strategia rozwoju lokalnego gminy hrubieszów w latach 2008 – 2020

Transkrypt

Uchwała Nr XV/86/2008
Rady Gminy Hrubieszów
z dnia 18 marca 2008 roku
w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów
w latach 2008 – 2020
Działając na podstawie:
- art. 18 ust.2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym(tj. Dz. U. z 2001 r.
Nr 142 poz. 1591 z późn. zm.)
Rada Gminy uchwala co następuje:
§ 1.
Uchwala się Strategię Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów w latach 2008 – 2020
w brzmieniu stanowiącym załącznik Nr 1 do niniejszej uchwały.
§ 2.
Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Hrubieszów.
§ 3.
Uchwała wchodzi w Ŝycie z dniem podjęcia.
Przewodniczący
Rady Gminy
(-) Jerzy Fedorczuk
Załącznik Nr 1
do uchwały Nr XV/86/2008
Rady Gminy Hrubieszów
z dnia 18 marca 2008 r.
STRATEGIA ROZWOJU LOKALNEGO
GMINY HRUBIESZÓW
W LATACH 2008 – 2020
Hrubieszów, 2008 r.
STRATEGIA ROZWOJU LOKALNEGO GMINY HRUBIESZÓW
W LATACH 2008-2020
STRATEGIA ROZWOJU LOKALNEGO
GMINY HRUBIESZÓW
W LATACH 2008 – 2020
została opracowana w:
Urzędzie Gminy Hrubieszów
ul. B. Prusa 8
22-500 Hrubieszów
e-mail: [email protected]
tel.: (0-84) 696 26 81
fax: (0-84) 696 27 94
przez:
referenta ds. informacji i promocji
Piotra Tarasiuka
-2-
W LATACH 2008-2020
Spis treści
Wstęp ...........................................................................................................................................- 5 1. Określenie horyzontu czasowego strategii............................................................................- 9 2. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy Hrubieszów.......................................- 10 2.1 Przestrzeń i środowisko..................................................................................................- 10 2.1.1 PołoŜenie Gminy Hrubieszów w województwie i kraju .......................................- 10 2.1.2 Charakterystyka sieci osadniczej............................................................................- 14 2.1.3 Opis zasobów naturalnych......................................................................................- 15 2.1.4 Opis zasobów kulturowych.....................................................................................- 24 2.2.5 Identyfikacja podstawowych problemów..............................................................- 30 2.2 Sfera społeczna ...............................................................................................................- 30 2.2.1 Demografia ..............................................................................................................- 30 2.2.2 Poziom wykształcenia.............................................................................................- 35 2.2.3 Rynek pracy .............................................................................................................- 38 2.2.4 Uczestnictwo w kulturze.........................................................................................- 41 2.2.5 Współpraca międzynarodowa.................................................................................- 41 2.2.6 Identyfikacja podstawowych problemów..............................................................- 42 2.3 Strefa gospodarcza..........................................................................................................- 43 2.3.1 Główni pracodawcy.................................................................................................- 43 2.3.2 Struktura podstawowych branŜ gospodarki...........................................................- 43 2.3.3 Ilość podmiotów gospodarczych i osób zatrudnionych w poszczególnych sektorach
............................................................................................................................................- 44 2.3.4 Rolnictwo .................................................................................................................- 46 2.3.5 Identyfikacja podstawowych problemów..............................................................- 51 2.4 Infrastruktura techniczna................................................................................................- 51 2.4.1 Infrastruktura komunikacyjna i transportowa........................................................- 51 2.4.2 Infrastruktura ochrony środowiska.........................................................................- 56 2.4.3 Infrastruktura energetyczna ....................................................................................- 59 2.4.4 Identyfikacja podstawowych problemów..............................................................- 60 2.5 Infrastruktura społeczna .................................................................................................- 60 2.5.1 Infrastruktura edukacyjna .......................................................................................- 60 2.5.2 Infrastruktura sportowo-rekreacyjna......................................................................- 61 2.5.3 Infrastruktura kultury ..............................................................................................- 64 2.5.4 Infrastruktura ochrony zdrowia i opieki społecznej..............................................- 65 2.5.5 Zasoby mieszkaniowe .............................................................................................- 67 2.5.6 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpoŜarowa.......................................- 69 2.5.8 Identyfikacja podstawowych problemów..............................................................- 71 2.6 Zarządzanie .....................................................................................................................- 71 2.6.1 MoŜliwości budŜetowe gminy................................................................................- 71 2.6.2 Planowanie strategiczne i promocja gminy ...........................................................- 75 2.6.3 Kapitał społeczny ....................................................................................................- 76 2.6.4 Identyfikacja podstawowych problemów..............................................................- 78 2.7 Analiza SWOT................................................................................................................- 78 3. Część planistyczna................................................................................................................- 80 3.1 Misja i wizja strategii: ....................................................................................................- 80 3.2 Cele strategiczne (obszary priorytetowe)......................................................................- 82 3.3 Cele operacyjne oraz proponowane kierunki działań...................................................- 84 3.4 Zadania polegające na poprawie sytuacji na obszarze gminy .....................................- 93 -3-
W LATACH 2008-2020
3.5 Zgodność ze strategicznymi dokumentami...................................................................- 99 3.5.1 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie Gminy
Hrubieszów .......................................................................................................................- 99 3.5.2 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie Powiatu
Hrubieszowskiego.............................................................................................................- 99 3.5.3 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie
Województwa Lubelskiego ............................................................................................- 100 3.5.4 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie RP .....- 102 3.6 System wdraŜania i monitorowania.............................................................................- 105 3.6.1 Zasady monitorowania i wdraŜania Strategii ......................................................- 105 3.6.2 Oczekiwane wskaźniki osiągnięć Strategii Rozwoju Lokalnego .......................- 107 3.7 Źródła finansowania .....................................................................................................- 111 3.8 Opis konsultacji społecznych.......................................................................................- 113 4. Wieloletni plan inwestycyjny.............................................................................................- 114 -
-4-
W LATACH 2008-2020
Wstęp
Rozwój lokalny stanowi istotne znaczenie dla Ŝycia mieszkańców. Przybiera on
szczególnego wyrazu w związku z uświadomieniem istnienia w ramach Unii Europejskiej
państw i regionów bogatych, wysoko rozwiniętych, jak równieŜ o znacznie niŜszym poziomie
rozwoju. Niniejsze opracowanie ma za zadanie stać się instrumentem, dzięki któremu
uświadomione zostaną potrzeby i podjęte zostaną działania, stymulujące wyrównywanie
poziomu Ŝycia mieszkańców i rozwój gospodarczy Gminy Hrubieszów.
W celu znalezienia najkorzystniejszych rozwiązań niezbędna jest rzetelna analiza
stanu aktualnego. Pozwala ona na wskazanie słabych stron, które zostaną uwzględnione w
planowaniu rozwoju gminy.
Jednym z głównych czynników warunkujących rozwój regionalny jest rozwój lokalny,
rozumiany jako działania podejmowane z woli lokalnych aktorów (samorządów, podmiotów
gospodarczych, stowarzyszeń, organizacji pozarządowych) w oparciu o lokalne zasoby
ludzkie oraz warunki naturalne i ekonomiczne. Rozwój lokalny oznacza więc oddolny sposób
generowania dynamiki rozwoju i wykorzystanie całego potencjału rozwojowego w określonej
skali przestrzennej.
Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów w latach 2008-2020 stanowi
dokument pozwalający na stworzenie jednego z podstawowych warunków sprawnego i
efektywnego zarządzania gminą. Jednocześnie przyczynia się do znalezienia odpowiednich
dróg do efektywnego gospodarowania zasobami.
Szansą w rozwoju Gminy Hrubieszów jest pozyskanie zewnętrznych źródeł
finansowania projektów, w tym ze środków pomocowych Unii Europejskiej. Dlatego teŜ, z
uwagi na moŜliwości wynikające z planów ubiegania się o dofinansowanie projektów w
ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013,
opracowana została niniejsza Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów w latach
2008-2020.
