowości się wyczerpie, czy będziemy mogli wtedy zaobserwować odwrót deweloperów do dużych aglomeracji miejskich? Uważam, że jeden, nowoczesny i wielofunkcyjny obiekt handlowy w małym mieście ma rację bytu, a każdy kolejny niesie za sobą bardzo duże ryzyko zarówno dla inwestora, zarządcy, najemców jak i samego miasta. Z mojego punktu widzenia kluczową fazą, często niestety zaniedbywaną, jest ta dotycząca oceny potencjału lokalizacji i badań rynku. Te ostatnie są kopalnią wiedzy o tym jak zminimalizować ryzyko błędów i jaki format centrum rozwijać w danym mieście. W dzisiejszych czasach warto również sięgać po nowoczesne technologie, które, choć w pierwszym odruchu wydają się ekscentryczną fanaberią, to przy bliższym poznaniu ich możliwości, otwierają horyzonty i są fantastycznym źródłem inspiracji. Czy zatem dla tych mniejszych miejscowości lepszym rozwiązaniem nie są parki handlowe? Nie ma dobrej odpowiedzi na to pytanie, wszystko zależy od potrzeb danego rynku i wyników jego analizy. Każda miejscowość, region mają swoją specyfikę i nie istnieje wzór, czy algorytm, który po nałożeniu go na mapę miasta określi czy powinien w nim powstać retail park, galeria handlowa czy centrum osiedlowe – convenience. W nawiązaniu do raportu PRCH Retail Research Forum – moją uwagę zwrócił szczególnie podział na formaty powierzchni handlowej w Polsce. Centra outlet to nad Wisłą zaledwie jeden procent. Czy jest szansa, że te proporcje się zmienią? Moim zdaniem to mało prawdopodobne. Z analiz rynkowych wynika, że na polskim rynku w najbliższym czasie pojawią się 2-3 centra wyprzedażowe. Barierą dla powstania kolejnych jest konieczność utrzymania wysokiego tempa, dynamiki zatowarowania w sklepach centrów wyprzedażowych. Sieci handlowe w Polsce nie mają aż tak dużych nadwyżek, które mogłyby kierować do tego typu obiektów. Czy w branży mówi się o kryzysie? Nieustannie od kilku lat. Echa kryzysu i jego pomruki towarzyszą nam już od drugiej połowy 2007r. Firmy, które wywodzą się lub prowadzą swoją działalność na rynkach Hiszpanii, Portugalii, Grecji nadal szukają sposobów, aby złapać wiatr w żagle. A czy teraz, w związku z problemami strefy euro, część najemców i deweloperów, którzy wywodzą się z państw ogarniętych kryzysem, nie podchodzi ostrożniej do polskiego rynku? Wraz z pojawieniem się pierwszej fali kryzysu, apelowaliśmy o to, aby zracjonalizować procesy inwestujmy rozsądnie Czy zatem centra handlowe będą ewoluować w stronę obiektów wielofunkcyjnych, jak np. Blue City, Sfera czy Plac Unii? Mam nadzieję, że centra i sieci handlowe będą ewoluowały tak, aby realizować świadome i podświadome potrzeby klientów. Rok temu rozmawialiśmy o wpływie internetu na tradycyjny handel, czy przez ten czas coś się zmieniło? E-commerce stale się rozwija, co widać chyba najbardziej w branży związanej z elektroniką – większość znanych mi sieci sprzedających sprzęt komputerowy czy AGD boryka się z trudnościami w tradycyjnych formatach i odnotowuje wzrosty w sklepach on-line. Coraz to nowe firmy modowe budują alternatywne kanały sprzedaży w internecie. Warto przy okazji rozmowy o e-commerce wspomnieć o nowych technologiach. Firmy, które będą je ignorować, w dłuższej perspektywie narażają się na niemałe perturbacje. Gdyby miała Pani taką możliwość, co zmieniłaby Pani w polskich centrach handlowych? Zwróciłabym szczególną uwagę na przestrzeń publiczną i te elementy, które kształtują pozytywne wrażenia zakupowe: organizację ciągów komunikacyjnych, toalet, wind i parkingów, na oznakowanie, temperaturę, światło, zapach i dźwięk, które, jestem przekonana o tym, będą w przyszłości czynnikami sukcesu centrów i sieci. Centrum handlowe a tkanka miejska – ostatnio spotkałem się z opinią, że obiekty typu Arkadia czy Złote Tarasy powinny być ulokowane nie w centrum, ale na obrzeżach miasta... Nie zgadzam się z tym poglądem. Uważam, że wymienione centra są ważnym elementem cen- Jak według Pani będzie wyglądał polski rynek centrów handlowych za dwa-trzy lata, czy możemy się spodziewać jakichś diametralnych zmian, czy będzie to czas powolnego wzrostu, a może spadku? Wszystko będzie uzależnione od tego, jak będzie wyglądała Polska na tle Europy. Pomimo widma kryzysu mamy atuty, tj. elastyczną gospodarkę, stosunkowo niskie zadłużenie oraz członkostwo w UE. Jednak czy to wystarczy, nie wiem. Handel jako taki, nie tylko centra handlowe, musi dostosować się do tego, jak będzie wyglądać sytuacja na rynku. Powinien się zmieniać, bo zwyczaje konsumenckie się zmieniają, podobnie jak sposoby komunikowania się z klientem i docierania do niego. Perspektywy rozwoju są na tyle obiecujące, że możemy patrzeć w przyszłość z optymizmem. W 2011 r. do Polski weszło około 30 nowych sieci handlowych, nie wiem, czy ten trend utrzyma się na tym samym poziomie w najbliższych latach, ale po zainteresowaniu, jakie najemcy wykazywali na targach MAPIC, jestem optymistką. Jesteśmy nadal atrakcyjnym rynkiem, w perspektywie najbliższych lat nasze centra będą stawać się coraz bardziej interesujące. n S po n s o r z y / S po n s o r s Deweloperzy biurowi w Polsce w zasadzie już nie budują swoich obiektów bez certyfikacji ekologicznych. W branży centrów handlowych wciąż niewielu się na to decyduje, czy to się może zmienić w ciągu najbliższych lat? Czy najemcy oczekują tego typu rozwiązań? Są sieci handlowe, których świadomość społeczno-proekologiczna jest wysoka, jednak jest to nadal nieliczna grupa. Często na aspekty zielone czy proekologiczne patrzy się nie przez pryzmat ekonomiki biznesu, tylko przez pryzmat wizerunku – to jest dużym błędem. Wydaje mi się, że jeśli jest potrzeba jakiejś edukacji, to właśnie w tym zakresie. Jak pokazują badania, na poziomie inwestycji certyfikacja ekologiczna jest bardziej kosztowna, o ok. 10-20 proc. Natomiast na przestrzeni lat w trakcie funkcjonowania obiektu te koszty, zwracają się m.in. dzięki, energooszczędności, zmniejszeniu zużycia mediów, których ceny od wielu lat rosną. Na pewno więc jest to początkowo droższe rozwiązanie, ale w dłuższej perspektywie bardziej opłacalne. Jeżeli patrzy się na model funkcjonowania deweloperów na polskim rynku, to znakomita większość firm buduje centra po to, żeby je sprzedać, w związku z czym zwiększanie kosztów inwestycyjnych produktu nie ma uzasadnienia. Tym bardziej, że rynek tego nie oczekuje. Dopiero gdy pojawi się większy popyt na zielone centra ze strony kupujących, deweloperzy zdecydują się na tego typu inwestycje. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r W tym kontekście chciałbym zapytać o poznański rynek, mówiła Pani o racjonalnych decyzjach. Poznań już teraz może się pochwalić dość wysokim nasyceniem, w najbliższych kilku latach zostaną oddane tam do użytku kolejne duże obiekty, które będą ze sobą mocno konkurować... Patrząc na wskaźniki nasycenia i dostępności powierzchni handlowej można powiedzieć, lekko przy tym ironizując, że konsument będzie miał bardzo szeroki wybór oferty w stolicy Wielkopolski. Kluczowa dla zarządców tych obiektów będzie umiejętności doboru oferty, elementów handlowych i wartości dodanej. Wygrają te centra i sieci, które zdobędą serca i umysły klientów. trum Warszawy. Można wyobrazić sobie, że miasto i deweloper w Anglii czy Francji stworzyliby razem na bazie tych projektów spójną, przenikającą się tkankę miejską, jednak w naszych polskich warunkach są to projekty stanowiące listę TOP centrów w Polsce. Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s decyzyjne. I według mnie to nastąpiło. Proces biznesowy, czy to na rynku inwestycyjnym czy w sieciach handlowych, wydłużył się o element analizy i badań. Wydłużył się jednak do tego stopnia, że dziś mamy do czynienia ze znacznym spowolnieniem w podejmowaniu jakichkolwiek decyzji. Gdy analizujemy jak długo trwa proces podpisania umowy najmu, a jest to nierzadko 6-8 miesięcy, kusi nas aby przypomnieć o tym, że centra i sieci handlowe to branże podlegające stałym zmianom i dynamika powinna być jego wyznacznikiem. 43 S po n s o r z y / S po n s o r s 44 Centra convenience wypłynęły na kryzysie gdy inne segmenty rynku nieruchomości łapią zadyszkę, retail rozwija się dynamicznie. nowych projektów przybywa z miesiąca na miesiąc. nie są to jednak wielkie galerie handlowe, do których już zdążyliśmy się przyzwyczaić. hitem inwestycyjnym stały się obiekty typu, convenience, czyli osiedlowe centra handlowe. Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Anna Staniszewska, Dyrektor, Zespół Doradztwa i Analiz Rynkowych , DTZ J akby na przekór panującym tendencjom, rozwój tego segmentu zawdzięcza swoją dynamikę spowolnieniu, z którym mamy do czynienia od kilku lat. Odkąd w 2007 r. otwarto Złote Tarasy w Warszawie nie przybyła żadna duża galeria handlowa. Wprawdzie w innych dużych miastach deweloperzy inwestowali w ten format, ale większość firm podążyła na podbój miast średniej wielkości. Efekt: kilkanaście świetnych debiutów, ale też sporo wstrzymanych projektów. Był jednak segment, który zadziwiał swoją dynamiką. Po 2008 r. bardzo dobrze radziły sobie dyskonty, a ich sukces wskazał inwestorom obszary, gdzie nawet w kryzysie, można dobrze zarobić. szybko i Wygodnie Nie należy jednak mylić dyskontów z centrami osiedlowymi, których oferta jest o wiele bardziej rozbudowana. W obu jednak przypadkach pomysł na format nie jest skomplikowany. Zaletą convenience jest prosta recepta – blisko klienta, produkty codziennego użytku, w miarę tanio, wygodnie i szybko. To spodobało się kupującym zmęczonym dużymi formatami, w których na zakupy traci się sporo czasu, a nie przypadły im do gustu dyskonty. Takie modelowe centrum powinno być zlokalizowane blisko miejsca zamieszkania potencjalnych klientów i oferować towary i usługi pierwszej potrzeby, jak również posiadać ofertę produktów impulsowych, definiowanych w tym wypadku jako towary w dobrej cenie, sprzedawane w nowoczesnych sklepach. Grupa docelowa centrum osiedlowego jest jasno określona. Klient, który może łatwo dojść lub dojechać, najlepiej nie więcej, niż trzy przystanki od miejsca zamieszkania. Tego typu obiekty nie są duże. Minęły już czasy, gdy centrum osiedlowe liczyło nawet kilkanaście tysięcy metrów kwadratowych. Budynki, które powstają obecnie mają zazwyczaj od 3 do 8 tys. mkw. Taki obiekt jest tańszy w budowie a ryzyko związane z komercjalizacją jest mniejsze. Nie bez znaczenia jest też dostęp do finansowania zewnętrznego. Banki dużo chętniej angażują się w mniejsze przedsięwzięcia, a zdarzają się nawet przypadki finansowania kilku takich projektów w krótkim odstępie czasu. Na przełomie 2011/2012 r. Deutsche Bank zapewnił finansowanie dla takich inwestycji, jak CH Józefosław w Piasecznie, Dekada Skierniewice czy Karuzela Park w Biskupcu. Przetarty szlak Prekursorem tego typu centrów były Skwery Handlowe, budowane przez norweskiego dewelopera RECE Group, która obecnie zarządza 11 obiektami. Kolejne inwestycje to centra Dekada, których obecnie jest pięć. W ubiegłym roku zadebiutował z powodzeniem koncept Czerwona Torebka. Na rynku pojawiają się też kolejni gracze, a wśród nich Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 46 centra cOnvenience wypłynęły na kryzysie deweloperzy specjalizujący się do tej pory w realizacji projektów biurowych i mieszkaniowych tj. Capital Park z obiektami Vis a Vis i Ghelamco z planami budowy podobnych obiektów m.in. w Łomiankach. Śladami sukcesu poprzedników chce podążać elbfonds z wybudowanym w 2011 roku Centrum Józefosław i Piaseczno oraz planami ekspansji m.in. we Władysławowie k/Ciechanowa, Janowie Lubelskim, Kutnie, Myśliborzu czy Piekarach Śląskich. Do inwestowania w takie nieruchomości zachęcają sukcesy firm będących już na rynku, jak choćby Czerwona Torebka, której właścicielem jest twórca potęgi Żabki i Biedronki. Jego śladem zamierza podążyć belgijskie Ghelamco – jeden z większych deweloperów biurowych w Polsce. Firma posiada kilka działek w okolicach Warszawy, które chce przeznaczyć pod budowę obiektów handlowych o powierzchni około 10 tys. mkw. Mają one stanowić alternatywę dla wielkoformatowych centrów handlowych. Ekspansję zapowiada też wspomniany deweloper Oprócz tego, należy wspomnieć o pojedynczych inwestycjach w takie obiekty, które powodują, duże rozproszenie w tym segmencie. Jednym z pierwszych nowoczesnych centrów osiedlowych była warszawska Galeria Skorosze, otwarta jeszcze w 2007 r. Jak na dzisiejsze standardy, to duży obiekt – liczy ponad 13 tys. mkw. Posiadała jednak podstawowe cechy obiektu convenience. Kolejne przykłady to Dom Handlowy Maxim w Legionowie, Galeria Mrówka w Ciechanowie, Centrum handlowe Familia w Gdańsku, Centrum Handlowe Max w Tarnowie czy Galeria Stokrotka w Mławie. na czele Już teraz krystalizuje się ścisła czołówka firm, które stają się liderami w tym segmencie, ale trudno spodziewać się, że dojedzie do sytuacji, jaką znamy z rynku magazynowego, na którym lwia część nieruchomości jest w posiadaniu zaledwie kilku podmiotów. Ze względu na duże rozproszenie terytorialne, w segmencie convenience partycypuje wielu lokalnych graczy. Ich przewagą jest lepsza znajomość lokalnych realiów; zarówno tych rynkowych jak i administracyjnych. Nie dysponują jednak, ani takim potencjałem, ani doświadczeniem, jak duże przedsiębiorstwa, jednakże nie wyklucza to powodzenia inwestycji o mniejszej skali. 3 x lokalizacJa Bez względu na to czy inwestorem jest mała czy duża firma, budowa centrum convenience powinna być przemyślana w najdrobniejszych szczegółach, choć sam budynek ani od strony technicznej, ani z punktu widzenia późniejszego zarządzania, nie jest tak skomplikowany, jak duża galeria. Przede wszystkim, należy rozpoznać potrzeby lokalnej społeczności, jej zasobność i potencjalną konkurencję. Nie ma na przykład sensu umieszczać drogich delikatesów budynku zlokalizowanym w okolicy, gdzie większość mieszkańców zarabia średnią krajową. Tak dobrany główny najemca nie będzie mógł wykorzystać w pełni swoich możliwości handlowych. Mało tego, taka „kotwica” może niekorzystnie wpływać na obroty pozostałych najemców. Jak w przypadku wszystkich nieruchomości, kluczową sprawą jest wybór lokalizacji. Nie może być przypadkowa, a selekcja powinna być poprzedzona solidną analizą ekonomiczno-demograficzną. Tu przewagę mają duzi gracze, zwłaszcza ci, którzy już dawno zarezerwowali dla siebie najciekawsze grunty. Analogicznie do innych inwestycji nieruchomościowych koszty ziemi stanową lwią część wydatków inwestycyjnych. Takie firmy, Najwięksi gracze w segmencie convenience i ich szacunkowy udziału w rynku Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Nazwa sieci Deweloper Liczba istniejących obiektów convenience Miasta 11 Bydgoszcz, Gdańsk, Głogów, Grudziądz, Inowrocław (2), Łódź, Kalisz, Piotrków Trybunalski, Słupsk, Toruń Czerwona Torebka S.A. 9 Bytom, Czerwionka-Leszczyny, Dębica, Szczecin, Słupca, Słupsk, Tomaszów Mazowiecki, Świebodzice, Żory Elbfonds 2 Dekada Dekada Realty Vis a vis Capital Park Skwer Handlowy Czerwona Torebka Rece Poland Przykładowi najemcy Piotr i Paweł, Tesco, Polomarket, Biuro Podróży, My Travel, Apteka Dbam o Zdrowie, Bielizna, Biedronka, Pepco, Admirał, Apteka Krzemowa, Plastuś, In Medio, sklep zoologiczny Asik, N-But, Top Fashion, Rossmann, Boti, Partner, AGD, Mediq, Ambra Powierzchnia (mkw.) Liczba planowanych obiektów Miasta Pierwsze otwarcie: 2 000 – 3 000 Brak danych Brak danych Pepco, Olewnik, Kropka, Fortuna, Małpka, Express 1400 – 5 300 Białogard, Braniewo, Bydgoszcz, Chorzów, Gdynia, Gorzów Wlkp., Gryfice, Kraków, Komorniki, Kutno, Legnica, Lubań, Malbork, Nowa Sól, Opole, Piaseczno, Ostrów, Wielkopolski, Pisz, Poznań, Zielona Góra, czerwiec Łódź, Łęczna, Żary, Polkowice, Pszczyna, 2011 r. Ruda Śląska, Sosnowiec, Szczecin, Szczytno, Szczecinek, Tarnowskie Góry, Tczew, Tuchola, Tychy, Wałbrzych, Warszawa, Wałcz, Wodzisław Śląski, Zabrze, Zambrów Piaseczno, Józefosław Piotr i Paweł, Pepco, Rossmann, CCC. 2 000 – 6 000 Brak danych Kutno, Poznań, Żyrardów, Ciechanów, Częstochowa, Jaworzno 2011 r. 5 Sieradz, Skierniewice, Żyrardów, Myślenice, Olsztyn Tesco, Polo Market, Rossmann, Empik, CCC, Pepco, Deichmann, Euro RTV AGD, H&M, C&A, Centro, Hebe, Textil Market 3 000 – 10 000 7 Kraków, Malbork, Rypin, Nowy Targ, Grójec, Łowicz, Sanok 2007 r. 1 Radom Tesco, Smyk, Empik, Rossmann, Ruch, Pepco, BNP Paribas, Apteka APS, Pralnia Techno Dry 3 666 Brak danych Łódź (7 000 mkw.) listopad 2011 r. 71 2001 r. centra cOnvenience wypłynęły na kryzysie z udziałem zewnętrznych lub wewnętrznych zespołów analityków, wybierają konkretną lokalizację. W dużej mierze, to właśnie większe firmy przyczyniły się do wypromowania tego formatu handlowego. Przetartą ścieżką mogą podążyć lokalni gracze, zwłaszcza w miastach o mniejszej liczbie mieszkańców, np.: 20 – 50 tysięcy. Niektórzy deweloperzy decydują się skorzystać też z obecności dużego centrum czy parku handlowego i przekonać do siebie część jego klientów. Co do zasady jednak convenience nie są konkurencją dla dużych galerii handlowych. W tych ostatnich dokonuje się większych i bardziej kompleksowych zakupów. Ponadto, dysponują one dość rozbudowaną ofertą rozrywkową. dobry Produkt do PortFela Format convenience sprawdza się nie tylko jako zaplecze dużych osiedli w aglomeracjach, ale również jako podstawowy obiekt handlowy w małych ośrodkach. Właśnie w tych dwóch kierunkach podąży najprawdopodobniej ten segment, choć pierwszy zachwyt nowym typem obiektów powoli przemija, a rynek krzepnie. To oznacza, że coraz trudniej będzie znaleźć na nim miejsce. Z drugiej jednak strony, świadczy o osiągnięciu dojrzałości. Na to czekają inwestorzy instytucjonalni. Centra osiedlowe okazują się dobrym produktem do zakupów portfelowych, dając stabilne przychody, a zarządzanie nimi jest względnie łatwe i relatywnie niedrogie. To może skusić inwestorów oportunistycznych albo private equity, którzy szukają dobrej lokaty kapitału i przyzwoitego przychodu z najmu powierzchni. Chętni już są i szykują się do zakupów. Jednym z takich inwestorów jest angielski Bywater Properties, który poinformował niedawno o zamiarze zakupu kilku lokalnych centrów handlowych typu convenience. Inwestor ma na celowniku kilkanaście takich nieruchomości, z których w tym roku powinien zakupić trzy lub cztery obiekty. W tym roku możemy się spodziewać kolejnych zakupów, zwłaszcza, że rynek inwestycyjny odżywa po kilkuletniej zadyszce. Już w pierwszym kwartale widoczna była poprawa, ale reszta 2012 r. zapowiada się, co najmniej, równie pasjonująco. POZOSTAŁE PRZYKŁADY Centrum Skorosze, Warszawa Galeria pod Dębami, Warszawa DH Maxim, Legionowo Galeria Mrówka, Ciechanów Centrum handlowe Familia, Gdańsk Centrum Handlowe Max, Tarnów Galeria Stokrotka, Mława OK. Centrum Strzegom Dom Handlowy Puchatek, Kielce Galeria Konstantynów, Konstantynów Łódzki Galeria Oławska, Oława 47 S po n s o r z y / S po n s o r s 48 „Nie-handlowa” wartość galerii handlowej rynek powierzchni handlowej dostosowuje się do potrzeb konsumenta, który wraz ze wzrostem siły nabywczej coraz większą część dochodów może przeznaczyć na inne towary i usługi niż artykuły spożywcze. coraz więcej też wydaje na rozrywkę. Potwierdzają to dane głównego urzędu statystycznego – udział kategorii „rekreacja i kultura” oraz „restauracje i hotele” w całkowitych wydatkach gospodarstw domowych wzrósł z 8,3 proc. w 2003 r. do 10,4 proc. w 2010 r. Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Ewa Derlatka-Chilewicz, Associate Director, Zespół Doradztwa i Analiz Rynkowych, DTZ R ynek nowoczesnej powierzchni handlowej w Polsce przeszedł bardzo dynamiczny rozwój w okresie ostatnich 14–15 lat. Zaczynając od wolnostojących sklepów, tzw. magazynów handlowych, poprzez hipermarkety ze stopniowo rozrastającą się galerią handlową, po śródmiejskie galerie handlowe, w których udział operatora spożywczego maleje na rzecz butików w galerii handlowej i zyskującej na popularności rozrywki. W miarę rozwoju rynku oraz zmiany oczekiwań klientów wobec centrów handlowych deweloperzy zaczęli inwestować w dodatkowe atrakcje, takie jak kina, rozszerzoną ofertę gastronomiczną (food court), kręgielnie czy bilard. Udział powierzchni przeznaczonej na rozrywkę (z wyłączeniem restauracji i strefy food court) w centrach handlowych w największych aglomeracjach wzrósł z 1 proc. w 1999 r. do dzisiejszych 5 proc. Jednym z pierwszych centrów handlowym z ofertą rozrywkową na rynku warszawskim, jak również w Polsce była otwarta w 1996 r. Promenada. W rozbudowanym w 1999 r. obiekcie znalazły się m.in. multipleks – 13-salowe kino Cinema City (2 874 miejsc) oraz Centrum Rozrywki Las Vegas z kręgielnią. Obecnie, po kolejnej rozbudowie projektu, znajduje się tu również Centrum Zabaw dla Dzieci Kubuś oraz całoroczne kryte lodowisko. Rosnące znaczenie funkcji rozrywkowej reprezentowanej w tamtym okresie głównie przez sieci kinowe spowodowało wzrost zainteresowania deweloperów lokowaniem kin w centrach. Dzięki rozbudowom lub zmianie aranżacji powierzchni w latach 2002–2003 w istniejących projektach pojawiły się wielkoekranowe kina (Galeria Mokotów, Centrum Janki czy Centrum Targówek). Mniej więcej w tym samym czasie rynek rozrywkowy wzbogacił się o unikatowy po dziś dzień format – kompleksowe centrum rozrywki Fantasy Park funkcjonujące w ramach jednego lokalu wynajmowanego w centrum handlowym. Pierwsze parki zostały otwarte w Krakowie i Rudzie Śląskiej w centrach Plaza, kolejne w budowanych centrach Plaza w pozostałych większych miastach, m.in. Warszawie, Poznaniu, Lublinie czy Toruniu, a od 2010 r. funkcjonują także w innych centrach handlowych (Mazovia w Płocku czy Agora w Bytomiu). Od roku 2002 na polskim rynku pojawiają się duże, kilkudziesięciotysięczne projekty o szerokiej ofercie handlowej, usługowej i rozrywkowokulturalnej, tworzące destynację zakupową, gdzie klient może spędzić nawet cały dzień. Pierwszym takim projektem było centrum handlowe Wola Park w Warszawie. Na powierzchni 73 tys. mkw. zlokalizowano multipleks, siłownię oraz salon gier Kamelot. Wśród kolejnych tego typu projektów znalazły S po n s o r z y / S po n s o r s wych. Optymalnym najemcą rozrywkowym jest ten, kto oferuje klientowi ciekawą formę spędzenia wolnego czasu za niewygórowane pieniądze; niekonkurujący o jego portfel z działalnością handlową. Dodatkowo większość najemców rozrywkowych operuje na dużych powierzchniach, więc niższe osiągalne obroty za mkw. mają bezpośrednie przełożenie na niższą zdolność płacenia czynszu. By rozrywka spełniała swoje funkcje, musi być dostosowana do potrzeb klientów wynikających z zamożności, wieku, przyzwyczajeń. Różne funkcje spełniają różne potrzeby – i tak kawiarnie pozwalają na spotkania ze znajomymi i rozmowy biznesowe, kina oraz kręgielnie oferują różnorodne rozrywki, ścianki wspinaczkowe i fitness kluby możliwość rekreacji, a salony urody i SPA – chwilę relaksu. Kąciki zabaw, jak również wystawy tematyczne realizują potrzeby najmłodszych i umożliwiają ich rodzicom szersze wykorzystanie oferty centrum. Ważną kwestią i czynnikiem powodzenia w przypadku lokali rozrywkowych jest ich aranżacja, często dająca klientom wrażenie wkroczenia w inny świat, niekojarzący się z typowym centrum handlowym. Stąd właśnie koszty aranżacji lokali handlowych są bardzo wysokie, a sieci oczekują partycypacji inwestora w wykańczaniu lokalu. Dlaczego więc inwestować w rozrywkę, skoro przychody z niej są mniej atrakcyjne, a do tego wyposażenie lokali dużo kosztuje? Zakładanym celem rozwoju funkcji rozrywkowej jest zwiększenie atrakcyjności centrum handlowego oraz wydłużenie czasu spędzanego przez klientów w galerii, co ma szansę przełożyć się na większe obroty handlowe najemców. W praktyce oczekuje się, że tego typu atrakcje przyciągną nowych klientów oraz spowodują odwrócenie naturalnego trendu spadkowego czasu spędzanego w centrum handlowym. Dobrze skomponowana oferta rozrywkowa jest także strategicznym narzędziem marketingowym. Dodatkowym argumentem jest tworzenie specyfiki miejsca, doznania mające coraz większe znaczenie w erze rozwoju konkurencyjnego dla tradycyjnych sklepów handlu on-line. Obiekt handlowo-rozrywkowy oferuje doznania niedostępne w świecie wirtualnym i stanowi dodatkową zachętę do wyjścia z domu. W Polsce ciągle jest jeszcze miejsce na nowe formy rozrywki. Zagraniczne atrakcje w ofercie centrów handlowych wykraczają poza znane Polakom standardy. Do dyspozycji klientów są liczne atrakcje dla całej rodziny, jak np. park rozrywki z kolejką górską, park wodny z krytym basenem, lodowisko, pole do minigolfa, strzelnica, parki linowe, oceanaria, edukacyjne parki tematyczne, kasyna, teatry, a nawet sztuczne stoki narciarskie czy boiska do hokeja w Dubaju i na Filipinach. Część z tych spektakularnych inwestycji rozrywkowych jest przenoszona na polski grunt w ograniczonej formie, np. lodowiska (Promenada w Warszawie), minigolf (czasowe lokale w Manufakturze w Łodzi czy w Magnolii Parku we Wrocławiu), kasyno (Janki w Warszawie), akwarium (Arkady i Sky Tower we Wrocławiu) czy terrarium (Pogoria w Dąbrowie Górniczej). n Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r się m.in. Arkadia i Blue City w Warszawie, Manufaktura w Łodzi, Stary Browar w Poznaniu. Zmiana modelu spędzania czasu na bardziej aktywny skutkuje pojawieniem się w centrach handlowych klubów fitness, a od roku 2007 na rynku dynamicznie rozwijają się sieci placów zabaw i przedszkoli dla dzieci. W wielu miastach centra handlowe stają się także lokalnymi centrami rozrywki często pełniącymi funkcje społeczno-kulturalne, przejmujące rolę deptaków miejskich. Są miejscami, gdzie ludzie spotykają się w restauracjach, robią zakupy, a także korzystają z innych form rozrywki. Tak stało się w Łodzi, gdzie w Manufakturze na terenie centrum znajdują się oprócz popularnych multipleksów m.in.: arena do jazdy na rolkach, kręgielnia, sztuczna ściana wspinaczkowa, fitness klub i skate park. Mają tu również swoje miejsce oddział Muzeum Sztuki, Experymentarium czy Międzynarodowe Centrum Promocji Mody. Rynek Manufaktury wypełnił brak takiego miejsca w centrum miasta. W mniejszych miastach, w których dostęp do rozrywki był utrudniony, centra handlowe z kinem i restauracjami stanowią często podstawowy kierunek wypraw spragnionych rozrywki klientów. Doskonale sprawdza się tam także format kompleksowych centrów rozrywki, dla których w większych miastach konkurencją jest na przykład starówka i centrum miasta z ofertą klubów, restauracji, barów, dyskotek i mniejszych kameralnych kin. Okres spowolnienia gospodarczego odbił się na podaży nowoczesnej powierzchni handlowej i po okresie intensywnego wzrostu przekraczającego 800 tys. mkw. w 2010 r. nowa podaż była niższa o prawie 300 tys. mkw. Widmo kryzysu ograniczyło wielkość budowanych projektów, a także okroiło ich ofertę z ryzykownych i drogich pomysłów. Podstawową funkcją, jaką spełnia rozrywka z punktu widzenia właściciela, jest przedłużenie pobytu klienta w obiekcie. Centrum handlowe kreuje miejsce, gdzie zacierają się granice między nabywaniem produktów niezbędnych a kupowaniem jako formą spędzenia wolnego czasu. Klienci podświadomie oczekują więc urozmaicenia i szeroko rozumianej rozrywki – ciekawych akcji marketingowych, koncertów, występów, loterii zorganizowanych w odpowiednio zaaranżowanej przestrzeni w centrum, jak również dostępu do kin, lodowisk, torów kartingowych itp. Rozrywka jest swoistym elementem wyróżniającym dany projekt na mapie innych centrów handlowych, zwiększającym jego atrakcyjność w oczach klientów. Jest to szczególnie ważne na polskim rynku, gdzie oferta najemców handlowych jest relatywnie ograniczona i powtarzalna. Inwestor powinien zidentyfikować i zrozumieć wartość dodaną, jaką ma zapewnić wprowadzenie elementów funkcji rozrywkowej. Jest to szczególnie ważne, jeśli wziąć pod uwagę fakt, że bezpośrednie przychody z najmu powierzchni rozrywkowych są niższe niż z powierzchni typowo handlowych. Niższe stawki najmu za rozrywkę wynikają z prostej przyczyny – dochodowości samej działalności rozrywkowej obecnej w centrach handlo- 49 Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs „nie-handlOwa” wartOść galerii handlowej S po n s o r z y / S po n s o r s 50 Jak szukać oszczędności w kosztach wspólnych? koszty wspólne to jedna z najbardziej kontrowersyjnych pozycji na fakturze, jaką wszyscy najemcy są zobowiązani regulować w ramach współpracy z centrami handlowymi. Jest to częsty punkt zapalny w relacjach najemca – zarządca. najemcy chcą wiedzieć, za co dokładnie płacą i skarżą się, że brakuje transparentności w opłatach. Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Antoni Krzątała, Head of Property Management, prezes zarządu BNP Paribas Real Estate Poland Cezary Majkowski, dyrektor ds. utrzymania nieruchomości, BNP Paribas Real Estate Poland P o kryzysie finansowym najemcy coraz częściej szukają oszczędności związanych ze stałymi kosztami funkcjonowania w ramach obiektów handlowych. Jednym ze sposobów na optymalizację wydatków może być przeanalizowanie wysokości stawek i zakresu kosztów wspólnych związanych z najmem nieruchomości. co Jest koszteM WsPólnyM, a co nie PoWinno niM być? Według mnie kosztem wspólnym jest tylko to, co wiąże się z codziennym funkcjonowaniem budynku, aby można go było utrzymać w takim standardzie, w jakim był w momencie podpisania umowy najmu. Zakres kosztów wspólnych wraz z kosztami obsługi i wysokością opłat zazwyczaj znajduje się w jednym z rozdziałów umowy najmu lub stanowi załącznik do niej. Dbając o swój interes, najemca powinien dopilnować, żeby były one spisane w maksymalnie czytelny i precyzyjny sposób, ponieważ ograniczy to prawdopodobieństwo rozbieżnych interpretacji. W praktyce wszystkie rodzaje opłat powinny być wyraźnie wyszczególnione, np. koszty energii zużywanej w ramach części wspólnej, utrzymania czystości, ogrzewania i ochrony obiektu. Poza kosztami związanymi z bieżącym funkcjonowaniem centrum i zużyciem mediów w koszty wspólne wliczane są również opłaty administracyjne i publiczno-prawne, takie jak podatek od nieruchomości czy dzierżawa wieczysta. W kosztach opłat wspólnych nie powinny z całą pewnością znajdować się te związane z unowocześnieniem obiektu. Przykładowo, jeżeli zarządca zamierza zamontować klimatyzację, to w takiej sytuacji nie powinien oczekiwać od najemcy sfinansowania zakupu i montażu urządzenia, nawet jeżeli wpłynie to na wyższy footfall centrum handlowego. Podobnie koszt przebudowy obiektu powinien stanowić wyłącznie koszt właściciela nieruchomości. Z kolei wydatki związane z odmalowaniem ścian mogą być zakwalifikowane do kosztów wspólnych, ponieważ są związane z utrzymaniem budynku we właściwym stanie. Nie każdy najemca ma taki sam wpływ na koszty centrum handlowego, dlatego wątpliwości mogą również wzbudzać kryteria podziału kosztów. Najczęściej dotyczą one relacji pomiędzy najemcami części food court a pozostałymi. Najemcy gastronomiczni mogą być postrzegani przez innych najemców jako bardziej uciążliwi i przyczyniający się do wyższych opłat, ponieważ powierzchnie food court trzeba częściej sprzątać, a niektóre urządzenia pracują wyłącznie dla jego potrzeb. W rzeczywistości jednak specjalistyczne sprzęty kuchenne są opatrzone licznikami, a za ich koszty użytkowania najemcy płacą indywidualnie. Z kolei stawki serwisu sprzątającego dotyczą obsługi całej galerii. Niekiedy podział kosztów wspólnych zależy od siły przetargowej – kluczowy najemca ma mniejsze opłaty, natomiast najemca wynajmujący mniejszą powierzchnię – większe. Najwięksi bardzo często W Jaki sPosób Można zoPtyMalizoWać Wydatki? Z doświadczeń BNP Paribas Real Estate Polska wynika, że o wiele częściej przyczyną konfliktów na linii najemca–zarządca/właściciel jest wysokość ponoszonych opłat niż ich zakres. Gdy stawki związane z obsługą centrum handlowego wydają nam się wysokie, w pierwszej kolejności należy przeanalizować ich ceny. Można zacząć od sprawdzenia aktualnego cennika usług dostawców, ponieważ od momentu podpisania umowy stawki rynkowe lub zakres mogły się zmienić. Kolejnym krokiem powinno być porównanie danej oferty z propozycjami konkurencji. Wśród dostawców usług, w ramach których można poszukiwać oszczędności, są np. dostawcy energii, usług telekomunikacyjnych czy serwisu sprzątającego. W przypadku centrów handlowych Klif i Wola Park zarządzanych przez BNP Paribas Real Estate Polska wszyscy kontrahenci są wybierani w drodze przetargu. W dłuższej perspektywie oszczędności może zapewnić zamiana sprzętu na bardziej ekologiczny i mniej energochłonny. Takie inwestycje szybko skutkują niższymi kosztami obsługi obiektu, tzw. service charges. Dużą część kosztów eksploatacji obiektów stanowią ceny energii, które stale rosną. Jedną z jej składowych jest stawka za zamawianą przez galerię moc energii elektrycznej. Za przekroczenie ustalonego pułapu przewidywane są wysokie kary. W przypadku zarządzanych przez BNP Paribas Real Estate Polska centrów handlowych Klif miesięczny koszt z tytułu zamówionej mocy wynosi około 16 tys. zł. Przekroczenie limitu skutkuje natomiast naliczeniem kar, które są 7-krotnie wyższe od standardowych stawek. Przykładowo, jeżeli przez ponad 15 min moc zostanie przekroczona o 20 proc., co stanowi około 3,2 tys. zł opłaty ryczałtowej, to w takiej sytuacji kara wyniesie około 22,4 tys. zł. Innowacyjnym i wciąż rzadko spotykanym sposobem na ograniczenie wydatków z tym związanych może być wprowadzenie systemu zarządzania energią poprzez monitoring on-line pobieranej mocy elektrycznej. Takie rozwiązanie może się okazać bardzo korzystne. System stale sprawdza, ile w danym momencie wszystkie włączone urządzenia pobierają mocy elektrycznej. Jeżeli zbliżają się do granicy zamówionego limitu, wówczas automatycznie odłączane są chwilowo najmniej istotne urządzenia w budynku. W przypadku centrów handlowych w pierwszej kolejności wyłączane są klimatyzacja i systemy wentylacyjne. dobre Praktyki Najemcy chcą i mają prawo wiedzieć, co wpływa na wysokość ponoszonych przez nich opłat. Dlatego BNP Paribas Real Estate Polska rekomenduje swoim klientom wprowadzenie do umów najmu zapisów, które zapewnią przejrzystość, uczciwość i zaufanie obu stron w stosunku do siebie. W tym celu jednym z proponowanych przez nas rozwiązań jest umożliwienie najemcy na każdym etapie współpracy dostępu do wszystkich ksiąg i dokumentów dotyczących kosztu obsługi obiektu, tzw. service charges. Zastosowanie takiego zapisu nie tylko daje poczucie zaufania i spokoju wśród najemców, ale także przynosi korzyści zarządcy. Z doświadczeń naszej firmy wynika, że najemca, który ma zapewniony wgląd do podpisanych przez właściciela umów i pełną transparentność w zakresie ponoszonych opłat wspólnych, bardzo rzadko prosi o uzasadnienie rozliczeń z kontrahentami. Rzadziej też korzysta wtedy z własnych audytów. Te udostępniane w ramach audytu finansowego zazwyczaj okazują się dla niego wystarczające i wiarygodne. Dodatkowo z każdej pozycji wyszczególnionej w kosztach wspólnych właściciel powinien przygotowywać roczne raporty podsumowujące. Ponadto to właściciel powinien stale poszukiwać rozwiązań, które mogą obniżyć koszty opłat wspólnych ponoszonych przez sklepy. Niedopuszczalne są sytuacje, kiedy najemca przejmuje inicjatywę i stara się wymusić na właścicielu zmianę dostawcy czy kontrahenta. Poszukiwanie oszczędności to głównie rola zarządcy, który nowe rozwiązania powinien rekomendować właścicielowi nieruchomości. Koszty wspólne są znaczącą pozycją w budżecie najemców. Dlatego zrozumiałe jest, że oczekują oni od właściciela przejrzystości w zakresie wysokości stawek oraz rozwiązań, które mogą się przyczynić do ograniczenia ponoszonych opłat. Z kolei właściciel powinien dbać o wzajemne relacje z najemcą i budować zaufanie, umożliwiając mu dostęp do obowiązujących umów. n S po n s o r z y / S po n s o r s Innym wciąż mało popularnym rozwiązaniem zmniejszającym zużycie energii może być zastosowanie solarów do podgrzania ciepłej wody wykorzystywanej w kranach lub do ogrzewania obiektu. Na dachu budynku instaluje się specjalne panele, które zamieniają energię z promieni słonecznych na ciepło i za pomocą rurociągów ciepłą wodę możemy dostarczyć do kranów lub zimą ogrzewać obiekt. Wśród bardziej tradycyjnych sposobów ograniczenia kosztów eksploatacyjnych można wymienić m.in. wymianę oświetlenia na energooszczędne, zastosowanie perlatorów w kranach, automatyczne wyłączanie części oświetlenia w mało uczęszczanych miejscach np. toaletach, czujniki ruchu włączające ruchome schody czy montaż elektronicznych systemów bezpieczeństwa, np. kamer, kontroli dostępu, systemów antywłamaniowych zamiast ochrony fizycznej. Stawki service charges w danym roku są stałe, a opłacane są na zasadzie zaliczek i przewidywanych danych dotyczących zużycia. Wszystkie nadpłaty w przyjętym okresie rozliczeniowym pomniejszają wysokość opłat w kolejnych okresach. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r płacą stałą stawkę za wykorzystywany metraż. Pozostałych obowiązuje współczynnik procentowy proporcjonalny do zajmowanej powierzchni. Zróżnicowane zasady opłat wynikają m.in. z faktu, że tzw. anchor tenants (marki przyciągające), do których najczęściej należą markety spożywcze, generują większy footfall. Większy ruch przynosi pozostałym sklepom korzyść w postaci wyższych obrotów. Do grupy najemców, którzy najczęściej są zwolnieni z ponoszenia kosztów wspólnych, należą firmy wynajmujące powierzchnię w pasażu na krótki okres. Poza kosztami związanymi z indywidualnym zużyciem mediów zdecydowana większość z nich dokonuje tylko zryczałtowanej opłaty dla właściciela. 