Spis tre´ sci

Spis treści
1. Wstep
֒
7
2. Podstawowe pojecia
֒
2.1. Uwagi wstepne
. . . . . . . . . . .
֒
2.2. Fizyczne postaci tekstu . . . . . .
2.3. Teksty alfabetyczne . . . . . . . .
2.4. Napisy i operacje na nich . . . . .
2.5. Wyrazy . . . . . . . . . . . . . . .
2.6. Wokabula i inne pojecia
taksonomii
֒
2.7. Oboczności i ewokacje . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
9
9
9
10
12
13
15
18
3. Zarys taksonomicznego opisu morfologii polskiej
3.1. Uwagi wstepne
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
֒
3.2. Czasowniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.1. Granice czasownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.2. Paradygmat wokabuly czasownikowej . . . . . . . . .
3.2.3. Paradygmat fleksemów werbalnych i predykatywnych
3.3. Przymiotniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.1. Granice przymiotnika . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.2. Paradygmat wokabuly przymiotnikowej . . . . . . .
3.3.3. Paradygmat fleksemu przymiotnikowego . . . . . . .
3.4. Rzeczowniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.1. Granice rzeczownika . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.2. Paradygmat wokabuly rzeczownikowej . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
19
19
19
19
19
21
22
22
23
24
25
25
25
4. Haslowa informacja morfologiczna
4.1. Uwagi wstepne
. . . . . . . . . . . . .
֒
4.2. Struktura artykulu haslowego . . . . .
4.3. Haslo . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4. Typ artykulu haslowego . . . . . . . .
4.5. Charakterystyka gramatyczna artykulu
4.6. Przyhaslowa informacja morfologiczna
4.7. Oboczności i ewokacje . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
30
30
30
31
32
33
33
35
5
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
morfologicznej
. . . . . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
haslowego
. . . . . .
. . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
4.8. Treść . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
4.9. Ewentualne rozszerzenia informacji haslowej . . . . . . . . . . . . . . . . 36
5. Slownikowe tablice morfologiczne
5.1. Uwagi wstepne
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
֒
5.2. Rubryki i reguly . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3. Osnowy, formanty i schematy . . . . . . . . . . .
5.4. Argumenty i wartości schematów morfologicznych
5.5. Zwykle reguly morfologiczne . . . . . . . . . . . .
5.6. Uwiklane reguly morfologiczne . . . . . . . . . .
5.7. Rubryki i tabele pomocnicze . . . . . . . . . . . .
5.8. Oboczności i ewokacje . . . . . . . . . . . . . . .
5.9. Blokowanie regul . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
37
37
37
38
39
41
43
44
44
45
6. Przyklady odmiany
46
6.1. Czasowniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
6.2. Przymiotniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
6.3. Rzeczowniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
7. Przykladowe tabele czasownikowe
62
8. Przykladowe tabele przymiotnikowe
142
9. Przykladowe tabele rzeczownikowe
175
10. Porównanie z koncepcja֒ Tokarskiego
206
11. Koncepcja komputerowej weryfikacji slownikowej informacji morfologicznej
210
11.1. Informatyka a leksykografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
11.2. Komputerowe skladanie tekstów i abstrakcyjne systemy adiustacyjne . . 211
11.3. Użytkownicy systemu komputerowej weryfikacji slownikowej informacji
morfologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
11.4. Wybór jezyka
programowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
֒
11.5. Postać danych wejściowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
11.6. Postać danych wyjściowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
12. Zakończenie
216
Bibliografia
218
Dodatek. Eksperymenty komputerowe
225
Indeks
230
1. Wstep
֒
Przetwarzanie tekstów jezyka
naturalnego przez komputer jest zagadnieniem z pogra֒
nicza informatyki i lingwistyki, którego znaczenie systematycznie rośnie; tendencja ta
napotyka jednak istotne ograniczenia w postaci braku dostatecznie obszernych i ścislych
opisów slownictwa poszczególnych jezyków
naturalnych. Konsekwencja֒ tego faktu bylo
֒
zwrócenie uwagi na tradycyjne slowniki — przenoszone na nośnik komputerowy w procesie fotoskladu, a coraz cześciej
już w trakcie prac redakcyjnych — jako potencjalne
֒
źródlo informacji dla programistów komputerów czy bezpośrednio programów komputerowych. W wypadku jezyka
polskiego pod koniec lat piećdziesi
atych
bardzo obiecujac
֒
֒
֒
֒ a֒
z tego punktu widzenia koncepcje֒ slownikowej informacji morfologicznej stworzyl Jan Tokarski ([82]); niestety, nie zostala ona wykorzystana we wlaściwy sposób przez redakcje
slowników, a uplyw ponad 30 lat pod niektórymi wzgledami
ja֒ zdezaktualizowal.
֒
Glówna cześć
mojej
pracy
b
edzie
poświ
econa
przedstawieniu
nowej koncepcji slowniko֒
֒
֒
wej informacji morfologicznej. Koncepcja ta jest inspirowana przez idee Jana Tokarskiego
i wywodzi sie֒ z prowadzonych w latach sześćdziesiatych
prac nad tzw. zmodyfikowana֒
֒
notacja֒ Tokarskiego (por. [15]); chodzilo w nich o takie uściślenie regul interpretacji przyhaslowej informacji morfologicznej stosowanej w Slowniku jezyka
polskiego ([33]), aby
֒
zrealizować intencje֒ Tokarskiego mechanicznego tworzenia pelnych paradygmatów wyrazów haslowych w celu wykorzystywania ich do automatycznego przetwarzania tekstów.
W świetle jednak ostatnich badań w zakresie morfologii jezyka
polskiego, wierne wprowa֒
dzenie do komputera informacji z istniejacych
slowników z różnych wzgledów
nie byloby
֒
֒
celowe — w szczególności nie pozwoliloby spelnić podwyższonych rygorów ścislości i jednoznaczności. Prezentowana tutaj koncepcja jest wiec
֒ zaprojektowana z myśla֒ o nowych
polskich slownikach, które dopiero powstana֒ w przyszlości.
Wstepne
wyniki prac nad ta֒ koncepcja֒ zostaly przedstawione w kilku artykulach,
֒
opublikowanych w krajowych wydawnictwach polonistycznych ([20], [19], [17], [22], [23]).
Końcowa cześć
pracy jest poświecona
sformulowaniu zalożeń prototypowego programu
֒
֒
w jezyku
Prolog,
który
na
podstawie
morfologicznych
informacji przyhaslowych móglby
֒
tworzyć pelny zestaw form fleksyjnych reprezentowanych przez te֒ informacje.
֒ Oczywiście,
informacje musza֒ być odpowiednio zakodowane, ale dzieki
wykorzystaniu wyrafinowa֒
nych systemów skladania tekstów, takich jak TEX (patrz punkt 11.2), dokladnie te same
dane moga֒ slużyć do przygotowania do druku tradycyjnej postaci slownika z wszystkimi
wyróżnieniami typograficznymi. W ten sposób, zgodnie z tendencjami światowymi, staje
sie֒ możliwe jednoczesne realizowanie dwóch celów — wykrywanie bledów
i pomylek w in֒
7
8
formacji morfologicznej przeznaczonej dla slownika w tradycyjnej postaci drukowanej oraz
tworzenie komputerowego slownika dla programów analizy i syntezy morfologicznej. Idee֒
te֒ sformulowalem po raz pierwszy jeszcze w 1969 roku ([7]), prezentowalem ja֒ również
kilkakrotnie na forum miedzynarodowym
([13], [14], [21]).
֒
W przypadku praktycznego wykorzystania mojej koncepcji, jej opis powinien być zawarty w trzech odrebnych
dokumentach:
֒
– w opisie korzystania ze slownikowej informacji morfologicznej, przeznaczonym dla
użytkowników slownika i opublikowanym lacznie
ze slownikiem;
֒
– w opisie tworzenia slownikowej informacji morfologicznej (na podstawie ustalonych
wzorów odmiany), przeznaczonym dla redaktorów poszczególnych artykulów haslowych (lub ich cześci
morfologicznej);
֒
– w opisie ograniczeń nakladanych przez prezentowana֒ koncepcje֒ na postać wzorów
odmiany, przeznaczonym dla lingwistów (być może bed
jednocześnie redakto֒ acych
֒
rami slownika) ustalajacych
wzory odmiany.
֒
W niniejszej pracy staralem sie֒ zawrzeć — przy minimalnej ilości powtórzeń — najbardziej
istotne elementy wszystkich tych opisów. W rezultacie jednak czesto
pelne zrozumienie
֒
pewnego fragmentu tekstu jest możliwe dopiero po zestawieniu go z innymi fragmentami
wskazanymi przez odsylacze. Dla wielu czytelników najprostszym sposobem zapoznania
sie֒ z przedstawiona֒ propozycja֒ bedzie
rozpoczecie
lektury od rozdzialu 6, omawiajacego
֒
֒
֒
przyklady zawarte w rozdzialach 7, 8 i 9.
Aby uniknać
֒ ewentualnych nieporozumień, warto podkreślić, że przez komputerowa֒
weryfikacje֒ slownikowej informacji morfologicznej rozumiemy pelna֒ jej weryfikacje֒ od
strony formalnej i maksymalne ulatwienie jej weryfikacji merytorycznej przez kompetentnego redaktora slownika.
2. Podstawowe pojecia
֒
2.1.
Uwagi wstepne
֒
Perspektywa komputerowej weryfikacji slownikowej informacji morfologicznej i jej wykorzystania do automatycznego przetwarzania tekstów zmusza do zastanowienia sie֒ nad
natura֒ przetwarzanych danych i sposobem ich powiazania
z abstrakcyjnymi jednostkami
֒
jezyka.
W konsekwencji wiec
֒
֒ uznalem za celowe przedstawienie swoich dotychczasowych
przemyśleń w tym wzgledzie.
Te pojecia,
które maja֒ praktyczne znaczenie dla dalszych
֒
֒
rozważań, sa֒ z reguly dalej zilustrowane przykladami, rozdzial ten może być zatem opuszczony przy pierwszym czytaniu pracy.
2.2.
Fizyczne postaci tekstu
Bedziemy
rozróżniać dwa zasadnicze rodzaje tekstów: teksty naturalne i teksty w postaci
֒
czytelnej dla komputera, które — zgodnie z propozycja֒ zawarta֒ w artykule [11, s. 254] —
bedziemy
nazywać tekstami kodowanymi.
֒
Teksty naturalne dzielimy m.in. na
– teksty mówione,
– teksty pisane recznie,
֒
– teksty drukowane.
Warto zwrócić uwage֒ na daleko idace
analogie miedzy
tekstem mówionym i pisanym
֒
֒
recznie:
ten sam tekst wypowiedziany lub napisany przez te֒ sama֒ osobe֒ w różnych mo֒
mentach może mieć istotnie różny ksztalt akustyczny lub graficzny, w zależności od takich
czynników, jak nastrój danej osoby, tempo mówienia lub pisania, sposób mówienia (np.
krzyk, szept) i pisania (wykorzystywany przyrzad
i material) itd. Wszystkie te czyn֒
niki sprawiaja,֒ że automatyczne przetwarzanie tekstów mówionych i pisanych recznie
jest
֒
bardzo utrudnione; w dalszym ciagu
pracy bedziemy
zajmować sie֒ glównie tekstami dru֒
֒
kowanymi.
Wśród wielu sposobów kodowania tekstów wyróżnimy nastepuj
ace
rodzaje:
֒
֒
– akustyczne,
– wizualne,
– symboliczne,
– technologiczne.
9
10
Tekst kodowany akustycznie to cyfrowy zapis (taki jak na plycie kompaktowej) tekstu
mówionego. Tekst kodowany wizualnie to cyfrowa reprezentacja tekstu pisanego lub drukowanego otrzymana przez podzial powierzchni tekstu na bardzo male fragmenty — zazwyczaj trudno widoczne golym okiem — i sklasyfikowanie ich jako zaczernione lub nie.
Tekst kodowany symbolicznie to zapis tekstu w postaci ciagu
liczb, którym przypisane jest
֒
umownie pewne znaczenie; przykladem może być stosowany w wiekszości
komputerów kod
֒
ASCII (American Standard Code for Information Interchange — amerykański standardowy kod do wymiany informacji), jego odmiany i pochodne (patrz np. [50]). Kodowanie
technologiczne tekstów sluży konkretnym celom, np. do sterowania odlewarka֒ monotypowa֒ czy urzadzeniem
do fotoskladu. W wypadku komputerowych drukarek graficznych
֒
kodowanie technologiczne czesto
laczy
elementy kodowania symbolicznego z wizualnym:
֒
֒
po opisaniu znaku jako pewnego ukladu punktów, dalsze odwolania do tego znaku maja֒
już charakter symboliczny.
Z oczywistych wzgledów
charakter kodowania symbolicznego w istotny sposób zależy
֒
od wlaściwego dla danego jezyka
systemu pisma. Ciekawe przyklady z tym zwiazane
֒
֒
można znaleźć w artykule [5]; dalej ograniczymy sie֒ do rozpatrywania tylko alfabetycznych systemów pisma, a zapisany w takim systemie tekst bedziemy
nazywać tekstem
֒
alfabetycznym.
2.3.
Teksty alfabetyczne
Podstawowa֒ jednostke֒ tekstu w alfabetycznym systemie pisma — bed
liter,
֒ ac
֒ a֒ ciagiem
֒
zawierajacym
niekiedy również diakryty — nazywamy slowem (por. [8, s. 188]). Elemen֒
tami tekstów sa֒ także znaki interpunkcyjne i cyfry. Ze wzgledów
praktycznych każdy
֒
dluższy tekst dzieli sie֒ na wiersze, nazywane czasami linijkami.
Jezyki
naturalne stosujace
alfabetyczne systemy pisma czesto
różnia֒ sie֒ zestawem sto֒
֒
֒
sowanych liter, czyli alfabetem literowym; np. jezyk
polski stosuje litery a֒ , ć itd. nie
֒
wystepuj
ace
niemal w innych jezykach.
Niektóre jezyki
oprócz liter wykorzystuja֒ także
֒
֒
֒
֒
diakryty, które tworza֒ alfabet diakrytyczny; np. dla jezyka
francuskiego zawiera on m. in.
֒
´ , ` ,ˆ i ¨ . Diakryty i litery odgrywaja֒ istotnie odmienna֒ role֒ przy porzadkowaniu
alfa֒
betycznym (por. [25]). Jezyki
naturalne
różni
a
si
e
również
zestawami
znaków
interpunk֒
֒
֒
cyjnych, czyli alfabetami interpunkcyjnymi; przeważnie dotyczy to ksztaltu cudzyslowów,
ale np. hiszpański stosuje odwrócony znak zapytania i wykrzyknik (¿, ¡). Do alfabetu
interpunkcyjnego zaliczamy również odstep,
czyli spacje.
֒
֒ Jest chyba trudno znaleźć jezyk
֒
poslugujacy
si
e
alfabetycznym
systemem
pisma,
ale
posiadaj
acy
specyficzny
zestaw
cyfr,
֒
֒
֒
czyli alfabet cyfrowy (liczby rzymskie traktujemy jako slowa alfabetu literowego); warto
jednak pamietać,
że w tekstach przygotowanych na niektórych typach maszyn do pisania
֒
cyfra 1 jest zastepowana
mala֒ litera֒ l, a cyfra 0 — duża֒ litera֒ O.
֒
W ogólnym wypadku tekst jezyka
naturalnego może zawierać pewne elementy obce —
֒
np. symbole i formuly matematyczne — którymi z oczywistych wzgledów
nie bedziemy
֒
֒
sie֒ tutaj zajmować (por. [56]).
Cztery wymienione alfabety (literowy, diakrytyczny, interpunkcyjny i cyfrowy) wraz
2. PODSTAWOWE POJECIA
֒
11
z charakterystycznymi dla danego jezyka
zasadami ich użycia proponujemy nazywać li֒
ternictwem tego jezyka.
Wyróżnimy nastepuj
ace
aspekty tak rozumianego liternictwa:
֒
֒
֒
– segmentacja tekstu,
– lamanie tekstu,
– kasztowość,
– harmoniczność,
– porzadek
alfabetyczny.
֒
Przez segmentacje֒ tekstu rozumiemy jego interpretacje֒ jako ciagu
pewnych jednostek bila֒
teralnych, nazywanych dalej wyrazami — zajmiemy sie֒ bliżej tym zagadnieniem w punkcie
nastepnym.
֒
Przez lamanie tekstu rozumiemy problem dzielenia tekstu na linijki; zawiera on w sobie
zagadnienie dzielenia wyrazów, ale nie ogranicza sie֒ do niego. Jest oczywiste, że np. nie
można przenieść do nowego wiersza kropki kończacej
zdanie, ale już sprawa zostawiania na
֒
końcu linijki slów jednoliterowych nie jest dostatecznie skodyfikowana i może budzić kontrowersje (patrz [55], [54], [53, s. 2]). Z punktu widzenia niniejszej pracy warto zauważyć,
że w wyniku podzialu slowa wlaściwego (reprezentujacego
pewien wyraz) i przeniesienia
֒
jego cześci
do nowego wiersza otrzymujemy w utworzonym tekście dwa slowa niewlaściwe,
֒
nie majace
w zasadzie samodzielnego sensu lingwistycznego, które przy analizie tekstu wy֒
magaja֒ ponownego scalenia zanim moga֒ być poddane dalszej interpretacji. Jednocześnie
w rzadkich wypadkach — wskutek uwzglednienia
przez polskie przepisy ortograficzne
֒
pewnych aspektów slowotwórczej budowy wyrazów — poprawne przeniesienie wyrazu do
nowego wiersza przekazuje w sposób jawny pewna֒ informacje֒ lingwistyczna֒ (np. po-drobić
i pod-robić).
Przez kasztowość rozumiemy calość zagadnień zwiazanych
z użyciem malych i dużych
֒
(wielkich) liter. Termin ten utworzylem na wzór podobnych terminów angielskich i francuskich, wywodzacych
sie֒ z faktu, że dawniej przy skladzie recznym
czesto
stosowano dwie
֒
֒
֒
kaszty do przechowywania czcionek — górna֒ przeznaczano na litery duże (majuskuly),
a dolna֒ na litery male (minuskuly). Przez bezkasztowość (ang. case-free) bedziemy
rozu֒
mieć zaniedbywanie różnicy miedzy
majuskulami i minuskulami.
֒
Przez harmoniczność rozumiemy wystepuj
ace
na granicy slów zjawiska odzwiercie֒
֒
dlajace
w
piśmie
pewne
zjawiska
fonetyczne,
jak
np.
elizja samogloski w pewnych konte֒
kstach lub przeciwnie, wstawienie gloski dla ulatwienia wymowy. W artykulach [8, 9]
zjawisko to bylo opisywane za pomoca֒ tzw. funkcyj wyboru (por. [27, s. 6–9]), zaś
w pracy [29] za pomoca֒ nietradycyjnych kategorii fleksyjnych. Przyjmujemy tutaj to
drugie rozwiazanie,
choć z pewnymi modyfikacjami.
֒
Wprawdzie nie bedziemy
sie֒ tutaj zajmować porzadkiem
alfabetycznym, warto jed֒
֒
nak podkreślić jego duże znaczenie praktyczne (por. [2]) i teoretyczne — moim zdaniem
porzadek
alfabetyczny (i jego odmiana nazywana porzadkiem
leksykograficznym [25]) sta֒
֒
nowi podstawowe kryterium rozstrzygania o tym, co jest, a co nie jest litera.֒
12
2.4.
Napisy i operacje na nich
Przez napis rozumiemy ciag
tu֒ znaków z pewnego zadanego alfabetu; napisy bedziemy
֒
taj zapisywać stosujac
czcionk
e
naśladuj
ac
a
maszyn
e
do
pisania
lub
terminal
kompute֒
֒
֒ ֒
֒
rowy, np. napis. Operacja utworzenia nowego napisu z kilku innych przez polaczenie
֒
ich w zadanej kolejności nazywamy konkatenacja֒ (termin ten jest powszechnie przyjety
֒
w matematyce i informatyce). Na przyklad konkatenujac
napisy
napis
i
y,
otrzymu֒
jemy napis napisy itd. W dalszym ciagu
b
edziemy
zajmować
sie֒ glównie napisami
֒
֒
.
literowymi, tj. ciagami
liter
alfabetu
polskiego,
np.
z
ać.
Konkatenacj
e֒ napisów litero֒
֒
wych bedziemy
nazywać konkatenacja֒ literowa֒ i bedziemy
oznaczać symbolem 7 , np.
֒
֒
napis 7 y. W wiekszości
wypadków
pomini
ecie
tego
symbolu
nie bedzie
prowadzić do
֒
֒
֒
niejednoznaczności, i wówczas bedziemy
zapisywać argumenty konkatenacji — zarówno
֒
w jawnej postaci, np. dom, y, jak i w postaci symbolicznej, np. α — bezpośrednio po sobie,
np. domy, αy.
Zgodnie z polska֒ tradycja֒ lingwistyczna֒ opisu morfologii dokonuje sie֒ jednak nie na
poziomie literowym, a wiec
֒ ortograficznym, ale na poziomie jednostek bardziej abstrakcyjnych, otrzymanych m.in. przez abstrahowanie od wielorakich sposobów oznaczania
miekkości
spólglosek w polskiej ortografii. W celu ścislej rekonstrukcji np. wzorów od֒
miany rzeczowników ze slownika [33] niezbedne
jest nadanie tym jednostkom bardziej
֒
konkretnego i precyzyjnego charakteru. Jednostki te bedziemy
nazywać tutaj grafemami.
֒
Zbiór grafemów, czyli alfabet grafemiczny, określimy jako zbiór zawierajacy
nastepuj
ace
֒
֒
֒
elementy:
– Litery alfabetu polskiego w swojej pierwotnej funkcji, a wiec
֒ litera i w funkcji tylko
.
samogloski, litery c, d, h, r, s, z, ź, z tylko jako samodzielne jednostki, a nie
elementy dwuznaków czy trójznaków, oraz pozostale litery.
.
– Dwuznaki i trójznaki stosowane w jezyku
polskim: ch, cz, drz, dz, dź, dz, rz, sz.
֒
– Specjalne dwuznaki oznaczajace
spólgloski miekkie
nie posiadajace
samodzielnych
֒
֒
֒
odpowiedników literowych, a mianowicie b’, p’ itd.
Konkatenacje֒ napisów grafemicznych bedziemy
oznaczać kropka֒ (·). Aby nie rozbudo֒
wywać nadmiernie formalizmu, napisy grafemiczne bedziemy
zapisywać jako konkatenacje
֒
skladajacych
sie֒ na nie grafemów, np. ń·i·ć, m·ó·w’·i·ć. Przejście z zapisu ortograficznego
֒
na zapis grafemiczny nie powinno sprawiać trudności, dlatego zwykle bedziemy
stosować
֒
uproszczenie polegajace
na zapisywaniu wszystkich grafemów, z wyjatkiem
co najwyżej
֒
֒
ostatniego, w postaci literowej, np. mów’. Konkatenacje֒ grafemiczna֒ na tego typu zapisach bedziemy
oznaczać specjalnym znakiem w postaci dużej kropki •, np. mów•ić,
֒
α•ić.
Warto dodać, że nie jest celem zapisów grafemicznych podanie pelnej informacji o
wymowie, a tylko dostarczenie danych niezbednych
do wlaściwego dzialania regul fone֒
tycznych (np. czy w danym kontekście ciag
֒ liter cz jest dwuznakiem, czy nie); dla podkreślenia tego faktu możemy mówić, że zapis grafemiczny określa lekcje֒ danego zapisu
literowego lub wyrazu.
Chociaż wprowadzone tutaj pojecie
grafemu z pewnościa֒ może znaleźć wiele poży֒
tecznych zastosowań, nie sadz
֒ e,
֒ aby należal do nich opis morfologii w slownikach jezyka
֒
2. PODSTAWOWE POJECIA
֒
13
polskiego. Chociaż używamy ich tutaj do rekonstrukcji wzorów odmiany rzeczowników,
uważam, że w przyszlości morfologiczne tablice slownikowe powinny korzystać tylko z konkatenacji literowej.
2.5.
Wyrazy
Nie podzielam pesymistycznego pogladu
Meilleta cytowanego tutaj za Doroszewskim [34,
֒
s. 242], że wyrazu zasadniczo zdefiniować nie można. Uważam za oczywiste, że nieostrość intuicyjnego pojecia
wyrazu bierze sie֒ z jednoczesnego stosowania niejednorodnych
֒
kryteriów, które niekiedy popadaja֒ ze soba֒ w konflikt. Konflikty te można rozwiazywać
֒
dwojako: albo rozkladajac
definiowane
poj
ecia
na
kilka
poj
eć
bardziej
szczegó
lowych,
֒
֒
֒
albo dokonujac
rozstrzygni
ec
arbitralnych.
W
niniejszej
pracy
bedziemy
stosować obie te
֒
֒
֒
metody.
Najbardziej podstawowe rozróżnienie to podzial wyrazów na ich konkretne okazy czy
egzemplarze (ang. token) oraz ich abstrakcyjne odpowiedniki (ang. type), które — w braku
utartej polskiej terminologii — bedziemy
nazywać tutaj prototypami. Podobne do niego,
֒
ale jednak odmienne rozróżnienie, to podzial na wyrazy syntagmatyczne i wyrazy paradygmatyczne (terminologia Tokarskiego wprowadzona w ksiażce
[86, s. 55]). W pierw֒
szym wypadku chodzi o postać i funkcje֒ wyrazu w jego konkretnym użyciu, w drugim
— o jego potencjalna֒ postać i funkcje֒ w innych kontekstach. Trzecia przyczyna różnic
w rozumieniu pojecia
wyrazu to poziom abstrakcji w stosunku do konkretnego tekstu
֒
lub punkt widzenia badacza (np. skladniowy czy semantyczny). Choć może to nie być
oczywiste, wszystkie te kryteria można stosować jednocześnie, tworzac
֒ wiele wariantów
pojecia
wyrazu,
takich
jak
prototyp
syntagmatycznego
wyrazu
morfologicznego
czy okaz
֒
paradygmatycznego wyrazu grafemicznego, z których tylko cześć
ma w ogóle znaczenie
֒
praktyczne, a tylko nieliczne sa֒ pożyteczne dla niniejszej pracy.
Egzemplarz wyrazu alfabetycznego to jednostka bardzo zbliżona do egzemplarza slowa
wlaściwego, ale w przeciwieństwie do unilateralnego slowa jest ona obiektem bilateralnym.
Element interpretacji, który decyduje o jego bilateralnym charakterze, to przede wszystkim rozpoznanie konkretnego jezyka
naturalnego, do którego należy dany wyraz. Nie
֒
uważamy za wyrazy alfabetyczne skrótów i symboli literowych (por. [56]), i dokonanie tej
selekcji stanowi dodatkowy aspekt interpretacji slów jako wyrazów alfabetycznych.
W przypadku tekstu drukowanego możemy poslugiwać sie֒ jednostkami pochodnymi
od wyrazów alfabetycznych, a mianowicie wyrazami typograficznymi (por. [29, s. 32]), tj.
ciagami
czcionek (w sensie fizycznym lub abstrakcyjnym — por. [25]) konkretnej wielkości
֒
i o rysunku litery (lub innego znaku) charakterystycznym dla danego kroju i odmiany pisma drukarskiego. Postulowanie tych jednostek nie jest czysta֒ spekulacja,֒ można bowiem
uważać, że użytkownik systemu skladania tekstów typu co widzisz [na ekranie] to dostaniesz [na drukarce] (ang. what you see is what you get, w skrócie WYSIWYG), który
chcac
֒ nie chcac
֒ musi podejmować decyzje o ksztalcie typograficznym wyrazów już w trakcie wprowadzania tekstu, operuje wlaśnie wyrazami typograficznymi.
Dokonujac
֒ dodatkowej interpretacji wyrazów alfabetycznych — egzemplarzy lub pro-
14
totypów — otrzymujemy odpowiednio egzemplarze lub prototypy wyrazów grafemicznych (por. [29, s. 32]), które charakteryzuja֒ sie֒ określonym sposobem podzialu swoich
ksztaltów alfabetycznych przy przejściu do nowego wiersza. Przeważnie mamy do czynienia z prototypami wyrazów grafemicznych — np. w niektórych typach slowników lub ich
odpowiednikach komputerowych. Jednak kiedy ksztalt alfabetyczny jest homonimiczny —
tak jak w po-drobić i pod-robić — m.in. na poziomie grafemicznym, może zajść potrzeba
wskazania dopuszczalnych podzialów dla jego konkretnego egzemplarza, a nie prototypu
(np. w systemie TEX sluża֒ do tego tzw. przelomy uznaniowe [24]); uważamy wówczas, że
mamy do czynienia z egzemplarzami wyrazów grafemicznych.
Nastepnym
etapem interpretacji wyrazu alfabetycznego jest wyraz morfologiczny, ro֒
zumiany tutaj nieco inaczej niż w artykule [29]. Pojecie
wyrazu morfologicznego jest po֒
trzebne przede wszystkim z tego wzgledu,
że segmentacja tekstu na wyrazy typograficzne,
֒
alfabetyczne czy grafemiczne jest określona przez zasady pisowni lacznej
i rozlacznej
prze֒
֒
pisów ortograficznych. Jak sugeruje samo sformulowanie pisownia laczna,
niekiedy egzem֒
plarz wyrazu grafemicznego (reprezentowany przez wyraz alfabetyczny lub typograficzny)
jest w gruncie rzeczy sekwencja֒ kilku samodzielnych elementów, stanowiacych
odrebne
֒
֒
egzemplarze wyrazów morfologicznych. Ponieważ zasady pisowni lacznej
i
roz
l
acznej
sa֒
֒
֒
w pewnym stopniu konwencjonalne, wiec
i
segmentacja
wyrazów
grafemicznych
—
przy
֒
czym uznanie wyrazu za niepodzielny traktujemy jako szczególny wypadek segmentacji
— również wymaga pewnych decyzji konwencjonalnych. W niniejszej pracy przyjmujemy
ustalenia sformulowane w artykule [29, s. 113], choć wyrażamy je w nieco zmienionej
terminologii.
Dla uwydatnienia bilateralnego charakteru wyrazów morfologicznych podajemy kilka
przykladów segmentacji wyrazów alfabetycznych odwolujacej
sie֒ do ich interpretacji lin֒
gwistycznej i kontekstu użycia. Tak wiec
֒ slowo jam to forma rzeczownika jama lub zaimek
ja i ,,ruchomy” element m (np. jam jest), slowo czym to forma zaimka co lub zaimek czy
i element m (np. Czym glupi?), slowo którym to narzednik
zaimka który lub zaimek który
֒
i element m, slowo bom to spójnik bo i element m lub po prostu rzeczownik bom. Do
powyższych przykladów Tokarskiego ([83, s. 113]) warto dodać przyklad Saloniego ([29,
s. 34]), mianowicie slowo pomiotlem, które może być narzednikiem
rzeczownika pomiotlo
֒
lub forma֒ czasu przeszlego czasownika pomieść, która֒ — zgodnie z przyjet
֒ a֒ konwencja֒ —
traktujemy również jako zlożona֒ (z elementów pomiotl i em).
Niektórym wyrazom morfologicznym przypisujemy niestandardowe kategorie gramatyczne, wprowadzone w pracy [29, s. 36, 39–40]: wokaliczność (np. w i we, m w pisalam
i em w pisalem), aglutynacyjność (np. mokl w moklem i mókl, có w cóż i co). W konsekwencji celowe może być poslugiwanie sie֒ pojeciem
paradygmatycznego wyrazu mor֒
fologicznego, otrzymanego przez abstrahowanie od wartości kategorii morfologicznych
konkretnego wyrazu (okazu lub prototypu) syntagmatycznego. Zbiór morfologicznych
wyrazów syntagmatycznych różniacych
sie֒ tylko wartościami kategorii morfologicznych
֒
nazywamy paradygmatem danego wyrazu morfologicznego; w zależności od rodzaju rozpatrywanych wyrazów możemy mówić o paradygmacie morfologicznym, grafemicznym itp.
W praktyce czesto
jest dopuszczalne uproszczenie polegajace
na utożsamianiu wyrazów
֒
֒
paradygmatycznych z ich paradygmatami.
2. PODSTAWOWE POJECIA
֒
15
Wyrazy morfologiczne bedziemy
odróżniać od wyrazów morfosyntaktycznych, w ar֒
tykulach [23] i [22] nazywanych wyrazami syntaktycznymi. Te wahania terminologiczne
i późne uznanie odrebności
tych pojeć
֒
֒ bierze sie֒ z ich bliskiego pokrewieństwa — w wielu
sytuacjach moga֒ być one ze soba֒ utożsamiane. Zdefiniowanie w sposób abstrakcyjny
wyrazów morfosyntaktycznych wydaje sie֒ trudne, ale w dalszym ciagu
pracy obszernie
֒
zilustrujemy to pojecie
konkretnymi przykladami i wyjaśnimy ewentualne watpliwości.
֒
֒
Jego użyteczność bedzie
szczególnie
widoczna
przy
opisie
odmiany
przymiotników,
po֒
nieważ np. ksztalt alfabetyczny ladny reprezentuje jeden tylko wyraz morfologiczny, ale aż
7 wyrazów morfosyntaktycznych, odpowiadajacych
formom trzech podrodzajów meskich
֒
֒
w mianowniku i wolaczu oraz jednemu z podrodzajów meskich
w bierniku liczby poje֒
dynczej.
Uważny czytelnik dostrzegl zapewne, że wprowadzony powyżej aparat pojeciowy
po֒
zwala opisywać tylko tradycyjnie rozumiane fleksyjne formy proste. Do opisu takich
regularności, jak np. strona bierna czy czas przyszly zlożony czasowników, rezerwujemy
pojecie
wyrazu syntaktycznego (skladniowego — por. [29, s. 42]), nie bedziemy
jednak
֒
֒
w niniejszej pracy zajmować sie֒ tym zagadnieniem.
2.6.
Wokabula i inne pojecia
taksonomii morfolo֒
gicznej
Zbiór wyrazów danego jezyka
można opisywać z dwóch uzupelniajacych
sie֒ punktów wi֒
֒
dzenia. Po pierwsze, można analizować podobieństwa miedzy
ksztaltami wyrazów w celu
֒
wyodrebnienia
w
nich
takich
jednostek,
jak
tematy,
końcówki,
przyrostki, rdzenie itd., a
֒
nastepnie
badać ich wzajemne zwiazki.
Drugi punkt widzenia ma na celu pogrupowanie
֒
֒
wyrazów — przede wszystkim morfosyntaktycznych — w odpowiednie zbiory ze wzgledu
֒
na ich funkcje֒ oraz inne kryteria praktyczne i teoretyczne. To drugie podejście nazywam
taksonomia֒ (klasyfikacja)
W niniejszej pracy przedstawiam propozycje֒
֒ morfologiczna.
֒
pewnej konkretnej taksonomii; bazuje ona w miare֒ możliwości na tradycji, jest jednak
przeznaczona nie tylko dla tradycyjnych slowników, ale również dla ich komputerowych
odpowiedników.
Ponieważ kwestie֒ te֒ uważam za zasadnicza֒ dla problematyki komputerowego przetwarzania tekstu, zajmowalem sie֒ tym zagadnieniem (oczywiście z przerwami i czesto
֒
obok innych prac) od poczatku
mojej pracy zawodowej — poczawszy
od pierwszych eks֒
֒
perymentów z komputerowa֒ odmiana֒ czasowników ([7], [6]) przez opracowanie zalożeń
lingwistycznych dla systemu konwersacyjnego MARYSIA ([10], [12]) do sformulowania
wspólnego stanowiska z Zygmuntem Salonim [29] (pracujacym
cześciowo
niezależnie nad
֒
֒
podobnym zagadnieniem — por. [57], [58], [59]), a nastepnie
przez pewne rozważania
֒
techniczne ([13], [14]) do rekonstrukcji aparatu pojeciowego
w koncepcji Tokarskiego
֒
slownikowej informacji morfologicznej ([20]). W miare֒ postepu
prac coraz wyraźniejszy
֒
stawal sie֒ dla mnie konwencjonalny charakter wielu rozstrzygnieć,
ale jednocześnie ko֒
lejne wersje uwzglednia
ly
coraz
wi
ecej
aspektów
tego
z
lożonego
zagadnienia,
prowadzac
֒
֒
֒
do kompromisów, które — mam nadzieje֒ — bed
a
akceptowalne
dla
wi
ekszości
osób
zaj֒ ֒
֒
16
mujacych
sie֒ teoretycznie lub praktycznie problematyka֒ morfologii polskiej.
֒
Pierwowzorem dla pojecia
wokabuly jest sformulowana przez Tokarskiego ([84, s. 33])
֒
definicja czasownika:
[. . .] klasa czasowników jest to klasa wyrazów odmieniajacych
sie֒ przez osoby
֒
oraz ich pochodnych o żywych i prawidlowych zwiazkach
slowotwórczych
֒
Zostala ona uogólniona — też zgodnie z sugestiami Tokarskiego (por. dalej s. 23) — na
przymiotniki, a nastepnie
również na inne cześci
mowy. Przez wokabule֒ rozumiemy da֒
֒
lej taki zbiór wyrazów morfologicznych, który naszym zdaniem powinien być opisywany
przez pojedynczy artykul haslowy. W nastepnym
rozdziale omówimy szczególowo wo֒
kabuly przymiotnikowe, rzeczownikowe i czasownikowe; w dużym stopniu pokrywaja֒ sie֒
one z odpowiednimi wokabulami wprowadzonymi w artykulach [29, s. 43] i [20, s. 98].
W drugim z tych artykulów znajduje sie֒ też zwiez
tutaj wo֒ le omówienie pominietych
֒
kabul przyslówkowych, zaimkowych, liczebnikowych i predykatywnych ([20, s. 102-103]).
Podobnie jak w przypadku wyrazów i innych wprowadzonych w dalszym ciagu
pracy
֒
jednostek, zbiór ksztaltów alfabetycznych, grafemicznych itd. wyrazów należacych
do wo֒
kabuly bedziemu
nazywać
odpowiednio
paradygmatem
alfabetycznym,
grafemicznym
itd.
֒
wokabuly.
Leksemy rozumiemy w zasadzie w sensie artykulu [29, s. 13]. Sa֒ to abstrakcyjne jednostki wyodrebniane
przede wszystkim na podstawie kryteriów semantycznych. Tutaj
֒
przyjmujemy jednak arbitralnie, że paradygmat leksemu powinien zawsze zawierać sie֒
w paradygmacie pewnej wokabuly; innymi slowy, każdy leksem musi należeć w calości do
pewnej wokabuly. Tak np. wyraz zwloki w znaczeniu zwlekania i zwloki w sensie ciala
zmarlego zaliczymy do tej samej wokabuly rzeczownikowej zwloki, natomiast wyrazy morfologiczne dziewczyna i dziewczeta
przydzielimy do różnych leksemów zawartych odpo֒
wiednio w wokabulach dziewczyna i dziewcze,
֒ choć — jak zauważyl Tokarski ([86, s. 67])
— formy te funkcjonuja֒ jako neutralne stylistycznie formy supletywne, w przeciwieństwie
do mniej lub bardziej nacechowanych form dziewcze֒ i dziewczyny.
Dla wiekszości
wokabul ich paradygmat jest w dużym stopniu niejednorodny, co wy֒
maga wprowadzenia pojecia
jednostki pośredniej, odpowiadajacej
zbiorom wyrazów mor֒
֒
fosyntaktycznych, ale mniejszej od wokabuly. W poszukiwaniu dla niej odpowiedniej
nazwy dopomógl mi Stefan Konderski, który zaproponowal termin fleksem. Po pewnych
wahaniach co do zakresu pojecia
fleksemu przyjmuje֒ obecnie (por. [23]), że jest to zbiór
֒
wyrazów morfologicznych różniacych
sie֒ tylko wartościami omówionych poniżej kategorii
֒
morfosyntaktycznych: liczby, przypadka, rodzaju i osoby.
Kategoria liczby nie budzi w zasadzie żadnych watpliwości
([29, s. 35]). Wyróżniamy
֒
dwie jej wartości: liczba pojedyncza, w skrócie sg, i liczba mnoga, w skrócie pl.
Kategoria przypadka również nie budzi w zasadzie watpliwości
([29, s. 35]). Wy֒
różniamy siedem przypadków, które wyliczamy w nastepuj
acej
kolejności (w nawiasach
֒
֒
podajemy stosowane skróty).
1. mianownik (n),
2. dopelniacz (g),
3. celownik (d),
2. PODSTAWOWE POJECIA
֒
17
4. biernik (a),
5. narzednik
(i),
֒
6. miejscownik (l),
7. wolacz (v).
Z kategoria֒ rodzaju sprawa jest nieco bardziej zlożona. Z informatycznego punktu widzenia niemożność utworzenia biernika rodzaju meskiego
wskazanego przymiotnika bez
֒
znajomości jego kontekstu, tj. cech żywotności lub osobowości określanego rzeczownika,
jest trudna do zaakceptowania. Samodzielnie zaproponowalem pieć
wartości rodzaju
֒
w zalożeniach dla systemu konwersacyjnego MARYSIA; praktyczna֒ konsekwencja֒ tego
byla rozbieżność terminologiczna — jeszcze np. w artykule [23] rodzaj meskożywotny
֒
jest rozumiany w sensie pracy [26, s. 13], a wiec
nie
obejmuje
rodzaju
m
eskoosobowego.
֒
֒
Znany jest mi też przypadek niezależnego — o ile mi wiadomo — dojścia do podobnego wniosku ([31, s. 37]) przez innego informatyka ([30, s. 341, 343]) bazujacego
na
֒
gramatyce Szobera [76]. Zapoznanie sie֒ z propozycja֒ Mańczaka [51] tylko potwierdzilo
sluszność tego podejścia. Cena, która֒ sie֒ za to placi — w postaci wprowadzenia w gruncie
rzeczy sztucznych synkretyzmów — wydawala sie֒ akceptowalna przy pieciu
wartościach
֒
rodzajów, ale zbyt wysoka przy uwzglednieniu
dodatkowych
wartości
kategorii
rodzaju
֒
wprowadzonych przez Saloniego ([60]) na potrzeby opisu skladniowego liczebników ([61],
[71]). Przyjete
stosunkowo niedawno rozróżnienie wyrazów morfologicznych i wyrazów
֒
morfosyntaktycznych, majace
na celu wlaśnie racjonalny opis systemowych synkretyzmów
֒
przy jednoczesnym zachowaniu latwo dostepnej
informacji morfologiczno-syntaktycznej,
֒
pozwala obecnie uwzglednić
w
pe
lni
postulaty
Saloniego.
֒
Wyróżniamy zatem 9 wartości kategorii rodzaju, omówionych w ksiażce
[72, s. 109,
֒
154–162, 179–180], które nazywamy nastepuj
aco:
֒
֒
1. rodzaj meskoosobowy
(np.
żo
lnierz),
֒
2. rodzaj meskozwierz
ecy
(np. pies),
֒
֒
3. rodzaj meskorzeczowy
(np.
stól),
֒
4. rodzaj żeński (np. matka),
5. rodzaj nijaki zwykly (np. to okno, dwa okna),
6. rodzaj nijaki zbiorowy (np. to dziecko, dwoje dzieci),
7. rodzaj przymnogi zwykly (np. te skrzypce, dwoje skrzypiec),
8. rodzaj przymnogi osobowy (np. ci państwo, dwoje państwa),
9. rodzaj przymnogi opisowy (np. te spodnie, te dwie pary spodni).
Nazwy pierwszych czterech rodzajów nie wymagaja֒ komentarza. Nazwe֒ rodzaj przymnogi
zaproponowal Szpakowicz ([77], [78, s. 13]). Pozostale nazwy zostaly wprowadzone przeze
mnie.
Zaproponowane w artykule [61] i stosowane m.in. w [72] symbole wartości kategorii rodzaju (m1, m2, m3, f, n1, n2, p1, p2, p3) budza֒ watpliwości
co do wlaściwego przypisania
֒
symboli n1 i n2 podrodzajom nijakim oraz symboli p1, p2, p3 — podrodzajom przymnogim. Proponujemy tutaj inne przyporzadkowanie,
naszym zdaniem bardziej naturalne,
֒
bowiem uwydatniajace
te wartości, które wystepuj
a֒ cześciej:
֒
֒
֒
1. rodzaj meskoosobowy
—
m1,
֒
2. rodzaj meskozwierz
ecy
— m2,
֒
֒
18
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
rodzaj
rodzaj
rodzaj
rodzaj
rodzaj
rodzaj
rodzaj
meskorzeczowy
— m3,
֒
żeński — f,
nijaki zwykly — n1,
nijaki zbiorowy — n2,
przymnogi zwykly — p1,
przymnogi osobowy — p2,
przymnogi opisowy — p3.
Dla wygody wprowadzamy pewne dodatkowe — mniej lub bardziej tradycyjne — określenia rodzajów; ich sens jest oczywisty, a wyliczymy je tutaj przede wszystkim dla podania
stosowanych dalej symboli:
– rodzaj meski,
oznaczany m (rodzaje m1, m2 i m3 traktowane lacznie),
֒
֒
– rodzaj meskożywotny,
oznaczany
m1:2
(rodzaje
m1
i
m2
traktowane
lacznie),
֒
֒
– rodzaj meski
nieosobowy,
oznaczany
m2:3
(rodzaje
m2
i
m3
traktowane
lacznie),
֒
֒
– rodzaj niemeskoosobowy,
oznaczany
¬m1
(wszystkie
wartości
rodzaju
z
wyj
atkiem
֒
֒
m1 traktowane lacznie),
֒
– rodzaj nijaki, oznaczany ne (rodzaje n1 i n2 traktowane lacznie),
֒
– rodzaj przymnogi, oznaczany p (rodzaje p1, p2 i p3 traktowane lacznie),
֒
– rodzaj nijakoprzymnogi, oznaczany np (rodzaje n1, n2, p1, p2 i p3 traktowane
lacznie).
֒
Ostatnia֒ z kategorii morfologicznych, a mianowicie kategorie֒ osoby, bedziemy
oznaczać
֒
dla jednolitości również skrótami literowymi lacińskich terminów, mianowicie wartości
pierwszej, drugiej i trzeciej osoby oznaczamy odpowiednio pr, sc i tr. Dla wiekszej
przej֒
rzystości w tabelach i innych kontekstach nie budzacych
w
atpliwości
b
edziemy
wartości
֒
֒
֒
te oznaczać także cyframi arabskimi.
2.7.
Oboczności i ewokacje
Dla niektórych wyrazów paradygmatycznych — a wiec
także wokabul i fleksemów —
֒
podanie konkretnych wartości wlaściwych dla nich kategorii gramatycznych nie wskazuje
jednoznacznie na pojedynczy wyraz grafemiczny czy alfabetyczny. Na przyklad dopelniacz
liczby pojedynczej rzeczownika karabin to wyraz karabina lub karabinu, mianownik liczby
mnogiej rzeczownika postać to wyraz postaci lub postacie, druga osoba liczby pojedynczej
trybu rozkazujacego
czasownika wziać
przykladów
֒
֒ to wyraz weź albo weźmij itd. (wiecej
֒
można znaleźć m.in. w artykule [29, s. 37]). Mówimy wówczas, że w paradygmacie danego
wyrazu paradygmatycznego wystepuj
a֒ formy oboczne.
֒
Zdarza sie֒ czesto,
że
formy
oboczne
nie sa֒ równouprawnione, lecz jedna z nich jest
֒
np. rzadsza lub przestarzala. Te֒ dodatkowa֒ wlasność wyrazów proponujemy nazywać
ewokacja֒ (por. [9, s. 312]). W praktyce bedziemy
reprezentować ewokacje za pomoca֒
֒
kwalifikatorów stosowanych w tradycyjnych opisach slownikowych. Warto tu przypomnieć
nadal aktualna֒ opinie֒ Tokarskiego ([85, s. 69])
przydaloby sie֒ tu studium o użytych kwalifikatorach, o ich porównaniu, wiek֒
szym sprecyzowaniu, by intuicje֒ leksykografa przeksztalcić tu w wiedze.
֒
3. Zarys taksonomicznego opisu
morfologii polskiej
3.1.
Uwagi wstepne
֒
Nie jest celem niniejszej pracy — a w szczególności niniejszego rozdzialu — ani przedstawienie pelnego taksonomicznego opisu morfologii polskiej, ani nawet sformulowanie
w sposób ostateczny jego wybranego fragmentu. Jednak poslużenie sie֒ jakimś opisem
bylo konieczne dla zilustrowania proponowanej koncepcji slownikowej informacji morfologicznej. Rozdzial ten przedstawia zatem motywacje֒ dokonanych ustaleń i uściśleń, które
— jak mam nadzieje֒ — stanowia֒ dobry punkt wyjścia do dyskusji nad pelnym opisem taksonomicznym nadajacym
sie֒ do wykorzystania w przyszlych slownikach jezyka
polskiego.