-5-
W LATACH 2008-2020
Rysunek 1. Fazy realizacji strategii
DIAGNOZ
OWANIE
OCENA
PROGNOZ
OWANIE
MONIOR
OWANIE
PLANOWA
NIE
DECYZJA
Pierwszym krokiem podejmowanym przy tworzeniu strategii jest diagnoza stanu
istniejącego, która ma za zadanie przygotowanie i ocenę sytuacji Gminy Hrubieszów,
rozpoznanie i ocena stanu istniejącego oraz identyfikacja podstawowych problemów rozwoju,
czyli tych zagadnień, na rozwiązaniu, których skupiać powinny się działania władz gminy.
Diagnoza jest punktem wyjścia do analizy moŜliwych scenariuszy rozwoju gminy. Od
jej prawidłowego sporządzenia zaleŜy trafność opracowanych programów i scenariuszy.
Kolejnym krokiem jest analiza strategiczna. Jedną z najpowszechniej stosowanych jest
analiza SWOT. Analiza SWOT jest efektywną metodą identyfikacji słabych i silnych stron
organizacji oraz badania szans i zagroŜeń jakie stoją przed organizacją.
Oparta jest ona na schemacie klasyfikacji dzielącym wszystkie czynniki mające
wpływ na bieŜącą i przyszłą pozycję organizacji na:
•
zewnętrzne w stosunku do organizacji,
•
wewnętrzne wywierające negatywny wpływ na organizację i mające wpływ
pozytywny.
Ze skrzyŜowania tych dwóch podziałów powstają cztery kategorie czynników:
-6-
W LATACH 2008-2020
•
zewnętrzne pozytywne - szanse. Szanse to zjawiska i tendencje w otoczeniu, które
odpowiednio wykorzystane staną się impulsem rozwoju oraz osłabią zagroŜenia.
•
zewnętrzne negatywne - zagroŜenia. ZagroŜenia to wszystkie czynniki zewnętrzne,
które są postrzegane jako bariery dla rozwoju systemu pomocy społecznej. Istnienie
zagroŜeń ma destrukcyjny wpływ na rozwój organizacji. Jednocześnie nie pozwala na
pełne wykorzystanie szans i mocnych stron.
•
wewnętrzne pozytywne - mocne strony, czyli atuty organizacji. Mocne strony to
walory organizacji, które w pozytywny sposób wyróŜniają ją pośród organizacji
o podobnych charakterze. Mocne strony mogą być wynikiem wielkości organizacji,
zatrudnianego personelu, skuteczności realizowanych zadań itd.
•
wewnętrzne negatywne - słabe strony organizacji. Słabe strony to konsekwencja
ograniczeń zasobów i niedostatecznych kwalifikacji. Mogą one dotyczyć całej
organizacji, jak i jej części. KaŜda organizacja posiada słabe strony. Jednak zbyt duŜa
ich ilość moŜe spowodować, Ŝe organizacja nie wypełnia swoich podstawowych
zadań.
Następnym etapem jest opracowanie misji, celów strategicznych, programów i zadań.
PoniŜej przedstawiono schemat hierarchii tych pojęć i ich wzajemną zaleŜność.
-7-
W LATACH 2008-2020
Rysunek 2. Hierarchiczny układ celów strategii
Misja/wizja
Cele strategiczne
(co chcemy osiągnąć?
gdzie chcemy być?)
Cele operacyjne
(w jaki sposób chcemy to osiągnąć?)
Kierunki działań
(jakie zastosować narzędzia?)
Zadania
(co jest do zrobienia ?)
-8-
W LATACH 2008-2020
1. Określenie horyzontu czasowego strategii
Strategia
Rozwoju
Lokalnego
Gminy
Hrubieszów
jest
dokumentem
długookresowym, określającym generalny kierunek działania gminy oraz przedstawiającym
metody i narzędzia jego wdraŜania. Z uwagi na złoŜoność problemów oraz aspekty finansowe
zakreślono ramy czasowe jej wdraŜania na okres lat 2008-2020.
Jest to dość długi czasookres, ale naleŜy pamiętać, Ŝe istnieje moŜliwość aktualizacji i
dokonywania zmian w Strategii, które determinowane są zmianami uwarunkowań.
Datę początkową wyznacza rok początku kwalifikowalności środków w ramach
programów pomocowych Unii Europejskiej w perspektywie budŜetowej 2007-2013. Przy
czym planuje się, Ŝe Strategia wejdzie w Ŝycie w 2008 r., po jej poprzednim uchwaleniu przez
Radę Gminy Hrubieszów na najbliŜszej sesji i przedstawieniu w Departamencie Strategii i
Rozwoju Regionalnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego.
Za datę końcową przyjęto rok 2020, który jest jednocześnie zgodny z datą graniczną
zawartą w Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020.
-9-
W LATACH 2008-2020
2. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy
Hrubieszów
2.1 Przestrzeń i środowisko
2.1.1 PołoŜenie Gminy Hrubieszów w województwie i kraju
Gmina Hrubieszów została utworzona w styczniu 1973 r. na mocy Uchwały
Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 grudnia 1972 r.
Gmina Hrubieszów jest najdalej na wschód wysuniętym regionem Polski,
graniczącym z Ukrainą. Zgodnie z podziałem administracyjnym kraju połoŜona jest w
południowo-wschodniej części województwa lubelskiego i we wschodniej części powiatu
hrubieszowskiego. Siedziba gminy zlokalizowana jest w mieście Hrubieszów w odległości
ok. 50 km od Zamościa i Chełma oraz w odległości ok. 60 km od Krasnegostawu i
Tomaszowa Lubelskiego.
Rysunek 3. Województwo Lubelskie na tle podziału administracyjnego kraju
Źródło: opracowanie własne 2007 r.
- 10 -
W LATACH 2008-2020
Gmina Hrubieszów zajmuje powierzchnię 259 km2 (25 920 ha). Jej maksymalna
rozciągłość na linii północ – południe wynosi 29,5 km, a na linii wschód – zachód ok. 14 km.
Kształt gminy jest wydłuŜony w kierunki północno-południowym. W centrum ukształtowania
terytorialnego znajdują się tereny podmiejskie miasta Hrubieszowa. Przez południową stronę
gminy przebiega szerokotorowa linia kolejowa łącząca Śląsk z Ukrainą. Na terenie gminy
znajduje się kolejowe przejście Hrubieszów-Izov. Gmina Hrubieszów od południa graniczy z
gminą Mircze, od zachodu z gminami: Werbkowice, Trzeszczany i Uchanie, od północy z
gminą Białopole w powiecie chełmskim, od wschodu w części północnej z gminą Horodło, a
na odcinku 12 kilometrów obszar gminy przylega do granicznej rzeki Bug. Tak więc
południowo-wschodnia część granicy gminy stanowi jednocześnie granicę państwa z Ukrainą.
Rysunek 4. Gmina Hrubieszów na tle województwa lubelskiego i powiatu hrubieszowskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów
Wiejskich Gmin Hrubieszów i Mircze, Hrubieszów, Mircze 2006 r.