51 Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs jak szukać OszczędnOści w kosztach wspólnych? 52 WOJEWÓDZTWO dolnośląskie WoJEWÓDZTWo DoLNoŚLĄSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 2 752 445 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 2 856 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �12,8 Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3521,76 źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 centrum handlowe / shopping centre Centrum Handlowe Arkady Wrocławskie ul. Powstańców Śląskich 2-4 53-333 Wrocław tel. +48 71 776 11 22 [email protected] http://arkadywroclawskie.pl liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company bd 39 586 110 1000 2007 Arkady Wrocławskie SA bd Centrum Handlowe Borek ul. Gen. Hallera 52, 50-984 Wrocław tel. +48 71 783 18 88 [email protected] http://galeria-borek.pl 42 815 37 328 67 1200 1999 DTZ Charter Hall Centrum Handlowe Echo Al. Jana Pawła II 51, Jelenia Góra tel. +48 75 767 13 35 http://echo.com.pl 21 458 18 979 34 721 2000 Echo Investment Property Management Echo Investment SA Centrum Handlowe Galeria Piastów ul. Najświętszej Marii Panny 9 59-220 Legnica tel. +48 76 721 29 70 [email protected] http://galeriapiastow.pl 35 000 24 850 105 400 2006 Rank Progress SA Rank Progress SA Centrum Handlowe Galeria Twierdza Kłodzko ul. Noworudzka 2, 57-300 Kłodzko tel. +48 74 660 44 11 [email protected] http://galeriatwierdza.pl 31 000 23 000 68 1200 2009 Master Management Group Master Management Group bd 50 000 74 2000 1999 Apsys Management Sp. z o.o. GE Real Estate Poland Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. 10 500 5 012 b.d. 70 2010 Rank Progress SA Rank Progress SA bd 34 000 130 1000 2009 Cuprum Arena MGC Inwest Libra Project Galeria Dominikańska Pl. Dominikański 3, 50-159 Wrocław tel. +48 71 344 95 10 [email protected] http://galeria-dominikanska.pl 60 000 30 000 100 900 2001 ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. Galeria Świdnicka ul. Westerplatte 29, 58-100 Świdnica tel. +48 74 639 90 01 [email protected] http://galeria-swidnicka.pl 24 000 23 000 46 400 2012 Rank Progress SA Rank Progress SA Galeria Victoria ul. 1 Maja 64, 58-300 Wałbrzych tel. +48 74 632 30 00 [email protected] http://galeriavictoria.pl 80 000 43 000 120 1390 2010 Master Management Group Master Management Group Magnolia Park Wrocław ul. Legnicka 58, 54-204 Wrocław tel. +48 71 338 44 66 http://magnoliapark.pl 92 400 74 400 230 2800 2007 Master Management Group Master Management Group Park Handlowy Auchan Bielany ul. Francuska 6, 55-040 Wrocław tel. +48 71 798 86 44 [email protected] http://auchanbielany.pl 66 898 61 972 125 3300 2003 Immochan bd Park Handlowy Bielany ul. Czekoladowa 5-22, 55-040 Kobierzyce tel. +48 71 360 77 34 [email protected] http://parkhandlowy.pl 107 000 90 000 80 3000 1998 Inter IKEA Centre Polska S.A. Inter IKEA Centre Polska S.A. Centrum Handlowe Korona ul. Krzywoustego 126 51-421 Wrocław tel. + 48 71 350 13 00 [email protected] http://centrum-korona.pl Centrum Handlowe Pasaż Grodzki ul. Grodzka 7, 58-500 Jelenia Góra tel. +48 75 641 48 11 [email protected] http://pasazgrodzki.pl Cuprum Arena ul. Sikorskiego 20 59-300 Lubin tel. +48 76 746 94 01/02 [email protected] http://cuprum-arena.pl Par tn e r zy me r y to r y czn i / C o nt e nt s Par t ne r s całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) WOJEWÓDZTWO dolnośląskie Renoma: magiczne miejsce w centrum Wrocławia W rocławska Renoma to wyjątkowe centrum handlowe, które powstało w ramach rewitalizacji zabytkowego domu towarowego z początku wieku. obiekt został nie tylko odrestaurowany, ale przede wszystkim zmodernizowany i rozbudowany, dzięki czemu nie tylko podwoił swoją powierzchnię, ale stał się przykładem niezwykle udanego połączenia tradycji z nowoczesnością. Potwierdziły to także tak prestiżowe nagrody jak: „Najlepsza realizacja architektoniczna 2009” ,”Najlepsza realizacja architektoniczna 2010”, „Modernizacja roku 2009”, „Grand Prix za najlepszą realizację architektoniczną 2009”, „Building of the Year 2010” oraz nominacja do nagrody Mies van der Rohe 2011. Renoma posiada 5 kondygnacje handlowe, na których zlokalizowano około 120 sklepów najlepszych sieciowych marek. oferta modowa centrum dedykowana jest zarówno klientom szukających produktów z grupy „premium”, jak również do młodych konsumentów ceniących sobie przede wszystkim dostępność cenową danego produktu. Stąd obecność w Renomie zarówno takich marek jak: Furla, Armani, Guess czy Miss Sixty, jak i salonów ZARA, River Island, New Look, CCC, Top Secret oraz Promod. Dopełnieniem oferty modowej jest urozmaicona strefa restauracyjna, wśród której znajdują się nie tylko kawiarnie i cukiernie, ale także punkty restauracyjne serwujące dania z różnych zakątków świata. Znajdują się tam m.in. pizzeria, naleśnikarnia, restauracja sushi oraz restauracja specjalizująca się w typowo polskich daniach. Adres (lokalizacja): kontAkt telefon/e-mail: dAtA otwarcia obiektu: nAzWA zArządcy: nAzWA WŁAŚcIcIeLA: poW. nAjmu obIektu: poW. cAŁkoWItA obIektu: LIczbA nAjemcóW: kLuczoWI nAjemcy (najwięksi): pArkInG (ilość miejsc/powierzchnia): Renoma to także miejsce, w którym odbywa się szereg ciekawych inicjatyw kulturalnych oraz społecznych. Centrum mocno angażuje się w promocję sztuki nowoczesnej, zwłaszcza w wykonaniu polskich artystów, oraz w działania o charakterze edukacyjno – społecznym, mające na celu aktywizację lokalnej społeczności. Do stałych programów, które odbywają się na terenie galerii, zalicza się m.in. „Biust do góry”, którego celem jest umożliwienie wykonania bezpłatnych badań mammograficznych dla kobiet z Dolnego Śląska oraz program „START!” pomagający młodym ludziom znalezienie pierwszej pracy. Nowatorskie działania marketingowe w połączeniu z ciekawą ofertą handlową zaowocowały wzrostem w dwóch kluczowych obszarach: odwiedzalności centrum oraz wysokości sprzedaży. Renoma to obecnie jedno z niewielu centrów handlowych w Polsce, które może pochwalić się tak dynamicznym rozwojem. ul. Świdnicka 40, 50-950 Wrocław tel. +48 (71) 77 25 827, faks +48 (71) 77 25 824, [email protected] 24 kwietnia 2009 centrum development and Investments centrum development and Investments 35 000 99 000 m2 120 neW Look, rIver IsLAnds, tk mAxx, promod, ALmA, sephorA, empIk, mIss sIxty, oLsen, Guess, mAxmArA, pInko, LIu jo, zArA, smyk,FurLA, tAtuum 660 53 54 WOJEWÓDZTWO dolnośląskie / kUJAWsko-PoMoRskie Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Park Handlowy Eden ul. Jeleniogórska 40, 59-900 Zgorzelec tel. +48 75 645 63 00 [email protected] www.eden.zgorzelec.pl 10 000 8 500 około 30 318 2008 Master Management Group Master Management Group Park Handlowy Młyn ul. Krzywoustego 110, 51-241 Wrocław tel. + 48 71 725 40 10 [email protected] http://parkhandlowy-mlyn.pl 11 000 10 000 9 250 2008 Colliers International Helical Poland Sp. z o.o. Pasaż Grunwaldzki Pl. Grunwaldzki 22, 50-363 Wrocław tel. +48 71 335 87 77 [email protected] http://pasazgrunwaldzki.pl 130 000 48 700 185 1400 2007 Echo Investment Property Management Echo Investment SA Renoma ul. Świdnicka 40, 50-950 Wrocław tel. +48 71 77 25 827 [email protected] http://renoma-wroclaw.pl 99 000 35 000 120 660 2009 Centrum Development and Investments Polska Sp. z o.o. bd Zgorzelec Plaza ul. Armii Krajowej 52 A, 59-900 Zgorzelec tel. +48 75 649 67 67 [email protected] http://zgorzelec-plaza.pl 25 420 12 927 25 293 2010 EDMC Sp. z o.o. Plaza Centers (Poland) Centrum Handlowe Tesco Zabobrze, Jelenia Góra Al. Jana Pawła II 17 58-506 Jelenia Góra tel. +48 506-001-221 http://.tesco.pl/centra-handlowe 23418 9153 47 500 2010 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Pasaż Tesco Szczawno Zdrój ul. Łączyńskiego 44, 58-310 Szczawno Zdrój tel. +48 506-001-273 http://tesco.pl/centra-handlowe 21022 8211 38 700 2007 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Factory Wrocław ul. Graniczna 2, 54-610 Wrocław tel. +48 71 374 00 45 [email protected] http://factory.pl" 19 453 13 735 89 1200 2006 Neinver Neinver Futura Park Wrocław ul. Graniczna 2a, 54-610 Wrocław tel. +48 72 374 00 45 [email protected] http://futurapark.pl bd 20 211 19 1200 2008 Neinver Neinver WoJEWÓDZTWo KUJAWSKo-PoMoRSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 2 013 511 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 2 072 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �17,0 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3020,7 Par t ne r zy m er yt or ycz n i / Co nt e nt s Par t ne r s źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company ALFA CENTRUM ul. Chełmińska 4, 86-300 Grudziądz tel. +48 56 662 87 30 grudzią[email protected] http://alfacentrum.com.pl 49 522 21 836 85 700 2012 ALFA PLAZA Sp. z o.o. ALFA PLAZA Sp. z o.o. Centrum Handlowe Atrium Copernicus ul. Żółkiewskiego 15, 87-100 Toruń tel. +48 56 65 888 45 [email protected] http://atrium-copernicus.pl/pl 34 667 30 661 90 850 2005 Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Auchan Bydgoszcz ul. Rejewskiego 3, 85-791Bydgoszcz tel. +48 52 323 86 44 [email protected] http://auchanbydgoszcz.pl 44 052 40 058 59 4300 2001, rozbudowa w 2011 Immochan bd Centrum Handlowe Bielawy ul. olsztyńska 8, 87-100 Toruń tel. +48 56 662 26 05 [email protected] http://bielawy-torun.pl 29 839 22 888 24 1300 2002 DTZ DTZ całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Kometa ul. Grudziądzka 162, 87-100 Toruń tel. +48 56 623 38 89 [email protected] http://chkometa.pl bd 22 000 21 852 1999 Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Centrum Handlowe Rondo ul. Kruszwicka 1, 85-213 Bydgoszcz tel. +48 52 348 79 56 [email protected] http://chrondo.pl bd 25 000 46 850 1999 Apsys Management Sp. z o.o. GE Real Estate Poland Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Centrum Handlowe Wzorcownia ul. Kilińskiego 3, 87-800 Włocławek http://wzorcowniawloclawek.com 35 300 20 400 100 400 2009 Master Management Group Master Management Group Dom Mody Drukarnia ul. Jagiellońska 1, 85-067 Bydgoszcz tel. +48 52 321 38 08 [email protected] http://drukarniadommody.pl bd 10 500 43 166 2007 Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Focus Mall Bydgoszcz ul. Jagiellońska 39-47, 85-097 Bydgoszcz tel. +48 52 554 35 00 [email protected] http://focusmall-bydgoszcz.pl 90 000 43 600 145 833 2008 Alfa Asset Management Alfa Asset Management / BoIG Property Consulting Focus Park Włocławek ul. Komunalna, Włocławek 6 500 6 200 7 310 2011 bd BoIG Property Consulting Galeria Pomorska ul. Fordońska 141, 85-739 Bydgoszcz tel. +48 52 58 556 00 [email protected] http://galeriapomorska.pl 37 624 29 888 103 1360 2003 Balmain Asset Management Balmain Asset Management / DTZ bd 31 000 100 1000 2013 bd Acteeum Central Europe/ Libra Project Praktiker Grudziądz ul. Konarskiego 47, 86-311 Grudziądz tel. +48 56 451 47 20 http://praktiker.pl 7 800 7 200 1 bd bd Caelum Development Caelum Development Toruń Plaza ul. Broniewskiego 90, 87-100 Toruń tel. +48 56 470 45 01 [email protected] http://torun-plaza.pl 74 451 39 438 80 1090 2011 EDMC Sp. z o.o. Plaza Centers (Poland) Pasaż Tesco Extra Bydgoszcz ul. Toruńska 101, 85-817 Bydgoszcz tel. +48 510-902-391 http://tesco.pl/centra-handlowe 22151 6463 30 1300 2011 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Galeria Solna ul. Wojska Polskiego, Inowrocław tel. +48 22 630 63 40 tel. +48 22 630 64 40 [email protected] [email protected] S po n s o r z y / S po n s o r s centrum handlowe / shopping centre 55 Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r WOJEWÓDZTWO kUJAWsko-PoMoRskie / lUBelskie WoJEWÓDZTWo LUBELSKIE Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 2 185 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �13,3 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3174,27 źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Atrium Zamość ul. Wyszyńskiego 13 22-400 Zamość tel. +48 84 638 0936 [email protected] http://www.atrium-ch.pl/pl/zamosc 7 500 6 775 13 199 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Graf ul. Lwowska 82, 22-100 Chełm [email protected] 5 900 4 500 około 20 150 2008 Keen Property Partners Keen Property Partners Centrum Handlowe MAX ul. Kolejowa 8, 22-500 Hrubieszów tel. +48 602 590 320 [email protected] 6 500 5 100 30 220 2001 bd bd Par t ne r zy m er yt or ycz n i / Co nt e nt s Par t ne r s Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 2 013 511 56 WOJEWÓDZTWO lUBelskie / lUBUskie S po n s o r z y / S po n s o r s centrum handlowe / shopping centre liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company 31 500 23 685 72 850 2011 Rank Progress SA Rank Progress SA Centrum Handlowo-Rozrywkowe Lublin Plaza ul. Lipowa 13, 20-024 Lublin tel. +48 81 536 22 03 [email protected] http://lublinplaza.pl 74 194 24 680 99 683 2007 Segece Polska Sp. z o.o. Segece Polska Sp. z o.o. Galeria olimp Al. Spółdzielczości Pracy 32-34 20-147 Lublin tel. +48 81 444 14 14 [email protected] http://galeriaolimp.com.pl 90 000 55 000 300 1700 2000 PHUT Transhurt Sp. z o.o. Astaris Property Solutions Galeria orkana ul. orkana 6, 20-504 Lublin tel. +48 81 463 27 73 [email protected] http://orkana.pl 11 000 8 000 około 53 245 2006 Master Management Sp. z o.o. Master Management Sp. z o.o. bd bd bd bd 2006 bd Prospero Consulting 21854 5851 36 600 2011 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Pasaż Tesco Extra Lublin ul. orkana 4 20-504 Lublin tel. +48 510-902-657 http://tesco.pl/centra-handlowe Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r liczba najemców / number of tenants Centrum Handlowe Twierdza ul. Przemysłowa 10, 22-400 Zamość tel. +48 84 530 05 01 [email protected] http://centrumtwierdza.pl Galeria Zielona Sp. z o.o. ul. Lubelska 2, Puławy tel. +48 81 888 09 20 [email protected] http://galeriazielona.pl WoJEWÓDZTWo LUBUSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �999 215 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 1 001 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �15,3 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3030,1 źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 centrum handlowe / shopping centre Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Focus Mall Zielona Góra ul. Wrocławska 17, 65-427 Zielona Góra tel. +48 68 410 70 00 [email protected] www.focusmall-zielonagora.pl 48 000 29 100 111 1000 2008 Alfa Asset Management Alfa Asset Management / BoIG Property Consulting Galeria Askana Al. Konstytucji 3 Maja 102 66-400 Gorzów Wielkopolski tel. +48 95 737 26 00 [email protected] http://galeria-askana.pl 55 000 18 227 114 547 2007 Caelum Development Caelum Development Galeria Grafitt ul. Bohaterów Westerplatte 24 65-074 Zielona Góra tel. +48 68 322 18 80 [email protected] www.galeriagrafitt.pl 9 650 3 500 22 150 2004 Centrum Parkingowe Sp. z o.o. bd Galeria przy Parku ul. Kombatantów / ul. okulickiego 160 Gorzów Wielkopolski tel. +48 22 256 08 00 21 800 11 000 bd bd 2011 bd bd NoVa Park ul. Przemysłowa 2 66-400 Gorzów Wielkopolski tel. +48 95 714 00 01 [email protected] http://nova-park.pl 75 000 32 000 140 910 2012 Apsys Management Sp. z o.o. Caelum Development Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Pasaż Tesco Extra Zielona Góra ul. Energetyków 2a 65-729 Zielona Góra tel. +48 506-001-694 http://tesco.pl/centra-handlowe 20709 7607 37 860 2012 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. WOJEWÓDZTWO ŁÓdZkie 57 WoJEWÓDZTWo ŁÓDZKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 2 353 303 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 2 604 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �13,3 całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Bawełnianka ul. 19 Stycznia 14 97-400 Bełchatów tel. +48 44 739 83 31 [email protected] http://bawelnianka.pl 35 000 22 000 70 700 bd Bawełnianka Sp z o.o. Retail Concept Centrum Handlowe Echo ul. Kolejowa 4 97-400 Bełchatów tel. +48 44 635 36 59 10 133 9 321 11 249 2000 Echo Investment Property Management Echo Investment SA Centrum Handlowe Echo ul. Sikorskiego 13/17 Piotrków Trybunalski tel. +48 44 649 34 64 18 200 17 400 20 790 2000 Echo Investment Property Management Echo Investment SA Centrum Handlowe Echo ul. Zamkowa 31 Pabianice tel. +48 42 227 16 00 17 100 15 000 48 570 2002 Echo Investment Property Management Echo Investment SA Centrum Handlowe Guliwer ul. Kolumny 6/36, 93-342 Łódź tel. +48 42 646 06 90 [email protected] 19 533 17 403 67 1100 1997 DTZ DTZ Centrum Handlowe M1 Łódź ul. Brzezińska 27/29 92-103 Łódź tel. +48 42 616 37 01 [email protected] http://lodz.m1-centrum.pl 36 481 36 400 74 2377 1999 Metro Properties Metro Properties Centrum Handlowe Port Łódź ul. Pabianicka 245, 93-457 Łódź tel. +48 42 298 12 12 [email protected] http://portlodz.pl 127 000 103 000 153 4500 2010 Inter IKEA Centre Polska S.A. Inter IKEA Centre Polska S.A. Centrum Handlowe Tulipan Al. Piłsudskiego 94 92-202 Łódź tel. +48 42 676 79 22 [email protected] http://chtulipan.pl bd 36 000 58 1400 1999 Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Centrum Zakupów Zgierz ul. Łódzka 77-79 95-100 Zgierz tel. +48 22 743 00 23 [email protected] http://centrum-zakupow.pl 3 300 3100 7 50 2011 Nap Invest Management Sp. z o.o. Budizol SA Centrum Zakupów Zgierz ul. Łódzka 77-79, 95-100 Zgierz tel. +48 22 743 00 23 [email protected] http://centrum-zakupow.pl 3 300 3 100 7 50 2011 Nap Invest Management Sp. z o.o. Budizol SA Dekada Sieradz, ul. Wojska Polskiego 11 98-200 Sieradz 12 000 10 000 45 340 2011 Dekada Realty BoIG The Blue ocean Investment Group sp. z o.o. Dekada Skierniewice ul. 25 lecia PRL 2 Skierniewice 4 800 3 400 16 70 2011 Dekada Realty BoIG The Blue ocean Investment Group sp. z o.o. Fabryka Centrum ul. Zamkowa 2, 95-200 Pabianice tel. +48 51 600 70 45 [email protected] http://centrumfabryka.pl 10 000 7 900 30 300 2013 Aflopa Nieruchomości Sp. z o.o. sp. k. Aflopa Nieruchomości Sp. z o.o. sp. k. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r centrum handlowe / shopping centre Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 S po n s o r z y / S po n s o r s Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3222,88 58 WOJEWÓDZTWO ŁÓdZkie / MAŁoPolskie Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Focus Mall – Piotrków Trybunalski ul. Słowackiego 123 97-300 Piotrków Trybunalski tel. +48 44 715 90 00 [email protected] www.focusmall-piotrkowtrybunalski.pl 75 000 35 000 110 740 2009 Alfa Asset Management Alfa Asset Management / BoIG Property Consulting Galeria Łódzka Al. Piłsudskiego 15/23, 90-307 Łódź tel. +48 42 639 15 00 [email protected] http://galeria-lodzka.pl 110 000 45 000 160 1400 2002 ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. Galeria Sieradzka Al. Grunwaldzka 1, 98-200 Sieradz tel. +48 43 827 90 35 [email protected] 12 000 7 500 60 183 I etap – 2008 II etap – 2010 Master Management Sp. z o.o. CBRE, Master Management Sp. z o.o. Łódź Plaza ul. Rzgowska 93-002 Łódź bd 40 000 bd bd bd bd Plaza Centers (Poland), Jones Lang Lasalle Manufaktura ul. Drewnowska 58, 91-002 Łódź tel. +48 42 664 92 60 [email protected] http://manufaktura.com bd 110 000 306 3000 2006 Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Pasaż Łódzki Al. Jana Pawła II 30, 93-570 Łódź tel. +48 42 638 01 10 [email protected] http://chpasazlodzki.pl bd 37 000 73 1250 2000 Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Street Mall Vis a Vis ul. Zgierska 211, 91-497 Łódź tel. +48 22 318 88 88 [email protected] http://visavis-streetmall.pl bd 5 705 17 142 2014 Grupa Capital Park The Blue ocean Investement Group Pasaż Tesco Extra Łódź Bałuty ul. Pojezierska 93 91-341 Łódź tel. +48 506-001-054 http://tesco.pl/centra-handlowe 28860 7369 34 1800 2011 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. WoJEWÓDZTWo MAŁoPoLSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 3 373 278 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 3 406 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �10,7 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3314,69 Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 centrum handlowe / shopping centre Bonarka City Center ul. Kamieńskiego 11, 30-644 Kraków tel. +48 12 298 60 11 [email protected] http://bonarkacitycenter.pl całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company 234 000 92 000 270 3 200 2009 Bonarka Management Sp. z o.o. Trigranit Management Budynek Usługowy Andrychów ul. Krakowska, 34-120 Andrychów tel. +48 32 400 41 00 [email protected] bd 1 400 bd bd 2007 P.A. NoVA S.A. P.A. NoVA S.A. Centrum Handlowe Atrium olkusz ul. Rabsztyńska 2 32-300 olkusz tel. +48 32 645 5366 [email protected] http://www.atrium-ch.pl/pl/olkusz bd 14 960 22 340 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd 76 247 64 076 150 2 800 2013 Immochan bd Centrum Handlowe Auchan Bronowice Bronowice tel. +48 22 319 87 85 http://galeriabronowice.com.pl liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Czyżyny ul. Medweckiego 2, 31-870 Kraków tel. +48 12 297 30 12 [email protected] 34 664 32 000 73 860 2 002 DTZ DTZ Centrum Handlowe Echo ul. Błonie 2, 33-100 Tarnów tel. +48 14 625 14 38 21 244 20 218 34 810 2 000 Echo Investment Property Management Echo Investment SA Centrum Handlowe Gołąbkowice ul. Prażmowskiego, Gołąbkowice tel. +48 18 442 68 37 [email protected] http://golabkowice.pl 42 500 17 900 50 700 bd bd bd bd 28 000 55 1 230 I etap 1997 II etap 1998 Apsys Management Sp. z o.o. GE Real Estate Poland Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Centrum Handlowe M1 Kraków Al. Pokoju 67, 31-580 Kraków tel. +48 12 299 27 52 [email protected] http://krakow.m1-centrum.pl 54 981 42 533 96 1 553 2001 Metro Properties Metro Properties Centrum Handlowe MAX Szkotnik 1A, 33-100 Tarnów tel. +48 14 620 14 25 [email protected] http://chmax.com.pl 5 700 4 400 40 80 2001 Caelum Development Caelum Development Centrum Handlowe Zakopianka ul. Zakopiańska 62, 30-418 Kraków tel. +48 12 293 31 00 81 000 58 000 80 2 200 1998 DTZ bd Centrum Handlowo – Rozrywkowe Kraków Plaza Al. Pokoju 44, 31-564 Kraków tel. +48 12 684 16 00 [email protected] http://krakowplaza.pl 58 987 29 423 88 1 420 2001 Segece Polska Sp. z o.o. Segece Polska Sp. z o.o. Dekada Kraków ul. Stojałowskiego Kraków 3 600 3 500 17 110 bd Dekada Realty BoIG Property Group Dekada Myślenice ul. Słoneczna 2d, Myślenice 3 600 3 500 16 70 bd Dekada Realty BoIG Property Group Dekada Nowy Targ ul. Królowej Jadwigi, Nowy Targ 4 400 4 300 25 141 bd Dekada Realty BoIG Property Group Europa II Plaza ul. Nawojowska 1, 33-300 Nowy Sącz tel. +48 18 449 51 00 [email protected] http://europaplaza.com.pl 17 500 130 330 2001 bd bd Futura Park ul. Rożańskiego 32 32-085 Modlniczka tel. +48 12 297 35 00 http://futurapark.pl 49 294 19 019 23 1374 2011 Neinver Neinver Factory ul. Rożańskiego 32 32-085 Modlniczka tel. +48 12 297 35 00 http://factory.pl 27 300 21 308 81 1374 2011 Neinver Neinver Galeria Chrzanów ul. Trzebińska, 32-500 Chrzanów tel. +48 32 400 42 60 [email protected] bd 9 000 30 240 2013 bd P.A. Nova S.A. Galeria Gorlice Stawiska/Kołątaja 38-300 Gorlice tel. +48 32 400 42 60 [email protected] bd 11 000 38 215 2012 bd P.A. Nova S.A. Galeria Handlowa Solvay Park ul. Zakopiańska 105, 30-481 Kraków tel. +48 12 257 39 10 [email protected] http://solvaypark.pl bd 14 000 50 bd 2007 WP Investment Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Krokus Al. Bora Komorowskiego 37 31-876 Kraków tel. + 48 12 413 33 90 [email protected] http://chkrokus.pl S po n s o r z y / S po n s o r s całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r centrum handlowe / shopping centre 59 Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s WOJEWÓDZTWO MAŁoPolskie 60 WOJEWÓDZTWO MAŁoPolskie / MAZoWieCkie Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Galeria Kazimierz ul. Podgórska 34, Kraków tel. +48 12 433 01 01 [email protected] http://galeriakazimierz.pl/ 112 000 36 000 160 1 800 2005 GTC Jones Lang LaSalle Galeria Krakowska ul. Pawia 5, 31-154 Kraków tel. +48 12 428 99 00 [email protected] http://galeria-krakowska.pl 130 000 60 000 270 1 400 2006 ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. Galeria Niwa ul. Powstańców Śląskich 1, 32-600 oświęcim tel. +48 33 484 19 41 [email protected] http://galerianiwa.com.pl 16 000 13 500 50 500 2009 Master Management Sp. z o.o. Master Management Sp. z o.o. Galeria Sandecja ul. Węgierska 170, 33-300 Nowy Sącz tel. +48 18 540 86 01 http://galeria-sandecja.pl 40 000 17 200 100 850 2009 CBRE TK Development Galeria Tarnovia ul. Krakowska 149, 33-100 Tarnów tel. +48 14 646 63 01 [email protected] http://galeria-tarnovia.com 36 500 16 450 115 450 2009 CBRE TK Development Gemini Park Tarnów ul. Nowodąbrowska 127 33-100 Tarnów tel. +48 14 639 50 10 [email protected] http://geminipark.pl 77 200 42 500 100 1 050 2010 GREM Gemini Real Estate Management Sp. z o.o. BoIG Park Handlowy Zakopianka ul. Zakopiańska 62, 30-418 Kraków tel. +48 12 293 31 00 [email protected] http://parkhandlowy-zakopianka.pl 124 800 52 846 84 2 200 1998 DTZ bd Pasaż Tesco Kraków Kapelanka ul. Kapelanka 56 30-347 Kraków tel. +48 506-001-082 http://tesco.pl/centra-handlowe 32434 6239 41 1000 2000 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. WoJEWÓDZTWo MAZoWIECKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 5 471 012 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 5 492 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �10,3 Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – kwiecień 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – April 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �4392,96 źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 centrum handlowe / shopping centre Centrum Handlowe Arkadia Al. Jana Pawła II 82, 00-175 Warszawa tel. 48 22 331 34 00 [email protected] http://arkadia.com.pl całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company 287 000 110 200 230 4 000 2004 Unibail Rodamco Unibail Rodamco Centrum Handlowe Atrium Gama ul. Mireckiego 14, 26-600 Radom tel. +48 48 362 11 23 [email protected] http://atrium-gama.pl bd 14 960 19 578 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Atrium Mosty ul. Tysiąclecia 2a, 09-402 Płock tel. +48 24 369 12 00 [email protected] http://atrium-mosty.pl 49 061 12 273 37 659 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd WOJEWÓDZTWO MAZoWieCkie FACTORY Warszawa Annopol – pierwsze centrum outlet w prawobrzeżnej Warszawie F ACToRY Warszawa Annopol powstaje w dzielnicy Białołęka i będzie pierwszym centrum outlet we wschodniej części miasta, a jednocześnie największym – pod względem powierzchni handlowej – w Warszawie. Na 19 700 m2 znajdzie się 120 lokali z ofertą popularnych polskich i międzynarodowych sieci handlowych, przed budynkiem będzie się mieścił parking dla 800 samochodów. FACToRY Warszawa Annopol powstaje na działce między ulicami Annopol, Toruńską i Białołęcką. Przebiegająca w pobliżu Trasa Toruńska – której przebudowa dobiega końca - to jedna z głównych arterii stolicy po prawej stronie Wisły, stanowiąca fragment drogi krajowej nr 8. FACToRY Warszawa Annopol jest pierwszym w Polsce obiektem handlowym, który już w trakcie projektowania otrzymał certyfikat BREEAM, potwierdzający, Adres (lokalizacja): kontAkt telefon/e-mail: dAtA otwarcia obiektu: nAzWA zArządcy: nAzWA WŁAŚcIcIeLA: poW. nAjmu obIektu: poW. cAŁkoWItA obIektu: LIczbA nAjemcóW: pArkInG (ilość miejsc/powierzchnia): że budynek spełnia liczne wymogi dotyczące ekologii. Po oddaniu do użytku budynek zostanie poddany procedurze weryfikacyjnej, aby uzyskać końcowy certyfikat BREEAM, zaświadczający, że inwestycja została zrealizowana zgodnie z zasadami zrównoważonego budownictwa. Projekt budynku przygotowało biuro architektoniczne APA Wojciechowski. Po oddaniu do użytku FACToRY Warszawa Annopol, portfolio centrów wyprzedażowych Neinver Polska będzie liczyło 5 obiektów o łącznej powierzchni 84 000 m2. Pierwszym centrum outlet w Polsce było uruchomione w 2002 roku FACToRY Warszawa Ursus, kolejne powstały we Wrocławiu i Poznaniu. Największym centrum outlet (22 000 m2 powierzchni handlowej) w Polsce jest działające od jesieni 2011 roku FACToRY Kraków. ul. Annopol 2, 03-236 Warszawa tel.+48 (22) 820 12 00, [email protected], www.FactoryWarszawaAnnopol.pl I kw. 2013 neinver neinver 19 700 m2 26 300 m2 120 800 61 62 WOJEWÓDZTWO MAZoWieCkie centrum handlowe / shopping centre Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s Centrum Handlowe Atrium Płock ul. Przemysłowa 1, 09-400 Płock tel. +48 24 369 12 00 [email protected] http://www.atrium-ch.pl/pl/plock całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company 12 011 11 060 26 479 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Atrium Reduta Al. Jerozolimskie 148, 02-326 Warszawa tel. +48 22 823 94 00/01 [email protected] http://atrium-reduta.pl/pl bd 45 050 138 1640 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Atrium Targówek ul. Głębocka 15 03-287 Warszawa tel. +48 22 675 80 00 [email protected] http://atrium-targowek.pl/pl bd 52 905 135 1780 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Auchan Łomianki ul. Brukowa, Łomianki tel. +48 22 319 87 85 http://auchanlomianki.pl 28 100 24 263 95 1821 2012 Immochan bd Centrum Handlowe Auchan Modlińska ul. Modlińska 8, 03-216 Warszawa tel. +48 22 339 86 44 [email protected] http://auchanmodlinska.pl 24 434 23 327 18 1800 1998 Immochan bd Centrum Handlowe Auchan Piaseczno ul. Puławska 46, 05-500 Piaseczno tel. +48 22 715 86 44 [email protected] http://auchanpiaseczno.pl 47 233 44 313 48 2400 1996/1999 Immochan bd Centrum Handlowe Auchan Płock ul. Wyszogrodzka 140, 09-400 Płock tel. +48 24 265 86 46 [email protected] http://auchanplock.pl 21 909 20 099 32 1450 2001 Immochan bd Centrum Handlowe Bemowo Al. Powstańców Śląskich 126 01-466 Warszawa tel. +48 22 569 72 90 http://galeria-bemowo.pl 83 000 35 000 68 1400 1999 DTZ bd Centrum Handlowe Echo ul. Żółkiewskiego 4 26-617 Radom tel. +48 48 333 21 56 http://echo.com.pl 20 615 19 488 37 831 2000 Echo Investment Property Management Echo Investment SA Centrum Handlowe Galeria Mokotów ul. Wołoska 12, 02-675 Warszawa tel. +48 22 541 30 00 [email protected] http://galeriamokotow.pl bd 62 307 247 2600 2000 Unibail - Rodamco Polska Sp. z o.o. Unibail - Rodamco Polska Sp. z o.o. Centrum Handlowe Land ul. Wałbrzyska 11, 02-739 Warszawa tel. +48 22 549 90 05 [email protected] http://centrumland.pl 40 000 bd 200 640 1999 bd bd Centrum Handlowe M1 Marki ul. Józefa Piłsudskiego 1 05-270 Marki tel. +48 22 761 55 15 http://krakow.m1-centrum.pl 46 067 42 200 66 1745 1999 METRo Properties Sp. z o.o. METRo Properties Sp. z o.o. Centrum Handlowe M1 Radom ul. Grzecznarowskiego 28 26-604 Radom tel. +48 48 361 87 76 http://radom.m1-centrum.pl 44 912 32 496 59 1848 1998 METRo Properties Sp. z o.o. METRo Properties Sp. z o.o. Centrum Handlowe Panorama Al. W. Witosa 31 00-710 Warszawa tel. +48 22 640 14 00 http://panorama-centrumhandlowe.pl 27 000 21 111 90 350 1993 DHM Sp. z o.o. bd bd 53 586 188 1741 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd 13 312 12 000 50 450 2007 I.I.C. Retail Sp. z o.o. I.I.C. Retail Sp. z o.o. Centrum Handlowe Promenada ul. ostrobramska 75c, 04-175 Warszawa tel. +48 22 611 39 52 [email protected] http://warszawa.promenada.com/pl/ Centrum Handlowe Skorosze ul. Gen. Sławoja-Składkowskiego 4, 02-497 Warszawa tel. +48 22 589 54 80 [email protected] http://centrum-skorosze.pl WOJEWÓDZTWO MAZoWieCkie Serce warszawskiego Targówka G aleria Rembielińska to dwupoziomowe centrum handlowo-usługowe położone w sercu warszawskiego Targówka, w bezpośrednim sąsiedztwie licznych osiedli mieszkaniowych, gdzie mieszka ponad 50 tys. osób, oraz Parku Bródnowskiego. Do galerii łatwo dojechać zarówno komunikacją miejską, jak i samochodem. W pobliżu znajdują się przystanki 4 linii tramwajowych i ponad 10 linii autobusowych. obiekt posiada bezpłatny parking podziemny, który może pomieścić ponad 200 samochodów. Centrum handlowe oferuje 13 tys. mkw. powierzchni najmu, którą zajmują znane polskie i międzynarodowe sieci handlowe oraz mniejsze sklepy, butiki i punkty usługowe. W obiekcie działają m.in. delikatesy spożywcze Delima, drogeria i apteka Cosmedica, drogeria Rossmann, salon Empik, a także sieci handlowe C&A, CCC i RTV Euro AGD. Blisko 1,2 tys. mkw. zajmuje klub PURE Fitness. Klienci Galerii Rembielińskiej mogą również skorzystać z usług Poczty Polskiej, pralni, banków, czy Adres (lokalizacja): ul. rembielińska 20, 03-352 Warszawa oferty biura podróży. W centrum odbywają się cykliczne kontAkt telefon/e-mail: +48 (22) 743 00 23, komercjalizacja: tel. + 48 507 04 33 07, [email protected] listopad 2008 wydarzenia adresowane do klientów, takie jak koncerty dAtA otwarcia obiektu: nAzWA zArządcy: nap Invest management sp. z o.o. muzyczne, kiermasze regionalne, czy konkursy z na- nAzWA InWestorA: nap Invest sp. z o.o. 18 000 m2 grodami. Właścicielem Galerii Rembielińskiej jest firma cAŁkoWItA poW.: poW. nAjmu obIektu: 13 000 m2 NAP Invest Sp. z o.o., która wchodzi w skład Grupy NAP LIczbA nAjemcóW: 50 deLImA, c&A, cosmedIcA, rossmAnn, empIk, ccc, rtv euro AGd, WojAs, house, cropp toWn, Invest. Grupa jest inwestorem i deweloperem obiektów kLuczoWI nAjemcy (najwięksi): pepco, 5-10-15, pure FItness, pocztA poLskA. pArkInG (ilość miejsc): 200 handlowych i mieszkaniowych na terenie całego kraju. centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Ursynów ul. Puławska 427 02-801 Warszawa tel. +48 22 648 45 72 http://chursynow.pl 49 440 20 209 26 1950 1997 METRo Properties Sp. z o.o. METRo Properties Sp. z o.o. Centrum Handlowe Warszawa Wileńska ul. Targowa 72, 03-734 Warszawa tel. +48 22 331 64 40 [email protected] http://warszawa-wilenska.pl 117 000 53 000 105 1 250 2002 Unibail Rodamco Unibail Rodamco Centrum Handlowo – Rozrywkowe Blue City Al. Jerozolimskie 179, 02-222 Warszawa tel. +48 22 311 70 00 [email protected] http://bluecity.com.pl 185 000 65 000 230 2500 2004 Blue City Sp. z o.o. bd bd 73 000 104 2700 1999 Apsys Management Sp. z o.o. GE Real Estate Poland Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Centrum Skorosze ul. Sławoja-Składkowskiego 4, 02-497 Warszawa tel. +48 22 589 54 80 www.skorosze.com 13 196 12 000 bd bd bd bd bd Centrum Zakupów Ząbki ul. Powstańców róg ul. Reymonta, 05-091 Ząbki tel. +48 22 743 00 23 [email protected] http://centrum-zakupow.pl 3 000 2 900 6 112 2011 Nap Invest Management Sp. z o.o. bd Dekada Żyrardów ul. 1 Maja, Żyrardów 5 500 3 800 25 35 bd Dekada Realty BoIG Property Consulting Domoteka ul. Malborska 51-53, 03-286 Warszawa tel. +48 22 334 45 67 [email protected] http://domteka.pl 24 600 16 604 57 146 2006 Inter IKEA Centre Polska S.A. Inter IKEA Centre Polska S.A. Factory Warszawa Annopol ul. Annopol 2, 03-236 Warszawa tel. +48 22 820 12 00 [email protected] http://FactoryWarszawaAnnopol.pl 26 300 19 700 120 800 I Q 2013 Neinver Neinver Factory Warszawa Ursus Pl. Czerwca 1976 nr 6, 02-495 Warszawa tel. +48 22 478 22 70 http://factory.pl 17 635 13 453 78 447 2002 (I faza), 2006 (II faza) Neinver Neinver Fashion House outlet Centre Piaseczno ul. Puławska 42E, 05-500 Piaseczno tel. +48 22 737 31 15 [email protected] http://fashionhouse.pl bd 17 300 125 1200 2005 Fashion House Management Centrum Janki ul. Mszczonowska 3, 05-090 Janki tel. + 48 22 711 30 00 [email protected] http://chjanki.pl BoIG Property Consulting 63 64 WOJEWÓDZTWO MAZoWieCkie Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Fort Wola ul. Połczyńska 4, 01-377 Warszawa tel. +48 22 535 04 80 www.mayland.home.pl 90 000 32 271 bd 2025 2001 Mayland bd Galeria Handlowa Bemowo ul. Powstańców Śląskich 126, 01-466 Warszawa tel. +48 22 569 72 90 [email protected] http://galeria-bemowo.pl 83 000 35 000 70 1400 1999 bd DTZ Galeria Handlowa Mazovia ul. Wyszogrodzka 127, 09-410 Płock tel. +48 24 367 85 00 [email protected] http://galeriamazovia.com.pl 54 500 28 000 110 780 2010 Jones Lang LaSalle Mallson Polska Galeria Legionowo ul. Zegrzyńska / Strużańska / Wąska Legionowo bd 43 000 140 1000 2013 DTZ bd Galeria Łomża ul. Piłsudskiego 14A i 14B 18-400 Łomża 8 000 6 250 44 200 2005 RetPro Spółka Jawna RetPro Spółka Jawna Galeria Mrówka ul. Niechodzka 5, 06-400 Ciechanów 13 000 12 000 40 350 2008 RetPro Spółka Jawna RetPro Spółka Jawna Galeria pod Dębami ul. Pasłęcka 8 D, 03-317 Warszawa 4 100 3 850 36 570 2004 RetPro Spółka Jawna RetPro Spółka Jawna Galeria Rembielińska ul. Rembielińska 20, 03-352 Warszawa tel. + 48 601 060 606 [email protected] bd 13 000 50 200 2008 Nap Invest Management Sp. z o.o. bd Galeria Słoneczna ul. Bolesława Chrobrego 1, 26-609 Radom tel. +48 48 612 20 00 http://galeriasloneczna.pl bd 42 000 160 1181 bd AIG / Lincoln Polska Colliers International Galeria Stokrotka ul. Franciszka Żwirki 6, 06-500 Mława http://galeria-stokrotka.pl 3 100 2 800 8 60 bd Caelum Development Caelum Development Galeria Wisła ul. Wyszogrodzka 144, 09-410 Płock tel. +48 24 363 33 00 [email protected] http://galeria-wisla.pl 39 043 23 023 116 540 2008 Managment Partnerships sp. z o.o. Managment Partnerships sp. z o.o. KEN Center ul. Ciszewskiego 15, 02-777 Warszawa tel. +48 22 389 86 00 [email protected] http://kencenter.pl bd bd 40 700 bd bd bd King Cross Praga ul. Jubilerska 1/3, 04-190 Warszawa tel. +48 22 611 49 31 [email