֒
֒
3.2.
3.2.1.
Czasowniki
Granice czasownika
Przyjmujemy tutaj ustalenia konwencjonalne sformulowane przez Tokarskiego po raz
pierwszy w ksiażce
[81], a upowszechnione przez ich wykorzystanie m.in. w slowniku
֒
[33]. Obszerna֒ dyskusje֒ tych konwencji znaleźć można m.in. w ksiażce
[86]. Podobnie
֒
jak w wypadku rzeczowników (por. s. 25), nie wykluczamy istnienia homonimicznych
z imieslowami wokabul przymiotnikowych, np. siedzacy
od siedzieć i siedzacy
w znacze֒
֒
niu ,,do siedzenia”; również i w tym wypadku preferujemy jednak opis tych przesunieć
֒
znaczeniowych w ramach wokabul czasownikowych.
Pomimo pewnych wahań co do sposobu traktowania aspektu (por. [29, s. 38]), zakladamy tutaj, że do jednej wokabuly czasownikowej moga֒ należeć wylacznie
formy o tej
֒
samej wartości aspektu (lub formy jednolicie dwuaspektowe).
3.2.2.
Paradygmat wokabuly czasownikowej
Wokabula czasownika zawiera zawsze kilka typów fleksemów. Wyliczymy najpierw fleksemy nieodmienne.
1. Bezokolicznik oznaczany symbolem bzk, np. czytać, przeczytać, być.
19
20
2. Bezosobnik oznaczany symbolem bzs, np. czytano, przeczytano. Termin wprowadzony w artykule [7], stosowany m.in. w ksiażce
[72]. Przez Tokarskiego ([82])
֒
nazywany forma֒ nieosobowa֒ czasu przeszlego.
3. Wspólcześnik oznaczany symbolem wsp, np. czytajac,
Termin wprowadzony
֒ bed
֒
֒ ac.
przeze mnie w pracy [26]. Przez Tokarskiego ([82]) nazywany imieslowem wspólczesnym przyslówkowym.
4. Uprzednik oznaczany symbolem upd, np. przeczytawszy. Termin wprowadzony
przeze mnie w pracy [26]. Przez Tokarskiego ([82]) nazywany imieslowem wspólczesnym uprzednim.
Obecnie wyliczymy fleksemy werbalne, tj. odmieniajace
sie֒ przez liczbe֒ i osobe.
֒
֒
1. Predykator aglutynacyjny — istnieje tylko dla wokabuly być, np. em w czytalem
lub m w czytalam lub w jam tego nie powiedzial. Termin wprowadzony w artykule
[29]. W terminologii Tokarskiego sa֒ to skrócone formy czasu teraźniejszego od być.
2. Predykator teraźniejszy — istnieje tylko dla wokabuly być, np. jest, jestem. Pojecie
֒
wprowadzone zgodnie z sugestia֒ Zygmunta Saloniego w przypisie redaktora do artykulu [20], rekompensuje rezygnacje֒ z pojecia
predykatora przyszlego w sensie ar֒
tykulu [29].
3. Predykator zwykly, czyli orzekacz — jest oznaczany symbolem orz, np. pisze,
napisze, bedzie.
Pierwszy termin wprowadzony w [29], drugi w [22], tradycyjnie
֒
określany jako czas teraźniejszy lub przyszly prosty.
4. Rozkaźnik, oznaczany symbolem rzk, np. czytaj, przeczytaj, badź.
W [82] nazy֒
wany po prostu trybem rozkazujacym,
chociaż chodzi tutaj tylko o formy proste
֒
tego trybu.
Kolejny typ fleksemu to fleksem predykatywny, odmienny przez liczbe֒ i rodzaj. Wokabula czasownikowa zawiera tylko jeden fleksem tego typu:
1. Pseudoimieslów, czyli przyslownik — jest oznaczany symbolem prz. Przyklady
jego form to czytal, przeczytal, byl — zarówno jako samodzielne wyrazy, jak i jako
skladniki napisów czytalem, przeczytalem, bylem itd. Pierwszy termin wprowadzony w [29], drugi w [22], w [82] nazywany imieslowem przeszlym.
Nastepna
grupa fleksemów to fleksemy przymiotnikowe.
֒
1. Imieslów czynny, oznaczany symbolem icz, np. czytajacy,
bed
Termin wprowa֒
֒ acy.
֒
dzony przeze mnie w [26]. Tradycyjnie imieslow wspólczesny przymiotnikowy lub
imieslów przymiotnikowy czynny.
2. Imieslów bierny, oznaczany symbolem ibr, np. czytany, przeczytany.
3. TAKSONOMICZNY OPIS MORFOLOGII
21
3. Imieslów dokonany, oznaczany symbolem idk, np. zmokly. Termin wprowadzony
przeze mnie w [22, s. 102], w [82] nazywany imieslowem przeszlym przymiotnikowym.
Ostatnia, jednoelementowa grupa fleksemów, to fleksem typu rzeczownikowego.
1. Odslownik, oznaczany symbolem ods, np. czytanie, przeczytanie. Termin stosowany za Tokarskim [81], który używal również tradycyjnego określenia rzeczownik
odslowny (np. [82]).
3.2.3.
Paradygmat fleksemów werbalnych i predykatywnych
Jak już wspominaliśmy, fleksemy werbalne odmieniaja֒ sie֒ przez liczbe֒ i osobe.
֒ Wyrazy
morfologiczne skladajace
sie֒ na paradygmat predykatora aglutynacyjnego — wystepuj
a֒
֒
֒
cego jedynie w wokabule czasownika być — dodatkowo odmieniaja֒ sie֒ przez nietradycyjna֒ kategorie֒ wokaliczności, która sluży do odróżnienia form m (np. w czytalam), ś (np.
w czytalaś), śmy (np. w czytaliśmy), ście (np. w czytaliście) od form em (np. w czytalem),
eś (np. w czytaleś), eśmy (np. w Tameśmy jeszcze nie byli), eście (np. w Skadeście
przy֒
szli?). Dodatkowa֒ cecha֒ charakterystyczna֒ tego fleksemu jest to, że ksztalt alfabetyczny
formy trzeciej osoby jest napisem pustym — innymi slowy, forme֒ pisal w funkcji czasu
przeszlego (np. w zdaniu Jan pisal ksiażk
֒ e)
֒ traktujemy jako zlożona֒ z formy liczby pojedynczej rodzaju meskiego
przyslownika pisal i pustej formy trzeciej osoby liczby pojedyn֒
czej predykatora aglutynacyjnego. Identyczny napis w zdaniu Jan bedzie
pisal ksiażk
֒
֒ e֒
pelni oczywiście inna֒ funkcje֒ i jest traktowany jako pojedyncza forma przyslownika.
Fleksem predykatywny odmienia sie֒ w zasadzie przez liczbe֒ i rodzaj. Jednak wyrazy
morfologiczne liczby pojedynczej rodzaju meskoosobowego
moga֒ w ogólnym wypadku
֒
mieć dwa różne ksztalty grafemiczne, do odróżniania których sluży nietradycyjna kategoria gramatyczna aglutynacyjności. Kategoria ta, wprowadzona w [29, s. 39], określa,
czy dany ksztalt (np. mokl w moklem) może być użyty do aglutynacji z predykatorem
aglutynacyjnym czasownika być, czy też może wystepować
tylko samodzielnie (np. mókl).
֒
W opisie fleksemu predykatywnego wykorzystujemy istotnie nie tylko rozróżnienie wyrazów morfologicznych i grafemicznych, ale także rozróżnienie wyrazów morfologicznych i
morfosyntaktycznych. Ponieważ w paradygmacie tego fleksemu wystepuj
a֒ systemowe syn֒
kretyzmy, wyraz morfologiczny, np. liczby pojedynczej rodzaju meskiego,
jest ksztaltem
֒
morfologicznym 3 wyrazów morfosyntaktycznych o nastepuj
acych
wartościach kategorii
֒
֒
morfologicznych:
– liczba pojedyncza rodzaj meskoosobowy,
֒
– liczba pojedyncza rodzaj meskozwierz
ecy,
֒
֒
– liczba pojedyncza rodzaj meskorzeczowy.
֒
Podobnie wyraz morfologiczny liczby pojedynczej rodzaju nijakiego jest ksztaltem morfologicznym 2 wyrazów morfosyntaktycznych itd.
22
3.3.
3.3.1.
Przymiotniki
Granice przymiotnika
W punkcie tym zajmiemy sie֒ granicami wokabuly przymiotnikowej, natomiast zakres
pojecia
fleksemu przymiotnikowego omówimy dalej, w punkcie 3.3.3.
֒
Zgodnie z polska֒ tradycja֒ leksykograficzna,֒ formy proste stopnia wyższego i najwyższego zaliczamy do tej samej wokabuly co formy stopnia równego. Do wokabuly
przymiotnikowej zaliczamy również inne wyrazy o żywych i prawidlowych zwiazkach
֒
slowotwórczych (por. [84, s. 33]) z wymienionymi wyżej formami przymiotnikowymi.
Tokarski konsekwentnie proponowal wlaczenie
do wokabuly przymiotnikowej przyslów֒
ków ([84, s. 18–19]):
Przyslówki odprzymiotnikowe nie nastreczaj
a֒ tu trudności, jeśli oczywiście po֒
minie sie֒ tu spekulacje typu ,,cecha cech”. Odpowiadaja֒ one przymiotnikom
w ten sposób, że formy przymiotnikowe wyspecjalizowane sa֒ dla obslugiwania
zwiazków
zgody, podczas gdy przyslówki obsluguja֒ zwiazki
przynależności.
֒
֒
Ponieważ znamionami zgody sa֒ formy deklinacyjne przymiotników, w braku
rzeczownika określanego nie maja֒ one do czego sie֒ stosować; stad
֒ uzasadnione
calkowicie jest obciecie
tych znamion, gdy sa֒ zbedne.
Jeżeli ogól bardzo
֒
֒
różnorodnych form czasownika zostal zaszeregowany razem na prawach już
nie klasy, lecz jakiejś superklasy, równie dobrze można byloby w taka֒ superklase֒ polaczyć
przyslówki z odpowiadajacymi
im przymiotnikami, przy czym
֒
֒
sytuacja przyslówków przypominalaby relacje֒ bezokolicznika (nieodmiennego)
wobec formy osobowej czasowników (odmiennej). A że nie jest to tylko spekulacja teoretyczna, można powolać sie֒ na fakt, że późniejsze tomy wielkiego slownika rosyjskiego podaja֒ razem w jednym haśle zarówno przymiotniki, jak i przyslówki, oszczedzaj
ac
֒
֒ na powtarzaniu przy przyslówku tego, co
już bylo powiedziane przy przymiotniku. Daje to oszczedność
wielu tysiecy
֒
odrebnych
hasel, przez co objetość
slownika może zmaleć co najmniej o tom.
֒
֒
Ta sprawa byla również rozważana przy projektowaniu Slownika Doroszewskiego. Przeważyla jednak tradycja, przy czym motywem glównym (i jedynym) byl wzglad
֒ na przyzwyczajenia czytelników nabyte w szkole.
Tokarski przedstawil także argumenty za dolaczeniem
do wokabuly przymiotnikowej
֒
form rzeczownika ([86, s. 72]):
Paradygmat przymiotników można poszerzyć, prócz przyslówków, jeszcze
o formy rzeczownikowe na -ość, kierujac
֒ sie֒ tym samym kryterium seryjności.
Zmniejszyloby to zasób slownika o jakieś nastepne
dziewieć
pozycji,
֒
֒ tysiecy
֒
umożliwiajac
pe
lniejsze
opracowanie
wyrazów
o
znaczeniach
bardziej
rozbu֒
dowanych, czy też ich obfitsza֒ dokumentacje.
֒
a także ([86, s. 71]) resztek form dawnej ich [przymiotników] deklinacji rzeczownikowej.
Postulaty te staralem sie֒ uwzglednić,
tworzac
֒ na potrzeby systemu MARYSIA pojecia
֒
֒
gniazda przymiotnikowego ([26, s. 5–6]).
3. TAKSONOMICZNY OPIS MORFOLOGII
23
Inna sprawa, na która֒ także zwrócil uwage֒ Tokarski ([86, s. 72–73]), to granica miedzy
֒
rzeczownikiem i przymiotnikiem. Tutaj przyjmujemy rozwiazanie
konwencjonalne
—
֒
wszystkie wyrazy, których odmiana daje sie֒ opisać za pomoca֒ sformulowanych przez
Saloniego [70] wzorów odmiany przymiotnikowej, traktujemy jako stanowiace
wokabuly
֒
przymiotnikowe. Chodzi zatem nie tylko o takie wyrazy jak gluchy, chory, ukochana, ale
również takie jak prosta, woźna, woźny, odźwierny czy myśliwy; natomiast motorniczy
jest dla nas niewatpliwym
rzeczownikiem ze wzgledu
na typowo rzeczownikowa֒ końcówke֒
֒
֒
mianownika liczby mnogiej motorniczowie.
Warto tutaj wspomnieć, że uznanie stopnia najwyższego za forme֒ prosta,֒ a pisanej
lacznie
zaprzeczonej formy przymiotnika za forme֒ zlożona,֒ jest również w dużym stopniu
֒
kwestia֒ konwencji. W systemie MARYSIA stopień najwyższy mial być traktowany jako
forma zlożona ([26, s. 10–11]), zaś gdyby przemawialy za tym jakieś wzgledy
choćby
֒
techniczne, można bez przeszkód zaliczyć np. formy nieladny itd. do paradygmatu tej
samej wokabuly, która zawiera forme֒ ladny.
3.3.2.
Paradygmat wokabuly przymiotnikowej
W wokabule przymiotnikowej wyróżniamy od jednego do kilku fleksemów. Wyliczymy
najpierw fleksemy o odmianie przymiotnikowej, tzn. odmieniajace
sie֒ przez liczbe,
֒
֒ przypadek i rodzaj.
1. Przymiot równy, oznaczany prw. Jest to tradycyjny przymiotnik w stopniu równym
lub inny wyraz o odmianie przymiotnikowej, np. rzeczownik, imieslów, liczebnik
porzadkowy,
zaimek wskazujacy
lub dzierżawczy.
֒
֒
2. Przymiot wyższy, oznaczany pwy. Jest to tradycyjny przymiotnik w stopniu wyższym otrzymanym za pomoca֒ stopniowania prostego (syntetycznego).
3. Przymiot najwyższy, oznaczany pnw. Jest to tradycyjny przymiotnik w stopniu
najwyższym otrzymanym za pomoca֒ stopniowania prostego (syntetycznego).
4. Przymiot krótki, oznaczany pkr. Chodzi tutaj o formy typu pelen, zdrów. Ich
interpretacja jest niemal calkowicie sprawa֒ konwencji. W artykule [29] byly one
zaliczane do fleksemu nazywanego tutaj przymiotem równym i odróżniane od formy
pelnej za pomoca֒ nietradycyjnej kategorii fleksyjnej predykatywności; konsekwencja֒
tego bylo jednak zachwianie jednolitego charakteru skladniowych wlasności tego
fleksemu. Obecnie uważamy te֒ jednorodność za istotna֒ ceche֒ pojecia
fleksemu.
֒
Konsekwencja֒ tego stanowiska jest konieczność wydzielenia form typu pelen, zdrów
w osobny fleksem, który traktujemy jako fleksem o odmianie przymiotnikowej o paradygmacie defektywnym zredukowanym do jednej tylko formy. W systemie MARYSIA fleksem ten byl traktowany jako odmienny przez liczbe֒ i rodzaj, co prowadzilo
jednak do sztucznej homonimii z mianownikowymi formami przymiotu prostego.
Kolejne fleksemy wokabuly przymiotnikowej sa֒ to fleksemy nieodmienne.
24
1. Przymiot skladowy, oznaczany psk. Chodzi o zakończone na -o formy przymiotnika używane w zlożeniach — czesto,
ale nie zawsze równoksztaltne z przyslówkiem
֒
równym.
2. Przyslówek równy, oznaczany psr. Chodzi oczywiście o przyslówek odprzymiotnikowy w stopniu równym.
3. Przyslówek wyższy, oznaczany psw. Chodzi o stopień wyższy przyslówka otrzymany
przez stopniowanie proste (syntetyczne).
4. Przyslówek najwyższy, oznaczany psn. Chodzi o stopień najwyższy przyslówka
otrzymany przez stopniowanie proste (syntetyczne).
5. Przyslówek przyprzyimkowy, oznaczany ppp. Chodzi tutaj o formy typu [po] polsku, [po] angielsku.
Grupa fleksemów o odmianie rzeczownikowej, należacych
do wokabuly przymiotnikowej,
֒
zawiera tylko jeden element:
1. Odprzymiotnik, oznaczany odp. Chodzi oczywiście o rzeczownik odprzymiotnikowy; termin odprzymiotnik zostal utworzony na wzór wprowadzonego przez Tokarskiego odslownika.
Tylko nieliczne wokabuly przymiotnikowe zawieraja֒ wszystkie wyliczone wyżej fleksemy.
Wokabule֒ zawierajac
֒ a֒ tylko przymiot równy nazywamy wokabula֒ przymiotnikowa֒ prosta.
֒
Wokabule֒ zawierajac
a
oprócz
przymiotu
prostego
również
przymiot
sk
ladowy
nazywamy
֒ ֒
wokabula֒ przymiotnikowa֒ niepelna.֒ Wokabule֒ zawierajac
֒ a֒ oprócz przymiotu równego i
skladowego co najmniej jeden inny fleksem nazywamy wokabula֒ przymiotnikowa֒ pelna.֒
3.3.3.
Paradygmat fleksemu przymiotnikowego
Oprócz wyliczonych wyżej fleksemów przymiotnikowych należacych
do wokabuly przy֒
miotnikowej, mamy również fleksemy przymiotnikowe innych rodzajów. Sa֒ to:
– imieslowy przymiotnikowe wokabuly czasownikowej (patrz punkt 3.2.2),
– wyrazy nazywane tradycyjnie liczebnikami porzadkowymi,
֒
– wyrazy nazywane tradycyjnie zaimkami wskazujacymi
i dzierżawczymi,
֒
– bardzo nieliczne samodzielne fleksemy o paradygmacie defektywnym ograniczonym
tylko do mianownika, np. powinien, powinna.
Paradygmat typowego fleksemu przymiotnikowego, traktowany jako zbiór wyrazów
morfosyntaktycznych, liczy 126 elementów (9 rodzajów razy 7 przypadków razy 2 liczby),
co jest oczywiście bardzo niewygodne w praktyce. W celu wyeliminowania z opisu systematycznych synkretyzmów w znajdujacym
sie֒ na ukończeniu indeksie a tergo polskich
֒
slowoform pisanych (por. [64], [65]), Saloni zaproponowal pewne konwencjonalne oznaczenia, które zestawilem w tabeli na s. 144. Do propozycji tej wprowadzimy nastepuj
ace
֒
֒
3. TAKSONOMICZNY OPIS MORFOLOGII
25
modyfikacje, bed
z reguly konsekwencjami wcześniej omówionych ustaleń. Po pierw֒
֒ ace
sze, formy 1 i 1! traktujemy jako należace
do różnych fleksemów i zajmujace
w nich te֒
֒
֒
sama֒ pozycje֒ w paradygmacie — ich oznaczenia, zlożone z symbolu fleksemu i cyfry wskazujacej
pozycje֒ paradygmatyczna,֒ maja֒ odpowiednio postać prw1 i pkr1. Formy 3 i 3+
֒
również traktujemy jako należace
do odrebnych
fleksemów, przy czym drugi z nich jest
֒
֒
nieodmienny; tak wiec
֒ pierwsza z form jest identyfikowana przez symbol zlożony z dwóch
cześci,
mianowicie prw3, druga zaś przez sam symbol fleksemu ppp.
֒
Ze wzgledu
na niewielka֒ liczbe֒ zaimków, w szczególności zaimków dzierżawczych
֒
i wskazujacych,
maja֒ one znikome znaczenie dla naszej koncepcji slownikowej informa֒
cji morfologicznej i dlatego nie bedziemy
sie֒ nimi tutaj zajmować. Zauważymy tylko na
֒
marginesie, że ewentualne korzyści z odróżniania w ich paradygmatach pozycji 8 i 8′ oraz
5 i 5′′ maja֒ chyba charakter bardziej teoretyczny niż praktyczny.
Reasumujac,
֒ typowy paradygmat fleksemu przymiotnikowego liczy 11 wyrazów morfologicznych. Ich zwiazek
z odpowiednimi wyrazami morfosyntaktycznymi jest dość skom֒
plikowany, dlatego bedzie
on podawany w sposób jawny — choć skrótowy — w każdej
֒
tabeli odmiany przymiotnikowej (patrz rozdzial 8).
3.4.
3.4.1.
Rzeczowniki
Granice rzeczownika
O problemach rozgraniczania rzeczowników i przymiotników mówiliśmy już w punkcie
3.3.1 na stronie 23, tutaj wiec
֒ zasygnalizujemy tylko problem tworzonych regularnie rzeczowników odczasownikowych. Jeśli istnieja,֒ zaliczamy je zawsze do wokabuly czasownikowej (por. punkt 3.2.2); choć jest możliwe istnienie homonimicznej wokabuly rzeczownikowej, jeśli uzasadniaja֒ to wzgledy
semantyczne (np. wzniesienie od wznieść i wzniesienie
֒
jako ,,wypuklość terenu, pagórek” (por. [1, s. XLIV]), to wydaje sie֒ bardziej wskazane
opisywanie takich odchyleń znaczeniowych w ramach wokabuly czasownikowej.
3.4.2.
Paradygmat wokabuly rzeczownikowej
Dla znacznej liczby rzeczowników wszystkie formy fleksyjne danego rzeczownika maja֒
ten sam rodzaj selektywny i — z dokladnościa֒ do oboczności — daja֒ sie֒ jednoznacznie
wskazać przez podanie wartości kategorii liczby i przypadka. Rzeczowniki takie stanowia֒
wokabule֒ rzeczownikowa֒ zawierajac
֒ a֒ tylko jeden fleksem, nazywany autonomicznym (ponieważ fleksem ten jest w pewnym sensie samodzielny). Inne rzeczowniki, wykazujace
֒
pewne nieregularności fleksyjne, skladniowe i semantyczne, bedziemy
opisywać
za
pomoc
a֒
֒
wokabul skladajacych
sie֒ z kilku fleksemów.
֒
Jedna֒ z takich nieregularności sa֒ tzw. nieosobowe formy rzeczowników meskooso֒
bowych, którym Saloni poświeci
l
osobny
artyku
l
([68]),
a
które
w
artykule
[29,
s. 36]
֒
byly opisywane za pomoca֒ nietradycyjnej kategorii deprecjatywności. Za tymi pracami
przyjmujemy tutaj, że dla każdego rzeczownika meskoosobowego
można utworzyć dodat֒
26
kowa֒ forme֒ mianownika liczby mnogiej o rodzaju selektywnym meskim,
lecz nie mesko֒
֒
osobowym, np. oprócz ci chlopi mamy te chlopy, oprócz ci nauczyciele mamy te nauczyciele; powstaje jednak pytanie, czy formy takie moga֒ funkcjonować również jako biernik
liczby mnogiej. Tokarski ([87, s. 105–106]) pisal:
Biernik liczby mnogiej na ogól bywa równy mianownikowi z wyjatkiem
nazw
֒
meżczyzn.
W
stosunku
zatem
do
biernika
liczby
pojedynczej
nast
epuje
prze֒
֒
suniecie
nazw zwierzat
֒ od form równych dopelniaczowi do form równych mia֒
nownikowi, np. widzialem psa, ale widzialem psy. Jest i tu możliwe, glównie
ze wzgledów
stylistycznych, przesuniecie
do kategorii nieosobowych, podob֒
֒
nie jak i w mianowniku, np. wyrzuć te darmozjady na zbity pysk, ale ma to
miejsce znacznie rzadziej, np. skad
֒ ty znasz tych lobuzów?
Sformulowanie to sugeruje, że użycie takich form w bierniku jest możliwe tylko dla
niektórych rzeczowników, poglad
֒ taki bylby jednak niewlaściwy. Można to latwo stwierdzić modyfikujac
֒ podane wyżej przyklady;
wyrzuć te lobuzy na zbity pysk
ale
skad
֒ ty znasz tych darmozjadów?
Tak wiec
֒ możliwość ich zastosowania jest wlasnościa֒ kontekstu ich użycia, a nie konkretnego rzeczownika. W konsekwencji uznajemy, że formy biernika również istnieja֒ zawsze.
Zgodnie z sugestia֒ Saloniego ([68, s. 156])
Jeśli w polszczyźnie wspólczesnej jednej rzeczownikowej formie mianownika
liczby pojedynczej odpowiadaja֒ dwie formy biernika liczby mnogiej, zakladamy istnienie co najmniej dwóch leksemów różnych rodzajów [. . .]
omawiane formy rzeczowników meskoosobowych
zaliczamy do odrebnego
fleksemu —
֒
֒
którego rodzaj ustalamy arbitralnie jako meskozwierz
ecy
— należacego
do tej samej wo֒
֒
֒
kabuly co odpowiedni fleksem rodzaju meskoosobowego.
Problem, czy oba fleksemy maja֒
֒
zawsze pelny paradygmat, czy też niekiedy lub zawsze co najmniej jeden z nich ma paradygmat defektywny — pozostawiamy otwarty jako wymagajacy
dalszych badań.
֒
Powyższe ustalenia sa֒ w dużym stopniu konsekwencja֒ przekonania, że istnienie osobowych i nieosobowych form rzeczowników meskoosobowych
należy interpretować jako
֒
konwersje֒ ich rodzaju selektywnego pod wplywem czynników semantycznych i stylistycznych. Nasuwa sie֒ w zwiazku
z tym pytanie, jaki jest zakres tego zjawiska, a w szczególności
֒
— czy możliwa jest konwersja z rodzaju meskoosobowego
na meskorzeczowy
i z rodzaju
֒
֒
meskożywotnego
na meskorzeczowy.
Moim zdaniem odpowiedź jest zdecydowanie pozy֒
֒
tywna i w artykule [29, s. 36] proponowalem opisywać to zjawisko za pomoca֒ nietradycyjnej kategorii apersonalności. Sprawa jest raczej oczywista, jeśli chodzi o nazwy obiektów
konkretnych lub abstrakcyjnych utworzonych od nazw osób, np. operatorzy komputerów
i operatory logiczne. Za Salonim ([60, s. 54]) rozróżniamy podrodzaje rodzaju meskiego
֒
na podstawie wymagań w bierniku obu liczb, co prowadzi do przyporzadkowania
formom
֒
typu operatory i pochodnym rodzaju selektywnego meskorzeczowego:
֒
3. TAKSONOMICZNY OPIS MORFOLOGII
27
Widze֒ na tablicy operator negacji.
Widze֒ na tablicy operatory negacji.
Te z operatorów negacji, które [. . .]
Uznajemy zatem istnienie odrebnego
fleksemu o rodzaju selektywnym meskorzeczowym
֒
֒
w ramach tej samej wokabuly, co odpowiedni fleksem meskoosobowy.
Można
sie֒ przy tym
֒
zastanawiać, czy możliwe jest tworzenie rzeczowników meskorzeczowych
od rzeczowników
֒
meskozwierz
ecych.
Przyk
lady
֒
֒
widze֒ konia na biegunach
widze֒ pieska do butów
widze֒ waż
֒ ogrodowy
wskazuja,֒ że jest to wprawdzie zjawisko rzadkie, ale możliwe (ostatni przyklad podal mi
Gruszczyński). W konsekwencji przewidujemy wiec
także w wo֒ fleksem meskorzeczowy
֒
kabulach rzeczowników meskozwierz
ecych.
֒
֒
Rozpatrzmy obecnie pewna֒ grupe֒ rzeczowników żeńskich, o których pisal Tokarski
([87, s. 121–122]):
Zbytni dydaktyzm, a ściślej wzgledy
ortograficzne byly motywem ustawicz֒
nego podawania w Slowniku przy rzeczownikach żeńskich zakończonych na
-ia albo -ja z poprzedzajac
֒ a֒ spólgloska֒ oboczników pisownianych dopelniacza
liczby mnogiej z zakończeniem -ij albo -yj, np. akcja ż I lm. D. -cji a. -cyj.
Rzecz byla niewygodna z kilku wzgledów.
Przede wszystkim taki sposób poda֒
wania dopelniacza sugerowal, że obie formy, zarówno akcji, jak i akcyj sa֒
ortograficznie równoważne, gdy tymczasem ta druga jest używana niezmiernie
rzadko, i to w określonych tylko warunkach, o których byla mowa poprzednio.
Nastepnie
konsekwencja w jej podawaniu sugeruje niejednokrotnie normalne
֒
używanie liczby mnogiej nawet tam, gdzie jest ona raczej wyjatkowa,
ograni֒
czona do szczególnych kontekstów czy sytuacji. W ten sposób szereg wyrazów
otrzymuje wspomniany rozbudowany dopelniacz, choć liczba mnoga nie jest
potwierdzona żadnym przykladem użycia, np. afiliacja, agregacja, alteracja,
amicycja, amnestia, a nawet mamy algezje֒ z liczba֒ mnoga,֒ jej zaś odpowiednik
negatywny analgezje֒ z sygnalem braku tej liczby. Ponieważ regula tworzenia
tych oboczników daje sie֒ ujać
֒ w dokladna֒ formule֒ o seryjnym zastosowaniu,
można w zupelności odciażyć
slownik od nieoszczednej,
a natretnej
i niepre֒
֒
֒
cyzyjnej mimo wszystko machiny tego typu.
W pracy [29, s. 36] zaproponowano rozwiazanie
tego problemu przez wprowadzenie dodat֒
kowej nietradycyjnej kategorii uniformizmu; nazwa kategorii tlumaczy sie֒ tym, że chodzi
tu o rozróżnienie, czy dla dopelniacza liczby mnogiej istnieje jedna forma, czy dwie. Kategoria ta miala stosować sie֒ tylko do tych rzeczowników, dla których jest ona istotnie
potrzebna, co ze wzgledów
technicznych okazalo sie֒ niewygodne. Tak o tym pisze Gru֒
szczyński ([38, s. 48], por. także [42, s. 46]):
28
Na tym poziomie abstrakcji, na którym sie֒ znajdujemy obecnie, niemożliwe
jest uzależnianie czegokolwiek od indywidualnych cech konkretnego rzeczownika, w szczególności zaś od jego rodzaju gramatycznego, który w zasadzie jest
cecha֒ syntaktyczna.֒ Najrozsadniejszym
wyjściem z sytuacji, bo utrzymujacym
֒
֒
jednolitość formalna֒ wszystkich klatek rzeczownikowej sieci paradygmatycznej
(a przede wszystkim umożliwiajacym
przyjecie
identycznej sieci paradygma֒
֒
tycznej dla wszystkich rzeczowników), jest wprowadzenie do opisu wszystkich
rzeczowników indykatora [. . .] ,,uniformizm” [. . .]. Takie rozwiazanie,
przypi֒
sujace
wszystkim rzeczownikom indykatory [. . .] uniformizmu, stoi w niezgo֒
dzie z poczuciem jezykowym
i tradycja.֒ Wydaje sie֒ jednak, że ze wzgledu
na
֒
֒
wygode֒ opisu (porównywalność wszystkich klatek sieci), a przede wszystkim
latwość formalizacji [. . .], jest ono lepsze niż ewentualne inne wyjścia.
W niniejszej pracy stosujemy rozwiazanie
kompromisowe, zaproponowane w artykule [23].
֒
Za podstawowy typ paradygmatu rzeczownika (czyli sieć paradygmatyczna֒ w terminologii
Gruszczyńskiego [40]) należy przyjać
֒ paradygmat fleksemu autonomicznego oraz uznać,
że formy zakończone na -ia albo -ja i formy zakończone na -ij albo -yj należa֒ do różnych
fleksemów tej samej wokabuly. Fleksem zawierajacy
forme֒ dopelniacza liczby mnogiej
֒
o tym samym zakończeniu co forma dopelniacza liczby pojedynczej proponujemy nazywać fleksemem uniforemnym; drugi fleksem, nazywany np. dyferencjalnym, posiadalby
paradygmat defektywny ograniczony do formy dopelniacza liczby mnogiej zakończonej na
-ij lub -yj (a wiec
֒ różnej od formy dopelniaczy obu liczb fleksemu uniforemnego). W ten
sposób zapewniamy potencjalne istnienie tego typu form, nie obciażaj
ac
֒
֒ jednocześnie tym
zróżnicowaniem tych rzeczowników, których ono nie dotyczy.
Zreasumujmy obecnie nasze ustalenia, dokonujac
wokabul rzeczownikowych
֒ przegladu
֒
i zawartych w nich fleksemów.
1. Prosta wokabula rzeczownikowa. Zawiera jeden fleksem, nazywany autonomicznym
i oznaczany rz.
2. Meskoosobowa
wokabula rzeczownikowa. Zawiera w ogólnym wypadku trzy fle֒
ksemy, nazywane zgodnie z ich podrodzajem selektywnym fleksemem meskoosobo֒
wym, meskozwierz
ecym
i meskorzeczowym,
i oznaczane odpowiednio rzm1, rzm2
֒
֒
֒
i rzm3. Dla typowego rzeczownika meskosobowego
co najmniej jeden z fleksemów
֒
posiada pelny paradygmat, pozostale zaś fleksemy istnieja֒ tylko potencjalnie. Do
nietypowych wypadków należy rzeczownik plywak, dla którego istnieja֒ wszystkie
trzy fleksemy:
– meskoosobowy
o znaczeniu ,,ten, kto plywa, plynie, umie plywać, uprawia sport
֒
plywacki”, np.
Widze֒ plywaka na starcie.
Widze֒ plywaków na starcie.
– meskozwierz
ecy
o znaczeniu m.in. ,,Dytiscus, chrzaszcz
wodny [. . .]”, np.
֒
֒
֒
3. TAKSONOMICZNY OPIS MORFOLOGII
29
Widze֒ plywaka żóltobrzeżka.
Widze֒ plywaki żóltobrzeżki.
lub przedmiot
– meskorzeczowy
o znaczeniu sprowadzajacym
sie֒ do ,,urzadzenie
֒
֒
֒
unoszacy
sie֒ na powierzchni wody lub innej cieczy”, np.
֒
Widze֒ plywak wedki.
֒
Widze֒ plywaki wedek.
֒
3. Niemeskoosobowa
wokabula rzeczownikowa. Zawiera dwa fleksemy: meskozwierz
ecy
֒
֒
֒
i meskorzeczowy,
przy
czym
ten
ostatni
istnieje
zwykle
tylko
potencjalnie.
S
a
one
֒
֒
oznaczane identycznie jak w wokabule meskosobowej,
tj. rzm2 i rzm3. Przykladem
֒
meskożywotnej
wokabuly rzeczownikowej, zawierajacej
dwa fleksemy istniejace
ak֒
֒
֒
tualnie, jest wspomniany już wcześniej rzeczownik waż.
֒
4. Uniforemna wokabula rzeczownikowa. Zawiera dwa fleksemy: fleksem uniforemny
o pelnym paradygmacie i fleksem dyferencjalny o paradygmacie defektywnym zawierajacym
tylko jedna֒ forme;
֒
֒ fleksemy te sa֒ oznaczane odpowiednio rzu i rzd.
Klasycznym przykladem jest tutaj rzeczownik funkcja, którego fleksem uniforemny
ma w dopelniaczu liczby mnogiej forme֒ funkcji, zaś fleksem dyferencjalny ma jedynie
dopelniacz liczby mnogiej funkcyj.
4. Haslowa informacja
morfologiczna
4.1.
Uwagi wstepne
֒
Slownikowa informacja morfologiczna dzieli sie֒ na dwa rodzaje, które powinny być ze soba֒
ściśle powiazane:
na haslowa֒ informacje֒ morfologiczna֒ zawarta֒ w konkretnych artykulach
֒
haslowych oraz na slownikowe tablice morfologiczne, slużace
do interpretacji haslowej in֒
formacji morfologicznej. W niniejszym rozdziale przedstawiamy postulowana֒ przez nas
postać haslowej informacji morfologicznej, ilustrujac
֒ ja֒ mniej lub bardziej konkretnymi
przykladami. Ponieważ przyklady te bedziemy
cytować
z zachowaniem wyróżnień typo֒
graficznych, w razie potrzeby bedziemy
je ujmować w tzw. lapki (≪ ≫).
֒
4.2.
Struktura artykulu haslowego
Rozważamy tutaj jedynie wlaściwe artykuly haslowe, pomijajac
֒ niemal calkowicie zagadnienie artykulów haslowych odsylaczowych (patrz np. [3]).
Oto kilka przykladów artykulów haslowych, omawianych bardziej szczególowo w dalszej cześci
pracy:
֒
czytać V impf 1 -ny
zrozumieć V pf 2 zrozum a. rzad. zrozumiej -ny
szaleć V impf 3 *enie
strumień N m3 1
kundel N m2 1 ∼dla -i a. -ów
wesoly A 4 weseli wesól weselszy weselej -ość
Skladaja֒ sie֒ one z nastepuj
acych
elementów.
֒
֒
1. Haslo, tj. napis wyróżniony drukiem tlustym i rozpoczynajacy
artykul haslowy, np.
֒
≪czytać≫, ≪kundel≫, ≪wesoly≫.
2. Typ wokabuly, np. symbol ≪V≫ oznaczajacy
wokabule֒ czasownikowa,֒ symbol
֒
≪N’≫ oznaczajacy
jeden
z
typów
wokabu
ly
rzeczownikowej
lub symbol ≪A’≫
֒
oznaczajacy
jeden z typów wokabuly przymiotnikowej.
֒
30
4. HASLOWA INFORMACJA MORFOLOGICZNA
31
3. Charakterystyka gramatyczna artykulu haslowego, np. symbol wartości mesko֒
zwierzecej
≪m2≫
kategorii
rodzaju
selektywnego
lub
symbol
aspektu
dokonanego
֒
≪impf≫.
4. Przyhaslowa informacja morfologiczna. Zawiera zawsze symbol wzoru odmiany,
np. ≪1≫. Moga֒ również wystapić
dodatkowe elementy, w szczególności formy
֒
przyhaslowe w postaci pelnej (np. ≪zrozumiej≫) lub skróconej (np. ≪∼dla≫),
formanty przyhaslowe, np. ≪-ny≫ oraz tzw. blokady, np. ≪*enie≫.
5. Treść artykulu haslowego, objaśniajaca
pozostale wlasności gramatyczne wokabuly
֒
i jej znaczenie (pominieta
w powyższych przykladach).
֒
Do haslowej informacji morfologicznej zaliczymy wszystkie wyliczone wyżej elementy
z wyjatkiem
treści. W rozdziale nastepnym
spotkamy sie֒ z pseudohaslowa֒ informacja֒
֒
֒
morfologiczna֒ o identycznej strukturze, ale pochodzacej
nie z artykulu haslowego, lecz
֒
z morfologicznych tablic slownikowych. Dalsze rozważania stosuja֒ sie֒ wiec
֒ również do
informacji pseudohaslowej.
W zlożonych artykulach haslowych informacja morfologiczna może wystepować
rów֒
nież przy opisie poszczególnych znaczeń (por. np. s. 178), ale nie zmienia to zasad jej
interpretacji.
4.3.
Haslo
Z samej formy hasla nie zawsze można wywnioskować typ wokabuly, w konsekwencji nie
można z niej wywnioskować także, jaki wyraz morfologiczny jest reprezentowany przez
ksztalt alfabetyczny stanowiacy
haslo — ksztalt mianownika liczby pojedynczej rzeczow֒
nika nić jest analogiczny do ksztaltu bezokolicznika czasownika pić, ksztalt mianownika
liczby mnogiej rzeczownika typu plurale tantum sanie jest analogiczny do ksztaltu mianownika liczby pojedynczej rzeczownika blonie itd. W ogólnym wypadku rozpoznanie
hasla jako ksztaltu alfabetycznego konkretnego wyrazu morfologicznego i morfosyntaktycznego jest możliwe dzieki
symbolowi typu wokabuly.
֒
W wiekszości
slowników hasla homonimiczne sa֒ numerowane liczbami arabskimi lub
֒
rzymskimi; w [19] i w [17] nazwalem ten dodatkowy symbol wyróżnikiem haslowym. Tradycyjnie jako hasla homonimiczne traktuje sie֒ w szczególności hasla należace
do wokabul
֒
sie֒ znaczeniem
tego samego typu o identycznej lub bardzo zbliżonej odmianie, ale różniace
֒
z powodu odmiennej etymologii (por. [1, s. XLVII]). Uważamy, że tradycja ta sluży bardziej wygodzie leksykografa niż użytkownika slownika, i proponujemy, aby takie wypadki
opisywać w jednym artykule haslowym jako różne znaczenia. Dalej wiec
֒ przez hasla homonimiczne bedziemy
rozumieć wylacznie
identyczne hasla należace
do wokabul różnych
֒
֒
֒
typów.
Wada֒ zwyczaju numerowania homonimicznych artykulów haslowych jest jego nadmierna konwencjonalność — postać wyróżnika haslowego dla danej wokabuly zależy nie
od niej samej, ale od jej kontekstu w danym slowniku i może sie֒ zmieniać z powodów
32
calkowicie przygodnych. Sprawa jest prosta, kiedy do danego hasla nie kieruja֒ żadne
artykuly odsylaczowe. Wtedy jedyna֒ funkcja֒ wyróżnika haslowego jest ostrzeżenie czytelnika, że istnieja֒ inne artykuly haslowe o tym samym haśle — zamiast kolejnego numeru
może te֒ funkcje֒ pelnić dowolny symbol, np. znak plus. Jeśli natomiast zachodzi potrzeba
odeslania do jednego z hasel homonimicznych, to można podać wraz z haslem odpowiedni typ wokabuly (być może dla czytelnika rozwiazanie
to jest nawet wygodniejsze od
֒
tradycyjnego).
Ponieważ artykuly haslowe sa֒ w klasycznych slownikach uporzadkowane
zgodnie z po֒
rzadkiem
alfabetycznym ich hasel, jest bardzo istotne ustalenie postaci hasla dla przy֒
padków watpliwych.
Warto dodać, że naturalne uogólnienie porzadku
alfabetycznego
֒
֒
umieszcza napisy puste na poczatku
slownika, można wiec
podać tam artykuly sta֒
֒
nowiace
opis tych wokabul, dla których forma haslowa z pewnych wzgledów
nie istnieje
֒
֒
(np. wedlug Saloniego zaimek rzeczowny sie֒ ma paradygmat defektywny pozbawiony mianownika liczby pojedynczej — por. [62, s. 251]).
4.4.
Typ artykulu haslowego
Typ artykulu haslowego — krócej typ hasla — określa typ wokabuly, a także wartości
kategorii morfologicznych wyrazu stanowiacego
forme֒ haslowa,֒ tj. tego wyrazu, którego
֒
ksztalt alfabetyczny stanowi haslo danego artykulu haslowego.
Wyliczymy najpierw typy wokabul przymiotnikowych — dla wszystkich z nich forma֒
haslowa֒ jest mianownik liczby pojedynczej rodzaju meskiego
przymiotu równego, np.
֒
ladny.
1. Wokabula przymiotnikowa pelna — symbol A.
2. Wokabula przymiotnikowa prosta — symbol A’.
3. Wokabula przymiotnikowa niepelna — symbol A”.
Nastepnie
wyliczymy typy wokabul rzeczownikowych.
֒
1. Wokabula rzeczownikowa zwykla — symbol N. Jej forma֒ haslowa֒ jest mianownik
liczby pojedynczej, np. kundel.
2. Wokabula rzeczownikowa mnoga — symbol N’. Jej forma֒ haslowa֒ jest mianownik
liczby mnogiej. Chodzi tutaj przede wszystkim o rzeczowniki plurale tantum, np.
sanie. Przy odpowiedniej konstrukcji tablic można ten typ wokabuly stosować
również dla nielicznych wypadków rzeczowników o niepewnej postaci mianownika
liczby pojedynczej — za Gruszczyńskim ([39, s. 94]) możemy przytoczyć tu przyklad
abbowie, skomentowany w [33] ,,(postać lp niepewna)”.
Ostatnim omawianym tutaj typem wokabuly jest wokabula czasownikowa, oznaczana
symbolem V.
4. HASLOWA INFORMACJA MORFOLOGICZNA
4.5.
33
Charakterystyka gramatyczna artykulu haslowego
Charakterystyke֒ gramatyczna֒ artykulu haslowego nazywamy krótko charakterystyka֒ hasla. Postać charakterystyki hasla zależy od typu artykulu — mianowicie zawiera ona
te informacje gramatyczne, które moga֒ wplynać
֒ na wybór wzoru odmiany lub sposób
wykorzystania wskazanego wzoru.
1. Typ A i A”. Charakterystyka gramatyczna jest pusta.
2. Typ A’. W pewnych wypadkach może wystapić
symbol kategorii rodzaju selektyw֒
nego, np. myśliwy A’ m1
3. Typy N i N’. Charakterystyka gramatyczna jest symbolem kategorii selektywnej
rodzaju.
4. Typ V. Charakterystyka gramatyczna jest symbolem aspektu dokonanego lub niedokonanego.
4.6.
Przyhaslowa informacja morfologiczna
Podstawowym elementem przyhaslowej informacji morfologicznej jest symbol wzoru odmiany w postaci liczby arabskiej. Podstawowym jego zadaniem jest wskazanie odpowiedniej tabeli odmiany. Ze wzgledu
jednak na przyjety
w [33] opis rzeczowników uznajemy
֒
֒
za dopuszczalne, aby symbol odmiany mógl wskazywać tabele֒ nie tylko samodzielnie, ale
także lacznie
z wartościa֒ kategorii rodzaju selektywnego — ogólnie rzecz biorac,
lacznie
֒
֒
֒
z informacja֒ zawarta֒ w charakterystyce gramatycznej hasla.
W stosunkowo rzadkich wypadkach, kiedy rzeczownik o pewnej wartości rodzaju selektywnego odmienia sie֒ wedlug wzoru charakterystycznego dla innej wartości rodzaju,
wlaściwy rodzaj selektywny jest podawany w zwykly sposób, zaś wartość rodzaju slużaca
֒
jedynie do zidentyfikowania tablic odmiany jest podawana bezpośrednio przed symbolem
odmiany w formie symbolu kategorii rodzaju morfosyntaktycznego, np.
starosta N m1 f4
Dodatkowymi elementami informacji przyhaslowej moga֒ być reprezentacje form przyhaslowych i reprezentacje formantów przyhaslowych.
Reprezentacje form przyhaslowych moga֒ być pelne, np. ≪weseli≫ lub skrócone, np.
≪∼dla≫. Do przeksztalcenia reprezentacji skróconej w pelna֒ wykorzystujemy ksztalt
alfabetyczny formy haslowej. Mianowicie wystepuj
ac
na֒
֒ a֒ w skrócie tylde֒ zastepujemy
֒
pisem otrzymanym z hasla przez odciecie
takiego jego zakończenia, które zaczyna sie֒ od
֒
pierwszej od końca litery identycznej z pierwsza֒ litera֒ w skróconej reprezentacji formy
(ściślej, dokonujemy konkatenacji literowej odpowiednich napisów); regule֒ te֒ bedziemy
֒
nazywać literowa֒ zasada֒ rozwiazywania
skrótów.
Przyk
ladowo,
dla
has
la
≪kundel≫
i
֒
34
skrótu ≪∼dla≫ szukamy w haśle pierwszej od końca litery d, odcinamy zaczynajace
sie֒
֒
od niej zakończenie del i otrzymany napis kun konkatenujemy z wystepuj
acym
w skrócie
֒
֒
napisem dla uzyskujac
w
rezultacie
napis
kundla.
֒
Choć z punktu widzenia użytkownika sposób rozwiazywania
skrótów jest jednoznacz֒
nie określony, z punktu widzenia redaktora slownika czesto
istnieje
kilka możliwości skra֒
cania formy, np. dla hasla ≪przeszkodzić≫ forme֒ ≪przeszkodze≫
można by skracać
֒
jako ≪∼ze≫,
≪∼dze≫,
≪∼odze≫
itd. Zgodnie z pierwotna֒ intencja֒ Tokarskiego ([80],
֒
֒
֒
[82]) należy jednak brać pod uwage֒ nie tylko zapis literowy, ale i wymowe֒ odpowiednich napisów. Stosujac
grafemu, sformulujemy zatem
֒ wprowadzone nieco dalej pojecie
֒
nastepuj
ac
a
grafemiczn
a
zasad
e
skracania
form.