- 11 -
W LATACH 2008-2020
Pod względem fizjograficznym (w oparciu o budowę geologiczną, rzeźbę, klimat,
stosunki geobotaniczne) gmina połoŜona jest w obrębie 2 prowincji: NiŜ WschodnioBałtycko-Białoruski, podprowincji Polesie, makroregionie Polesie Wołyńskie, mezoregionie
ObniŜenie Dubienki oraz w prowincji WyŜyny Ukraińskie, podprowincji WyŜyna WołyńskoPodolska, makroregionie WyŜyna Wołyńska i dwóch mezoregionach: Grzęda Horodelska i
Kotlina Hrubieszowska. Ma to odzwierciedlenie w rzeźbie terenu oraz w warunkach
glebowych. Według starszych podziałów Grzęda Horodelska i Kotlina Hrubieszowska
włączane były przewaŜnie do WyŜyny Lubelskiej. Jednak niektórzy doszukiwali się powiązań
z WyŜyną Wołyńską. WyŜyna Wołyńska tworzy szeroki płaskowyŜ okryty glinami, piaskami
i lessami. U podnóŜa krawędzi oddzielającej ją od WyŜyny Podolskiej występują liczne
podmokłości i bagniska. Region ten ma powierzchnię pagórkowatą o wysokości dochodzącej
do 409 m n.p.m., porozcinaną licznymi dolinami rzek (Bug, Styr, Horyń, Słucz) i wąwozami
na garby i grzędy.
Grzęda Horodelska jest pasem płaskich wzniesień kredowych o wysokościach 220230 m n.p.m., rozciągających się na obszarze 190 km2. Charakterystyczne dla tego obszaru są
bezwodne, często nieckowate dolinki o podmokłych dnach, rozcinające płaską wierzchowinę.
Kotlina Hrubieszowska jest terenem o wklęsłej formie, wypreparowanej w strefie
mało odpornych margli kredowych. Charakterystyczne dla niej są lekko faliste równiny o
małych wysokościach względnych i łagodnych zboczach o kilkustopniowym nachyleniu.
Pod względem geobotanicznym teren Gminy Hrubieszów zaklasyfikowany został w
skład działu Wołyńskiego, krainy Zachodniowołyńskiej, dwóch okręgów: Hrubieszowskiego i
podokręgu Hrubieszowskiego oraz okręgu Polesia Wołyńskiego i podokręgu DorohuskoSawińskiego. Według innych podziałów gminę włączono do działu Stepowo-Leśnego i krainy
Wołyń Zachodni. Charakterystyczne dla tej krainy jest ponadprzeciętne występowanie
roślinności gatunków pontyjskich.
Zgodnie z regionalizacją Polski pod względem przyrodniczo-leśnym Gminę
Hrubieszów
włączono
do
Krainy
Mazowiecko-Podlaskiej
i
Dzielnicy
WyŜyny
Wschodniolubelskiej oraz dwóch mezoregionów: WyŜyny Zachodniowołyńskiej i Polesia
Wołyńskiego.
Według podziału zoograficznego obszar ten zakwalifikowano w skład regionu
Środkowoeuropejskiego i okręgu Subpontyjskiego.
Natomiast ze względu na warunki klimatyczne województwa lubelskiego gminę
usytuowano w południowo-wschodnim skraju lubelsko-chełmskiej dzielnicy klimatycznej.
- 12 -
W LATACH 2008-2020
Rysunek 5. Mapa Gminy Hrubieszów
Źródło: Urząd Gminy Hrubieszów
- 13 -
W LATACH 2008-2020
2.1.2 Charakterystyka sieci osadniczej
Gmina Hrubieszów składa się z 36 sołectw (37 miejscowości). Dominujący typ
zabudowy przedstawiono w zamieszczonej poniŜej w Tabeli 1.
Tabela 1. Podstawowe dane dotyczące osadnictwa na terenie Gminy Hrubieszów
Lp.
Nazwa sołectwa
Liczba ludności
1.
Annopol
98
2.
Białoskóry
54
3.
Brodzica
345
4.
Cichobórz
430
5.
Czerniczyn
734
6.
Czortowice
111
7.
Czumów
309
8.
Dąbrowa
179
9.
Dziekanów
563
10.
Gródek
327
11.
Husynne
492
12.
Janki
293
13.
Kobło
315
14.
Kosmów
363
15.
Kozodawy
201
16.
Kułakowice Pierwsze
254
17.
Kułakowice Drugie
80
18.
Kułakowice Trzecie
284
19.
Łotoszyny
123
20.
Masłomęcz
396
21.
Metelin
271
22.
Mieniany
591
23.
Moniatycze
483
24.
Moniatycze Kolonia
158
25.
Moroczyn
314
26.
Nowosiółki
259
27.
Obrowiec
421
28.
Stefankowice
243
29.
Stefankowice Kolonia
282
30.
Szpikołosy
464
31.
Ślipcze
385
32.
Świerszczów
262
33.
Teptiuków
371
34.
Turkołówka
31
35.
Ubrodowice
290
36.
Wolica
264
37.
Wołajowice
207
Źródło: Opracowanie własne na podstawie ewidencji ludności Gminy
31 grudnia 2007 r.)
- 14 -
Typ zabudowy
Zwarty
Zwarty
Kolonijny
Kolonijny
Kolonijny
Zwarty
Zwarty
Kolonijny
Zwarty
Kolonijny
Zwarty
Zwarty
Zwarty
Kolonijny
Zwarto-kolonijny
Kolonijny
Zwarty
Kolonijny
Kolonijny
Kolonijny
Kolonijny
Kolonijny
Kolonijny
Kolonijny
Zwarto-kolonijny
Kolonijny
Zwarto-kolonijny
Kolonijny
Kolonijny
Zwarto-kolonijny
Kolonijny
Zwarty
Zwarty
Zwarty
Kolonijny
Zwarty
Zwarto-kolonijny
Hrubieszów (stan na
W LATACH 2008-2020
Jak wynika z danych tabelarycznych, miejscowości Gminy Hrubieszów, w
przewaŜającej części prezentują kolonijny (rozproszony) typ zabudowy. Układ przestrzenny
gminy ukształtowany został w oparciu o naturalne wartości środowiska przyrodniczego.
Osadnictwo rozwijało się w oparciu o dolinę rzeki Bug oraz wzdłuŜ ciągów
komunikacyjnych, związanych z połączeniem terenu z miastem Hrubieszów. WaŜne pod tym
względem było równieŜ usytuowanie obiektów kulturowych i sakralnych, takich jak dwory,
pałace i kościoły. Zwarte wsie to najczęściej miejscowości sołeckie, które tworzą dość
równomierną sieć osadniczą. Znacznej części z nich towarzyszą mniejsze wsie, kolonie
wiejskie oraz pojedyncze rozproszone zagrody.
MoŜna zauwaŜyć równieŜ, Ŝe większym rozproszeniem osadniczym charakteryzują się
wsie z południowej części gminy.
2.1.3 Opis zasobów naturalnych
Klimat
Teren Gminy Hrubieszów wyróŜnia się znaczną ilością obszarów i obiektów
posiadających wysokie znaczenie ze względu na walory przyrodniczo-krajobrazowe. Obszar
ten leŜy w obrębie dzielnicy klimatycznej lubelsko-chełmskiej. Klimat wykazuje duŜą
zmienność, pozostając w zasięgu ścierania się cech klimatu morskiego i kontynentalnego.
Zmienność ta jest związana z masami powietrza o róŜnych właściwościach. Najczęściej
występują tu masy powietrza polarno-morskiego i polarno-kontynentalnego (90%). Średnia
częstość występowania powietrza arktycznego kształtuje się na poziomie ok. 6%, a
zwrotnikowego na znacznie rzadszym poziomie.
W porównaniu do średniej wojewódzkiej, teren Gminy Hrubieszów, wyróŜnia się
zwiększoną sumą opadów atmosferycznych i najwyŜszymi w regionie wartościami
usłonecznienia. Średnia liczba godzin z odkrytą tarczą słoneczną wynosi tutaj ok. 1680 –
1700 godzin w ciągu roku. Są to wartości naleŜące do najwyŜszych w kraju i znacznie
przekraczają normę usłonecznienia, która np. dla uzdrowisk Europy Środkowo-Wschodniej
wynosi 1500 godzin. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,3° C; średnia
temperatura lipca wynosi 17,8° C; średnia temperatura stycznia wynosi -4,2° C. Sumy roczne
opadów atmosferycznych kształtują się na poziomie ok. 575 mm. Przeciętnie notuje się 40 dni
rocznie z opadami śniegu. Pokrywa śnieŜna utrzymuje się przez okres ok. 75-80 dni w roku.