protected] http://kingcrosspraga.pl bd 23 972 66 1344 1996 DTZ DTZ Klif Warszawa ul. okopowa 58/72, 01-042 Warszawa tel. +48 22 531 45 02 [email protected] http://klif.pl bd 18 000 104 850 1999 BNP Paribas Real Estate Advisory, Property Management Poland Jones Lang LaSalle Nowy Dwór Mazowiecki ul. Wojska Polskiego / ul. Leśna Nowy Dwór Mazowiecki 2 100 2 000 4 100 I Q 2012 RetPro Spółka Jawna RetPro Spółka Jawna Park Handlowy Janki Pl. Szwedzki 3, 05-090 Janki, Raszyn tel. +48 22 711 24 36 [email protected] http://parkhandlowy.pl 57 000 53 000 41 2300 1995 Inter IKEA Centre Polska S.A. Inter IKEA Centre Polska S.A. Park Handlowy Targówek ul. Malborska 51-53, 03-286 Warszawa tel. +48 22 334 45 71 [email protected] http://parkhandlowy.pl 102 746 (w tym 24 600 Domoteka) 4647 2006 Inter IKEA Centre Polska S.A. Inter IKEA Centre Polska S.A. Plac Unii ul. Puławska 2, Warszawa tel. +48 22 571 44 44 [email protected] http://placunii.pl Sadyba Best Mall ul. Powsińska 31, 02-903 Warszawa tel. +48 22 310 30 00 [email protected] http://sadyba.pl 94 750 95 (w tym (w tym 16 604 57 Domoteki) Domoteka) bd 15 500 bd 480 Q3 2013 bd Jones Lang LaSalle 54 103 22 508 95 983 2000 Segece Polska Sp. z o.o. Segece Polska Sp. z o.o. całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Stara Papiernia Al. Wojska Polskiego 3, 05-520 Konstancin Jeziorna tel. +48 22 702 87 00 [email protected] http://starapapiernia.pl bd bd 46 bd 2002 bd bd Steet Mall Vis a Vis ul. Chrobrego 2, 26-609 Radom tel. +48 22 318 88 88 [email protected] http://visavis-streetmall.pl bd 3 663 20 100 2011 Grupa Capital Park The Blue ocean Investement Group Wola Park ul. Górczewska 124, 01-460 Warszawa tel. +48 22 533 40 03 http://wolapark.pl bd 43 000 + 17100 Auchan 180 3000 2002 BNP Paribas Real Estate Advisory and Property Management Poland Cushman & Wakefield Wolf Bracka ul. Próżna 5/5, 00-107 Warszawa tel. +48 22 436 37 11 [email protected] http://wolfimmobilien.pl 25 199 11 838 bd 187 lipiec 05 bd bd Zielony Park Handlowy ul. Głębocka 13, 03-287 Warszawa http://zielonyparkhandlowy.pl 24 985 24 985 10 bd bd DTZ DTZ Złote Tarasy ul. Złota 59, 00-120 Warszawa tel. +48 22 222 22 00/25 [email protected] http://zlotetarasy.pl 225 000 66 000 231 1600 2007 DTZ DTZ Centrum Handlowe Gocław ul. Fieldorfa 41, 04-125 Warszawa tel. +48 506-001-074 http://chgoclaw.pl 21490 10280 44 700 2010 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Pasaż Tesco Warszawa Górczewska ul. Górczewska 212/226, 01-460 Warszawa tel. +48 506-001-074 http://tesco.pl/centra-handlowe 29680 15472 50 990 1994 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. WoJEWÓDZTWo oPoLSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �956 326 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �990 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �13,6 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3170,42 S po n s o r z y / S po n s o r s centrum handlowe / shopping centre 65 Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r WOJEWÓDZTWO MAZoWieCkie / oPolskie centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Karolinka ul. Wrocławska 152/154, 45-837 opole tel. +48 77 462 48 00 [email protected] http://ch-karolinka.pl 79 000 69 500 130 2590 2008 Mayland Real Estate Mayland Real Estate Galeria Miodowa ul. Byczyńska, 46-200 Kluczbork tel. +48 32 400 41 00 [email protected] http://galeriamiodowa.pl 12300 11000 24 343 24.08.2012 P. A. Management Sp. z o.o. P.A. NoVA S.A. odrzańskie ogrody ul. Armii Krajowej 38, 47-200 Kędzierzyn-Koźle tel. +48 32 400 41 00 [email protected] http://odrzanskie-ogrody.pl 60 000 22 000 80 700 28.09.2012 P. A. Management Sp. z o.o. P.A. Nova S.A. / Retail Concept Solaris Center Pl. Kopernika 16, 45-040 opole tel. +48 77 448 57 00 [email protected] http://solariscenter.pl 32 000 18 500 86 390 2009 Keyinvest Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Turawa Park ul. Dębowa 1, 46-022 Zawada tel. +48 77 410 90 98 [email protected] http://turawa-park.com 40 000 38 000 70 1600 2011 Colliers International Helical Poland Sp. z o.o. Mallson Colliers International Galeria Tesco ozimska ul. ozimska 72, 45-368 opole tel. +48 506-001-524 http://tesco.pl/centra-handlowe 19633 8521 35 600 2008 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 66 WOJEWÓDZTWO PodkARPACkie WoJEWÓDZTWo PoDKARPACKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 2 069 523 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 2 022 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �15,3 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3008,34 źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 centrum handlowe / shopping centre Bella Dolina Rzeszów http://mayland.pl całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company bd 90 000 170 2 800 2013 bd bd Capital Park ul. Rejtana 23, Rzeszów tel. +48 17 858 05 66 [email protected] http://stareuropa.pl 10 600 bd 12 200 2009 Star Europa Star Europa Center Park ul. Kolejowa 1, 35-073 Rzeszów tel. +48 17 858 05 66 [email protected] http://centerpark.pl 8 000 bd 30 100 2009 Star Europa Star Europa Centrum Handlowe Auchan Krasne Krasne 20B 36-007Krasne k. Rzeszowa tel. +48 17 780 86 44 [email protected] http://auchankrasne.pl 39 820 37 138 39 1 540 2006 Immochan bd Galeria Raj w Dębicy R ozbudowana na przełomie roku 2011/2012 Galeria Raj w Dębicy jest najdłużej działającym obiektem handlowym w mieście. Funkcjonując od 1999 roku osiągnęła wysoką pozycję na lokalnym rynku branżowym, proponując klientom szeroką ofertę handlową, od dużych salonów znanych marek jak CCC, 5.10.15, Cotton Club, Deichmann, orsay, Matras, Nike czy Rossmann, aż po małe butiki lokalnych firm i punkty usługowe. Swoją działalność prowadzi tu również hipermarket budowlany NoMI oraz Kaufland. Doskonałe położenie nieopodal ścisłego centrum Dębicy, jak również bliskość trasy A4, stwarza szerokie perspektywy rozwoju zarówno dla samej marki, jak i lokali najemców. W wyniku zakończonej rozbudowy, kompleks Galerii uległ gruntownej modernizacji, co wpłynęło na wzrost dostępnej powierzchni handlowej z 13 000 do 21 000 m2. Zwiększeniu uległa również liczba bezpłatnych miejsc par- kingowych, która wynosi obecnie 700 miejsc. Zmodernizowana Galeria zyskała ciepłe i przyjazne wnętrza. Starsza i nowa część obiektu zostały połączone dwoma pasażami, a korytarze wzdłuż których rozmieszczone są butiki, zwieńczone zostały szklanym dachem. W efekcie powstał oświetlony centralny plac, w którym odbywają się liczne wydarzenia specjalne. Zmianom poddana została także infrastruktura zewnętrzna obiektu (chodniki, droga wewnętrzna, parkingi rowerowe) oraz przynależąca do konceptu Stacja Paliw Raj. Charakterystyczną cechą Galerii Raj jest parterowa zabudowa zapewniająca komfortowe zakupy. Dzięki rozbudowie mieszkańcy Dębicy uzyskali dostęp do marek dotychczas niedostępnych na rynku dębickim. Właścicielem Galerii Raj w Dębicy jest – funkcjonująca od 1997 roku na rynku nieruchomości komercyjnych – Grupa IVS. Inwestor specjalizuje się w budowie centrów handlowych realizując projekty w mniejszych aglomeracjach miejskich. oprócz Galerii w Dębicy posiada także Galerię Aura w Mielcu. Adres (lokalizacja): kontAkt telefon/e-mail: dAtA otwarcia obiektu: nAzWA zArządcy: nAzWA InWestorA: poW. nAjmu obIektu: kLuczoWI nAjemcy: pArkInG (ilość miejsc): ul. rzeszowska 114, 39-200 dębica tel. +48 (12) 356 51 86, +48 (12) 356 51 87, faks +48 (12) 35 76 205, [email protected] 1999 Ivs Grupa sp. z o.o. Ivs Grupa sp. z o.o. 21 000 m2 QuIosQue, ccc, deIchmAnn, rossmAnn, orsAy, mAtrAs, cotton cLub, 5.10.15, nIke, nomI 700 WOJEWÓDZTWO PodkARPACkie Millenium Hall M illenium Hall, nowoczesne centrum kulturalno-handlowe w Rzeszowie jest odpowiedzią na potencjał miasta i regionu. Centrum łączy w sobie świat biznesu, handlu i rozrywki. W krótkim czasie stało się wizytówką dynamicznie rozwijającego się Podkarpacia. obiekt powstał w strategicznej lokalizacji, przy głównej arterii handlowej Rzeszowa – Al. Rejtana. Strefa zasięgu centrum obejmuje ok. 2 mln. potencjalnych klientów mieszkających w odległości 100 km od obiektu. Znajduje się tutaj m.in. ponad 200 sklepów i punktów usługowych, kawiarnie, restauracje, klub Pure Health Fitness, dziewięciosalowe Multikino oraz skwer eventowy, który pomieści 6 tys. osób. To właśnie w Millenium Hall swój podkarpacki debiut miały marki do tej pory nieobecne w regionie. obecność szerokiej oferty modowej w centrum sprawia, że stało się ono najważniejszym punktem na zakupowej mapie regionu. Millenium Hall to miejsce, w którym należy być, a przynależność do najemców centrum jest wyznacznikiem jakości marki i niejednokrotnie decyduje o jej sukcesie na lokalnym rynku. Architektura obiektu łączy klasykę z nowoczesnością, spajając nowoczesną bryłę z tradycyjnymi materiałami, jak ceramika i szkło. Bryłę centrum oparto Adres (lokalizacja): kontAkt telefon/e-mail: dAtA otwarcia obiektu: nAzWA zArządcy: nAzWA WŁAŚcIcIeLA: poW. nAjmu obIektu: poW. cAŁkoWItA obIektu: LIczbA nAjemcóW: kLuczoWI nAjemcy (najwięksi): pArkInG (ilość miejsc/powierzchnia): na idei koła – symbolu ciągłości, którą tworzą: okrężna galeria handlowa i kolista forma hotelu. Nietypowym rozwiązaniem architektonicznym zastosowanym w Millenium Hall jest skwer eventowy, gdzie odbywają się koncerty, wydarzenia artystyczne i modowe. Działalność placu zainaugurował koncert Suzanne Vega, a ambasadorem otwarcia Millenium Hall i gościem specjalnym była Anja Rubik. ofertę centrum wzbogaca Europejska Galeria Sztuki, w której podziwiać możemy prace uznanych na świecie artystów. Wychodząc naprzeciw dynamice współczesnego stylu życia Millenium Hall umożliwia załatwienie wielu pilnych spraw w jednym miejscu. Klienci znajdą tutaj Punkt Urzędu Miasta, oddział Poczty Polskiej, Punkt Urzędu Pracy. Centrum aktywnie angażuje się w inicjatywy prospołeczne, ściśle współpracując m.in. z Fundacją „Bliźniemu Swemu”, działającą na rzecz Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta, a także z Fundacją Podkarpackie Hospicjum dla Dzieci. W centrum działa również Placówka Stowarzyszenia „Siemacha”, którego celem jest wsparcie rozwoju młodzieży. Millenium Hall to nowoczesna, wielofunkcyjna przestrzeń miejska. Bogata oferta i wielość funkcji składają się na innowacyjny obiekt, który łączy w sobie działalność komercyjną z celami społecznymi i wyznacza nowe drogi rozwoju branży retail. Al. kopisto 1, 35-315 rzeszów tel.+48 (17) 77 00 700, [email protected], www.milleniumhall.pl 15.10.2011. dtz develop Investment sp. z o.o. 56 612 m2 110 000 m2 250 IndItex, Lpp, medIA expert, muLtIkIno, sIemAchA, centrum zAbAW FAntAzjA, royAL coLLectIon, mAnGo, mAx mArA Weekend, LIu jo, mAreLLA, mAtrAs, pIotr I pAWeŁ 1000 67 68 WOJEWÓDZTWO PodkARPACkie Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Echo ul. 29 listopada 4, Przemyśl tel. +48 16 679 11 67 5 100 4 900 8 170 2000 Echo Investment Property Management Echo Investment SA Centrum Handlu Korczowa Dolina ul. Młyny 90, 37-550 Młyny tel. +48 16 730 10 20 [email protected] http://korczowadolina.pl 22 000 15 000 70 (w Hali Kijowskiej) 2 200 2011 Korczowa Dolina Sp. z o.o. Axi Immo Group Sp. z o.o. City Center Rzeszów Al. Piłsudskiego i Al. Cieplińskiego, Rzeszów tel. +48 17 858 05 66 [email protected] http://citycenter.pl 130 000 42 000 200 1 200 bd Star Europa Star Europa Europa II ul. Piłsudskiego 34 A 35-001 Rzeszów tel. +48 17 858 05 66 [email protected] stareuropa.pl 5 300 bd 40 90 1996 Star Europa Star Europa Galeria Europa ul. Kościuszki 29, 38-200 Jasło tel. +48 17 858 05 66 [email protected] http://europa.jaslo.pl 3 000 bd 50 20 1994 Star Europa Star Europa Galeria Graffica ul. Lisa-Kuli 19, 35-025 Rzeszów tel. +48 17 858 05 66 [email protected] http://galeria-graffica.pl 22 000 20 000 120 120 2002 Star Europa Star Europa Galeria Nowy Świat ul. Krakowska 20, 35-111 Rzeszów tel. +48 17 717 90 01 http://galeria-nowyswiat.pl 30 771 24 000 110 600 2009 Womak Womak Galeria Raj ul. Rzeszowska 114, 39-200 Dębica tel. +48 12 356 51 86 tel. +48 12 356 51 87 [email protected] http://raj-debica.pl bd 21 000 bd 700 1999 IVS Grupa Sp. z o.o. IVS Grupa Sp. z o.o. Galeria Modena Al. Gen. Leopolda okulickiego 20 Rzeszów 18 000 bd bd bd VI 2011 RetPro Spółka Jawna RetPro Spółka Jawna Galeria Rzeszów ul. Słowackiego 16, 35-060 Rzeszów tel. +48 17 858 05 66 [email protected] http://galeriarzeszow.com.pl 8 400 bd 75 100 2004 Star Europa Star Europa Galeria Sanowa ul. Wojciecha Brudzewskiego 1, 37-700 Przemyśl tel. +48 16 733 12 10 [email protected] http://galeriasanowa.pl 60 000 21 000 69 850 2010 ECC Property Management Cushman&Wakefield / Retail Concept Millenium Hall Al. Kopisto 1, 35-315 Rzeszów tel. +48 17 77 00 700 [email protected] http://milleniumhall.pl 110 000 56 612 250 1 000 2011 DTZ Develop Investment Sp. z o.o. WOJEWÓDZTWO PodkARPACkie Galeria „Nowy Świat” G aleria „Nowy Świat” to nowoczesna galeria handlowa działająca od końca 2009 roku. Znajduje się w Rzeszowie w prężnie rozwijającym się województwie podkarpackim. Starannie dobrana lokalizacja przy jednej z głównych arterii miasta zapewnia łatwy dostęp jak największej liczbie potencjalnych klientów. Do dyspozycji klientów oddano dwa parkingi poprzedzające wszystkie wejścia do budynku. „Nowy Świat” wyróżnia się zastosowaniem nowoczesnych rozwiązań architektonicznych i innowacyjnych technologii. Jest również prawdziwym rajem możliwości. Klienci mają do dyspozycji blisko 100 sklepów ze zróżnicowaną ofertą umożliwiającą zakupy według indywidualnych gustów i możliwości finansowych klientów. W gronie Najemców nie brakuje takich znanych marek jak H&M, New Yorker, Deichmann, Douglas, Electro World i innych. Znane marki wybrały galerię jako miejsce w którym po raz pierwszy pojawiły się na lokalnym rynku, tj. Gerry Weber, Roy Robson, C&A, KappAhl, Subway, Tiggers. „Nowy Świat” to nie tylko miejsce udanych zakupów ale również ciekawe spędzenie czasu wolnego w największym w Rzeszowie Fitness Klubie Calypso a oraz w największym na Podkarpaciu Parku Rozrywki KULA Bowling&Club z nowoczesną kręgielnią i in. atrakcjami klubowymi. Ponadto dział maradres (lokalizacja): kontakt telefon/e-mail: data otwarcia obiektu: nazwa zarządcy: nazwa inwestora: całkowita pow.: pow. najmu obiektu: liczba najemców: ul. krakowska 20, 35-111 rzeszów tel. +48 (17) 717 90 01, faks +48 (17) 717 90 05, [email protected] 26 wrzesień 2009 Womak Alfa Womak Alfa 33 530 m2 24 000 m2 100 kuLA boWLInG&cLub, eLectro WorLd, cALypso, h&m, kAppAhL, c&A, subWAy, douGLAs, Gerry Weber, roy robson 600 kluczowi najemcy (najwięksi): parking (ilość miejsc): centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) ketingu i obsługi stara się zapewnić liczne atrakcje klientom w różnym wieku. Zaangażowanie w życie kulturalne i nawiązana współpraca z artystami i sportowcami owocuje odbywającymi się w galerii wystawami, pokazami tańca i mody, koncertami i przedstawieniami teatralnymi. liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company NoVA ul. Rejtana 67, 35-959 Rzeszów tel. +48 17 852 29 99 [email protected] http://nova-rzeszow.pl 26 000 bd 30 500 2010 Autonika Holding Star Europa Park Handlowy Stalowa Wola ul. Komisji Edukacji Narodowej 47 A 37-450 Stalowa Wola tel. +48 32 400 41 00 [email protected] 2 700 2 700 6 127 2011 P.A. NoVA S.A. P.A. NoVA S.A. Real Rzeszów ul. Witosa 21, 35-115 Rzeszów tel. +48 17 875 66 00 http://real.pl 16 000 16 000 1 450 2005 Caelum Development Caelum Development Centrum Handlowe Atrium Zamość ul. Wyszyńskiego 13, 22-400 Zamość tel. +48 84 638 09 36 [email protected] http://atrium-ch/pl/pl/zamosc 7 500 6 775 13 199 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd 1 360 I etap – 2005, II etap – październik 2011 Master Management Sp. z o.o. CBRE, Master Management Sp. z o.o. 810 2011 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Rzeszów Plaza ul. Rejtana 65, 35-959 Rzeszów tel. +48 17 865 41 54 [email protected] http://rzeszowplaza.pl 32 000 Pasaż Tesco Extra Rzeszów ul. Powstańców Warszawy 13 35-329 Rzeszów tel. +48 506-001-082 http://tesco.pl/centra-handlowe 18437 około 90 19 500 (decelowo po (decelowo rozbudowie po rozbudowie i otwarciu i otwarciu nowej nowej części części w w październipaździerniku ku 2011 r.) 2011 r.) 4616 28 69 70 WOJEWÓDZTWO PodlAskie / PoMoRskie WoJEWÓDZTWo PoDLASKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 1 133 394 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 1 200 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 14 Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3044,52 źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company 2008 A-JWK-MANAGEMENT Sp. z o.o. SKA bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Alfa Centrum Białystok ul. Świętojańska 15, 15-277 Białystok tel. +48 85 876 23 50 [email protected] http://alfacentrum.com.pl 86 056 35 700 150 760 Centrum Handlowe Atrium Biała ul. Czesława Miłosza 2, 15-265 Białystok tel. +48 85 874 42 40 [email protected] http://atrium-biala.pl/pl 48 000 37 650 96 966 Centrum Handlowe Auchan Hetmańska ul. Hetmańska 16, 15-727 Białystok tel. +48 85 874 86 44 [email protected] http://auchanhetmanska.pl 20 534 17480 (dodatkowe 12 000 od 2011 r.) 70 1822 2008 Immochan bd Centrum Handlowe Auchan Produkcyjna ul. Produkcyjna 84, 15-680 Białystok tel. +48 85 664 86 44 [email protected] http://auchanprodukcyjna.pl 40 387 36 154 58 2790 2000 Immochan bd Galeria BEM ul. Magazynowa/Mazowiecka Zambrów 17 000 13 000 17 339 IV Q 2012 RetPro Spółka Jawna RetPro Spółka Jawna Galeria Jagiellońska ul. Jurowiecka, Białystok bd 55 000 170 1200 2013 bd DTZ Park Handlowy Kwadrat ul. gen. Wł. Andersa 38, 15-113 Białystok tel. +48 85 678 47 01 http://parkhandlowykwadrat.pl bd 52 000 80 1500 II Q 2014 bd Colliers International Galeria Łomżyńska ul. Wojska Polskiego / Poznańska Łomża bd 47 000 100 1300 4 Q 2012 bd DTZ Suwałki Plaza ul. Dwernickiego 15, 16-400 Suwałki tel. +48 87 618 20 40 [email protected] http://suwalkiplaza.com.pl 44 305 20 483 46 455 2010 EDMC Sp. z o.o. Plaza Centers (Poland) Pasaż Tesco Extra Suwałki ul. Kościuszki 130, 16-400 Suwałki tel. +48 510-902-890 http://tesco.pl/centra-handlowe 11572 2904 bd 400 2011 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. WoJEWÓDZTWo PoMoRSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 2 292 403 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 2 264 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – Maj 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �12,5 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3644,59 źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 centrum handlowe / shopping centre Alfa Centrum Gdańsk ul. Kołobrzeska 41C, 80-391Gdańsk tel. +48 58 769 40 00 http://alfacentrum.pl Carrefour Chojnice ul. Bayeux 1, 89-600 Chojnice tel. +48 52 395 08 00 http://carrefour.pl całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company bd 19 500 70 560 2002 ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. 5 100 5 100 4 333 2005 Caelum Development Caelum Development liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Atrium Tczew ul. Kwiatowa 4 83-110 Tczew tel. +48 58 530 2677 [email protected] http://www.atrium-ch.pl/pl/tczew 5 124 4 624 13 180 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Auchan Gdańsk ul. Szczęśliwa 3, 80-176 Gdańsk tel. +48 58 769 86 44 [email protected] http://auchangdansk.pl 48 570 45070 (dodatkowe 16 000 od 2011/2012) 58 3400 1998 Immochan bd Centrum Handlowe Auchan Port Rumia ul. Grunwaldzka 108, 84-230 Rumia tel. +48 58 778 86 44 [email protected] 53 978 47 870 80 2000 2007 Immochan bd bd bd 70 600 bd bd bd Centrum Handlowe Familia Al. Grunwaldzka 471 80-309 Gdańsk tel. +48 58 761 49 00 [email protected] http://centrum-familia.pl 3 400 2 900 13 160 2008 Caelum Development Caelum Development Centrum Handlowe Galeria Przymorze ul. obrońców Wybrzeża 1, 80-398 Gdańsk tel. +48 58 785 98 50 [email protected] 62 000 30 000 68 1205 2009 bd bd Centrum Handlowe Jantar ul. Szczecińska 58, 76-200 Słupsk tel. +48 59 847 08 00 http://ch-jantar.pl bd 46 000 140 1450 2012 bd bd Centrum Handlowe osowa ul. Spacerowa 48 80-299 Gdańsk tel. +48 58 552 53 55 [email protected] http://chosowa.pl bd 40 000 66 1350 1998 Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Centrum Handlowe Wzgórze Gdynia Gdynia http://mayland.pl bd 68 000 250 1900 2013 bd bd 7 700 5 700 43 120 2014 Dekada Realty BoIG Property Consulting bd 16 666 100 1000 2005 Fashion House Management BoIG Property Consulting Galeria Bałtycka Al. Grunwaldzka 14 180-264 Gdańsk tel. +48 58 521 85 50 [email protected] http://galeriabaltycka.pl 110 000 39 500 200 1050 2007 ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. Galeria Rumia ul. Sobieskiego 14A, 84-230 Rumia tel. +48 58 771 07 97 [email protected] http://galeriarumia.eu 40 801 15 125 70 420 2009 Skyline Management Sp. z o. o. Skyline Management Sp. z o. o. Galeria Słupsk ul. Tuwima 32-33, 76-200 Słupsk tel. +48 58 842 51 51 [email protected] http://galeriaslupsk.eu 33 000 13 000 55 270 2008 Skyline Management Sp. z o. o. Skyline Management Sp. z o. o. Gdańskie Centrum Handlowe Manhattan Al. Grunwaldzka 82, 80-244 Gdańsk tel. +48 58 767 70 00 [email protected] http://gchmanhattan.pl 53 000 23 000 120 360 2004 Sirius Investments Spółka z o. o. Sirius Investments Spółka z o. o. Centrum Handlowe Batory ul. 10 Lutego 11, 81-366 Gdynia tel. +48 58 661 88 29 [email protected] http://batory.com.pl Dekada Malbork Al. Rodła, Malbork Fashion House outlet Centre Gdańsk ul. Przywidzka 8, 80-174 Gdańsk tel. +48 58 320 99 40 [email protected] http://fashionhouse.pl S po n s o r z y / S po n s o r s całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r centrum handlowe / shopping centre 71 Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs WOJEWÓDZTWO PoMoRskie 72 WOJEWÓDZTWO PoMoRskie / śląskie S po n s o r z y / S po n s o r s centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Klif Gdynia Al. Zwycięstwa 256, 81-525 Gdynia tel. +48 58 664 90 49 [email protected] http://klif.pl 42 000 33 000 142 1200 1996, rozbudowa – 2009 BNP Paribas Real Estate Advisory, Property Management Poland Jones Lang LaSalle Morski Park Handlowy ul. Przywidzka 6, Gdańsk tel. +48 58 322 36 70 [email protected] http://morskipark.pl 86 000 50 681 bd 1500 2011 WeCare CBRE Park Handlowy Matarnia ul. Złota Karczma 26, 80-298 Gdańsk tel. +48 58 769 94 44 [email protected] http://parkhandlowy.pl 77 351 48 900 54 2076 2005 Inter IKEA Centre Polska S.A. Inter IKEA Centre Polska S.A. Galeria Tesco Chełm ul. Cienista 30, 80-180 Gdańsk tel. +48 506-001-049 http://tesco.pl/centra-handlowe 23866 9317 47 700 2008 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. WoJEWÓDZTWo ŚLĄSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 4 338 230 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 4 617 000 Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �10,5 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3825,15 źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Budynek Biurowo-Usługowy Racibórz ul. Mickiewicza/Podwale 47-400 Racibórz tel. +48 32 400 41 00 [email protected] bd 1 000 bd bd 2007 bd P.A. NoVA S.A. Centrum Handlowe 3 Stawy ul. Pułaskiego 60 40-028 Katowice tel. +48 32 209 14 60 [email protected] http://3stawy.pl bd 37 000 63 1950 1999 Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Centrum Handlowe Atrium Plejada Al. Jana Nowaka Jeziorańskiego 25 41-923 Bytom tel. +48 32 388 02 50 [email protected] http://atrium-plejada.pl/pl 30 830 14 568 73 1435 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Atrium Siemianowice ul. Jagiełły 4 41-106 Siemianowice tel. +48 32 220 7872 [email protected] http://www.atrium-ch.pl/pl/siemianowice 8 158 6 435 12 244 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Atrium Świętochłowice ul. Chorzowska 19 41-605 Świętochłowice tel. +48 32 220 7872 [email protected] http://www.atrium-ch.pl/pl/swietochlowice 8 212 7 922 12 244 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Auchan Bielsko-Biała ul. Bohaterów Monte Cassino 421 43-300 Bielsko-Biała tel. +48 33 827 86 44 [email protected] http://auchanbielskobiala.pl 45 716 42 228 45 2400 2001 Immochan bd Centrum Handlowe Auchan Częstochowa ul. Krakowska 10, 42-262 Poczesna, Częstochowa tel. +48 34 377 86 44 [email protected] http://auchanczestochowa.pl" 55 137 50 004 71 1800 2001 (I etap), 2009 (II etap) Immochan bd WOJEWÓDZTWO śląskie CH Forum Gliwice F oRUM – centrum handlowo-rozrywkowe położone jest w ścisłym centrum Gliwic. 43.000 m kw. pow. handlowej i 140. najemców czyni z niego jedno z największych na Górnym Śląsku i w Zagłębiu. Świetna lokalizacja, doskonałe połączenie z siecią drogową i transportem publicznym, wysokie obroty oraz rzesza lojalnych klientów to główne czynniki sukcesu CH FoRUM. W ciągu pięciu lat istnienia centrum wyrobiło sobie markę dobrego partnera biznesowego wśród najemców poszukujących atrakcyjnych lokalizacji. 70 proc. najemców CH FoRUM to marki modowe, w tym F oRUM – a shopping and entertainment centre in the centre of Gliwice. With its 43 000 sqm GLA and over 140 tenants is one of the largest facility of this kind in Upper Silesia and in Zagłębie. A great location, excellent connection to the road and public transport networks, high turnover and a large group of loyal customers are main reasons for success of FoRUM S/C. Within the four years of its existence, the centre has made a name for itself as a good business partner for tenants lookAdres (lokalizacja): kontAkt telefon/e-mail: dAtA otwarcia obiektu: nAzWA zArządcy: nAzWA WŁAŚcIcIeLA: poW. nAjmu obIektu: poW. cAŁkoWItA obIektu: LIczbA nAjemcóW: kLuczoWI nAjemcy (najwięksi): pArkInG (ilość miejsc/powierzchnia): znane firmy odzieżowe, takie jak: Bershka, Cubus, H&M, KappAhl, Pull&Bear, Reserved, Royal Collection, Zara. Inne branże także reprezentowane są przez wiodące marki: Home&You, RTV Euro AGD, Sony. Część rozrywkowa CH FoRUM to m.in. 13-ekranowe Cinema City oraz pierwszy w regionie klub sieci Pure Health&Fitness. Strefa restauracyjna „Pod chmurami” o oryginalnej architekturze i stylistyce dodatkowo zwiększa atrakcyjność rynkową centrum. FoRUM Gliwice jest laureate prestiżowych nagród branżowych. Najważniejsze z nich to: Silver Solal Marketing Awards by ICSC w latach 2012, 2010, 2009 2011 International Property Awards – Highly Commended Wyróżnienie w programie 2011 PRCH Retail Awards ing for attractive locations. 70 percent of tenants of FoRUM S/C are fashion brands, including renowned clothing companies, such as Bershka, Cubus, H&M, KappAhl, Pull&Bear, Reserved, Royal Collection or Zara. other industries are also represented by leading brands: Home&You, RTV Euro AGD and Sony. The entertainment part of FoRUM S/C includes, among others, 13-screen Cinema City and the first in the region Pure Health&Fitness club. The food court, with its original architecture and style related to the name “Pod chmurami” (Under the clouds) additionally increases the market attractiveness of the centre. FoRUM Gliwice Shopping Centre is the laureate of prestigious industry awards. The major awards are: Silver Solal Marketing Awards by ICSC 2012, 2010, 2009 2011 International Property Awards – Highly Commended Distinction in the PRCH Retail Awards programme ul. Lipowa 1, 44-100 Gliwice tel. + 48 (32) 335 73 05, [email protected] 28 czerwca 2007 r. Avestus real estate dekA Immobilien Gmbh 43 000 m2 90 000 m2 140 cArreFour, cInemA cIty, pure heALth & FItness, rtv euro AGd, sony centre, douGLAs, sephorA, super-phArm, vIsIon express, home&you,benetton, bershkA, cArry, ccc, cropp, cubus, deIchmAnn, h&m, house, kAppAhL, mohIto, neW yorker, orsAy, pIerre cArdIn, puLL&beAr, reserved, royAL coLLectIon, sImpLe, strAdIvArIus, tom tAILor, vero modA, zArA. 1000 73 74 WOJEWÓDZTWO śląskie Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Auchan Gliwice ul. Rybnicka Gliwice tel. +48 22 319 87 85 http://auchangliwice.pl" 25 656 22 223 50 1900 2010 Immochan bd Centrum Handlowe Auchan Katowice Trasa Nikodema i Józefa Renców 30 40-878 Katowice tel. +48 32 358 86 44 [email protected] http://auchankatowice.pl 22 382 20 752 28 2100 2000 Immochan bd Centrum Handlowe Auchan Mikołów ul. Gliwicka 3 43-190 Mikołów tel. +48 32 772 86 44 [email protected] http://auchanmikolow.pl 27 001 23 483 51 2093 2000 Immochan bd Centrum Handlowe Auchan Sosnowiec ul. Zuzanny 20 41-200 Sosnowiec tel. +48 32 789 86 44 [email protected] http://auchansosnowiec.pl 43 539 40 074 54 2440 1999 Immochan bd Centrum Handlowe Auchan Żory ul. Francuska 11 44-240 Żory tel. +48 32 756 86 44 [email protected] http://auchanzory.pl 31 903 29 719 55 1110 2001 Immochan bd Centrum Handlowe Dąbrówka Al. Roździeńskiego 200, 40-315 Katowice tel. +48 32 781 02 02 [email protected] 33 000 2 762 23 800 1999 DTZ Charter Hall Centrum Handlowe Echo ul. Jagiełły 4, Siemianowice Śląskie http://echo.com.pl 7 000 6 400 bd 210 2000 bd bd Centrum Handlowe Forum ul. Lipowa 1 44-100 Gliwice tel. +48 32 335 73 05 [email protected] http://forumgliwice.pl 90 000 43 000 140 1000 2007 Avestus Real Estate bd Centrum Handlowe M1 Bytom ul. Strzelców Bytomskich 96 41-931 Bytom tel. +48 32 283 65 51 [email protected] http://bytom.m1-centrum.pl 35 285 28 433 41 1565 1998 METRo Properties Sp. z o.o. METRo Properties Sp. z o.o. Centrum Handlowe M1 Czeladź ul. Będzińska 80 41-250 Czeladź tel. +48 32 296 25 51 [email protected] http://czeladz.m1-centrum.pl 64 974 52 384 110 2127 1997 METRo Properties Sp. z o.o. METRo Properties Sp. z o.o. Centrum Handlowe M1 Zabrze ul. Plutonowego R. Skubacza 1 41-800 Zabrze tel. +48 32 373 75 51 http://zabrze.m1-centrum.pl 52 897 41 694 76 3311 1999 METRo Properties Sp. z o.o. METRo Properties Sp. z o.o. Centrum Handlowe M1Częstochowa ul. Kisielewskiego 8/16 42-200 Częstochowa tel. +48 34 367 05 53 [email protected] http://czestochowa.m1-centrum.pl 41 500 29 693 71 1568 1999 METRo Properties Sp. z o.o. METRo Properties Sp. z o.o. Centrum Handlowe Platan Plac Teatralny 12 41-800 Zabrze tel. +48 32 278 67 62 [email protected] http://chplatan.pl bd 25 000 84 1100 2003 Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Centrum Handlowe Plejada ul. Staszica 8b 41-200 Sosnowiec tel. +48 32 363 03 00 [email protected] http://plejada.com.pl 35 700 bd 120 1300 I etap - 2001, II etap - 2007 Cushman & Wakefield bd WOJEWÓDZTWO śląskie Nowa galeria handlowa w Katowicach R ynek powierzchni handlowych w Polsce jest obecnie zdominowany przez centra handlowe. Pojawiają się obiekty coraz bardziej nowoczesne, dbające już nie tylko o jakość usług, ale również o architekturę budynków oraz ich najbliższe otoczenie. obecnie realizowane projekty galerii handlowych coraz częściej starają się nawiązywać swoim stylem do lokalnych tradycji budowlanych, podkreślając w ten sposób swoją przynależność od danego miejsca. Takie działania wskazują na dużą dojrzałość zarówno deweloperów jak i architektów. CDI, które w swoim port folio ma miedzy innymi Dom Handlowy Renoma, szczególny nacisk kładzie w fazie pre-deweloperskiej na odczytanie specyfiki miejsca, w którym planuje zrealizować swój projekt. Prawidłowe rozpoznanie potrzeb lokalnego rynku gwarantuje sukces danej inwestycji. obecnie Spółka przygotowuje nowy projekt w Katowicach. W samym centrum miasta, przy ul. Dworcowej łączącej dwa najważniejsze węzły komunikacyjne aglomeracji katowickiej, czyli dworzec KP oraz dworzec PKS, powstanie nowoczesne, acz kameralne centrum Harklowe Supersam. Powstanie w miejscu, które już w obecnej chwili jest szczególnie chętnie odwiedzane przez młodych ludzi. Bliskość ważnych węzłów komunikacyjnych powoduja że obszar ten tętni życiem przez 7 dni w tygodniu. Lokalizacja projektu czyni go idealnym miejscem dla ludzi, którzy chcą zrobić szybkie zakupy w drodze do domu lub pracy, a także spotkać się z przyjaciółmi. Część rozrywkowa centrum z kolei to nowa alternatywa na spędzenie wolnego czasu przez mieszkańców Katowic. Stąd nie tylko obecność operatora kinowego, ale również sportowego Supersam swoją ofertę handlową dedykuje szczególnie ludziom młodym, szukającym swojego miejsca. Stąd pojawienie się w nim wielu marek lubianych i znanych przez młodych konsumentów takich jak: Empik, Smyk, New Look, Camaieu czy Kari. Nie zabraknie również licznych kawiarni oraz restauracji. Na powierzchni ok. 46 tys. mkw. do dyspozycji klientów będzie ok. 100 sklepów i punktów usługowych, a także kino oraz nowoczesny klub fitness. Trzypoziomowy parking pomieści prawie 400 samochodów. Adres (lokalizacja): kontAkt telefon/e-mail: dAtA otwarcia obiektu: nAzWA zArządcy: nAzWA WŁAŚcIcIeLA: poW. nAjmu obIektu: poW. cAŁkoWItA obIektu: LIczbA nAjemcóW: oprócz tego w Supersamie odbywac się będą liczne wydarzenia o charakterze społeczno-kulturalnym. Supersam więc, to nie tylko kolejne centrum handlowe w Katowicach, ale miejsce z niepowtarzalnym klimatem, otwarte na nowe pomysły i aspirujące do bycia żywą częścią miasta. Inwestorem projektu jest Centrum Development and Investments – właściciel i zarządca nieruchomości handlowych zlokalizowanych w centrach największych miast w Polsce. W jego portfolio znajduje się m.in Wrocławski dom handlowy Renoma, którego rewitalizacja i przebudowa zakończyła się w 2009 roku. od tego momentu projekt ten jest laureatem licznych nagród architektonicznych, jak również dwukrotnie nominowany do Solal Marketing Awards za realizowane na jego terenie akcje prospołeczne. ul. piotra skargi 6, 40-114 katowice tel. +48 (22) 351 01 00, faks +48 (22) 351 01 01, [email protected] centrum development and Investments centrum development and Investments 46 000 m2 19 000 m2 kLuczoWI nAjemcy (najwięksi): pArkInG (ilość miejsc/powierzchnia): 400 75 76 WOJEWÓDZTWO śląskie Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Pogoria ul. Jana III Sobieskiego 6 41-300 Dąbrowa Górnicza tel. +48 32 639 98 00 [email protected] http://ch-pogoria.pl 50 000 36 000 90 800 2008 Mayland Real Estate Mayland Real Estate Centrum Handlowe Sarni Stok ul. Sarni Stok 2 43-300 Bielsko-Biała tel. +48 33 828 30 41 [email protected] http://sarnistok.pl 34 279 30 277 60 1287 2001 DTZ DTZ Centrum Handlowe Stara Kablownia ul. Legionów 83, 43-502 Czechowice-Dziedzice tel. +48 32 515 18 07 [email protected] http://starakablownia.pl 19 000 14 600 60 350 2013 A.M.G. DEVELoPMENT Sp. z o.o. Sp. k. A.M.G. DEVELoPMENT Sp. z o.o. Sp. k. Centrum Handlowo-Rozrywkowe Rybnik Plaza ul. Raciborska 16 44-200 Rybnik tel. +48 32 755 73 70 [email protected] http://rybnikplaza.pl 25 167 18 097 65 396 2007 Segece Polska Sp. z o.o. Segece Polska Sp. z o.o. Centrum Handlowo-Usługowe Agora Bytom Pl. Kościuszki 1, 41-902 Bytom tel. +48 32 396 26 00 http://agorabytom.pl 57 000 25 000 80 820 2012 CBRE Helical Poland Sp. z o.o. Jones Lang LaSalle Cushman & Wakefield bd 17 000 23 1117 2001 Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. 