Zapisy
literowe
i grafemiczne danego
֒
֒ ֒
֒
֒
hasla i danej formy przegladamy
jednocześnie od lewej strony aż do napotkania pierwszej
֒
różnicy, polegajacej
albo na tym, że napotykamy różne grafemy, albo na tym, że identyczne
֒
grafemy maja֒ różne reprezentacje literowe. Skrócona reprezentacja formy ma postać napisu literowego zaczynajacego
sie֒ od reprezentacji literowej grafemu bezpośrednio poprze֒
dzajacego
różnice֒ (reprezentacja literowa tego grafemu jest wiec
֒
֒ identyczna w haśle i w formie skracanej). Przykladowo, porównujac
zapisy
p
·
rz
·
e
·
sz
·
k
·o·dź·i·ć i p·rz·e·sz·k·o·dz·e֒
֒
napotykamy różne grafemy dź i dz, wiec
skrót ma postać ∼odze.
Regula ta ulatwia
֒
֒
użytkownikowi dostrzeżenie fonetycznych zmian tematów, powinna wiec
֒ być stosowana
zawsze (chyba że w jakimś rzadkim wypadku prowadzilaby do konfliktu z regula֒ rozwiazywania
skrótów). Przemawia za tym miedzy
innymi brak innego opracowania dla
֒
֒
jezyka
polskiego
opisuj
acego
w
sposób
kompletny
wymow
e֒ form fleksyjnych — slownik
֒
֒
[44] podaje tylko wymowe֒ form haslowych (por. recenzje֒ [63]).
Teoretycznie rzecz biorac,
możliwe jest przyjecie
za podstawe֒ rozwiazywania
skrótów
֒
֒
֒
zamiast formy haslowej — ostatniej z pelnych reprezentacji form wystepuj
acych
w infor֒
֒
macji przyhaslowej, co niekiedy pozwala na skrócenie przyhaslowej informacji morfologicznej, ale mimo to wydaje sie֒ jednak nadmierna֒ komplikacja.֒
Po rozwiazaniu
ewentualnych skrótów mamy wiec
֒
֒ do czynienia z pewnymi napisami,
stanowiacymi
kszta
lt
alfabetyczny
form
danej
wokabu
ly; ustalenie — w ogólnym wypadku
֒
— o które konkretnie formy chodzi, jest możliwe dzieki
wystepowaniu
w tablicach tzw.
֒
֒
schematów analitycznych. Reguly te określaja֒ również wplyw danej formy przyhaslowej
na inne formy paradygmatu, np. konsekwencja֒ wystepowania
formy ≪∼dla≫ przy haśle
֒
≪kundel≫ jest utworzenia ksztaltu kundle zamiast *kundele itd.
Formanty przyhaslowe zaczynaja֒ sie֒ od dywizu, np. ≪-i≫. Formy przyhaslowe i formanty przyhaslowe pelnia֒ tutaj — podobnie jak w oryginalnej koncepcji Tokarskiego —
istotnie odmienne funkcje, co nie zostalo dostrzeżone np. w artykule [88]. Przykladowo
dla hasla kundel formant -i umożliwia utworzenie formy kundli od tematu formy przyhaslowej, zastapienie
wiec
Sposób
֒
֒ dywiza tematem formy haslowej byloby dużym bledem.
֒
interpretacji formantów przyhaslowych określaja֒ zawarte w tablicach odmiany tzw. schematy aktywizowane formantami.
Inna֒ funkcja֒ formantów przyhaslowych jest wskazywanie na istnienie form opisanych
w tabelach za pomoca֒ tzw. regul potencjalnych. Konieczność wskazania nieistnienia
formy wystepuje
znacznie rzadziej; problem ten rozwiazujemy
w sposób ,,symetryczny” do
֒
֒
poprzedniego, blokujac
֒ odpowiednia֒ regule֒ przez podanie w informacji przyhaslowej jej
4. HASLOWA INFORMACJA MORFOLOGICZNA
35
formantu poprzedzonego gwiazdka֒ (a wiec
֒ powszechnie stosowanym w jezykoznawstwie
֒
symbolem niepoprawności lub nieistnienia). W jeszcze rzadszych sytuacjach, kiedy forma
nieistniejaca
sklada sie֒ z samej osnowy bez formantu, pozostaje tylko jedno wyjście, mia֒
nowicie poprzedzić gwiazdka֒ konwencjonalny symbol formy lub fleksemu (por. s. 109).
4.7.
Oboczności i ewokacje
W powyższych rozważaniach pomineliśmy
dla uproszczenia sprawe֒ oboczności i ewokacji.
֒
Praktycznie każda ze skladowych haslowej informacji morfologicznej może wystepować
֒
w postaci wariantowej. Możemy mieć zatem warianty hasla, np.
rosnać
֒ a. róść [. . .]
warianty typu wokabuly i charakterystyki gramatycznej, warianty form przyhaslowych,
np.
[. . .] zrozum a. rzad. zrozumiej [. . .]
i formantów przyhaslowych, np.
kundel [. . .] -i a. -ów
Zapisowi oboczności dość czesto
towarzyszy opatrzenie jednego z wariantów kwalifikato֒
rem określajacym
jego
ewokacj
e,
֒
֒ np.
[. . .] rzad. zrozumiej [. . .]
Kwalifikator może jednak odnosić sie֒ również do calej wokabuly.
Może w zwiazku
z tym powstać pytanie, jaki jest zakres tych kwalifikatorów — czy
֒
stosuja֒ sie֒ tylko do tych form, przy których wystepuj
a֒ w haslowej informacji morfolo֒
gicznej, czy też przenosza֒ sie֒ na inne formy, tworzone na podstawie tabel. Przyjmujemy
tutaj, że przenoszenie sie֒ wariantów i kwalifikatorów podlega tym samym zasadom, co
przenoszenie sie֒ alternacji tematowych, ściśle opisanych w tabelach za pomoca֒ formalizmu
przedstawionego w rozdziale nastepnym.
֒
Warto dodać, że ścisly opis postaci haslowej informacji morfologicznej jest stosunkowo zlożony wlaśnie ze wzgledu
na potrzebe֒ uwzglednienia
możliwości wystepowania
֒
֒
֒
wariantów i kwalifikatorów — przekonuje o tym wystarczajaco
gramatyka formalna opi֒
sujaca
strukture֒ hasel czasownikowych, sformulowana w pracy [35].
֒
4.8.
Treść
W artykule [73, s. 134–135] sformulowano nastepuj
acy
postulat (stosowanemu w cytacie
֒
֒
terminowi haslo odpowiada najlepiej nasz termin wokabula)
We wstepie
znajdzie sie֒ też opis budowy artykulów haslowych i szczególowe
֒
omówienie wszystkich elementów artykulu haslowego glównego, którymi sa:֒
(1) nazwa hasla, (2) klasa gramatyczna, (3) cechy fleksyjne, (4) cechy slowotwórcze, (5) cechy skladniowe (m.in. interpunkcyjne i frazeologiczne), (6) opis
semantyczny, (7) opis pragmatyczny.
36
Ukierunkowanie gramatyczne postulowanego slownika znajdzie wyraz w koncepcji haslowania. Bedzie
sie֒ dażyć
do zrealizowania zasady: tyle odrebnych
֒
֒
֒
hasel, ile różnych kompletów wartości pierwszych pieciu
elementów artykulu
֒
haslowego glównego.
Wydaje mi sie,
֒ że stosowanie w praktyce tej zasady prowadziloby do wielu artykulów
haslowych o tym samym haśle, co istotnie zaciemnialoby strukture֒ slownika — w zwiazku
֒
z tym proponujemy podejście istotnie odmienne. Daż
֒ ac
֒ do zmniejszenia oddzialywania
czynników subiektywnych na proces haslowania, tj. przyporzadkowywania
wyrazów mor֒
fologicznych poszczególnym wokabulom, a tym samym i artykulom haslowym, zamierzamy
oprzeć sie֒ na konwencjonalnym wprawdzie, ale konkretnym morfologicznym opisie taksonomicznym, uzupelnionym o stosowne slownikowe tablice morfologiczne. Proponujemy,
aby wszystkie formy, które dadza֒ sie֒ pod wzgledem
czysto technicznym opisać jako jedna
֒
wokabula, byly opisane w jednym artykule haslowym. Oznaczać to bedzie
w praktyce,
֒
że w ogólnym wypadku treść artykulu haslowego może być bardzo rozbudowana i mieć
zlożona֒ strukture֒ odpowiadajac
֒ a֒ różnym znaczeniom opisywanych form, ale za to gramatyczna cześć
artykulów haslowych bedzie
przejrzysta i stabilna.
֒
֒
4.9.
Ewentualne rozszerzenia informacji haslowej
Jak już mówiliśmy wyżej, formy i formanty przyhaslowe sa֒ interpretowane za pomoca֒
regul analitycznych znajdujacych
sie֒ w tablicach odmiany. Dzieki
temu możliwe stalo
֒
֒
sie֒ wyeliminowanie z haslowej informacji morfologicznej symboli kategorii fleksyjnych
slużacych
w koncepcji Tokarskiego do opisu — praktycznie tylko w przypadku rzeczow֒
ników — form i formantów przyhaslowych. Mialy one te֒ wade,
na duży
֒ że — ze wzgledu
֒
stopień synkretyzmu form rzeczownikowych — pelny opis formy lub formantu byl czesto
֒
dlugi i malo czytelny, a opis skrócony mógl być z kolei mylacy.
Gdyby
jednak
z
jakichś
֒
powodów uznano, że jest wskazane zachowanie tych opisów, to jest to oczywiście możliwe
kosztem odpowiedniej komplikacji struktury haslowej informacji morfologicznej.
Druga֒ kwestia֒ mogac
jest sposób ewentualnego przekazywania
֒ a֒ budzić watpliwości
֒
informacji o nieistnieniu pewnych form. Sprawa jest jasna np. dla czasowników, gdy
pewne formy istnieja֒ lub nie w zależności od wartości aspektu — ten fakt jest opisany
w sposób ogólny za pomoca֒ odpowiednich przypisów do tabel. W przypadku zaś problemów indywidualnych, np. istnienia lub nieistnienia imieslowu biernego dla konkretnej
wokabuly czasownikowej, stosujemy rozwiazanie
polegajace
na przyjeciu
pewnego para֒
֒
֒
dygmatu za typowy, a nastepnie
wskazywanie
w
has
lowej
informacji
morfologicznej
na ist֒
nienie form nie uwzglednionych
w typowym paradygmacie oraz na nieistnienie form w nim
֒
uwzglednionych.
Czynimy to za pomoca֒ wspomnianych omówionych wcześniej formantów
֒
przyhaslowych i blokad, można jednak rozważyć stosowanie innych oznaczeń, np. symboli fleksemów opatrzonych odpowiednio znakiem plus lub minus (por. [22]). Stosowane
w niniejszej pracy rozwiazanie,
wykorzystujace
glównie formanty, a tylko w wyjatkowych
֒
֒
֒
wypadkach symbole specyficzne dla przyjetej
tutaj
taksonomii,
wydaje
si
e
jednak
wygo֒
֒
dniejsze.
5. Slownikowe tablice morfologiczne
5.1.
Uwagi wstepne
֒
W rozdziale niniejszym przedstawiona jest budowa slownikowych tablic morfologicznych i
zawartych w nich regul. Ponieważ jednak tylko niewielka liczba haslowych opisów morfologicznych wykorzystuje w pelni prezentowane tutaj mechanizmy, w typowych wypadkach
proces tworzenia form jest znacznie prostszy niż mogloby sie֒ to wydawać na podstawie
ogólnego algorytmu. Z tego też wzgledu
zaleca sie֒ czytać ten rozdzial po choćby po֒
bieżnym przejrzeniu rozdzialów nastepnych,
poświeconych
konkretnym przykladom.
֒
֒
5.2.
Rubryki i reguly
Każda tablica morfologiczna sklada sie֒ z dwóch zasadniczych cześci:
identyfikatora ta֒
blicy i jej treści. Najcześciej
identyfikator
tablicy
to
symbol
typu
wokabu
ly i symbol wzoru
֒
odmiany — tak jest w szczególności dla tablic przymiotnikowych i czasownikowych. Jak
już o tym byla mowa (punkt 4.6), dopuszczamy korzystanie przy identyfikowaniu tablic
z elementów wlaściwej charakterystyki gramatycznej hasla i korzystamy z tego przy rzeczownikach, dla których tablice identyfikowane sa֒ za pomoca֒ trzech elementów: typu
wokabuly, rodzaju selektywnego i wzoru odmiany.
W ogólnym wypadku tabele֒ dzielimy na dwie cześci:
wyrazowa֒ i pseudohaslowa.֒ Cześć
֒
֒
wyrazowa zawiera rubryki ze zwyklymi regulami morfologicznym opisujacymi
sposób
֒
tworzenia ksztaltów alfabetycznych odpowiednich wyrazów; rubryki te sa֒ odpowiednio
powiazane
z rubrykami wskazujacymi
dla danego wyrazu wartości jego kategorii morfo֒
֒
logicznych i ewentualnie innych wlasności gramatycznych (np. aglutynacyjności). Cześć
֒
pseudohaslowa zawiera natomiast skrócony opis calych fleksemów za pomoca֒ uwiklanych
regul morfologicznych opisujacych
sposób tworzenia pseudohaslowej informacji morfolo֒
gicznej, która wymaga dalszej interpretacji w sposób analogiczny jak informacja haslowa
odpowiedniego typu.
W dalszym ciagu
niniejszego rozdzialu omówimy szczególowo postać i znaczenie regul
֒
morfologicznych, zaczynajac
֒ od pojeć
֒ najbardziej podstawowych.
37
38
5.3.
Osnowy, formanty i schematy
W celu ekonomicznego opisu ksztaltów alfabetycznych form fleksyjnych — przy podejściu
taksonomicznym traktowanych jako calości — konieczne jest rozlożenie tych napisów na
odpowiednie skladowe. Z podzialem tym nie musimy wiazać
żadnego znaczenia teore֒
tycznego, może on mieć cel wylacznie
praktyczny.
Wynikiem
podzia
lu jest wyróżnienie
֒
w danym napisie osnowy morfologicznej i morfologicznego formantu sufiksowego, który
niekiedy jest pusty; w ogólnym wypadku może też wystapić
morfologiczny formant prefi֒
ksowy.
W slownikowych tabelach morfologicznych formanty sa֒ elementami stalymi, zaś
osnowa musi zmieniać sie֒ w zależności od danego artykulu haslowego, dlatego oznaczamy
ja֒ w sposób symboliczny. Jeśli ta sama osnowa sluży do utworzenia calego paradygmatu,
to nazywamy ja֒ osnowa֒ stala.֒ Jeśli do utworzenia paradygmatu potrzeba kilku różnych
osnów, to nazywamy je osnowami wymiennymi. W praktyce wiekszość
wzorów odmiany
֒
jest tak zbudowana, że obejmuja֒ one zarówno wokabuly z osnowa֒ stala,֒ jak i z osnowa֒
wymienna;֒ w takich wypadkach musimy jednak użyć tylu symboli, ile może maksymalnie
wystapić
osnów wymiennych — symbole takie nazywamy symbolami osnów potencjal֒
nie wymiennych. Wszystkie osnowy bedziemy
dalej oznaczać malymi literami greckimi.
֒
Z pewnych wzgledów
technicznych
—
np.
dla
uwzgl
ednienia
różnych sposobów oznaczania
֒
֒
miekkości
spólglosek w polskiej ortografii — wprowadzamy dodatkowe pojecie
alterna֒
֒
tywnych osnów pochodnych. Osnowy alternatywne oznaczamy odpowiednia֒ litera֒ grecka֒
z indeksem dolnym, np. osnowy pochodne od osnowy α to osnowy oznaczane α1 , α2 , α3
itd. W danym momencie tylko co najwyżej jedna z osnów alternatywnych może mieć
określona֒ wartość; dla uproszczenia notacji przyjmujemy, że jeśli jest określona wartość
jednej z osnów pochodnych, to jest również określona wartość osnowy pierwotnej i sa֒
one sobie równe. Do opisu tworzenia form obocznych slużyć nam bed
֒ a֒ osnowy oboczne,
których symbole sa֒ opatrzone indeksami górnymi (por. np. s. 49).
Jeżeli wartość osnowy jest wykorzystywana w regulach syntetycznych (por. s. 41) do
tworzenia innych form, to osnowe֒ taka֒ nazywamy produktywna.֒ W przeciwnym razie —
tzn. kiedy funkcja֒ schematu analitycznego (patrz niżej) zawierajacego
dana֒ osnowe֒ jest
֒
tylko rozpoznanie formy przyhaslowej — osnowe֒ nazywamy nieproduktywna;֒ przyjmujemy tutaj, że osnowy nieproduktywne w schematach analitycznych bedziemy
zapisywać
֒
jako alternatywna֒ osnowe֒ z indeksem 0, np. α0 (w schematach syntetycznych osnowa
z indeksem 0 bedzie
miala inne znaczenie — por. s. 40).
֒
Schemat morfologiczny w ogólnym wypadku sklada sie֒ z symbolu osnowy potencjalnie wymiennej, symbolu konkatenacji i formantów. Ze wzgledu
na rodzaj konkatenacji
֒
schematy dzielimy na literowe i grafemowe. W schemacie literowym osnowa i formant sa֒
rozumiane jako napisy literowe, przy czym znak stosujacej
sie֒ do nich konkatenacji lite֒
rowej jest pomijany, np. αano (por. s. 67). W schemacie grafemicznym osnowa i formant
sa֒ rozumiane jako napisy grafemiczne, przy czym znak stosujacej
sie֒ do nich konkatenacji
֒
grafemicznej jest zawsze podany, i to nawet dla formantu pustego, np. α· (por. s. 177).
Ze wzgledu
na postać wystepuj
acych
w schemacie symboli osnów dziela֒ sie֒ one na
֒
֒
֒
alternatywne i niealternatywne. Ze wzgledu
na wystepuj
ace
w nich formanty dziela֒ sie֒
֒
֒
֒
5. SLOWNIKOWE TABLICE MORFOLOGICZNE
39
one na sufiksowe i bezsufiksowe oraz prefiksowe i bezprefiksowe. Typowy schemat to schemat bezprefiksowy, wyjatkowo
tylko wystepuj
a֒ w tabelach schematy prefiksowo-sufiksowe,
֒
֒
np. najγ0 szy (por. s. 145) — bedziemy
je
l
acznie
nazywać schematami formantowymi.
֒
֒
Schematy bezprefiksowo-bezsufiksowe nazywamy krótko schematami bezformantowymi —
z kilku wzgledów
wymagaja֒ one szczególnego traktowania.
֒
Ze wzgledu
na sposób zapisu schematów dzielimy je na pelne i skrócone; zapis skrócony,
֒
polegajacy
na pominieciu
symbolu osnowy, stosujemy tylko wyjatkowo
w preferencyjnych
֒
֒
֒
regulach syntetycznych (por. s. 42).
Ze wzgledu
na funkcje֒ czy przeznaczenie schematów dzielimy je na analityczne i synte֒
tyczne.Jest to zasadnicze rozróżnienie, które bedziemy
z reguly podkreślać odpowiednim
֒
wyróżnieniem typograficznym: kapitalikami dla formantów w schematach analitycznych,
np. αy, i drukiem pochylym dla formantów w schematach syntetycznych, np. αego (por.
s. 161). Schemat analityczny stosuje sie֒ do danego napisu, dokonujac
֒ jego rozkladu na
skladowe i nadajac
֒ odpowiednia֒ wartość symbolowi osnowy, np. zastosowanie schematu literowego αeć do napisu umieć powoduje, że symbol osnowy α otrzyma wartość w postaci
napisu literowego umi, natomiast zastosowanie schematu grafemicznego β·a do napisu
ucznia powoduje nadanie osnowie grafemicznej α wartości uczń (co jest uproszczonym
zapisem ciagu
grafemów u·cz·ń). Oczywiście, nie każdy napis daje sie֒ rozlożyć za pomoca֒
֒
danego schematu; jeśli nie jest to możliwe, to mówimy, że schemat zawodzi, w przeciwnym razie — że skutkuje. W funkcji analitycznej może wystapić
również schemat
֒
bezformantowy, wtedy wartościa֒ osnowy staje sie֒ po prostu caly dany napis. Schemat
bezformantowy zawsze skutkuje.
Zadanie schematów syntetycznych jest odwrotne — na podstawie ustalonej wartości
symbolu osnowy utworzyć odpowiedni napis, np. stosujac
֒ schemat literowy αano do
wartości osnowy α równej napisowi umi, otrzymujemy napis umiano (por. s. 72), zaś stosujac
֒ schemat grafemiczny β·owi do wartości osnowy β równej uczń otrzymujemy napis
grafemiczny u·cz·ń·o·w’·i o postaci literowej uczniowi (por. s. 180).
Ze wzgledu
na tryb wykorzystania schematów dzielimy je na schematy warunkowe i
֒
bezwarunkowe. Schematy bezwarunkowe sa֒ typowe dla prostych regul morfologicznych,
schematy warunkowe przeważnie wchodza֒ w sklad morfologicznych regul zlożonych.
5.4.
Argumenty i wartości schematów morfologicznych
Z informatycznego punktu widzenia schemat jest rodzajem funkcji w sensie jezyków
֒
programowania, możemy wiec
mówić o jego argumentach, wartości i efektach ubocz֒
nych (rozróżnienie wartości i efektu ubocznego ma charakter czysto techniczny, zwiazany
֒
z forma֒ wyniku otrzymanego przez zastosowanie danego schematu — z praktycznego
punktu widzenia bardzo czesto
tak rozumiany efekt uboczny jest równie istotny jak sama
֒
wartość). Zajmiemy sie֒ najpierw schematami analitycznymi.
Argumentem schematu analitycznego jest pewien napis; jeśli zastosowanie schematu
do danego napisu skutkuje, to wartość schematu jest równa jego argumentowi, a efektem
40
ubocznym jest nadanie wartości symbolowi osnowy. Argumenty schematu analitycznego
moga֒ być dwojakiego rodzaju. Każdy schemat analityczny stosuje sie֒ najpierw do napisów z bieżacej
listy argumentów haslowych. Lista ta jest tworzona na podstawie haslowej
֒
informacji morfologicznej i zawiera wszystkie podane tam ksztalty form (po rozwiazaniu
֒
ewentualnych skrótów) lacznie
z forma֒ haslowa,֒ w kolejności ich wystepowania;
lista ta
֒
֒
zmienia sie֒ w trakcie tworzenia paradygmatu, ponieważ po każdym skutecznym zastosowaniu schematu analitycznego uzgodniony z nim argument zostaje usuniety
z listy.
֒
Ze wzgledu
przede
wszystkim
na
schematy
bezformantowe
nieoboj
etna
jest
również
ko֒
֒
lejność stosowania schematów. Jest ona określona przez kolejność ich wystepowania
w ta֒
blicy slownika, przy czym schematy formantowe poprzedzaja֒ wszystkie schematy bezformantowe.Wygodnie jest ja֒ sobie wyobrażać jako bieżac
֒ a֒ liste֒ schematów analitycznych,
z której sukcesywnie usuwane sa֒ schematy już wykorzystane. Co sie֒ dzieje, jeśli dany
schemat zawodzi dla wszystkich argumentow haslowych, zależy od kontekstu jego użycia
— w niektórych wypadkach stosuje sie֒ go wtedy do argumentu tablicowego (por. s. 43),
utworzonego przez odpowiedni schemat syntetyczny.
Dla przedstawionej w rozdziale 9 cześciowej
rekonstrukcji tabel rzeczownikowych ze
֒
slownika [33] niezbedna
jest zasada ogólniejsza — schematy analityczne należy porzadko֒
֒
wać od najbardziej szczególowych (tj. z najdluższym formantem), przez mniej szczególowe
(tj. z formantem krótszym), do najbardziej ogólnych (tj. z formantem pustym); tylko
formanty równorzedne
pod wzgledem
szczególowości ustawiane sa֒ w bieżacej
liście sche֒
֒
֒
matów analitycznych w kolejności ich wystepowania
w
tabelach
(por.
s.
177
i s. 182).
֒
Wydaje sie֒ bardzo pożadane,
aby przez odpowiednia֒ zmiane֒ wzorów odmiany rzeczow֒
nikowej usunać
z
przysz
lych
s
lowników
te֒ komplikacje.
֒
֒
Argumentem schematu syntetycznego jest wartość symbolu osnowy, wartościa֒ schematu — utworzony za pomoca֒ schematu napis; schematy syntetyczne nie maja֒ efektów
ubocznych. Jeśli schemat jest bezwarunkowy, to stosuje sie֒ go zawsze, a brak wartości
osnowy świadczy o bledzie
w tablicach lub w haslowej informacji morfologicznej. Jeśli
֒
schemat jest warunkowy, to może on być aktywizowany osnowa֒ lub aktywizowany formantem. W schematach aktywizowanych osnowa֒ wystepuje
symbol osnowy alternatyw֒
nej; jeśli nie ma ona nadanej wartości, to schemat jest po prostu pomijany. Szczególny
rodzaj osnowy alternatywnej o indeksie 0 nazywamy osnowa֒ potencjalna;֒ wartość tej
osnowy pochodnej jest identyczna jak osnowy pierwotnej (tj. bez indeksu).
W przypadku schematów aktywizowanych formantem mamy sytuacje֒ w dużym stopniu analogiczna֒ jak w wypadku schematów analitycznych. Mamy bowiem z jednej strony
bieżac
zawiera wszystkie formanty
֒ a֒ liste֒ formantów przyhaslowych, która na poczatku
֒
wystepuj
ace
w
has
lowej
informacji
morfologicznej,
z
drugiej
zaś strony — bieżac
֒
֒
֒ a֒ liste֒
schematów aktywizowanych formantem, utworzona֒ na podstawie tabeli. Dla każdego
schematu sprawdza sie֒ po kolei na liście formantów, czy wystepuje
tam jego formant
֒
(mówiac
ściślej,
czy
istnieje
formant
przyhas
lowy
zawieraj
acy
si
e
w
formancie danego
֒
֒
֒
schematu) — jeśli tak, to formant ten zostaje usuniety
z listy i znajduje sie֒ wartość
֒
danego schematu, a jeśli nie — to dany schemat zostaje po prostu pominiety;
w obu
֒
przypadkach jest on jednak usuniety
z bieżacej listy schematów.
֒
5. SLOWNIKOWE TABLICE MORFOLOGICZNE
5.5.
41
Zwykle reguly morfologiczne
Reguly zwykle dzielimy na analityczne, syntetyczne i analityczno-syntetyczne.Podobnie
jak schematy, maja֒ one argumenty, wartości i efekty uboczne.
Prosta regula analityczna sklada sie֒ z pojedynczego schematu analitycznego. Argumentem reguly jest argument schematu, wartościa֒ i efektem ubocznym reguly jest wartość
i efekt uboczny schematu. Jeśli schemat zawodzi dla wszystkich elementów bieżacej
listy
֒
argumentów haslowych, to świadczy to o bledzie
w tablicach lub w haslowej informacji
֒
morfologicznej. Napis stanowiacy
wartość
regu
ly
to
ksztalt alfabetyczny wyrazu morfo֒
logicznego odpowiadajacego
rubryce, w której dana regula sie֒ znajduje. Innymi slowy,
֒
wartość reguly jest identyczna z jego argumentem, ale zastosowanie reguly wnosi istotna֒
informacje,
֒ że argument ten jest ksztaltem alfabetycznym konkretnego wyrazu morfologicznego; dodatkowo zastosowanie reguly nadaje wartość odpowiedniemu symbolowi
osnowy, który może być później wykorzystany do tworzenia innych form paradygmatu.
Mówiac
acych
֒ jeszcze inaczej, reguly analityczne sluża֒ do rozpoznania napisów wystepuj
֒
֒
w informacji haslowej jako ksztaltów odpowiednich wyrazów morfologicznych i rozkladaja֒
je na osnowy i formanty.
Zlożona regula analityczna to ciag
֒ schematów analitycznych oddzielonych przecinkami,
np. δ1 ia,
δ
a
(por.
s.
96).
Zastosowanie
reguly zlożonej przebiega nastepuj
aco.
Pierwszy
2 ֒
֒
֒
֒
ze schematów staje sie֒ schematem bieżacym
i stosuje sie֒ go do bieżacej
listy argumentów
֒
֒
haslowych zgodnie z ogólnymi zasadami. Jeśli schemat zawodzi, to usuwa sie֒ go z listy schematów i schematem bieżacym
staje sie֒ nastepny
schemat z ciagu.
Jeśli schemat
֒
֒
֒
skutkuje dla pewnego argumentu haslowego, to z listy schematów usuwa sie֒ nie tylko
bieżacy
schemat, ale i pozostale schematy danej reguly analitycznej; oczywiście, usuwa
֒
sie֒ również odpowiednia֒ forme֒ z bieżacej
listy argumentów haslowych. Jeżeli wszyst֒
kie schematy danej reguly zawodza,֒ świadczy to o bledzie
w tablicach lub w haslowej
֒
informacji morfologicznej.
W praktyce wszystkie analityczne reguly zlożone to reguly alternatywne, tj. takie,
w których wystepuj
a֒ jedynie symbole osnów alternatywnych.
֒
Prosta regula syntetyczna sklada sie֒ z bezwarunkowego schematu syntetycznego. Argumentem i wartościa֒ reguly sa֒ odpowiednio argument i wartość schematu; nie maja֒ one
efektów ubocznych. Jeśli wartość argumentu jest nieokreślona, to świadczy to o bledzie
֒
w tablicach lub w haslowej informacji morfologicznej; należy jednak pamietać
o
zwi
azku
֒
֒
wartości osnowy pierwotnej i pochodnej — np. w tabeli na s. 104 schemat αi dla czasownika kipieć wykorzystuje wartość osnowy α1 , zaś dla czasownika myśleć wartość osnowy
α2 . Wartość reguly to ksztalt alfabetyczny wyrazu morfologicznego odpowiadajacego
ru֒
bryce, w której dana regula sie֒ znajduje.
Zlożona regula syntetyczna może mieć kilka postaci. Jedna֒ z nich jest syntetyczna
regula alternatywna, stanowiaca
ciag
֒
֒ oddzielonych przecinkami schematów syntetycznych
zawierajacych
symbole
osnów
alternatywnych,
tj. różniacych
sie֒ co najwyżej tylko symbo֒
֒
lem indeksu — np. δ1 , δ2 . Schematy te sa֒ traktowane jako aktywizowane przez osnowe,
֒
zgodnie wiec
֒ ze sformulowanymi wyżej zasadami tylko jeden z nich posluży do utworzenia
wartości reguly. Przykladowo, dla przytoczonych regul pochodzacych
z tablicy na s. 96,
֒
42
dla czasownika tropić aktywny bedzie
pierwszy schemat, ponieważ określona֒ wartość trop
֒
bedzie
miala tylko wlaśnie osnowa δ1 , natomiast dla czasownika kleić — aktywny bedzie
֒
֒
drugi schemat, ponieważ określona֒ wartość klej bedzie
miala tylko osnowa δ2 .
֒
Drugim typem zlożonych regul syntetycznych sa֒ reguly preferencyjne. Skladaja֒ sie֒
one z jednego schematu syntetycznego, nazywanego schematem preferowanym, oraz ciagu
֒
(przeważnie jednoelementowego) schematów aktywizowanych formantami. W praktyce
wszystkie schematy aktywizowane maja֒ ten sam symbol osnowy co schemat preferowany,
zapisujemy je wiec
przejrzystości schematy aktywizowane
֒ w postaci skróconej; dla wiekszej
֒
ujmujemy w nawiasy kwadratowe (można również stosować inna֒ konwencje֒ typograficzna֒
nie prowadzac
֒ a֒ do wieloznaczności). Wartościa֒ reguly preferencyjnej jest wartość schematu uaktywnionego przez formant wystepuj
acy
w informacji przyhaslowej, a jeśli żaden
֒
֒
ze skladowych schematów nie zostal uaktywniony — to wartość schematu preferowanego.
Przykladowo, w regule preferencyjnej
β·e [owie]
pochodzacej
z tablicy na s. 177, schematem preferowanym jest schemat
֒
β·e
zaś w nawiasach kwadratowych mamy skrócony zapis schematu aktywizowanego formantem, mianowicie
β·owie.
W przykladzie na stronie 179 wykorzystywany jest schemat preferowany, zaś w przykladzie
na s. 178 — schemat aktywizowany.
Oczywiście, jeśli opisana procedura ustalenia wartości reguly zawodzi, to świadczy to o
bledzie
w tablicach lub w informacji haslowej. W praktyce reguly preferencyjne wystepuj
a֒
֒
֒
tylko w tablicach rzeczownikowych, i — jak sie֒ wydaje — moga֒ być z nich wyeliminowane
przez odpowiedni dobór wzorów odmiany.
Jako szczególny rodzaj regul preferencyjnych możemy traktować reguly potencjalne,
w których nie wystepuje
schemat preferowany, i które maja֒ wartość tylko wtedy, jeśli w in֒
formacji haslowej wystepuje
odpowiedni formant; jeśli jednak taki formant nie wystepuje
֒
֒
przy haśle, to regula po prostu nie ma wartości. Brak wartości reguly potencjalnej nie
jest jednak bledem,
a świadczy jedynie o nieistnieniu odpowiedniej formy w paradyg֒
macie danej wokabuly. Reguly potencjalne wystepuj
a֒ w tablicach przymiotnikowych i
֒
czasownikowych, np. regula
[αu]
ma wartość tylko wtedy, jeśli w informacji haslowej wystepuje
formant -u; ma wiec
֒
֒ ona
wartość polsku dla przymiotnika polski, a nie ma żadnej wartości — innymi slowy, nie
istnieje wyraz odpowiadajacy
zawierajacej
ja֒ rubryce — m.in. dla przymiotnika ladny.
֒
֒
Ostatni rodzaj zlożonych regul syntetycznych to reguly wielokrotne,wprowadzajace
֒
systemowe oboczności. W praktyce bylyby one przydatne do rekonstrukcji tablicy rze.
czownikowej z I ze slownika [33, s. LVIII]. Przewidujemy dla nich postać ciagu
schematów
֒
syntetycznych, opatrzonych w razie potrzeby odpowiednimi kwalifikatorami i oddzielonych
od siebie przecinkami, np. αe,
dawn. αa֒
֒
Reguly analityczne i syntetyczne moga֒ wystepować
w rubryce samodzielnie, ale moga֒
֒
5. SLOWNIKOWE TABLICE MORFOLOGICZNE
43
też być ze soba֒ sprzeżone,
tworzac
֒ reguly analityczno-syntetyczne — na przyklad
֒
αaja֒
δ0 a֒
(por. s. 67). Zasada interpretacji regul analityczno-syntetycznych jest prosta. Najpierw
interpretujemy regule֒ analityczna.֒ Jeśli ona zawodzi, to interpretujemy regule֒ syntetyczna;֒ wartość reguly syntetycznej — nazywana w tej sytuacji argumentem tablicowym
— staje sie֒ argumentem reguly analitycznej, która֒ ponownie interpretujemy. Jeśli i tym
razem ona zawodzi, to świadczy to o bledzie
w tablicach lub w informacji haslowej. W obu
֒
wypadkach wartościa֒ reguly analityczno-syntetycznej i jej efektem ubocznym sa֒ odpowiednio wartość i efekt uboczny jej cześci
analitycznej.
֒
Dla regul analityczno-syntetycznych proponujemy zapis w formie ulamka, w którym
nad kreska֒ znajduje sie֒ cześć
syntetyczna, a pod kreska֒ — cześć
analityczna (tak wiec
֒
֒
֒
w dzielniku znajduje sie֒ ta regula, która dzieli analizowany napis na skladowe). Dla
unikniecie
potencjalnej dwuznaczności w przypadku schematów bezformantowych, w for֒
mie ulamka z pustym licznikiem zapisujemy również wszystkie reguly analityczne, np.
αy
(por. s. 54).
5.6.
Uwiklane reguly morfologiczne
Uwiklane reguly syntetyczne, np.
αajacy
A” 2
֒
(por. s. 67) znajduja֒ sie֒ w rubrykach nazywanych pseudohaslowymi i sluża֒ do odpowiedniego uzupelnienia znajdujacych
sie֒ tam napisów, które nastepnie
sa֒ interpretowane
֒
֒
w sposób analogiczny do haslowej informacji morfologicznej. Zasady interpretacji regul
uwiklanych sa֒ identyczne jak regul zwyklych, jedynie zapis uwiklanych regul zlożonych
jest nieco inny — schematy skladowe sa֒ pisane jeden pod drugim, a cala regula jest
ujmowana w nawiasy klamrowe (por. s. 135).
Uwiklane reguly moga֒ mieć również charakter potencjalny — w nawiasy kwadratowe
ujeta
jest wówczas cala zawartość rubryki pseudohaslowej, np.
֒
[αany A” 4]
(por. s. 67). Jeśli regula ta nie zostanie uaktywniona, to nie jest tworzona pseudohaslowa
informacja morfologiczna.
Tylko wyjatkowo
stosujemy uwiklane reguly analityczne (por. s. 138 i s. 140);
֒
ich użycie może i powinno być wyeliminowane przez odpowiednia֒ modyfikacje֒ wzorów
odmiany.
44
5.7.
Rubryki i tabele pomocnicze
Oprócz wymienionych powyżej regul w tabelach moga֒ wystepować
także reguly odsylajace
֒
֒
do innych rubryk lub do tabel pomocniczych. Reguly odsylaczowe — krócej odsylacze —
rubrykowe sa֒ stosowane w tabelach rzeczownikowych i maja֒ postać strzalki z numerem
rubryki; dla ulatwienia odszukania wskazanej rubryki wprowadziliśmy w tych tablicach
dodatkowa֒ kolumne֒ rubryk indeksowych (przy okazji zaznaczamy w niej także rubryki
nadajace
wartość osnowom produktywnym). Wydaje sie,
a֒ one przejrzystość
֒
֒ że zwiekszaj
֒
tabel, ale w razie potrzeby moga֒ być latwo wyeliminowane przez przyporzadkowanie
ru֒
bryk w tabelach wyrazom morfologicznym, a nie morfosyntaktycznym (podobnie jak to zostalo zrobione w tabelach przymiotnikowych i czasownikowych). Wartościa֒ odsylacza rubrykowego jest wartość reguly znajdujacej
sie֒ w rubryce, na która֒ on wskazuje; odsylacze
֒
nie maja֒ żadnych efektów ubocznych. Nie należy mylić tak rozumianych odsylaczy
z powtórzeniem calej zawartości wskazanej rubryki; kierunek strzalki w zapisie odsylacza
jest tak dobrany, aby taka֒ bledn
a֒ interpretacje֒ utrudnić.
֒
Reguly w postaci odsylaczy tablicowych, odsylajacych
do tablic pomocniczych, maja֒
֒
— jak sie֒ wydaje, bardzo wygodna֒ z mnemotechnicznego punktu widzenia — postać
prostokata
z numerem tabeli w środku. Moga֒ one wystepować
w rubryce samodzielnie
֒
֒
lub w sprzeżeniu
z
regu
l
a
analityczn
a.
Wszystkie
tablice
pomocnicze
maja֒ identyczna֒
֒
֒
֒
strukture,
֒ skladaja֒ sie֒ bowiem z trzech kolumn (ewentualnie uzupelnionych o kolumny
przykladów); pierwsza kolumna zawiera jeden lub wiecej
schematów syntetycznych, druga
֒
— schematy analityczne z pewnym pomocniczym symbolem osnowy (np. ω), trzecia —
schematy syntetyczne z tym samym pomocniczym symbolem osnowy (por. tabele na s. 162
i 204). Korzystamy z tabeli w nastepuj
acy
sposób (por. s. 55). Najpierw tworzymy na֒
֒
pis na podstawie schematu w kolumnie pierwszej, nastepnie
przegladamy
od góry do
֒
֒
dolu druga֒ kolumne֒ tabeli, szukajac
dla utworzonego napisu;
֒ schematu skutkujacego
֒
jeśli takiego schematu nie ma, to mamy do czynienia z bledem
w tabeli lub w haslowej
֒
informacji morfologicznej. Każdemu schematowi analitycznemu kolumny drugiej odpowiada w tym samym wierszu kolumny trzeciej pewien schemat syntetyczny. Po znalezieniu skutkujacego
schematu analitycznego stosujemy odpowiadajacy
mu schemat synte֒
֒
tyczny, którego wartość stanowi wartość reguly odsylacza tablicowego. Jeśli wystepowa
l
֒
on samodzielnie, to na tym cale postepowanie
si
e
kończy,
jeśli
natomiast
wyst
epowa
l
on
֒
֒
֒
w sprzeżeniu
z
regu
l
a
analityczn
a,
to
post
epujemy
dalej
zgodnie
z
ogólnymi
zasadami.
֒
֒
֒
֒
5.8.
Oboczności i ewokacje
Omawiana powyżej budowa tablic odmiany i ich wykorzystanie moga֒ być dodatkowo
skomplikowane przez wystepowanie
— w tabelach i w haslowej informacji morfologicz֒
nej — oboczności i ewokacji. Sprawe֒ ewokacji można opisać zwieźle,
stosujac
֒ techniczne
֒
pojecie
dziedziczenia
w
lasności:
jeśli
stosujemy
schemat
analityczny
do
kszta
ltu alfabe֒
tycznego formy (w szczególności formy haslowej) opatrzonej pewna֒ ewokacja,֒ to wartość
osnowy dziedziczy ewokacje֒ tej formy, od niej zaś z kolei dziedzicza֒ dana֒ ewokacje֒ formy
5. SLOWNIKOWE TABLICE MORFOLOGICZNE
45
utworzone za pomoca֒ tej wartości. Analogicznie interpretujemy te wypadki, kiedy kwalifikatorem opatrzony jest formant aktywizujacy
regule֒ potencjalna֒ lub schemat reguly
֒
preferencyjnej.
W przypadku oboczności sytuacja komplikuje sie֒ bardziej, ponieważ dla każdej z nich
nastepuje
jakby rozdwojenie (ogólniej, zwielokrotnienie) procesu tworzenia form, które da֒
lej przebiegaja֒ już niezależnie od siebie. Dla przykladu, na podstawie informacji haslowej
pedel N m1 1 ∼ela a. -pedla, -i a. -ów
tworzymy miedzy
innymi (por. s. 184) formy pedeli, pedli, pedelów, pedlów, ponieważ
֒
wskutek dwukrotnego wystepowania
oboczności w haslowej informacji morfologicznej two֒
rzenie formy dopelniacza liczby mnogiej jest możliwe na cztery sposoby (przyklad jest
adaptowany z [33] i abstrahujemy tutaj od faktycznej poprawności utworzonych form).
5.9.
Blokowanie regul
W rzadkich przypadkach może wystapić
potrzeba podania w artykule haslowym informa֒
cji o nieistnieniu pewnych form, których tworzenie jest przewidziane w tabeli (por. punkt
4.6). Ponieważ przyjeliśmy
(por. s. 34), że informacja ta ma z reguly postać poprzedzo֒
nego odpowiednim znakiem formantu, to musimy w sposób analogiczny do aktywizowania
schematów formantami przyhaslowymi dokonać zablokowania odpowiedniego schematu,
a w konsekwencji zawierajacej
go reguly. Podobnie postepujemy
w przypadku blokady
֒
֒
wykorzystujacej
symbol
fleksemu.
֒
Warto zauważyć, że nie wystarczy w tych wypadkach usunać
֒ z utworzonego już paradygmatu formy o podanym zakończeniu, ponieważ np. nieistnienie odslownika chcielibyśmy zaznaczać przez podanie jednego formantu użytego w odpowiedniej regule uwiklanej, a nie przez wyliczenie zakończeń wszystkich jego form fleksyjnych.
6. Przyklady odmiany
6.1.
Czasowniki
Ponieważ zaprojektowana przez Tokarskiego slownikowa informacja czasownika zasluguje
na szczególna֒ uwage,
֒ dokonano rekonstrukcji wszystkich tabel koniugacyjnych ze slownika
[33]. Przytoczonych w rozdziale 7 dziewietnaście
tablic odpowiada 18 wzorom koniu֒
gacyjnym wyróżnionym przez Tokarskiego oraz czasownikom nieregularnym bez cyfry
grupy. Wystepuj
ace
w oryginalnych tablicach niejednoznaczności zostaly rozstrzygniete
֒
֒
֒
— niekiedy arbitralnie – w taki sposób, aby umożliwić poprawny zapis paradygmatów
przykladowych czasowników. Przyklady te zostaly w istotnej cześci
zaczerpniete
z pracy
֒
֒
[67], cześciowo
zaś
dobrane
przez
autora,
w
miar
e
możliwości
spomi
edzy
oryginalnych
֒
֒
֒
przykladów Tokarskiego, które jednak nie zawsze byly dostatecznie wyraziste.
Nieistnienie pewnych form oznaczamy poprzedzajac
֒ odpowiedni formant gwiazdka,
֒ a
jeśli to nie jest możliwe, poprzedzajac
֒ nia֒ odpowiedni symbol fleksemu lub formy (por.
s. 34) W poniższych przykladach informacje֒ o istnieniu i nieistnieniu form podajemy za
slownikiem [33], nawet jeśli może ona budzić zastrzeżenia czy watpliwości.
֒
Obszerne fragmenty paradygmatów przykladowych wokabul czasownikowych sa֒ podane w rozdziale 7, tutaj zaś skomentujemy sposób ich tworzenia.
Pierwszy przyklad ilustruje jedna֒ z najprostszych postaci haslowej informacji morfologicznej:
czytać V impf 1 -ny
Sklada sie֒ ona z formy haslowej czytać, symbolu typu artykulu haslowego V, charakterystyki gramatycznej artykulu haslowego impf (aspekt niedokonany) oraz z dwuelementowej przyhaslowej informacji morfologicznej: symbolu wzoru odmiany 1 i formantu
przyhaslowego -ny. Omówimy obecnie, jak na podstawie tej informacji i wlaściwej tabeli
odmiany (por. s. 67) można utworzyć pelny paradygmat wokabuly (por. s. 68).
W tabeli odmiany mamy tylko jedna֒ regule֒ analityczna֒
αać
nie ulega wiec
że wlaśnie ona stosuje sie֒ do formy haslowej czytać; wynikiem
֒
֒ watpliwości,
jej użycia jest rozklad napisu czytać na osnowe֒ czyt — oznaczana֒ symbolem α — i
formant ać. Stosujac
֒ teraz regule֒ syntetyczna֒
αano
46
6. PRZYKLADY ODMIANY
47
otrzymujemy napis czytano; informacje zawarte w innych rubrykach omawianego wiersza tabeli wskazuja,֒ że napis ten jest ksztaltem formy bezosobnika. Nastepna
regula
֒
syntetyczna w tabeli ma postać
αajac
֒
ale należy pamietać
o odnoszacym
sie֒ do niej przypisie, że jej stosowanie zależy od cha֒
֒
rakterystyki gramatycznej hasla — mianowicie jest ona wykorzystywana tylko dla czasowników niedokonanych. Ponieważ taki wlaśnie jest nasz czasownik, tworzymy forme֒
czytajac
wiersza tabeli. Jest on opatrzony podobnym
֒ i przechodzimy do nastepnego
֒
przypisem, który nakazuje pominać
֒ ten wiersz dla czasowników niedokonanych. Nie tworzymy zatem formy uprzednika i przechodzimy do nastepnej
reguly syntetycznej, która
֒
nie powinna budzić żadnych watpliwości.
W
jednym
z
nast
epnych
wierszy napotykamy
֒
֒
natomiast regule֒ analityczno-syntetyczna֒
αaja֒
δ0 a֒
Ponieważ przy haśle nie wystapi
analityczna reguly
֒ la żadna forma przyhaslowa, cześć
֒
stosuje sie֒ do tzw. argumentu tablicowego, czyli napisu utworzonego za pomoca֒ cześci
֒
syntetycznej. Jednocześnie jednak indeks zero przy symbolu osnowy w cześci
analitycz֒
nej wskazuje, że osnowa ta jest nieproduktywna, a wiec
funkcj
a
cz
eści
analitycznej
jest
֒
֒
֒
wylacznie
rozpoznanie
formy
przyhas
lowej,
jeśli
taka
wyst
epuje.
W
naszym
wypadku
֒
֒
wykorzystamy wiec
tylko
cz
eść
syntetyczn
a
regu
ly,
w
wyniku
której otrzymamy napis
֒
֒
֒
czytaja֒ jako ksztalt formy trzeciej osoby liczby mnogiej orzekacza.
Reguly zawarte w rubrykach rozkaźnika i przyslownika nie budza֒ watpliwości,
nato֒
miast nowy element pojawia sie֒ w rubryce imieslowu czynnego. Mianowicie wynik tzw.
reguly syntetycznej uwiklanej, który ma postać napisu (z dokladnościa֒ do wyróżnień typograficznych)
czytajacy
A” 2
֒
ewidentnie nie jest forma֒ fleksyjna,֒ ale informacja֒ pośrednia,֒ wymagajac
֒ a֒ interpretacji
zgodnej z ogólnymi zasadami interpretacji haslowej informacji morfologicznej. Tak wiec
֒
dopiero zastosowanie odpowiednich tabel odmiany wokabul przymiotnikowych doprowadzi nas do otrzymania form fleksyjnych imieslowu czynnego; ponieważ proces ten bedzie
֒
omawiany w punkcie nastepnym,
nie bedziemy
sie֒ tutaj nim zajmować.