- 15 -
W LATACH 2008-2020
W pobliŜu Hrubieszowa przebiega jeden z trzech szlaków gradowych i w związku z tym w
ciągu roku występują średnio 4 dni z gradem.
Na obszarze gminy przewaŜają wiatry z kierunków: zachodnich i północnozachodnich (ok. 50% sumy wszystkich wiatrów), a najrzadszymi są wiatry z północy i
północno-wschodnie. PrzewaŜająca prędkość wiatru to ok. 2,1 m/s.
Badania monitoringowe jakości powietrza przeprowadzane są w punkcie pomiarowym
w Hrubieszowie, prowadzonym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w
Lublinie. Na podstawie „Raportu o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2005 r.”
stwierdzono, Ŝe poziom pyłu zawieszonego, dwutlenku siarki i dwutlenku azotu nie został
przekroczony.
Najbardziej niekorzystne dla osadnictwa są topoklimaty występujące w dolinach rzek i
obniŜeniach terenu. Ma to związek z inwersjami termicznymi, częstym występowaniem mgieł
i mrozowisk, słabą wentylacją oraz gromadzeniem się zanieczyszczeń i zalewaniem den dolin
podczas intensywnych opadów i roztopów.
Warunki geograficzno-przyrodnicze
Jednocześnie naleŜy zwrócić uwagę na zróŜnicowanie gminy pod względem
przyrodniczym. DuŜe zróŜnicowanie typów rzeźby związane jest z połoŜeniem gminy na
pograniczu pasa wyŜyn metakarpackich (Grzęda Horodelska i Kotlina Hrubieszowska) oraz
niŜu środkowoeuropejskiego (ObniŜenie Dubienki). Do najciekawszych elementów rzeźby
naleŜy zaliczyć:
•
dolinę Bugu z róŜnorodnymi formami dna doliny,
•
strefę południowej krawędzi Grzędy Horodelskiej,
•
zespół form erozyjno-denudacyjnych Grzędy Horodelskiej,
•
zespół powierzchniowych form krasowych, reprezentujących typ krasu kredy
piszącej (w okolicach m. Masłomęcz).
Analizowany obszar leŜy w obrębie struktury podlasko-lubelskiej, jednostki
stanowiącej część składową zewnętrznej strefy platformy wschodnioeuropejskiej. Najgłębsze
podłoŜe reprezentują tutaj skały metamorficzne i krystaliczne, przefałdowane i potrzaskane w
okresie prekambryjskich cyklów górotwórczych. W młodszym okresie paleozoiku strefa
zewnętrzna platformy
wschodnioeuropejskiej
podlega ruchom
związanym z fazą bretońską orogenezy hercyńskiej.
- 16 -
rozłamowo-bryłowym
W LATACH 2008-2020
Strop utworów kredowych charakteryzuje się urozmaiconą morfologią wynikającą z
przebiegu kopalnej doliny Huczwy. Rzeźba paleogeńska tworzyła się przy udziale wietrznia
chemicznego i denudacji. W tym okresie zarysowały się pierwsze kontury wielkich form
rzeźby: Grzęda Horodelska i Kotlina Hrubieszowska. W pliocenie powstała kopalna pradolina
dolnej Huczwy. Jest ona wypełniona utworami czwartorzędowymi, a do najstarszych naleŜą:
piaski i Ŝwiry eolejstoceńskie i mezoplejstoceńskie. Do najstarszych utworów plejstoceńskich
zalicza się: Ŝółte, brązowe, szare mułki i iły. Z początkiem holocenu rozpoczęło się
formowanie współczesnej sieci dolin rzecznych, które dokonywały się drogą rozcinania
plejstoceńskich den akumulacyjnych.
Wody
Pod względem hydrograficznym Gmina Hrubieszów jest zaliczana do dwóch
regionów: Polesie Lubelskie Południowe oraz WyŜyna Wołyńska i naleŜy do dorzecza rzeki
Bug, rzeki II rzędu, która jednocześnie jest największym prawobrzeŜnym dopływem Wisły.
Bug jest jedną z większych nieuregulowanych rzek w Europie. Północna część gminy naleŜy
natomiast do dorzecza rzeki Ubrodowicy (zwanej teŜ zamiennie Ubrodowianką), stanowiącej
lewobrzeŜny dopływ Bugu. Przez środkową część gminy przepływa Huczwa, rzeka II rzędu,
będąca lewobrzeŜnym dopływem Bugu. Natomiast południową część gminy odwadnia rzeka
Bukowa, stanowiąca lewobrzeŜny dopływ Bugu. Dolina Bugu i Huczwy znajduje się
częściowo w zasięgu zalewów powodziowych.
Na jakość wód w rzekach ma wpływ wiele czynników takich jak: warunki
klimatyczne i hydrologiczne, zdolność samooczyszczania się rzek oraz źródła zanieczyszczeń
zlokalizowane w zlewniach. Znaczący wpływ na zanieczyszczenie wód ma ilość pobieranej
wody i odprowadzanie ścieków bytowo-gospodarczych oraz przemysłowych. Badania jakości
wód na terenie gminy prowadzi Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie.
Zgodnie z „Raportem o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2005 r.”
przygotowanym przez tą instytucję, rzeka Bug na całej długości prowadziła wody klasy IV.
Na ocenę wpływ miały stęŜenia wskaźników tlenowych, biogennych, biologicznych i
bakteriologicznych. Przyczyną występowania wysokich stęŜeń związków biogennych oraz
zawiesiny ogólnej moŜe być rolniczy charakter zlewni, sprzyjający zanieczyszczeniu wód
poprzez spływy z terenów rolnych, jak równieŜ wpływ gospodarstw nie podłączonych do
kanalizacji, stanowiących specyficzne, składające się z wielu punktowych szamb i wylewisk,
- 17 -
W LATACH 2008-2020
źródło zanieczyszczeń o charakterze obszarowym. Ponadto duŜy wpływ na jakość wód mają
zrzuty z Oczyszczalni Ścieków w Hrubieszowie.
Panorama dzikiej rzeki Bug w okolicach m. Ślipcze
Na obszarze Gminy Hrubieszów występują wody podziemne dwóch pięter
wodonośnych: czwartorzędowego i kredowego. UŜytkowy poziom wodonośny tworzą wody
piętra kredowego o duŜej wydajności, eksploatowane przez większość studni kopalnych i
głębinowych. Głębokość występowania pierwszego horyzontu wód podziemnych na tym
obszarze waha się pomiędzy 2 – 5 m w strefie zboczy dolin, a ponad 20 m na wierzchołkach.
Obszar gminy znajduje się w obrębie głównego kredowego zbiornika wód podziemnych
GZWP nr 407 Niecka Lubelska (Chełm – Zamość) w Obszarze Wysokiej Ochrony, który
pełni funkcję polegającą na zachowaniu niezbędnych zasobów wód podziemnych o dobrej
jakości.
Jakość wód podziemnych na terenie gminy monitorowana jest w punktach
pomiarowo-kontrolnych przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie. NajbliŜszym
punktem pomiarowo-kontrolnym jest punkt monitoringu krajowego nr 20 Hrubieszów (nr
otworu 1666). Wody w w/w punkcie odpowiadały IV klasie czystości (wody
niezadowalającej jakości). Wskaźnikiem przekraczającym normę dla wód przeznaczonych do
spoŜycia przez ludzi, było Ŝelazo.