80 000 67 000 120 2300 IV Q 2012 bd Helical Poland Sp. z o.o. Jones Lang LaSalle Cushman & Wakefield bd 16 865 103 1200 2004 Fashion House Management BoIG Property Consulting Focus Mall Gliwice ul. Jagiellońska/PiwnaGliwice 136 000 64 500 180 1250 I poł. 2013 bd BoIG Property Consulting Focus Mall Rybnik ul. Bolesława Chrobrego 1 44-200 Rybnik tel. +48 32 755 55 55 [email protected] www.focusmall-rybnik.pl 49 000 17 600 80 310 2007 Alfa Asset Management Alfa Asset Management / Boig Property Consulting Galeria Handlowa Galena ul. Grunwaldzka/Kolejowa 43-600 Jaworzno tel. +48 32 400 41 00 [email protected] 96 000 46 000 140 600 2014 bd P.A. Nova S.A. Galeria Jastrzębie ul. Warszawska 2 44-335 Jastrzębie Zdrój tel. +48 32 470 44 28 [email protected] http://galeriajastrzebie.eu 17 000 8 600 43 150 2010 Skyline Management Sp. z o. o. Skyline Management Sp. z o. o. Galeria Jurajska Al. Wojska Polskiego 207, Częstochowa tel. +48 34 399 10 30 [email protected] http://galeriajurajska.pl 130 000 48 000 200 2000 2009 GTC Jones Lang LaSalle Galeria Katowicka Pl. Szewczyka 1, Katowice tel. +48 22 820 12 00 [email protected] http://galeriakatowicka.eu 162 000 53 000 250 1200 II Q 2013 Neinver Neinver, Cushman & Wakefield 4 200 2 800 23 30 2008 Caelum Development Caelum Development Centrum Sosnowiec ul. Baczyńskiego 2 41-200 Sosnowiec tel. +48 32 297 17 60 [email protected] http://chsosnowiec.pl Europa Centralna ul. Pszczyńska, 44-100 Gliwice tel. + 48 32 32 01 893 [email protected] http://europacentralna.eu Fashion House outlet Centre Sosnowiec ul. orląt Lwowskich 138 41-208 Sosnowiec tel. +48 32 296 50 22 [email protected] http://fashionhouse.pl Galeria Młyńska ul. Mickiewicza 12, 47-400 Racibórz te. + 48 32 755 11 00 [email protected] http://galeria-mlynska.pl WOJEWÓDZTWO śląskie Galeria Katowicka – w centrum Katowic G aleria Katowicka to nowoczesny i doskonale zlokalizowany obiekt handlowy, w którym powstaje 250 sklepów i punktów usługowych na łącznej powierzchni 53 000 mkw. Do dyspozycji użytkowników obiektu oddany zostanie parking na 1200 samochodów. Galeria będzie częścią centrum komunikacyjno-handlowo-biurowego, które powstaje w samym sercu Katowic. Wielofunkcyjny obiekt utworzy nowoczesną, przyjazną i otwartą przestrzeń w ścisłym centrum miasta. Powierzchnia handlowa zostanie w unikalny sposób połączona z przestrzenią publiczną, dzięki czemu centrum miasta zyska nową jakość. Projekt budynku nawiązuje do przedwojennego planu katowickiego Śródmieścia. W ramach inwestycji przelotowy dworzec autobusowy znajdzie się pod ziemią, natomiast modernizacja infrastruktury wokół inwestycji ułatwi pieszym poruszanie się w centrum miasta. Przestronna i nowoczesna hala dworca kolejowego o całkowitej powierzchni 5 800 mkw. pomieści kasy biletowe, punkty informacyjne, poczekalnie oraz punkty handlowo-usługowe. obiekt będzie w pełni przystosowany do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych. Katowice to centralny ośrodek polskiego przemysłu i ważny punkt na handlowej mapie Środkowej Europy. Stację kolejową odwiedza rocznie około 12 mln podróżnych. Najważniejsze trasy kolejowe łączą Katowice z Warszawą, Częstochową, Wrocławiem i Krakowem, a także Pragą, Bratysławą, Budapesztem, Berlinem i Kijowem. Przebudowa katowickiej stacji wpisuje się w ogólnopolski projekt rewitalizacji dworców kolejowych. LoKALIZACJA Dworzec kolejowy wraz Galerią Katowicką i centrum biurowym będą się mieścić w śródmieściu Katowic, przy placu Wilhelma Szewczyka. W ramach przebudowy dworca i budowy galerii handlowej, pod ziemią zostanie zlokalizowany odcinek ulicy Dworcowej, przebiegającej przez plac Szewczyka. Przebudowane zostaną także: węzeł ulic Mikołowskiej, Matejki, Słowackiego i Sądowej po zachodniej stronie dworca oraz skrzyżowanie ulic Pocztowej, św. Jana i Dworcowej po wschodniej. Przeprowadzone analizy wykazały, że jest to najkorzystniejsze rozwiązanie dla mieszkańców Katowic i przyjezdnych, którzy w przyszłości będą poruszali się zarówno po śródmieściu Katowic, jak i terenie całego miasta. W planach jest także rewitalizacja ulicy 3-go Maja, która połączona zostanie z placem Wolności oraz Rynkiem. Adres (lokalizacja): kontAkt telefon/e-mail: dAtA otwarcia obiektu: nAzWA zArządcy: nAzWA WŁAŚcIcIeLA: poW. nAjmu obIektu: poW. cAŁkoWItA obIektu: LIczbA nAjemcóW: nAjemcy pArkInG (ilość miejsc/powierzchnia): plac szewczyka 1, katowice tel. +48 (22) 820 12 00 , faks +48 (22) 820 12 22, [email protected], www.galeriakatowicka.eu II kw. 2013 neInver Galeria katowicka sp zo.o. 53 000 m2 162 000 m2 250 AccessorIze, AdIdAs&reebok, ApArt,, berGson, bershkA, bIjou brIGItte, burGer kInG, c&A, cALzedonIA, ccc, chocoLIssImo, cLAIre’s, coFFee hAven, crocks, deIchmAnn, denIQue, dIverse, douGLAs, dukA, ecco, etAm LInGerIe, AGd euro rtv, FornettI, GAttA, Gortz, heAvy duty, heLLAs, hI mountAIn, IntImIssImI, jAcQueLIne rIu, kAppAhL, kAzAr, krAkoWskI kredens, Lee WrAnGLer, LevI’s & bIG stAr, L’occItAne, mAnGo, mAssImo duttI, mAtrAs, mount bLAnc, muLtIkIno, nIke, orAnGe, oysho, pAndorA, pArFoIs, pepe jeAns, pLAy, pretty one, promod, puLL&beAr, pumA, reserved, rossmAnn, sephorA, sIsLey, soLAr, sprInGFIeLd, stArbucks,stokrotkA, strAdIvArIus, superphArm, sWArovskI, sWIss, tAtuum, tchIbo, trIumph, tuI, unIted coLLors oF benetton, vALentInI sAmsonIte, venezIAnA, vIp coLLectIon, vIstuLA/WóLczAnkA, W.kruk, WIttchen, Women’s secret, yes, zArA, zArA home, zoo nAturA 1200 77 78 WOJEWÓDZTWO śląskie Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Galeria Sfera ul. Mostowa 5, 43-300 Bielsko-Biała tel. +48 33 498 70 00 [email protected] http://sfera.com.pl 140 000 59 800 250 2200 galeria I – 2001, galeria II – 2009 Bielsko Business Center 3 Sp. z o.o. Bielsko Buziness Center 2 Sp. z o.o.; Jones Lang LaSalle Gemini Park Bielsko-Biała ul. Leszczyńska 20 43-300 Bielsko-Biała tel. +48 33 484 07 00 [email protected] http://geminipark.pl 35 000 27 000 100 1100 2009 GREM Gemini Real Estate Management Sp. z o.o. BoIG Property Consulting Park Handlowy ARENA Al. Jana Nowaka Jeziorańskiego 1 44-102 Gliwice tel. +48 32 775 10 01 [email protected] http://arena-gliwice.pl 42 000 36 000 75 1300 2006 DTZ Charter Hall Park Handlowy Chorzów ul. 3 Maja 169 41-500 Chorzów tel. +48 32 400 41 00 [email protected] 3 000 3 000 3 bd 2010 Park Handlowy Chorzów Sp. z o.o. P.A. NoVA S.A. Park Handlowy Myszków ul. Pułaskiego 42-300 Myszków tel. +48 32 400 41 00 [email protected] bd 6 000 2 000 7 64 I Q 2013 bd P.A. NoVA S.A. Park Handlowy Rawa ul. Róździeńskiego 97 40-203 Katowice tel. +48 32 789 81 80 [email protected] http://parkhandlowy.pl 8 600 7 500 12 300 2006 Inter IKEA Centre Polska S.A. Inter IKEA Centre Polska S.A. Praktiker Rybnik, ul. Żorska 16, 44-230 Rybnik tel. +48 32 439 57 20 http://praktiker.pl 9 500 9 000 1 bd bd Caelum Development Caelum Development Ruda Śląska Plaza ul. 1 Maja 310 41-710 Ruda Śląska tel. +48 32 344 00 11 [email protected] http://rudaslaskaplaza.pl 22 655 14 567 43 548 2001 Segece Polska Sp. z o.o. Segece Polska Sp. z o.o. Silesia City Center ul. Chorzowska 107 40-101 Katowice tel. +48 32 605 00 10 [email protected] http://silesiacitycenter.com.pl 144 140 85 508 340 3254 2005 EHL Real Estate Poland Sp. z o.o. EHL Real Estate Poland Sp. z o.o. Sosnowiec Plaza ul. Sienkiewicza 2 41-200 Sosnowiec tel. +48 32 785 97 30 [email protected] http://plazasosnowiec.pl 31 468 13 111 62 385 2007 Segece Polska Sp. z o.o. Segece Polska Sp. z o.o. Supersam ul. Piotra Skargi 6 40-114 Katowice tel. +48 22 351 01 00 [email protected] http://centrumdi.com 46 000 19 000 bd 400 bd Centrum Development and Investments Polska Sp. z o.o Jones Lang LaSalle Pasaż Tesco Extra Bielsko-Biała ul. Warszawska 180 43-300 Bielsko-Biała tel. +48 510-902-502 http://tesco.pl/centra-handlowe 22443 5126 43 560 29.03.2012 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Pasaż Tesco Extra Gliwice ul. Łabędzka 26 44-100 Gliwice tel. +48 506-001-524 http://tesco.pl/centra-handlowe 24548 6413 27 950 2011 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Pasaż Tesco Extra Częstochowa ul. Drogowców 101 42-200 Częstochowa tel. +48 506-001-949 http://tesco.pl/centra-handlowe 23012 3732 bd 1200 2010 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. WOJEWÓDZTWO śląskie Galeria SFERA G aleria SFERA to śródmiejska przestrzeń publiczna w Bielsku-Białej, będąca ulubionym miejscem spotkań i zakupów mieszkańców regionu. Kompleks składa się z galerii handlowej z bezkonkurencyjną ofertą 250 sklepów czołowych marek polskich i zagranicznych, 25 restauracji i kawiarni, nowoczesnego kina z 7 salami, klubu fitness, klubu muzycznego z kręgielnią i dyskoteką oraz największego w mieście parkingu na 2200 samochodów. Ponadto, w ramach kompleksu funkcjonuje biurowiec oraz czterogwiazdkowy hotel „QUBUS”, a w marcu 2012 oddana została do użytku atrakcyjna część mieszkalna złożona ze 101 apartamentów. Galeria SFERA – najmodniejsza! Adres (lokalizacja): kontAkt telefon/e-mail: dAtA otwarcia obiektu: nAzWA zArządcy: nAzWA InWestorA: cAŁkoWItA poW.: poW. nAjmu obIektu: LIczbA nAjemcóW: kLuczoWI nAjemcy (najwięksi): pArkInG (ilość miejsc): ul. mostowa 5, 43-300 bielsko-biała tel. +48 (33) 498 70 00, faks +48 (33) 498 70 02, [email protected] galeria I – xII 2001, galeria II – x 2009 bbc 3 bbc 3, bbc 2 140 000 m2 51.000 m2 handel, 3.500 m2 biura, 5.200 m2 hotel, 7.000 m2 mieszkania 250 bershkA, cAterInA, coccIneLLe, douGLAs, empIk, kAppAhL, LIu jo, mAnGo, mAssImo duttI, pAndorA, penny bLAck, pIotr I pAWeŁ, puLL&beAr, sephorA, strAdIvArIus, zArA 2200 Gemini Park Bielsko-Biała C entrum Handlowo-Rozrywkowe Gemini Park Bielsko-Biała otwarto w maju 2009 roku. Inwestorem i deweloperem projektu jest Gemini Holdings, z siedzibą w Krakowie. Gemini Park obok rozbudowanej części rozrywkowej, reprezentowanej m.in. przez Cinema City, oferuje kompleksową ofertę handlową. Wśród najemców Centrum znajdują się: hipermarket Real, znane zagraniczne marki odzieżowe, takie jak H&M, C&A, New Yorker, S.oliver oraz wiodący polscy detaliści m.in. Reserved, House, Mohito, Solar czy Ryłko. Aktywne działania marketingowe Centrum zyskały uznanie w branży centrów handlowych, czego dowodem jest nagroda dla najlepszego Centrum Handlowego roku 2009 w Polsce, uzyskana w prestiżowym rankingu Shopping Center Forum & Awards 2010 oraz główna nagroda PRCH Retail Awards 2011 w kategorii Kampania Prosprzedażowa. Na terenie Centrum znajduje się 100 sklepów oraz punktów gastronomicznych i usługowych. Powierzchnia Centrum wynosi 32 tys. Adres (lokalizacja): kontAkt telefon/e-mail: dAtA otwarcia obiektu: nAzWA zArządcy: nAzWA InWestorA: cAŁkoWItA poW.: poW. nAjmu obIektu: LIczbA nAjemcóW: kLuczoWI nAjemcy (najwięksi): pArkInG (ilość miejsc): m. kw. oprócz Gemini Park Bielsko-Biała spółka Gemini Holdings jest właścicielem Centrum Handlowego w Tarnowie oddanego do użytku w sierpniu 2010 roku. ul. Leszczyńska 20, 43-300 bielsko-biała tel.+48 (33) 484 07 00, faks + 48 (33) 484 07 01, [email protected] 2009 Grem Gemini real estate management Gemini holdings 35 000 m2 27 000 m2 100 reAL, cInemA cIty, h&m, c&A, kFc, neW yorker, s.oLIver, douGLAs, reserved, rossmAnn, cAmAIeu, Ann chrIstIne, jAcQueLIne rIu, vero modA, dIverse, orsAy, mArtes sport, ccc, venezIA, ApArt, WIttchen, ecco, soLAr, cALzedonIA, uAzI, house, komputronIk, cArry, mohIto, ochnIk, trIumph, GAttA, mount 1100 79 80 WOJEWÓDZTWO śWiętokRZyskie / WARMińsko-MAZURskie WoJEWÓDZTWo ŚWIĘToKRZYSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 1 167 758 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 1 289 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �15,4 Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – kwiecień 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – April 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3120,75 źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Pasaż Świętokrzyski ul. Massalskiego 3 25-636 Kielce tel. +48 41 368 90 96 [email protected] http://pasaz-swietokrzyski.pl 16 500 13 200 67 650 2006 Jones Lang LaSalle Jones Lang LaSalle Galeria Echo ul. Świętokrzyska 20 24-406 Kielce tel. +48 41 332 12 90 159 000 70 000 300 2300 08.2011 Echo Investment Property Management Echo Investment SA Galeria Korona Kielce ul. Radiowa 12 25-317 Kielce tel. +48 41 344 52 30/32 [email protected] http://galeria-korona,pl 93 000 36 000 160 1200 bd Church Land Development Libra Project Galeria Sandomierz ul. Błonie 2, 27-600 Sandomierz tel. +48 15 832 08 58 [email protected] 6 000 4 500 30 200 2009 Master Management Sp. z o.o. Master Management Sp. z o.o. WoJEWÓDZTWo WARMIńSKo-MAZURSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 1 379 701 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 1 399 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �19,7 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �2941,7 źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Alfa Centrum olsztyn Al. Piłsudskiego 16 10-576 olsztyn tel. +48 89 678 50 80 [email protected] http://alfacentrum.com.pl 61 430 23 062 100 620 2005 ALFA PLAZA Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe ogrody ul. Pułkownika Dąbka 152 82-300 Elbląg tel. +48 55 237 00 79 [email protected] http://centrumogrody.pl 21 100 17 600 55 900 2002 DTZ DTZ Centrum Handlowe Viktor Al. Piłsudskiego 50, 10-577olsztyn tel. +48 71 343 39 50 [email protected] http://womak.pl 2 800 2 200 30 65 2006 RoKA Sp. z o.o. bd Dekada olsztyn ul. Partyzantów, olsztyn 4 000 3 800 16 120 bd Dekada Realty BoIG Property Consulting Galeria Jeziorak ul. Królowej Jadwigi 6, Iława [email protected] http://galeria-jeziorak.com 6 500 bd bd bd 2009 bd bd centrum handlowe / shopping centre Galeria Warmińska ul. Sikorskiego / Tuwima, olsztyn tel. +48 22 630 63 40 [email protected] http://libraproject.pl Porto 55 róg Nowowiejska / Królewiecka, 82-300 Elbląg tel. +48 22 419 20 00 [email protected] http://porto55.pl całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company 108 719 38 343 180 1300 I Q 2014 Libra Project Sp. z o.o. Libra Project Sp. z o.o. 40 000 22 tys. mkw. powierzchnia handlowousługowa, 3 tys. mkw. powierzchnia biurowa 80-100 300 IV Q 2012 Sjaelso Poland Beta Sp. z o.o. Mallson Polska Sp. z o.o. 81 S po n s o r z y / S po n s o r s WOJEWÓDZTWO WARMińsko-MAZURskie / WielkoPolskie WoJEWÓDZTWo WIELKoPoLSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 3 471 683 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 3 417 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �9,3 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3364,07 całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Franowo ul. Szwedzka 6, 61-285 Poznań tel. +48 61 879 99 13 [email protected] http://parkhandlowy.pl 57 800 56 000 21 1020 1995 Inter IKEA Centre Polska S.A. Inter IKEA Centre Polska S.A. Centrum Handlowe „Panorama” – Poznań ul. Górecka 30, 60-201 Poznań tel. +48 61 650 01 03 [email protected] http://galeriapanorama.pl 26 165 24 058 161 640 1993 DTZ Balmain Asset Management Centrum Handlowe Atrium Kasztanowa Al. Powstańców Wielk. 99, 64-920 Piła tel. +48 67 387 60 00 [email protected] http://atrium-kasztanowa.pl 20 636 12 374 67 355 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd bd 6 487 6 243 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Auchan Komorniki ul. Głogowska 432, 60-004 Poznań tel. +48 61 656 86 44 http://[email protected] 43 925 40 040 53 2500 2001 Immochan bd Centrum Handlowe Auchan Swadzim ul. Św. Antoniego 2, 62-080 Swadzim tel. +48 61 664 86 46 [email protected] http://auchanswadzim.com.pl 47 957 44 049 60 3750 2000 Immochan bd Centrum Handlowe Echo ul. ogińskiego 33, Piła 6 700 6 500 bd 240 2002 bd bd bd 18 000 48 644 2005 Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Centrum Handlowe Galeria nad Jeziorem ul. Paderewskiego 8, 62-510 Konin tel. +48 63 246 91 62 [email protected] http://chgalerianadjeziorem.pl 21 629 19 725 56 765 2002 bd bd Centrum Handlowe Łacina ul. Jana Pawła II / ul. Krzywoustego Poznań tel. +48 22 70 19 200 [email protected] http://lacina.pl 255 000 98 000 327 3 300 2014 bd Apsys Polska Sp. z o.o. Centrum Handlowe M1 Poznań ul. Szwajcarska 14, 61-285 Poznań tel. +48 61 874 57 70 [email protected] http://poznan.m1-centrum.pl 41 500 41 221 71 3336 1998 Metro Properties Metro Properties Centrum Handlowe Atrium Piła ul. ogińskiego 33, 64-920 Piła tel. +48 67 387 60 00 [email protected] Centrum Handlowe Galeria Gniezno ul. Pałucka 2, 62-200 Gniezno tel. +48 61 428 62 49 [email protected] http://chgaleriagniezno.pl Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs centrum handlowe / shopping centre Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 82 WOJEWÓDZTWO WielkoPolskie Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s centrum handlowe / shopping centre całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe ''MANHATTAN'' Sp. z o.o. ul. Jana Pawła II 16, 64-100 Leszno tel. +48 65 525 23 00 [email protected] http://manhattan.com.pl 10 744 8 327 90 350 2000, po rozbudowie – 2008 CH "Manhattan" Sp.z o.o. DAWEG Warszawa Centrum Handlowe Tęcza ul. 3 Maja 1, 62-800 Kalisz 33 750 18 200 75 (+8?) 240 bd E.F Progress I Sp. z o.o. Rank Progress SA Centrum Handlowe Viktor ul. Marcelińska 23, 60-801 Poznań tel. +48 71 343 39 50 [email protected] http://womak.pl 2 400 2 100 15 85 2004 bd bd Centrum Handlowo Rozrywkowe Poznań Plaza ul. Drużbickiego 2, 61-693 Poznań tel. +48 61 664 59 00 [email protected] http://poznanplaza.pl 40 842 29 288 130 1050 2011 Segece Polska Sp. z o.o. Segece Polska Sp. z o.o. Factory Poznań ul. Dębiecka 1, 62-030 Luboń, Poznań tel. +48 61 652 30 30 [email protected] http://factory.pl 19 367 14 730 95 725 2007 Neinver Neinver Focus Mall ostrów Wielkopolski ostrów Wielkopolski tel. +48 22 653 48 38 http://parkridge.pl 57 889 27 922 115 600 III Q 2012 bd bd Galeria Goplana ul. Krótka, 64-100 Leszno http://galeria-goplana.pl 62 000 28 000 120 700 bd Goplana MGC Inwest Libra Project Galeria Handlowa Ferio ul. ogrodowa 31, 62-571 Stare Miasto k/Konina tel. +48 63 241 62 99 [email protected] http://feriokonin.pl 34 423 29 511 63 1100 2008 DTZ DTZ Galeria Kasztanowa Al. Powstańców Wielkopolskich 99, 64-920 Piła tel. +48 67 387 60 00 [email protected] http://kasztanowa-galeria.pl 20 636 12 323 67 335 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd bd 32 000 120 700 2011 DTZ DTZ Galeria Malta ul. Abpa A. Baraniaka, 61-131 Poznań tel. +48 61 658 10 00 [email protected] http://galeriamalta.pl 162 000 54 000 167 1800 2009 Neinver Neinver Galeria MM ul. Św. Marcina/Al. Marcinkowskiego Poznań http://galeriammspv.pl 36 762 16 147 71 280 IV Q 2011 bd bd Galeria ostrovia ul. Kaliska, ostrów Wielkopolski http://galeriaostrovia.pl 42 000 37 000 100 1700 bd bd Mallson Polska / leasing partner: Cushman & Wakefield Galeria Pestka Al. Solidarności 47, 61-696 Poznań tel. +48 61 667 36 70 [email protected] http://galeria-pestka.com 42 000 bd bd 1000 bd bd bd Galeria Staromiejska Plac Wojska Polskiego 8, 62-700 Turek tel. +48 601 555 007 [email protected] http://galeriastaromiejska.turek.pl 1 600 bd 13 40-50 2008 bd bd Stary Browar ul. Półwiejska 42, Poznań tel. +48 61 859 65 60 [email protected] http://starybrowar5050.com 53 878 22 500 94 400 2003 bd bd Pasaż Tesco Piła ul. Bydgoska 135, 64-920 Piła tel. +48 510-902-391 http://tesco.pl/centra-handlowe 15178 7356 25 534 2008 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Pasaż Tesco Extra Serbska ul. Serbska 7, 61-696 Poznań tel. +48 506-001-744 http://tesco.pl/centra-handlowe 23489 2773 20 1200 2011 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Pasaż Tesco Poznań opieńskiego ul. opieńskiego 1, 60-685 Poznań tel. +48 506-001-744 http://tesco.pl/centra-handlowe 19656 7499 39 868 2000 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Galeria Leszno Al. Konstytucji 3 Maja 12 64-100 Leszno http://galerialeszno.pl WOJEWÓDZTWO ZAChodioPoMoRskie 83 WoJEWÓDZTWo ZACHoDNIoPoMoRSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 1 654 416 Ludność / Population (2011)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 1 687 000 Stopa bezrobocia (w %) – maj 2012 / Unemployment rate (in %) – maj 2012� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �17,3 Centrum Handlowe Aleja Słońca Szczecin http://mayland.pl całkowita powierzchnia powierzchnia najmu w mkw. w mkw. / total / leasable area space in sqm in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company bd 38 000 150 1200 bd bd bd Centrum Handlowe Atrium Koszalin ul. Paderewskiego 1, 75-736 Koszalin tel. +48 94 344 69 10 [email protected] http://atriumkoszalin.pl 53 973 55 245 125 1600 bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Auchan Kołbaskowo Ustowo 45, 70-001 Szczecin tel. +48 91 883 86 44 [email protected] http://auchankolbaskowo.pl 23 789 20 031 44 1505 2008 (I faza), 2009 (II faza) Immochan bd Centrum Handlowe Forum Koszalin ul. Paderewskiego 1, 75-735 Koszalin http://forumkoszalin.biz 55 000 bd bd 1600 bd Manhattan Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Molo ul. Mieszka I 73, 71-011 Szczecin tel. +48 91 482 15 88 [email protected] http://chmolo.pl 58 885 28 100 46 860 2010 DTZ DTZ Centrum Handlowe Stara Cegielnia ul. Przyjaciół Żołnierza 128a, 71-670 Szczecin tel. +48 91 423 26 49 [email protected] http://stara-cegielnia.pl 7 210 2 658 16 107 2008 Caelum Development Caelum Development Centrum Handlowe Ster ul. Ku Słońcu 67, 71-047 Szczecin tel. +48 91 486 90 41 [email protected] http://chster.pl 42 100 34 000 61 1715 1999 METRo Properties Sp. z o.o METRo Properties Sp. z o.o Centrum Handlowo-Rozrywkowe Galaxy Al. Wyzwolenia 18-20, 70-554 Szczecin tel. +48 91 483 91 30 http://galaxy-centrum.pl 94 000 42 000 179 700 2003 Echo Investment Property Management Echo Investment SA Centrum Handlowo-Rozrywkowe Galeria Emka ul. Jana Pawła II 20, 75-452 Koszalin tel. +48 94 347 62 01 [email protected] http://emka.pl 22 000 15 000 100 550 2002 Corentin Investments Sp. z o.o. Jones Lang LaSalle Ferio Retail Center Pogodno ul. Wojska Polskiego, 71-335 Szczecin tel. +48 22 584 97 27 [email protected] http://raiffeisenevolution.com 44 198 31 500 bd 790 bd bd bd Galeria Handlowa Turzyn ul. Bohaterów Warszawy 42 70-342 Szczecin tel. +48 91 464 64 63 [email protected] http://galeria-turzyn.pl 62 843 27 503 80 800 2001 DTZ Charter Hall Galeria Kaskada Szczecin http://galeria-kaskada.pl 110 000 43 000 140 1000 jesień 2011 ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. Galeria Kosmos ul. okrzei 3, 75-203 Koszalin tel. +48 94 710 10 02 [email protected] http://galeria-kosmos.pl 8 100 5 300 18 60 2009 Caelum Development Caelum Development Pasaż Tesco Stargard Szczeciński ul. Szczecińska 81 73-110 Stargard Szczeciński tel. +48 506-001-233 http://tesco.pl/centra-handlowe 23532 11801 31 770 2002 Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r centrum handlowe / shopping centre Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 S po n s o r z y / S po n s o r s Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) – maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) – May 2012 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �3346,25 84 S po n s o r z y / S po n s o r s 94 CONTENT 86 . 88 . 90 . 94 . 97 The Globalisation of Retail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . We need new blood – interview with Renata Kinde-Czyż, Metro Properties . . . . . . . . . . . . Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Brain on shopping or how does modern science help practitioners . . . . . . . . . . . . . . . . The three most important issues in the marketing of shopping centres . . . . . . . . . . . . . . Promotion of Shopping Centres – Tax Aspects . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tools that Permit Increased Effectiveness of Tax Settlements for Investments Made in Shopping Centres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . When a tenant has financial problems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tax Optimisation Through Selection of a Legal Form of the Company (Investor) . . . . . . . . Let’s invest wisely – interview with Anna Szmeja-Kroplewska, PRCH . . . . . . . . . . . . . . Convenience centres lead the market as a result of the crisis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . “Non-commercial” value of a shopping centre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Par tn e r zy me r y to r y czn i / C o nt e nt s Par t ne r s How to find savings in service charges? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Contents Partners and Partners and Sponsors . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 . 104 . 107 . 111 . 113 . 116 . 118 . 120 107 104 86 S po n s o r z y / S po n s o r s The Globalisation of Retail there are seismic swings taking place in retail real estate. although opinions may vary as to what degree, no one can ignore the fact that the industry is going through a period of fundamental change. Nicky Godding, International Council of Shopping Centers Par t ne r zy m er yt or ycz n i / Co nt e nt s Par t ne r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r K ey issues being debated across the world are the socio economic wave, plateauing of new development, retailers going global, capital flows and the collapse of employment. RetaileRs go global According to John Wright, global head of retailing research for Euromonitor, which will be releasing a groundbreaking report on international retail expansion at the ICSC World Summit,: “Retailers and brands across the globe are realising the importance of growing sales in new markets worldwide, especially as developed markets remain focused on management of current assets.” However, not every channel or brand has globalised to the same degree. For example, home improvement stores have established a limited presence internationally, while a number of apparel retailers have solidified their presence in a wide range of markets in 2012. e-CommeRCe Remains the biggest Challenge “In Europe, e-commerce remains the biggest challenge for developers and true multi channel retailing has yet to be seen in its perfect form,” said Alexander Otto, Chair of ICSC European Advisory Board and Chief Executive Officer at ECE Projektmanagement. E-commerce remains the biggest and most immediate challenge facing both retailers and shopping centres. Some retailers are still only in the early stages of learning how to successfully link on-line with retail. A big effect of e-commerce is that the distance between manufacturer and retailer is much shorter. Marcus Wild of SES Spar European Shopping Centres, said: “Do we think of Apple as a manufacturer or a retailer? What it most definitely is, is a brand – and the more important brands get, the more they need a home.” “Even Amazon, which started as a pure on-line retailer is now a brand aiming for a physical presence,” said Wilde and added: “The store is the message of the future of the brand. These brands need good environments, good centre management and good urban surroundings. Ecommerce rarely yet earns money for most retailers – the future is multi channel.” But to achieve this, said Corio’s Gerard Groener, companies need skilled personnel and he is calling for more skilled professionals: “Technical innovation needs a driver,” he said. leasing models must Change Most urgently, as the traditional retail model changes, leasing models need to adapt as where the decision to purchase is made is no longer always where the sale actually takes place. But with some large retailers reporting that their online business as strongest in the catchment where they have stores, bricks and mortar stores are fundamental to their business. Many tenants will require less space as they integrate on and off-line sales, but rather than seeing this as a negative, as the industry was doing just a year ago, many companies see this as an opportunity to widen the opportunities and offer a more diverse range of leisure or other activities. investoRs fly to sustainable Rental values. Investors are not flying to prime, but to sustainable rental values. Risk-averse investors are also concentrating on core European markets. Those who are still investing prefer to do so through joint ventures or club deals rather than through the fund model that was so popular before the crisis. This is because investors want fewer partners and more control with their investments. According to Anne Kavanagh, Global Head of Asset Management at AXA Real Estate, the fund model hasn’t recovered from the crisis. She added: “Retail requirements are changing and shrinking in some cities, while expanding into other areas. We are looking at those trends and being careful in our decision making.” The important point is where retailers want to be. Investment follows retail trends, and investors’ money goes to towns and cities where there is a demand but with the growth of e-commerce, the number of cities where retailers want to be located in is fewer. Despite this, Kavanagh says that AXA is planning to boost its retail investment by 50% over the next year. For Eric Donnet, Managing Director and COO of AEW Europe, raising equity is difficult as inves- THE GLOBALISATION of Retail PlaCes foR PeoPle and Communities. Shopping centre industry professionals have spent the last few years in a state of uncertainty, a few even called the end of large-scale retail development as they predicted a big consumer move online. It is now clear that such a pessimistic attitude was way off the mark. Far from facing the end, shopping centres professionals are now looking at the huge opportunities that exist to make shopping centres real destinations, places for people and communities. The digital dawn has opened up far, far more opportunities than it has restricted growth. n S po n s o r z y / S po n s o r s big means moRe diffiCult to design Over the last few years, shopping centres have got bigger as development companies see bigger as being more profitable. But designing a big shopping centre is more difficult and the risks are bigger. Furthermore, it’s difficult, if not almost impossible to get planning consent for such buildings in Western Europe. Big shopping centres are now much more likely to be built in Russia, China and South America. Jens Siegfried, Director Chapman Taylor, Germany reports that it’s not so much about size – it is still about the relevance of a centre, its location and what makes it run successfully. “If we don’t take the right decisions and focus on attention to detail at the design stage, it’s the customer who lives with our decisions for the next 20-30 years.” He added that the wrong size centre is more likely to blight, not benefit, the market. Jose Quintela, chief designer officer at Sonae Sierra in Portugal warned against mixed use buildings – preferring mixed-use development instead. “This is much easier for planning, mono function buildings in multi functional environments,” he said. I CSC’s Retail Real Estate World Summit, which takes place every five years, happens this year in Shanghai in September. Over 60 international speakers from across the world will share their views on the Global economy in order that the industry can seek to identify trends, issues and opportunities for growth. In Europe, ICSC holds a series of conferences and seminars every year drawing the industry together to debate and discuss the issues and plan the industry’s future agenda. The organisation’s annual European conference is held in a different city every April. In 2012 it was in Berlin. In 2013 it will be held in Stockholm, Sweden from 17-19 April. Mike kercheval, President and ceO of icSc: 2011 marked a period of noteworthy growth in retail real estate. US$400 billion was made available as direct investment in commercial real estate markets around the world, a 25% increase from 2010, and it is expected that this positive trend will continue in 2012. In today’s volatile economy, consistent investment in retail real estate is a critical element for fueling increases in employment, revenue, and standard of living. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r tors are much more selective and opportunities that match that are fewer, particularly with new developments. However, with fewer developments going ahead, the market is stabilising as there is no risk of oversupply, and for companies such as AXA Real Estate, this opens the opportunity for a strategic programme of refurbishment of existing shopping centres. Anne Kavanagh said: “We can invest equity in upgrading centres we own, confident in the fact that new developments won’t happen or have been shelved.” 87 In Germany, 70% of consumers buy over the Internet. What is more important is the rising frequency of internet shopping. We must combine physical shopping with the internet but at the moment, very few retailers are making money on this. If you do it wrong you loose a lot of money. dr Frank Billand, Board Member of Union invest, Germany: Investors are taking a much more active role in selecting their investments. Interior design of assets will have to change to reflect changing consumer behaviour. All our operators and managers play an active role in managing our assets and have responsibility to manage the change. tOni JOerGenS, Principal at eSP hannover Gmbh Germany: With small shopping centres you have a real chance to design something perfect. They must be places for people to meet. Our job is to ask why they would go there? Everything must be on a private and personal scale relating to the lifestyle of those around the catchment area. Par t ne r zy m er yt or ycz n i / Co nt e nt s Par t ne r s alexander OttO, chair of icSc european advisory Board and chief executive Officer at ece Projektmanagement: 88 S po n s o r z y / S po n s o r s We need new blood a mature market is a diversified market, where every shopping mall has its own customers and specific character. Polish malls need more international brands – says Renata Kinde-Czyż, President of the management board of metro Properties, interviewed by magdalena fabijańCzuK-antKowiCz. Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Renata Kinde-Czyż, President of the Management Board of Metro Properties Metro has already expanded M1 centres in Czeladź, Kraków and Zabrze. It is common market practice to carry out research before making such a decision. What is it specifically that the manager analyses before expansion? A decision to expand a shopping centre should be supported by facts which indicate that such an expansion makes sense. Unfortunately, this practice is not as common as one would think. Lack of interest in research in the Polish market, in the context of analysing results and drawing conclusions, is worrying. As a consequence, we see numerous malls opening with many vacant units and the investor being surprised that they had failed to implement their strategy. The hyper-optimism of commercial chains and the tendency to open stores in every new facility is long gone. Lessees observe the market very closely, analyse it and make thought-through decisions. It is less and less common for them to open a second store in close vicinity to the first one since this nearly always leads to the division of profit between two retail units. Even if the lessee has an incentive such as the reimbursement of costs to design the unit, it still needs to incur considerable expenditures related with the purchase of collections, hiring personnel, etc. At Metro Properties, every decision is preceded by detailed analyses. We verify the customers’ purchasing power, the range of the centre, competition and interest of lessees. Only conclusions from these analyses tell us whether the local community needs a larger centre or not. Do you also ask the community itself about it? Yes, we conduct surveys among customers, in which we check to what extent their consumer needs are satisfied at our mall. We ask whether and why they visit the competition and what we lack in their opinion. Another question we must ask ourselves is what brands we want to invite for cooperation. We look for value added – stores which complement the offer rather than duplicate it. But is it not the case that sometimes duplicating is inevitable? After all, there are several popular commercial chains in the market which attract the most customers to the centre. I think that most malls want to have brands like LPP, H&M or New Yorker – is Metro different in this respect? It is true. This is the way it is today, but it is really changing. For a few more years, managers will remain convinced that they must have every large commercial chain at their malls. However, a mature market is a diversified market, where every mall has its own customers and specific character. Nowadays in Poland, this is difficult to achieve due to a small number of brands in the market. If you build a centre with 240 stores, it is bound to have practically every brand that currently matters in this country. Fortunately, more and more international chains are planning to expand into Poland. This will be when galleries truly begin to differentiate. What distinguishes M1 shopping malls today? M1 are family centres which offer quick and easy shopping. They are commercially oriented centres with a small gastronomy section and without entertainment facilities. For several years, we have been working on our basic set of tenants which meet the requirements of families. Even if You said that M1 centres are for quick, convenient shopping. But don’t expansions contradict the idea of “convenience”? Not necessarily. M1 centres are convenient because all the stores are located on one level. Thanks to the transparent architectural arrangement of the interior, everyone can find their favourite stores without a problem. M1 centres are power centres – single-storey facilities with an area of 30- or 40-something thousand square metres, with clear navigation and a large, above-ground parking lot. Such centres host three or more large-area lessees with smaller stores gathered around them. This is our niche and this is how we position ourselves. This is why – even though we could theoretically expand on more than one level – we do not consider such an option since it would be contrary to our strategy. Shopping malls compete for visitors. They organise dozens of special events and parties. Does a manager fighting for footfall always fight for profit of lessees? Do party participants still have the energy and will to shop at the centre? This is a very complicated topic since the success of the facility and the manager are judged by the number of visitors. No one asks “how much money do tenants make in your centre?”, but “what is your footfall?”