֒
֒
Kolejna rubryka imieslowu biernego wprowadza również nowy element, a mianowicie
regule֒ potencjalna.֒ Aby regula taka mogla być użyta, musi być uaktywniona przez odpowiedni formant przyhaslowy. W naszym wypadku mamy jedna֒ regule֒ potencjalna֒ i jeden
formant przyhaslowy, wystarczy wiec
֒ tylko upewnić sie,
֒ czy sa֒ one zgodne, tj. czy formant schematu syntetycznego zawartego w regule potencjalnej zawiera w sobie formant
podany przy haśle (gdyby bylo inaczej, świadczyloby to o bledzie
w tabeli lub w in֒
formacji haslowej). Ponieważ sprawdzenie daje wynik pozytywny, tworzymy informacje֒
pseudohaslowa֒
czytany A” 2
która֒ dalej przetwarzamy zgodnie z ogólnymi zasadami. Oczywiście, wynik ostatniej
uwiklanej reguly syntetycznej
48
czytanie N n1 1
wymaga dalszego przetwarzania za pomoca֒ tablic rzeczownikowych.
Przyklad nastepny
֒
(por. s. 67 i s. 69)
przeczytać V pf 1 -ny
różni sie֒ od poprzedniego tylko aspektem, w zwiazku
z tym tworzymy forme֒ uprzednika
֒
przeczytawszy, nie sa֒ zaś tworzone wspólcześnik i imieslów czynny.
Przyklad kolejny
(por. s. 67 i s. 70)
dać V pf 1 dadza֒ -ny
wprowadza nowy element, mianowicie forme֒ przyhaslowa,֒ dla której należy znaleźć odpowiadajac
analityczna).
Ponieważ
֒ a֒ jej regule֒ analityczna֒ (ściślej, regule֒ zawierajac
֒ a֒ cześć
֒
֒
w tabeli jest tylko jedna taka regula (nie liczac
regu
ly
analitycznej
dla
formy
has
lowej),
wy֒
starczy w tym wypadku sprawdzić zgodność formantu cześci
analitycznej z zakończeniem
֒
formy przyhaslowej. W wyniku zastosowania schematu analitycznego
δ0 a֒
napis dadza֒ zostaje rozlożony na osnowe֒ dadz i formant a;
syntetyczna reguly jest
֒ cześć
֒
wówczas zignorowana. Ponieważ osnowa δ0 jest — jak wskazuje indeks — nieproduktywna, jedynym istotnym efektem dzialania tej reguly jest rozpoznanie podanego przy
haśle napisu dadza֒ jako ksztaltu formy trzeciej osoby liczby mnogiej orzekacza.
Kolejny przyklad
(por. s. 71 i s. 72)
umieć V pf 2 -ny
wykorzystuje tabele֒ odmiany zawierajac
֒ a֒ w rubryce drugiej osoby liczby pojedynczej
rozkaźnika regule֒ analityczno-syntetyczna֒
αej
ǫ
z bezformantowym schematem analitycznym — schemat ten uzgadnia sie֒ z każdym dowolnym napisem. Aby uniknać
֒ np. potraktowania napisu umieć jako ksztaltu formy
rozkaźnika, wprowadzono ogólna֒ zasade֒ (por. punkt 5.4), że reguly analityczne ze schematem bezformantowym moga֒ być stosowane tylko do tych form wystepuj
acych
przy
֒
֒
haśle, które nie daja֒ sie֒ uzgodnić z żadnym analitycznym schematem formantowym. Ponieważ w naszej informacji haslowej nie wystepuje
żadna forma oprócz formy haslowej,
֒
uzgadniajacej
sie֒ z formantowym schematem reguly analitycznej w rubryce bezokolicznika,
֒
dla tego czasownika cześć
analityczna omawianej reguly bedzie
miala argument tablicowy,
֒
֒
tj. napis umiej. W wyniku zastosowania cześci
analitycznej
napis
ten zostanie podsta֒
wiony na symbol osnowy ǫ; osnowa ta jest produktywna, ponieważ wystepuje
w regulach
֒
syntetycznych slużacych
do
tworzenia
kszta
ltów
pozosta
lych
form
rozkaźnika,
a
mianowi֒
cie napisów umiejmy i umiejcie. Warto zwrócić uwage,
֒ że wszystkie operacje na napisach
maja֒ charakter czysto ortograficzny, i że nie ma potrzeby przypisywania napisowi umi —
stanowiacemu
wartość osnowy α — jakiejkolwiek interpretacji fonetycznej.
֒
6. PRZYKLADY ODMIANY
49
Kolejny przyklad
(por. s. 71 i s. 73)
zrozumieć V pf 2 zrozum a. rzad. zrozumiej, -ny
zawiera przyhaslowe formy oboczne, z których jedna jest dodatkowo opatrzona kwalifikatorem rzad. (por. punkt 4.7); dla tego czasownika cześć
analityczna reguly
֒
αej
ǫ
bedzie
miala argument haslowy majacy
charakter pary form. W rezultacie otrzymamy
֒
֒
dwie wartości osnowy ǫ, które bedziemy
odróżniać za pomoca֒ indeksów górnych: ǫ1 równa֒
֒
napisowi zrozum i ǫ2 równa֒ napisowi zrozumiej. W konsekwencji reguly syntetyczne ǫmy
i ǫcie bed
mówili, że osnowa ǫ2
֒ a֒ stosowane dwukrotnie. O kwalifikatorze rzad. bedziemy
֒
odziedziczyla go po swoim argumencie haslowym, a formy zrozumiejmy i zrozumiejcie —
po osnowie ǫ2 .
Kolejne dwa przyklady
(por. s. 74 i s. 75)
trzeźwieć V impf 3
(por. s. 74 i s. 76)
otrzeźwieć V pf 3 -ly
nie powinny budzić watpliwości,
choć mamy tutaj do czynienia z innymi formantami
֒
przyhaslowymi i innymi regulami potencjalnymi.
Nastepne
dwa przyklady
֒
(por. s. 74 i s. 77)
szaleć V impf 3 *enie
(por. s. 74 i s. 78)
oszaleć V pf 3 -ly *enie
wprowadzaja֒ nowy element w postaci blokady, bed
swojego rodzaju odwrotnościa֒
֒ acy
֒
formantów przyhaslowych aktywizujacych
reguly potencjalne. Typowa blokada ma po֒
stać gwiazdki (oznaczenie to nawiazuje
do konwencji zaznaczania w ten sposób form nie֒
poprawnych lub nieistniejacych)
poprzedzaj
acej
pewien formant; formant ten powinien
֒
֒
zawierać sie֒ w formancie jednej z regul syntetycznych. W naszym wypadku formant blokujacy
jest identyczny z formantem uwiklanej reguly syntetycznej rubryki odslownika —
֒
oznacza to, że należy pominać
֒ rubryke֒ odslownika przy tworzeniu paradygmatu wokabuly.
Nastepne
dwa przyklady
֒
(por. s. 79 i s. 80)
rysować V impf 4 -ny
(por. s. 79 i s. 81)
narysować V pf 4 -ny
nie wymagaja֒ komentarza, zaś w nastepnych
przykladach
֒
(por. s. 82 i s. 83)
krzepnać
֒ V impf 5a
(por. s. 82 i s. 84)
okrzepnać
֒ V pf 5a -ty
50
(por. s. 85 i s. 86)
sunać
֒ V impf 5b -ty
(por. s. 85 i s. 87)
przesunać
֒ V pf 5b -ty
można co najwyżej zwrócić uwage֒ na to, że z punktu widzenia tabeli czasownikowych
napisy typu
krzepniecie
daw. krzepnienie N n1 1
֒
stanowia֒ jedna֒ calość; nie jest to wiec
֒ oboczność tego samego rodzaju jak w przykladzie
na s. 73, staje sie֒ nia֒ jednak w trakcie interpretacji tego napisu przy użyciu tablic rzeczownikowych.
Do kolejnych przykladów
(por. s. 88 i s. 89)
chudnać
֒ V impf 5c
(por. s. 88 i s. 90)
schudnać
֒ V pf 5c -ly
stosujemy tabele֒ zawierajac
Należy
֒ a֒ zlożona֒ regule֒ analityczna֒ dla formy haslowej.
zwrócić uwage,
֒ że każdy napis, który uzgadnia sie֒ z pierwszym schematem
α1 na֒ ć
uzgadnia sie֒ zawsze także ze schematem drugim
α0 ć
(ale nie odwrotnie); istotne jest wiec
sa֒
֒
֒ tutaj, że schematy analityczne uporzadkowane
w kolejności od bardziej do mniej szczególowych. Ksztalty form haslowych naszych czasowników uzgadniaja֒ sie֒ z pierwszym schematem; ponieważ tylko jeden ze schematów
analitycznej reguly zlożonej może być wykorzystany, pozostale dwa schematy sa֒ ignorowane. Ponieważ w rozważanych przykladach nie wystepuj
a֒ formy przyhaslowe, schematy
֒
analityczne znajdujace
si
e
w
innych
regu
lach
tabeli
s
a
stosowane
do argumentów tablico֒
֒
֒
wych.
Nastepny
przyklad
֒
(por. s. 88 i s. 91)
moknać
֒ V impf 5c mokna֒l a. mókl
demonstruje zróżnicowanie form aglutynacyjnych i nieaglutynacyjnych rodzaju meskiego
֒
liczby pojedynczej przyslownika: choć — zgodnie z wprowadzona֒ przez formy przyhaslowe
obocznościa֒ — forma nieaglutynacyjna ma dwie postaci on mokna֒l i on mókl, to forma
aglutynacyjna ma wylacznie
postać mokĺ, np. moklem, mokleś itd.
֒
W kolejnym przykladzie
(por. s. 88 i s. 92)
zmoknać
֒ V pf 5c zmókl a. zmokl -ty -ly
widzimy dodatkowo, że oboczność tego typu jest produktywna i przenosi sie֒ przez osnowe֒
ǫ na forme֒ uprzednika.
6. PRZYKLADY ODMIANY
51
Nastepny
przyklad
֒
(por. s. 88 i s. 93)
kraść V impf 5c kradnie *enie
uzasadnia wystapienie
w tabeli reguly analityczno-syntetycznej dla trzeciej osoby liczby
֒
pojedynczej orzekacza — ponieważ forma haslowa uzgadnia sie֒ z drugim schematem reguly
analitycznej bezokolicznika, który nadaje wartość tylko osnowie nieproduktywnej α0 , konieczne jest wprowadzenie wartości osnowy produktywnej za pomoca֒ formy przyhaslowej.
Analogiczna sytuacja wystepuje
w przykladzie
֒
(por. s. 88 i s. 94)
uciec V pf 5c ucieknie *ecie
֒
ale tutaj forma haslowa uzgadnia sie֒ z trzecim schematem reguly analitycznej.
Nastepny
przyklad
֒
(por. s. 88 i s. 95)
rosnać
֒ a. róść V impf 5c rosne֒ rośnie rósl -ly *enie
zawiera oboczne formy haslowe, co prowadzi do podstawienia napisu ros na osnowe֒ produktywna֒ α1 i napisu róś na osnowe֒ nieproduktywna֒ α0 . Jednak jedyne użycie osnowy
α1 w regule analityczno-syntetycznej
α1 nie
βnie
jest zignorowane z powodu formy przyhaslowej rośnie, uzgadniajacej
sie֒ z cześcia
anali֒
֒
tyczna֒ tej reguly; w ostatecznym rachunku osnowa α1 nie jest produktywna. Przyklad
ten ilustruje również potrzebe֒ reguly analityczno-syntetycznej w rubryce pierwszej osoby
liczby pojedynczej orzekacza. Do paradygmatu wokabuly zaliczyliśmy tutaj również
imieslów dokonany rosly, zgodnie z zasada,֒ że kryteria morfologiczne sa֒ w tym wzgledzie
֒
ważniejsze od kryteriów semantycznych (por. rozdzial 4, s. 36).
Nastepny
przyklad
֒
(por. s. 96 i s. 97)
walić V impf 6a -ny
wymaga — podobnie jak przyklady poprzednie — pamietania
o kolejności stosowania
֒
schematów analitycznych w regulach zlożonych. Mamy tutaj również bardziej rozbudowana֒ forme֒ regul potencjalnych, która wymaga ściślejszego sformulowania zasad ich uaktywniania — mianowicie przy haśle powinien wystapić
formant uzgadniajacy
sie֒ z pierw֒
֒
szym formantem wystepuj
acym
w
regule
potencjalnej.
Podobn
a
sytuacj
e
mamy
w przy֒
֒
֒
֒
kladzie nastepnym
֒
(por. s. 96 i s. 98)
tropić V impf 6a tropie֒ -ny
Oba przyklady lacznie
pokazuja,֒ jak za pomoca֒ osnów alternatywnych i regul zlożonych
֒
można uwzglednić
w
tabelach
różne funkcje fonetyczne litery i. Przyklad nastepny
֒
֒
(por. s. 96 i s. 99)
kleić V impf 6a kleje֒ -ny
uzasadnia wystapienie
reguly analityczno-syntetycznej w rubryce pierwszej osoby liczby
֒
pojedynczej orzekacza, zaś przyklad
52
(por. s. 96 i s. 100)
robić V impf 6a robie֒ rób -ny
stanowi dodatkowe uzasadnienie reguly analityczno-syntetycznej w rubryce rozkaźnika.
Ten ostatni przyklad wymaga przypomnienia, że bezformantowe reguly analityczne stosujemy tylko do tych form przyhaslowych, które nie zostaly rozpoznane za pomoca֒ regul
formantowych.
Kolejne dwa przyklady
(por. s. 101 i s. 102)
ważyć V impf 6b -ny
(por. s. 101 i s. 103)
zważyć V pf 6b -ny
nie wymagaja֒ żadnych komentarzy. Nastepne
przyklady
֒
(por. s. 104 i s. 105)
kipieć V impf 7a
(por. s. 104 i s. 106)
wykipieć V pf 7a
(por. s. 104 i s. 107)
myśleć V impf 7a
(por. s. 104 i s. 108)
pomyśleć V pf 7a -ny
również nie wymagaja֒ komentarzy, ponieważ nie wprowadzaja֒ żadnych nowych elementów, a jedynie intensywnie korzystaja֒ z już omówionych mechanizmów.
W nastepnym
przykladzie
֒
(por. s. 104 i s. 109)
widzieć V impf 7a widze֒ -ny *rzk
mamy do czynienia z alternatywnym symbolem blokady w postaci gwiazdki poprzedzajacej
symbol fleksemu (konkretnie rozkaźnika). W zasadzie nie oznaczamy nieużywania
֒
trybu rozkazujacego,
ale w wypadku tego czasownika tabela wskazywalaby na nieist֒
niejace,
mylace
formy typu *widz; ponieważ forma ta jest tworzona przez schemat bez֒
֒
formantowy, nie jest możliwe poslużenie sie֒ formantem w zapisie blokady.
Nie wymagaja֒ komentarza również przyklady nastepuj
ace
֒
֒
(por. s. 104 i s. 110)
lecieć V pf 7a lece֒ leć *enie
(por. s. 111 i s. 112)
slyszeć V impf 7b -ny
(por. s. 111 i s. 113)
uslyszeć V pf 7b -ny
(por. s. 111 i s. 114)
drżeć V impf 7b drżyj
(por. s. 115 i s. 116)
czytywać V impf 8a -ny
(por. s. 117 i s. 118)
oszukiwać V impf 8b -ny
6. PRZYKLADY ODMIANY
53
W przykladzie
(por. s. 117 i s. 119)
rozstrzeliwać V impf 8b ∼wuje
mamy do czynienia z forma֒ przyhaslowa֒ w postaci skróconej. W celu rozwiazania
skrótu
֒
przegladamy
kszta
lt
formy
has
lowej,
czyli
napis
rozstrzeliwać,
w
kierunku
od
prawej
֒
do lewej w poszukiwaniu litery identycznej z pierwsza֒ litera֒ formy skróconej, czyli litery
w. Po jej odnalezieniu zastepujemy
tylde֒ ta֒ cześci
a֒ napisu haslowego, która wystepuje
na
֒
֒
֒
lewo od znalezionej litery, otrzymujac
w
rezultacie
pe
ln
a
postać
formy
rozstrzeliwuje.
֒
֒
Dalej postepujemy
zgodnie
z
już
omówionymi
zasadami.
֒
Nastepnych
kilka przykladów nie wymaga komentarzy, ponieważ wykorzystuja֒ one —
֒
w sposób mniej lub bardziej zlożony — mechanizmy objaśnione obszernie we wcześniejszych przykladach.
(por. s. 120 i s. 121)
bajać V impf 9
(por. s. 120 i s. 122)
wiazać
V impf 9 wiaże
-ny
֒
֒
(por. s. 120 i s. 123)
stawać V impf 9 staje stawaj
(por. s. 120 i s. 124)
rwać V impf 9 rwe֒ rwie rwij -ny
(por. s. 125 i s. 126)
pić V impf 10a -ty
(por. s. 125 i s. 127)
wypić V pf 10a -ty
(por. s. 128 i s. 129)
grzać V impf 10b grzali a. grzeli -ny
(por. s. 128 i s. 130)
nagrzać V pf 10b -ny
(por. s. 131 i s. 132)
dać
֒ V impf 10c dmie -ty
(por. s. 131 i s. 133)
żać
֒ V impf 10c żnie -ty
(por. s. 131 i s. 134)
wziać
֒ V pf 10c weźmie weź a. weźmij -ty
W przykladzie
(por. s. 135 i s. 136)
trzeć V pf 11 tarto tre֒ trze trzyj tarl -ty
napotykamy po raz pierwszy zlożone reguly uwiklane, których interpretacja jest jednak
oczywista, podobnie jak w przykladzie nastepnym
֒
(por. s. 135 i s. 137)
tluc V pf 11 tluczono tluke֒ tlucze -ny
54
Ostatnie przyklady
(por. s. 138 i s. 139)
jechać V pf 12 jechano jade֒ jedzie jada֒ jedź jechal
(por. s. 138 i s. 140)
jeść V pf 12 jedzono jem je jedza֒ jedz jadl jedli jedzony jedzeni
(por. s. 138 i s. 141)
wieść V pf 12 wiedziono wiode֒ wiedzie wioda֒ wiedź wiódl wiodla wiedli wiedziony
wiedzeni
to nieregularne czasowniki określane przez Tokarskiego jako czasowniki bez cyfry grupy.
Jedynie w tej tabeli okazalo sie֒ konieczne użycie dwóch bezformantowych regul analitycznych, wymagajacych
stosowania zasad wykorzystywania schematów analitycznych —
֒
omówionych w rozdziale 5 (s. 40) — w ich pelnej formie. Warto zwrócić uwage,
֒ że czasownik wieść tradycyjnie jest opisywany jako czasownik grupy XI (tabela V18 na s. 135),
opis taki nie uwzglednia
jednak zmian osnowy w imieslowie biernym (por. s. 174).
֒
6.2.
Przymiotniki
Odmiane֒ wokabul przymiotnikowych zilustrujemy wykorzystujac
֒ tablice odmiany oparte
na wzorach Saloniego ([70]), zawarte w rozdziale 8. Ponieważ podstawowe mechanizmy
stosowane w tabelach przymiotnikowych sa֒ takie same, jak w omówionych wcześniej tabelach czasownikowych, ograniczymy sie֒ tutaj do interpretacji haslowej informacji morfologicznej postaci
wesoly A 4 weseli wesól weselszy weselej -ość
(por. s. 163).
Symbol A informuje nas, że napis haslowy to ksztalt formy o symbolu prw1, mamy
wiec
֒ już zidentyfikowany jeden element paradygmatu. W tabeli o identyfikatorze A 4 (na
s. 161) w rubryce odpowiadajacej
formie prw1 znajdujemy nastepuj
ac
֒
֒ a֒ regule֒ analityczna֒
֒
αy
Przez porównanie napisu wesoĺy ze schematem αy symbol osnowy α otrzyma wartość
wesol; przy porównywaniu ignorujemy wielkość — ściślej, kaszte֒ — i krój liter, których
jedyna֒ funkcja֒ jest zwiekszenie
przejrzystości regul. W kolejnej rubryce odpowiadajacej
֒
֒
formie prw2 znajdujemy regule֒ syntetyczna֒
αego
Wykorzystujac
ac
֒ znana֒ wartość osnowy α tworzymy napis wesolego. Postepuj
֒ w ana֒
logiczny sposób, tworzymy napisy wesolemu, wesolym, wesole, wesola, wesolej, wesola֒
stanowiace
odpowiednio ksztalty wyrazów morfologicznych o symbolach prw3, prw4,
֒
prw5, prw6, prw7 i prw8.
W rubryce wyrazu prw9 napotykamy regule֒ analityczno-syntetyczna,֒ w której na
razie jest dla nas istotna tylko cześć
analityczna β0 i, β0 y (zawierajaca
symbole osnów
֒
֒
6. PRZYKLADY ODMIANY
55
alternatywnych). Pierwszym krokiem w tej sytuacji jest bowiem sprawdzenie, czy w informacji przyhaslowej wystepuje
napis zgodny z którymś schematem cześci
analitycznej
֒
֒
(w ogólnym wypadku symbole osnów różnia֒ sie֒ indeksami i wtedy kolejność porównywania
jest istotna, ponieważ wartość otrzymuje tylko osnowa alternatywna z pierwszego uzgodnionego schematu). W naszym przykladzie skutkuje już pierwsza próba, mianowicie
porównanie napisu weseli ze schematem β0 i, co ma dwojakie konsekwencje. Po pierwsze, w ten sposób napis weseli zostaje rozpoznany jako ksztalt wyrazu o symbolu prw9;
po drugie, symbol osnowy β0 otrzymuje wartość wesel, co w naszym wypadku jest jednak bez znaczenia (mówimy, że β — w przeciwieństwie np. do osnowy α — to osnowa
nieproduktywna).
Utworzenie ksztaltów wyrazów prw10 i prw11 przebiega analogicznie jak w przypadku wyrazów prw2, . . . ,prw8 i na tym kończy sie֒ konstrukcja paradygmatu fleksemu
przymiotu równego za pomoca֒ pierwszej cześci
tabeli; nie powinno budzić też watpliwości
֒
֒
tworzenie jedynej formy wesolo dla praktycznie nie używanego przymiotu skladowego (nie
mylić z omawianym niżej przyslówkiem równym).
W drugiej cześci
tabeli, w rubryce przymiotu wyższego, napotykamy po raz pierwszy
֒
rubryke֒ pseudohaslowa.֒ Zawiera ona cześć
stala֒ w postaci symbolu podtabeli A’ 4 i cześć
֒
֒
zmienna֒ w postaci reguly analityczno-syntetycznej. Podobnie jak poprzednio, pierwszym
krokiem jest sprawdzenie, czy w informacji przyhaslowej nie znajduje sie֒ napis zgodny
ze schematem analitycznym reguly — tym razem jednak nie bierzemy już pod uwage֒
napisu weseli, ponieważ zostal on wykorzystany poprzednio. Wynikiem sprawdzenia jest
uzgodnienie napisu weselszy ze schematem γszy, i znowu ma to dwojakie konsekwencje.
Po pierwsze, napis weselszy zostaje rozpoznany jako napis, którym należy zastapić
cześć
֒
֒
schematyczna֒ rubryki; po drugie, osnowa γ otrzymuje wartość w postaci napisu wesel (co
tym razem bedzie
mialo znaczenie, ponieważ γ jest osnowa֒ produktywna).
֒
֒
Aktualna֒ zawartościa֒ rubryki pwy jest wiec
֒ napis
weselszy A’ 4
Zastosujemy do niego tabele֒ pochodna֒ od podtabeli A’ 4 (por. s. 164). Mówiac
֒ intuicyjnie, polega to na utworzeniu jak gdyby nowej kopii tabeli ze zmianami dwojakiego
rodzaju. Po pierwsze, symbole osnów zostaja֒ zmodyfikowane tak, aby nie mylily sie
z symbolami tabeli oryginalnej — zakladamy tutaj, że α zastepujemy
przez α′ , β0 przez
֒
β′0 itd. Po drugie, w rubryce fleksem symbol prw zastepujemy
przez pwy. Tak zmodyfi֒
kowana֒ podtabele֒ wykorzystujemy do interpretacji napisu w rubryce pwy, traktujac
֒ go
jak haslowa֒ informacje֒ morfologiczna.֒ Na podstawie ogólnej zasady wiemy wiec,
że
napis
֒
weselszy to ksztalt wyrazu o symbolu pwy1; uzgadniajac
go
ze
schematem
α′ Y nada֒
′
jemy osnowie α wartość weselsz. Nastepnie
bez problemu tworzymy ksztalty wyrazów
֒
pwy2, pwy3, pwy4, pwy5, pwy6, pwy7 i pwy8, aż w rubryce pwy9 napotykamy regule֒
analityczno-syntetyczna.֒ Tym razem nasza informacja przyhaslowa (tj. zawartość rubryki
pwy) nie zawiera napisu, który można uzgodnić ze schematem cześci
analitycznej, musimy
֒
sie֒ wiec
a֒ syntetyczna,֒ która stanowi odeslanie do tablicy pomoc֒ zainteresować jej cześci
֒
niczej 1 A (na s. 162). Zgodnie ze schematem syntetycznym w pierwszej kolumnie tablicy
tworzymy (ściślej, odtwarzamy) napis weselszy. Nastepnie
szukamy dajacego
sie z nim
֒
֒
uzgodnić schematu analitycznego, przegladaj
ac
֒
֒ od góry druga֒ kolumne֒ tablicy (gdyby
56
taki nie zostal znaleziony, oznacza to blad
֒ w informacji haslowej). W naszym przykladzie
w przedostatnim wierszu znajdziemy schemat ωszy; uzgadniajac
֒ go z weselszy nadajemy
wartość wesel pomocniczemu symbolowi ω; wartość te֒ wykorzystamy do utworzenia napisu za pomoca֒ schematu syntetycznego znajdujacego
sie֒ w tym samym wierszu tablicy
֒
w kolumnie trzeciej: ωsi. Otrzymany w ten sposób napis weselsi stanowi ksztalt wyrazu
pwy9; w ogólnym wypadku powinniśmy jeszcze go uzgodnić ze schematem cześci
anali֒
tycznej reguly znajdujacej
sie֒ w rubryce tego wyrazu, ponieważ jednak wiemy, że osnowa
֒
β′ jest nieproduktywna, możemy te֒ operacje pominać.
Konstrukcje֒ paradygmatu przy֒
miotu wyższego kończymy tworzac
watpliwości
ksztalty wyrazów
֒ w sposób nie budzacy
֒
֒
pwy10 i pwy11, które opisane sa֒ przez dwie ostatnie rubryki tabeli A’.
Nastepnie
powracamy do tablicy glównej. Kolejna֒ rubryka֒ w tabeli jest rubryka pseu֒
dohaslowa przymiotu najwyższego. Jej cześć
zmienna sklada sie֒ z reguly syntetycznej,
֒
wykorzystujac
wi
ec
wartość
osnowy
γ
tworzymy
napis
֒
֒
najweselszy A’ 4
Ponownie traktujemy ten napis jak haslowa֒ informacje֒ morfologiczna֒ i stosujemy do niego
podtabele֒ pochodna֒ A’ 4, co przebiega analogicznie jak poprzednio. Po skontruowaniu
paradygmatu przymiotu najwyższego (por. s. 165) powracamy do tabeli glównej.
Kolejna rubryka tabeli dla przymiotu krótkiego jest zwykla֒ rubryka֒ wyrazowa,֒ ale zawiera inny nowy element, mianowicie regule֒ analityczno-syntetyczna֒ o pustej cześci
syn֒
tetycznej i cześci
analitycznej w postaci schematu bezformantowego. Pusta cześć
synte֒
֒
tyczna oznacza po prostu, że jeśli dana forma jest tworzona, to musi być podana w haslowej
informacji morfologicznej (dlatego wlaśnie reguly dla form haslowych maja֒ pusta֒ cześć
֒
syntetyczna).
Ponieważ jednak schemat bezformantowy może być uzgodniony z dowolnym
֒
napisem, powstaje problem rozpoznania odpowiedniej formy w informacji przyhaslowej.
W praktyce użytkownik tabeli chyba nigdy nie bedzie
mial w tym wzgledzie
watpliwości,
֒
֒
֒
aby jednak umożliwić mechaniczne tworzenie paradygmatów, stosujemy nastepuj
ac
֒
֒ a֒ zasade:
֒ z bezformantowym schematem analitycznym można uzgodnić tylko pierwszy (od
lewej) taki napis z przyhaslowej informacji morfologicznej, który nie byl dotad
֒ uzgodniony
z żadnym schematem i — co wiecej
— nie uzgadnia sie֒ w tabeli z żadnym z nie wykorzy֒
stanych jeszcze analitycznych schematów formantowych. W naszym przykladzie warunek
ten spelnia napis wesól, który w ten sposób zostaje rozpoznany jako ksztalt przymiotu
krótkiego.
Kolejne rubryki tabeli nie powinne budzić już watpliwości.
Przyslówek równy wesolo
֒
tworzymy wiec
za
pomoc
a
cz
eści
syntetycznej
regu
ly,
ponieważ
informacja przyhaslowa
֒
֒
֒
nie zawiera napisu uzgadnialnego ze schematem cześci
analitycznej. Ksztalt przyslówka
֒
wyższego weselej pobieramy z informacji przyhaslowej, ponieważ cześć
syntetyczna reguly
֒
jest pusta; wartość nadana֒ osnowie ζ przez jej cześć
analityczna֒ wykorzystujemy do utwo֒
rzenia ksztaltu przyslówka najwyższego najweselej. W rubryce przyslówka przyprzyimkowego mamy regule֒ potencjalna֒ — aby mogla ona być użyta, w informacji haslowej
musi pojawić sie֒ zakończenie ≪-u≫; jego brak oznacza, że dla tej wokabuly nie istnieje
fleksem przyslówka przyprzyimkowego. Ostatnia rubryka tabeli jest znowu rubryka֒ pseudohaslowa.֒ Zawiera ona regule֒ potencjalna,֒ uaktywniona֒ wystepuj
acym
w informacji
֒
֒
haslowej formantem ≪-ość≫. Do utworzonego za jej pomoca֒ napisu
6. PRZYKLADY ODMIANY
57
wesolość N f 5
należy zastosować odpowiednia֒ tablice֒ odmiany rzeczownikowej — patrz rozdzial 9, s. 204.
Po powyższych wyjaśnieniach nie powinno sprawiać trudności utworzenie paradygmatów pozostalych przykladowych wokabul:
zdrowy A 4 -szy zdrowiej
(por. s. 161 i 169),
nieopatrzny A’ 4 ∼trznie -ość
(por. s. 161 i 171),
pierwszy A’ 4
(por. s. 161 i 172),
ósmy A’ 4
(por. s. 161 i 173).
wiedziony A’ 4 wiedzeni
(por. s. 161 i 174).
W czterech ostatnich przykladach korzysta sie֒ tylko ze wskazanych fragmentów tabeli.
W wypadku liczebników i imieslowów należaloby korzystać raczej z podtabeli A”, ale nie
czynimy tego z powodów wspomnianych dalej na s. 143.
Dla przymiotnika
dobry A 4 dobrze lepszy lepiej
(por. s. 161 i 170), nie uaktywnia sie֒ pseudohaslowa regula odprzymiotnika, zaś dla wokabuly
cichy A 4 -szy ciszej -u przest. -ość
(por. s. 161 i 166–168), kwalifikator przest. staje sie֒ wlasnościa֒ wartości osnowy w schemacie reguly potencjalnej uaktywnionej przez formant -ość, a w konsekwencji dziedzicza֒
go wszystkie formy odprzymiotnika.
Pozostale tabele odmiany przymiotnikowej sa֒ ilustrowane nastepuj
acymi
przykladami:
֒
֒
glupi A 1 -szy ∼piej
(por. s. 145 i 146),
tani A 1 tańszy taniej
(por. s. 145 i 147),
trzeci A’ 1
(por. s. 145 i 148),
ośli A’ 1’
(por. s. 149 i 150),
żmii A’ 1”
(por. s. 151 i 152),
goracy
A 2 goretszy
gorecej
֒
֒
֒
(por. s. 153 i 154),
czytajacy
A’ 2
֒
(por. s. 153 i 155),
cudzy A’ 2
(por. s. 153 i 156),
58
ubogi A 3 -szy
(por. s. 157 i 158),
polski A 3 -u -ość
(por. s. 157 i 159),
drugi A’ 3
(por. s. 157 i 160). Nie powinny one wymagać komentarza.
6.3.
Rzeczowniki
Odmiana wokabul rzeczownikowych jest niewatpliwie
najslabsza֒ cześci
a֒ informacji mor֒
֒
fologicznej w slowniku [33] i konieczność jej zmiany nie ulega watpliwości.
Ponieważ
֒
jedyna jak dotad
֒ poważna kontrpropozycja Gruszczyńskiego [42] pojawila sie֒ stosunkowo
niedawno i jest jeszcze malo znana, dla naszych celów poslużymy sie֒ rekonstrukcja֒ wybranego fragmentu tablic deklinacyjnych ze slownika [33]; tablice te podajemy w rozdziale 9.
Rozważmy najpierw sposób tworzenia paradygmatu wokabuly opisanej w zlożonym
artykule haslowym w nastepuj
acy
sposób:
֒
֒
król N m1 1 -owie -ów 1. ≪osoba majaca
najwyższa֒ wladze֒ w państwie o ustroju
֒
monarchicznym≫[. . .] 3. m2 karc. a) ≪figura w kartach≫[. . .]
Pelny paradygmat tej wokabuly zawarty jest w tabelach na s. 178 i 186.
Typ artykulu haslowego N wskazuje, że napis haslowy król jest ksztaltem mianownika
liczby pojedynczej; charakterystyka gramatyczna hasla i symbol odmiany identyfikuja֒
odpowiednia֒ tabele֒ (patrz s. 177). Regula analityczna znajdujaca
sie֒ w rubryce formy
֒
haslowej informuje nas, że symbol osnowy α ma otrzymać wartość w postaci napisu król.
W rubryce dopelniacza liczby pojedynczej zauważamy oprócz reguly syntetycznej również
regule֒ analityczna;֒ oznacza to, że w haslowej informacji morfologicznej może wystapić
֒
forma wprowadzajaca
osnowe֒ wymienna֒ (por. np. haslo uczeń). W naszym wypadku taka
֒
forma nie wystepuje,
zatem ksztalt dopelniacza liczby mnogiej tworzymy zgodnie z regula֒
֒
syntetyczna,֒ tj. przez dopisanie formantu a do wartości osnowy α. Do otrzymanego
ksztaltu stosujemy teraz regule֒ analityczna,֒ aby nadać wartość symbolowi β; okazuje sie,
֒
że osnowa potencjalnie wymienna β jest równa osnowie α.
Utworzenie celownika, narzednika
i miejscownika liczby pojedynczej nie wymaga ko֒
mentarzy; utworzenie biernika i wolacza liczby pojedynczej to tylko pobranie już utworzonych ksztaltów innych form paradygmatu. Nowy element pojawia sie֒ dopiero przy tworzeniu mianownika liczby mnogiej; znajdujacy
sie֒ w rubryce zapis wskazuje na konieczność
֒
dokonania wyboru miedzy
schematem preferowanym βe a schematem aktywizowanym
֒
formantem βowie — w naszym wypadku stosuje sie֒ ten drugi.
Tworzenie dopelniacza liczby mnogiej jest bardziej skomplikowane ze wzgledu
na
֒
wieksz
a֒ liczbe֒ możliwości, jedyny jednak nowy element to wystapienie
nieproduktywnych
֒
֒
osnów alternatywnych γ0 ; ponieważ w informacji haslowej wystepuje
formant,
a nie forma
֒
(jak np. przy haslach zlodziej czy przyjaciel), regula analityczna jest dla nas nieistotna
i — podobnie jak poprzednio — wykorzystujemy schemat uaktywniony formantem.
6. PRZYKLADY ODMIANY
59
Tworzenie narzednika
i miejscownika liczby mnogiej odbywa sie֒ — wobec braku od֒
powiednich form w informacji haslowej (które znaleźlibyśmy m.in. przy haslach gość i
przyjaciel) — za pomoca֒ regul syntetycznych; formy biernika i wolacza liczby mnogiej tworzone sa֒ ponownie przez pobranie już utworzonych ksztaltów odpowiednich form.
W ten sposób zakończyliśmy tworzenie paradygmatu fleksemu meskoosobowego
wokabuly,
֒
do którego odnosi sie֒ fragment treści artykulu haslowego zlożony z pierwszych dwóch definicji. W sposób analogiczny jak tworzyliśmy ksztalt form, tworzymy obecnie pomocniczy
napis, który posluży nam do konstrukcji pozostalych form paradygmatu wokabuly: dalsze
postepowanie
bedzie
takie samo, jak gdyby w slowniku znajdowal sie֒ nastepuj
acy
artykul
֒
֒
֒
֒
haslowy:
król N m2 1 1. degr ≪osoba majaca
najwyższa֒ wladze֒ w państwie o ustroju monar֒
chicznym≫ [. . .] 3. karc. a) ≪figura w kartach≫ [. . .]
(por. tabela na s. 186).
Wystepuj
acy
przy pierwszej definicji specjalny kwalifikator degr wskazuje, że odpo֒
֒
wiednie formy powstaja֒ przez degradacje֒ rodzaju selektywnego, i w zwiazku
z tym moga֒
֒
mieć charakter archaiczny lub pejoratywny. Tutaj odmiane֒ fleksemu meskozwierz
ecego
֒
֒
wolimy jednak omówić na przykladzie innego artykulu haslowego, a mianowicie
żuraw N m2 1 ∼awia 1. ≪Grus, ptak z rzedu
o tej samej nazwie (Gruiformes)
֒
[. . .]≫[. . .] 2. m3 ∼awia ≪przyrzad
wody ze studni [. . .]≫[. . .]
֒ do wyciagania
֒
(por. tabele na s. 185, 187 i 195).
Komentarza wymaga tutaj tylko kilka spraw. Po pierwsze, tworzac
֒ dopelniacz liczby
pojedynczej, znajdujemy te֒ forme֒ w informacji przyhaslowej; w konsekwencji pomijamy
podana֒ w tabeli regule֒ syntetyczna,֒ pobierajac
skrótu
֒ ksztalt formy — po rozwiazaniu
֒
— bezpośrednio z informacji przyhaslowej. Nastepnie
do znalezionego ksztaltu stosujemy
֒
regule֒ analityczna,֒ która symbolowi β nadaje wartość w postaci napisu grafemicznego
.
zuraw’ — w tym wypadku symbol osnowy potencjalnie wymiennej oznacza wiec
֒ rzeczywiście osnowe֒ wymienna.֒ Tworzenie pozostalych form fleksemu meskozwierz
ecego
nie
֒
֒
budzi watpliwości,
pod
warunkiem
jednak,
że
pami
etamy
o
znaczeniu
symbolu
konkate֒
֒
.
nacji grafemicznej • i wyniki operacji np. zuraw’•owi sprowadzamy do wlaściwej postaci
ortograficznej.
Fleksem meskorzeczowy
dla rzeczowników niemeskorzeczowych
tworzymy tylko wtedy,
֒
֒
gdy jego istnienie jest jawnie wskazane w artykule haslowym przez podanie odnoszacej
֒
sie֒ do niego definicji — nie tworzymy go wiec
֒ dla hasla król (choć utworzylibyśmy go
dla hasla plywak), ale tworzymy go dla hasla żuraw. Dalej postepujemy
tak, jak gdyby
֒
w slowniku znajdowal sie֒ artykul haslowy
żuraw N m3 1 ∼awia
(por. tabele na s. 194 i 195).
Do ilustracji odmiany fleksemu meskorzeczowego
poslużymy sie֒ obecnie nastepuj
acym
֒
֒
֒
fragmentem artykulu haslowego:
liść N m3 1 liście a. daw. liścia, liśćmi
(por. tabele na s. 194 i 196). Tutaj komentarza wymaga problem uwzglednienia
w ta֒
belach indywidualnej końcówki liczby mnogiej ≪-a≫; ponieważ schematy aktywizowane
formantem stosujemy w tabelach tylko wtedy, kiedy odpowiedni formant wystepuje
do֒
60
statecznie czesto,
jedynym wyjściem jest wykorzystanie reguly analitycznej z osnowa֒ nie֒
produktywna֒ γ0 reprezentujac
֒ a֒ caly ksztalt nieregularnej formy liścia (analogicznie
postapiliśmy
w
tabeli
na
s.
177
z forma֒ przyjacióĺ). Jednoczesne wystapienie
reguly
֒
֒
analitycznej w rubryce tabeli i formy przyhaslowej odpowiadajacej
tej rubryce powoduje
֒
pominiecie
regu
ly
syntetycznej
w
procesie
tworzenia
kszta
ltu
formy,
stad
֒
֒ regularny wariant mianownika liczby mnogiej liście musi być również podany przy haśle.
Tworzenie wszystkich trzech fleksemów dla jednej wokabuly można prześledzić na
nastepuj
acym
przykladzie.
֒
֒
plywak N m1 3 1.≪ten, kto plywa, plynie; ten, kto umie plywać, uprawia sport
plywacki [. . .]≫[. . .] 2. pot. ≪czlowiek mówiacy
o czym powierzchownie, ogólniko֒
wo≫[. . .] 3. m3 lotn. ≪spodnia cześć
podwozia wodnoplatowca [. . .] ≫[. . .] 6. m2
֒
zool a) ≪Dytiscus, chrzaszcz
wodny [. . .]≫[. . .] b) ≪ptak, którego palce zlaczone
֒
֒
sa֒ blona֒ umożliwiajac
a
mu
p
lywanie≫
֒ ֒
odwolujacej
sie֒ jednak do wzoru odmiany, który nie zostal tutaj zrekonstruowany.
֒
Podane niżej przyklady maja֒ na celu zilustrowanie użycia wszystkich schematów
wystepuj
acych
w tablicy wzoru 1.
֒
֒
stroiciel N m1 1
(por. s. 177 i 179)
uczeń N m1 1 ucznia -owie -ów
(por. s. 177 i 180)
zlodziej N m1 1 ∼ei
(por. s. 177 i 181)
gość N m1 1 gośćmi
(por. s. 177 i 182)
przyjaciel N m1 1 ∼ciól ∼ciolom ∼ciólmi ∼ciolach
(por. s. 177 i 183)
pedel N m1 1 ∼ela a. pedla, -i a. -ów
(por. s. 177 i 184)
spaniel N m2 1
(por. s. 185 i 188)
soból N m2 1 sobola
(por. s. 185 i 189)
buhaj N m2 1 -ów
(por. s. 185 i 190)
gronostaj N m2 1 ∼ai
(por. s. 185 i 191)
koń N m2 1 końmi
(por. s. 185 i 192)
kundel N m2 1 ∼dla, -i a. -ów
(por. s. 185 i 193)
szrapnel N m3 1
(por. s. 194 i 197)
6. PRZYKLADY ODMIANY
61
sopel N m3 1 sopla
(por. s. 194 i 198)
gaj N m3 1 -u -ów
(por. s. 194 i 199)
dzień N m3 1 dnia, dnie a. dni
(por. s. 194 i 200)
rodzaj N m3 1 -u -ów a. rzad. ∼ai
(por. s. 194 i 201)
bal N m3 1 -u -ów
(por. s. 194 i 202)
strumień N m3 1
(por. s. 194 i 203).
Kolejny przyklad pokazuje, w jaki sposób może zostać usunieta
zasygnalizowana przez
֒
Gruszczyńskiego ([38, s. 63], [42, s. 60]) luka w koncepcji Tokarskiego, polegajaca
na braku
֒
możliwości wskazania rodzaju selektywnego pewnych form paradygmatu. W proponowanej tu konwencji zapis
wieszcz N m1 2 wieszcze a. wieszczowie . . .
oznaczalby, że forma wieszcze ma rodzaj meskoosobowy,
zaś zapis
֒
wieszcz N m1 2 wieszczowie . . .
oznaczalby, że forma wieszcze — utworzona na podstawie odpowiedniej tabeli — ma
rodzaj meskozwierz
ecy.
Jeśli tabela dla rzeczowników m1 2 bedzie
zawierać w rubryce
֒
֒
֒
mianownika liczby mnogiej formant ≪-owie≫, to drugi zapis przybierze jeszcze prostsza֒
postać
wieszcz N m1 2 . . .
Ostatni przyklad
państwo N n2 3 ∼twie 1. ≪trwaly zwiazek
ludzi osiadlych na pewnym terytorium
֒
[. . .]≫[. . .] 2. p1 ≪pan i pani jako para malżeńska, [. . .]≫[. . .]
ilustruje inna֒ sytuacje֒ trudna֒ do adekwatnego opisania w oryginalnej notacji Tokarskiego — formy liczby pojedynczej w jednym ze znaczeń maja֒ skladniowe i semantyczne
wlasności liczby mnogiej.
7. Przykladowe tabele
czasownikowe
Przytoczone w niniejszym rozdziale tabele czasownikowe byly pomyślane jako możliwie
wierna rekonstrukcja tabel koniugacyjnych opracowanych przez Tokarskiego [82] dla
slownika [33]. Najbardziej istotna zmiana wiaza
֒ la sie֒ z faktem, że — choć nie zostalo to
nigdzie stwierdzone jawnie — w oryginalnych tabelach wszystkie operacje na tematach
(osnowach) i zakończeniach (formantach) powinny być rozumiane jako operacje dokonywane na reprezentacjach grafemicznych, a nie zapisach ortograficznych. Ponieważ jednak
w wiekszości
wypadków interpretacja tych operacji jako literowych (ortograficznych) daje
֒
również poprawne wyniki, przyjeto
zasade,
֒
֒ że w zrekonstruowanych tabelach wszystkie
operacje maja֒ wylacznie
charakter — używajac
֒
֒ naszej terminologii — konkatenacji literowej. Konsekwencja֒ tej decyzji bylo zwiekszenie
zlożoności niektórych tablic, ponieważ
֒
jednak stosowanie konkatenacji literowej w praktyce jest znacznie prostsze niż stosowanie konkatenacji grafemicznej, nie sadz
lo to rzeczywista֒ zlożoność calego
֒ e,
֒ aby zwiekszy
֒
procesu korzystania z tablic.
Nieliczne niejednoznaczności pojawiajace
sie֒ w tabelach w trakcie rekonstrukcji zostaly
֒
rozstrzygniete
mniej lub bardziej arbitralnie. Poniżej odnotujemy krótko najważniejsze
֒
zmiany.
Porównujac
֒ tabele֒ V1 (s. 67) z odpowiednia֒ tabela֒ oryginalna֒ (ściślej, z odpowiednia֒
kolumna֒ tabeli Formy proste czasowników) dostrzeżemy nastepuj
ace
zmiany formalne:
֒
֒
– jawne wskazanie osnowy każdej formy (za pomoca֒ symboli osnów potencjalnie wymiennych),
– jawne wskazanie możliwości wystepowania
przy haśle formy trzeciej osoby liczby
֒
pojedynczej orzekacza (przez użycie w odpowiedniej rubryce reguly analityczno–syntetycznej, której cześć
analityczna zawiera symbol osnowy — w tym wypadku nie֒
produktywnej),
– jawne wskazanie, że dla imieslowów przymiotnikowych i odslownika tabele nie
podaja֒ ich pelnego paradygmatu, ale tylko informacje֒ wystarczajac
֒ a֒ do jego utworzenia (przez podanie w odpowiednich rubrykach regul pozwalajacych
utworzyć taki
֒
zapis, którego dalsza interpretacja odbywa sie֒ w sposób analogiczny jak informacji
haslowych dla hasel przymiotnikowych lub rzeczownikowych),
– jawne podanie w tablicy, a nie w przypisach, informacji, że choć sposób tworzenia
imieslowu biernego i dokonanego nie budzi watpliwości,
sam fakt ich istnienia musi
֒
62
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
63
być wskazany przy haśle (przez użycie w tablicy reguly potencjalnej).
Analogiczne zmiany zostaly wprowadzone do tabeli V2 (s. 71), o ile jednak poprzednio mieliśmy tylko jedna֒ osnowe֒ produktywna,֒ to tutaj mamy dwie: bezokolicznika i
rozkaźnika. Inne niż w oryginalnej tabeli sa֒ formanty pierwszej i drugiej osoby liczby
mnogiej rozkaźnika; wiaże
sie֒ to z tym, że obie te osnowy różnia֒ sie֒ nawet wtedy, kiedy
֒
przy haśle nie wystepuj
a֒ żadne formy dodatkowe. Jeśli jednak przy haśle pojawi sie֒ forma
֒
drugiej osoby liczby pojedynczej rozkaźnika, to jej osnowa bedzie
wykorzystana do tworze֒
nia obu pozostalych form rozkaźnika — w pierwotnej tabeli sposób tworzenia tych form
byl nie określony. W tabeli V2 poprawiono też znieksztalcona֒ (prawdopodobnie przez
blad
֒ drukarski) postać formy haslowej odslownika.