Gleby
Wśród rodzajów gleb występujących na terenie Gminy Hrubieszów przewaŜają
czarnoziemy zdegradowane oraz gleby brunatne właściwe, wytworzone z utworów lessowych
zwykłych i ilastych. Wielokrotnie stwierdza się występowanie lessów zwykłych zalegających
- 18 -
W LATACH 2008-2020
płytko na lessach ilastych. W dolinach rzecznych i zagłębiach bezodpływowych wytworzyły
się mady, gleby torfowe i czarne ziemie. Na niewielkich powierzchniach w północnej i
wschodniej części gminy występują gleby pseudobielicowe, rdzawe i brunatne kwaśne,
wykształcone na piaskach gliniastych luźnych i słabogliniastych oraz pyłach zwykłych.
Tabela 2. Klasy bonitacyjne uŜytków rolnych Gminy Hrubieszów
Klasa bonitacyjna
ha
%
I
635
4,00
II
4133
25,80
IIIa
7183
44,70
Iii
1924
12,00
IVa
1399
8,70
IVb
382
2,40
V
364
2,30
VI
11
0,10
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Hrubieszów
Dominujące na terenie gminy są gleby bardzo dobre i dobre (klasy od I do III), które
stanowią w sumie 95,5% gruntów ornych. Gleby IV – VI klasy bonitacyjnej zajmują
niewielkie powierzchnie gruntów ornych – 4,5%. Wśród gleb uŜytków zielonych dominują
gleby klasy III – IV i stanowią 79,5%.
Surowce mineralne
Na terenie Gminy Hrubieszów występują złoŜa surowców mineralnych posiadających
potencjalne znaczenie dla gospodarki. Wśród surowców energetycznych naleŜy wymienić
złoŜa węgla kamiennego, zaliczane do Zagłębia Lwowsko-Wołyńskiego. Są to jednak
warstwy stosunkowo cienkie (o grubości ok. 0,05 – 1,0 m), zalegające na głębokości ok. 400
– 700 m. Nie wskazana jest eksploatacja tych złóŜ ze względu na ich słabe przebadanie oraz
występowanie wysokiej kalsy gruntów rolnych i moŜliwość zaburzenia równowagi
hydrogeologicznej. Oprócz tego odnotowano złoŜa torfu, które występują najczęściej w
dolinie rzeki Huczwy. Ich łączna powierzchnia wynosi ok. 600 ha. Jednak posiadają niską
miąŜszość (średnia maksymalnie ok. 2,6 m). W południowej części gminy, w rejonie
miejscowości: Mieniany, Dąbrowa i Masłomęcz występują złoŜa margli i kredy piszącej,
które stanowią perspektywiczne znaczenie dla przemysłu cementowego i wapienniczego. W
rejonie Mienian surowce te odsłaniają się na powierzchni. Łączna miąŜszość tych złóŜ wynosi
ok. 400 m. RównieŜ w południowej części gminy występują niewielkie zasoby glin
- 19 -
W LATACH 2008-2020
zwałowych. Natomiast w części północno-zachodniej, na obszarze Strzeleckiego Parku
Krajobrazowego, zanotowano złoŜa piasków wodnolodowcowych, które mogą być
wykorzystywane tylko dla potrzeb drogownictwa. Ich zasoby bilansowe na koniec 1999 r.
oszacowane zostały na ok. 92,06 tys. ton. Ponadto do bogactw naturalnych Gminy
Hrubieszów naleŜy zaliczyć: piaski i mułki rzeczne oraz lessy.
Generalnie występujące złoŜa surowców mineralnych nie są obecnie eksploatowane.
Notuje się natomiast sporadyczną eksploatację rabunkową w postaci płytkich dołów i
wyrobisk (piaski wodnolodowcowe) oraz nieliczne ślady dawnej eksploatacji dla celów
opałowych (torfy w rejonie Teptiukowa) lub dla celów przemysłowych – na potrzeby
ceramiki budowlanej (lessy w rejonie Gródka).
Flora i fauna
Niezwykłym bogactwem występującym na terenie Gminy Hrubieszów są zasoby
fauny i flory. Pod tym względem teren ten wyróŜnia się w porównaniu z sąsiednimi.
Niekorzystne warunki związane z ociepleniem klimatu i zmniejszeniem opadów
doprowadziły do wyparcia niektórych gatunków drzew przez bardziej odporne. Zmiany
klimatyczne doprowadziły do zmniejszenia się powierzchni lasów dębowych. Jednocześnie
większe obszary zajmują: buk, cis, grab, jodła, sosna i świerk. W związku z tym wytworzyły
się niekorzystne warunki bytowe dla ptactwa wodnego, ale równocześnie rozwija się fauna
klimatu kontynentalnego. Pomimo tego stwierdzono tu występowanie ok. 80 zespołów i
zbiorowisk
roślinnych,
które
reprezentują
szerokie
spektrum
antropogenicznego
przekształcenia, od zbliŜonych do naturalnych zbiorowisk leśnych, wodnych i szuwarowych,
poprzez półnaturalne fitocenozy muraw kserotermicznych, łąk i lasów, po segetalne i
ruderalne zbiorowiska z duŜym udziałem antropofitów. Oprócz tego zanotowano 903 gatunki
roślin naczyniowych, wśród których znajduje się 31 gatunków objętych ścisłą ochroną
prawną i 12 gatunków pod ochroną częściową. Teren gminy charakteryzuje się takŜe
występowaniem w lasach niemal jednogatunkowych dębów z bardzo eutroficznym runem
grądowym.
Stanowiska rzadkich i chronionych gatunków koncentrują się wzdłuŜ doliny rzeki Bug
(najwięcej w okolicach Gródka) oraz rozproszone są na obszarach leśnych. Wśród
najcenniejszych gatunków flory krytycznie zagroŜonych w skali województwa i gminy naleŜy
wymienić: dzięgiel litwor nadbrzeŜny, pełnik europejski, szmaciak gałęzisty, traganek duński,
węŜymord stepowy, zerwę kulistą, Ŝmijowiec czerwony, kosaciec syberyjski i kosaciec
- 20 -
W LATACH 2008-2020
bezlistny. Gatunkami zagroŜonymi są: czosnek skalny, groszek błotny, kostrzewa
bruzdkowana, kostrzewa walezyjska, leniec bezpodkwiatkowy, oset zwisły, oŜota zwyczajna,
storczyk kukawka, tobołki przerosłe.
Najcenniejszymi zbiorowiskami na terenie gminy są murawy kserotermiczne,
występujące w rejonie Gródka i Czumowa na stromych i nasłonecznionych stokach doliny
Bugu, na których rozwija się roślinność charakterystyczna dla stepów trawiastych lub
kwietnych stref lasostepu. Występują tu bardzo rzadkie gatunki roślin. Zanotowano jedyne w
Polsce stanowisko szczodrzeńca zmiennego i jedno z trzech w kraju stanowisk Ŝmijowca
czerwonego.
Skarpy w rejonie Gródka i Czumowa – rejon występowania muraw kserotermicznych
W skali regionu na uwagę zasługują takŜe lasy grądowe, które reprezentują
subkontynentalny grąd w odmianie wołyńskiej, dla którego charakterystyczna jest obfitość
storczyków i ciepłolubnych gatunków w runie.
Wreszcie, na terenie Gminy Hrubieszów występuje największe na Zamojszczyźnie
skupisko sosny czarnej.
Gmina Hrubieszów to równieŜ cenne miejsce pod względem występowania rzadkich
gatunków fauny. Wśród ssaków naleŜy wymienić: susła perełkowanego, bobra europejskiego,
wydrę, borowiaczka, smuŜkę oraz wilka. Dolina Bugu jest natomiast waŜnym siedliskiem
lęgowym, a takŜe istotnym szlakiem wędrówek wielu rzadkich gatunków ptaków. Wśród nich
naleŜy wymienić: muchołówkę białoszyją, bociana czarnego, jarząbka, siniaka, dzięcioła
białogrzbietego, dzięcioła zielonosiwego, rycyka krwawodzioba, zimorodka, derkacza,
cyrankę i błotniaki. W małym lasku w miejscowości Cichobórz znajduje się tzw. „Czapliniec”
- 21 -
W LATACH 2008-2020
– największa na Zamojszczyźnie kolonia czapli siwej. Natomiast Lasy Strzeleckie
charakteryzują się jednym z najwyŜszych zagęszczeń w Europie występowania orlika
krzykliwego. Z siedliskami antropogenicznymi związane są inne rzadkie gatunki: Ŝołna oraz
dzięcioł białoszyi. Ogólnie w dolinie Bugu zanotowano występowanie 77 lęgowych i
prawdopodobnie lęgowych gatunków ptaków. 67% z nich są to ptaki środowisk wodnych i
błotnych.