. The fact that turnover is a trade secret is another reason why it is attendance that is the first indicator of a given facility’s “health”. However, farsighted managers know that attendance should also generate turnover in les- How do you support lessees who cannot cope in the difficult market conditions and have trouble paying the rent? Some lessees always manage better, and some worse than others. There are various reasons for this. It can be caused by a poor collection, incomplete assortment of sizes or personnel discouraging customers from shopping. Many lessees were also affected by the high exchange rate of the euro, which impacts the amount of rent obligations and collection prices. When problems appear, we obviously choose the “open door” policy. Our goal is always to reduce the losses of both parties. In certain cases this means termination of the agreement; on other occasions, if the lessee is a promising company, we agree to temporarily lower the rent. One of the most sensitive recently discussed subjects between the manager and the lessees concerns common costs. A lot has been said lately about the lack of transparency in settlement of this item. How do you cope with this topic? Our company has never had any problems with it since we are transparent and our lessees can always verify the level of calculated costs. We have one of the lowest levels of common costs in the market and we are proud of the fact that last year, our lessees were returned a portion of the advance payments made for this purpose. How did this happen? We manage 16 shopping centres and parks in Poland. Thanks to the scale, we have negotiated advantageous terms and conditions with many providers. Take, for example, waste disposal. By collecting and segregating waste, the environmental management department at Metro Properties transformed this expense into profit. Over three years, we earned 7 million zlotys. Without it, we would have had to pay additional 3.5 million zlotys for waste removal. Obviously, the money made was allocated to the common costs fund. To sum up, let me repeat once again – as long as we retain common sense and remain honest, there is really no reason for disputes on the matter of common costs. Thank you for your time. S po n s o r z y / S po n s o r s Popular brands nowadays offer more and more collections and a broad colour range – all of it at the cost of quality, which seems to be declining every season. Will the new brands you mentioned also force an improvement of the quality of goods at stores? Yes. I believe that the trend of “higher price for better quality” is right around the corner. This is bound to happen because Poles are already tired of closets full of stretched-out sweaters. They have noticed that buying five blouses which will last (or not) until the second washing is not worth it anymore. More and more often, we prefer one blouse that is of good quality. We are growing up as consumers and we need to distinguish ourselves – also through our outfits. It is about time for the Polish market to begin to develop not only in terms of quantity, but also in terms of quality. This is why new brands will satisfy consumers’ needs and give shopping centres a chance to develop an image. A while ago, I talked about this with friends from Germany. Germans today buy less for more and in spite of that – they feel better about it. I am strongly convinced that this trend will reach us as well. sees’ stores and that requires a thought-through marketing strategy, campaigns increasing sales in stores. An example of this is the campaign we organised in Kraków. The prize was 111 iPads – as many as there are stores at the mall. Tablets were won by the holders of the biggest receipts from each store. I think that good, thought-through marketing strategies which increase not only the number of visitors, but also turnover of the lessees are the future. The times of fairs and giving out candy are definitely becoming a thing of the past. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r another sector with completely different target customers wanted to enter our centre, we wouldn’t be interested. 89 Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s WE NEEd new blood S po n s o r z y / S po n s o r s 90 Brain on shopping or how does modern science help practitioners in the recent decades thinking about human nature – how we perceive the world and spend money – has changed significantly: until recently it was commonly believed that homo sapiens thinks constantly, without any breaks. Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Michał Matukin, Human Mind & Brain Applied Research Center Rafał Ohme, Human Mind & Brain Applied Research Center H e was also to be very perceptive, and the choices he makes – careful and well thought out. He was to be a rationalist, putting emotions aside. Moreover, everything he does, thinks or feels was supposedly conscious and planned beforehand. In a nutshell: we were to be very rational and intentional. However, an increasing number of scientists tend to think differently. emotions aRe fasteR than thinKing Recent studies prove that not always do we follow a rational calculation. Many of our decisions are made unconsciously; it is the conscious mind that finds out about them with a delay and fabricates a justification. It was proven in a series of experiments by Daniel Kahneman who in 2002 was awarded Nobel Prize in Economics for just that – showing how irrational may a human being be. Kahneman demonstrated how often belief in just world, subjective perception or conviction about rightness of certain ideas can completely change our perception of reality and lead to irrational decisions. Let us imagine that when purchasing, for example, a book for 25 USD, most people are willing to put some effort into going by bus to another shop which is 15 minutes of travel away because they have heard that the same book can be bought there for 18 USD. Thus, they can save 7 USD. However, when we are dealing with a purchase of a suit for 499 USD, which may be bought in a shop located 15 minutes away at a promotional price of 492 USD, few of us is willing to invest the same effort. Why is that so? In both cases we are going to save the same amount of money – 7 USD. It turns out, however, that what is the objective gain looses importance subjectively. When buying a book, savings (gains) are a substantial share of the purchase being made (28%), whereas in the second case they are only a small percentage of the amount (1.4%). Our brain interprets those signals in completely different fashions. It is also confirmed by opinions of other scientists, who demonstrate more and more examples proving that a human being is not rational, while our behaviour is controlled by emotions and subjective sensations. Modern psychological research allowed for verifying previous theories and initiated new approach to perception of human everyday’s behaviour. Nowadays, few people believe that the key to successful marketing is only the consumer’s wallet and rationality. Most of us know that the secret lies in emotions, needs and qualities experienced by a consumer. Increasingly often, marketing makes use of the gains of modern psychology. Unfortunately, it still does so insufficiently. It is a pity, since this approach offers a significant competitive advantage owing to the fact that it employs available means more efficiently and gives answers to crucial questions and problems. In the light of this view on our mind, which is adapted by the modern psychology, it is clear that Homo sapiens is not as rational as we would like it to be and that the decisions it makes are to a large extent based on intuition and emotions. They are done automatically, not on a cold calculation and selection of the most profitable alternative. This approach has changed many aspects of life and is now reflected in many fields, such as e.g. marketing, where the classical AIDA model (Awareness – Interest – Desire – Action) needed to be verified. the biRth of ConsumeR neuRosCienCe It became possible owing to developments in neuroscience – an interdisciplinary field which encompasses issues related to biology, chemistry, physics, mathematics or psychology, which period of intensive development occurred in the second half of the 20th century. By examining nervous system and its reactions, neuroscience allowed for analysis of human behaviour in a completely different light, providing objective information on phenomena so far unavailable to the researchers. Building on the achievements of neuroscience, the last decade saw the emergence of a branch of science devoted to studying shopping behaviour – consumer neuroscience which is now changing the understanding of shopping behaviour. For years, advertising specialists have been struggling to get through with their message to the consumers. Many managers intuitively felt that some aspects simply cannot be grasped by traditional methods and analyses. Why? Because the motives that make people CASTORAMA IKEA MAKRO 15 min drive to City Center 1 202 640 people within 45 minutes drive Cracow Shopping & Recreation Centre 150 Shops + Auchan, GLA 60 000 sqm 2800 Free Parking Spaces Opening 2nd half of 2013 ! Lease Dept. Tel.: + 48 22 319 87 85, Email.: [email protected], Website.: www.galeriabronowice.com.pl Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 92 BRAIN ON SHOPPING oR how does modeRn... do their purchases are coded in neurophysiological processes which cannot be described in a questionnaire or an interview. It requires modern equipment, such as is used e.g. in medicine. The development of modern technologies enabled that the research which so far had been done only for scientific purposes were finally implemented at the marketing research field by practitioners, with a surprisingly positive effect. Consumer neuroscience uses scientific theories and methods in practice. It translates elements from the scientists’ world into the language of communication and advertisement, making them understandable and available. Increasingly often it bases its positioning and competitive advantage search strategies on the analysis of reaction times (RT), which is able to identify hidden attitudes of consumers towards a product, a brand or even an entire category. They also use the measurement of galvanic skin response (GSR) which reflects the extent to which our body is mobilised to take actions (e.g. shopping ones) or the examination of brain waves (EEG) which allows to analyse emotions resulting from every marketing message second by second. Also extremely popular is eye-tracking (ET) which allows for exact disclosure of what the consumer is paying attention at, what stands out in the background and also what remains unnoticed. Obviously, the best results are obtained when combining various methods. This synthetic approach allows for a thorough and objective analysis of consumer behaviour, which in turn allows strengthening the efficiency of marketing activities. teChnologies of the futuRe Consumer neuroscience, which uses brain waves analysis or other tools, shows the world in three dimensions, whereas previous methods allowed for precise measurements in only two dimensions. We knew what we thought and felt; nowadays, thanks to neurophysiology, we may predict whether our words will turn into actions. We are witnessing an evolution in the approach to the consumer studies. Previously they were based mostly on statements which were made by the respondents in a questionnaire. Technologies of the future enable going beyond those statements and discovering things unavailable, hidden from the surveyor and even from the respondent himself. What consumers are, for one reason or another, unable to disclose, to verbalise or simply are unaware of, now becomes available. Owing to modern analyses, marketers get to know their work not only at a general level, but also at analytic and sequential ones. They can also precisely identify elements which are effective, which influence customers, and also those that remain hidden in the shadow or even have an effect opposite from the intended – they repel customers. Analysis of brain waves is a very difficult and challenging enterprise, therefore few people dealt with issues like that until recently. We had a chance to find that out during the NeuroPsychoEconomics conference in Wien, which took place in October 2007. There, we demonstrated the first results of our project - Exploring Consumer’s Mind (ECM). It was the project which allowed for development of neuromarketing in Poland and entire Central and Eastern Europe. Cooperating with four large corporations, we have ‘screened’ their advertisements which were known to sell products with above-average efficiency. At the level of respondents’ statements, some of them were brilliant while other were boring. We, however, were interested in brain’s reactions. The research model and exemplary results of the ECM project evoked a lively interest of professors of the largest universities in Germany, Austria, the Netherlands and Japan. The project turned out to be a bull’s eye hit and gave the participating companies knowledge which allowed them to build competitive advantage and optimise their communications. Currently, neuroscience is facing another challenge. Practitioners are willing to translate brain analyses into shopping reality using modern equipment from labs. It is a very demanding enterprise, yet it offers enormous potential. In the times of betting on mobility and great technological progress, everything seems possible. If consumer neuroscience enters shops or shopping centres, it will allow for better understanding and explaining of consumer behaviour. This knowledge will help organise, plan and verify strategies and marketing activities at a completely different level than before. ‘the buy button’ does not exist As consumers, we do not want our shopping decisions to be the result of some „funny thirty-seconds video”, shelf placement of products, a garish poster, music played in a shop, temperature or a colourful package. We prefer to think that it is our rational and independent judgement. Unfortunately, it is not always so. Successful persuasion consists in using nuances, archetypes and peripheral signals. It is successfully used in television advertising communication and influences us – the customers – making us like certain brands and not the others. Despite widespread fascination with this new technology, one must bear in mind its limits. They apply to both technical (mobility of equipment, precision of measurements, etc.) and theoretical aspects (location of cognitive processes, flexibility of mind, etc.). Even if the above-mentioned issues in dispute are eventually resolved through academic research, one thing remains undisputable. We do not have to worry that there is a hidden ‘shopping button’ in everyone of us, which, if pushed by a clever advert or marketing activity, will trigger us to purchase a product we do not like or vote for a politician we do not agree with. The wisdom of nature would no allow that. Consumer neuroscience is not a panacea. It is a tool which, if properly used, allows us to better understand the customer, the emotions and motives that drive him or her and, consequently, to better satisfy his needs and create our own images. unique Potential In the light of this approach, it becomes clear how great is the potential of places where most shopping decisions are made, where products fight for direct attention and responsiveness of customers. The research of neurophysiological reactions, subconscious consumer motives and behaviours in points of sale provides us with completely new possibilities. It is only necessary to ensure that the tools and methods we use answer precisely and reliably the questions we ask. n Business in the City – doing business in real estate The CiTy Business Forum – doing business in real estate The conference will be held on 3 October 2012 in the Marriott Hotel in Warsaw. nr 06/(28) czerwiec 2012 c 2012 ń 2011 ) czerwie ) grudzie 06/(28 11/(22 TH EC I M A G A Z Y N ISSN 2081 -1683 N I E R U C H O M O Ś C I ekonomia TY Cena 40 PLN / 10 Euro (w tym 8% VAT) K O M E R C Y J N Y C H ¸ scieRa sie¸ z ekologia¸ Reta il Rozpoczyna pog za ceRtyfik on atami ¸ The CiTy Commercial real estate magazine News, interviews, reports, analyses. ITY EC TH ITY EC TH Almanach 2012ce ch w Po ls w ha ndreslo wy ce nt ró cent oF sho PPIn G -1683 ISSN 2081 cena 98 THE ENGLISH ION RS VEM PAGE 40 powieRzchn ie biuRowe na Rynkachi centRa logisty Regionalnyczne ch w FRO OKLADKA zcerwiec.indd Już wkró tce Alm anach – więcej informacji Centrów Han dlowych na stron ach 6 1 polsce – 7 VAT) (w tym 8% 2012-06-10 alM ana c 20:56:51 7 ach 6 – na stron dlowych informacji Centrów Han – więcej anach AlmANAch tce Alm Już wkró nych Regionalisty czne na Rynkachi centR tRa log biuRowe ANdlowy ceNTrów h FRO VEM PAGE 40 RSION ie nie chn zch powieRz THE ENGLISH s / Content c / Strategi Partner Partners i Patroni honorow y / Honorar Partners s / Sponsor Sponsor zy 2012-07-16 OKLADKA d 2012 NOWA.ind The Polish co mmercial issN 2081-1 iss Nieruchomoś ci komercyj yjN 683 e w Polsce Cena 98 (w tym 8% VaT) / Sponsor s / Content s Partner strategi czny 01/ 2012 g FINaNCIN roPerty 683 ISSN 2081-1 d in PolAn P wAnie FinAnso omości nieruch W 2012 8% VAT) PLN (w tym Cena 98 / Strategi c Partner ESTATE REVIE h wór reAL esTATe review The only complete guide on the market that presents new investments in commercial real estate in Poland – shopping centres, offices, warehouses Partners ercial REAL mer ytor yczni The Polish comm Sponsor zy R E A REAL ESTATE R2E 0 1 2 VIEW 1 Partnerz y ITY EC T E TH E S T A L 11:01:37 The ALmAnAC oF shoPPinG CenTres Yearbook, a compendium of knowledge about the situation of retail property in Poland TY 012 ceNTreS 2 mer ytor yczni TH EC I G F ShoPPIN AlmANAc o ch 2012 / czny Partner strategi Partnerz y Partner zy okladka RER aktualna.indd merytor yczni / Conten ts 13:13:43 Partner s ProPerTy FinAnCinG in PoLAnd Yearbook presenting sources of funding real estate investments, legal regulations and methods of tax optimisation of real estate ventures pRa i podatkowe ści nieRuchomo StRategie Partner s 2012-02-03 gulacje Rewne e / Conten ts yjnych komerc Partner zy due diligenc merytor yczni 1 a finanSowani 2012-04-26 23:52:42 .indd 1 OKLADKA owania nieRuchomo du uee diligenc e i podatkowe pRa Raw R wne ne Regulacje ści PorTAL i Codzienny newsLeTTer Latest information, opinions and comments from the market sponsoring and advertisement Contact: Hubert Wasiak | 600 034 344 | [email protected] Cezary Goss | 604 191 088 | [email protected] Participation in the conference Contact: 22 840 65 21 | [email protected] S po n s o r z y / S po n s o r s 94 The three most important issues in the marketing of shopping centres marketing activities are crucial to proper functioning of a shopping centre; they have tremendous influence on whether a retail scheme achieves success. what issues require most attention when preparing successful marketing strategy? Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Antoni Krzątała, Head of Property Management, CEO BNP Paribas Real Estate Poland A shopping centre is like a table – it should stand on four solid legs. One leg is a good location. The second one is the tenant mix. Asset managers usually have no influence on these two, since quite often they overtake a building which has been commercialised by the owner or another real estate agent. The remaining two legs are the facility management and, finally, the well-planned and properly carried out marketing strategy. good stRategy and Positioning aRe Keys to suCCess Over the past years, marketing of shopping centres has evolved dramatically. Previously, those activities used to concentrate only on informing the customers what could be bought, where and at what price, and the communication itself was limited to purchasing advertising space in the press or distribution of leaflets. Currently, marketing activities are performed in a more comprehensive way. The most important is to define the strategy and position a retail scheme, including a precise analysis who the activities should be addressed to. Defining a target group at a very early stage of the investment planning should be preceded by a research which will allow to characterise the customers, the factors shaping their shopping preferences as well as their needs and expectations. In the case of an already operating retail scheme, it is worthwhile to regularly update knowledge about our customers, e.g. by monitoring what is the value of a shopping basket or of a single receipt in individual points of sales and services. Of huge importance are also conclusions from the analysis of tenants’ offer and evaluation of the perception of a shopping centre itself. Apart from gathering information about customers, continuous market research is also essential, including assessment of the competitors’ position which will provide knowledge about coming changes. These data are absolutely essential when working on marketing goals, therefore, as an asset manager we recommend updating such research not less than once a year. As far as the strategy is concerned, it should always be flexible and adapted to the changing market and needs, which means that it cannot be set out once and for all. Apart from monitoring the assumptions of the strategy it is necessary to constantly check the effectiveness of the marketing activities taken. It means that after the completion of every promotion or event, one should check whether the expenditures for that purpose resulted with an increased number of visitors to a shopping centre and, primarily, with the increased sales and financial gains. It is also worthwhile to ask the customers how they asses our marketing actions and what they would expect in the future. Among the factors that impact the success of an event, there are i.a. the effectiveness of activities informing about it, including verification of the level of the campaign’s recognisability. For its reach to be the best, it is necessary to find out which media are preferred by our target Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s a maRKeting Plan based on the Knowledge of tenants When we have strategic assumptions prepared, another step should be to create a detailed plan of marketing activities. Usually, it is prepared at the beginning of a new year. The optimal solution is to organise regular campaigns aiming at customers, which remind them about the offer of a shopping centre and inform about changes and new positions in the merchandising mix. The schedule of activities should include important dates, in which customers plan intensified or unusual shopping, such as Children’s Day, Christmas or Valentines. When preparing to conduct sales on such days, it is worthwhile to ensure that customers come to buy their gifts and do the shopping in our centre. Expenditures on marketing are a significant position in the entire centre’s budget. In the case of the shopping centres Klif Warszawa and Klif Gdynia, which are managed by BNP Paribas Real Estate Polska, this budget is around 2 percent of the turnover and about 15 percent of the revenue of the owner from rents. It is extremely important that activities of shopping centres and of individual tenants are consistent with each other and strengthen the features of a given centre which were outlined in the strategy. Specific marketing activities should be carried out on the basis of thorough knowledge of a shopping centre in question and of promotion plans of individual brands present there. For example, when preparing a fashion event in a shopping centre, it might be worthwhile to ask the tenants whether they plan some campaigns in the similar period, so that the programs of both operations can be coordinated and compatible. It is a good idea to come with such ideas to the tenants and to encourage them to join the activities of a shopping centre by preparing a special offer for the given occasion. Synergy of activities may bring very satisfying sale results. Moreover, we may also create excellent mutual relations by including opinions of our partners in our plans. When planning each operation, it is worthwhile to keep an eye on current unusual goings-on in the region or in the country. An example of combining the scenario of a marketing activity with a current and widely-known event may be “Sportowy Dzień Dziecka w Wola Parku!” (Sports Children’s Day in Wola Park!) - an activity for the youngest and their families organised in the context of the coming EURO 2012 football championship. The event featured one of the best goalkeepers in the world - Jerzy Dudek. The famous fo- S po n s o r z y / S po n s o r s recipients, taking their types and titles into account. When assessing the effectiveness of marketing tools, focus research, conducted among both the customers and the people who do not visit our shopping centre, is a great source of knowledge. It allows to establish why the customers choose this particular centre and the brands present there and why the non-customers decide to go to another centre. One of the reasons behind such a decision of the customers is the fact that they are aware that a given shopping centre is functioning in the area and are familiar with its offer. Therefore, it is worth to ask the customers of a shopping centre what means of communication with them are, in their opinion, the most successful ones. According to research by BNP Paribas Real Estate Polska done for the Wola Park shopping centre, on the first places there are activities such as the outdoor and the door-to-door distribution. Respectively 25 percent and 20 percent of the respondents have selected these tools. The tendency to look the information about the offer of shopping centres up in the Internet is also clearly visible. In a year’s time, between 2010 and 2011, the number of customers, who want to be informed about promotions in a shopping centre through e-marketing, has increased by 10 percent. The ratio improved from 27 percent to 37 percent. Social media’s significance in creation of relations with customers is also increasing and monitoring the contents of messages posted there may provide us with unique knowledge about our activities. Therefore, in every marketing strategy their position should be important. 95 Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r THE THREE MOST IMPORTANT issues in the maRketing... Fot. BNP Paribas Real Estate Polska, Wola Park. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 96 THE THREE MOST IMPORTANT issues in the maRketing... otball player chose 11 fortunate people from among the participants in the activity to join his Gold Eleven team. It was possible to win footballs with an autograph and have a commemorative photo with the celebrity taken. Furthermore there were contests with prizes and multimedia football games organised. The contest “Little Fan” was organised on Facebook. In order to participate in the contest one needed to take a photo of his child during a family football watching and send it to Wola Park. Attractive prizes were there to win – a football with a Jerzy Dudek’s autograph, backpacks, watches, sport accessories and shopping vouchers. Not only do such events exploit the positive mood but they also create it, leaving in the memory of the customers a positive impression and thus translating into shopping in the future. Owing to the event, Wola Park observed a 20 percent greater footfall in comparison to a similar day when no additional attractions were organised in the shopping centre. The success of “Sportowy Dzień Dziecka w Wola Parku!” is also confirmed by considerable interest in the action on Facebook and a 20-percent increase in the number of the fans of the centre’s profile. engaging the tenants in maRKeting aCtivities When organising a special event in a shopping centre, it might be worthwhile to work in a partnership with the brands present in our retail scheme. Thus, we provide the tenants with a possibility of an additional products promotion on a wider scale, which they will certainly approve. Owing to such cooperation they may present their offer in an interesting and attractive manner and encourage the customers to do the shopping in their stores. This method of cooperation is used in the shopping centres Klif in Warsaw and Gdynia managed by BNP Paribas Real Estate Polska, which mostly house brands belonging to the premium segment. Both centres’ offer is aimed at clients with higher expectations and purchasing power, who appreciate elegance, the newest trends and the distinctive style. To accomplish that, they regularly organise fashion shows presenting the newest clothing collections available in shops in these shopping centres. Those events are even more attractive owing to numerous contests and participation of celebrities. If they decide to participate in the event, the customers may win vouchers worth a few hundred zlotys for shopping in the stores available at the centre. The constantly increasing value of a shopping basket in the centre serves as a confirmation of the fact that those activities are successful. Another example of marketing activities which involve some of the brands are special shopping nights with discounts at the Klif shopping centre, for which the regular customers are send personal invitations. This type of events is especially appreciated by the tenants, as it increases the turnover in shops by even 20 percent in a given month. Marketing is a tremendously important area of activities of a shopping centre. However, too often it is treated as a panacea for all the problems and failures of a retail scheme such as too few visitors or a falling turnover. Therefore it is worth remembering about the “four table legs”, on which the operations of a shopping centre are based. Marketing activities may only compensate for weaker spots of our centre, such as a remote localisation, by presenting attractive offer of tenants and interesting promotions. However, even the most interesting marketing activities cannot increase profits, if a centre is lacking attractive and sought brands – namely the tenant mix. n SyMPathy and PUBlic trUSt cannOt Be BOUGht Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s aGnieSzka Mielcarz, Managing director at ch Forum Shopping centre in Gliwice, of avestus real estate Participating in charity programmes and initiating or supporting pro-social events is one of the ways of building an image of the shopping centre. This is favoured by the role such facilities play in modern towns: they are an important element within the urban space, attracting people, filling up their leisure time. And they are safe and comfortable at that. It is important for social organisations that care about popularising their ideas in shopping centres. Because of that they are more visible and reach an informed recipient. Profits that the shopping centre derives from participation in social campaigns and events may be seen in basic benefits such as those affecting the footfall, turnover, or positive publicity. Being aware of the potential that activities in the CRS area offer, shopping centre managers should focus on well-thought, repeated programmes that contribute to the improvement of well-being of the local community and closely integrate it with the shopping centre. It is a grave mistake to perceive this area of activities as a forced contribution paid for the benefit of the closest social environment. At Forum we attach great importance to activities undertaken jointly with local actors on the social stage. Our marketing activities relate to events that are based on co-operation with local culture institutions and non-profit organisations. Also, our shopping centre ambassadors, within their capabilities, are involved in various initiatives. Last year, owing to the involvement of Tomasz Ossoliński, we staged an interesting campaign for fighting breast cancer in which over 20 local institutions actively participated. This year we’re planning events with Małgorzata Socha, who is an ambassador of FORUM and the Dr Clown Foundation. Results cannot be underestimated. We gain not only sympathy of many people, but primarily social trust which is enormous capital, the value that no money can buy as you can buy advertising space. Promotion of Shopping Centres – Tax Aspects Promotional activities constitute an integral part of the activities conducted by shopping centres, which have a direct impact on the value of the facilities – provided that the marketing efforts have been properly planned and executed. Promotional events primarily affect the growth of sales resulting from an increased number of visits to a given centre. in the long run, such activities increase the recognition of the facility on the local market. S po n s o r z y / S po n s o r s 97 what tyPe of taxation? Arrangement of a promotional event may give rise to tax consequences, from the perspective of both the income tax laws – Personal Income Tax Law or Corporate Income Tax Law – and the value added tax (i.e. VAT). Firstly, all expenditures incurred by an organiser of a promotional event constitute its tax deductible costs. The relation of such expenses to the possibility of generating revenue (in particular, by securing a source of revenue) is, in such cases, indisputable. As mentioned, marketing efforts affect the attractiveness of products or services offered in a given shopping centre and thus generate higher profits from sales for the lessees. This, in turn, has a positive influence on the image and therefore the value of the facility. From the perspective of a participant in a promotional event, the received prize will as a rule constitute taxable revenue, subject to taxation at a flat rate of 10%. Such taxation excludes the possibility of reducing the revenue by tax deductible costs. Most importantly, in most cases it will be the organiser of the promotional action who will be obliged to remit the tax on the prize, i.e. the shopping centre in the analysed situation. The tax remitter (i.e. the shopping centre) is obliged to calculate, collect and subsequently remit the tax to the tax office as well as to prepare and file the tax return to the relevant tax office. If the prize is of a tangible (material) nature, the tax must be collected prior to its release to the winner. In practice, in order to avoid the above, the organiser usually finances the flat rate tax on such prizes by the application of the so-called gross-up mechanism (the value of the prize also covers the tax due). Are there any circumstances where the organiser of a marketing event is not obliged to collect the tax on the prizes? Such a situation would arise if the winner was not an individual consumer, but a legal entity or an individual conducting business activities, which in general does not take place in the analysed case. Nevertheless, the tax regulations also provide a number of exemptions from the Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s S election of the forms and addressees of promotional activities supports the development of the image of a given shopping centre as, for example, a family venue or a place where new trends are set. What matters in such cases is an original idea; nevertheless, when planning a marketing action, the tax consequences relating to organising these events should not be neglected. Awareness of the tax implications of a specific scenario of promotional activities allows for determining the budget in an optimal manner and also for avoiding potential mistakes in compliance with the formal requirements. This article offers an insight into the issues that are worth considering when organising a competition, a lottery or a bonus sale, in order to avoid potential problems with the tax settlements. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Aleksandra Kozłowska, Manager in the Tax Department of TPA Horwath Tomasz Ożdziński, Partner in the Tax Department of TPA Horwath Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 98 PROMOTION OF SHOPPING CENTRES – tax aspects flat rate taxation with respect to prizes. Depending on the form of the promotional action, the exemptions may cover prizes valued up to PLN 2,280. The VAT treatment of prizes should also be mentioned. Pursuant to the tax regulations, free of charge releases of goods owned by an enterprise are subject to VAT. An exception to this rule relates to the so-called low value gifts and samples. As regards the marketing activities conducted by shopping centres, the first of the above categories i.e. low-value gifts - is of practical importance. Low value gifts constitute goods transferred to a given individual, provided that their unit purchase price does not exceed PLN 10 or the total value of PLN 100 in a fiscal year and that the organiser of the promotion maintains records allowing for determining the identity of the recipients of the gifts. foRms of PRomotional aCtions In practice, the most frequent forms of promotional events include competitions, lotteries and bonus sales. The tax regulations do not provide a definition of the term competition. Due to the above, the tax authorities and administrative courts usually refer to the dictionary definition and consider a competition as a project that, among others, has artistic, entertainment, or sports features and which allows for selecting the best participants (performers, authors of works). Entrepreneurs organising competitions are not always required to withhold the flat rate tax of 10%. Based on the Personal Income Tax Law, exempt from this tax are wins in: competitions organised and broadcast (announced) by the mass media (the press, radio, and television); and competitions in the fields of science, culture, arts, journalism and sports; provided that the oneoff value of such winnings does not exceed PLN 760. In practice, the first of the above exemptions gives rise to significant controversies. Given the growing importance of the internet as a medium used by entrepreneurs in organising various marketing events, doubts arise as to whether such events may be regarded as mass media competitions covered by the exemption. Although the tax authorities admit that taxpayers are correct in arguing that the lack of literal reference to the internet as a mass media does not deprive it of such a character, they emphasize the necessity of fulfilling all the conditions specified in the regulations, for the purposes of benefitting from the exemption. Consequently, in order to apply the tax exemption in relation to a prize (with the value of up to PLN 760) won in a competition, it is necessary not only to announce the promotional event via the internet, but also to broadcast the information about such a competition in at least one of the above media. However, the unfavourable case law does not entirely deprive competition organisers of the possibility of applying the tax exemptions. It may, however, be necessary to modify the original idea and to design the promotional event as a competition in the fields of science, culture, arts, journalism, or sports. Also in such cases, the prize may be treated as exempt from taxation if its one-off value does not exceed PLN 760. At the same time, “in the field of...” competitions should be distinguished from competitions for authors, that is, competitions organised for professionals in a specific field, e.g. a competition for the best design to develop a given area in a shopping centre or for the design of a logo for a commercial facility. In these types of marketing efforts, it should be considered whether the participation in the competition would not be treated as an element of professional activities performed by the participating individuals. In such cases, the organiser will not be obliged to collect the 10% tax on the prize. be CaReful with lotteRies! Unlike in the case of a competition, the regulations do provide a definition of a so-called promotional lottery – which constitutes a game of chance, in which one participates by purchasing a good, a service or other proof of eligibility to participate in the game. Participation in a lottery is free of charge and its organiser offers winnings in the form of cash or tangible prizes. Based on the wording of the provisions of the Law on Gambling, the following (among others) may be regarded as proofs evidencing participation in a promotional lottery: a coupon clipped out of a newspaper or leaflet, a fiscal register receipt or a cinema ticket. A lottery thus differs from a competition by the manner of selecting the winners. While a competition has to be competitive (it must include an element of competition), a lottery must necessarily include a factor of chance. In other words, while in the first case a committee chooses the winner by assessing specific competencies of the contestants (e.g. knowledge, skills, particular attributes), lottery wins are driven by chance and the winner is selected by drawing. On the one hand, a lottery constitutes a favourable form of a marketing event, due to the possibility of applying the flat rate tax exemption of up to PLN 2,280 – however, provided that the lottery is organised and conducted in accordance with the regulations on gambling applicable in Poland, in another EU Member State, or in another state being a member of the European Economic Area. On the other hand, the provisions of the Law on Gambling oblige entrepreneurs organising lotteries to obtain a specific permit prior to the commencement of a given promotional event. Moreover, severe sanctions apply in the event of a failure to obtain the required permit within the prescribed period. A contestant winning a prize in a lottery organised without a permit will be subject to a financial penalty of 100% of the value of the received prize. Additionally, in the case of a lack of permit, the provisions of the Personal Income Tax Law exclude the possibility of applying the exemption from the collection of flat rate tax by the remitter. As di- bonus oR disCount? Bonus sales constitute one of the most popular forms of marketing events organised in shopping centres. Since the tax regulations do not provide a definition of a bonus sale, the tax authorities have developed an understanding of this term, which prevails in practice. Pursuant to the approach presented in the tax interpretations, bonus sales should be recognised as transactions, where besides a sale of goods or services, the buyer is granted a bonus (a prize). Moreover, the case law establishes the conditions that must be fulfilled in order to treat a specific promotional event as a bonus sale, i.e.: • as a result of a specific promotional action, a prize is granted due to the fact that goods or services were purchased; • the prize is awarded to every buyer, who satisfies the buying conditions determined by the seller; • the prize is not awarded in cash, nor in goods or services which have been sold to the buyer. The third of the above conditions indicates a significant difference between a bonus in bonus sales and a discount. A cash discount, i.e. a reduction, relates to a situation where a participant in a promotional event is granted specific sums of money. However, if a prize is awarded in the form of goods or services being the subject of the original transaction, i.e. to which the bonus sale relates, then a discount in kind is offered. Since bonus sales award bonuses on sales effected by the organiser and not by third parties, in the case of shopping centres this form of marketing is applied directly by the lessees and not the entity that manages the facility or its owner. As in the case of a competition and a promotional lottery, organisers of marketing events in the form of bonus sales are as a rule obliged, as remitters, to calculate and settle the flat rate tax collected from the recipient of the prize (bonus). Nevertheless, collection of the tax is not always mandatory – according to the Personal Income Tax Law, bonus sales prizes are tax exempt if the oneoff value of the prize does not exceed PLN 760. However, it is worth emphasizing that the exemption does not apply to individuals, in the case the prize relates to their business activities. CRuCial doCumentation Organisation of promotional events entails a number of documentation obligations. Firstly, as summaRy A properly designed marketing campaign may significantly increase the buyers’ interest in a specific shopping centre and in goods and services on offer, which in turn should generate an increased turnover for the lessees. Effective promotion of a specific facility has a direct impact on its perception on the market – both with regard to the visibility of such a centre and its proper profiling (as exclusive, family or youth oriented, etc.). Interest among the customers of a shopping centre and the strength of its lessees are decisive from the perspective of its value. In the current market reality, where a significant part of the revenues from lease of space in shopping centres depends on the turnover produced by the lessees (the so-called turnover rents / leases) and the value of a shopping centre is in fact determined on the basis of such revenues (the so-called discounted cash-flow method), effective marketing of a specific facility will generate the value in a measurable manner. To achieve the highest growth in value, in-depth consideration should be given not only to selection of an appropriate promotional strategy, but also to the tools applied and the resulting tax consequences, since the other side of the same equation includes the costs of a promotional event, which in particular relate to statutory obligations (tax burdens, necessity to obtain permits, reporting requirements, etc.). Selection of appropriate forms of promotion also requires defining the functions and tasks of the participating entities (bonus sales may be organised exclusively by lessees of a shopping centre) and their co-operation in order to boost the effects of the undertaken actions. Furthermore, since the economic practice also in the scope of marketing of shopping centres and the activities of their lessees is broader than the tax regulations thereto related, prior to introducing a specific promotional event, it is worth ensuring that it does not bring about any undesired effects. n S po n s o r z y / S po n s o r s previously indicated, expenses allocated for marketing and sales activities may as a rule be treated as tax deductible, provided that taxpayers hold appropriate source documentation confirming that the given expense included in tax costs was incurred for the purposes of generating revenue (or to maintain or secure a source of revenue). Secondly, the terms and conditions of a specific promotional action should be provided for under specific rules and regulations. The organiser of a lottery must remember to prepare such rules and regulations before applying for a permit to organise the event, since such a document is filed as one of the attachments submitted to the customs chamber responsible for granting such a permit. Finally, a part of documentation requirements results from the tax remitter function performed by an organiser of marketing events. Besides calculating, collecting and remitting the tax, the remitter is generally also obliged to file an appropriate tax return to the tax office. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r scussed above, exemption from taxation is conditional upon organisation of a lottery in accordance with the provisions of the Law on Gambling and, therefore (among others), obtaining the required permits. How can one thus be protected against the adverse consequences in the above case? The scenario of a promotional event must be carefully examined to identify the elements of chance and such elements, if any, must be additionally assessed as to whether they have a decisive impact on the selection of the winners in the given promotional action. 99 Pa rt n er z y me r yt o r yc zn i / Co n te n ts Par tn e r s PROMOTION OF SHOPPING CENTRES – tax aspects S po n s o r z y / S po n s o r s 100 Tools that Permit Increased Effectiveness of Tax Settlements for Investments Made in Shopping Centres Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r next to discounted rents, the growth in value of an investment in a shopping centre determines the long-term success of the project. an appropriate tenant mix, appropriate facility management, footfall ratios, or location are factors that commercial advisers and property managers most often point to. Małgorzata Dankowska, Senior Manager at TPA Horwath Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs I t is, however, also worth remembering the fiscal aspect that provides a tax shield for special purpose companies, and thus, consequently, has a positive impact on the project’s cash flows. This paper presents the most frequently occurring optimisation opportunities for entities that operate in trade divided into individual phases of the project’s life cycle. i. oPitmisations in the aRea of PRojeCt finanCe aCCounting method foR settling foReign exChange gains and losses Investment loans granted in foreign currencies or that are at least denominated in those currencies are still an attractive and popular form of corporate finance. Despite the underlying foreign exchange risk, at the end of the day, they turn out to be cheaper than PLN loans. From the point of view of tax law, taking out a loan in a foreign currency means the necessity of settling foreign exchange gains or losses. Given such context, two issues are important: • selection of the method for current settlement of foreign exchange gains or losses; and • realisation of foreign exchange gains or losses at the moment of loan repayment. In principle, tax laws provide for two methods of settling foreign exchange gains or losses to determine tax liabilities: a tax method and an accounting method. In practice, the tax method has raised doubts concerning the foreign exchange rate at which the foreign currency’s impact is to be measured because of inflows/outflows of a foreign currency further to repayment of liabilities, when they are not actually converted into PLN (e.g. payment for an invoice expressed in EUR from an account for which EUR is also a settlement currency). As from 1 January 2012 the legislator has amended the wording of a provision to work out the way in which foreign exchange gains or losses are determined using a tax method and to standardise this method while setting foreign exchange gains or losses with an accounting method. This has resulted in making taxpayers think about changing the tax method into the accounting method. The second of the methods has many advantages (e.g. unification of the manner in which foreign exchange gains or losses are determined for accounting and taxation purposes), however, it is related to certain constraints (including the impossibility to waive it for another 3 fiscal years; also foreign exchange gains or losses on measurements are also disclosed for tax purposes). Consequently, depending on forecasts of future foreign exchange rates and the foreign exchange position of the business, currently two decision scenarios can be distinguished: A. surplus of liabilities in a foreign currency with a forecast increase of the foreign currency exchange rate – the accounting method is more favourable (charged, but unrealised foreign exchange gains or losses at the end of the period may be recognised as tax costs); B. surplus of receivables in a foreign currency with a forecast increase of the foreign currency exchange rate – the tax method is more favourable (charged, but unrealised foreign exchange gains or losses will not constitute tax income until it has been realised); C. surplus of liabilities in a foreign currency with a forecast decline in the foreign currency exchange rate – the tax method is more favourable (charged, but unrealised foreign exchange gains or losses will not constitute tax income until it has been realised), D. surplus of receivables in a foreign currency with a forecast decline in the foreign currency exchange rate – the accounting method is more favourable (charged, but unrealised foreign exchange gains or losses at the end of the period may be recognised as tax costs). Tax planning based on changing the method of settling foreign exchange gains or losses is quite a sophisticated technique that depends on forecasting assumptions. Consequently, this solution is not often used. „Skuteczny FM to właściwi ludzie na właściwym miejscu” CuRRenCy tRanslation Completely different possibilities for tax planning are offered by a structure of currency translation of a liability expressed in a foreign currency into PLN before its repayment date. Pursuant to established interpretation, repayment of the liability so translated does not lead to realisation of foreign currency gains or losses under the tax method. In practice, it may mean that significant foreign exchange gains on liability repayment are not realised. agio Tax on civil law transactions is another tax aspect relating to recapitalisation of special purpose companies. In the case of financing the project with internal capital, this tax will amount to 0.5 per cent on the amount contributed to the share capital. An indispensable tool in tax planning is the so-called agio, which allows recapitalising a company without the necessity of recognising tax income and paying tax on civil law transactions related to an amendment of the company’s articles of association. Agio in companies is created in a situation when shares are subscribed for at a price higher than their par value. Benefits arising from using agio are illustrated in the following figures: value of the planned financial contribution . . . . . . . . . . . . . . . . . . PLN 1,000,000 par value of the subscribed shares . . . . . . . . .PLN 5,000 Agio. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .PLN 995,000 we move. we care. we can Kontakt: HSG Zander Polska Sp. z o.o. Al. Armii Ludowej 26 00-609 Warszawa tel. 22/579 32 32 [email protected] www.hsgzander.pl Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 102 TOOLS THAT PERMIT incReased effectiveness... Tax on Civil Law Transactions (PCC) (1) without agio. . . . . . . . 0.05 x PLN 1,000,000 = PLN 50,000 Tax on Civil Law Transactions (PCC) (2) with agio . . . . . . . . . . . . . . . 0.05 x PLN 5,000 = PLN 2,500 optimisation amount. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .PLN 47,500 Additionally, what is of importance is that in the event of selling shares, agio as an expense incurred for their purchase will be a tax-deductible cost for shareholders relative to paid sale of such shares. It is their purchase price that is an expense incurred to purchase the shares, or an amount that has been actually paid, together with agio. ii. tax oPtimisations of the CuRRent oPeRations settlements of losses on goods There are many reasons for losses on goods incurred by tenants – they are both attributable and not attributable to them, and occur at different stages of the distribution cycle. In principle, for the purpose of reflecting an economic detriment in tax, settlement losses on goods should be accounted for among tax expenses. In practice, the tax authorities question the right to recognise losses on goods as tax costs, particularly when additional conditions are not met. Primarily, according to the tax authorities, it is the taxpayer who should verify the reasons for the occurrence of losses on goods – whether they are resultant from actions or omissions on the part of the entrepreneur, its employees, or business partners (attributable losses). In such cases, recognition of the said expenses as costs is not possible. Second, the incurred losses should be properly documented, particularly those that are due to theft (not attributable). It is thus worth incurring an additional administrative charge, since relative to the scope of the entire commercial chain the possibility of tax settlement of losses will bring about significant benefits. enteRtainment and adveRtisement Classification of a specific group of entertainment and marketing expenses into an entertainment or advertisement category directly impacts their tax classification. Entertainment-related expenses are not taxdeductible costs, and thus do not lower the tax basis. Advertising expenses, in turn, usually lower current taxation charged against the enterprise. The border between these two terms is changeable. Before a specific expense item relating to advertisement or entertainment is recognised as a taxdeductible cost, it should first be considered whether: • it is a prestigious expense, splendid, and elegant enough to classify it into entertainment expenses; • if it is an advertisement expense whether it is related to generation of income, or maintaining and securing its sources; • there are relevant documents, descriptions of invoices, contracts confirming the factual status of a purchased service and that it has been completed. settlements of ContRaCtual Penalties Certain interpretation doubts are raised by the possibility of recognising contractual penalties under provisions of lease agreements as tax costs, especially penalties for early agreement termination. Tax regulations do not directly exclude the possibility of recognising such types of expenses in tax costs; however, they refer to a more general rule of relating such expense to generated income. There are certain interpretation differences here between individual tax authorities and taxpayers. In the event of withdrawal from a lease agreement, the lessor will actually lose his source of income, since he will not generate income from a given contract, which, according to some tax authorities, does not satisfy the condition of relation with income. There are, however, situations under which a causal relation between a penalty for withdrawal from the contract and generated income may be logically argued for. Because of termination of a specific lease agreement, the lessor recovers availability of the object of lease, which, consequently, means that a specific space may be leased or sold. If the next lease generates more benefits than the penalty paid, incurring such expense is rationally justified. It must be noted, however, that in such case the cost is related not to income under a specific lease agreement that has been withdrawn from, but a subsequent agreement, concluded because of the withdrawal from the first one. From the point of view of the lessee, incurring such a contractual penalty is reasonable, since due to other business factors operations in specific premises generate losses or involve high costs. Real PRoPeRty tax Settlements of real property tax are often treated as a required necessity; thus tax is paid automatically, without prior verification of optimisation possibilities. Such an approach may result from the fact that on the commercial property market it is the lessees who are finally charged with the cost of such tax. In the case of using real property for one’s own purposes, such settlements are perceived as a mandatory charge. But, real property tax may be optimised. Optimisation may, in turn, bring about lowering of the effective rent for lessees and decreasing the company’s current expenses. One of the optimisation methods is measurement of the usable area that is the basis for taxing buildings or their parts. This is not the space that is specified in lease agreements or appraisal studies. The Act on Local Taxes and Charges contains its own definition of usable area that, for example, assumes that space of premises where the clear height ranges from 1.40m to 2.20m is classified as the building’s usage area at 50 per cent, and if the height is lower than 1.40m, this space is excluded. Making relevant measurements may thus lead to lowering the tax basis for such tax. A number of issues and doubts relating to interpretation are raised by taxation of structures. Optimisation in that respect should therefore primarily consist in reviewing the current jurisdiction and adjusting the hitherto classification of facilities to the recent line adopted in jurisdiction. Also, exemptions provided for under the Act itself and regulations of local law must be also considered. iii. tax oPtimisation duRing investment PRojeCt settlement Cost segRegation – effeCtive inCRease of dePReCiation It is worth emphasising that for businesses that operate in the real property industry, depreciation is one of the key cost items. Since tax regulations provide for a number of options to determine the amount and method of asset depreciation, it is worth considering them in order to use tax losses created in the first years of operations of the special vehicle company as effectively as possible. In businesses that have been operating on the market for some time already these allow reducing the amount of output tax and have a positive impact on the company’s financial flows. Cost segregation is a process that consists in separating from the building of the shopping centre all fixed assets that may be separately depreciated (and usually applying higher rates than 2.5 per cent that is provided for new buildings). As a result, the effective annual depreciation rate of the investment project as such will be increased. The process of cost segregation is performed immediately after the investment project has been commissioned for use. Otherwise, because of statutory constraints, the chance to increase the writeoff value will be lost. Segregation may include elements like: external lighting, external water supply networks, pavements, car parks, and certain equipment. CaPital exPendituRe vs. PRe-investment exPendituRe Construction of a new shopping centre means incurring significant capital expenditure, such as, for example: market research, cost of analysis and reviews of preliminary designs, obtaining relevant documents, cost of expert opinions, fees for legal services, costs of construction design implementation, of construction works, experts’ reports, etc. In principle, expenses incurred in relation to construction of a new facility will increase the initial value of a shopping centre and become tax-deductible costs through periodic depreciation write-offs. In defining an investment project, tax law refers to the notion of fixed assets under construction as defined in the Accounting Act. For tax purposes, the term investment project will thus be understood to mean recognition of fixed assets under construction, assembly, or improvement of the existing fixed asset into fixed assets. Jurisdiction emphasises that an investment project is referred to only from the moment when a taxpayer obtains the right to use the investment project object, i.e. real property. Thus, any expenses incurred before obtaining the right to use the facility, e.g. costs of market analysis or expert reports prior to the purchase of land, are not capital expenditure, but pre-investment expenses. The difference consists in that that the preinvestment expenses are disclosed as tax-deductible costs under general principles, and not by way of multi-year depreciation write-offs. An example of pre-investment expenses may include preliminary market research, the investment project’s feasibility study, or the cost of general tax and legal advisory services, including due diligence. However, due to the varied ways in which such services are characterised, each recognition of pre-investment expenses as tax costs should be preceded by a specific case analysis. *** The above optimisation techniques are just examples of tax planning tools that bring about improvement in financial flows for a specific project. It is worth remembering them not only at the stage of investment project planning, but also when the project is in operation. n S po n s o r z y / S po n s o r s settlement of Costs of Canvassing tenants Another aspect of optimising current operations is the manner in which commissions are paid to agents for attracting a lessee while in the process of commercialisation or recomercialisation of the facility. From an accounting perspective these commissions are frequently recognised in costs through accruals and settled in proportion to the term of the lease agreement (often over a period of 10 years). However, in terms of taxes, there are arguments that allow commission costs to be recognised as tax costs on a one-off basis at the date when the same have been incurred. These arguments are supported by the last judgement of the Voivodeship Administrative Court (WSA) in Kraków (I SA/Kr 129/12), in which the court stated that the regulations were not expressly indicative that if a taxpayer settled indirect costs through the balance sheet over time, then the similar method should be applied for calculating the tax basis. Moreover, in the doctrine and jurisdiction independence and separateness of balance sheet methods from taxing rules of settling income and costs relating to business operations were emphasised. RefReshing tax losses by loweRing dePReCiation Rates Another way to effectively manage the tax loss is to lower depreciation rates, naturally, while recognising certain statutory constraints. Lowering of depreciation rates, provided it has been correlated with the possibility of settling the tax loss of a given unit over time, allows lowering tax costs (due to which the settled loss does not significantly increase) until the loss has been completely settled. Consequently, it will lead to the most effective use of the tax shield, which involves the possibility of settling the loss for another 5 consecutive fiscal years. Additionally, lowering of the rate will not decrease the total amount of depreciation write-offs at all, but will only defer the possibility of their recognition over time. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Another possibility for optimisation is created by careful determination of the commissioning date of a newly developed real property. With proper tax planning it is possible to obtain a 12-month tax holiday even relative to real property tax. In this context of increasing trends among lessees to negotiate elements that are included in service charge budgets, too, it is worth remembering about such possibilities. 103 Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs TOOLS THAT PERMIT incReased effectiveness... S po n s o r z y / S po n s o r s 104 When a tenant has financial problems when signing a lease agreement, everyone demonstrated great euphoria, hoping for good business and profits. after a few months, the tenant is no longer satisfied, the turnover is low and still declining – it has been a quite common scenario in the recent years. what are the ways out of this situation? Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Antoni Krzątała, Head of Property Management, CEO BNP Paribas Real Estate Poland P roblems with the profitability of tenants have begun to appear a few years ago, along with the financial crisis when investors looking for safety allocated their savings in euros. Consequently, its exchange rate went up by 30 percent resulting in an increase of tenants’ payments, since the euro was the most common currency in paying rents in shopping centres. In May 2008, just before the economic crisis in the euro zone, the currency exchange rate was approximately 3.38. A year later it was higher by about 1.1 PLN Currently it is around 4.35. At the same time, some firms had to cut their margins due to an increase in purchase prices of goods, which are also carried out in the European currency. According to my discussions with tenants, profit margins dropped by about 20 percent. It means that the tenants’ costs increased by at least 50 percent in total. Therefore, the fees are no longer adequate to the new realities and difficult to maintain for many tenants, which resulted in the collapse or taking over property of many well known brands such as: Monnari (reorganisation proceedings), Reporter, Royal Collection and Galeria Centrum being the part of Vistula. The problems of tenants also affected the majority of shopping centres at that time. the aPPRoPRiate stRategy of a shoPPing CentRe inCReases the ChanCes foR suCCess of tenants Minimizing the probability of a situation in which a tenant cannot financially cope in a certain shopping centre, requires a look at business in the long run. It is necessary to develop a good strategy and a very precise tenant mix. Very often, a mistake is made at the very beginning of cooperation. Tenants offer a very good price, because, for various reasons, they want to be in a given shopping centre. The manager or owner, tempted with a high profit and willing to fill vacant space as soon as possible, accepts the offer and at the same time departs from the previously established tenant mix. However, they do not predict the long-term consequences of signing such an agreement. Over time, it turns out that another brand that sells the same products is too much for a single centre, because sales of everyone in this segment are falling. That is why an owner, prior to signing the agreement with a certain brand, should analyze whether it fits the tenant mix and whether it is profitable. On the other hand, it is also possible that despite a brand matching the tenant mix, something does not work out. Then, it is worth considering a closer than even before cooperation between a manager and a tenant, involving the analysis of the causes of the failure and a joint search for means to improve the situation. how an asset manageR Can helP? When sales are dropping one should in the first place look at the marketing actions undertaken. If the results of a “mystery shopper” test are positive, and the staff is competent and friendly, the reason of the problem should be sought elsewhere. It could be e.g. a collection unfitting a given target group. In that case, the manager together with the tenant should re-examine the existing marketing activities to ensure that future actions will contribute to the development of the customers group. To achieve this objective, actions such as purchasing advertisements in women WHEN A TENANT HAS financial pRoblems and shopping magazines could be undertaken. Most of the shopping centres also issue their own magazines. An owner can then propose a tenant to present their offer in such a publication. Other promotional activities include actions on social networking sites like Facebook or issuing a newsletter. The advantage of these solutions for tenants is the fact that the costs of such actions can be deducted from the marketing budget of a centre. It is also worth considering the introduction of a loyalty program which would encourage once gained customers to more frequent shopping. This tool is used in a very effective way in Klif shopping centre in Warsaw which is managed by BNP Paribas Real Estate Poland. To bind clients, twice a year the centre holds the so-called meetings for loyal customers. Dates of the event are not set randomly - they precede the most dynamic period in the trade, such as the time before Christmas. In those days the centre is open till the late at night, and 20,000 clients who had received a personal invitation to the event may buy things at the discount prices, including occasional discounts up to 50 percent. If the presence of a tenant in a shopping centre seems to be prospective for the owner and the latter believes in improving the profitability, he may propose a temporary reduction of the rent rate. In practice, most rates are reduced by about 20 percent for a maximum of 12 months. However, it should be expected, that when the turnover firmly Sales area: 47,000 sqm Galeria Dominikańska Wrocław increases, the manager will get compensation by raising the rent. Sometimes, when a manager has no another tenant waiting for the premises, he offers a reduction of rent without the compensation, with the exception that it is valid until the obtaining of a new brand to rent that space. the ResCue Plan does not woRK Unfortunately, there are situations when, despite the rescue plan, a brand still does not fit a given shopping centre. This is the most problematic circumstance, because in practice, most agreements do not provide for an earlier termination due to financial difficulties. Only few large brands are able to negotiate such conditions of the termination of cooperation. There are two scenarios for the development of the situation in a centre, where a tenant is still not doing well: negotiating the terms of the termination of the agreement or removal of the tenant from the centre and enforcement of contractual penalties. Both options have implications for the budget of a shopping centre, other tenants and customers coming to do their shopping. The question arises what signals may indicate problems of a tenant and at what stage and how the manager should respond? Before a tenant falls into financial troubles and might have difficulties with timely payments, it is worth paying more attention to the methods which Construction start: Planned opening: Investment volume: Spring 2013 IV Q 2014 oject! New pr Center opping New Sh goszcz! in Byd Galeria Łódzka Łódź Alfa Centrum Gdańsk ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o., ul. Fabryczna 5a, 00-446 Warszawa, Poland Phone +48 22 310 60 00, fax +48 22 310 60 02 www.ece.com 105 170 mln EURO Galeria Krakowska Kraków Galeria Bałtycka Gdańsk Galeria Kaskada Szczecin WHEN A TENANT HAS financial pRoblems Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 106 can identify the early signs of the emerging problem. One of the tools is monitoring the tenants’ turnover through the monthly reports. The data from these documents will identify trends in sales, and compare them to other brands in a segment. Another method of measuring the profitability of a store is the ratio of the rent and the turnover compared to the results of other tenants of a shopping centre. If the rent significantly exceeds the average or increases, then it is worth to pay more attention to the reasons of this situation. Another undesirable financial situation for the owner and a shopping centre is also when a tenant has low turnover, but pays the rent and service charges while still wanting to be in the gallery. Although in this situation the owner receives a regular income, he does not receive additional profits in the form of the turnover rent which can amount to about 4-8 percent. However, sometimes it happens that despite the monitoring of the financial results of tenants, it proves impossible to be protected against delayed payments. Our experience shows that in such situations friendly negotiations work best as they help to find solutions, to end cooperation without too many damages to both parties and to prevent payment delays exceeding the amount of a deposit or banking guarantee that usually amount to a threemonths rent. If a tenant is permanently late with paying the rent, trying to keep him might prove ineffective as it will increase debt even more and thus will have negative impact on both partners. The tenant’s financial problems translate into the merchandising offer being worse or only partial which in turn reduces the number of customers and, consequently, leads to lower turnover. If it turns out that some more tenants in the same part of the shopping centre have experienced the same problems, we could face the so-called snowball effect that results in customers avoiding this particular part of the centre and in lower sales in neighbouring stores. That is why the owners of well-known brands, in order to avoid “unprofitable neighbours”, pay so much attention to who their closest neighbours will be before deciding on a certain location. In case of lack of funds, it will also be difficult to execute penalties and penalty interests defined in the agreement. That is why, in the BNP Paribas Real Estate Polska’s opinion, during the negotiations one has to focus on debt repayment process and on finding a succeeding tenant as fast as possible. Any lengthy discussions are not easy and could be quite unpleasant. It happens that the parties try to blame each other for lack of success. There could be accusations that a shopping centre used to be – or still is – ill-managed, that proper marketing tools are not used and that this results in a lower number of visitors. The other party may argue that the offer or collection missed the target group, and that the brand did not get involved into marketing and promotional activities organized by a centre. Also, the debt payment guarantee, especially when large, could result in another dispute even if parties reach an agreement regarding the amount and schedule of instalments. There are cases when a tenant is forced to use a mortgage on its real estate assets as a guarantee. But it is always worth to reach consensus. If the parties in dispute are not flexible, it can end in a court or with filing a petition in bankruptcy. In such a situation getting delayed payments back will prove extremely difficult, because of the priority of fiscal commitments and commitments toward employees. This kind of a solution is the most unfavourable to both a manager and a tenant. The several bankruptcies of well-known brands in Poland over the last three years that have been mentioned at the beginning of the article could serve as the best example. A tenant’s low turnover also constitutes a problem of a shopping centre’s owner and manager. That is why the parties should cooperate at all stages to make a store generate the highest possible revenue and a centre being visited by the highest possible number of customers. Partnership between the parties translates into mutual benefits and creates possibilities of launching a rescue plan at an early stage. n Krzysztof Kaczmarek, Managing Partner at TPA Horwath, Tax Advisor Maciej Guzek, Tax Manager at TPA Horwath, Tax Advisor T he legal form in which the investment project is implemented is one of the elements that affect the amount of tax charges. The Polish legal system offers a number of solutions in this area – the most popular ones include the limited liability company and the joint stock company. Their popularity does not mean, however, that they are the most effective in terms of taxes. This is why, when planning investments in a shopping centre, it is worth conducting an analysis to find which of the legal forms will provide the investor with the highest tax savings. corporate income tax (or personal income tax), real property tax, and – in certain cases – tax on civil law transactions. Selection of the legal form may only influence the consequences of income taxes, however, it will not result in any reduction of tax encumbrances, as concerns VAT and real property tax. As regards tax on civil law transactions, the legal form may have some importance, however, only in specific situations, when reorganising processes take place; it would therefore seem that this aspect is less important to consider when taking the decision on selection of the project’s legal form. what Can be oPtimised? First, a decision must be taken on what kind of tax charges can be optimised by proper selection of the legal form – the Polish tax system offers dozens of types of taxes (beginning with VAT, through to tonnage tax). Of key importance from the point of view of activities pursued by an investor who develops a shopping centre will be: value added tax, limited liability ComPany The limited liability company (hereinafter: LLC) is frequently selected by entrepreneurs, due on the one hand to its simplicity, and on the other that the liability for the company’s debts is not transferred to shareholders’ assets (the shareholder’s risk is limited to the amount of contributions made to the LLC). Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r when planning investments in shopping centres – next to pure business aspects – tax planning is also important. fiscal charges may have an impact on business effectiveness, cash flow, and finally, the project value for the investor. Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Tax Optimisation Through Selection of a Legal Form of the Company (Investor) S po n s o r z y / S po n s o r s 107 Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 108 TAx OPTIMISATION thRough selection... Despite those advantages it must be said that the LLC is not optimal in terms of taxes. This company is a legal entity, and thus an individual payer of income tax. This results in two-tier taxation of the profit generated by the LLC – income from current operations (e.g. renting space in a shopping centre) is for the first time taxed at the level of the LLC (corporate income tax), and next at shareholder level when the company pays out a dividend. As a result, the actual tax rate applied to profits generated by the LLC and distributed to a shareholder is at the level of some 34.4 per cent. This is a high charge, particularly if alternative legal forms that the investor may choose are considered. To look at the bigger picture, it must be noted that two-tier taxation in the case of an LLC needn’t necessarily apply. The Polish tax system offers the so-called participation exemption, which means that tax exemption may be applied to paid out dividends. The exemption conditions are the following: - an entity that receives a dividend must hold at least a 10 per cent shareholding in the company that pays out the dividend; - such shareholding should continue for a minimum of 2 years (a two-year period may expire just after dividend payment); - a dividend recipient is a company that has its registered seat in Poland or another EU Member State or in the EEA. If investments in shopping centres are made by a group that establishes a separate special purpose LLC for each project (e.g. for each of the shopping centres), double taxation of the profit generated by the project LLC and distributed to a shareholder will not occur. Such a structure (numerous special purpose companies) also allows tax risk to be diversified – undoubtedly, removing an investor from responsibility for the company’s tax liabilities is an advantage of the LLC (for example, if the LLC that carries out a shopping centre construction project erroneously settles taxes, and therefore has tax arrears, the investor will not be affected by any liability for such arrears). On the other hand, a structure based on numerous special purpose companies may be ineffective in a situation whereby some of the projects generate losses, and some generate profits. In principle, any tax losses may only be settled by the LLC that has disclosed them. Thus, if two project companies in a given group have generated tax losses of PLN 100,000, and another two – generated income of PLN 100,000, then from the point of view of the group, tax encumbrances would amount to PLN 38,000 (two “income earning” companies would pay tax of PLN 19,000 each), though, if the taxable income of all companies were consolidated, tax would amount to zero. Having reviewed the major advantages and disadvantages of the LLC, let us consider competitive legal form against such background. joint-stoCK ComPany Though there are many differences between the joint-stock company and the LLC that relate to the way in which both companies operate, in terms of taxes the joint-stock company does not differ significantly from the LLC – since it is also a legal entity, it is subject to similar taxation. Thus, selection of the joint-stock company as a legal form of investing in shopping centres will not be reasonable in terms of taxation – it may, however, have business reasons (e.g. intent to raise capital through the stock exchange, easier trading in shares than in interests, etc.). PaRtneRshiPs – limited PaRtneRshiP and limited joint-stoCK PaRtneRshiP It is a different situation with the next two types of companies that are worthy of consideration from the investor’s point of view – the limited partnership (hereinafter: LP) and the limited joint-stock partnership (hereinafter: LJSP). This is because both the LP and the LJSP are not legal entities, but so-called partnerships without corporate existence. limited PaRtneRshiP There are two categories of partners in the limited partnership (this legal form has been growing in popularity for some time in Poland) – a general partner (who is responsible for the company’s liabilities with all their assets) and a limited partner (whose responsibility for the company’s liabilities is similar to that of a shareholder in an LLC). To limit the responsibility, it is a common practice to use a structure in which an “empty” LLC is a general partner, whereas the actual owner acts as a limited partner that holds 99 per cent in profits and losses of such company. The limited partnership is characterised by its so-called tax transparency – which means that the entity as such is not an income tax payer. It is the partners who are taxed. When the LP generates income (e.g. that due under rent of space in a shopping centre), such income is immediately recognised as that of the partners of such company (in such proportion as they participate in profits and losses of the LP), and it is taxed at this level. Consequently, profit distribution of the LP to partners does not result in the necessity to pay income tax. In other words, where there is dividend tax in case of the LLC, in the LP it will not occur at all – taxation of the profit generated by the LP is always one-tier. Another benefit that is derived from using this legal form relates to the possibility of settling losses. If, for business reasons, investments into commercial property are made in such a way that there will be a separate project company established for each project, but an LP rather than an LLC, then income and losses of all such companies will be combined at the partner-investor level. Thus, there will be no effect as described in the case of the LLC – if two shopping centres generate profits of PLN 100,000, and two others generate losses of the same amount, there will be no income tax. Another benefit that the LP may offer is lack of taxation of cash received when such company is wound up. If a project LP builds a shopping centre that is then sold off, after which the project com- limited joint-stoCK PaRtneRshiP Much bigger benefits can be obtained when a limited joint-stock partnership has been selected as a legal form. It is a hybrid structure that combines both features of a limited partnership and a joint-stock company – there are two categories of partners: the general partner (a partner who is responsible with his all assets) and shareholders (entities that are not responsible for the company’s liabilities). To limit the risk the most frequently used structure is the one in which an “empty” LLC is a general partner (having a minimum shareholding in profits generated by the LJSP), with the majority of profits being attributable to the shareholder (who is not responsible in any way for the company’s liabilities). Like the LP, the LJSP is not a legal entity; therefore it does not pay income tax. This means that taxation, as in case of the LP, should occur at the level of partners (i.e. shareholders). However, due to the lack of explicit regulations in that respect, the issue of taxing shareholders of the LJSP has until recently raised a number of doubts. At the beginning of the year, these doubts were resolved by the Supreme Administrative Court (resolution of 16 January 2012). This resolution is commonly held to be breakthrough – the said resolution provides that a shareholder pays income tax only when the Close-end investment fund The last of the legal forms that are worth considering is the structure of a close-end investment fund (hereinafter: CEIF). Like the LLC and the joint-stock company, it is a legal entity, however, the rules of its operations materially differ from the rules that govern operations of companies. Investment funds are units that have been set up under the provisions of a specific act of law, for a strict purpose. The act permits existence of both closed-end and open investment funds; however, from the point of view of investing into commercial property (e.g. shopping centres) only CEIFs deserve the merits of attention. The key feature of investment funds is that they use a subjective exemption from income tax in Poland – which means that each income derived by a fund is tax exempt. Theoretically, the CEIF form may be used for any type of operations and it would be exempt from income tax – however, such selection is not allowed by regime regulations governing operations of funds (this structure may not be used for tax optimisation, e.g. for manufacturing or trading businesses). What is important is that this constraint is not an issue in case of entities investing in commercial property (thus including shopping centres) – the Investment Funds Act allows a situation whereby a CEIF is an owner of real property (e.g. a shopping centre) – then any profits, e.g. derived from renting space in that shopping centre or even from the sale of such centre, will be tax exempt. It must, however, be remembered that current income will not be subject to taxation; but if income generated by a CEIF is distributed to an investor, taxation will occur (at the tax rate of 19 per cent). S po n s o r z y / S po n s o r s profit generated by the LJSP is distributed. This means that during the year income generated by LJSP attributable to shareholders is not taxed at all – because taxation at the level of the company is not possible. Moreover, such reasoning leads to a conclusion that if the profit generated by the LJSP is not distributed among the shareholders, but, for example, is retained in the company, taxation will then not occur at all. In other words, such structure in its extreme case – if there is no profit distribution to the shareholders – provides for almost complete removal of taxing current operation income with income tax. Such solution is clearly attractive for entities that invest in commercial property. Next to taxation of income from current operations, it also allows optimising taxation of income from the sale of assets, e.g. a shopping centre (when the LJSP sells property owned by it). In our opinion, by choosing this option, the possibility of regulation amendments in the near future should nonetheless be considered – the described solution stems from a judgement issued by an administrative court, and not directly from the regulations of law, it thus hard to speculate that a Polish legislator would tolerate for some longer period the existence of a solution that permits the removal of taxation with income tax. The benefits derived from using the LJSP may thus turn out to be short-lived. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r pany is wound up, the transfer of cash to partners following such winding-up will not be taxed in Poland at all. Also, the lack of necessity in determining the percentage of profit sharing in the company in proportion to the shareholding is a very interesting feature of limited partnerships – the regulations allow stipulating that issue freely, and a partner who has contributed only 5 per cent of all contributions paid to the LP, may share in the profits of this company at the level of, say, 15 per cent. It should be clearly stressed that determining a share in the profits and losses of the LP itself not in proportion to the contributions does not constitute income in the light of Polish regulations governing income tax (this view is commonly accepted by the tax authorities). This instrument may be useful when, for example, an investment into a shopping centre is carried out by several business partners, one of whom, despite not having sufficiently large capital, has other assets that are important from a business point of view (e.g. relations, close ties to prospective business partners, experience, and specific expertise, etc.). In this case, such partner may obtain a shareholding in the LP that is higher than his contribution. As concerns protection against tax risk, the LP provides the limited partner with protection that is comparable to that in case of the LLC, with one important difference – though the limited partner, in principle, is not liable for the company’s debts (including also tax debts), he may be held liable for arrears in income tax – since these are his arrears (as mentioned above, the LP is not a taxpayer of income taxes at all). 109 Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs TAx OPTIMISATION thRough selection... Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 110 TAx OPTIMISATION thRough selection... The CEIF may therefore be an interesting solution when we intend to reinvest profits. However, if the profits generated by a shopping centre are to be allocated to the investor, the CEIF differs from the limited partnership only in that the moment of taxation is deferred. Apart from the above-mentioned advantages, the structure using the CEIF also has disadvantages – basic ones involving the huge formalities relating to setting up and operating CEIFs and the high costs of setting up and operating such a structure. Therefore, such a solution pays off only in projects of larger size. how to PRoCeed when the seleCted legal foRm is not oPtimal In practice, it happens that at the initial stage of carrying out an investment project in commercial real property the issue of tax optimisation is omitted. The investor’s initial selection does not exclude the possibility of using a better legal form in terms of taxation in the future. It is, however, necessary to undertake relevant reorganisation measures. It is a relatively simple task to transform the LLC into an LP or LJSP (or vice versa, transforming a partnership into an LLC or a joint-stock company). Such transformation takes place under provisions of the Code of Commercial Companies and, in principle, is tax neutral (with the exception of a situation whereby the limited liability company/jointstock company transformed into a partnership has undistributed profit – in the latter case taxation with income tax may occur). The basic disadvantage of such reorganisation is time, since the procedure will take as a minimum several months. A change of legal form from a commercial company into a CEIF will be harder, though not impossible – such a procedure will require numerous steps and detailed planning of all the legal and tax aspects of such reorganisation. summaRy As this paper shows, the proper selection of legal form is an issue of primary importance and may have a far-reaching impact on taxation of income generated by a shopping centre. Besides the solutions that have been presented in this paper, the investor will also have a choice of other more complex options, which, due to space constraints, have not been presented here. It must be remembered that there is no single, universal method that could be applied in each case; whether a specific legal form is tax optimal or not depends on the investor’s specific plans, thus, the choice of a relevant legal form should be preceded by an in-depth analysis. n 111 We spoke a year ago, when we were preparing the materials to the previous issue of the ‘Almanac’. Today I would like to ask you, what, in your opinion, has changed in the industry? Was it a good year for the shopping centre market? anna szmeja-Kroplewska: I believe it was a good year for the industry which is in the stable growth period. Research conducted by a group of experts being a part of PRCH Retail Research Forum shows that within the nearest 2-3 years, year to year, from 500,000 to 600,000 sqm of new retail space should be delivered to the market, out of which almost 40 percent in cities with under 100,000 inhabitants. For a few years, we have been observing a steady tendency of modern retail space entering smaller cities, which means levelling of the life standard and access to their offer available to people all over the country. But the potential of smaller cities will deplete one day – are we going to observe the comeback of developers to large urban agglomerations? I think that a single modern and multifunctional retail scheme in a small city is completely justified, whereas all that follow bear a huge risk for the investor, managers, tenants and the city itself alike. From my perspective, the crucial phase, which is often neglected, is that concerning the evaluation of the location’s potential and the market research. The latter are a mine of information about how to minimise the risk of mistakes and what format of a shopping centre to develop in a given city. Nowadays, it is also a good idea to reach for modern technologies, which, despite being an eccentric whim at the first sight, open up new horizons and are a fantastic source of inspiration on a closer acquaintance. Does it mean that retail parks are a better solution for smaller towns? There is not a good answer to that question – everything depends on the needs of the given market and results of its analysis. Every town and every city have their specificity and there is no pattern or algorithm which, after applying to the map of a city would tell as whether we should construct a retail park, a shopping centre or a convenience centre there. Regarding the PRCH Retail Research Forum report – my attention was drawn particularly to the distribution of retail space formats across Poland. Outlet centres here constitute merely one percent. Is there a chance these proportions will change? I don’t think it is very probable. According to market analyses, only two or three outlet centres will be delivered to the Polish market. The need to maintain a high pace and dynamics of supplying the shops in outlet centres is an obstacle to the development of further ones. Retail chains in Poland do not have so big surplus of products which could be delivered to such retail schemes. Is there a talk about the crisis in the industry? Continuously, for several years. Echoes of the crisis and its effects have been accompanying us since the second half of 2007. The companies which were founded in or do their business in Spain, Portugal or Greece are still looking for ways to catch the wind in their sails. And now, due to the problems in the euro zone – do some tenants and developers, who derive from the countries engulfed by the crisis, approach the Polish market more carefully? Together with the coming of the first wave of the crisis, we urged to rationalise decision-making processes. And, in my opinion, it happened. The Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Anna Szmeja-Kroplewska, General Manager PRCH Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs we talk to anna szmeja-KRoPlewsKa, general director of Polish Council of shopping Centres (PRCh) about the perspectives of development of the Polish market of shopping centres and about investing and making rational decisions in business. S po n s o r z y / S po n s o r s Let’s invest wisely Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 112 LET’S INvEST wisely business process, be it on the investment market or in retail chains, was extended by the element of analysis and research. However, it was extended to such extend that today we are dealing with a significant slowdown in making any decisions. When we analyse how long the process of signing a lease agreement takes, and often it takes 6-8 months, we are tempted to remind that both shopping centres and retail chains are sectors subject to constant changes and it is the dynamics that should determine it. In this context I would like to ask about the market in Poznan – you mentioned rational decisions. Poznan may already boast quite high saturation and new large retail schemes are going to be delivered there in the next few years; they will certainly compete with each other... Looking at the retail space density and the space availability ratios, one may say, a bit ironic, that consumers will have a very wide selection of offers in the capital of Wielkopolska. What will be crucial for the managers of those assets is the ability to select and mix their offer, retail elements and added value. The centres which gain the hearts and minds of customers will win. Does it mean that shopping centres will evolve in the direction of multifunctional facilities, such as Blue City, Sfera or Plac Unii? I hope that centres and retail chains will evolve so as to meet the conscious and unconscious needs of customers. A year ago we spoke about the impact of the Internet on the traditional retail - did anything change in the meantime? E-commerce is developing constantly, as can be seen especially in the electronics sector – most of the chains that sell computer equipment or household appliances that I am familiar with are facing problems in traditional shop formats and observe growth in on-line stores. Newer and newer fashion companies are creating alternative distribution channels on the Internet. When talking about e-commerce it is worth mentioning new technologies. The companies that ignore them will face serious perturbation in the longer perspective. If you had such a possibility, what would you change in Polish shopping centres? I would pay special attention to public space and those elements that create positive shopping experience: organisation of walkways, toilets, lifts and car parks, signage, temperature, lighting, smell and sound, which I am convinced will be the factors determining whether a shopping centre or a chain achieve success in the future. Shopping centres and urban tissue – recently I have met the opinion that schemes such as Arkadia or Złote Tarasy should be placed not in the centre but at the outskirts of the city... I do not agree with that view. I believe that these centres constitute important elements of the centre of Warsaw. It is possible to imagine that a city and a developer in France or England together would create a consistent and cohesive urban tissue on the basis of these projects; however, in Polish conditions there are the projects that are the TOP of the list of centres in Poland. Office developers in Poland generally do not develop their projects without ecological certificates. In the shopping centre industry still not many decides to do so. Is it possible that this will change in the nearest years? Do tenants expect this type of solutions? There are retail chains with high social and ecological awareness, yet still they constitute a small group. Quite often, green or ecological aspects are watched not from the business economics perspective but from the image point of view – and that is a huge mistake. I think that if there is a need for any education, it is in that very scope. According to research, at the level of an investment, ecological certification is more expensive - by around 1020 percent. However, over the years of functioning of a building these expenses are covered owing to i.a. energy saving or decreased utility consumption, prices of which grow constantly. Certainly it is a more expensive solution at first, but in the long run it is also a more profitable one. When we look at the model of operations of developers in the Polish market, the majority of companies constructs centres only to sell them, therefore increasing the investment costs of the product has no justification. Even more so since the market is not expecting it. Only when there will be greater demand for green centres on the part of buyers, developers decide on such investments. How, in your opinion, will the Polish market of shopping centres look in two-three years time; can we expect any fundamental changes or will it be a period of a slow growth or maybe of a decline? It all depends on how Poland will look against the European background. Despite the menace of crisis, we have some advantages, namely flexible economy, relatively low debt and membership in the EU. Is it enough? I don’t know. Retail as such is not just shopping centres; it must adapt to the situation on the market. It should adapt, because consumers’ habits do change, similarly to means of communication with the client and of getting to him. The perspectives for development are promising enough to look into the future with optimism. In 2011, 30 new retail chains entered Poland; I don’t know if this tendency is going to remain at that level in the nearest years, but seeing the interest of tenants at the MAPIC fair I am an optimist. We are still an attractive market and in the perspective of the nearest years our centres will get more and more interesting. n Convenience centres lead the market as a result of the crisis while other segments of the property market are somewhat short of breath, retail continues to develop dynamically with an increasing number of schemes being implemented every month. however, it is not the large shopping galleries to which we are now accustomed that have become an investment sensation, but rather facilities of the convenience variety, namely neighbourhood shopping centres. S po n s o r z y / S po n s o r s 113 quiCK and Convenient However, discount stores are not to be confused with neighbourhood shopping centres whose offer is much more complex. Nevertheless, in both instances the format is not a complicated one. The advantage of the convenience shopping centre is its simple formula: close proximity to customers, everyday use products, relatively cheap, quick and convenient. This appealed to shoppers who grew tired of large-scale shopping facilities where they felt too much time is wasted, but who have not yet taken a liking to discount stores. A model shopping centre of this variety should be located close to potential customers and offer essential goods and services, as well as stock impulse products, in this instance defined as goods sold in modern stores at a favourable price. The target group for a neighbourhood shopping centre is clearly identified, i.e. customers living within easy walking distance or preferably no more than three public transport stops away. Facilities of this type are not large, as gone are the days when neighbourhood shopping centres consisted of tens of thousands of square meters. The facilities developed nowadays usually range between 3,000 and 8,000 sq m. They are cheaper to construct and the risk related to commercialisation is lower, with access to external financing also considered an important factor. Banks are much more willing to become involved in smaller schemes, and there are cases of several such developments being financed by a single bank within a very short period of time. At the turn of 2011 and 2012, Deutsche Bank provided financing for developments such as CH Józefosław in Piaseczno, Dekada Skierniewice and Karuzela Park in Biskupiec. a Paved Path The precursor of this type of a shopping centre was Skwery Handlowe, constructed by the Norwe- Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs A s if in defiance to the prevailing trends, the development of this particular segment owes its dynamism to the economic slowdown with which we have been faced with over the past few years. The number of large shopping galleries in Warsaw has not increased since the opening of Złote Tarasy in 2007. Admittedly, developers in other large cities have made investments into this particular format, however the majority of companies have set out to conquer the medium-sized ones. The result of which has been several fantastic debuts, but on the other hand quite a few schemes have been suspended. However, there was one segment that continued to surprise with its dynamism. Following 2008, discount stores were seen to be coping rather well and their success pointed investors in the direction of areas where good returns could be made, even during a crisis. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Anna Staniszewska, Director, Consultancy and Research, DTZ CONvENIENCE CENTRES LEAd the maRket as... Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r S po n s o r z y / S po n s o r s 114 gian developer RECE Group, who currently manages 11 such facilities. Further investments include the Dekada shopping centre chain, with five of them now in operation. Last year saw the successful debut of the Czerwona Torebka concept, and further players continue to appear on the market, including developers whose forte so far have been office and residential developments, i.e. Capital Park with its Vis a Vis schemes and Ghelamco with its plans to develop similar schemes in Łomianki, amongst others. Elbfonds would like to follow in the successful footsteps of its predecessors with Centrum Józefosław in Piaseczno constructed in 2011 and its expansion plans for, among others, Władysławowo near Ciechanów, Janów Lubelski, Kutno, Myślibórz and Piekary Śląskie. The success of development companies already present on the market often encourages investors to expand into new operations where these types of properties are concerned, e.g. Czerwona Torebka, the owner of which previously developed the Żabka and Biedronka retail brands. The Belgian company Ghelamco, one of the largest office developers in Poland, intends to follow suit and use a number of plots it owns near Warsaw to construct shopping facilities of ca. 10,000 sq m, which are to be an alternative to large-scale shopping centres. The abovementioned developer also promises expansion plans in the future. Furthermore, individual investments into schemes that lead to greater dispersion within this particular market segment should also be mentioned. One of the first modern neighbourhood shopping centres was the Warsaw based Galeria Skorosze opened as early as 2007. Given today’s standard, it is a large facility of over 13,000 sq m, however it bears the hallmarks of a convenience scheme. Further examples include Dom Handlowy Maxim in Legionowo, Galeria Mrówka in Ciechanów, Centrum Handlowe Familia in Gdańsk, Centrum Handlowe Max in Tarnów and Galeria Stokrotka in Mława. at the lead It is becoming clear even now that there is a small group of companies at the forefront that are becoming leaders within this market segment, however it would be difficult to imagine a repeat of the warehousing market situation where the lion’s share of properties is owned by only a few companies. Due to high geographical dispersion, there are many local players participating in the convenience segment that have the advantage of better knowledge of local realities with regard to both the market and administration. However, they lack the potential and experience of larger companies, which nevertheless does not mean that such smaller-scale schemes cannot be successful. 