Tabele V3 i V4 (s. 74 i s. 79) reprezentuja֒ bardzo prosty typ tabel i nie wprowadzaja֒ żadnych nowych elementów; tabele V5 i V6 (s. 82 i s. 85) zawieraja֒ nieco bardziej
skomplikowana֒ rubryke֒ odslownika, w których skorygowania wymagal — podobnie jak
poprzednio w tabeli V2 — drugi z formantów postaci haslowej odslownika.
W tabeli V7 (s. 88) niewatpliwie
rzuca sie֒ w oczy znaczna liczba symboli osnów po֒
tencjalnie wymiennych i regul analityczno–syntetycznych; oryginalna tabela zawiera te֒
sama֒ informacje֒ w sposób niejawny i mniej wygodny do praktycznego stosowania, mianowicie w postaci niejasnych i zawierajacych
pomylki przypisów do tabel określajacych
֒
֒
dystrybucje֒ tematów poszczególnych form. Najbardziej istotna֒ konstrukcja֒ w tabeli V7
jest zlożona regula analityczna w rubryce bezokolicznika. W typowych sytuacjach do
formy haslowej stosowany jest pierwszy schemat analityczny z osnowa֒ produktywna֒ (co
rozpoznajemy po niezerowym indeksie). Choć w pierwotnej tabeli nie bylo to zaznaczone, forma haslowa może niekiedy mieć postać niezgodna֒ z pierwszym schematem —
stosuje sie֒ wówczas schemat drugi lub trzeci; ponieważ te dwa schematy maja֒ osnowe֒
nieproduktywna֒ (co poznajemy po indeksie zerowym), bezokolicznik tej postaci musi być
uzupelniony w informacji haslowej co najmniej o forme֒ trzeciej osoby liczby pojedynczej
orzekacza (ta informacja również nie byla podana w oryginalnej tabeli). Tabela V7 jest
bardziej precyzyjna od swego pierwowzoru także pod jeszcze jednym wzgledem,
mianowi֒
cie podaje ona wlaściwa֒ dystrybucje֒ tematów w formach aglutynacyjnych przyslownika
(czasu przeszlego) — osnowa formy aglutynacyjnej rodzaju meskiego
jest identyczna jak
֒
dla formy rodzaju żeńskiego, zaś forma nieaglutynacyjna rodzaju meskiego
może mieć
֒
postać odmienna,֒ identyczna֒ z osnowa֒ uprzednika. Dodano też regule֒ dla imieslowu
dokonanego, pominiet
֒ a֒ w oryginalnej tabeli chyba przez przeoczenie.
W tabeli V8 (s. 96) — oprócz bardziej rozbudowanej informacji przyhaslowej w rubryce imieslowu biernego — najważniejszym elementem sa֒ reguly z alternatywnymi osnowami produktywnymi, pozwalajacymi
wyrazić za pomoca֒ konkatenacji literowej opera֒
cje grafemiczne niezbedne
do utworzenia osnowy rozkaźnika, polegajace
na stwardnieniu
֒
֒
zakończenia osnowy trzeciej osoby liczby mnogiej orzekacza (komplikacji tej można by
uniknać
֒ rozbijajac
֒ czasowniki tej grupy na dwie podgrupy). Warto zwrócić uwage,
֒ że
jeśli osnowa rozkaźnika jest tworzona z osnowy trzeciej osoby liczby mnogiej orzekacza
bez stwardnienia jej zakończenia — a oryginalna tabela taka֒ możliwość dopuszcza, choć
nie zostal podany żaden przyklad — to zrekonstruowana tabela wymaga, aby odpowiednia
forma rozkaźnika byla podana przy haśle.
64
Tabela V9 (s. 101) jest prosta i nie wymaga komentarzy, zaś w tabeli V10 (s. 104) prawie cala zlożoność jest skutkiem reprezentacji za pomoca֒ konkatenacji literowej operacji
grafemicznych. Podobnie jak w tabeli V8, zaklada sie,
֒ że osnowa rozkaźnika tworzona jest
przez stwardnienie zakończenia osnowy trzeciej osoby liczby mnogiej orzekacza, a w innym wypadku niezbedne
jest podanie odpowiedniej formy rozkaźnika przy haśle. Jednak
֒
zjawisko twardnienia zakończenia wystepuje
tutaj również przy tworzeniu innych osnów,
֒
stad
niż poprzednio liczba regul ze schematami alternatywnymi. Dla wygody
֒ wieksza
֒
stosujemy tutaj konwencje֒ notacyjna,֒ stanowiac
֒ a,
֒ że symbol osnowy bez indeksu oznacza
te֒ osnowe֒ alternatywna֒ (a wiec
֒ z indeksem), która ma aktualnie nadana֒ wartość. Aby
nie zaciemniać budowy form przyslownika przez nadmierna֒ liczbe֒ regul syntetycznych ze
schematami alternatywnymi, wprowadzono cześć
analityczna֒ w rubryce liczby pojedyn֒
czej rodzaju meskiego,
choć nie przewidujemy wystepowania
tej formy przy haśle (innymi
֒
֒
slowy, ta regula analityczna bedzie
zawsze
mia
la
tzw.
argument
tablicowy). W przypadku
֒
tej tabeli wydaje sie֒ szczególnie korzystne rozbicie odpowiadajacej
jej grupy czasowników
֒
na odpowiednie podgrupy, gdyż prowadziloby to do nowych tabel o znacznie prostszej i
przejrzystszej budowie.
Tabele od V11 do V16 (s. 111–128) nie wymagaja֒ komentarza, zawarte w nich reguly
syntetyczno–analityczne sygnalizuja֒ możliwość wystapienia
przy haśle form o specyficz֒
nych osnowach. Tabela V17 (s. 131) opisuje lacznie
dwie grupy czasowników, które cześć
֒
֒
form maja֒ podobna,֒ a cześć
istotnie
różn
a
—
st
ad
duża
liczba
regu
l
ze
schematami
alter֒
֒
֒
natywnymi, nieco zmniejszona przez zastosowanie reguly analitycznej w rubryce drugiej
osoby liczby pojedynczej rozkaźnika (choć nie przewiduje sie֒ wystepowania
tej formy przy
֒
haśle). Rozpoznanie, do której podgrupy należy dany czasownik, odbywa sie֒ po przetworzeniu podanej przy haśle formy 3 osoby liczby pojedynczej orzekacza za pomoca֒ odpowiedniej reguly analitycznej (a wiec
syntetycznej) o dwóch schematach alter֒ bez cześci
֒
natywnych. Podobnie jak dla tabeli poprzedniej, i tutaj wydaje sie֒ pożadane
zastapienie
֒
֒
tej tabeli dwoma tabelami o wiekszej
przejrzystości,
opisuj
acymi
odpowiednie
podgrupy
֒
֒
czasowników.
Tabela V18 (s. 135) opisuje bardzo niejednorodna֒ grupe֒ czasowników, stad
֒ jej duża
zlożoność — w szczególności zawiera ona aż trzy reguly analityczne, wymaga wiec
֒ podania przy haśle oprócz formy haslowej co najmniej bezosobnika (użytego do wprowadzania
osnowy imieslowu biernego i odslownika) oraz trzeciej osoby liczby pojedynczej orzekacza.
Wszystkie jednak wystepuj
ace
w niej konstrukcje byly już użyte we wcześniej omówionych
֒
֒
tabelach, nie wymagaja֒ wiec
komentarza. Podobnie jest z tabela֒ V19 (s. 138), opi֒
sujac
grupe֒ 12, a które u Tokarskiego
֒ a֒ czasowniki, którym tutaj przyporzadkowujemy
֒
określone byly jako czasowniki bez cyfry grupy. Jak wynika z regul analitycznych, przy
haśle musi wystapić
forma bezosobnika, pierwszej i trzeciej osoby liczby pojedynczej oraz
֒
trzeciej osoby liczby mnogiej orzekacza, drugiej osoby liczby pojedynczej rozkaźnika i
rodzaju meskiego
liczby pojedynczej przyslownika; moga֒ również wystapić
przy haśle
֒
֒
formy rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej i rodzaju meskoosobowego
liczby mnogiej
֒
przyslownika. Tylko w tej tabeli stosujemy wyjatkowo
symbol
osnowy
κ
i
uwik
lana֒ regule֒
֒
analityczna.֒
Ponieważ dystrybucja osnów wymiennych czasowników wykazuje duża֒ regularność,
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
65
bedziemy
konsekwentnie stosować nastepuj
ace
symbole osnów potencjalnie wymiennych.
֒
֒
֒
1. Osnowa bezokolicznika — litera α (alfa).
2. Osnowa trzeciej osoby liczby pojedynczej orzekacza — litera β (beta).
3. Osnowa pierwszej osoby liczby pojedynczej orzekacza — litera γ (gamma).
4. Osnowa trzeciej osoby liczby mnogiej orzekacza — litera δ (delta).
5. Osnowa drugiej osoby liczby pojedynczej rozkaźnika — litera ǫ (epsilon).
6. Osnowa formy nieaglutynacyjnej rodzaju meskiego
liczby pojedynczej przyslownika
֒
— litera ζ (dzeta).
7. Osnowa formy rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej przyslownika — litera η (eta).
8. Osnowa formy rodzaju meskosobowego
liczby mnogiej przyslownika — litera θ
֒
(theta).
9. Osnowa bezosobnika — litera ι (jota).
10. Stosowana wyjatkowo
w tabeli V19 pomocnicza osnowa imieslowu biernego — litera
֒
κ (kappa).
Warto tutaj przypomnieć, że w artykulach haslowych nie podaje sie֒ ograniczenia użyć
form wynikajacego
z ich znaczenia (por. [82, s. L]); w konsekwencji w tabelach przykladów
֒
zawartych w niniejszym rozdziale wystepuj
a֒ również formy nie używane.
֒
Dla uwydatnienia sposobu tworzenia form w tabelach przykladów stosujemy naste֒
pujace
wyróżnienia typograficzne. Po pierwsze, zachowujemy zróżnicowanie wykorzy֒
stanych schematów na analityczne i syntetyczne, zapisujac
֒ użyte formanty odpowiednio
kapitalikami (np. ać) i pismem pochylym (np. ano). Po drugie, drukiem wytluszczonym
wyróżniamy te wystapienia
osnów potencjalnie wymiennych, które stanowia֒ efekt dzia֒
lania regul analitycznych; jeżeli odpowiednia regula analityczna byla zastosowana do argumentu haslowego (czyli formy haslowej lub przyhaslowej), to wyróżniamy ja֒ drukiem
wytluszczonym prostym (np. czyt), w przeciwnym zaś razie — drukiem wytluszczonym
pochylym (np. umiej). W pozostalych wypadkach osnowa jest zapisywana antykwa֒
(np. ≪czyt≫).
66
Przypisy do tabel
1
Wspólcześnik i imieslów czynny istnieje tylko dla czasowników niedokonanych.
2
Uprzednik i imieslów dokonany istnieje tylko dla czasowników dokonanych
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
67
Wzór V 1
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
......................
......................
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
sg
l
i
c
z
b
a pl
orzekacz
2
o 3
s
o 1
b
a 2
.......
.......
.......
.......
.......
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela V1
c J.S.Bień 1991
αano
αaja֒c
2
r
o
d
z
a
j
αam
αasz
αa
αamy
αacie
αaja֒
3
rzk
αAĆ
αawszy
1
orz
reguly
δ 0 A֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
αaj
αajmy
αajcie
–
+
αal
–,+
αala
–,+
αalo
–,+
αali
–,+
αaly
liczba, przypadek, rodzaj
αaja֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
[αany A” 4 ]
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
αanie N n1 1
68
czytać V impf 1 -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
1
2
orzekacz
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
czytAĆ
1
czytam
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
przyslownik
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
czytano
czytaja֒c
czytasz
czyta
czytamy
czytacie
czytaja֒
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
prz
reguly
czytaj
czytajmy
czytajcie
–
+
czytal
–,+
czytala
–,+
czytalo
–,+
czytali
–,+
czytaly
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
czytaja֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
czytany A” 4
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela Vp1.1
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
czytanie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
69
przeczytać V pf 1 -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
przyslownik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
l
i
c
z
b
a
sg
pl
.......
.......
r
o
d
z
a
j
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
przeczytasz
przeczyta
przeczytamy
przeczytacie
+
przeczytajmy
przeczytal
–,+
przeczytala
–,+
przeczytalo
–,+
przeczytali
–,+
przeczytaly
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
przeczytaj
–
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
przeczytam
przeczytajcie
icz
Tabela Vp1.2
przeczytano
przeczytaja֒
m
prz
przeczytAĆ
przeczytawszy
1
orz
reguly
przeczytany A” 4
przeczytanie N N1 1
70
dać V pf 1 dadza֒ -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
1
2
......................
......................
......................
dAĆ
1
dam
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp1.3
c J.S.Bień 1991
reguly
r
o
d
z
a
j
dano
daja֒c
dasz
da
damy
dacie
dadzA֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
daj
dajmy
dajcie
–
+
dal
–,+
dala
–,+
dalo
–,+
dali
–,+
daly
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek, rodzaj
2
dany A” 4
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
danie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
71
Wzór V 2
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
......................
......................
......................
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
przyslownik
αano
αeja֒c
l sg o 2
i
s
c
o
z
b 1
b pl a
a
2
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
αem
αesz
αe
αemy
αecie
αeja֒
αej
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
prz
αEĆ
αawszy
1
orz
reguly
ǫ
ǫmy
ǫcie
–
+
αal
–,+
αala
–,+
αalo
–,+
αeli
–,+
αaly
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
αeja֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
[αany A” 4 ]
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela V2
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
αenie N n1 1
72
umieć V pf 2 -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
1
2
orzekacz
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
umiEĆ
1
umiem
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
przyslownik
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
umiano
umieja֒c
umiesz
umie
umiemy
umiecie
umieja֒
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
prz
reguly
umiej
umiejmy
umiejcie
–
+
umial
–,+
umiala
–,+
umialo
–,+
umieli
–,+
umialy
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
umieja֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
umiany A” 4
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela Vp2.1
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
umienie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
73
zrozumieć V pf 2 zrozum a. rzad. zrozumiej, -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
sg
rzk
prz
l
i
c
z
b pl
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp2.2
c J.S.Bień 1991
zrozumiEĆ
zrozumiano
zrozumiawszy
1
orz
reguly
.......
.......
.......
.......
.......
zrozumiesz
zrozumie
zrozumiemy
zrozumiecie
3
zrozumieja֒
2
zrozum
rzad. zrozumiej
o
s
o 1
b
a
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
zrozummy
rzad. zrozumiejmy
zrozumcie
rzad. zrozumiejcie
2
r
o
d
z
a
j
zrozumiem
–
+
zrozumial
–,+
zrozumiala
–,+
zrozumialo
–,+
zrozumieli
–,+
zrozumialy
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek, rodzaj
2
zrozumiany A” 4
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
zrozumienie N N1 1
74
Wzór V 3
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
......................
......................
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela V3
c J.S.Bień 1991
αEĆ
αano
αeja֒c
αawszy
1
orz
reguly
r
o
d
z
a
j
αeje֒
αejesz
αeje
αejemy
αejecie
αeja֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
αej
αejmy
αejcie
–
+
αal
–,+
αala
–,+
αalo
–,+
αeli
–,+
αaly
liczba, przypadek, rodzaj
αeja֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
2
liczba, przypadek, rodzaj
[αaly A” 4 ]
liczba, przypadek
αenie N n1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
75
trzeźwieć V impf 3
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
1
2
kategorie fleksyjne
reguly
......................
......................
......................
trzeźwiEĆ
1
trzeźwieje֒
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp3.1
c J.S.Bień 1991
r
o
d
z
a
j
trzeźwiano
trzeźwieja֒c
trzeźwiejesz
trzeźwieje
trzeźwiejemy
trzeźwiejecie
trzeźwieja֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
trzeźwiej
trzeźwiejmy
trzeźwiejcie
–
+
trzeźwial
–,+
trzeźwiala
–,+
trzeźwialo
–,+
trzeźwieli
–,+
trzeźwialy
liczba, przypadek, rodzaj
trzeźwieja֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
2
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
trzeźwienie N N1 1
76
otrzeźwieć V pf 3 -ly
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
przyslownik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
l
i
c
z
b
a
sg
pl
.......
.......
r
o
d
z
a
j
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
otrzeźwiejesz
otrzeźwieje
otrzeźwiejemy
otrzeźwiejecie
+
otrzeźwiejmy
otrzeźwial
–,+
otrzeźwiala
–,+
otrzeźwialo
–,+
otrzeźwieli
–,+
otrzeźwialy
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
otrzeźwiej
–
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
otrzeźwieje֒
otrzeźwiejcie
icz
Tabela Vp3.2
otrzeźwiano
otrzeźwieja֒
m
prz
otrzeźwiEĆ
otrzeźwiawszy
1
orz
reguly
otrzeźwialy A” 4
otrzeźwienie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
77
szaleć V impf 3 *enie
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
1
2
......................
......................
......................
szalEĆ
1
szaleje֒
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp3.3
c J.S.Bień 1991
r
o
d
z
a
j
szalano
szaleja֒c
szalejesz
szaleje
szalejemy
szalejecie
szaleja֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
szalejmy
–
+
szalal
–,+
szalala
–,+
szalalo
–,+
szaleli
–,+
szalaly
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
szalej
szalejcie
liczba, przypadek, rodzaj
2
reguly
szaleja֒cy A” 2
78
oszaleć V pf 3 -ly *enie
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
przyslownik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
l
i
c
z
b
a
sg
pl
.......
.......
r
o
d
z
a
j
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
oszalejesz
oszaleje
oszalejemy
oszalejecie
+
oszalejmy
oszalal
–,+
oszalala
–,+
oszalalo
–,+
oszaleli
–,+
oszalaly
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
oszalej
–
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
oszaleje֒
oszalejcie
icz
Tabela Vp3.4
oszalano
oszaleja֒
m
prz
oszalEĆ
oszalawszy
1
orz
reguly
oszalaly A” 4
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
79
Wzór V 4
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
......................
......................
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela V4
c J.S.Bień 1991
αOWAĆ
αowano
αuja֒c
αowawszy
1
orz
reguly
2
r
o
d
z
a
j
αuje֒
αujesz
αuje
αujemy
αujecie
αuja֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
αuj
αujmy
αujcie
–
+
αowal
–,+
αowala
–,+
αowalo
–,+
αowali
–,+
αowaly
liczba, przypadek, rodzaj
αuja֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
[αowany A” 4 ]
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
αowanie N n1 1
80
rysować V impf 4 -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
1
2
kategorie fleksyjne
reguly
......................
......................
......................
rysOWAĆ
1
orz
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
prz
przyslownik
sg
pl
r
o
d
z
a
j
rysuja֒c
rysuje֒
rysujesz
rysuje
rysujemy
rysujecie
rysuja֒
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
l
i
c
z
b
a
rysowano
rysuj
rysujmy
rysujcie
–
+
rysowal
–,+
rysowala
–,+
rysowalo
–,+
rysowali
–,+
rysowaly
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
rysuja֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
rysowany A” 4
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela Vp4.1
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
rysowanie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
81
narysować V pf 4 -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
przyslownik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
l
i
c
z
b
a
sg
pl
.......
.......
r
o
d
z
a
j
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
narysujesz
narysuje
narysujemy
narysujecie
+
narysujmy
narysowal
–,+
narysowala
–,+
narysowalo
–,+
narysowali
–,+
narysowaly
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
narysuj
–
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
narysuje֒
narysujcie
icz
Tabela Vp4.2
narysowano
narysuja֒
m
prz
narysOWAĆ
narysowawszy
1
orz
reguly
narysowany A” 4
narysowanie N N1 1
82
Wzór V 5a
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
......................
......................
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela V5
c J.S.Bień 1991
αNA֒Ć
αnie֒to
αna֒c
αna֒wszy
1
orz
reguly
2
r
o
d
z
a
j
αne֒
αniesz
αnie
αniemy
αniecie
αna֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
αnij
αnijmy
αnijcie
–
+
αna֒l
–,+
αne֒la
–,+
αne֒lo
–,+
αne֒li
–,+
αne֒ly
liczba, przypadek, rodzaj
αna֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
[αnie֒ty A” 4 ]
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
αnie֒cie daw. αnienie N n1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
83
krzepna֒ć V impf 5a
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik1
upd
uprzednik
2
kategorie fleksyjne
reguly
......................
......................
......................
krzepNA֒Ć
1
orz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp5.1
c J.S.Bień 1991
r
o
d
z
a
j
krzepnie֒to
krzepna֒c
krzepne֒
krzepniesz
krzepnie
krzepniemy
krzepniecie
krzepna֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
krzepnij
krzepnijmy
krzepnijcie
–
+
krzepna֒l
–,+
krzepne֒la
–,+
krzepne֒lo
–,+
krzepne֒li
–,+
krzepne֒ly
liczba, przypadek, rodzaj
krzepna֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
2
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
krzepnie֒cie daw. krzepnienie
Nn1
84
okrzepna֒ć V pf 5a -ty
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik1
upd
uprzednik2
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp5.2
c J.S.Bień 1991
okrzepNA֒Ć
okrzepnie֒to
okrzepna֒wszy
1
orz
reguly
r
o
d
z
a
j
okrzepne֒
okrzepniesz
okrzepnie
okrzepniemy
okrzepniecie
okrzepna֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
okrzepnij
okrzepnijmy
okrzepnijcie
–
+
okrzepna֒l
–,+
okrzepne֒la
–,+
okrzepne֒lo
–,+
okrzepne֒li
–,+
okrzepne֒ly
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek, rodzaj
2
okrzepnie֒ty A” 4
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
okrzepnie֒cie daw. okrzepnienie
Nn1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
85
Wzór V 5b
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
......................
......................
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela V6
c J.S.Bień 1991
αNA֒Ć
αnie֒to
αna֒c
αna֒wszy
1
orz
reguly
2
r
o
d
z
a
j
αne֒
αniesz
αnie
αniemy
αniecie
αna֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
αń
αńmy
αńcie
–
+
αna֒l
–,+
αne֒la
–,+
αne֒lo
–,+
αne֒li
–,+
αne֒ly
liczba, przypadek, rodzaj
αna֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
[αnie֒ty A” 4 ]
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
αnie֒cie daw. αnienie N n1 1
86
suna֒ć V impf 5b -ty
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik1
upd
uprzednik
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
2
1
orz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp6.1
c J.S.Bień 1991
2
r
o
d
z
a
j
reguly
suNA֒Ć
sunie֒to
suna֒c
sune֒
suniesz
sunie
suniemy
suniecie
suna֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
suń
suńmy
suńcie
–
+
suna֒l
–,+
sune֒la
–,+
sune֒lo
–,+
sune֒li
–,+
sune֒ly
liczba, przypadek, rodzaj
suna֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
sunie֒ty A” 4
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
sunie֒cie daw. sunienie
Nn1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
87
przesuna֒ć V pf 5b -ty
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik1
upd
uprzednik2
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp6.2
c J.S.Bień 1991
przesuNA֒Ć
przesunie֒to
przesuna֒wszy
1
orz
reguly
r
o
d
z
a
j
przesune֒
przesuniesz
przesunie
przesuniemy
przesuniecie
przesuna֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
przesuń
przesuńmy
przesuńcie
–
+
przesuna֒l
–,+
przesune֒la
–,+
przesune֒lo
–,+
przesune֒li
–,+
przesune֒ly
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek, rodzaj
2
przesunie֒ty A” 4
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
przesunie֒cie daw. przesunienie
Nn1
88
Wzór V 5c
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
......................
......................
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b
b
a
a
1
orzekacz
pl
prz
2
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l sg r
o
i
d
c
z
z
a
b
j
a
przyslownik
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela V7
c J.S.Bień 1991
βnie֒to
γna֒c
βne֒
.......
.......
2
γ NE֒
βniesz
α1 nie
.......
.......
.......
3
rzk
α1 NA֒Ć, α0 Ć, α0 C
ζ lszy
1
orz
reguly
β NIE
βniemy
βniecie
γna֒
.......
.......
a
g
l
m
u
t
y
n
f
a
c
y
np
j
n
m1
o
ś
¬m1 ć
βnij
βnijmy
βnijcie
–
γl
ζL
+
γl
–,+
γ la
–,+
γ lo
–,+
βli
–,+
γ ly
liczba, przypadek, rodzaj
γna֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
[βnie֒ty A” 4 ]
liczba, przypadek, rodzaj
[γ ly A” 4 ]
liczba, przypadek
βnie֒cie N n1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
89
chudna֒ć V impf 5c
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
1
2
kategorie fleksyjne
reguly
......................
......................
......................
chudNA֒Ć
1
orz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp7.1
c J.S.Bień 1991
r
o
d
z
a
j
chudnie֒to
chudna֒c
chud NE֒
chudniesz
chud NIE
chudniemy
chudniecie
chudna֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
chudnij
chudnijmy
chudnijcie
–
+
chudl
–,+
chudla
–,+
chudlo
–,+
chudli
–,+
chudly
liczba, przypadek, rodzaj
chudna֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
2
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
chudnie֒cie N N1 1
90
schudna֒ć V pf 5c -ly
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
1
2
kategorie fleksyjne
reguly
......................
......................
......................
schudNA֒Ć
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp7.2
c J.S.Bień 1991
schudna֒c
schudlszy
1
orz
schudnie֒to
r
o
d
z
a
j
schud NE֒
schudniesz
schud NIE
schudniemy
schudniecie
schudna֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
schudnij
schudnijmy
schudnijcie
–
+
schud L
–,+
schudla
–,+
schudlo
–,+
schudli
–,+
schudly
liczba, przypadek, rodzaj
2
liczba, przypadek, rodzaj
schudnie֒ty A” 4
liczba, przypadek, rodzaj
schudly A” 4
liczba, przypadek
schudnie֒cie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
91
mokna֒ć V impf 5c mokna֒l a. mókl
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
1
2
kategorie fleksyjne
reguly
......................
......................
......................
mokNA֒Ć
1
orz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l sg or
i
d
c
z
z
a
b
j
a
przyslownik
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp7.3
c J.S.Bień 1991
moknie֒to
mokna֒c
mok NE֒
mokniesz
mok NIE
mokniemy
mokniecie
mokna֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
n
f
a
c
y
np
j
n
m1
o
ś
¬m1 ć
moknij
moknijmy
moknijcie
–
mokna֒L
mókL
+
mokl
–,+
mokla
–,+
moklo
–,+
mokli
–,+
mokly
liczba, przypadek, rodzaj
mokna֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
2
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
moknie֒cie N N1 1
92
zmokna֒ć V pf 5c zmókl a. zmokl -ty -ly
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik1
upd
uprzednik2
kategorie fleksyjne
reguly
......................
......................
......................
zmokNA֒Ć
zmoklszy
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
zmokna֒c
zmóklszy
1
orz
zmoknie֒to
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l sg r
o
i
d
c
z
z
a
b
j
a
przyslownik
pl
zmok NE֒
zmokniesz
zmok NIE
zmokniemy
zmokniecie
zmokna֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
n
f
a
c
y
np
j
n
m1
o
ś
¬m1 ć
zmoknij
zmoknijmy
zmoknijcie
–
zmókL
zmokL
+
zmokl
–,+
zmokla
–,+
zmoklo
–,+
zmokli
–,+
zmokly
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
zmoknie֒ty A” 4
liczba, przypadek, rodzaj
zmokly A” 4
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp7.4
c J.S.Bień 1991
2
liczba, przypadek
zmoknie֒cie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
93
kraść V impf 5c kradnie *enie
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
2
1
orz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp7.5
c J.S.Bień 1991
r
o
d
z
a
j
kraśĆ
kradnie֒to
kradna֒c
krad NE֒
kradniesz
kradNIE
kradniemy
kradniecie
kradna֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
kradnijmy
–
+
kradL
–,+
kradla
–,+
kradlo
–,+
kradli
–,+
kradly
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
kradnij
kradnijcie
liczba, przypadek, rodzaj
2
reguly
kradna֒cy A” 2
94
uciec V pf 5c ucieknie *e֒ cie
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik1
upd
uprzednik
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
2
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp7.6
c J.S.Bień 1991
ucieC
ucieknie֒to
uciekna֒c
ucieklszy
1
orz
reguly
r
o
d
z
a
j
uciekniesz
uciekNIE
uciekniemy
uciekniecie
uciekna֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
ucieknijmy
–
+
uciek L
–,+
uciekla
–,+
ucieklo
–,+
uciekli
–,+
uciekly
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
ucieknij
ucieknijcie
liczba, przypadek, rodzaj
2
uciek NE֒
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
95
rosna֒ć a. róść V impf 5c rosne֒ rośnie rósl -ly *enie
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
2
1
orz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
prz
l
i
c
z
b
a
przyslownik
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp7.7
c J.S.Bień 1991
r
o
d
z
a
j
rosNA֒Ć
róśĆ
rośnie֒to
rosna֒c
rosNE֒
rośniesz
rośNIE
rośniemy
rośniecie
rosna֒
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
sg
reguly
rośnij
rośnijmy
rośnijcie
–
rósL
+
rosl
–,+
rosla
–,+
roslo
–,+
rośli
–,+
rosly
liczba, przypadek, rodzaj
rosna֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
2
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
rosly A” 4
96
Wzór V 6a
symbol
bzk
bzs
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
......................
......................
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
sg
l
i
c
z
b
a
orzekacz
2
o
s
o 3
b 1
a
2
pl
.......
.......
.......
.......
.......
l sg o 2
i
s
c
o
z
b 1
b pl a
a
2
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela V8
c J.S.Bień 1991
γa֒c
2
r
o
d
z
a
j
γ E֒
αisz
αi
αimy
αicie
γa֒
δ 1 IA֒, δ 2 A֒
δ1, δ2
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
prz
γono
αe֒
3
rzk
αIĆ
αiwszy
1
orz
reguly
ǫ
ǫmy
ǫcie
–
+
αil
–,+
αila
–,+
αilo
–,+
αili
–,+
αily
liczba, przypadek, rodzaj
γa֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
[γony A” 4 γeni]
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
γenie N n1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
97
walić V impf 6a -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
1
2
orzekacz
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
walIĆ
1
wal E֒
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
przyslownik
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
walono
wala֒c
walisz
wali
walimy
walicie
wal A֒
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
prz
reguly
wal
walmy
walcie
–
+
walil
–,+
walila
–,+
walilo
–,+
walili
–,+
walily
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
wala֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
walony A” 4 waleni
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela Vp8.1
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
walenie N N1 1
98
tropić V impf 6a tropie֒ -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
1
2
......................
......................
......................
tropIĆ
1
tropiE֒
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp8.2
c J.S.Bień 1991
2
reguly
r
o
d
z
a
j
tropiono
tropia֒c
tropisz
tropi
tropimy
tropicie
trop IA֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
trop
tropmy
tropcie
–
+
tropil
–,+
tropila
–,+
tropilo
–,+
tropili
–,+
tropily
liczba, przypadek, rodzaj
tropia֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
tropiony A” 4 tropieni
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
tropienie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
99
kleić V impf 6a kleje֒ -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
1
2
......................
......................
......................
kleIĆ
1
klejE֒
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp8.3
c J.S.Bień 1991
2
reguly
r
o
d
z
a
j
klejono
kleja֒c
kleisz
klei
kleimy
kleicie
klej A֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
klej
klejmy
klejcie
–
+
kleil
–,+
kleila
–,+
kleilo
–,+
kleili
–,+
kleily
liczba, przypadek, rodzaj
kleja֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
klejony A” 4 klejeni
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
klejenie N N1 1
100
robić V impf 6a robie֒ rób -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
1
2
......................
......................
......................
robIĆ
1
robiE֒
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp8.4
c J.S.Bień 1991
2
reguly
r
o
d
z
a
j
robiono
robia֒c
robisz
robi
robimy
robicie
robIA֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
rób
róbmy
róbcie
–
+
robil
–,+
robila
–,+
robilo
–,+
robili
–,+
robily
liczba, przypadek, rodzaj
robia֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
robiony A” 4 robieni
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
robienie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
101
Wzór V 6b
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
......................
......................
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela V9
c J.S.Bień 1991
αYĆ
αono
αa֒c
αywszy
1
orz
reguly
2
r
o
d
z
a
j
αe֒
αysz
αy
αymy
αycie
αa֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
α
αmy
αcie
–
+
αyl
–,+
αyla
–,+
αylo
–,+
αyli
–,+
αyly
liczba, przypadek, rodzaj
αa֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
[αony A” 4 γeni]
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
αenie N n1 1
102
ważyć V impf 6b -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
1
2
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
orz
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
prz
przyslownik
sg
pl
r
o
d
z
a
j
ważYĆ
ważono
waża֒c
waże֒
ważysz
waży
ważymy
ważycie
waża֒
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
l
i
c
z
b
a
reguly
waż
ważmy
ważcie
–
+
ważyl
–,+
ważyla
–,+
ważylo
–,+
ważyli
–,+
ważyly
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
waża֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
ważony A” 4 ważeni
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela Vp9.1
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
ważenie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
103
zważyć V pf 6b -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
przyslownik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
l
i
c
z
b
a
sg
pl
.......
.......
r
o
d
z
a
j
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
zważysz
zważy
zważymy
zważycie
+
zważmy
zważyl
–,+
zważyla
–,+
zważylo
–,+
zważyli
–,+
zważyly
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
zważ
–
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
zważe֒
zważcie
icz
Tabela Vp9.2
zważono
zważa֒
m
prz
zważYĆ
zważywszy
1
orz
reguly
zważony A” 4 zważeni
zważenie N N1 1
104
Wzór V 7a
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
......................
......................
......................
orzekacz
rozkaźnik
l sg o
i
s
c
o
z
b
b
a
a
pl
2
3
1
2
.......
.......
.......
.......
.......
przyslownik
γa֒c
l sg o 2
i
s
c
o
z
b 1
b pl a
a
2
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
γ E֒
αisz
αi
αimy
αicie
γa֒
α
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
prz
ζano
α1 ie֒, α2 e֒
3
rzk
α1 IEĆ, α2 EĆ
ζawszy
1
orz
reguly
ǫ
ǫmy
ǫcie
–
α1 ial, α2 al
+
ζ AL
–,+
ζala
–,+
ζalo
–,+
ζeli
–,+
ζaly
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
γa֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
[ζany A” 4 ]
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela V10
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
γenie N n1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
105
kipieć V impf 7a
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
1
2
orzekacz
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
kipIEĆ
1
kipi E֒
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
przyslownik
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
kipisz
kipi
kipimy
kipicie
+
kipmy
kipi AL
–,+
kipiala
–,+
kipialo
–,+
kipieli
–,+
kipialy
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
kip
–
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
kipia֒c
kipcie
icz
Tabela Vp10.1
kipiano
kipia֒
m
prz
reguly
kipia֒cy A” 2
kipienie N N1 1
106
wykipieć V pf 7a
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
kategorie fleksyjne
reguly
......................
......................
......................
wykipIEĆ
wykipiawszy
1
orz
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
przyslownik
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
wykipi
wykipimy
wykipicie
+
wykipmy
wykipi AL
–,+
wykipiala
–,+
wykipialo
–,+
wykipieli
–,+
wykipialy
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
wykip
–
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
wykipisz
wykipcie
icz
Tabela Vp10.2
wykipi E֒
wykipia֒
m
prz
wykipiano
wykipienie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
107
myśleć V impf 7a
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
1
2
orzekacz
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
myślEĆ
1
myśl E֒
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
przyslownik
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
myślisz
myśli
myślimy
myślicie
+
myślmy
myśl AL
–,+
myślala
–,+
myślalo
–,+
myśleli
–,+
myślaly
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
myśl
–
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
myśla֒c
myślcie
icz
Tabela Vp10.3
myślano
myśla֒
m
prz
reguly
myśla֒cy A” 2
myślenie N N1 1
108
pomyśleć V pf 7a -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
kategorie fleksyjne
reguly
......................
......................
......................
pomyślEĆ
pomyślawszy
1
orz
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
przyslownik
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
pomyśli
pomyślimy
pomyślicie
+
pomyślmy
pomyśl AL
–,+
pomyślala
–,+
pomyślalo
–,+
pomyśleli
–,+
pomyślaly
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
pomyśl
–
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
pomyślisz
pomyślcie
icz
Tabela Vp10.4
pomyśl E֒
pomyśla֒
m
prz
pomyślano
pomyślany A” 4
pomyślenie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
109
widzieć V impf 7a widze֒ -ny *rzk
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
1
2
kategorie fleksyjne
reguly
......................
......................
......................
widzIEĆ
1
orz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp10.5
c J.S.Bień 1991
r
o
d
z
a
j
widziano
widza֒c
widzE֒
widzisz
widzi
widzimy
widzicie
widza֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
–
+
widzi AL
–,+
widziala
–,+
widzialo
–,+
widzieli
–,+
widzialy
liczba, przypadek, rodzaj
widza֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
2
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
widzenie N N1 1
110
lecieć V pf 7a lece֒ leć *enie
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik1
upd
uprzednik2
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp10.6
c J.S.Bień 1991
lecIEĆ
leciano
leciawszy
1
orz
reguly
r
o
d
z
a
j
lecisz
leci
lecimy
lecicie
leca֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
lećmy
–
+
leci AL
–,+
leciala
–,+
lecialo
–,+
lecieli
–,+
lecialy
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
leć
lećcie
liczba, przypadek, rodzaj
2
lecE֒
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
111
Wzór V 7b
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
......................
......................
......................
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
przyslownik
αano
αa֒c
l sg o 2
i
s
c
o
z
b 1
b pl a
a
2
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
αe֒
αysz
αy
αymy
αycie
αa֒
α
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
prz
αEĆ
αawszy
1
orz
reguly
ǫ
ǫmy
ǫcie
–
+
αal
–,+
αala
–,+
αalo
–,+
αeli
–,+
αaly
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
αa֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
[αany A” 4 ]
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela V11
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
αenie N n1 1
112
slyszeć V impf 7b -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
1
2
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
orz
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
prz
przyslownik
sg
pl
r
o
d
z
a
j
slyszEĆ
slyszano
slysza֒c
slysze֒
slyszysz
slyszy
slyszymy
slyszycie
slysza֒
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
l
i
c
z
b
a
reguly
slysz
slyszmy
slyszcie
–
+
slyszal
–,+
slyszala
–,+
slyszalo
–,+
slyszeli
–,+
slyszaly
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
slysza֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
slyszany A” 4
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela Vp11.1
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
slyszenie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
113
uslyszeć V pf 7b -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
kategorie fleksyjne
reguly
......................
......................
......................
uslyszEĆ
uslyszawszy
1
orz
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
przyslownik
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
uslyszy
uslyszymy
uslyszycie
+
uslyszmy
uslyszal
–,+
uslyszala
–,+
uslyszalo
–,+
uslyszeli
–,+
uslyszaly
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
uslysz
–
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
uslyszysz
uslyszcie
icz
Tabela Vp11.2
uslysze֒
uslysza֒
m
prz
uslyszano
uslyszany A” 4
uslyszenie N N1 1
114
drżeć V impf 7b drżyj
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
1
2
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
orz
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
prz
przyslownik
sg
pl
r
o
d
z
a
j
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
drża֒c
drże֒
drżysz
drży
drżymy
drżycie
+
drżyjmy
drżal
–,+
drżala
–,+
drżalo
–,+
drżeli
–,+
drżaly
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
drżyj
–
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
drżano
drżyjcie
icz
Tabela Vp11.3
drżEĆ
drża֒
m
l
i
c
z
b
a
reguly
drża֒cy A” 2
drżenie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
115
Wzór V 8a
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
......................
......................
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela V12
c J.S.Bień 1991
αYWAĆ
αywano
αuja֒c
αywawszy
1
orz
reguly
2
r
o
d
z
a
j
αuje֒
αujesz
αuje
αujemy
αujecie
αuja֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
αuj
αujmy
αujcie
–
+
αywal
–,+
αywala
–,+
αywalo
–,+
αywali
–,+
αywaly
liczba, przypadek, rodzaj
αuja֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
[αywany A” 4 ]
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
αywanie N n1 1
116
czytywać V impf 8a -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
1
2
kategorie fleksyjne
reguly
......................
......................
......................
czytYWAĆ
1
orz
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
prz
przyslownik
sg
pl
r
o
d
z
a
j
czytuja֒c
czytuje֒
czytujesz
czytuje
czytujemy
czytujecie
czytuja֒
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
l
i
c
z
b
a
czytywano
czytuj
czytujmy
czytujcie
–
+
czytywal
–,+
czytywala
–,+
czytywalo
–,+
czytywali
–,+
czytywaly
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
czytuja֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
czytywany A” 4
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela Vp12.1
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
czytywanie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
117
Wzór V 8b
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
......................
......................
......................
2
orzekacz
l sg o
i
s
c
o 3
z
b
b
a 1
a
pl
2
.......
.......
rozkaźnik
.......
.......
.......
przyslownik
βuja֒c
l sg o 2
i
s
c
o
z
b 1
b pl a
a
2
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
βuje֒
βujesz
β UJE
βujemy
βujecie
βuja֒
βuj
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
prz
αiwano
αuje
3
rzk
αIWAĆ
αiwawszy
1
orz
reguly
ǫ
ǫmy
ǫcie
–
+
αiwal
–,+
αiwala
–,+
αiwalo
–,+
αiwali
–,+
αiwaly
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
βuja֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
[αiwany A” 4 ]
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela V13
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
αiwanie N n1 1
118
oszukiwać V impf 8b -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
1
2
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
orz
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
prz
przyslownik
sg
pl
r
o
d
z
a
j
oszukIWAĆ
oszukiwano
oszukuja֒c
oszukuje֒
oszukujesz
oszuk UJE
oszukujemy
oszukujecie
oszukuja֒
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
l
i
c
z
b
a
reguly
oszukuj
oszukujmy
oszukujcie
–
+
oszukiwal
–,+
oszukiwala
–,+
oszukiwalo
–,+
oszukiwali
–,+
oszukiwaly
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
oszukuja֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
oszukiwany A” 4
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela Vp13.1
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
oszukiwanie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
119
rozstrzeliwać V impf 8b ∼wuje
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
1
2
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
orz
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
prz
przyslownik
sg
pl
r
o
d
z
a
j
rozstrzelIWAĆ
rozstrzeliwano
rozstrzeliwuja֒c
rozstrzeliwuje֒
rozstrzeliwujesz
rozstrzeliwUJE
rozstrzeliwujemy
rozstrzeliwujecie
rozstrzeliwuja֒
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
l
i
c
z
b
a
reguly
rozstrzeliwuj
rozstrzeliwujmy
rozstrzeliwujcie
–
+
rozstrzeliwal
–,+
rozstrzeliwala
–,+
rozstrzeliwalo
–,+
rozstrzeliwali
–,+
rozstrzeliwaly
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
rozstrzeliwuja֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
rozstrzeliwany A” 4
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela Vp13.2
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
rozstrzeliwanie N N1 1
120
Wzór V 9
symbol
bzk
bzs
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
......................
......................
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b
b
a
a
1
orzekacz
pl
2
.......
.......
l sg o 2
i
s
c
o
z
b 1
b pl a
a
2
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela V14
c J.S.Bień 1991
γa֒c
2
r
o
d
z
a
j
γ E֒
βesz
αe
.......
.......
.......
βE
βemy
βecie
γa֒
β
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
prz
αano
βe֒
3
rzk
αAĆ
αawszy
1
orz
reguly
ǫ
ǫmy
ǫcie
–
+
αal
–,+
αala
–,+
αalo
–,+
αali
–,+
αaly
liczba, przypadek, rodzaj
γa֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
[αany A” 4 ]
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
αanie N n1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
121
bajać V impf 9
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
1
2
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
orz
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
prz
przyslownik
sg
pl
r
o
d
z
a
j
bajAĆ
bajano
baja֒c
baj E֒
bajesz
baj E
bajemy
bajecie
baja֒
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
l
i
c
z
b
a
reguly
baj
bajmy
bajcie
–
+
bajal
–,+
bajala
–,+
bajalo
–,+
bajali
–,+
bajaly
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
baja֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
bajany A” 4
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela Vp14.1
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
bajanie N N1 1
122
wia֒zać V impf 9 wia֒że -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
1
2
......................
......................
......................
wia֒zAĆ
1
wia֒ż E֒
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp14.2
c J.S.Bień 1991
2
reguly
r
o
d
z
a
j
wia֒zano
wia֒ża֒c
wia֒żesz
wia֒żE
wia֒żemy
wia֒żecie
wia֒ża֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
wia֒ż
wia֒żmy
wia֒żcie
–
+
wia֒zal
–,+
wia֒zala
–,+
wia֒zalo
–,+
wia֒zali
–,+
wia֒zaly
liczba, przypadek, rodzaj
wia֒ża֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
wia֒zany A” 4
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
wia֒zanie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
123
stawać V impf 9 staje stawaj
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
1
2
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
orz
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
prz
przyslownik
sg
pl
r
o
d
z
a
j
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
staja֒c
staj E֒
stajesz
stajE
stajemy
stajecie
+
stawajmy
stawal
–,+
stawala
–,+
stawalo
–,+
stawali
–,+
stawaly
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
stawaj
–
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
stawano
stawajcie
icz
Tabela Vp14.3
stawAĆ
staja֒
m
l
i
c
z
b
a
reguly
staja֒cy A” 2
stawanie N N1 1
124
rwać V impf 9 rwe֒ rwie rwij -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
2
1
orz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp14.4
c J.S.Bień 1991
2
r
o
d
z
a
j
reguly
rwAĆ
rwano
rwa֒c
rwE֒
rwiesz
rwiE
rwiemy
rwiecie
rwa֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
rwij
rwijmy
rwijcie
–
+
rwal
–,+
rwala
–,+
rwalo
–,+
rwali
–,+
rwaly
liczba, przypadek, rodzaj
rwa֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
rwany A” 4
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
rwanie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
125
Wzór V 10a
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
......................
......................
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela V15
c J.S.Bień 1991
αĆ
αto
αja֒c
αwszy
1
orz
reguly
2
r
o
d
z
a
j
αje֒
αjesz
αje
αjemy
αjecie
αja֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
αj
αjmy
αjcie
–
+
αl
–,+
αla
–,+
αlo
–,+
αli
–,+
αly
liczba, przypadek, rodzaj
αja֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
[αty A” 4 ]
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
αcie N n1 1
126
pić V impf 10a -ty
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
1
2
orzekacz
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
piĆ
1
pije֒
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
przyslownik
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
pito
pija֒c
pijesz
pije
pijemy
pijecie
pija֒
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
m
prz
reguly
pij
pijmy
pijcie
–
+
pil
–,+
pila
–,+
pilo
–,+
pili
–,+
pily
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
pija֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
pity A” 4
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela Vp15.1
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
picie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
127
wypić V pf 10a -ty
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
przyslownik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
l
i
c
z
b
a
sg
pl
.......
.......
r
o
d
z
a
j
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
wypijesz
wypije
wypijemy
wypijecie
+
wypijmy
wypil
–,+
wypila
–,+
wypilo
–,+
wypili
–,+
wypily
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
wypij
–
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
wypije֒
wypijcie
icz
Tabela Vp15.2
wypito
wypija֒
m
prz
wypiĆ
wypiwszy
1
orz
reguly
wypity A” 4
wypicie N N1 1
128
Wzór V 10b
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
......................
......................
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela V16
c J.S.Bień 1991
αAĆ
αano
αeja֒c
αawszy
1
orz
reguly
2
r
o
d
z
a
j
αeje֒
αejesz
αeje
αejemy
αejecie
αeja֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
ś
¬m1 ć
αej
αejmy
αejcie
–
+
αal
–,+
αala
–,+
αalo
–,+
αali
θ0 LI
–,+
αaly
liczba, przypadek, rodzaj
αeja֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
[αany A” 4 ]
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
αanie N n1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
129
grzać V impf 10b grzali a. grzeli -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
1
2
orzekacz
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
grzAĆ
1
grzeje֒
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
przyslownik
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
grzano
grzeja֒c
grzejesz
grzeje
grzejemy
grzejecie
grzeja֒
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
ś
¬m1 ć
m
prz
reguly
grzej
grzejmy
grzejcie
–
+
grzal
–,+
grzala
–,+
grzalo
–,+
grzaLI
grzeLI
–,+
grzaly
icz
imieslów czynny1
liczba, przypadek, rodzaj
grzeja֒cy A” 2
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
grzany A” 4
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
Tabela Vp16.1
c J.S.Bień 1991
liczba, przypadek
grzanie N N1 1
130
nagrzać V pf 10b -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
kategorie fleksyjne
reguly
......................