Ochroną prawną objęte są takŜe gatunki ryb (kozy i śliza), a takŜe gadów i płazów.
Czapla siwa w „Czaplińcu” (Cichobórz)
Faunę Gminy Hrubieszów stanowią:
•
232 gatunki bezkręgowców;
•
12 gatunków ryb;
•
9 chronionych gatunków płazów;
•
ponad 160 gatunków ptaków;
•
39 gatunków ssaków (w tym 6 wpisanych do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt
ZagroŜonych Wyginięciem).
Formy ochrony prawnej
Występujące na terenie Gminy Hrubieszów walory przyrodnicze objęte są róŜnymi
formami ochrony prawnej. Północna część gminy (lasy na północ od miejscowości:
Stefankowice, Ubrodowice i Annopol) połoŜona jest na terenie Strzeleckiego Parku
Krajobrazowego, który został utworzony w 1993 r. Łączna powierzchnia parku na terenie
- 22 -
W LATACH 2008-2020
gminy wynosi 3.335 ha. Obszar doliny Bugu wchodzi w skład NadbuŜańskiego Obszaru
Chronionego Krajobrazu, utworzonego w 1997 r. Na terenie gminy obszar ten obejmuje
powierzchnię 4.090 ha. Poza tym w 1997 r., na powierzchni 190,46 ha muraw
kserotermicznych i podmokłych łąk pomiędzy Gródkiem i Czumowem, utworzony został
uŜytek ekologiczny „Błonia NadbuŜańskie”. Ochroną prawną na terenie gminy objęte są
równieŜ 4 pomniki przyrody – drzewa, wobec których obowiązuje zakaz wycinania,
niszczenia oraz wznoszenia obiektów budowlanych w odległości mniejszej niŜ 15 m.
NaleŜy jeszcze zaznaczyć, Ŝe z uwagi na występowanie rzadkich, często zagroŜonych
wyginięciem, gatunków roślin i zwierząt, wschodnia część Gminy Hrubieszów wchodzi w
skład obszarów chronionych Sieci Natura 2000. W ramach tej sieci wyróŜnia się następujące
obszary:
- obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Dolina Środkowego Bugu”
(PLB 060003), wyznaczony rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w
sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Na terenie Gminy Hrubieszów
obejmuje obszar 2159 ha. Celem wyznaczenia w/w obszaru jest ochrona populacji dziko
występujących ptaków oraz utrzymanie ich siedlisk w nie pogorszonym stanie;
- obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Lasy Strzeleckie” (PLB 060007),
wyznaczony rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie
obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Na terenie Gminy Hrubieszów obejmuje
obszar 1961,5 ha. Celem wyznaczenia obszaru jest ochrona populacji dziko występujących
ptaków oraz utrzymanie ich siedlisk w nie pogorszonym stanie.
Planowane jest dalsze rozszerzanie form ochrony. Konkretne propozycje, z tym
związane, znalazły się w przyjętym w 2004 r. Programie Ochrony Środowiska dla Gminy
Hrubieszów. Dokument zakłada docelowo objęcie róŜnymi formami ochrony 23 obiekty.
Status uŜytku ekologicznego „Błonia nadbuŜańskie” miałby zostać podniesiony do rangi
rezerwatu przyrody. Proponuje się utworzenie 7 nowych uŜytków ekologicznych oraz 15
pomników przyrody.
Ponadto na terenie Gminy Hrubieszów występują obszary chronione na podstawie
ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Ochronie takiej podlegają grunty rolne klas
bonitacyjnych od I do IV oraz V-VI klasy gleby pochodzenia organicznego, grunty leśne oraz
torfowiska i oczka wodne, stale lub okresowo podmokłe. Natomiast lasy są takŜe chronione
na podstawie ustawy o lasach. Na terenie gminy chronione obszary leśne stanowią 22,3%
całej ich powierzchni (682,42 ha).
- 23 -
W LATACH 2008-2020
Udokumentowany zbiornik wód śródlądowych – GZWP nr 407 Niecka Lubelska
(Chełm – Zamość) oraz ujęcia wód podziemnych podlegają ochronie na mocy ustawy Prawo
wodne oraz ustawy Prawo geologiczne i górnicze.
2.1.4 Opis zasobów kulturowych
Teren Gminy Hrubieszów jest szczególnie atrakcyjny pod względem kulturowym. Z
połoŜenia geograficznego i walorów przyrodniczych wynika atrakcyjność turystyczna gminy.
Gmina Hrubieszów moŜe pochwalić się bogatą przeszłością. Atrakcyjne połoŜenie
geograficzne sprzyjało osadnictwu na tych ziemiach, jeszcze w okresie neolitu. Natomiast
początków osadnictwa naleŜy poszukiwać w końcowej fazie paleolitu (starsza epoka
kamienia), czyli ok. XI tysiąclecia p.n.e. Okres 5500 – 5200 r. p.n.e. charakteryzował się
funkcjonowaniem na tych ziemiach kultury ceramiki wstęgowej rytej. Zapoczątkowali ją
przybysze zza Karpat, zajmujący się uprawą roli.
Jak juŜ wspomniano, pod względem intensywności osadniczej wyróŜniał się okres
neolitu. Okolice dzisiejszego Hrubieszowa stały się centrum dla „kultury wołyńskiej”
lubelskiej ceramiki malowanej.
Wartościowych odkryć, na temat innej neolitycznej kultury – pucharków lejkowych
(3100 – 2500 r. p.n.e.), dostarczyły wykopaliska archeologiczne, prowadzone w miejscowości
Gródek. Podobne prace wykopaliskowe doprowadziły do odkrycia pozostałości osadnictwa
tzw. grupy masłomęckiej (nazwa pochodzi od miejscowości Masłomęcz), datowanej na III –
IV w. p.n.e. Grupę tę tworzyli Goci, którzy rozwijali tutaj swoją cywilizację, jedną z
najbardziej fascynujących w ówczesnej Europie.
Historia, równieŜ na terenie Gminy Hrubieszów, pozostawiła niewyjaśnione dotąd
tajemnice. Przykładem na to są zagadkowe kurhany w miejscowości Ślipcze. Nieco więcej
informacji moŜna pozyskać na temat pozostałości grodziska w miejscowości Gródek, które w
średniowieczu wchodziło w skład Grodów Czerwieńskich. Gmina Hrubieszów, to wreszcie
teren działalności księdza Stanisława Staszica, który załoŜył tu w 1816 r. Towarzystwo
Rolnicze Hrubieszowskie, jako pierwszą tego typu organizację w Europie.
Natomiast, do dziś istniejące cmentarze przypominają o okresach dwóch wojen
światowych. I wojna światowa pozostawiła po sobie wiele zniszczeń. Oprócz Ŝołnierzy,
zanotowano równieŜ duŜe straty wśród ludności cywilnej. Z powierzchni ziemi zniknęło
wiele budowli, w tym niektóre pałace i dwory. Obecnie okres wojny przypominają
- 24 -
W LATACH 2008-2020
zachowane cmentarze, często w postaci wolnostojących kopców, kryjących ciała poległych
Ŝołnierzy.