3 x loCation Irrespective of whether the investor is a large or small company and despite the fact that the facility itself is not as complicated as a large shopping gallery, either from a technical or complex management perspective, the construction of a convenience shopping centre should be thought through to the smallest detail. First and foremost, the needs and wealth of the local population as well as potential competitors should be identified. For example it does not make sense to place an expensive deli store in a building located in an area where the majority of residents have earnings equal to the national average level, for the main tenant would not be able to fully utilize its retail potential and what is more, such an “anchor” could adversely affect the turnover of the smaller tenants. As is the case with all property, the key issue is the choice of location. It cannot be accidental and its selection should be preceded by thorough economic and demographic research. investors are waiting for. Neighbourhood shopping centres are proving to be an attractive product to include in a portfolio, providing stable income, and turning out to be relatively easy and inexpensive to manage. This might entice opportunistic or private equity investors seeking attractive ways to invest capital and expecting decent income from leases. There are already willing investors waiting to go shopping; one of them being the English Bywater Properties, which has recently notified of its intention to purchase a few local convenience shopping centres. The investor has several such properties in its sights, out of which three or four should be purchased this year. In general, we should expect more purchases this year, a result of the fact that the market is finally coming back to life following a few years of not being able to catch its breath. There was significant improvement seen as early as Q1 of 2012, with the rest of the year promising to be just as enthralling. a good PRoduCt foR the PoRtfolio The convenience shopping format is already working out, not only as a shopping base for large neighbourhoods within great agglomerations, but also as the key shopping destination in smaller cities. Therefore, it is in these two directions that this market segment will most probably go, despite the fact that the initial fascination with the new type of shopping facilities is slowly passing and the market is solidifying. This in turn means that it will become increasingly more difficult to enter. On the other hand however, this indicates that the market is becoming mature, which in turn is what institutional OTHER EXAMPLES Centrum Skorosze, Warsaw Galeria pod Dębami, Warsaw DH Maxim, Legionowo Galeria Mrówka, Ciechanów Centrum Handlowe Familia, Gdańsk Centrum Handlowe Max, Tarnów Galeria Stokrotka, Mława OK. Centrum Strzegom Dom Handlowy Puchatek, Kielce Galeria Konstantynów, Konstantynów Łódzki Galeria Oławska, Oława S po n s o r z y / S po n s o r s This is where large players have the advantage, particularly those that have long ago invested in land parcels in key locations. Similar to other property investments, the cost of land constitutes the lion’s share of investment outlays, and it is the large companies that choose specific locations with the help of internal or external research teams. This is why, to a greater extent, it was the larger companies that have played a significant role in promoting this particular retail format. This paved path can now be followed by local players, particularly in cities with smaller population numbers, e.g. between 20,000 and 50,000 residents. Some developers make the decision to use the presence of an already existing shopping centre or retail park and try and win over the customers. As a rule however, convenience shopping centres are not in competition with large shopping galleries, with the latter being used for larger-scale and more complex shopping which additionally present a relatively comprehensive entertainment offer. 115 Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r CONvENIENCE CENTRES LEAd The maRket as... Largest players within the convenience segment and their estimated market share Skwer Handlowy Developer Rece Poland Cities Examples of tenants Area (sq m) 11 Bydgoszcz, Gdańsk, Głogów, Grudziądz, Inowrocław (2), Łódź, Kalisz, Piotrków Trybunalski, Słupsk, Toruń Piotr i Paweł, Tesco, Polomarket, Biuro Podróży, My Travel, Apteka Dbam o Zdrowie, Bielizna, Biedronka, Pepco, Admirał, Apteka Krzemowa, Plastuś, In Medio, sklep zoologiczny Asik, N-But, Top Fashion, Rossmann, Boti, Partner, AGD, Mediq, Ambra 2 000 – 3 000 Bytom, Czerwionka-Leszczyny, Dębica, Szczecin, Pepco, Olewnik, Kropka, Fortuna, Słupca, Słupsk, Tomaszów Małpka, Express Mazowiecki, Świebodzice, Żory Czerwona Torebka S.A. 9 Elbfonds 2 Piaseczno, Józefosław Dekada Dekada Realty 5 Sieradz, Skierniewice, Żyrardów, Myślenice, Olsztyn Vis a vis Capital Park 1 Czerwona Torebka Radom Number of planned shopping centres No data available 1400 – 5 300 71 Piotr i Paweł, Pepco, Rossmann, CCC. 2 000 – 6 000 No data available Tesco, Polo Market, Rossmann, Empik, CCC, Pepco, Deichmann, Euro RTV AGD, H&M, C&A, Centro, Hebe, Textil Market 3 000 – 10 000 7 Tesco, Smyk, Empik, Rossmann, Ruch, Pepco, BNP Paribas, Apteka APS, Pralnia Techno Dry 3 666 No data available Cities Brak danych First opening: 2001 Białogard, Braniewo, Bydgoszcz, Chorzów, Gdynia, Gorzów Wlkp., Gryfice, Kraków, Komorniki, Kutno, Legnica, Lubań, Malbork, Nowa Sól, Opole, Piaseczno, Ostrów, Wielkopolski, Pisz, Poznań, Zielona Góra, Łódź, Łęczna, Żary, Polkowice, June 2011 Pszczyna, Ruda Śląska, Sosnowiec, Szczecin, Szczytno, Szczecinek, Tarnowskie Góry, Tczew, Tuchola, Tychy, Wałbrzych, Warszawa, Wałcz, Wodzisław Śląski, Zabrze, Zambrów Kutno, Poznań, Żyrardów, Ciechanów, Częstochowa, Jaworzno 2011 Kraków, Malbork, Rypin, Nowy Targ, Grójec, Łowicz, Sanok 2007 Łódź (7 000 sq m) November 2011 Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Chain name Number of existing convenience shopping centres S po n s o r z y / S po n s o r s 116 “Non-commercial” value of a shopping centre due to the growth of purchasing power, consumers are now able to allocate an ever increasing portion of their income to goods and services other than foodstuffs and spend more and more on entertainment, causing the need for the retail market to adapt to consumer’s needs. Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Ewa Derlatka-Chilewicz, Associate Director, Consulting & Research Team, DTZ T he above is verified by Central Statistical Office (GUS) data which shows that the proportional share of recreation and culture, as well as restaurant and hotel categories in total expenditure of households rose from 8.3% in 2003 to 10.4% in 2010. Over the past 14 to 15 years, the modern retail market in Poland has undergone a phase of extremely dynamic development, from stand-alone stores such as the so-called department stores, through to hypermarkets with increasingly larger adjoining shopping galleries, to inner-city shopping centres, where the food store operator’s share is decreasing against boutiques in the shopping gallery and the increasingly popular entertainment sector. As the market has developed and customers’ expectations regarding shopping centres have evolved, developers have begun investing in additional attractions such as cinemas, extended food and beverage outlets (food court), bowling alleys and pool table areas. The share of space dedicated to entertainment (excluding restaurants and food courts) in shopping centres in the largest agglomerations rose from 1% in 1999 to 5% as of today. One of the first shopping centres on the Warsaw, and indeed Polish market, to incorporate an entertainment area was the Promenada Shopping Centre, launched in 1996. The facility, expanded in 1999, includes a 13 screen Cinema City with 2,874 seats, as well as the Las Vegas Entertainment Centre which includes a bowling alley. Currently, following further expansion, the facility now accommodates the Kubuś Children’s Play Centre and a year-round indoor ice rink. The growing importance of the entertainment function, at one time represented primarily by cinema chains, has led to an increase in developers’ interest to place cinemas within shopping centres. Between 2002 and 2003, multi-screen cinemas (such as Galeria Mokotów, Centrum Janki and Centrum Targówek) appeared in existing facilities as a result of expansion and a change in the layout of existing space. Around the same time, the entertainment market has been enriched by the unique format of the complex ‘Fantasy Park’ entertainment centre which operates within one unit leased in a shopping centre. The first of these parks were launched in Kraków and Ruda Śląska in the Plaza centres, with subsequent ones constructed in the Plaza centres in the remaining larger cities including Warsaw, Poznań, Lublin and Toruń. Since 2010, new centres have been incorporated in other shopping centres including Mazovia in Płock and Agora in Bytom. Large facilities with tens of thousands of square meters of leasable space with a wide retail, service, entertainment and culture offer have been appearing on the Polish market since 2002. They represent a shopping destination where, if willing, customers are able to spend their entire day. The first such facility was the Wola Park shopping centre in Warsaw, where a multiplex, gym and the Kamelot games arcade were located on an area of 73,000 sq m. Subsequent facilities of this type include Arkadia and Blue City in Warsaw, Manufaktura in Łódź and S po n s o r z y / S po n s o r s offers customers an interesting way to spend their free time at low cost and is not in competition for the customers’ money with tenants from the retail sector. Furthermore, the majority of tenants from the entertainment sector operate in large areas, and thus lower achievable turnover per 1 sq m translates directly into lower rent-paying capability. For entertainment to fulfil its function, it has to be adapted to customers’ needs arising from their wealth, age and habits. Different functions satisfy different needs and thus cafés enable one to meet their friends and hold business talks, cinemas and bowling alleys offer various entertainment, climbing walls and fitness clubs provide recreation, and beauty parlours and SPAs allow for a moment of relaxation. Playrooms and theme exhibitions meet the needs of the youngest customers and enable their parents to enjoy the centre’s offer to a greater extent. An important issue and a factor for success in the case of entertainment units is often their design, which portrays to the customer the impression of entering a foreign world, not associated with a typical shopping centre. To achieve this, the fit-out costs are extremely high, and chain operators expect investors to participate in the fit-out of their units. Why then is it worth investing in entertainment, when the income derived from it is less attractive and the fit-out costs are high? The implied goal of development of the entertainment function is to increase a shopping centre’s attractiveness and to extend the amount of time spent by customers at the facility, which in turn should translate into higher financial turnover from the retail sector. In reality, it is expected that this particular type of attractions will draw new customers and lead to a reversal of the natural decreasing trend with regard to time spent in a shopping centre. A skilfully incorporated entertainment offer is also a strategic marketing tool. Another argument is the creation of a unique feel of a given place and experience, which is of increasing importance in an era of on-line trade and purchasing becoming direct competition for traditional stores. A retail and entertainment facility offers an experience that is not available in the virtual world and presents an additional incentive to leave the house. There is still room for new forms of entertainment in Poland. What is on offer in foreign shopping centres surpasses the standards known to Polish shoppers, with numerous attractions for the entire family at the customers’ disposal, such as rollercoaster amusement parks, water parks with covered swimming pools, ice rinks, mini golf courses, shooting ranges, rope parks, oceanariums, educational theme parks, casinos, theatres and even artificial skiing slopes and hockey rinks in Dubai and the Philippines. Some of these spectacular entertainment ventures are transferred onto Polish territory in a restricted form, e.g. ice rinks (Promenada in Warsaw), mini golf courses (temporary units in Manufaktura in Łódź and in Magnolia Park in Wrocław), casinos (Janki in Warsaw), aquariums (Arkady/Sky Tower in Wrocław) and terrariums (Pogoria in Dąbrowa Górnicza). n Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Stary Browar in Poznań. The shift in the leisure-time model to a more active one gave rise to the appearance in shopping centres of fitness clubs, and since 2007, there has been a rapid development in the children’s playground and crèche sector. Moreover, in many cities, shopping centres have become local entertainment centres frequently playing an added social and cultural function, thus taking over the role of inner-city promenades. They provide one facility where people can meet in restaurants, do their shopping and enjoy other forms of entertainment. This was the case in Łódź, where other than the popular multiplex, Manufaktura houses a roller skating arena, a bowling alley, an artificial climbing wall, as well as a fitness club and a skate park. Additionally, an art museum branch, the Experymentarium discovery centre and the International Centre for the Promotion of Fashion are all located within Manufaktura. The Manufaktura market place has also filled the void left by the absence of such places in the city centre. In smaller cities, where access to entertainment used to be limited, shopping centres incorporating cinemas and restaurants are frequently the principal destination for entertainment-thirsty customers. The complex entertainment centre format also works well where the competition for such places in larger cities is the Old Town and city centre offering clubs, restaurants, bars, dance clubs and smaller, more intimate cinemas. The economic slowdown has had an effect on the supply of modern retail space, and following a period of intensive growth exceeding 800,000 sq m in 2010, new supply levels were lower by nearly 300,000 sq m. The economic crisis phantom restricted the size of facilities constructed and limited the volume of risky and expensive ideas. From the landlord’s point of view, the key role played by entertainment is to extend the amount of time spent by customers in the facility. A shopping centre forms a place where the boundaries become blurred between the purchasing of indispensable products and shopping as a form of leisure. Therefore, customers subconsciously expect variety and widely interpreted entertainment including interesting marketing events, concerts, performances, lotteries organised in suitably arranged spaces within the centre, as well as access to cinemas, ice rinks, go-karting tracks, etc. Entertainment is a specific element that marks out a given facility on the map amongst other shopping centres, increasing its attractiveness in the customers’ eyes. This is particularly important on the Polish market, where the retail tenants’ offer is relatively limited and repeatable. An investor should identify and understand the added value to be provided by the introduction of entertainment elements. This again is crucial considering the fact that the direct income from the rental of entertainment space is lower than income derived from typical retail space. Lower rent rates for entertainment space have a simple reason related to the profitability of the entertainment sector itself within shopping centres. The optimum tenant from the entertainment sector 117 Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs “NON-COMMERCIAL” value of a shopping centRe S po n s o r z y / S po n s o r s 118 How to find savings in service charges? service charges are one of the most controversial items on the invoice that all tenants are required to pay when cooperating with shopping centres. it is a frequent hotspot in the relations between a tenant and a manager. tenants want to know what exactly they pay for, and complain about the lack of transparency in fees. Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r Antoni Krzątała, Head of Property Management, CEO BNP Paribas Real Estate Poland Cezary Majkowski, Property Maintenance Director, BNP Paribas Real Estate Poland A fter the financial crisis more and more tenants are seeking savings related to the fixed costs of functioning of commercial buildings. One way to optimize the expenditures can be to examine the rates of service charges related to rental of a property. what is in the seRviCe ChaRges and what should not be? In the opinion of BNP Paribas Real Estate Polska, the service charges should contain only positions related to the daily operations of a building in order to maintain the standard it had when signing the lease. The scope of service charges including the costs of the agreement and fees is usually specified in one of the chapters of the agreement or constitutes an attachment to it. Taking care of their interest tenants should ensure that all points are listed clearly and in a precise manner, as it will reduce the likelihood of divergent interpretations. In practice, all kinds of charges should be clearly specified, e.g. the cost of energy used in common parts, heating or cleaning and security services. Except from the costs related to the current operations and utilities consumption, service charges also include the administrative fees and government and public agency charges such as property taxes or perpetual lease. Service charges should definitely not include costs related to modernization of a building. For instance, if the manager intends to install air conditioning, in this situation he should not expect the tenants to finance the equipment, even if it will result with a higher footfall in the shopping centre. Similarly, the cost of reconstruction should be only paid by a property owner. The expenses related to repainting the walls could be included in service charges, because they are associated to maintaining the building in a proper condition. Not every tenant has the same impact on the cost borne by a shopping centre; therefore, the criteria of sharing costs may raise doubts. Most often these concern the relation between the food court tenants and others brands. Food court tenants can be seen by others as more burdensome and contributing to higher fees, because the food court surfaces require cleaning more often while some devices work exclusively for their needs. In fact, specialist kitchen appliances have meters installed and their operating costs are paid individually by those tenants. On the other hand, the cleaning service rates apply to providing service to an entire centre. Sometimes, the service charges division depends on the bargaining power - a key tenant has lower fees, while tenants renting lower surfaces pay more. Major tenants often pay a fixed rate for the floorage used. Others pay proportionally to area they how to oPtimize exPenses? The experience of BNP Paribas Real Estate Poland shows that more often the cause of conflicts between tenants and managers is the amount of incurred payments rather than their scope. When the rates related to operations of a shopping centre seem too high, the first step should be to analyze their prices. One may start from checking the current price lists of the providers, as their service rates or range might have changed best PRaCtiCes Tenants are willing and entitled to know what afsince the signing of an agreement. The next step should be to compare a current offer to proposfects the amount of charges that they incur. Therefore, BNP Paribas Real Estate Poland recommends als of competition. When seeking savings among its customers including in lease agreements proviservice providers, examine energy suppliers, telecommunication services and sions that ensure transparency, cleaning services. In the case of fairness and mutual trust of both Klif shopping centres managed sides. In order to achieve that, one by BNP Paribas Real Estate Poof our solutions is to enable tenland, all contractors are chosen ants the access to all books and by tender. Not every tenant documents relating to the cost of In a long perspective, savings has the same service charges at every stage of can come from replacing current cooperation. Using this provision impact on the not only provides sense of confiequipment with more ecologically cost borne by dence and calmness among the friendly or less energy intensive. a shopping centre; tenants, but also brings benefits Such investments will quickly result in lower maintenance costs. therefore, to managers. Our experience inLarge parts of operating costs thecriteria dicates that a tenant who was proare constituted by energy prices of sharing costs may vided the insight into the agreethat are constantly growing. One ments signed by and between the raise doubts. owner and the service providers of its components is the rate for the electric energy ordered by a and the full transparency in terms centre. For exceeding the cap, heavy penalties of fees incurred within service charges, very rarely are imposed. In the case of Klif and Wola Park asks for justification of the settlements with providshopping centres, which are managed by BNP Paers. Moreover, they very rarely conduct their own ribas Real Estate Poland, the monthly cost of the audits. Those that are available in the financial audit ordered power is around PLN 16,000. Exceeding usually are sufficient and credible to them. Furtherthe limit results with penalties which are seven more, owners should prepare annual summary retimes higher than standard rates. For instance, if ports on each item listed in service charges. the capacity is exceeded by 20 percent for about In addition, it is the owner who should always seek 15 minutes, which normally is PLN around 3,200 solutions that may reduce the service charges borne lump sum, the penalty would be around PLN by shops. Situations when a tenant takes the initiative 22,400. An innovative and still rare way to reduce and tries to force the owner to change a service prothose expenses may be the implementation of an vider or a contractor are unacceptable. Searching for energy management system, monitoring electrisavings is primarily the task of a manager who should cal power usage on-line. Such a solution can be recommend new solutions to the owner of a property. very beneficial. The system constantly checks how Service charges are a significant item in the much power is being consumed by all enabled budget of tenants. Therefore it is understandable devices at a given moment. If it reaches the limit, that they expect transparency from owners in terms it automatically shuts down the least important of rates and solutions that can help reduce those equipment in a building for a while. In a shopping fees. Owners, in turn, should take care of relationcentre, air conditioning and ventilation systems ships with tenants and build mutual trust by allowwould be turned off first. ing them to access all current agreements. n S po n s o r z y / S po n s o r s Another solution which also is not popular yet, and which reduces energy usage, is using solar thermal modules to heat water or building. On the roof of a building, special panels are installed, which convert energy from sunlight to heat and deliver it through hot water pipes to the taps or heat a centre during winter. Among the more traditional ways to reduce operating costs, there are changing lighting to energy efficient one, using faucet aerators, automatic light turnoff systems in low traffic areas such as toilets and motion detectors to start escalators or installing electronic security systems such as cameras, access control or antitheft systems instead of physical security. The rates of service charges in a particular year are fixed, and are paid in advance, their costs based on predicted usage. All overpayments in the accounting period shall be deducted from the fees in subsequent periods. Pa rt n e r st ra t e g i c z n y / St ra t e g i c Pa rt n e r occupy. Varied payment principles stem from the fact that anchor tenants (attractive brands), which usually include food supermarkets, generate higher footfall. More visitors turn into benefits for other shops in terms of higher turnover. The group of tenants who usually are exempt from the payment of service charges includes companies that rent space in arcades for a short period. Apart from the costs of individual utilities consumption, the vast majority of them pay only a flat fee to an owner. 119 Pa r tn e rz y me r y to r y cz n i / C on t en t s Pa r tn e rs HOW TO FINd SAvINGS in seRvice chaRges? 120 PARTNERzy i sponsoRzy B NP Paribas Real Estate Poland is the Polish subsidiary of BNP Paribas Real Estate Group. The company offers services in four business lines: property management, transaction, consulting and valuation. According to Property Week ranking for 2011, BNP Paribas Real Estate Group is the first real estate company in Continental Europe (and 2nd in Europe). Group operates through 150 offices in 30 countries and employ circa 3 400 people. BNP Paribas Real Estate is a part of BNP Paribas. www.realestate.bnpparibas.pl B C entrum Development & Investments (CDI) jest właścicielem i zarządcą nieruchomości handlowych zlokalizowanych w centrach polskich miast. Atutem wszystkich nieruchomości CDI jest ich doskonała lokalizacja, a także długa tradycja handlowa. CDI Polska świadczy również usługi doradcze związane z rynkiem nieruchomości, jak również koordynuje i wspiera procesy sprzedaży nieruchomości zlokalizowanych w całej Polsce. C entrum Development & Investments (CDI) is a owner and manager of retail buildings, located in the centre of Polish cities. The advantage of all CDI properties is their excellent location and long trading tradition. Apart from managing own portfolio, CDI provides professional property management, asset management, agency and advisory services for key entities and capital investors acting on Polish real estate market. DTZ i UGL Services irma DTZ stanowi część UGL Services, dywizji UGL Limited. Połączone DTZ i UGL Services to jeden z największych na świecie podmiotów świadczących usługi na rynku nieruchomości. Firma dostarcza klientom biznesowym, najemcom powierzchni komercyjnych oraz inwestorom kompleksowych usług, w skład których wchodzą: doradztwo inwestycyjne, pośrednictwo w wynajmie powierzchni handlowych, biurowych i magazynowych, property i facility management, doradztwo inwestycyjno-budowlane, wyceny, asset management, corporate real estate services, consulting i badania rynkowe. Firma zatrudnia 27 000 osób, które pracują w 217 oddziałach zlokalizowanych na terenie 45 krajów. DTZ and UGL Limited TZ is combined with UGL Services a division of UGL Limited. The combined business of DTZ and UGL Services is now one of the largest property services companies in the world. It provides corporate/occupier clients with a global, integrated, end-to-end service offering and best-in-class investor services capabilities in investment agency, leasing agency, property and facilities management, project and building consultancy, valuation, investment and asset management, corporate real estate services, consulting and research. The organization has 27,000 permanent employees operating across 217 offices in 45 countries. UGL Limited GL Limited (ASX: UGL) to firma działająca na rynkach: inżynieryjnym, usług dla klientów biznesowych na rynku nieruchomości komercyjnych oraz facility management operująca w sektorach: gospodarki wodnej, energetycznym, transportu, komunikacji, przemyśle wydobywczym oraz nieruchomości. W skład firmy wchodzą cztery dywizje: UGL Infrastructure, UGL Rail, UGL Resources oraz UGL Services. Główna siedziba firmy mieści się w Sydney, w Australii. UGL Limited działa na terenie 45 krajów zatrudniając blisko 56 000 osób. UGL Limited UGL Limited (ASX: UGL) is a global leader in engineering, property services and asset management and maintenance operating in the water, power, transport, resources and property sectors. It consists of four divisions – UGL Infrastructure, UGL Rail, UGL Resources and UGL Services. Headquartered in Sydney, Australia, UGL Limited operates worldwide across 45 countries employing approximately 55,000 people. F U NP Paribas Real Estate Polska jest polskim oddziałem grupy BNP Paribas Real Estate. Oferuje usługi w zakresie czterech linii biznesowych: property management, transaction, consulting, valuation. W rankingu tygodnika Property Week, Grupa BNP Paribas Real Estate zajęła pierwsze miejsce na kontynencie europejskim pod względem osiągniętych wyników w 2011 r. (jest też drugim największym graczem na rynku europejskim). Posiada 150 placówek w 30 państwach, zatrudniając ok. 3400 pracowników. BNP Paribas Real Estate jest częścią grupy BNP Paribas. www.realestate.bnpparibas.pl D PARTNERzy i sponsoRzy F ORUM – centrum handlowo-rozrywkowe położone jest w ścisłym centrum Gliwic. 43.000 m kw. pow. handlowej i 140. najemców czyni z niego jedno z największych na Górnym Śląsku i w Zagłębiu. Świetna lokalizacja, doskonałe połączenie z siecią drogową i transportem publicznym, wysokie obroty oraz rzesza lojalnych klientów to główne czynniki sukcesu CH FORUM. W ciągu pięciu lat istnienia centrum wyrobiło sobie markę dobrego partnera biznesowego wśród najemców poszukujących atrakcyjnych lokalizacji. 70 proc. najemców CH FORUM to marki modowe, w tym znane firmy odzieżowe, takie jak: Bershka, Cubus, H&M, KappAhl, Pull&Bear, Reserved, Royal Collection, Zara. Inne branże także reprezentowane są przez wiodące marki: Home&You, RTV Euro AGD, Sony. Część rozrywkowa CH FORUM to m.in. 13-ekranowe Cinema City oraz pierwszy w regionie klub sieci Pure Health&Fitness. Strefa restauracyjna „Pod chmurami” o oryginalnej architekturze i stylistyce dodatkowo zwiększa atrakcyjność rynkową centrum. FORUM Gliwice jest laureate prestiżowych nagród branżowych. Najważniejsze z nich to: Silver Solal Marketing Awards by ICSC w latach 2012, 2010, 2009 2011 International Property Awards – Highly Commended Wyróżnienie w programie 2011 PRCH Retail Awards F I I mmochan, obecny w 12 krajach Europy i Azji, został założony w 1976 r. jako dział nieruchomości francuskiej grupy Auchan. Jest on inwestorem, deweloperem, komercjalizatorem i zarządcą 300 galerii handlowych. Strategia bezpiecznego rozwoju umożliwia Immochan wzmocnienie pozycji na świecie pomimo panującego kryzysu oraz planowanie kolejnych 50 projektów (z czego 30 powstanie w Chinach). W Polsce pierwsza galeria handlowa powstała 15 lat temu. Dziś Immochan jest właścicielem i zarządcą 20 centrów handlowych z tysiącem lokali o łącznej powierzchni najmu 700 000 m2. W listopadzie 2012 r. Immochan otworzy swoje dwudzieste pierwsze centrum Auchan Łomianki o łącznej powierzchni GLA 33 600 m2. Natomiast w 2013 r. zakończy się w Krakowie budowa centrum III generacji – Galerii Bronowice, o łącznej powierzchni GLA 60 000 m2 oraz rozbudowa Auchan Gdańsk otwartego w 1998 r. Kolejne projekty to rozbudowa Centrum Handlowego w Piasecznie i w Białymstoku. ORUM – a shopping and entertainment centre in the centre of Gliwice. With its 43 000 sqm GLA and over 140 tenants is one of the largest facility of this kind in Upper Silesia and in Zagłębie. A great location, excellent connection to the road and public transport networks, high turnover and a large group of loyal customers are main reasons for success of FORUM S/C. Within the four years of its existence, the centre has made a name for itself as a good business partner for tenants looking for attractive locations. 70 percent of tenants of FORUM S/C are fashion brands, including renowned clothing companies, such as Bershka, Cubus, H&M, KappAhl, Pull&Bear, Reserved, Royal Collection or Zara. Other industries are also represented by leading brands: Home&You, RTV Euro AGD and Sony. The entertainment part of FORUM S/C includes, among others, 13-screen Cinema City and the first in the region Pure Health&Fitness club. The food court, with its original architecture and style related to the name “Pod chmurami” (Under the clouds) additionally increases the market attractiveness of the centre. FORUM Gliwice Shopping Centre is the laureate of prestigious industry awards. The major awards are: Silver Solal Marketing Awards by ICSC 2012, 2010, 2009 2011 International Property Awards – Highly Commended Distinction in the PRCH Retail Awards programme mmochan has been established in 1976 as a real property department of the French group Auchan. Now it operates in 12 countries in Europe and Asia. Immochan acted and still acts as investor, developer, commercialization agent and manager of 300 shopping centers. Immochan’s strategy of safe development strengthens its global position despite economic crisis. Therefore Immochan plans 50 new projects including 30 projects in China. The first shopping center in Poland was opened 15 years ago. Today Immochan owns and manages 20 shopping centers housing one thousand commercial premises with the total lease area of 700,000 m2. In November 2012 Immochan will open its 21st shopping center Auchan Łomianki with the total GLA of 33,600 m2. Construction of a 3rd generation shopping center Galeria Bronowice in Kraków with the total GLA of 60,000 m2 will be completed in 2013. The same year development and modernization of Auchan Gdańsk, a shopping center opened in 1998, will be completed as well. Planned, new projects include development of shopping centers in Piaseczno and Białystok. 121 122 PARTNERzy i sponsoRzy M ETRO PROPERTIES sp. z o. o. jest spółką koncernu METRO GROUP i świadczy usługi strategicznego planowania pełnego cyklu życia nieruchomości w zakresie: wyszukiwania i zakupu gruntów pod inwestycje, budowy i nadzoru inwestorskiego, komercjalizacji powierzchni handlowych, zarządzania i administracji oraz rozbudowy istniejących obiektów. W Polsce firma zarządza 16 parkami i centrami handlowymi oraz świadczy kompleksowe usługi techniczne i infrastrukturalne dla ponad 100 nieruchomości komercyjnych. M T T PA Horwath jest jedną z największych firm doradczych w Europie, członkiem globalnej struktury Crowe Horwath International. Oferuje rozwiązania biznesowe, dla międzynarodowych i krajowych przedsiębiorstw, z zakresu strategicznego doradztwa podatkowego, transakcyjnego, audytu finansowego, outsourcingu księgowego, corporate finance, administracji płacowej oraz doradztwa personalnego. TPA Horwath zapewnia również wyspecjalizowane branżowo usługi doradcze, kierowane w szczególności do sektora nieruchomościowego (Real Estate) oraz budowlanego (Construction), jak również energetycznego i użyteczności publicznej (Energy & Utilities). Pod odrębną marką Horwath HTL dostarcza również specjalistyczne usługi doradcze dla hotelarstwa oraz turystyki. W Polsce TPA Horwath to ponad 130 ekspertów w biurach w Warszawie i Poznaniu. ETRO PROPERTIES sp. z o. o. is a company belonging to the METRO GROUP. It provides services of strategic planning of the entire life cycle of a commercial property, including: search for and purchase of land for investment, construction and investor supervision, commercialisation of business spaces, management and administration, as well as development of existing facilities. In Poland, the company manages 16 retail parks and shopping centres and provides comprehensive technical and infrastructural services to over 100 commercial properties. PA Horwath is one of the largest consulting companies in Europe, a member of the Crowe Horwath International global structure. It offers business solutions for international and national enterprises in strategic tax consulting, transaction advisory services, financial audit, accounting outsourcing, payroll administration services and HR consulting. TPA Horwath provides also specialised advisory services for separate industries, particularly for Real Estate and Construction sectors, as well as for Energy & Utilities. Horwath HTL, apart from being a separate brand, also offers specialised advisory services for the hotel and tourism sector. In Poland, TPA Horwath has over 130 experts in offices in Warsaw and Poznan. the interna tional market for retail real esta te - 18th edition MAPIC MAKES MORE HAPPEN MAPIC gAthers thousAnds of InternAtIonAl CoMPAnIes, retAIlers, develoPers, Investors And PublIC AuthorItIes under one roof. loCAte PrIMe retAIl sItes, PArtner wIth leAdIng retAIl PlAyers And strIke deAls thAt oPen new terrItorIes And MArkets. MAPIC OffErS “It’s the place to have one-on-one discussions and close business. It’s a big opportunity to make deals. ” Mehmet even over 8000 area Assistant general Manager for property development, Zorlu sqm exhibition A dedicated programme of conferences business networking events An extensive, year-round online database MAPIC 2011 IN fIGurES 8 035 participants 2 300 retailers 300 new retail brands in 2011 110 cities & local authorities 63 countries 680 exhibiting companies 840 investors AMONG 2011 ATTENDEES Trigranit / ECE / Multi Corporation / Plaza Centers / ING / Neinver / Gruppo IGD / Corio / Capitamalls Asia Limited / MAB Development Group / Outlet (China) Limited / Belrom / Prestige Estates Projects Ltd, India Pavilion / CB Richard Ellis / Jones Lang LaSalle / McArthurGlen Group / IGD Group / Cushman & Wakefield / Ségécé Klepierre / Sonae Sierra / Hollister / Adidas / Gerry Weber / Golden Lady / Etam / Starbucks Coffee / G-Star Raw / Apple / Aberdeen Asset Management / AXA Real Estate / Commerz Real / CPP Investment Board / and many more... v Ie w t h e C oM P l e te lI st At www.m a pic.com METRO PROPERTIES Kompleksowe rozwiązania dla nieruchomości komercyjnych JAK DROGA JEST CI WARTOŚĆ TWOJEJ NIERUCHOMOŚCI?* Oferujemy pełną gamę usług zarządczych dla inwestorów i właścicieli: → Nadzór inwestycyjny, nadzór budowlany, projektowanie i rozbudowa → Koordynacja procesów inwestycyjnych → Zarządzanie i administracja → Optymalizacja kosztów utrzymania → Komercjalizacja obiektu → Wszystkie usługi z zakresu facility, w tym pełna obsługa techniczna → Gospodarka odpadami i ochrona środowiska → Audyty energetyczne i sprzedaż energii elektrycznej * Tylko w roku 2011 METRO Properties podniosło wartość dwóch z jedenastu zarządzanych nieruchomości o 29,4 miliona euro Dział sprzedaży: +48 22 5000 139 [email protected] www.metro-properties.pl