......................
......................
nagrzAĆ
nagrzawszy
1
orz
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
przyslownik
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
.......
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
nagrzeje
nagrzejemy
nagrzejecie
+
nagrzejmy
nagrzal
–,+
nagrzala
–,+
nagrzalo
–,+
nagrzali
–,+
nagrzaly
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
nagrzej
–
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
nagrzejesz
nagrzejcie
icz
Tabela Vp16.2
nagrzeje֒
nagrzeja֒
m
prz
nagrzano
nagrzany A” 4
nagrzanie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
131
Wzór V 10c
symbol
bzk
bzs
wsp
upd
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
......................
......................
bezosobnik
wspólcześnik
uprzednik
1
2
2
l sg o
i
s
c
o 3
z
b
b
a 1
a
pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o
z
b 1
b pl a
a
2
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny
ibr
imieslów bierny
1
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela V17
c J.S.Bień 1991
αA֒Ć
αe֒to
β 1 ma֒c, β 2 na֒c
αa֒wszy
1
orz
reguly
r
o
d
z
a
j
β 1 miesz, β 2 niesz
β 1 MIE, β 2 NIE
β 1 miemy, β 2 niemy
β 1 miecie, β 2 niecie
β 1 me֒, β 2 ne֒
β 1 mij, β 2 nij
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
ǫ
ǫmy
ǫcie
–
+
αa֒l
–,+
αe֒la
–,+
αe֒lo
–,+
αe֒li
–,+
αe֒ly
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek, rodzaj
2
β 1 me֒, β 2 ne֒
β 1 ma֒cy
β 2 na֒cy
[αe֒ty A” 4 ]
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
αe֒cie N n1 1
A’ 3
132
da֒ć V impf 10c dmie -ty
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
1
2
......................
......................
......................
dA֒Ć
1
dme֒
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp17.1
c J.S.Bień 1991
2
reguly
r
o
d
z
a
j
de֒to
dma֒c
dmiesz
dMIE
dmiemy
dmiecie
dme֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
dmij
dmijmy
dmijcie
–
+
da֒l
–,+
de֒la
–,+
de֒lo
–,+
de֒li
–,+
de֒ly
liczba, przypadek, rodzaj
dma֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
de֒ty A” 4
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
de֒cie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
133
ża֒ć V impf 10c żnie -ty
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
1
2
że֒to
1
żne֒
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp17.2
c J.S.Bień 1991
2
żA֒Ć
......................
......................
......................
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
reguly
r
o
d
z
a
j
żna֒c
żniesz
żNIE
żniemy
żniecie
żne֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
żnij
żnijmy
żnijcie
–
+
ża֒l
–,+
że֒la
–,+
że֒lo
–,+
że֒li
–,+
że֒ly
liczba, przypadek, rodzaj
żna֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
że֒ty A” 4
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
że֒cie N N1 1
134
wzia֒ć V pf 10c weźmie weź a. weźmij -ty
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
sg
rzk
rozkaźnik
l
i
c
z
b pl
a
.......
.......
.......
.......
.......
przyslownik
l
i
c
z
b
a
sg
pl
weźMIE
weźmiemy
weźmiecie
weź
.......
weźmij
weźmy
.......
a
g
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
weźmijcie
–
+
wzia֒l
–,+
wzie֒la
–,+
wzie֒lo
–,+
wzie֒li
–,+
wzie֒ly
liczba, przypadek, rodzaj
ibr
imieslów bierny
liczba, przypadek, rodzaj
idk
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
weźmijmy
weźcie
2
imieslów czynny1
c J.S.Bień 1991
weźmiesz
2
o
s
o 1
b
a
r
o
d
z
a
j
weźme֒
weźme֒
icz
Tabela Vp17.3
wzie֒to
3
m
prz
wziA֒Ć
wzia֒wszy
1
orz
reguly
wzie֒ty A” 4
wzie֒cie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
135
Wzór V 11
symbol
bzk
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
......................
......................
orzekacz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b
b
a
a
1
pl
rozkaźnik
2
l sg o 2
i
s
c
o
z
b 1
b pl a
a
2
m
prz
przyslownik
sg r
l
o
i
d f
c
z
z
a
b
j np
a
pl
m1
¬m1
icz
ibr
idk
ods
Tabela V18
imieslów czynny1
γ E֒
.......
.......
.......
βE
βesz
βemy
βecie
γa֒
β
.......
.......
ǫ
ǫmy
ǫcie
a
g
l
u
t
y
n
a
c
y
j
n
o
ś
ć
–
+
–,+
ηl
ζ la
η LA
–,+
–,+
η lo
ηli
θ0 LI
–,+
liczba, przypadek, rodzaj
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
γl
ζL
liczba, przypadek, rodzaj
c J.S.Bień 1991
γa֒c
.......
.......
imieslów bierny
odslownik
ι1 ONO, ι2 TO
βe֒
3
rzk
α0 Ć, α0 C
ζ lszy
1
orz
reguly
η ly
γa֒cy A” 2
ι1 ony
ι2 ty
ι1 enie
ι2 cie
A’ 3
Nn1
ι1 eni
136
trzeć V pf 11 tarto tre֒ trze trzyj tarl -ty
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
2
1
orz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp18.1
c J.S.Bień 1991
2
r
o
d
z
a
j
reguly
trzeĆ
tarTO
tra֒c
trE֒
trzesz
trzE
trzemy
trzecie
tra֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
trzyj
trzyjmy
trzyjcie
–
tarL
+
tarl
–,+
tar LA
–,+
tarlo
–,+
tarli
–,+
tarly
liczba, przypadek, rodzaj
tra֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
tarty A” 4
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
tarcie N N1 1
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
137
tluc V pf 11 tluczono tluke֒ tlucze -ny
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
2
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp18.2
c J.S.Bień 1991
tluC
tluczONO
tluka֒c
tluklszy
1
orz
reguly
2
r
o
d
z
a
j
tlukE֒
tluczesz
tluczE
tluczemy
tluczecie
tluka֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
tlucz
tluczmy
tluczcie
–
tluk L
+
tlukl
–,+
tluk LA
–,+
tluklo
–,+
tlukli
–,+
tlukly
liczba, przypadek, rodzaj
tluka֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
tluczony A” 4 tluczeni
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
tluczenie N N1 1
138
Wzór V 12
symbol
bzk
nazwa
kategorie fleksyjne
bezokolicznik
......................
bzs
bezosobnik
wsp
wspólcześnik
upd
uprzednik2
1
......................
......................
sg
orzekacz
l
i
c
z
b
a
2
o
s
o 3
b
a 1
2
pl
rozkaźnik
l sg o 2
i
s
c
o
z
b 1
b pl a
a
2
m
prz
przyslownik
l
i
c
z
b
a
sg
pl
r
o
d
z
a
j
f
np
m1
¬m1
icz
imieslów czynny1
.......
.......
.......
β
.......
.......
βmy
βcie
ǫ
ǫmy
ǫcie
a
g
l
u
t
y
n
a
c
y
j
n
o
ś
ć
–
ζL
+
–,+
–,+
–,+
ζ la
η lo
ηli
θ0 LI
–,+
liczba, przypadek, rodzaj
imieslów dokonany2
liczba, przypadek, rodzaj
ods
odslownik
liczba, przypadek
ζl
η LA
idk
c J.S.Bień 1991
βsz
δ A֒
liczba, przypadek, rodzaj
Tabela V19
δa֒c
γ
imieslów bierny
ibr
ι1 NO, ι2 TO
.......
.......
3
rzk
α0 Ć
ζ lszy
1
orz
reguly
η ly
δa֒cy A” 2
ι1 ny
ι2 ty
A’ 3
κ0
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
139
jechać V pf 12 jechano jade֒ jedzie jada֒ jedź jechal
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
2
1
orz
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp19.1
c J.S.Bień 1991
r
o
d
z
a
j
jechaĆ
jechaNO
jada֒c
jade֒
jedziesz
jedzie
jedziemy
jedziecie
jadA֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
jedźmy
–
jechaL
+
jechal
–,+
jechaLA
–,+
jechalo
–,+
jechali
–,+
jechaly
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
jedź
jedźcie
liczba, przypadek, rodzaj
2
reguly
jada֒cy A” 2
140
jeść V pf 12 jedzono jem je jedza֒ jedz jadl jedli jedzony jedzeni
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
orz
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
1
2
......................
......................
......................
jeśĆ
1
jem
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp19.2
c J.S.Bień 1991
2
reguly
r
o
d
z
a
j
jedzoNO
jedza֒c
jesz
je
jemy
jecie
jedzA֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
jedz
jedzmy
jedzcie
–
jadL
+
jadl
–,+
jad LA
–,+
jadlo
–,+
jadli
–,+
jadly
liczba, przypadek, rodzaj
jedza֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
jedzony A” 4 jedzeni
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
7. PRZYKLADOWE TABELE CZASOWNIKOWE
141
wieść V pf 11
wiedziono wiode֒ wiedzie wioda֒
wiedź wiódl wiodla wiedli wiedziony wiedzeni
symbol
nazwa
bzk
bezokolicznik
bzs
bezosobnik
wsp
upd
wspólcześnik
uprzednik
kategorie fleksyjne
......................
......................
......................
1
2
l sg o 2
i
s
c
o 3
z
b 1
b
a
a pl
2
orzekacz
.......
.......
.......
.......
.......
3
rzk
prz
l sg o 2
i
s
c
o 1
z
b
b pl a 2
a
rozkaźnik
l
i
c
z
b
a
przyslownik
sg
pl
icz
imieslów czynny1
ibr
imieslów bierny
idk
imieslów dokonany
ods
odslownik
Tabela Vp19.3
c J.S.Bień 1991
wieśĆ
wiedziONO
wioda֒c
wiódlszy
1
orz
reguly
2
r
o
d
z
a
j
wiodE֒
wiedziesz
wiedziE
wiedziemy
wiedziecie
wioda֒
.......
.......
a
g
m
l
u
t
y
f
n
a
np
c
y
j
m1
n
o
¬m1 ś
ć
wiedź
wiedźmy
wiedźcie
–
wiódL
+
wiodl
–,+
wiodLA
–,+
wiodlo
–,+
wiedLI
–,+
wiodly
liczba, przypadek, rodzaj
wioda֒cy A” 2
liczba, przypadek, rodzaj
wiedziony A” 4 wiedzeni
liczba, przypadek, rodzaj
liczba, przypadek
8. Przykladowe tabele
przymiotnikowe
Celem niniejszego rozdzialu jest zilustrowanie proponowanej koncepcji slownikowej informacji morfologicznej przez jej zastosowanie do opisu deklinacji przymiotnikowej. Same
tabele — opracowane na podstawie wzorów Saloniego ([70]) — choć pomyślane jako punkt
wyjścia do opracowania odpowiednich tabel slownikowych, w obecnej postaci nie nadaja֒
sie֒ do wykorzystania w praktyce, a to z dwóch powodów. Po pierwsze, nie uwzgledniaj
a֒
֒
one zasad ekonomii zapisu, w szczególności tabela A 1”, opisujaca
typ odmiany reprezen֒
towany w wielkim slowniku jezyka
polskiego [33] przez zaledwie 2 jednostki leksykalne, jest
֒
potraktowana tak samo jak tabele opisujace
znaczna֒ liczbe֒ przymiotników. Po drugie,
֒
oryginalne wzory Saloniego zostaly przeze mnie rozszerzone ad hoc w celu zilustrowania
wprowadzonego w rozdziale 3 pojecia
wokabuly przymiotnikowej; rozszerzenia te nie byly
֒
jeszcze w dostatecznym stopniu konfrontowane z materialem jezykowym.
֒
Pod wzgledem
formalnym
każda
tabela
oznaczona
symbolem
A zawiera w sobie dwie
֒
cześci,
oznaczone
odpowiednio
symbolami
A’
i
A”.
Cz
eść
A’
zawiera
11 regul morfologicz֒
֒
nych opisujacych
poszczególne wyrazy morfologiczne fleksemu przymiotnikowego. Cześć
֒
֒
oznaczona A” zawiera w sobie cześć
A’ i dodatkowa֒ rubryke֒ przymiotu skladowego.
֒
W tej cześci
tabeli A, która nie zawiera sie֒ ani w A’, ani w A”, znajduja֒ sie֒ przede
֒
wszystkim rubryki pseudohaslowe dla przymiotu wyższego i najwyższego oraz odprzymiotnika. Nietypowy charakter ma rubryka przymiotu krótkiego: chociaż jest to fleksem
typu przymiotnikowego, jego defektywny paradygmat sklada sie֒ tylko z jednej formy,
jest wiec
֒ opisany analogicznie jak pojedyncza forma. To samo dotyczy fleksemów nieodmiennych, a mianowicie przyslówka równego, wyższego i najwyższego oraz przyslówka
przyprzyimkowego.
Ponieważ cześć
ta jest niemal identyczna we wszystkich tabelach, wiec
omówimy
֒
֒
je zbiorczo. Rubryka przyslówka wyższego jest regula֒ potencjalna,֒ a wiec
jej użycie
֒
jest możliwe tylko wtedy, jeśli przy haśle wystapi
formant ≪-szy≫. Regula przymiotu
֒
najwyższego jest aktywizowana osnowa֒ — stosujemy ja֒ tylko wtedy, jeśli osnowa γ0
otrzymala wcześniej wartość, a wiec
֒ gdy utworzony zostal przymiot wyższy (w tym wypadku indeks 0 oznacza tylko, że brak wartości osnowy nie jest bledem).
Przymiot krótki
֒
jest opisany regula֒ analityczna֒ bezformantowa֒ (z osnowa֒ nieproduktywna)
֒ — znaczy
to, że jeśli istnieje, to jest podany przy haśle. Przyslówek równy jest opisany regula֒
analityczno-syntetyczna,֒ której cześć
analityczna sklada sie֒ z dwóch schematów, slużacych
֒
֒
142
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
143
do rozpoznania ewentualnych form nieregularnych podanych przy haśle (ponieważ ich
osnowy sa֒ nieproduktywne, moga֒ być oznaczone tym samym symbolem). Przyslówek
wyższy jest opisany regula֒ analityczna֒ z osnowa֒ produktywna֒ — jeśli istnieje, to jego
ksztalt jest podany przy haśle, a jego osnowa jest wykorzystywana w rubryce nastepnej.
֒
Mianowicie przyslówek najwyższy jest opisany regula֒ syntetyczna֒ aktywizowana֒ osnowa֒
— istnieje wtedy, gdy istnieje przyslówek wyższy. Przyslowek przyprzyimkowy jest opisany regula֒ potencjalna,֒ a wiec
przy haśle formantu ≪-u≫.
֒ aktywizowana֒ wystapieniem
֒
W analogiczny sposób opisany jest odprzymiotnik, warto jednak tutaj zauważyć, że przy
haśle w takich wypadkach nie musi wystepować
formant identyczny, a tylko zawierajacy
֒
֒
sie֒ w formancie reguly, np. ≪-ość≫.
W wypadku tabeli A 3 dochodzi niewielka komplikacja zwiazana
z systematycznym
֒
stosowaniem schematów alternatywnych — można jej uniknać
֒ dzielac
֒ ten wzór na dwa
odrebne
wzory.
W
tabeli
A
4
mamy
regu
l
e
odsy
laczow
a
uwik
lan
a
z
regu
la֒ analityczna֒ —
֒
֒
֒
֒
regularne osnowy wymienne sa֒ wiec
֒ zaś osnowy
֒ tworzone zgodnie z tabela֒ pomocnicza,
mniej regularne (chodzi tutaj o niektóre imieslowy) sa֒ wprowadzane za pomoca֒ cześci
֒
analitycznej przez formy podane przy haśle (ściślej, w informacji pseudohaslowej).
Dla wiekszej
przejrzystości osnowy potencjalnie wymienne oznaczamy systematycznie
֒
w nastepuj
acy
sposób:
֒
֒
1. Osnowa mianownika liczby pojedynczej rodzaju meskiego
i form z nia֒ synkretycz֒
nych dla fleksemów przymiotnikowych — litera α (alfa).
2. Osnowa mianownika i wolacza liczby mnogiej rodzaju meskoosobowego
dla fle֒
ksemów przymiotnikowych — litera β (beta).
3. Osnowa formy haslowej w pseudohaslowej informacji morfologicznej dla przymiotu
wyższego i najwyższego — litera γ (gamma).
4. Osnowa jedynej formy przymiotu krótkiego — litera δ (delta).
5. Osnowa przyslówka równego — litera ǫ (epsilon).
6. Osnowa przyslowka wyższego i najwyższego — litera ζ (dzeta).
Dla uwydatnienie sposobu tworzenia form stosujemy w przykladach analogiczne wyróżnienia typograficzne jak w wypadku czasowników.
Cześć
przykladów zaklasyfikowanych jako A’ powinna być moim zdaniem opisana za
֒
pomoca֒ tabel A”, nie chcialem jednak, aby nietradycyjny fleksem przymiotu skladowego
odwracal uwage֒ czytelników od bardziej istotnych kwestii.
144
1
1!
2
2!
3
3!
3+
4
4!
5
5!
5′
5′′
6
6!
7
7!
8
8!
8′
8′′
9
10
10!
11
11!
pelny
pelen
pelnego
polski
dobry
polskiego
dobrego
c1
pelniejszy
mojego tego
mego
dobremu mojemu temu
memu
c2
pelniejszego
c3
pelniejszemu
pelnym
polsku
polskim
dobrym
c4
pelniejszym
pelne
polskie
dobre
c5
pelniejsze
to
te
ta
c6
pelniejsza
tej
c7
pelniejszej
c8
pelniejsza֒
pelnemu polskiemu
pelna
polska
dobra
pelnej
polskiej
dobrej
pelna֒
polska֒
dobra֒
pelni
pelnych
polscy
polskich
dobrzy
dobrych
pelnymi
polskimi
dobrymi
mój
moim
mym
moje
me
moja
ma
mojej
mej
moja֒
ma֒
moi
moich
mych
moimi
mymi
ten
tym
ta֒
te֒
ci
tych
c9
c10
pelniejsi
pelniejszych
tymi
c11
pelniejszymi
Tabela I
Oznaczenia form przymiotnikowych
wedlug Saloniego
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
145
Wzór A 1
tabele
fleksem
symbol
reguly
1
A’
αI
m
a
m3
g
m,n
a
m1:2
sg
3
αiemu
sg
d
m,n
4
αim
sg
i,l
m,n
pl
d
n,a,v
m,f,np
sg
pl
n,a,v
m2:3,f,np
n
αie
6
7
8
9
αia
αiej
αia֒
αi
sg
n,v
f
sg
g,d,l
f
sg
a,i
f
pl
n,v
m1
10
αich
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
αimi
pl
αio
........
........
pkr
"
αszy
A’ 4
γ SZY
naj γ 0 szy
........
δ0
........
αio
ǫ0 O, ǫ0 E
psr
psw
........
........
........
odp
Tabela A1
n,v
αiego
pwy
ppp
rodzaj
2
A’’ psk
psn
sg
przypadek
5
prw
pnw
liczba
c J.S.Bień 1991
A’ 4
#
i
..
..
m,f,np
liczba
przypadek
rodzaj
liczba
przypadek
rodzaj
sg
n,v
m
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.
ζJ
naj ζ 0 j
[ αu ]
[ αiość N f 5 ]
..
..
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
146
glupi A 1 -szy ∼piej
tabele
fleksem
A’
prw
symbol
formy
liczba
1
glupI
sg
2
glupiego
sg
3
glupiemu
4
glupim
m
a
m3
g
m,n
a
m1:2
sg
d
m,n
sg
i,l
m,n
pl
d
n,a,v
m,f,np
sg
pl
n,a,v
m2:3,f,np
n
6
7
8
9
glupia
sg
n,v
f
glupiej
sg
g,d,l
f
glupia֒
sg
a,i
f
glupi
pl
n,v
m1
10
glupich
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
glupimi
pl
glupio
........
pnw
........
pkr
........
psr
........
psw
........
........
glupSZY
naj glupszy
A’ 4
A’ 4
c J.S.Bień 1991
..
..
i
..
..
m,f,np
liczba
przypadek
rodzaj
liczba
przypadek
rodzaj
sg
n,v
..
..
..
..
..
..
..
..
.
glupio
glupieJ
naj glupiej
........
odp
Tabela Ap1.1
n,v
glupie
pwy
ppp
rodzaj
5
A’’ psk
psn
przypadek
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
m
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
147
tani A 1 tańszy taniej
tabele
fleksem
A’
prw
symbol
formy
liczba
1
tanI
sg
2
taniego
sg
3
taniemu
4
tanim
m
a
m3
g
m,n
a
m1:2
sg
d
m,n
sg
i,l
m,n
pl
d
n,a,v
m,f,np
sg
pl
n,a,v
m2:3,f,np
n
6
7
8
9
tania
sg
n,v
f
taniej
sg
g,d,l
f
tania֒
sg
a,i
f
tani
pl
n,v
m1
10
tanich
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
tanimi
pl
tanio
........
pnw
........
pkr
........
psr
........
psw
........
........
A’ 4
tańSZY
naj tańszy
A’ 4
c J.S.Bień 1991
..
..
m,f,np
rodzaj
liczba
przypadek
rodzaj
n,v
..
..
..
..
..
..
..
..
.
tanio
tanieJ
naj taniej
Nf5
..
..
przypadek
sg
taniość
i
liczba
........
odp
Tabela Ap1.2
n,v
tanie
pwy
ppp
rodzaj
5
A’’ psk
psn
przypadek
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
m
148
trzeci A’ 1
tabele
A’
Tabela Ap1.3
fleksem
prw
symbol
formy
liczba
przypadek
rodzaj
1
trzecI
sg
n,v
m
a
m3
2
trzeciego
sg
g
m,n
a
m1:2
3
trzeciemu
sg
d
m,n
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
sg
d
n,a,v
pl
n,a,v
m2:3,f,np
4
trzecim
5
trzecie
6
7
8
9
trzecia
sg
n,v
f
trzeciej
sg
g,d,l
f
trzecia֒
sg
a,i
f
trzeci
pl
n,v
m1
10
trzecich
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
trzecimi
pl
i
m,f,np
c J.S.Bień 1991
n
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
149
Wzór A 1’
tabele
fleksem
symbol
reguly
1
prw
m3
g
m,n
a
m1:2
d
m,n
4
αim
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
5
αe
sg
d
n,a,v
pl
n,a,v
m2:3,f,np
n,v
f
sg
g,d,l
f
sg
a,i
f
pl
n,v
m1
g,l
m,f,np
a
m1
6
7
8
9
αa
αej
αa֒
αi
sg
10
αich
pl
11
αimi
pl
αo
........
"
αszy
A’ 4
γ SZY
naj γ 0 szy
........
δ0
........
αo
ǫ0 O, ǫ0 E
psw
........
#
A’ 4
..
..
i
n
..
..
m,f,np
liczba
przypadek
rodzaj
liczba
przypadek
rodzaj
sg
n,v
m
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.
ζJ
naj ζ 0 j
........
[ αu ]
........
[ αość N f 5 ]
c J.S.Bień 1991
a
αemu
psr
Tabela A2
m
3
pkr
odp
n,v
sg
........
ppp
rodzaj
sg
pwy
psn
przypadek
αego
A’’ psk
pnw
sg
αI
2
A’
liczba
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
150
ośli A’ 1’
tabele
fleksem
symbol
1
A’
Tabela Ap2.1
prw
formy
liczba
oślI
sg
przypadek
rodzaj
n,v
m
a
m3
g
m,n
a
m1:2
2
oślego
sg
3
oślemu
sg
d
m,n
4
sg
oślim
i,l
m,n
pl
m,f,np
5
sg
d
n,a,v
ośle
pl
n,a,v
m2:3,f,np
6
7
8
9
ośla
sg
n,v
f
oślej
sg
g,d,l
f
ośla֒
sg
a,i
f
ośli
pl
n,v
m1
10
oślich
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
oślimi
pl
i
m,f,np
c J.S.Bień 1991
n
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
151
Wzór A 1”
tabele
fleksem
symbol
reguly
1
prw
m3
g
m,n
a
m1:2
d
m,n
4
αim
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
5
αje
sg
d
n,a,v
pl
n,a,v
m2:3,f,np
n,v
f
sg
g,d,l
f
sg
a,i
f
pl
n,v
m1
g,l
m,f,np
a
m1
6
7
8
9
αja
αjej
αja֒
αi
sg
10
αich
pl
11
αimi
pl
αo
........
"
αszy
A’ 4
γ SZY
naj γ 0 szy
........
δ0
........
αo
ǫ0 O, ǫ0 E
psw
........
#
A’ 4
..
..
i
n
..
..
m,f,np
liczba
przypadek
rodzaj
liczba
przypadek
rodzaj
sg
n,v
m
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.
ζJ
naj ζ 0 j
........
[ αu ]
........
[ αość N f 5 ]
c J.S.Bień 1991
a
αjemu
psr
Tabela A3
m
3
pkr
odp
n,v
sg
........
ppp
rodzaj
sg
pwy
psn
przypadek
αjego
A’’ psk
pnw
sg
αI
2
A’
liczba
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
152
żmii A’ 1”
tabele
fleksem
symbol
1
A’
Tabela Ap3.1
prw
formy
liczba
żmiI
sg
przypadek
rodzaj
n,v
m
a
m3
g
m,n
a
m1:2
2
żmijego
sg
3
żmijemu
sg
d
m,n
4
sg
żmiim
i,l
m,n
pl
m,f,np
5
sg
d
n,a,v
żmije
pl
n,a,v
m2:3,f,np
6
7
8
9
żmija
sg
n,v
f
żmijej
sg
g,d,l
f
żmija֒
sg
a,i
f
żmii
pl
n,v
m1
10
żmiich
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
żmiimi
pl
i
m,f,np
c J.S.Bień 1991
n
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
153
Wzór A 2
tabele
fleksem
symbol
reguly
1
prw
m3
g
m,n
a
m1:2
d
m,n
4
αym
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
5
αe
sg
d
n,a,v
pl
n,a,v
m2:3,f,np
n,v
f
sg
g,d,l
f
sg
a,i
f
pl
n,v
m1
g,l
m,f,np
a
m1
6
7
8
9
αa
αej
αa֒
αy
sg
10
αych
pl
11
αymi
pl
αo
........
"
αszy
A’ 4
γ SZY
naj γ 0 szy
........
δ0
........
αo
ǫ0 O, ǫ0 E
psw
........
#
A’ 4
..
..
i
n
..
..
m,f,np
liczba
przypadek
rodzaj
liczba
przypadek
rodzaj
sg
n,v
m
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.
ζJ
naj ζ 0 j
........
[ αu ]
........
[ αość N f 5 ]
c J.S.Bień 1991
a
αemu
psr
Tabela A4
m
3
pkr
odp
n,v
sg
........
ppp
rodzaj
sg
pwy
psn
przypadek
αego
A’’ psk
pnw
sg
αY
2
A’
liczba
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
154
gora֒cy A 2 gore֒tszy gore֒cej
tabele
fleksem
symbol
1
A’
prw
a
m3
g
m,n
a
m1:2
sg
d
m,n
4
sg
gora֒cym
i,l
m,n
pl
d
n,a,v
m,f,np
sg
pl
n,a,v
m2:3,f,np
n
5
gora֒ce
6
7
8
9
gora֒ca
sg
n,v
f
gora֒cej
sg
g,d,l
f
gora֒ca֒
sg
a,i
f
gora֒cy
pl
n,v
m1
10
gora֒cych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
gora֒cymi
pl
gora֒co
........
........
........
........
odp
Tabela Ap4.1
m
gora֒cemu
........
........
ppp
n,v
3
pnw
psn
sg
rodzaj
sg
........
psw
gora֒cY
przypadek
gora֒cego
pwy
psr
liczba
2
A’’ psk
pkr
formy
c J.S.Bień 1991
gore֒tSZY
naj gore֒ tszy
A’ 4
A’ 4
..
..
i
..
..
m,f,np
liczba
przypadek
rodzaj
liczba
przypadek
rodzaj
sg
n,v
..
..
..
..
..
..
..
..
.
gora֒co
gore֒ceJ
naj gore֒ cej
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
m
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
155
czytaja֒cy A’ 2
tabele
A’
Tabela Ap4.2
fleksem
prw
symbol
formy
liczba
przypadek
rodzaj
1
czytaja֒cY
sg
n,v
m
a
m3
2
czytaja֒cego
sg
g
m,n
a
m1:2
3
czytaja֒cemu
sg
d
m,n
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
sg
d
n,a,v
pl
n,a,v
m2:3,f,np
4
czytaja֒cym
5
czytaja֒ce
6
7
8
9
czytaja֒ca
sg
n,v
f
czytaja֒cej
sg
g,d,l
f
czytaja֒ca֒
sg
a,i
f
czytaja֒cy
pl
n,v
m1
10
czytaja֒cych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
czytaja֒cymi
pl
i
m,f,np
c J.S.Bień 1991
n
156
cudzy A’ 2
tabele
A’
Tabela Ap4.3
fleksem
prw
symbol
formy
liczba
przypadek
rodzaj
1
cudzY
sg
n,v
m
a
m3
2
cudzego
sg
g
m,n
a
m1:2
3
cudzemu
sg
d
m,n
4
cudzym
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
sg
d
n,a,v
5
cudze
pl
n,a,v
m2:3,f,np
6
7
8
9
cudza
sg
n,v
f
cudzej
sg
g,d,l
f
cudza֒
sg
a,i
f
cudzy
pl
n,v
m1
10
cudzych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
cudzymi
pl
i
m,f,np
c J.S.Bień 1991
n
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
157
Wzór A 3
tabele
fleksem
symbol
reguly
1
A’
α1 GI, α2 KI
a
m3
g
m,n
a
m1:2
α1 giemu, α2 kiemu
sg
d
m,n
4
α1 gim, α2 kim
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
5
α1 gie, α2 kie
sg
d
n,a,v
pl
n,a,v
m2:3,f,np
6
7
8
9
α1 ga, α2 ka
α1 giej , α2 kiej
α1 ga֒, α2 ka֒
α1 dzy, α2 cy
sg
n,v
f
sg
g,d,l
f
sg
a,i
f
pl
n,v
m1
10
α1 gich, α2 kich
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
α1 gimi, α2 kimi
pl
α1 go, α2 ko
........
pkr
"
α1 ższy, α2 kszy
A’ 4
γ SZY
naj γ 0 szy
A’ 4
........
δ0
........
α1 go, α2 ko
ǫ0 O, ǫ0 E
psr
psw
Tabela A5
m
3
........
odp
n,v
sg
pwy
ppp
rodzaj
α1 giego, α2 kiego
A’’ psk
psn
sg
przypadek
2
prw
pnw
liczba
........
........
i
..
..
m,f,np
liczba
przypadek
rodzaj
liczba
przypadek
rodzaj
sg
n,v
m
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.
ζJ
naj ζ 0 j
[ α gu, α2 ku ]
. . . . . . . . 1
α1 gość
Nf5
α2 kość
c J.S.Bień 1991
#
..
..
n
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
158
ubogi A 3 -szy
tabele
fleksem
A’
prw
symbol
formy
liczba
przypadek
rodzaj
1
uboGI
sg
n,v
m
a
m3
2
ubogiego
sg
g
m,n
a
m1:2
3
ubogiemu
sg
d
m,n
4
ubogim
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
sg
d
n,a,v
5
ubogie
pl
n,a,v
m2:3,f,np
uboga
sg
n,v
f
ubogiej
sg
g,d,l
f
uboga֒
sg
a,i
f
ubodzy
pl
n,v
m1
10
ubogich
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
ubogimi
pl
6
7
8
9
A’’ psk
ubogo
pwy
........
pnw
........
pkr
........
psr
........
psw
........
........
psn
ppp
naj uboższy
A’ 4
A’ 4
c J.S.Bień 1991
i
..
..
m,f,np
liczba
przypadek
rodzaj
liczba
przypadek
rodzaj
sg
n,v
..
..
..
..
..
..
..
..
.
ubogo
........
odp
Tabela Ap5.1
uboższy
..
..
n
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
m
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
159
polski A 3 -u -ość
tabele
fleksem
A’
prw
symbol
formy
liczba
przypadek
rodzaj
1
polsKI
sg
n,v
m
a
m3
2
polskiego
sg
g
m,n
a
m1:2
3
polskiemu
sg
d
m,n
4
polskim
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
sg
d
n,a,v
5
polskie
pl
n,a,v
m2:3,f,np
polska
sg
n,v
f
polskiej
sg
g,d,l
f
polska֒
sg
a,i
f
polscy
pl
n,v
m1
10
polskich
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
polskimi
pl
6
7
8
9
A’’ psk
polsko
i
..
..
m,f,np
pwy
........
liczba
przypadek
rodzaj
pnw
........
liczba
przypadek
rodzaj
pkr
........
psr
........
psw
........
........
psn
ppp
........
odp
Tabela Ap5.2
..
..
n
c J.S.Bień 1991
sg
polsku
polskość
n,v
..
..
..
..
..
..
..
..
.
N f 5.
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
m
160
drugi A’ 3
tabele
A’
Tabela Ap5.3
fleksem
prw
symbol
formy
liczba
przypadek
rodzaj
1
druGI
sg
n,v
m
a
m3
2
drugiego
sg
g
m,n
a
m1:2
3
drugiemu
sg
d
m,n
4
drugim
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
sg
d
n,a,v
5
drugie
pl
n,a,v
m2:3,f,np
6
7
8
9
druga
sg
n,v
f
drugiej
sg
g,d,l
f
druga֒
sg
a,i
f
drudzy
pl
n,v
m1
10
drugich
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
drugimi
pl
i
m,f,np
c J.S.Bień 1991
n
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
161
Wzór A 4
tabele
fleksem
symbol
reguly
1
A’
liczba
sg
αY
m,n
a
m1:2
sg
d
m,n
4
αym
sg
i,l
m,n
pl
d
n,a,v
m,f,np
sg
pl
n,a,v
m2:3,f,np
sg
n,v
f
sg
g,d,l
f
sg
a,i
f
pl
n,v
m1
g,l
m,f,np
a
m1
5
αe
6
7
8
αa
αej
αa֒
αych
pl
11
αymi
pl
αo
........
........
pkr
........
psr
........
psw
........
n
β 0 I, β 0 Y
10
"
αszy
A’ 4
γ SZY
naj γ 0 szy
#
A’ 4
δ
..
..
i
..
..
m,f,np
liczba
przypadek
rodzaj
liczba
przypadek
rodzaj
sg
n,v
m
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.
αo
ǫ0 O, ǫ0 E
ζJ
naj ζ 0 j
........
[ αu ]
........
[ αość N f 5 ]
c J.S.Bień 1991
m3
g
αemu
pwy
Tabela A6
a
3
A’’ psk
odp
m
sg
1
ppp
n,v
αego
9
psn
rodzaj
2
prw
pnw
przypadek
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
162
Tabela pomocnicza 1 A
αy
Tabela A7
ω BY
ω DY
ω CHY
ω SLY
ω ZLY
ω LY
ω SMY
ω MY
ω CZNY
ω DZNY
ω RZNY
ω SZNY
ω ZNY
ω NY
ω PY
ω RY
ω STY
ω TY
ω WY
ω SZY
ω
c J.S.Bień 1991
ω bi
ω dzi
ω si
ω śli
ω źli
ω li
ω śmi
ω mi
ω czni
ω dzni
ω rzni
ω szni
ω źni
ω ni
ω pi
ω rzy
ω ści
ω ci
ω wi
ω si
ω
slaby
mlody
gluchy
rosly
zly
maly
ósmy
świadomy
wieczny
ne֒dzny
nieopatrzny
pocieszny
przyjazny
pote֒żny
ska֒py
stary
czysty
brodaty
zdrowy
lepszy
ryży
slabi
mlodzi
glusi
rośli
źli
mali
óśmi
świadomi
wieczni
ne֒dzni
nieopatrzni
pocieszni
przyjaźni
pote֒żni
ska֒pi
starzy
czyści
brodaci
zdrowi
lepsi
ryży
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
163
wesoly A 4 weseli wesól weselszy weselej -ość
tabele
fleksem
A’
prw
symbol
formy
liczba
przypadek
rodzaj
1
wesolY
sg
n,v
m
a
m3
2
wesolego
sg
g
m,n
a
m1:2
3
wesolemu
sg
d
m,n
4
wesolym
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
sg
d
n,a,v
5
wesole
pl
n,a,v
m2:3,f,np
wesola
sg
n,v
f
wesolej
sg
g,d,l
f
wesola֒
sg
a,i
f
weselI
pl
n,v
m1
10
wesolych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
wesolymi
pl
6
7
8
9
A’’ psk
wesolo
pwy
........
pnw
........
pkr
........
psr
........
psw
........
........
psn
ppp
A’ 4
naj weselszy
A’ 4
liczba
przypadek
rodzaj
c J.S.Bień 1991
n,v
..
..
..
..
..
..
..
..
.
weseleJ
naj weselej
Nf5
m,f,np
rodzaj
wesolo
wesolość
..
..
przypadek
sg
wesól
i
liczba
........
odp
Tabela Ap6.1
weselSZY
..
..
n
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
m
164
weselszy A’ 4
tabele
fleksem
symbol
1
A’ 4
Tabela Ap6.2
pwy
formy
liczba
weselszY
sg
przypadek
rodzaj
n,v
m
a
m3
g
m,n
a
m1:2
2
weselszego
sg
3
weselszemu
sg
d
m,n
4
sg
weselszym
i,l
m,n
pl
d
n,a,v
m,f,np
sg
pl
n,a,v
m2:3,f,np
n
5
weselsze
6
7
8
9
weselsza
sg
n,v
f
weselszej
sg
g,d,l
f
weselsza֒
sg
a,i
f
weselsi
pl
n,v
m1
10
weselszych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
weselszymi
pl
i
m,f,np
c J.S.Bień 1991
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
165
najweselszy A’ 4
tabele
fleksem
symbol
1
A’ 4
Tabela Ap6.3
pnw
formy
liczba
weselszY
sg
przypadek
rodzaj
n,v
m
a
m3
g
m,n
a
m1:2
2
weselszego
sg
3
weselszemu
sg
d
m,n
4
sg
weselszym
i,l
m,n
pl
d
n,a,v
m,f,np
sg
pl
n,a,v
m2:3,f,np
n
5
weselsze
6
7
8
9
weselsza
sg
n,v
f
weselszej
sg
g,d,l
f
weselsza֒
sg
a,i
f
najweselsi
pl
n,v
m1
10
weselszych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
weselszymi
pl
i
m,f,np
c J.S.Bień 1991
166
cichy A 4 -szy ciszej -u przest. -ość
tabele
fleksem
A’
prw
symbol
formy
liczba
przypadek
rodzaj
1
cichY
sg
n,v
m
a
m3
2
cichego
sg
g
m,n
a
m1:2
3
cichemu
sg
d
m,n
4
cichym
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
sg
d
n,a,v
5
ciche
pl
n,a,v
m2:3,f,np
cicha
sg
n,v
f
cichej
sg
g,d,l
f
cicha֒
sg
a,i
f
cisi
pl
n,v
m1
10
cichych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
cichymi
pl
6
7
8
9
A’’ psk
cicho
pwy
........
pnw
........
pkr
........
........
........
ciszeJ
........
cichu
c J.S.Bień 1991
liczba
przypadek
rodzaj
n,v
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przest. N f 5
m,f,np
rodzaj
naj ciszej
cichość
..
..
przypadek
cicho
psw
odp
A’ 4
i
liczba
sg
........
ppp
A’ 4
naj cichszy
psr
psn
Tabela Ap6.4
cichszy
..
..
n
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
m
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
167
cichszy A’ 4
tabele
fleksem
symbol
1
A’ 4
Tabela Ap6.5
pwy
formy
liczba
cichszY
sg
przypadek
rodzaj
n,v
m
a
m3
g
m,n
a
m1:2
2
cichszego
sg
3
cichszemu
sg
d
m,n
4
sg
cichszym
i,l
m,n
pl
d
n,a,v
m,f,np
sg
pl
n,a,v
m2:3,f,np
n
5
cichsze
6
7
8
9
cichsza
sg
n,v
f
cichszej
sg
g,d,l
f
cichsza֒
sg
a,i
f
cichsi
pl
n,v
m1
10
cichszych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
cichszymi
pl
i
m,f,np
c J.S.Bień 1991
168
najcichszy A’ 4
tabele
fleksem
symbol
1
A’ 4
Tabela Ap6.6
pnw
formy
liczba
cichszY
sg
przypadek
rodzaj
n,v
m
a
m3
g
m,n
a
m1:2
2
cichszego
sg
3
cichszemu
sg
d
m,n
4
sg
cichszym
i,l
m,n
pl
d
n,a,v
m,f,np
sg
pl
n,a,v
m2:3,f,np
n
5
cichsze
6
7
8
9
cichsza
sg
n,v
f
cichszej
sg
g,d,l
f
cichsza֒
sg
a,i
f
najcichsi
pl
n,v
m1
10
cichszych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
cichszymi
pl
i
m,f,np
c J.S.Bień 1991
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
169
zdrowy A 4 -szy zdrowiej
tabele
fleksem
A’
prw
symbol
formy
liczba
przypadek
rodzaj
1
zdrowY
sg
n,v
m
a
m3
2
zdrowego
sg
g
m,n
a
m1:2
3
zdrowemu
sg
d
m,n
4
zdrowym
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
sg
d
n,a,v
5
zdrowe
pl
n,a,v
m2:3,f,np
zdrowa
sg
n,v
f
zdrowej
sg
g,d,l
f
zdrowa֒
sg
a,i
f
zdrowi
pl
n,v
m1
10
zdrowych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
zdrowymi
pl
6
7
8
9
A’’ psk
zdrowo
pwy
........
pnw
........
pkr
........
psr
........
psw
........
........
psn
ppp
naj zdrowszy
zdrów
A’ 4
A’ 4
c J.S.Bień 1991
i
..
..
m,f,np
liczba
przypadek
rodzaj
liczba
przypadek
rodzaj
sg
n,v
..
..
..
..
..
..
..
..
.
zdrowo
zdrowieJ
naj zdrowiej
........
odp
Tabela Ap6.7
zdrowSZY
..
..
n
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
m
170
dobry A 4 dobrze lepszy lepiej
tabele
fleksem
A’
prw
symbol
formy
liczba
przypadek
rodzaj
1
dobrY
sg
n,v
m
a
m3
2
dobrego
sg
g
m,n
a
m1:2
3
dobremu
sg
d
m,n
4
dobrym
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
sg
d
n,a,v
5
dobre
pl
n,a,v
m2:3,f,np
dobra
sg
n,v
f
dobrej
sg
g,d,l
f
dobra֒
sg
a,i
f
dobrzy
pl
n,v
m1
10
dobrych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
dobrymi
pl
6
7
8
9
A’’ psk
dobro
pwy
........
pnw
........
pkr
........
psr
........
psw
........
........
psn
ppp
Tabela Ap6.8
c J.S.Bień 1991
i
..
..
m,f,np
lepSZY
A’ 4
liczba
przypadek
rodzaj
naj lepszy
A’ 4
liczba
przypadek
rodzaj
sg
n,v
..
..
..
..
..
..
..
..
.
lepieJ
naj lepiej
........
odp
..
..
n
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
m
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
171
nieopatrzny A 4 ∼trznie -ość
tabele
fleksem
A’
prw
symbol
formy
liczba
przypadek
rodzaj
1
nieopatrznY
sg
n,v
m
a
m3
2
nieopatrznego
sg
g
m,n
a
m1:2
3
nieopatrznemu
sg
d
m,n
4
nieopatrznym
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
sg
d
n,a,v
5
nieopatrzne
pl
n,a,v
m2:3,f,np
nieopatrzna
sg
n,v
f
nieopatrznej
sg
g,d,l
f
nieopatrzna֒
sg
a,i
f
nieopatrzni
pl
n,v
m1
10
nieopatrznych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
nieopatrznymi
pl
6
7
8
9
A’’ psk
i
..
..
m,f,np
pwy
........
liczba
przypadek
rodzaj
pnw
........
liczba
przypadek
rodzaj
pkr
........
psr
........
psw
........
........
psn
ppp
sg
nieopatrzniE
c J.S.Bień 1991
nieopatrzność
n,v
..
..
..
..
..
..
..
..
.
........
odp
Tabela Ap6.9
..
..
n
przest. N f 5
liczba
..
..
..
..
..
..
..
..
.
przypadek
m
172
pierwszy A’ 4
tabele
A’ 4
Tabela Ap10
fleksem
prw
symbol
formy
liczba
przypadek
rodzaj
1
pierwszY
sg
n,v
m
a
m3
2
pierwszego
sg
g
m,n
a
m1:2
3
pierwszemu
sg
d
m,n
4
pierwszym
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
sg
d
n,a,v
5
pierwsze
pl
n,a,v
m2:3,f,np
6
7
8
9
pierwsza
sg
n,v
f
pierwszej
sg
g,d,l
f
pierwsza֒
sg
a,i
f
pierwsi
pl
n,v
m1
10
pierwszych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
pierwszymi
pl
i
m,f,np
c J.S.Bień 1991
n
8. PRZYKLADOWE TABELE PRZYMIOTNIKOWE
173
ósmy A’ 4
tabele
A’ 4
Tabela Ap11
fleksem
prw
symbol
formy
liczba
przypadek
rodzaj
1
ósmY
sg
n,v
m
a
m3
2
ósmego
sg
g
m,n
a
m1:2
3
ósmemu
sg
d
m,n
4
ósmym
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
sg
d
n,a,v
5
ósme
pl
n,a,v
m2:3,f,np
6
7
8
9
ósma
sg
n,v
f
ósmej
sg
g,d,l
f
ósma֒
sg
a,i
f
óśmi
pl
n,v
m1
10
ósmych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
ósmymi
pl
i
m,f,np
c J.S.Bień 1991
n
174
wiedziony A’ 4 wiedzeni
tabele
A’ 4
Tabela Ap12
fleksem
prw
symbol
formy
liczba
przypadek
rodzaj
1
wiedzionY
sg
n,v
m
a
m3
2
wiedzionego
sg
g
m,n
a
m1:2
3
wiedzionemu
sg
d
m,n
4
wiedzionym
sg
i,l
m,n
pl
m,f,np
sg
d
n,a,v
5
wiedzione
pl
n,a,v
m2:3,f,np
6
7
8
9
wiedziona
sg
n,v
f
wiedzionej
sg
g,d,l
f
wiedziona֒
sg
a,i
f
wiedzenI
pl
n,v
m1
10
wiedzionych
pl
g,l
m,f,np
a
m1
11
wiedzionymi
pl
i
m,f,np
c J.S.Bień 1991
n
9. Przykladowe tabele
rzeczownikowe
Rozdzial niniejszy różni sie֒ istotnie charakterem od dwóch rozdzialów wcześniejszych.
O ile przedstawione wcześniej tabele czasownikowe i przymiotnikowe moga֒ być użyte
w przyszlych slownikach po niewielkich tylko zmianach o charakterze raczej kosmetycznym, to z tabelami rzeczownikowymi sprawa przedstawia sie֒ odmiennie. Mianowicie opracowany na potrzeby slownika [33] system wzorów odmiany jest niewatpliwie
nieudany,
֒
w szczególności bardzo nieekonomiczny. Podstawowym celem przedstawionej dalej rekonstrukcji wybranych tabel rzeczownikowych jest ukazanie sily i elastyczności wprowadzonych w niniejszej pracy mechanizmów — sam fakt, że rekonstrukcja taka byla możliwa,
jest już istotna֒ zaleta֒ mojej propozycji. Choć nie ulega watpliwości,
że uzyskane ta֒
blice sa֒ bardzo skomplikowane — prawdopodobnie zbyt skomplikowane dla przecietnego
֒
użytkownika slownika — należy pamietać,
że
z
lożoność
ta
wywodzi
si
e
przede
wszystkim
֒
֒
z oryginalnych wzorów odmiany, a użyty formalizm tylko ja֒ ujawnia.
Pewna֒ komplikacje֒ wnosi do tabel również nietradycyjny sposób rozumienia wokabuly
rzeczownikowej dla rzeczowników meskoosobowych
i meskożywotnych,
przedstawiony
֒
֒
w rozdziale 3, a uwzgledniony
w zrekonstruowanych tablicach. Wydaje sie֒ jednak, że po
֒
zlikwidowaniu zbednej
z
lożoności
przez poslużenie sie֒ wzorami odmiany opracowanymi
֒
— na podstawie szczególowej analizy materialu jezykowego
— przez Gruszczyńskiego
֒
([41], [42]), stopień trudności korzystania z tabel znajdzie sie֒ na akceptowalnym poziomie. Oczywiście, gdybym mylil sie֒ w tym wzgledzie,
można powrócić do tradycyjnego
֒
rozumienia rzeczownikowych jednostek leksykalnych (tutaj nazywanych wokabulami).