Na początku II wojny światowej, pod Husynnem, doszło do największej bitwy na
Zamojszczyźnie pomiędzy Wojskiem Polskim i Armią Czerwoną. Przypomina o tym
cmentarz wojenny Ŝołnierzy polskich zamordowanych wówczas przez sowietów. II wojna
światowa, na terenie Gminy Hrubieszów, to takŜe wielki dramat doświadczony ze strony
okupanta niemieckiego oraz UPA.
Dzięki bogatej historii, wiele obiektów z terenu Gminy Hrubieszów, uznanych za
zabytkowe, znajduje się pod opieką konserwatorską.
XIX-wieczny pałacyk w Czumowie
Drewniana cerkiew greckokatolicka w Szpikołosach – 1801 r.
(obecnie kościół rzymsko-katolicki)
- 25 -
W LATACH 2008-2020
Ruiny dworu w Moroczynie
Średniowieczne grodzisko w Gródku
Jeden z trzech tajemniczych kurhanów w Ślipczu
- 26 -
W LATACH 2008-2020
Rządcówka TRH w Dziekanowie – XIX w.
Tabela 3. Zabytki kultury z terenu Gminy Hrubieszów wpisane do ewidencji zabytków Województwa
Lubelskiego
Lp.
Miejscowość
1
2
1.
Cichobórz
2.
3.
4.
Czumów
5.
6.
7.
8.
Dziekanów
Dziekanów
Gródek
Gródek
9.
10.
Gródek
Husynne
11.
Janki
12.
Kobło
13.
Mieniany
14.
15.
16.
Moniatycze
Dziekanów
Rej. zab.
Obiekt
Czas
powstania
5
3
4
REJEST ZABYTKÓW
Z A/430
Cmentarz wojenny z I wojny Lata 20. XX w.
światowej
A/602
Pałac murowany
2 poł. XIX w.
Pozostałości parku pałacowego
2 poł. XIX w.
A/589
Kaplica grobowa Grotthusów
1851 r.
(cmentarz grzebalny), murowana
A/25
Rządcówka TRH, drewniana
Po 1816 r.
A/587
Kuźnia TRH, murowana
Po 1816 r.
Z Aa/29
Grodzisko na cyplu „Zamczysko”
X-XIII
Z Aa/30
Wielokulturowa
osada
i
cmentarzysko
Z Aa/75
Stanowisko archeologiczne nr 6
Z Aa/43
Kurhan zwany „KsięŜycową
Wczesne
Mogiłą”
średniowiecze
A/88
Kościół
drewniany
(dawna
1875 r.
cerkiew
prawosławna
z
Zawalowa)
Z A/429
Cmentarz wojenny z I wojny Lata 20. XX w.
światowej
A/547
Kaplica grobowa de Magura, 1 poł. XIX w.
murowana,
obecnie
kościół
filialny
A/85
Kościół parafialny, drewniany
1870 r.
Dzwonnica drewniana
Ok. 1870 r.
Cmentarz
przykościelny
z 2 poł. XIX w.
drzewostanem
- 27 -
W LATACH 2008-2020
17.
Moniatycze
Z A/475
Cmentarz parafialny – najstarsza
część, czynny
18.
Moroczyn
A/690
ZESPÓŁ DWORSKI
- dwór murowany
19.
- ruina spichlerza
20.
kapliczka
(przy
alei
21.
dojazdowej) murowana
- pozostałości parku i aleja
22.
dojazdowa
23.
Stefankowice
Z A/239
Kuźnia dworska, murowana
Pozostałości parku dworskiego
24.
25.
Szpikołosy
A/86
Kościół
parafialny
(dawna
cerkiew
grekokatolicka),
drewniana
Dzwonnica drewniana
26.
Cmentarz
przykościelny
z
27.
drzewostanem
28.
Szpikołosy
Z A/427
Cmentarz wojenny z I wojny
światowej
29.
Ślipcze
Z Aa/4
Trzy kopce ziemne
30.
Werbkowice-Hrubieszów
Z A/502
Hrubieszowska Kolej Dojazdowa
(układ, tory, urządzenia)
31.
Wołajowice
Z A/428
Cmentarz wojenny z I wojny
światowej
Źródło: opracowanie na podstawie danych Wojewódzkiego Urzędu Ochrony
w Lublinie Delegatura w Zamościu
XIX w.
XVIII/XIX w.
1 poł. XIX w.
XVIII w.
XVIII/XIX w.
XIX/XX w.
XIX/XX w.
1801 r.
Pocz. XIX w.
Pocz. XIX w.
Lata 20. XX w.
Lata 20. XX w.
Lata 20. XX w.
Zabytków
Tabela 4. Tereny i obiekty wpisane do ewidencji zabytków Gminy Hrubieszów
Annopol:
Brodzica:
Cichobórz:
Czerniczyn:
Czortowice:
Czumów:
Dziekanów:
1) drewniana kapliczka św. Jana Nepomucena z 1918 r.;
1) nieczynny cmentarz prawosławny z XIX w.;
2) 31 stanowisk archeologicznych;
1) czynny cmentarz rzymskokatolicki z kwaterami z I wojny światowej;
2) pozostałości parku dworskiego;
1) kościół parafialny, murowany (dawna cerkiew grekokatolicka z 1870
r.) z cmentarzem przykościelnym z ok. 1910 r.;
2) cmentarz parafialny – czynny z XIX w.;
3) cmentarz prawosławny – nieczynny z XIX w.;
4) drewniany dom mieszkalny;
5) 33 stanowiska archeologiczne;
1) cmentarz prawosławny – nieczynny z XIX w.;
1) kapliczka przydroŜna, murowana z XIX/XX w.;
2) figura przydroŜna, murowana z pocz. XX w.;
3) piwnice i fundamenty – pozostałości dworu murowanego, siedziby
TRH (po 1816 r.);
4) dom prezesa TRH, drewniany z 1923 r.;
5) pozostałości parku dworskiego z pocz. XX w.;
- 28 -
W LATACH 2008-2020
Gródek:
Husynne:
Janki:
Kobło:
Kosmów:
Kozodawy:
Kułakowice:
Łotoszyny:
Masłomęcz:
Metelin:
Mieniany:
Moniatycze:
Moniatycze Kolonia:
Moroczyn:
Nowosiółki:
Obrowiec:
Stefankowice:
Stefankowice Kolonia:
6) cmentarz rzymskokatolicki, czynny, dawniej prawosławny z XIX w.;
7) pomnik Stanisława Staszica z 1922 r.;
1) cmentarz prawosławny, nieczynny z XIX w.;
2) dom drewniany nr 31 z 1892 r.;
3) dom drewniany nr 51 z końca XIX w.;
4) dom drewniany nr 60 sprzed 1920 r.;
1) kapliczka drewniana z pocz. XX w.;
2) pozostałości drzewostanu folwarcznego z XIX w.;
4) cmentarz z I wojny światowej;
2) dom drewniany z ok. 1920 r.;
1) cmentarz prawosławny, dawny grekokatolicki., nieczynny z XIX w.;
2) dom drewn.-szach. nr 6 z ok.1925 r.;
3) dom szach. nr 32 z ok. 1920 r.;
1) krzyŜ Ŝelazny na postumencie;
2) cmentarz unicki, nieczynny z XIX w.;
3) 39 stanowisk archeologicznych
1) murowany budynek dworski, tzw. lamus z końca XIX w.;
2) pozostałości parku dworskiego z 1 poł. XIX w.;
3) młyn elektryczny, drewniany z 1937 r.;
1) domkowa kapliczka św. Józefa, drewniana z XIX w.;
2) przydroŜna figura murowana z 1906 r.;
3) plebania murowana z lat 1914-1918;
4) dawna plebania drewniana z końca XIX w., obecnie dom
mieszkalny;
5) dawny budynek Urzędu Gminy, potem szkoły, drewniany z 1925 r.;
6) szkoła drewniana, nie uŜytkowana z końca XIX w.;
7) młyn elektryczny, drewniany z 1931 r.;
1) kapliczka drewniana z końca XIX w.;
1) cmentarz prawosławny nieczynny z XIX w.;
- 29 -
W LATACH 2008-2020
Szpikołosy:
1) murowana kaplica cmentarna z 1906 r.;
2) szkoła fundacji „Staszicowskiej”, murowana z 1865 r., obecnie
mieszkania;
3) cmentarz parafialny, czynny z XIX w.;
Ślipcze:
2) zagroda drewniana (dom, obora, stodoła) z pocz. XX w.;
Świerszczów:
Ubrodowice:
1) szkoła drewniana (przeniesiona z Teptiukowa) z 1914 r.;
Wolica:
1) kapliczka drewniana z XIX w.;
2) pozostałości parku dworskiego;
Wołajowice:
1) 37 stanowisk archeologicznych.