W niniejszej pracy ograniczymy sie֒ do przedstawienia rekonstrukcji jednego wzoru dla
rzeczowników meskich,
co wystarcza do zilustrowania zasadniczych kwestii. Dla zaintere֒
sowanych zostala dolaczona
— już bez obszernych przykladów — rekonstrukcja jednego
֒
wzoru odmiany rzeczowników żeńskich, do której odwoluja֒ sie֒ tabele przymiotnikowe
(por. s. 204 i 205).
W stosunku do omawianych wcześniej tabel, w tabelach rzeczownikowych pojawiaja֒
sie֒ cztery nowe mechanizmy. Pierwszy z nich to reguly odsylaczowe, w postaci strzalki z
numerem rubryki; w konsekwencji w tabelach pojawila sie֒ również dodatkowa kolumna
z numerami rubryk (dla wiekszej
przejrzystości tych zlożonych tabel, kolumna ta sluży
֒
także do zaznaczania, w których rubrykach otrzymuja֒ wartość osnowy produktywne).
Drugi z mechanizmów specyficznych dla tabel rzeczownikowych to reguly preferen175
176
cyjne, zawierajace
schematy aktywizowane formantem (omawiane na s. 40). Trzeci me֒
chanizm to poslugiwanie sie֒ w regulach i schematach konkatenacja֒ grafemiczna֒ (omówiona֒
w punkcie 2.4). Czwarty mechanizm, zasygnalizowany w rubryce fleksemów derywowanych za pomoca֒ wielokropka, to konieczność przenoszenia — z haslowej informacji morfologicznej zlożonego artykulu haslowego — form i formantów odnoszacych
sie֒ do fleksemów
֒
derywowanych (por. przyklady na s. 177 i 185). Potrzeba stosowania tego mechanizmu
zniknie w razie wykorzystania wzorów Gruszczyńskiego — w oryginalnej postaci eliminuja֒
one calkowicie konieczność podawania form przyhaslowych.
Przy korzystaniu z tabel rzeczownikowych należy pamietać
o tym, że — w celu roz֒
poznania funkcji form i formantów przyhaslowych — przegladanie
wystepuj
acych
w ta֒
֒
֒
beli schematów analitycznych odbywa sie֒ od najbardziej szczególowych do najbardziej
ogólnych. Tak wiec
֒ w tabeli na s. 177 schemat z rubryki 9 należy rozpatrzyć przed schematem z rubryki 7 itd. (por. przyklad na s. 182).
W tabelach rzeczownikowych osnowy potencjalnie wymienne oznaczamy systematycznie w nastepuj
acy
sposób:
֒
֒
1. Osnowa mianownika liczby pojedynczej — litera α (alfa).
2. Osnowa dopelniacza liczby pojedynczej — litera β (beta).
3. Osnowa dopelniacza liczby mnogiej — litera γ (gamma).
4. Osnowa celownika liczby mnogiej — litera δ (delta).
5. Osnowa narzednika
liczby mnogiej — litera ǫ (epsilon).
֒
6. Osnowa miejscownika liczby mnogiej — litera ζ (dzeta).
Dla uwydatnienie sposobu tworzenia form stosujemy w przykladach te same konwencje co w tabelach omawianych wcześniej; dodatkowo wyróżniamy jednak drukiem tlustym
formanty aktywizujace
wykorzystany schemat reguly preferencyjnej. W bardziej skom֒
plikowanych wypadkach, kiedy napis otrzymany za pomoca֒ reguly preferencyjnej stanowi
argument reguly analitycznej z osnowa֒ produktywna,֒ stosujemy wyróżnienia wlaściwe dla
schematów analitycznych.
Ze wzgledu
na to, że tabele wzorów odmiany wykorzystuja֒ konkatenacje֒ grafemiczna,֒
֒
a w tabelach przykladów stosujemy zapis ortograficzny, w razie potrzeby zmieniajacy
sie֒
֒
w zapisie literowym fragment osnowy grafemicznej oddzielamy od reszty osnowy znakiem
konkatenacji literowej — np. goś 7 ci i goś 7 c to różne postaci ortograficzne osnowy g·o·ś·ć
(por. tabele na s. 177 i 182).
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
177
Wzór N M1 1
symbol
nazwa
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
n
g
sg
d
a
i
l
v
fleksem
rzm1
n
me֒sko-
g
osobowy1
d
pl
a
i
l
v
fleksemy
derywowane
1
rodzaj selektywny me֒ skoosobowy
c
Tabela N1 J.S.Bień
1991
reguly
α·
α·a
β·A
β·owi
←2
β·em
β·u
←5
β·e [owie]
β·i [ów]
γ0 ·I , γ0
β·om
δ0 ·OM
←7
β·ami
ǫ0 ·MI
β·ach
ζ0 ·ACH
←6
α M2 1 . . .
indeks
1
α
2
β
3
4
5
6
7
8
9
10
178
król N m1 1 -owie -ów1. ≪ osoba maja֒ca najwyższa֒ wladze֒ w państwie o
ustroju monarchicznym ≫[. . .] 3. m2 karc. a) ≪ figura w kartach ≫[. . .]
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
król
1
α
g
królA
2
β
d
królowi
3
a
króla
i
królem
4
l
królu
5
v
królu
n
królowie
6
g
królów
7
d
królom
8
a
królów
i
królami
9
l
królach
10
v
królowie
król M2 1
c
Tabela Np1.1 J.S.Bień
1991
...
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
179
stroiciel N m1 1
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
stroiciel
1
α
g
stroicielA
2
β
d
stroicielowi
3
a
stroiciela
i
stroicielem
4
l
stroicielu
5
v
stroicielu
n
stroiciele
6
g
stroicieli
7
d
stroicielom
8
a
stroicieli
i
stroicielami
9
l
stroicielach
10
v
stroiciele
stroiciel M2 1
c
Tabela Np1.2 J.S.Bień
1991
...
180
uczeń N m1 1 ucznia -owie -ów
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
uczeń
1
α
g
uczniA
2
β
d
uczniowi
3
a
ucznia
i
uczniem
4
l
uczniu
5
v
uczniu
n
uczniowie
6
g
uczniów
7
d
uczniom
8
a
uczniów
i
uczniami
9
l
uczniach
10
v
uczniowie
uczeń M2 1
c
Tabela Np1.3 J.S.Bień
1991
...
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
181
zlodziej N m1 1 ∼ei
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
zlodziej
1
α
g
zlodziejA
2
β
d
zlodziejowi
3
a
zlodzieja
i
zlodziejem
4
l
zlodzieju
5
v
zlodzieju
n
zlodzieje
6
g
zlodzieI
7
d
zlodziejom
8
a
zlodziei
i
zlodziejami
9
l
zlodziejach
10
v
zlodzieje
zlodziej M2 1
c
Tabela Np1.4 J.S.Bień
1991
...
182
gość N m1 1 gośćmi
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
gość
1
α
g
goś 7 ci A
2
β
d
goś 7 ciowi
3
a
gościa
i
goś 7 ciem
4
l
goś 7 ciu
5
v
gościu
n
goś 7 cie
6
g
goś 7 ci
7
d
goś 7 ciom
8
a
gości
i
gośćMI
9
l
goś 7 ciach
10
v
goście
gość M2 1
c
Tabela Np1.5 J.S.Bień
1991
...
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
183
przyjaciel N m1 1 ∼ciól ∼ciolom ∼ciólmi ∼ciolach
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
przyjaciel
1
α
g
przyjacielA
2
β
d
przyjacielowi
3
a
przyjaciela
i
przyjacielem
4
l
przyjacielu
5
v
przyjacielu
n
przyjaciele
6
g
przyjaciól
7
d
przyjaciolOM
8
a
przyjaciól
i
przyjaciólMI
9
l
przyjaciolACH
10
v
przyjaciele
przyjaciel M2 1
c
Tabela Np1.6 J.S.Bień
1991
...
184
pedel N m1 1 ∼ela a. pedla, -i a. -ów
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
formy
indeks
n
pedel
1
α
g
pedlA
pedelA
2
β
d
pedlowi
pedelowi
3
a
pedel
i
pedlem
pedelem
4
l
pedlu
pedelu
5
v
pedlu
pedelu
n
pedle
pedele
6
g
pedli
pedlów
pedeli
pedelów
7
d
pedlom
pedelom
8
a
pedle
pedele
i
pedlami
pedelami
9
l
pedlach
pedelami
10
v
pedle
pedele
pl
c
Tabela Np1.7 J.S.Bień
1991
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
185
Wzór N M2 1
symbol
nazwa
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
n
g
sg
d
a
i
l
fleksem
rzm2
v
me֒sko-
n
zwierze֒cy1
g
d
pl
a
i
l
v
fleksem
rzm3
derywowany
1
rodzaj selektywny me֒ skozwierze֒ cy
c
Tabela N2 J.S.Bień
1991
reguly
α
α·a
β·A
β·owi
←2
β·em
β·u
←5
β·e
β·i [ów]
γ0 ·I ,γ0
β·om
←6
β·ami
ǫ0 ·MI
β·ach
←6
α M3 1 . . .
indeks
1
α
2
β
3
4
5
6
7
8
9
10
186
król N m2 1 1. degr. ≪ osoba maja֒ca najwyższa֒ wladze֒ w państwie o ustroju
monarchicznym ≫[. . .] 3. karc. a) ≪ figura w kartach ≫[. . .]
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
król
1
α
g
królA
2
β
d
królowi
3
a
króla
i
królem
4
l
królu
5
v
królu
n
króle
6
g
króli
7
d
królom
8
a
króle
i
królami
9
l
królach
10
v
króle
król M3 1
c
Tabela Np2.1 J.S.Bień
1991
...
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
187
żuraw N m2 1 ∼awia 1. ≪ Grus, ptak z rze֒du o tej samej nazwie (Gruiformes)
[. . .] ≫[. . .] 2. m3 ∼awia ≪ przyrza֒d do wycia֒gania wody ze studni [. . .] ≫[. . .]
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
żuraw
1
α
g
żuraw 7 i A
2
β
d
żuraw 7 iowi
3
a
żurawia
i
żuraw 7 iem
4
l
żuraw 7 iu
5
v
żurawiu
n
żuraw 7 ie
6
g
żurawi
7
d
żuraw 7 iom
8
a
żurawie
i
żuraw 7 iami
9
l
żuraw 7 iach
10
v
żurawie
żuraw M3 1
c
Tabela Np2.2 J.S.Bień
1991
...
188
spaniel N m2 1
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
spaniel
1
α
g
spanielA
2
β
d
spanielowi
3
a
spaniela
i
spanielem
4
l
spanielu
5
v
spanielu
n
spaniele
6
g
spanieli
7
d
spanielom
8
a
spaniele
i
spanielami
9
l
spanielach
10
v
spaniele
spaniel M3 1
c
Tabela Np2.3 J.S.Bień
1991
...
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
189
soból N m2 1 sobola
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
soból
1
α
g
sobolA
2
β
d
sobolowi
3
a
sobola
i
sobolem
4
l
sobolu
5
v
sobolu
n
sobole
6
g
soboli
7
d
sobolom
8
a
sobole
i
sobolami
9
l
sobolach
10
v
sobole
soból M3 1
c
Tabela Np2.4 J.S.Bień
1991
...
190
buhaj N m2 1 -ów
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
buhaj
1
α
g
buhajA
2
β
d
buhajowi
3
a
buhaja
i
buhajem
4
l
buhaju
5
v
buhaju
n
buhaje
6
g
buhajów
7
d
buhajom
8
a
buhaje
i
buhajami
9
l
buhajach
10
v
buhaje
buhaj M3 1
c
Tabela Np2.5 J.S.Bień
1991
...
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
191
gronostaj N m2 1 ∼ai
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
gronostaj
1
α
g
gronostajA
2
β
d
gronostajowi
3
a
gronostaja
i
gronostajem
4
l
gronostaju
5
v
gronostaju
n
gronostaje
6
g
gronostaI
7
d
gronostajom
8
a
gronostaje
i
gronostajami
9
l
gronostajach
10
v
gronostaje
gronostaj M3 1
c
Tabela Np2.6 J.S.Bień
1991
...
192
koń N m2 1 końmi
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
koń
1
α
g
ko 7 ni A
2
β
d
ko 7 niowi
3
a
konia
i
ko 7 niem
4
l
ko 7 niu
5
v
koniu
n
ko 7 nie
6
g
ko 7 ni
7
d
ko 7 niom
8
a
konie
i
końMI
9
l
ko 7 niach
10
v
konie
koń M3 1
c
Tabela Np2.7 J.S.Bień
1991
...
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
193
kundel N m2 1 ∼dla, -i a. -ów
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
kundel
1
α
g
kundlA
2
β
d
kundlowi
3
a
kundel
i
kundlem
4
l
kundlu
5
v
kundlu
n
kundle
6
g
kundli
kundlów
7
d
kundlom
8
a
kundle
i
kundlami
9
l
kundlach
10
v
kundle
c
Tabela Np2.8 J.S.Bień
1991
194
Wzór N M3 1
symbol
nazwa
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
n
g
sg
d
a
i
l
rzm3
fleksem
v
me֒sko-
n
rzeczowy1
g
pl
d
a
i
l
v
1
rodzaj selektywny me֒ skorzeczowy
c
Tabela N3 J.S.Bień
1991
reguly
α
α·a [u]
β·A,β·U
β·owi
←1
β·em
β·u
←5
β·e
γ0
β·i [ów]
δ0 ·I
β·om
←6
β·ami
ǫ0 ·MI
β·ach
←6
indeks
1
α
2
β
3
4
5
6
7
8
9
10
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
195
żuraw N m3 1 ∼awia 2. ≪ przyrza֒d do wycia֒gania wody ze studni [. . .] ≫[. . .]
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
żuraw
1
α
g
żuraw 7 i A
2
β
d
żuraw 7 iowi
3
a
żuraw
i
żuraw 7 iem
4
l
żuraw 7 iu
5
v
żurawiu
n
żuraw 7 ie
6
g
żuraw 7 ii
7
d
żuraw 7 iom
8
a
żurawie
i
żuraw 7 iami
9
l
żuraw 7 iach
10
v
żurawie
c
Tabela Np3.1 J.S.Bień
1991
196
liść N m3 1 liście a. daw. liścia, liśćmi
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
formy
indeks
n
liść
1
α
g
liś 7 ci A
2
β
d
liś 7 ciowi
3
a
liść
i
liś 7 ciem
4
l
liś 7 ciu
5
v
liściu
n
pl
liście
daw. liścia
6
g
liś 7 ci
7
d
liś 7 ciom
8
a
liście
daw. liścia
i
liśćMI
9
l
liś 7 ciach
10
v
c
Tabela Np3.2 J.S.Bień
1991
liście
daw. liścia
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
197
szrapnel N m3 1
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
szrapnel
1
α
g
szrapnelA
2
β
d
szrapnelowi
3
a
szrapnel
i
szrapnelem
4
l
szrapnelu
5
v
szrapnelu
n
szrapnele
6
g
szrapneli
7
d
szrapnelom
8
a
szrapnele
i
szrapnelami
9
l
szrapnelach
10
v
szrapnele
c
Tabela Np3.3 J.S.Bień
1991
198
sopel N m3 1 sopla
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
sopel
1
α
g
soplA
2
β
d
soplowi
3
a
sopel
i
soplem
4
l
soplu
5
v
soplu
n
sople
6
g
sopli
7
d
soplom
8
a
sople
i
soplami
9
l
soplach
10
v
sople
c
Tabela Np3.4 J.S.Bień
1991
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
199
gaj N m3 1 -u -ów
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
gaj
1
α
g
gajU
2
β
d
gajowi
3
a
gaj
i
gajem
4
l
gaju
5
v
gaju
n
gaje
6
g
gajów
7
d
gajom
8
a
gaje
i
gajami
9
l
gajach
10
v
gaje
c
Tabela Np3.5 J.S.Bień
1991
200
dzień N m3 1 dnia, dnie a. dni
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
dzień
1
α
g
d 7 ni A
2
β
d
d 7 niowi
3
a
dzień
i
d 7 niem
4
l
d 7 niu
5
v
dniu
n
dnie
dni
6
g
d 7 ni
7
d
d 7 niom
8
a
dnie
dni
i
d 7 niami
9
l
d 7 niach
10
v
dnie
dni
c
Tabela Np3.6 J.S.Bień
1991
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
201
rodzaj N m3 1 -u -ów a. rzad. ∼ai
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
rodzaj
1
α
g
rodzajU
2
β
d
rodzajowi
3
a
rodzaj
i
rodzajem
4
l
rodzaju
5
v
rodzaju
n
rodzaje
6
g
rodzajów
rzad rodzaI
7
d
rodzajom
8
a
rodzaje
i
rodzajami
9
l
rodzajach
10
v
rodzaje
c
Tabela Np3.7 J.S.Bień
1991
202
bal N m3 1 -u -ów
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
bal
1
α
g
balU
2
β
d
balowi
3
a
bal
i
balem
4
l
balu
5
v
balu
n
bale
6
g
balów
7
d
balom
8
a
bale
i
balami
9
l
balach
10
v
bale
c
Tabela Np3.8 J.S.Bień
1991
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
203
strumień N m3 1
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
sg
pl
formy
indeks
n
strumień
1
α
g
strumie 7 nia
2
β
d
strumie 7 niowi
3
a
strumień
i
strumie 7 niem
4
l
strumie 7 niu
5
v
strumieniu
n
strumie 7 nie
6
g
strumie 7 ni
7
d
strumie 7 niom
8
a
strumienie
i
strumie 7 niami
9
l
strumie 7 niach
10
v
strumienie
c
Tabela Np3.9 J.S.Bień
1991
204
Wzór N F 5
symbol
nazwa
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
n
α·
α·i
β·I
←2
←1
β·a֒
←2
←2
g
sg
d
a
i
l
fleksem
v
autonomiczny1
n
γ0 I
←2
β·om
←4
β·ami
ǫ0 MI
β·ach
←4
d
pl
a
i
l
v
rodzaj selektywny żeński
c
Tabela N4 J.S.Bień
1991
Tabela pomocnicza 1 N
β•i
Tabela N5
ω OŚCI
ωI
c J.S.Bień 1991
1
α
2
β
3
1
g
1
reguly indeks
ω ości
ωe
zdolności
soli
zdolności
sole
4
5
6
7
9. PRZYKLADOWE TABELE RZECZOWNIKOWE
205
cichość przest. N f 5
kategorie fleksyjne
liczba
przypadek
n
g
d
sg
a
i
l
v
n
g
d
pl
a
i
l
v
c
Tabela Np4.1 J.S.Bień
1991
formy
indeks
przest. cichość
przest. cichoś 7 c I
przest. cichości
przest. cichość
przest. cichoś 7 cia֒
przest. cichości
przest. cichości
przest. cichości
przest. cichości
przest. cichoś 7 ciom
przest. cichości
przest. cichoś 7 ciami
przest. cichoś 7 ciach
przest. cichości
1
α
2
β
3
4
5
6
7
10. Porównanie z koncepcja֒
Tokarskiego
Systemy slownikowej informacji morfologicznej możemy porównywać z punktu widzenia
ich celów biorac
ace
aspekty.
֒ pod uwage֒ nastepuj
֒
֒
1. Jezyk
mówiony czy pisany?
֒
Rozwiazaniem
idealnym jest opis obu odmian jezyka,
rozwiazaniem
najgorszym jest
֒
֒
֒
brak zdecydowania i konsekwencji w tej kwestii. Proponowana tutaj notacja stanowi
kompromis polegajacy
na tym, że opisuje sie֒ w zasadzie jezyk
pisany, unikajac
֒
֒
֒
jednak mylacych
sugestii
co
do
wymowy
opisywanych
wyrazów
(form
has
lowych
i
֒
ich form fleksyjnych) — por. zasady skracania form fleksyjnych na s. 34. Wydaje
sie,
ety
֒ że intencje Tokarskiego byly analogiczne, natomiast cel ten zostal osiagni
֒
֒
w mniejszym stopniu ze wzgledu
na
ogólnie
niższy
poziom
ścis
lości.
֒
2. Użytkownik przygodny czy systematyczny?
Przykladem slownikowej informacji morfologicznej przeznaczonej dla użytkownika
systematycznego jest slownik gramatyczny jezyka
rosyjskiego [89], w którym szyb֒
kie sprawdzenie sposobu odmiany wybranego przypadkowo slowa — bez uprzedniego dokladnego przestudiowania wielostronicowego wstepu
— praktycznie grani֒
czy z niemożliwościa.֒ Ogólnie rzecz biorac,
notacja przeznaczona dla użytkowników
֒
systematycznych może zakladać pewien konkretny poziom wiedzy. Wydaje sie,
֒ że
nie bylo to intencja֒ Tokarskiego, a sporadyczne używanie w opisie nie objaśnionych
terminów lingwistycznych (np. spólgloska stwardniala [82, s. LX]) bylo raczej wynikiem przeoczenia. Zaproponowana przeze mnie notacja nie czyni praktycznie
żadnych zalożeń o wiedzy użytkownika i po sporzadzeniu
odpowiedniej instrukcji
֒
powinna bardzo dobrze nadawać sie֒ dla użytkownika przygodnego; jej przydatność
dla użytkownika systematycznego jest bardziej sprawa֒ konkretnych wzorów odmiany
niż samej notacji.
3. Ekonomia zapisu czy wygoda użytkownika?
Zagadnienie to sprowadza sie֒ przede wszystkim do pytania, czy zwiekszać
liczbe֒
֒
wzorów odmiany eliminujac
֒ w ten sposób potrzebe֒ podawania form przyhaslowych,
czy odwrotnie — zmniejszać liczbe֒ wzorów kosztem zwiekszenia
liczby hasel z roz֒
budowana֒ przyhaslowa֒ informacja֒ morfologiczna.֒ Można mieć nadzieje,
֒ że problem
206
10. PORÓWNANIE Z KONCEPCJA֒ TOKARSKIEGO
207
ten jest pozorny — opracowanie nowych wzorów odmiany na podstawie dostepnych
֒
od niedawna danych liczbowych (patrz [41], [69]) powinno zapewnić wlaściwa֒ równowage֒ miedzy
tymi dwoma technikami. Tak wiec
istotnej
֒
֒ nie ma w tym wzgledzie
֒
różnicy miedzy
koncepcja֒ proponowana֒ tutaj a koncepcja֒ Tokarskiego.
֒
4. Dydaktyka czy algorytm?
Chodzi tu o to, czy celem slownikowej informacji morfologicznej jest calościowy opis
morfologii polskiej, czy dostarczenie algorytmu tworzenia wskazanej formy danej
wokabuly. Stanowisko Tokarskiego bylo jednoznacznie algorytmiczne ([82, s. L]):
Dobór wzorów w tabelach, odsylaczy do nich i form podawanych przy
haśle jest tak ulożony, by korzystajacy
ze Slownika mógl odtworzyć
֒
pelny zasób form fleksyjnych danego wyrazu w zakresie uwzglednionym
֒
w Slowniku.
Niestety, nie zostalo ono wcielone w życie, przede wszystkim ze wzgledu
na nieścislo֒
ści w haslowej informacji morfologicznej. Przedstawiona tutaj koncepcja również ma
charakter algorytmiczny, zapewniajac
֒ przy tym wysoki poziom ścislości, a w konsekwencji umożliwiajac
֒ komputerowa֒ weryfikacje֒ konkretnych informacji haslowych.
Jednocześnie odnotowywanie w tabelach (za pomoca֒ schematów analitycznych i
schematów aktywizowanych formantami) możliwych modyfikacji wzorów przez informacje֒ przyhaslowa֒ istotnie zwieksza
wartość dydaktyczna֒ tych tabel.
֒
Oczywiście, wszedzie
gdzie jest to możliwe, należy unikać — podobnie jak czynil to
֒
Tokarski — wszelkich konstrukcji i zapisów, które moglyby być mylace
dla użytko֒
wnika zainteresowanego nie tylko wynikiem algorytmu, ale i ogólnym obrazem fleksji
polskiej. Praktyczna֒ konsekwencja֒ tego podejścia jest np. podawanie w informacji
haslowej obok formy obocznej również formy standardowej, choć te֒ ostatnia֒ można
utworzyć za pomoca֒ tablic.
5. System czy uzus?
Ogólnie rzecz biorac,
chodzi o to, czy slownikowa informacja morfologiczna ma opi֒
sywać abstrakcyjny system morfologii, czy faktyczne użycie poszczególnych form.
W praktyce można tu wyróżnić dwie kwestie: form potencjalnych i sposobów opisu
wypadków watpliwych.
Idealnym rozwiazaniem
pierwszej z nich jest taki algorytm,
֒
֒
że z każdym jego krokiem można powiazać
pewien abstrakcyjny koszt i w konsekwen֒
cji dla każdej formy fleksyjnej można obliczyć koszt jej utworzenia. Forma ,,tania” to
forma, której istnienie nie ulega watpliwości;
inna sprawa, że może ona być seman֒
tycznie ,,niepotrzebna”, tak jak np. formy pierwszej i drugiej osoby rodzaju nijakiego
tych czasowników, które w sposób sensowny odnosza֒ sie֒ tylko do osób. Forma mniej
lub bardziej ,,droga”, to taka forma, której użycie jest do pomyślenia w pewnych
szczególnych okolicznościach. Przez porównanie wyników programu pracujacego
֒
wedlug takiego algorytmu z ocenami rodzimych użytkowników jezyka
można by
֒
208
uzyskać interesujace
dane, być może nawet o pewnym znaczeniu dla psycholingwi֒
styki. Zagadnienie to wykracza jednak poza ramy niniejszej pracy, ograniczymy sie֒
wiec
֒ tutaj do uwagi, że w niektórych tablicach — przede wszystkim rzeczownikowych — bardzo zgrubnym przybliżeniem kosztu formy może być liczba jednocześnie
wykorzystywanych rubryk pseudohaslowych niezbedna
do utworzenia danej formy.
֒
Co do drugiej kwestii, to trzeba bardzo mocno podkreślić, że precyzja slownikowej
informacji morfologicznej nie polega na tym, aby udzielala ona odpowiedzi na każde
potencjalne pytanie użytkownika, ale by adekwatnie opisywala rzeczywistość jezyko֒
wa.֒ Znaczy to konkretnie, że używana notacja nie powinna wymuszać na redaktorze
slownika podejmowania decyzji poprawnościowych wtedy, kiedy nie sa֒ one uzasadnione dostepnym
materialem. Wydaje sie,
֒
֒ że nie można tego problemu rozwiazać
֒
latwo bez nadmiernej komplikacji formalizmu. Proponowane tutaj podejście (jak
sie֒ wydaje, zgodne z duchem notacji Tokarskiego) jest nastepuj
ace.
Slownikowe
֒
֒
tablice morfologiczne opisuja֒ przede wszystkim system jezykowy,
l
acznie
z formami
֒
֒
potencjalnymi. Jedynym miejscem dla opisu uzusu jest treść artykulu haslowego, a
konkretnie zawarte w nim przyklady.
Porównujac
֒ przedstawiona֒ tutaj koncepcje֒ z koncepcja֒ Tokarskiego na poziomie szczególów technicznych możemy zauważyć nastepuj
ace
ulepszenia.
֒
֒
1. Jawne wskazanie odmiennego znaczenia niektórych rubryk przez rozróżnienie rubryk
wyrazowych i pseudohaslowych.
2. Jawne określenie form w tablicach tematów za pomoca֒ symboli osnów potencjalnie
wymiennych.
3. Jawne wskazanie funkcji poszczególnych zakończeń zawartych w tabelach przez
rozróżnienie schematów analitycznych i syntetycznych.
4. Uściślenie interpretacji rubryk zawierajacych
po kilka zakończeń przez jawne wpro֒
wadzenie regul alternatywnych wykorzystujacych
schematy aktywizowane osnowa.֒
֒
5. Uściślenie interpretacji form przyhaslowych przez wprowadzenie regul analitycznych
i regul analityczno-syntetycznych, zawierajacych
w razie potrzeby symbole osnów
֒
nieproduktywnych i schematy bezformantowe; pozwolilo to w szczególności zrezygnować z podawania wartości kategorii fleksyjnych dla form w haslowej informacji
morfologicznej wokabul rzeczownikowych.
6. Uściślenie i ujednolicenie interpretacji formantów przyhaslowych przez wprowadzenie regul preferencyjnych i regul potencjalnych zawierajacych
schematy aktywizo֒
wane formantami; pozwolilo to w szczególności zrezygnować z podawania wartości
kategorii fleksyjnych dla formantów w haslowej informacji morfologicznej wokabul
rzeczownikowych.
10. PORÓWNANIE Z KONCEPCJA֒ TOKARSKIEGO
209
7. Zwiekszenie
dydaktycznej funkcji tablic przez sygnalizowanie w tablicach (za po֒
moca֒ schematów analitycznych lub aktywizowanych formantami) wyjatków
wyste֒
֒
pujacych
w
artyku
lach
has
lowych.
֒
8. Wyeliminowanie zbednych
typów rubryk (np. w oryginalnych tabelach rzeczowni֒
kowych można bylo wyróżnić aż 7 typów — por. [23]).
9. Ograniczenie tabel pomocniczych do jednego tylko typu, bed
uogólnieniem
֒
֒ acego
regul analityczno-syntetycznych.
Reasumujac,
proponowana tutaj notacja nie wprowadza zbednych
komplikacji, ujaw֒
֒
niajac
tylko
t
e
z
lożoność,
która
tkwi
immanentnie
we
wzorcach
odmiany,
a po ich opty֒
֒
malizacji — w rzeczywistości jezykowej.
֒
11. Koncepcja komputerowej
weryfikacji slownikowej
informacji morfologicznej
11.1.
Informatyka a leksykografia
Nie ulega żadnej watpliwości,
że rozwój informatyki i jej zastosowań powoduje rewolu֒
cyjne zmiany w celach i metodach leksykografii, a to przede wszystkim ze wzgledu
na
֒
zmiane֒ samej formy slownika. Świadomość tego faktu w kraju jest niewielka — do chlubnych wyjatków
należy Herman Grosbart (patrz [37]) — dlatego warto temu zagadnieniu
֒
poświecić
tutaj
kilka slów. Podstawowym czynnikiem jest upowszechnianie sie֒ środków
֒
technicznych przechowywania i przekazywania informacji tekstowej. W wielu wypadkach
tradycyjna ksiażkowa
forma slownika okaże sie֒ mniej wygodna od postaci elektronicznej,
֒
dostepnej
na
dyskietkach
komputerowych lub dysku kompaktowym. Autorowi wprowa֒
dzajacemu
do komputera swój tekst bedzie
latwiej sprawdzić pisownie֒ lub znaczenie pew֒
֒
nego slowa za pomoca֒ slownika przechowywanego w komputerze niż — odrywajac
֒ sie֒ od
klawiatury czy nawet odchodzac
֒ od komputera — szukać objaśnienia w slowniku tradycyjnym. W innych sytuacjach — np. przy tlumaczeniach — wygodniej bedzie
korzystać
֒
z uslug slownikowych ośrodka komputerowego dostepnego
zdalnie
w
ramach
zwyklego
֒
abonamentu telefonicznego (na wzór systemu już od dluższego czasu eksploatowanego we
Francji [52]) lub za pomoca֒ wlasnego komputera domowego — pozwoli to w szczególności
korzystać z informacji systematycznie uaktualnianej (w wielu krajach wielojezycznych
֒
istnieja֒ już terminologiczne bazy danych, gdzie propozycje tlumaczenia ważniejszych neologizmów sa֒ udostepniane
już w kilka dni po pojawieniu sie֒ danego neologizmu w jezyku).
֒
֒
Nie oznacza to oczywiście, że tradycyjna postać slownika zaniknie calkowicie; z pewnościa֒
bed
֒ a֒ sytuacje i okoliczności, w których slowniki tradycyjne, nawet wielotomowe, bed
֒ a֒
wygodniejsze w użyciu niż ich odpowiedniki elektroniczne. Tutaj jednak bed
֒ a֒ dzialać
czynniki ekonomiczne — postać drukowana bedzie
z reguly znacznie droższa od postaci
֒
komputerowej i stopniowo nabierać bedzie
charakteru
bibliofilskiego.
֒
Chociaż punkt docelowy jest określony jasno, drogi dojścia do niego nie sa֒ oczywiste.
W bogatej literaturze na temat komputerów w leksykografii (szkoda, że nie ma dotad
֒
jej bibliografii — por. [66, s. 347]) można znaleźć różnorodne podejścia i metody. Moim
zdaniem kluczowym czynnikiem jest komputerowe skladanie tekstów. Jak stwierdzilem
210
11. KONCEPCJA KOMPUTEROWEJ WERYFIKACJI
211
żartobliwie w [12, s. 143], ojcem lingwistyki (a przynajmniej lingwistyki stosujacej
kompu֒
tery) jest Gutenberg, ponieważ dopiero od wynalazku druku tekst może być traktowany
jako ciag
֒ elementów z niewielkiego dobrze zdefiniowanego zbioru czcionek.
11.2.
Komputerowe skladanie tekstów i abstrakcyjne systemy adiustacyjne
Skladanie tekstów przez komputer odbywa sie֒ teraz nie tylko w drukarniach i specjalistycznych zakladach, ale coraz cześciej
dokonywane jest także bezpośrednio przez autorów,
֒
czy to w trakcie tworzenia tekstu, czy też na żadanie
wydawcy dokonujacego
tylko powie֒
֒
lenia tekstu dostarczonego przez autora. Aby tekst mógl być uformowany przez komputer
zgodnie z obowiazuj
acymi
zwyczajami typograficznymi, oprócz treści tekstu odpowiedni
֒
֒
program komputerowy musi także otrzymać dodatkowe informacje o jego formie, które
przy tradycyjnym trybie pracy nanosi na tekst redaktor techniczny w trakcie tzw. adiustacji dokonywanej w wydawnictwie. Informacje te moga֒ być wprowadzane do tekstu
w różnych fazach jego przetwarzania i w różnych formach; z naszego punktu widzenia
najciekawszy jest ten sposób, kiedy autor opatruje tekst adnotacjami odnoszacymi
sie֒
֒
nie bezpośrednio do jego postaci typograficznej, ale do jego struktury. Tak wiec
za֒
miast opatrywać pewien fragment tekstu informacja,֒ że należy go zlożyć drukiem tlustym
14-punktowym, lepiej jest po prostu podać informacje,
֒ że ten fragment tekstu jest np.
tytulem rozdzialu. Systemy skladania tekstu, które pozwalaja֒ stosować tego typu abstrakcyjne adnotacje, możemy nazywać abstrakcyjnymi systemami adiustacyjnymi. Maja֒
one te֒ zalete,
֒ że adnotacje moga֒ zawierać różne dodatkowe informacje o treści i funkcji
pewnych fragmentów tekstu, a w konsekwencji tekst z adnotacjami po wprowadzeniu do
komputera może być też wykorzystywany do celów innych niż przygotowanie jego postaci
drukowanej — np. może być przeksztalcony na baze֒ danych lub poddany różnorodnym
operacjom majacym
na celu sprawdzenie jego formalnej poprawności. Jest oczywiste, że
֒
odnosi sie֒ to również — jeśli nie przede wszystkim — do tekstów slowników, w których
— jeśli sa֒ przygotowywane metodami tradycyjnymi — zdarzaja֒ sie֒ nawet tak oczywiste
pomylki jak bledy
w uporzadkowaniu
alfabetycznym.
֒
֒
Choć idea abstrakcyjnych systemów adiustacyjnych nie jest nowa, ich praktyczna realizacja jest sprawa֒ dosyć trudna,֒ i dlatego niewiele jeszcze systemów tego typu znajduje
sie֒ w użyciu. W tej sytuacji na uwage֒ zasluguje system TEX(patrz [49], [24]), który —
nie bed
֒ systemem adnotacyjnym w ścislym znaczeniu tego slowa —pozwala poslugiwać
֒ ac
sie֒ abstrakcyjnymi adnotacjami w postaci tzw. makrodefinicji. System ten zostal wykorzystany do skladu niniejszej pracy, i zakladamy tutaj, że bedzie
on wykorzystany także
֒
do skladania slownika wykorzystujacego
opisana֒ w niej koncepcje֒ slownikowej informacji
֒
morfologicznej.
212
11.3.
Użytkownicy systemu komputerowej weryfikacji slownikowej informacji morfologicznej
Opracowanie każdego wiekszego
programu komputerowego jest kosztowna֒ inwestycja;֒ aby
֒
sie֒ ona zamortyzowala, projektant programu powinien mieć jasny obraz tego, kto, kiedy
i jak bedzie
z programu korzystal. Rozpatrzymy obecnie kilka wariantów wykorzystywania
֒
komputera do weryfikacji slownikowej informacji morfologicznej.
Pierwszy wariant, najbardziej przyszlościowy, to wykorzystywanie takiego programu
jako komponentu slownika elektronicznego, którego użytkownik normalnie nie bedzie
֒
w ogóle zainteresowany postacia֒ slownikowej informacji morfologicznej, ponieważ bedzie
֒
wolal np. otrzymywać informacje֒ o paradygmacie wokabuly w postaci pelnego wyliczenia
form fleksyjnych. Z informatycznego punktu widzenia jest to najbardziej trudne zadanie, wymagajace
optymalizacji programu ze wzgledu
na czas generowania form i jego
֒
֒
wymagania pamieciowe,
a
także
ze
wzgl
edu
na
przenaszalność
programu miedzy
różnymi
֒
֒
֒
typami komputerów i systemów operacyjnych. Z drugiej strony, użytkownik tego rodzaju
nie bedzie
w ogóle uprawniony do modyfikowania slownikowej informacji morfologicz֒
nej, w zwiazku
z czym ich reprezentacja może być w dużym stopniu podporzadkowana
֒
֒
wzgledom
technicznym.
֒
Inny wariant to wykorzystywanie programu przy pracach nad wielkim slownikiem
jezyka
polskiego do weryfikacji slownikowej informacji morfologicznej. Jego eksploatacja
֒
odbywalaby sie֒ w sytuacji, kiedy slownikowa informacja morfologiczna jest już ustabilizowana, jednorazowe wprowadzenie do komputera tablic odmiany może być wiec
֒ dokonane
przez specjaliste,
sa֒ specjalne ulatwienia. Dla kontrastu, wprowa֒ dla którego zbedne
֒
dzanie haslowej informacji morfologicznej dokonywane byloby przez redaktorów o bardzo
ograniczonej wiedzy informatycznej; w konsekwencji nie tylko zapis tej informacji powinien być prosty i przejrzysty, ale dodatkowo program powinien być wyposażony w bogate
możliwości diagnostyczne, polegajace
na wykrywaniu i obszernym komentowaniu bledów
֒
֒
znalezionych w haslowej informacji morfologicznej.
Ze wzgledu
na duża֒ ilość danych, program powinien być zoptymalizowany z punktu
֒
widzenia szybkości przetwarzania haslowej informacji morfologicznej; jeśli zalożyć, że redakcja bedzie
dysponować sprzetem
wyższej klasy niż typowy użytkownik, to np. wyma֒
֒
gania pamieciowe
programu
i
jego
przenaszalność
maja֒ w tym wypadku znacznie mniejsze
֒
znaczenie.
Z jeszcze innym wariantem wykorzystania programu mielibyśmy do czynienia wtedy,
kiedy proponowana tutaj koncepcja znalazlaby szerokie zastosowanie np. dla innych jezy֒
ków slowiańskich. Potrzebny bylby wtedy program do weryfikacji wzajemnej zgodności
tworzonych tablic slownikowych i przykladowej informacji haslowej. Jego efektywność
bylaby wówczas cecha֒ drugorzedn
a,֒ natomiast istotna bylaby latwość wprowadzania do
֒
komputera tablic i informacji haslowych, co mogloby być robione np. w sposób interakcyjny za pomoca֒ tak zwanych menu, które wole֒ nazywać kwestionariuszami. Wyposażenie
programu w tego typu ulatwienia jest jednak pracochlonne, stad
֒ mialoby sens tylko przy
bardzo intensywnym jego wykorzystaniu.
11. KONCEPCJA KOMPUTEROWEJ WERYFIKACJI
213
Ostatni wariant, chyba najbardziej prawdopodobny, to sytuacja, kiedy program taki
bedzie
wykorzystywany przez co najwyżej kilka osób zainteresowanych opracowaniem kon֒
cepcji nowoczesnego slownika, np. typu przedstawionego w artykulach [73] i [74]. Od
użytkowników tego rodzaju można oczekiwać kwalifikacji i motywacji niezbednych
do
֒
wnikniecia
w
pewne
szczegó
ly
techniczne
programu,
dzi
eki
czemu
może
on
być
znacznie
֒
֒
uproszczony kosztem mniejszej wygody jego obslugi. Efektywność programu bylaby cecha֒
niemal calkowicie nieistotna֒ ze wzgledu
na niewielka֒ liczbe֒ eksperymentalnych danych,
֒
natomiast bardzo istotna bylaby jego przejrzystość, przenaszalność i modyfikowalność.
Dalsze nasze rozważania ograniczymy do takiej wlaśnie sytuacji.
11.4.
Wybór jezyka
programowania
֒
Przy zalożeniu eksperymentalnego czy prototypowego charakteru programu wybór jezyka
֒
programowania nie sprawia trudności, ponieważ dobrze do takich celów nadaje sie֒ jezyk
֒
Prolog. Istnieje on jednak w wielu odmianach nazywanych dialektami (patrz np. [16]) i
wybór dialektu może budzić już pewne watpliwości.
֒
Dla najstarszego z dialektów nazywanego Prolog I istnieje obszerny podrecznik
w je֒
֒
zyku polskim [47] oraz niekomercyjna implementacja dla komputera IBM PC wywodzaca
֒
sie֒ z opracowanych w Instytucie Informatyki Uniwersytetu Warszawskiego implementacji
dla komputera CDC Cyber 72 ([45], [75]). Z lingwistycznego punktu widzenia może też
być interesujace,
że wlaśnie w tym dialekcie zostal zrealizowany program sprawdzajacy
֒
֒
poprawność regul skladniowych w pracy [77] (patrz także [78] i [79]). Wzgledy
te
zade֒
cydowaly o wyborze tego wlaśnie dialektu do eksperymentów opisanych w dodatku.
Z punktu widzenia efektywności i przenaszalności programu najbardziej pożadane
֒
byloby użycie tzw. dialektu edynburskiego (patrz np. [48]), który jest najbardziej rozpowszechniony i w zwiazku
z tym posiada najbardziej sprawne implementacje. Ze wzgledów
֒
֒
czysto poznawczych ciekawe mogloby być użycie nowszej wersji jezyka
Prolog,
nosz
acej
֒
֒
nazwe֒ Prolog II (patrz [36]), lub znajdujacego
si
e
jeszcze
w
opracowaniu
j
ezyka
Prolog
֒
֒
֒
III (patrz [32]) — obie te wersje wyposażone sa֒ w interesujace
rozszerzenia (m.in. tzw.
֒
wspólprogramy) istotnie zwiekszaj
ace
moc jezyka.
֒
֒
֒
11.5.
Postać danych wejściowych
Dane wejściowe dla programu stanowić bed
֒ a֒ przede wszystkim zapisy dla systemu TEX
haslowej informacji morfologicznej (czy ogólniej — artykulów haslowych). Ze wzgledów
֒
technicznych — mianowicie braku powszechnie przyjetej
reprezentacji
polskich
liter
w
ko֒
dach komputerowych oraz niestabilność polskiej terminologii informatycznej — w obecnej fazie wygodnie jest stosować w adnotacjach slowa i skróty jezyka
angielskiego. Przy
֒
takim zalożeniu zapisy haslowej informacji morfologicznej moga֒ wygladać
nastepuj
aco
֒
֒
֒
(i rzeczywiście tak wyglada
zapis
przyk
ladów
ze
strony
30
niniejszej
pracy):
֒
214
\entry{czyta"c}
\etype{\V} \gram{\asip} \prd{1}
\quad\frmt{ny}
\entry{zrozumie"c}
\etype{\V} \gram{\aspr} \prd{2}
\shp{zrozum} \cnn{a.} \ql{rzad.} \shp{zrozumiej}
\quad\frmt{ny}
\entry{strumie"n}
\etype{\N} \gram{\GMiii} \prd{1}
\entry{kundel}
\etype{\N} \gram{\GMii} \prd{1}
\ashp{dla} \frmt{i} \cnn{a.} \frmt{"ow}
\entry{weso"ly}
\etype{\A} \gram{} \prd{4}
\shp{weseli} \shp{wes"o"l} \shp{weselszy} \shp{weselej}
\frmt{o"s"c}
Polskie litery sa֒ reprezentowane za pomoca֒ znaku " poprzedzajacego
odpowiednia֒
֒
.
litere֒ ("r oznacza z a "z oznacza ź). Znaczenie adnotacji jest nastepuj
ace:
֒
֒
\entry ksztalt alfabetyczny formy haslowej
\etype (ang. entry type) typ artykulu haslowego
\V symbol czasownikowego typu artykulu haslowego
\N symbol rzeczownikowego typu artykulu haslowego
\A symbol przymiotnikowegop typu artykulu haslowego
\gram charakterystyka gramatyczna artykulu haslowego
\asip symbol aspektu niedokonanego
\aspr symbol aspektu dokonanego
\GMii symbol wartości meskozwierz
ecej
rodzaju selektywnego
֒
֒
\GMiii symbol wartości meskożywotnej
rodzaju selektywnego
֒
\prd (ang. paradigm) symbol wzoru odmiany
11. KONCEPCJA KOMPUTEROWEJ WERYFIKACJI
215
\shp (ang. shape) ksztalt alfabetyczny formy przyhaslowej
\ashp (ang. abbreviated shape) skrót ksztaltu alfabetycznego formy przyhaslowej
\frmt (ang. formant) zapis formantu przyhaslowego
\cnn (ang. connector) lacznik
(element lacz
formy oboczne)
֒
֒ acy
֒
\ql (ang. qualifier) kwalifikator
\quad firet (termin typograficzny, oznaczajacy
odstep
֒
֒ odpowiedniej wielkości)
Przetwarzanie przez program tablic nie jest konieczne przy przyjetych
wyżej zaloże֒
niach, a sposób ich reprezentacji musi być w wiekszym
stopniu
podporz
adkowany
wzgle֒
֒
֒
dom typograficznym, dlatego proponowanie tutaj ich abstrakcyjnego zapisu byloby przedwczesne.
11.6.
Postać danych wyjściowych
W najprostszym przypadku dane wyjściowe moga֒ mieć postać listy ksztaltów alfabetycznych form i odpowiadajacych
im wartości kategorii morfologicznych. Jest jednak możliwe
֒
i bardzo pożadane,
aby
dane
wyjściowe nadawaly sie֒ do dalszego przetwarzania przez
֒
inne programy. W szczególności jest calkowicie możliwe generowanie takich danych dla
programu TEX, które pozwola֒ automatycznie tworzyć tabele paradygmatów typu przedstawionego w rozdzialach 7, 8 i 9. Jeszcze bardziej ciekawe i pożadane
byloby tworzenie
֒
danych przetwarzanych nastepnie
przez program analizy morfologicznej w celu wykry֒
cia ewentualnych rozbieżności, mogacych
świadczyć o bledach
w slownikowej informacji
֒
֒
morfologicznej lub w algorytmie analizy.
12. Zakończenie
Dotychczasowe losy slownikowej informacji morfologicznej opartej na koncepcji Tokarskiego nie sa֒ zachecaj
ace.
Można podejrzewać, że jego idee nie byly dostatecznie zro֒
֒
zumiane przez innych czlonków redakcji slownika [33], a w innych slownikach byly one
wykorzystywane z mniejszymi lub wiekszymi
znieksztalceniami — por. np. [43], [4] i [28].
֒
Kompletny — praktycznie rzecz biorac
ze strony środowiska
֒ — brak reakcji na te bledy
֒
lingwistycznego i użytkowników slowników może nasuwać obawy, że slownikowa informacja morfologiczna nie jest w ogóle potrzebna, a w konsekwencji — że jej udoskonalanie
jest rzecza֒ zbedn
a.֒ Swoje przekonanie, że poglad
ten nie jest sluszny, opieram na
֒
֒
nastepuj
acych
przes
lankach.
֒
֒
1. Fakt znikomego wykorzystania w praktyce slownikowej informacji morfologicznej wywodzacej
sie֒ z koncepcji Tokarskiego może być skutkiem tego, że w wy֒
niku różnych kompromisów już w swojej pierwotnej postaci byla ona obarczona
licznymi usterkami. Usuniecie
tych usterek może istotnie zmienić ten stan rze֒
czy.
2. Jeśli nawet tradycyjni użytkownicy nie przekonaja֒ sie֒ do korzystania z udoskonalonej informacji slownikowej, pojawia sie֒ nowa, coraz ważniejsza grupa użytkowników,
a mianowicie programiści potrzebujacy
wiarygodnej informacji lingwistycznej na po֒
trzeby tworzonych przez siebie programów komputerowych.
3. Choć komputerowej weryfikacji informacji morfologicznej poświecony
jest tutaj
֒
tylko jeden krótki rozdzial, w rzeczywistości problematyka formalnej interpretacji
slownikowej informacji morfologicznej przenika cala֒ prace,
֒ gdyż wszystkie elementy
notacji, lacznie
z modyfikacja֒ lingwistycznego aparatu pojeciowego,
sa֒ opracowane
֒
֒
z myśla֒ o ich zastosowaniach informatycznych. W zwiazku
z
tym,
gdyby nawet
֒
nie doszlo do wykorzystania mojej koncepcji w tradycyjnych slownikach drukowanych, to może ona być użyta jako formalizm do reprezentacji opisu morfologicznego
w elektronicznym slowniku komputerowym. Nawiasem mówiac,
nie zdziwilbym sie,
֒
֒
gdyby taki slownik — równoważny treściowo wielkiemu slownikowi jezyka
polskiego
֒
— powstal przed ukończeniem prac prowadzonych z myśla֒ o nowych slownikach
w tradycyjnej postaci drukowanej.
216
12. ZAKOŃCZENIE
217
Reasumujac
֒ moja֒ propozycje֒ z nieco innego punktu widzenia, można powiedzieć, że
istota sprawy leży w tzw. efekcie synergistycznym (,,calość wieksza
od sumy cześci”):
֒
֒
poprawna slownikowa informacja morfologiczna to jedna sprawa, a komputerowy sklad
slownika to druga, natomiast umiejetne
polaczenie
tych dwóch aspektów pracy nad slow֒
֒
nikiem może dać efekty wielokrotnie przewyższajace
te korzyści, które można uzyskać
֒
traktujac
֒ je w izolacji.
Bibliografia
[1] Halina Auderska, Halina Kurkowska. Uwagi i wyjaśnienia wstepne.
III. Informa֒
cje szczególowe. [W:] Witold Doroszewski (red.), Slownik jezyka
polskiego, tom I,
֒
s. XLIII–XLVIII. Wiedza Powszechna (przedruk PWN 1964), 1958.
[2] Miroslaw Bańko. Porzadek
alfabetyczny jako narzedzie
leksykografa. [W:] Zygmunt
֒
֒
Saloni (red.), Studia z polskiej leksykografii wspólczesnej II, s. 57–72. Dzial Wydawnictw Filii UW w Bialymstoku, Bialystok, 1987.
[3] Miroslaw Bańko. Metody analizy form fleksyjnych w slowniku leksemowym. Praca
doktorska, Uniwersytet Warszawski, Wydzial Polonistyki, 1989.
[4] Barbara Bartnicka, Roksana Sinielnikoff. Slownik podstawowy jezyka
polskiego dla
֒
cudzoziemców. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 1979.
[5] Joseph D. Becker. Multilingual word processing. Scientific American, 251(1):82–93,
July 1984.
[6] Janusz Stanislaw Bień. Algorytm fleksji polskiej — programy na maszyne֒ GIER.
Praca magisterska, Uniwersytet Warszawski, Instytut Maszyn Matematycznych,
1969.
[7] Janusz Stanislaw Bień. Algorytmizacja fleksji polskiej — problemy i perspektywy.
Maszyny Matematyczne, V(5):15–18, maj 1969.
[8] Janusz Stanislaw Bień. O pewnych problemach przetwarzania jezyków
fleksyjnych
֒
na maszynach cyfrowych. Prace Filologiczne, XXIII:187–191, 1972.
[9] Janusz Stanislaw Bień. O dwóch pojeciach
pożytecznych przy automatycznym prze֒
twarzaniu tekstów. [W:] Z polskich studiów slawistycznych. Seria 4. Jezykoznawstwo,
֒
s. 311–315. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.
[10] Janusz Stanislaw Bień. Zalożenia polskiego systemu konwersacyjnego MARYSIA.
[W:] Leonard Bolc (red.), Zastosowanie maszyn matematycznych do badań nad
jezykiem
naturalnym, s. 24–33. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
֒
[11] Janusz Stanislaw Bień. Lingwistyka informatyczna we Francji. Polonica, III:234–255,
1977.
218
BIBLIOGRAFIA
219
[12] Janusz Stanislaw Bień. Towards computer systems for conversing in Polish. In Antonio Zampolli and Nicoletta Calzolari, editors, Computational and Mathematical
Linguistics, pages 139–159, Firenze, 1980. Proceedings of the International Conference on Computational Linguistics, Pisa, 27/VIII–1/IX 1973, Leo S. Olschki.
[13] Janusz Stanislaw Bień. Toward computerized dictionaries for inflexional languages.
External design philosophy. In Andrzej Kopczyński, Anatol Hamftwurcel, Ewa Karska, and Lew Rywin, editors, The Mission of the Translator Today and Tomorrow.
Proceedings of the IXth Congress of the International Federation of Translators, pages
324–328, Warsaw, 1981. Polska Agencja Interpress.
[14] Janusz Stanislaw Bień. Toward computerized dictionaries for inflexional languages.
Internal design philosophy. In A. Capelli and A. Zampolli, editors, The Possibilities
and Limits of the Computer in Producing and Publishing Dictionaries. Proceedings
of the European Science Foundation Workshop, Pisa, 1981, volume III of Linguistica
Computazionale, pages 77–82. Giardini Editori e Stampatori in Pisa, 1983.
[15] Janusz Stanislaw Bień. Z problemów maszynowego przetwarzania tekstów polskich.
Zmodyfikowana notacja Tokarskiego. Poradnik Jezykowy,
LXXIII(8):488–491, 1983.
֒
[16] Janusz Stanislaw Bień. Prolog dialects. In Feliks Kluźniak and Stanislaw Szpakowicz,
Prolog for Programmers, chapter 9, pages 255–260. Academic Press, London, 1985.
Dodrukowane jako [18].
[17] Janusz Stanislaw Bień. Koncepcja haslowej informacji morfologicznej (na przykladzie
rzeczownika). [W:] Zygmunt Saloni (red.), Studia z polskiej leksykografii wspólczesnej
II, s. 151–164. Dzial Wydawnictw Filii UW w Bialymstoku, Bialystok, 1987.
[18] Janusz Stanislaw Bień. Prolog dialects. In Feliks Kluźniak and Stanislaw Szpakowicz, Prolog for Programmers, chapter 9, pages 249–254. Academic Press, London,
reprinted 1987.
[19] Janusz Stanislaw Bień. Koncepcja haslowej informacji morfologicznej dla rzeczowników.
Rozprawy Komisji Jezykowej
Lódzkiego Towarzystwa Naukowego,
֒
XXXIV:13–19, 1988.
[20] Janusz Stanislaw Bień. Koncepcja Tokarskiego slownikowej informacji morfologicznej. [W:] Zygmunt Saloni (red.), Studia z polskiej leksykografii wspólczesnej, s. 97–116.
Ossolineum, 1988.
[21] Janusz Stanislaw Bień. Toward computer usable dictionary of Polish [invited paper].
In Zbornik IV. konference “Računalniška obdelava jezikovnih podatkov”, pages 13–28,
Portorož, 1988.
[22] Janusz Stanislaw Bień.
Koncepcja slownikowych tablic morfologicznych (na
przykladzie czasownika). [W:] Zygmunt Saloni (red.), Studia z polskiej leksykografii wspólczesnej III. Dzial Wydawnictw Filii UW w Bialymstoku, 1989.
220
[23] Janusz Stanislaw Bień.
Koncepcja slownikowych tablic morfologicznych (na
przykladzie rzeczownika). [W:] Maciej Grochowski (red.), Studia Gramatyczne IX,
s. 115–134. Ossolineum, 1991.
[24] Janusz Stanislaw Bień. Co to jest TEX? Wiadomości Matematyczne, XXIX.1(1990)
[1991], s. 131–156.
[25] Janusz Stanislaw Bień. Uwagi o porzadku
alfabetycznym i leksykograficznym. Prace
֒
Jezykoznawcze
Uniwersytetu Gdańskiego, 1990. W druku.
֒
[26] Janusz Stanislaw Bień, Witold Lukaszewicz, Stanislaw Szpakowicz. Opis systemu
MARYSIA. I. Zasady pisania scenariusza i scenopisu. Sprawozdania IMM i ZON
UW. Instytut Maszyn Matematycznych i Zaklad Obliczeń Numerycznych Uniwersytetu Warszawskiego Nr 41, 1973.
[27] Janusz Stanislaw Bień, Witold Lukaszewicz, Stanislaw Szpakowicz. Opis systemu
MARYSIA. II. Wprowadzanie hasel do systemu. Sprawozdania IMM i ZON UW.
Instytut Maszyn Matematycznych i Zaklad Obliczeń Numerycznych Uniwersytetu
Warszawskiego Nr 42, 1973.
[28] Janusz S. Bień, M. Rogowska. Recenzja [4]. Jezyk
Polski, LXI(3-5):276–280, 1981.
֒
[29] Janusz Stanislaw Bień, Zygmunt Saloni. Pojecie
wyrazu morfologicznego i jego zasto֒
sowanie do opisu fleksji polskiej (wersja wstepna).
Prace Filologiczne, XXXI:31–45,
֒
1982.
[30] Leonard Bolc, Adam Kowalski, Malgorzata Kozlowska, and Tomek Strzalkowski. A
natural language information retrieval system with extensions toward fuzzy reasoning. Computers and Artificial Intelligence, 23:335–367, 1985.
[31] Leonard Bolc and Tomek Strzalkowski.
Natural language interface to the
question–answering system for physicians. Computers and Artificial Intelligence,
3(1):33–48, 1984.
[32] Alain Colmerauer. Opening the Prolog III universe. BYTE, 12(9):177–182, August
1987.
[33] Witold Doroszewski (red.). Slownik jezyka
polskiego PAN. Wiedza Powszechna —
֒
Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1958–1969.
[34] Witold Doroszewski. Elementy leksykologii i semiotyki. Państwowe Wydawnictwo
Naukowe, Warszawa, 1970.
[35] Maria Franjasz. Badanie struktury slownikowej informacji czasownikowej dla potrzeb
systemu konwersacyjnego. Praca magisterska, Uniwersytet Warszawski, Instytut Maszyn Matematycznych, 1971.
BIBLIOGRAFIA
221
[36] F. Gianesini, H. Kanoui, R. Pasero, and M. van Caneghem. Prolog. InterÉditions,
Paris, 1985.
[37] Herman Grosbart. Szkic teoretycznych zalożeń projektu komputerowego slownika
przekladowego i propozycja podjecia
prac nad prototypowym komputerowym
֒
slownikiem rosyjsko-polskim. [W:] Zygmunt Saloni (red.), Studia z polskiej leksykografii wspólczesnej II, s. 287–307. Dzial Wydawnictw Filii UW w Bialymstoku,
Bialystok, 1987.
[38] Wlodzimierz Gruszczyński. Fleksja rzeczowników we wspólczesnym jezyku
polskim.
֒
Opis i próba jego zastosowania w slowniku. Praca doktorska, Uniwersytet Warszawski, Wydzial Polonistyki, 1986.
[39] Wlodzimierz Gruszczyński.
Informacja gramatyczna w wielkim slowniku
wspólczesnego jezyka
polskiego.
[W:]
Wokól slownika wspólczesnego jezyka
polskiego,
֒
֒
s. 79–99. Wroclaw, 1988.
[40] Wlodzimierz Gruszczyński. Paradygmat (fleksyjny) i pojecia
pokrewne. Biuletyn
֒
Polskiego Towarzystwa Jezykoznawczego,
(XLI):168–181,
1988.
֒
[41] Wlodzimierz Gruszczyński. Wykorzystanie danych liczbowych do optymalizacji
opisu fleksji polskiej. [W:] Zygmunt Saloni (red.), Studia z polskiej leksykografii
wspólczesnej, s. 161–175. Ossolineum, 1988.
[42] Wlodzimierz Gruszczyński. Fleksja rzeczowników pospolitych we wspólczesnej polszczyźnie pisanej (na materiale ,,Slownika jezyka
polskiego” PAN pod redakcja֒ W. Do֒
roszewskiego). Ossolineum, Wroclaw, 1989.
[43] Wlodzimierz Gruszczyński et al. Stopień dokladności opisu slownikowego jako problem jezykoznawczy.
[W:] Zygmunt Saloni (red.), Dwa studia z polskiej leksykografii
֒
wspólczesnej, s. 7–61. Filia UW w Bialymstoku, 1981.
[44] M. Karaś, M. Madejowa (red.) Slownik wymowy polskiej. Państwowe Wydawnictwo
Naukowe, Warszawa, 1977.
[45] Feliks Kluźniak. IIUW-Prolog. Logic Programming Newsletter, 1(1):8, 1981. Przedrukowane jako [46].
[46] Feliks Kluźniak. IIUW-Prolog. In Stanislaw Szpakowicz, editor, Papers in Logic
Programming I, pages 9–10. IInf UW Report no 104, 1981.
[47] Feliks Kluźniak, Stanislaw Szpakowicz, Prolog. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne,
Warszawa, 1983.
[48] Feliks Kluźniak and Stanislaw Szpakowicz, Prolog for Programmers. Academic Press,
London, 1985.
222
[49] Donald E. Knuth. TeXbook. Addison-Wesley, Reading, Massachusetts, 1984.
[50] Charles E. Mackenzie.
Coded Character Sets, History and Development.
Addison–Wesley, Reading, Mass., 1980.
[51] Witold Mańczak. Ile rodzajów jest w polskim? Jezyk
Polski, XXXVI(2):116–121,
֒
1956.
[52] Charles Mueller. The ORTHOTEL databank. Computers and the Humanities,
20(4):303–308, October-December 1986.
[53] Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemyslu Poligraficznego. Zasady skladania tekstów
w jezyku
polskim. Norma branżowa. Poligrafia i wydawnictwa BN-76/7440-02, Zjed֒
noczenie Przemyslu Poligraficznego, 1976.
[54] Walery Pisarek. O dzieleniu wyrazów — niepolemicznie. Jezyk
Polski, L(5):336–339,
֒
1970.
[55] Zygmunt Saloni. O przenoszeniu wyrazów. Poradnik Jezykowy,
LX(7):459–464, 1970.
֒
[56] Zygmunt Saloni. Alien elements in texts of a natural language. Bulletin de la Société
Polonaise de Linguistique, XXXI:141–151, 1973.
[57] Zygmunt Saloni. Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich. [W:] Leonard Bolc
(red.), Zastosowanie maszyn matematycznych do badań nad jezykiem
naturalnym,
֒
s. 244–255. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
[58] Zygmunt Saloni. Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich.
LXIV(1):3–13, 1974.
Jezyk
Polski,
֒
[59] Zygmunt Saloni. Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich (dokończenie). Jezyk
֒
Polski, LXIV(2):93–101, 1974.
[60] Zygmunt Saloni. Kategoria rodzaju we wspólczesnym jezyku
polskim. [W:] Kategorie
֒
gramatyczne grup imiennych we wspólczesnym jezyku
polskim,
s. 41–75. Ossolineum,
֒
1976.
[61] Zygmunt Saloni. Kategorie gramatyczne liczebników we wspólczesnym jezyku
pol֒
skim. [W:] Studia gramatyczne I, s. 145–173. Ossolineum, 1977.
[62] Zygmunt Saloni. Uwagi o opisie fleksyjnym tzw. zaimków rzeczownych. Acta Universitatis Lodziensis Folia Linguistica, 2:243–253, 1981.
[63] Zygmunt Saloni. Uwagi o slowniku wymowy polskiej. [W:] Z zagadnień fonetyki i
fonologii wspólczesnego jezyka
polskiego, s. 30–43. Uniwersytet Mikolaja Kopernika,
֒
Toruń, 1982.
BIBLIOGRAFIA
223
[64] Z. Saloni [Zygmunt Saloni]. Inversionny
i indeks slovoform sovremennogo polьskogo zyka.
[W:] Meжdunarodny
i seminar po maxinnomu perevodu. Tezisy dokladov, s. 197–198. Vsesozny
i centr perevodov
nauqno-texniqesko
i literatury i dokumentacii, Moskva, 5-10 dekabr
1983.
[65] Zygmunt Saloni. Une experience d’utilisation de l’ordinateur dans la lexicographie:
l’index schematique a tergo des mots–formes de la langue polonaise contemporaine.
In Méthodes Quantitatives et Informatiques dans l’Étude des Textes (en hommage á
Charles Muller), pages 149–160. Champion–Slatkine, Genève — Paris, 1986.
[66] Zygmunt Saloni. Uwagi o organizacji prac nad Wielkim slownikiem wspólczesnego
jezyka
polskiego i ich obsludze komputerowej. [W:] Zygmunt Saloni (red.), Stu֒
dia z polskiej leksykografii wspólczesnej II, s. 287–307. Dzial Wydawnictw Filii UW
w Bialymstoku, Bialystok, 1987.
[67] Zygmunt Saloni. Wzory koniugacyjne (wedlug Jana Tokarskiego). Wydruk komputerowy z dnia 20 maja, 1987.
[68] Zygmunt Saloni. O tzw. formach nieosobowych [rzeczowników] meskoosobowych
֒
we wspólczesnej polszczyźnie. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Jezykoznawczego,
֒
LXI:155–166, 1988.
[69] Zygmunt Saloni. Struktura gramatyczna slownictwa zawartego w Slowniku jezyka
֒
polskiego pod red. W. Doroszewskiego — zestawienie liczbowe. [W:] Zygmunt Saloni
(red.), Studia z polskiej leksykografii wspólczesnej, s. 149–160. Ossolineum, 1988.
[70] Zygmunt Saloni. Rygorystyczny opis polskiej deklinacji przymiotnikowej. Prace
Jezykoznawcze
Uniwersytetu Gdańskiego, 1990. W druku.
֒
[71] Zygmunt Saloni, Wlodzimierz Gruszczyński. Skladnia grup liczebnikowych we
wspólczesnym jezyku
polskim. [W:] Studia gramatyczne II, s. 17–42. Ossolineum,
֒
1978.
[72] Zygmunt Saloni, Marek Świdziński.
Skladnia wspólczesnego jezyka
polskiego.
֒
Państwowe Wydawnictwo Naukowe, wydanie drugie zmienione 1985.
[73] Zygmunt Saloni, Stanislaw Szpakowicz, Marek Świdziński. Szkic koncepcji ogólnego
slownika podstawowego wspólczesnej polszczyzny pisanej. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Jezykoznawczego,
XXXIX:131–146, 1982.
֒
[74] Zygmunt Saloni, Stanislaw Szpakowicz, Marek Świdziński. The Design of a Universal
Basic Dictionary of Contemporary Polish. International Journal of Lexicography,
3(1):1–22, 1990.
[75] Krzysztof Szafran, Stanislaw Szpakowicz. Opis użytkowy IIUW-Prologu wersja 2.0.
Sprawozdania Instytutu Informatyki Uniwersytetu Warszawskiego Nr 143, 1984.
224
[76] Stanislaw Szober. Gramatyka jezyka
polskiego. Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
֒
Warszawa, 1967.
[77] Stanislaw Szpakowicz. Analiza skladniowa polskich zdań pisanych. Praca doktorska,
Uniwersytet Warszawski, Wydzial Matematyki, Informatyki i Mechaniki, 1978.
[78] Stanislaw Szpakowicz. Formalny opis skladniowy zdań polskich. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 1983.
[79] Stanislaw Szpakowicz. Formalny opis skladniowy zdań polskich. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, wydanie drugie 1986.
[80] [Jan Tokarski]. Instrukcja dotyczaca
opracowywania form gramatycznych w Slowniku
֒
Wspólczesnego Jezyka
Polskiego.
Maszynopis
powielony.
֒
[81] Jan Tokarski. Czasowniki polskie. Wydawnictwo S. Arcta, Warszawa, 1951.
[82] Jan Tokarski. Formy fleksyjne. [W:] Witold Doroszewski (red.), Slownik jezyka
֒
polskiego, tom I, s. XLIX–LXXIV. Wiedza Powszechna (przedruk PWN 1964), 1958.
[83] Jan Tokarski. Fleksja polska, jej opis w świetle możliwości mechanizacji w urzadzeniu
֒
przekladowym. Rozpoznawanie form fleksyjnych (dalszy ciag).
Poradnik
J
ezykowy,
֒
֒
nr 3–4 (208–209), s. 111–130, marzec–kwiecień 1963.
[84] Jan Tokarski. Z pogranicza metodyki i jezykoznawstwa.
Państwowe Zaklady Wydaw֒
nictw Szkolnych, Warszawa, 1967.
[85] Jan Tokarski. Perspektywy slownika. Poradnik Jezykowy,
nr 7 (272), s. 385–394,
֒
wrzesień 1969.
[86] Jan Tokarski. Slownictwo (teoria wyrazu). Państwowe Zaklady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa, 1971.
[87] Jan Tokarski. Fleksja polska. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1973.
[88] H. A. Wasilewicz. O sposobach zapisu form fleksyjnych w Slowniku jezyka
polskiego.
֒
[W:] Zygmunt Saloni (red.), Studia z polskiej leksykografii wspólczesnej, s. 117–123.
Ossolineum, 1988.
[89] A. A. Zaliznk. Grammatiqeski
i slovarь russkogo zyka. Slovoizmenenie.
Izdatelьstvo ≪Russki
i zyk≫, Moskva, 1977.
Dodatek
Eksperymenty komputerowe
Równolegle z opracowywaniem koncepcji slownikowej informacji morfologicznej przygotowywalem eksperymentalny program w jezyku
Prolog ([47]). Zasadniczym motywem
֒
tych eksperymentów bylo dażenie
do
g
l
ebszego
zrozumienia
wzajemnych zwiazków
za֒
֒
֒
chodzacych
miedzy
różnymi elementami proponowanej notacji i wykrycie ewentualnych
֒
֒
luk lub konfliktów; w zwiazku
z tym program zostal maksymalnie uproszczony. Jego
֒
możliwości ilustruje nastepuj
acy
przyklad.
֒
֒
-OD(*x, NH(> P I E R W S Z Y).KW(NIL).
TH(TA,TP).GH(NIL).
WH(4,NIL).NIL)!
Regul1a (analityczna) 1
Ustalona osnowa 1 \ 0 = > P I E R W S Z
Regul1a (syntetyczna) 3
utworzono forme1 > P I E R W S Z E G O
Regul1a (syntetyczna) 4
utworzono forme1 > P I E R W S Z E M U
Regul1a (syntetyczna) 5
utworzono forme1 > P I E R W S Z Y M
Regul1a (syntetyczna) 6
utworzono forme1 > P I E R W S Z E
Regul1a (syntetyczna) 7
utworzono forme1 > P I E R W S Z A
Regul1a (syntetyczna) 8
utworzono forme1 > P I E R W S Z E J
Regul1a (syntetyczna) 9
utworzono forme1 > P I E R W S Z A1
Regul1a (syntetyczna) 10
utworzono forme1 > P I E R W S Z Y
utworzono forme1 > P I E R W S I
Regul1a (syntetyczna) 11
225
226
utworzono forme1 > P I E R W S Z Y C H
Regul1a (syntetyczna) 12
utworzono forme1 > P I E R W S Z Y M I
-OD(*x, NH(> C Z Y S T Y).KW(NIL).
TH(TA,NIL).GH(NIL).
WH(4,NIL).NIL)!
Regul1a (analityczna) 1
Ustalona osnowa 1 \ 0 = > C Z Y S T
Regul1a (syntetyczna) 3
utworzono forme1 > C Z Y S T E G O
Regul1a (syntetyczna) 4
utworzono forme1 > C Z Y S T E M U
Regul1a (syntetyczna) 5
utworzono forme1 > C Z Y S T Y M
Regul1a (syntetyczna) 6
utworzono forme1 > C Z Y S T E
Regul1a (syntetyczna) 7
utworzono forme1 > C Z Y S T A
Regul1a (syntetyczna) 8
utworzono forme1 > C Z Y S T E J
Regul1a (syntetyczna) 9
utworzono forme1 > C Z Y S T A1
Regul1a (syntetyczna) 10
utworzono forme1 > C Z Y S T Y
utworzono forme1 > C Z Y S1 C I
Regul1a (syntetyczna) 11
utworzono forme1 > C Z Y S T Y C H
Regul1a (syntetyczna) 12
utworzono forme1 > C Z Y S T Y M I
Regul1a (syntetyczna) 18
utworzono forme1 > C Z Y S T S Z Y
utworzono zapis
NH(> C Z Y S T S Z Y) . KW(NIL) . TH(TA, TP) . GH(NIL) . WH(4, NIL) . NIL
Regul1a (analityczna) 14
Ustalona osnowa 3 \ 0 = > C Z Y S T
Regul1a (syntetyczna) 19
utworzono forme1 > N A J C Z Y S T S Z Y
utworzono zapis
NH(> N A J C Z Y S T S Z Y) . KW(NIL) . TH(TA, TP) . GH(NIL) . WH(4, NIL) . NIL
Regul1a (syntetyczna) 20
utworzono forme1 > C Z Y S T O
Regul1a (syntetyczna) 21
brak wartos1ci osnowy 6
. EKSPERYMENTY KOMPUTEROWE
227
Regul1a (syntetyczna) 24
utworzono forme1 > C Z Y S T O S1 C1
utworzono zapis
NH(> C Z Y S T O S1 C1) . KW(NIL) . TH(TN, NIL) . GH(RF) . WH(5, NIL) . NIL
-OD(*x, NH(> C Z Y S T S Z Y).KW(NIL).
TH(TA, TP).GH(NIL).
WH(4, NIL) . NIL)!
Regul1a (analityczna) 1
Ustalona osnowa 1 \ 0 = > C Z Y S T S Z
Regul1a (syntetyczna) 3
utworzono forme1 > C Z Y S T S Z E G O
Regul1a (syntetyczna) 4
utworzono forme1 > C Z Y S T S Z E M U
Regul1a (syntetyczna) 5
utworzono forme1 > C Z Y S T S Z Y M
Regul1a (syntetyczna) 6
utworzono forme1 > C Z Y S T S Z E
Regul1a (syntetyczna) 7
utworzono forme1 > C Z Y S T S Z A
Regul1a (syntetyczna) 8
utworzono forme1 > C Z Y S T S Z E J
Regul1a (syntetyczna) 9
utworzono forme1 > C Z Y S T S Z A1
Regul1a (syntetyczna) 10
utworzono forme1 > C Z Y S T S Z Y
utworzono forme1 > C Z Y S T S I
Regul1a (syntetyczna) 11
utworzono forme1 > C Z Y S T S Z Y C H
Regul1a (syntetyczna) 12
utworzono forme1 > C Z Y S T S Z Y M I
-OD(*x, NH(> N A J C Z Y S T S Z Y).KW(NIL).
TH(TA, TP).GH(NIL).
WH(4, NIL).NIL)!
Regul1a (analityczna) 1
Ustalona osnowa 1 \ 0 = > N A J C Z Y S T S Z
Regul1a (syntetyczna) 3
utworzono forme1 > N A J C Z Y S T S Z E G O
Regul1a (syntetyczna) 4
utworzono forme1 > N A J C Z Y S T S Z E M U
Regul1a (syntetyczna) 5
utworzono forme1 > N A J C Z Y S T S Z Y M
Regul1a (syntetyczna) 6
utworzono forme1 > N A J C Z Y S T S Z E
228
Regul1a (syntetyczna) 7
utworzono forme1 > N A J
Regul1a (syntetyczna) 8
utworzono forme1 > N A J
Regul1a (syntetyczna) 9
utworzono forme1 > N A J
Regul1a (syntetyczna) 10
utworzono forme1 > N A J
utworzono forme1 > N A J
Regul1a (syntetyczna) 11
utworzono forme1 > N A J
Regul1a (syntetyczna) 12
utworzono forme1 > N A J
-STOP!
C Z Y S T S Z A
C Z Y S T S Z E J
C Z Y S T S Z A1
C Z Y S T S Z Y
C Z Y S T S I
C Z Y S T S Z Y C H
C Z Y S T S Z Y M I
Fragment przykladowych tablic zostal zakodowany recznie,
natomiast zadaniem pro֒
gramu jest ich wykorzystanie do utworzenia form fleksyjnych na podstawie podanej haslowej informacji morfologicznej. Do uaktywnienia odpowiedniego fragmentu programu
sluża֒ dyrektywy zakończone wykrzyknikami. W przykladzie wystepuj
a֒ dyrektywy bed
֒
֒ ace
֒
wywolaniami procedury OD (skrót od odmiana) z dwoma argumentami. Pierwszy argument pozwala wskazać, które formy paradygmatu maja֒ być tworzone; w przykladzie jest
on zawsze zmienna,֒ co oznacza tworzenie wszystkich form. Drugi argument procedury, to
wstepnie
zakodowana w postaci tzw. listy kropkowanej haslowa informacja morfologiczna.
֒
Znaczenie jej elementów jest nastepuj
ace:
֒
֒
NH (skrót od napis haslowy) ksztalt alfabetyczny formy haslowej
KW kwalifikator formy haslowej
TH (skrót od typ hasla) typ artykulu haslowego
TA (skrót od typ i A) pierwsza cześć
symbolu przymiotnikowego typu wokabuly
֒
TN (skrót od typ i N) pierwsza cześć
symbolu rzeczownikowego typu wokabuly
֒
TP (skrót od typ i prim) druga cześć
symbolu typu niektórych wokabul
֒
GH charakterystyka gramatyczna artykulu haslowego
RF (skrót od rodzaj i fem) symbol selektywnego rodzaju żeńskiego
WH (skrót od wzór i haslo) symbol wzoru odmiany
NIL znaczenie zależne od kontekstu, np. koniec listy kropkowanej, pusta charakterystyka
gramatyczna hasla, brak znaku prim lub bis przy symbolu typu artykulu haslowego
itd.
. EKSPERYMENTY KOMPUTEROWE
229
Na szczególna֒ uwage֒ zasluguje sposób reprezentacji napisów. Stosowana jest mianowicie metoda nazwana w [21] termami różnicowymi; w literaturze przedmiotu nie spotkalem
dotad
֒ podobnego podejścia, a wydaje sie֒ ono bardzo wygodne. Polega to na tym, że
każda litera jest traktowana jako tzw. postfiksowy term jednoargumentowy, przy czym
litery nie majace
odpowiedników w alfabecie angielskim sa֒ reprezentowane przez nazwy
֒
dwuznakowe, np. a֒ przez A1 itd. Poczatek
napisu jest oznaczany stala <. Zgodnie z ta֒
֒
zasada֒ napis
> C Z Y S T Y
jest termem, którego tzw. postać kanoniczna wyglada
nastepuj
aco:
֒
֒
֒
Y(T(S(Y(Z(C(>))))))
W analogiczny sposób można zapisywać schematy, np. schemat αy reprezentujemy jako
*X Y
czyli
Y(*X)
(*X oznacza zmienna).
֒
Dzieki
tej
metodzie
uzgadnianie schematu z napisem wymaga tylko jednego kroku tzw.
֒
unifikacji, czyli odbywa sie֒ bardzo sprawnie. Efekt uboczny uzgodnienia schematu analitycznego czyli wartość osnowy jest nastepnie
zapamietywany;
symbole osnów potencjalnie
֒
֒
wymiennych reprezentujemy jako dwuargumentowy term \, gdzie pierwszym argumentem
jest numer symbolu osnowy, a drugim — ewentualny indeks (0 w tym wypadku oznacza
brak indeksu).
Aktualna wersja programu zawiera okolo 120 tzw. klauzul, a wykonanie podanego
przykladu wymagalo okolo 2300 unifikacji czyli podstawowych operacji jezyka
Prolog.
֒
Program wraz z wykorzystywana֒ implementacja֒ dialektu IIUW-PROLOG dla IBM PC
może być udostepniony
zainteresowanym przez skopiowanie odpowiednich zbiorów na do֒
starczona֒ dyskietke֒ średnicy 5 1/4”.
Indeks
grafemiczny, 12
grecki, 38
literowy, 10
apersonalność, 26
argument
reguly morfologicznej, 41
haslowy, 41
tablicowy, 43, 47, 64
schematu morfologicznego, 39
haslowy, 41, 49
tablicowy, 40, 48, 50
artykul haslowy, 16, patrz treść artykulu
haslowego, patrz charakterystyka
hasla, patrz typ hasla, patrz informacja przyhaslowa
odsylaczowy, 30
wlaściwy, 30
zlożony, 31
aspekt, 19, 36
dokonany (pf), 33, 48, 51, 66
niedokonany (impf), 33, 47, 66
α (alfa), patrz symbole osnów
β (beta), patrz symbole osnów
γ (gamma), patrz symbole osnów
δ (delta), patrz symbole osnów
ǫ (epsilon), patrz symbole osnów
ζ (dzeta), patrz symbole osnów
η (eta), patrz symbole osnów
θ (theta), patrz symbole osnów
ι (jota), patrz symbole osnów
κ (kappa), patrz symbole osnów
ω (omega), patrz symbole osnów
¬m1, patrz rodzaj niemeskoosobowy
֒
(indeks górny prim, bis, ...), patrz tabela
pochodna
∗, patrz blokowanie regul
∼, patrz forma przyhaslowa skrócona
i
(indeks górny cyfrowy), patrz osnowa
oboczna
(indeks
dolny 0), patrz osnowa niepro0
duktywna, potencjalna
(indeks
dolny różny od 0), patrz osnowa
i
pochodna
-, patrz formant przyhaslowy
•, patrz konkatenacja grafemiczna
·, patrz konkatenacja grafemiczna
7 , patrz konkatenacja literowa
′
bezkasztowość (ang. case-free), 11
bezokolicznik (bzk), 19, 46, 48, 51, 63, 65
bezosobnik (bzs), 20, 47, 64–65
blokowanie regul morfologicznych, 34, 45,
49, 52
bzk, patrz bezokolicznik
bzs, patrz bezosobnik
{ }, patrz nawiasy klamrowe
[ ], patrz nawiasy kwadratowe
≪ ≫ (lapki), 30
charakterystyka hasla, 31, 33, 46, 47, 58
cyfry
arabskie, patrz osoba, 25, 31, 33
rzymskie, 31
czas przyszly prosty, patrz orzekacz
czas teraźniejszy, patrz orzekacz
a (biernik), patrz przypadek
aglutynacyjność, patrz kategoria morfologiczna
alfabet, 10
230
INDEKS
czasowniki, 16
czcionka, 13
d (celownik), patrz przypadek
degradacja rodzaju selektywnego, 59
deprecjatywność, 25
Doroszewski Jan, 22
dziedziczenie wlasności, 44, 49, 50, 57
efekt uboczny
reguly morfologicznej, 41
schematu morfologicznego, 39
egzemplarz (ang. token), 13
ewokacja, 18, 35, 44
f, patrz rodzaj żeński
fleksem, 16
autonomiczny, 25
nieodmienny, 19
predykatywny, 20–21
przymiotnikowy, 20, 25, 142–143
rzeczownikowy, 21
autonomiczny (rz), 28
dyferencjalny (rzd), 29
meskoosobowy
(rzm1), 28, 58–61
֒
meskorzeczowy
(rzm3), 28, 29,
֒
59–60
meskozwierz
ecy
(rzm2), 28, 29,
֒
֒
59–61
uniforemny (rzu), 29
symbol fleksemu, 35
werbalny, 20, 21
forma haslowa, 32, 46, 54, 58
forma przyhaslowa, 48, 51, 59, 142, 143,
176
reprezentacja, 33
pelna, 33
skrócona, 33, 53
formant morfologiczny, 38
prefiksowy, 38
pusty, 38
sufiksowy, 38
formant przyhaslowy, 34, 46, 47, 49, 57,
142, 143, 176, 208
231
reprezentacja, 33
formy oboczne, 18, 38, 42, 44, 49, 50
formy proste, 22
formy skrócone czasu teraźniejszego, patrz
predykator aglutynacyjny
formy supletywne, 16
formy synkretyczne, 21, 24
g (dopelniacz), patrz przypadek
grafemy, 12
Gruszczyński Wlodzimierz, 27, 32, 58, 61,
175
harmoniczność, 11
hasla homonimiczne, 31
haslo, 30, 31
homonimia, 25, 31
i (narzednik),
patrz przypadek
֒
ibr, patrz imieslów bierny
icz, patrz imieslów czynny
idk, patrz imieslów dokonany
imieslów, 23, 24
bierny (ibr), 20, 47, 62, 64–65
czynny (icz), 20, 47–48, 62, 66
dokonany (idk), 21, 62, 63, 66
przeszly, patrz przyslownik
przymiotnikowy, patrz imieslów dokonany
wspólczesny
przymiotnikowy, patrz imieslów
czynny
przyslówkowy, patrz wspólcześnik
uprzedni, patrz uprzednik
impf, patrz aspekt niedokonany
indeks, patrz rubryka indeksowa
dolny, patrz osnowa pochodna
górny cyfrowy, patrz osnowa oboczna
górny prim, bis, ..., patrz tabela pochodna
informacja morfologiczna, 207
haslowa, 31, 62, 176, 213, 228
przyhaslowa, 31, 46
232
pseudohaslowa, 31, 37, 47, 62, 143,
176
jezyk
֒
mówiony, 206
pisany, 206
system, 207
uzus, 207
kasztowość (ang. case), 11
kategoria
morfologiczna, 14
aglutynacyjność, 14, 21, 50, 63, 65
wokaliczność, 14, 21
morfosyntaktyczna, 16
liczba, patrz liczba
osoba, patrz osoba
przypadek, patrz przypadek
rodzaj, patrz rodzaj
syntaktyczna
rodzaj selektywny, 25
Konderski Stefan, 16
konkatenacja, 12, 38
grafemiczna, 12, 59, 62–64, 176
symbole konkatenacji grafemicznej
(·, •), 12
literowa, 12, 62–64
symbol konkatenacji literowej ( 7 ),
12, 176
ksztalt
alfabetyczny, 14, 21, 31, 32, 34, 37
morfologiczny, 21
typograficzny, 13
kwalifikator, patrz ewokacja
l (miejscownik), patrz przypadek
lekcja, 12
leksem, 16
liczba, 20, 21, 24, 25
mnoga (pl), 16, 61
pojedyncza (sg), 16, 61
liczebniki, 23, 24
lista bieżaca
֒
argumentów haslowych, 40, 41
formantów przyhaslowych, 40
schematów aktywizowanych, 40
schematów analitycznych, 40
liternictwo, 11
m, patrz rodzaj meski
֒
m1, patrz rodzaj meskoosobowy
֒
m1:2, patrz rodzaj meskożywotny
֒
m2, patrz rodzaj meskozwierz
ecy
֒
֒
m2:3, patrz rodzaj meski
nieosobowy
֒
m3, patrz rodzaj meskorzeczowy
֒
mianownik (n), 24
N, patrz wokabula rzeczownikowa zwykla
N’, patrz wokabula rzeczownikowa mnoga
n (mianownik), patrz przypadek
n1, patrz rodzaj nijaki zwykly
n2, patrz rodzaj nijaki zbiorowy
napisy, 12
grafemiczne, 12, 34, 62
literowe, 12, 62
puste, 21, 32
nawiasy
klamrowe ({ }), 43
kwadratowe ([ ]), 42, 43
ne, patrz rodzaj nijaki
np, patrz rodzaj nijakoprzymnogi
oboczność, 25, 35
odp, patrz odprzymiotnik
odprzymiotnik (odp), 24, 56, 142–143
ods, patrz odslownik
odslownik (ods), 21, 48, 49, 62–64
okaz (ang. token), 13
orz, patrz orzekacz
orzekacz (orz), 20, 47–48, 51, 62–65
osnowa morfologiczna, 38
alternatywna, 38, 40, 41, 54, 58, 63
grafemiczna, 39, 176
literowa, 39
nieproduktywna, 38, 47, 48, 51, 55,
58, 59, 62, 63, 142, 143, 208
oboczna, 38, 49
pierwotna, 38
INDEKS
pochodna, 38
potencjalna, 40
potencjalnie wymienna, 38, 58, 62,
63, 208, patrz symbole osnów
produktywna, 38, 48, 63, 143, 175
stala, 38
wartość osnowy, 39
wymienna, 38, 58, 59, 143
osoba, 20, 21
druga (sc), 18
pierwsza (pr), 18
trzecia (tr), 18
osobowość, 17
p, patrz rodzaj przymnogi
p1, patrz rodzaj przymnogi zwykly
p2, patrz rodzaj przymnogi osobowy
p3, patrz rodzaj przymnogi opisowy
paradygmat, 14, 16
defektywny, 23, 24, 26, 28, 29, 142
pf, patrz aspekt dokonany
pisownia, 14
pkr, patrz przymiot krótki
pl, patrz liczba mnoga
prw, patrz przymiot najwyższy
ppp, patrz przyslówek przyprzyimkowy
pr, patrz osoba, pierwsza
predykator
aglutynacyjny, 20, 21
teraźniejszy, 20
zwykly, patrz orzekacz
predykatywność, 23
Prolog (jezyk
programowania), 213, 225
֒
prototyp (ang. type), 13, 14
prw, patrz przymiot równy
prz, patrz przyslownik
przymiot
krótki (pkr), 23, 56, 142–143
najwyższy (pnw), 23, 56, 142, 143
równy (prw), 23, 54–55
skladowy (psk), 24, 55, 142, 143
wyższy (pwy), 23, 55–56, 142, 143
przymiotniki, 16
233
przypadek, 24, 25
biernik (a), 17
celownik (d), 16
dopelniacz (g), 16
mianownik (n), 16
miejscownik (l), 17
narzednik
(i), 17
֒
wolacz (v), 17
przyslówek
najwyższy (psn), 24, 56, 142, 143
odprzymiotnikowy, 22
przyprzyimkowy (ppp), 24, 56, 142,
143
równy (psr), 24, 56, 142, 143
wyższy (psw), 24, 56, 142, 143
przyslownik (prz), 20, 21, 47, 50, 63–65
pseudoimieslów, patrz przyslownik
psk, patrz przymiot skladowy
prw, patrz przyslówek najwyższy
prw, patrz przyslówek równy
psw, patrz przyslówek wyższy
pwy, patrz przymiot wyższy
regula morfologiczna, patrz schemat morfologiczny
alternatywna, 41, 208
analityczna, 41, 46, 48, 50, 54, 58, 63,
64, 143, 208
analityczno-syntetyczna, 41, 43, 47,
48, 51, 52, 54, 58, 62, 63, 143,
208
odsylaczowa
rubrykowa, 44, 175
tablicowa, 44, 143
potencjalna, 34, 42, 47, 49, 51, 56, 57,
63, 143, 208
preferencyjna, 39, 42, 176, 208
prosta, 39, 41
syntetyczna, 39, 41, 42, 46, 54, 58,
143
uwiklana, 37, 43, 47, 53, 64, 143
wielokrotna, 42
zlożona, 39, 41, 42, 50, 51, 53, 63
234
zwykla, 37
rodzaj, 20, 21, 24
meski
(m), 18
֒
meski
nieosobowy (m2:3), 18
֒
meskożywotny
(m1:2), 18
֒
meskoosobowy
(m1), 17
֒
meskorzeczowy
(m3), 17
֒
meskozwierz
ecy
(m2), 17
֒
֒
niemeskoosobowy
(¬m1), 18
֒
nijaki (ne), 18
nijaki zbiorowy (n2), 17
nijaki zwykly (n1), 17, 61
nijakoprzymnogi (np), 18
przymnogi (p), 18
przymnogi opisowy (p3), 17
przymnogi osobowy (p2), 17
przymnogi zwykly (p1), 17, 61
selektywny, 33, 37
meski,
26
֒
meskorzeczowy,
26
֒
meskosobowy,
61
֒
meskozwierz
ecy,
26, 61
֒
֒
żeński (f), 17
rozkaźnik (rzk), 20, 47–49, 52, 63–65
rozwiazywanie
skrótów
֒
grafemiczne, 34
literowe, 33
rubryka indeksowa, 44, 175
rubryka pseudohaslowa, 55, 142, 208
rubryka wyrazowa, 208
rz, patrz fleksem rzeczownikowy autonomiczny
rzd, patrz fleksem rzeczownikowy dyferencjalny
rzeczownik, 23
odczasownikowy, 25
odprzymiotnikowy, 22
odslowny, patrz odslownik
rzk, patrz rozkaźnik
rzm1, patrz fleksem rzeczownikowy mesko֒
osobowy
rzm2, patrz fleksem rzeczownikowy mesko֒
zwierzecy
֒
rzm3, patrz fleksem rzeczownikowy mesko֒
rzeczowy
rzu, patrz fleksem rzeczownikowy uniforemny
Saloni Zygmunt, 14, 15, 24–26, 32, 142,
144
sc, patrz osoba, druga
schemat morfologiczny, patrz skutkowanie schematu morfologicznego,
patrz zawodzenie schematu morfologicznego, 38
alternatywny, 38, 41, 64, 143
analityczny, 38, 39, 48, 50, 54, 65,
142, 176, 208, 209
bezformantowy, 39, 40, 48, 52, 56,
142, 208
bezprefiksowy, 39
bezsufiksowy, 39
bezwarunkowy, 39–41
bieżacy,
41
֒
formantowy, 39, 40
grafemowy, 38
literowy, 38
niealternatywny, 38
pelny, 39
preferowany, 42, 58
prefiksowy, 39
skrócony, 39
sufiksowy, 39
syntetyczny, 39, 40, 65, 208
warunkowy, 39
aktywizowany formantem, 40, 42,
58, 143, 176, 208
aktywizowany osnowa,֒ 40, 142, 143,
208
semantyka, 25, 26
sg, patrz liczba pojedyncza
skutkowanie schematu morfologicznego,
39
slownik
ekonomia slownika, 206
elektroniczny, 210
INDEKS
użytkownik slownika, 206
slowo, 10
niewlaściwe, 11
wlaściwe, 11
stopień
najwyższy, 22–24
równy, 22–24
wyższy, 22–24
symbol odmiany, 33, 58
symbole osnów, 62
alfa (α), 65, 143, 176
beta (β), 65, 143, 176
delta (δ), 65, 143, 176
dzeta (ζ), 65, 143, 176
epsilon (ǫ), 65, 143, 176
eta (η), 65
gamma (γ), 65, 143, 176
jota (ι), 65
kappa (κ), 65
omega (ω), 44, 162, 204
theta (θ), 65
Szpakowicz Stanislaw, 17
tabela odmiany, 33
cześć
pseudohaslowa, 37
֒
cześć
wyrazowa, 37
֒
identyfikator, 37
treść, 37
tabela pochodna, 55, 56
tabela pomocnicza, 44, 55, 209
taksonomia morfologiczna, 15
teksty, 9–10
lamanie, 11
segmentacja, 11, 14
TEX (komputerowy system skladania
tekstów), 14, 211
Tokarski Jan, 7, 13–16, 18, 19, 22, 27, 46,
61, 206–209, 216
tr, patrz osoba, trzecia
treść artykulu haslowego, 31, 35–36
tryb rozkazujacy,
patrz rozkaźnik
֒
typ hasla, 32, 46, 58
typ wokabuly, 30, 31, 37
235
uniformizm, 27
upd, patrz uprzednik
uprzednik (upd), 20, 47, 48, 50, 63, 66
V, patrz wokabula czasownikowa
v (wolacz), patrz przypadek
wartość
reguly morfologicznej, 41
schematu morfologicznego, 39
wokabula, 16
czasownikowa (V), 19, 25, 32, 46–54
liczebnikowa, 16
predykatywna, 16
przymiotnikowa, 22
niepelna (A”), 24, 32, 57
pelna (A), 24, 32, 54–58
prosta (A), 32
prosta (A’), 24, 57–58
przyslówkowa, 16
rzeczownikowa, 25
meskoosobowa,
28, 58–61
֒
mnoga (N’), 32
niemeskoosobowa,
29, 59–60
֒
prosta, 28, 59–61
uniforemna, 29
zwykla (N), 32
zaimkowa, 16
wokaliczność, patrz kategoria morfologiczna
wsp, patrz wspólcześnik
wspólcześnik (wsp), 20, 47, 48, 66
wyróżnienia typograficzne, 143, 176
druk wytluszczony, 30, 65, 176
druk wytluszczony pochyly, 65
kapitaliki, 39, 65
pismo pochyle, 39, 65
pismo terminalowe, 12
antykwa, 65
wyróżnik haslowy, 31
wyraz, 11
alfabetyczny, 13, 14
grafemiczny, 13, 14, 21
morfologiczny, 13–15, 21, 25, 31
236
paradygmatyczny, 14
morfosyntaktyczny, 21, 24, 31
paradygmatyczny, 13
skladniowy, patrz wyraz syntaktyczny
syntagmatyczny, 13
syntaktyczny, 15
typograficzny, 13, 14
wzór odmiany, 37, 46
zaimek, 23–25
zawodzenie schematu morfologicznego,
39
żywotność, 17