Źródło: ewidencja zabytków Gminy Hrubieszów
2.2.5 Identyfikacja podstawowych problemów
• Rozproszona sieć osadnicza i duŜa rozciągłość
terytorialna gminy
• Brak infrastruktury obsługi ruchu granicznego
• Lej depresyjny w Wolicy
• Brak kopalin budowlanych i surowców mineralnych
mineralnych
• Sezonowość ruchu turystycznego
2.2 Sfera społeczna
2.2.1 Demografia
W 2006 r. na terenie Gminy Hrubieszów mieszkało 11.308 stałych mieszkańców.
Stanowi to 0,5% ludności województwa i 16,2% ludności powiatu hrubieszowskiego. Gęstość
zaludnienia gminy wynosi 44 osoby na km2, co w przypadku średniej dla powiatu
hrubieszowskiego – 55 osób na km2 i średniej w przypadku województwa lubelskiego – 87
- 30 -
W LATACH 2008-2020
osób/km2 oraz średniej 122 osoby/km2 na obszarze Polski, plasuje Gminę Hrubieszów wśród
najsłabiej zaludnionych obszarów nie tylko Lubelszczyzny, ale i kraju.
Do największych miejscowości, pod względem liczby ludności w Gminie naleŜą:
Czerniczyn
(758
mieszkańców),
Mieniany
(594
mieszkańców),
Dziekanów
(567
mieszkańców), Husynne (497mieszkańców).
Tabela 5. Liczba ludności w poszczególnych miejscowości Gminy Hrubieszów w latach 2000-2006
Lp. Nazwa
miejscowości
1
Czerniczyn
2
Dąbrowa
3
Masłomęcz
4
Mieniany
5
Metelin
6
Kozodawy
7
Łotoszyny
8
Dziekanów
9
Świerszczów
10 Teptiuków
11 Obrowiec
12 Czumów
13 Gródek
14 Ślipcze
15 Brodzica
16 Wolica
17 Kułakowice
Drugie
18 Kułakowice
Trzecie
19 Annopol
20 Czortowice
21 Janki
22 Kułakowice
Pierwsze
23 Moniatycze
24 Moniatycze
Kolonia
25 Nowosiółki
26 Stefankowice
27 StefankowiceKolonia
28 Ubrodowice
29 Turkołówka
30 Wołajowice
31 Białoskóry
2000
778
196
411
536
264
371
----587
261
356
457
304
335
360
405
270
80
Liczba mieszkańców w poszczególnych latach
2001
2002
2003
2004
2005
798
797
785
776
777
186
188
183
181
184
406
404
401
392
391
629
622
614
607
616
253
260
269
265
270
352
213
219
206
202
----123
121
120
121
582
578
579
567
562
251
257
253
253
256
376
369
370
368
377
441
438
439
436
429
302
304
303
303
305
338
332
33
334
335
340
393
389
379
380
356
353
338
339
344
269
255
250
258
256
75
73
76
74
77
2006
758
182
394
594
268
203
123
567
252
372
420
306
329
383
341
267
78
301
310
305
300
300
294
296
103
115
313
235
105
115
305
236
101
109
301
242
93
109
301
246
95
114
304
254
101
110
301
249
101
113
299
248
474
164
481
170
473
171
458
177
467
174
471
173
473
166
293
269
303
284
274
300
285
255
289
276
269
290
268
260
291
268
254
279
265
245
282
322
37
227
77
323
39
231
75
324
36
224
75
321
35
224
61
317
35
219
58
306
35
217
59
294
34
210
59
- 31 -
W LATACH 2008-2020
32
33
34
35
36
37
Kobło
Moroczyn
Szpikołosy
Cichobórz
Kosmów
Husynne
Razem
325
347
484
451
355
541
329
342
466
448
358
530
328
346
469
448
351
527
323
340
466
435
350
514
336
336
463
423
354
507
331
331
457
430
360
507
326
323
453
431
356
497
11838
11735
11618 11510 11433 11415
11308
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy
Zdecydowana większość miejscowości, bo aŜ 28, w analizowanym okresie,
zanotowała spadek liczby ludności. Wzrost liczby ludności w latach 2000 – 2006 wystąpił
jedynie w 9 miejscowościach: Mieniany (o 58 osób), Metelin (o 4 osoby), Teptiuków (o 18
osób), Ślipcze (o 23 osoby), Kułakowice Pierwsze (o 13 osób), Moniatycze Kolonia (o 2
osoby), Czumów (o 2 osoby), Kobło (o 1 osobę) i Kosmów (o 1 osobę).
Wykres 1. Liczba ludności Gminy Hrubieszów w latach 2000 – 2006
2006
5668
5640
2005
5711
5704
2004
5742
5691
2003
5771
5739
2002
5889
5729
2001
5907
5828
2000
6012
5826
0
2000
4000
6000
MęŜczyźni
8000
10000
12000
14000
Kobiety
Źródło: opracowanie własne na podstawie ewidencji ludności Urzędu Gminy Hrubieszów
NaleŜy teŜ zwrócić uwagę na stałe zmniejszanie się liczby ludności na terenie gminy.
Powodem tego są: migracje oraz ujemny przyrost naturalny.
Z podanej liczby mieszkańców 5.668 (50,1%) stanowią męŜczyźni, a 5.640 (49,9%)
kobiety. Wskaźnik feminizacji wynosi 99, co oznacza, Ŝe na 100 męŜczyzn przypada 99
kobiet.
- 32 -
W LATACH 2008-2020
Tabela 6. Liczba ludności Gminy Hrubieszów według płci w latach 2000 – 2006
Wyszczególnienie
2000
11838
6012
50,79
5826
49,21
46
2001
11735
5907
50,34
5828
49,66
45
Stałe miejsce zamieszkania
Stan na 31 grudnia
Ogółem
2002
2003
2004
11618 11510 11433
5889
5771
5742
50,69
50,14
50,22
5729
5739
5691
49,31
49,86
49,78
45
44
44
2005
11415
5711
50,03
5704
49,97
44
2006
11308
5668
50,12
5640
49,88
44
Ogółem
MęŜczyźni
%
Kobiety
%
Gęstość zaludnienia na
km2
Dynamika liczby ludności
-0,87
-1,00
-0,93
-0,67
-0,16
-0,94
Przyrost naturalny
-34
-8
-33
-27
-15
-3
-40
Źródło: opracowanie własne na podstawie ewidencji ludności Urzędu Gminy Hrubieszów
Analiza powyŜszych danych wykazuje względną równowagę ogólnej liczby kobiet i
męŜczyzn. Jednocześnie jednak nie wiąŜe się to z duŜą asymetrią struktury wiekowej
wyraŜającej się w znacznej przewadze liczby męŜczyzn w wieku do 30 lat i przewadze kobiet
w wieku powyŜej 60 lat. Dysproporcje te wynikają z duŜego odpływu kobiet w wieku do 30
lat i z efektów zjawiska jakim jest nadumieralność męŜczyzn w starszych grupach
wiekowych. Jest to zjawisko charakterystyczne dla gmin wiejskich, gdyŜ kobiety częściej
migrują do miast, gdzie wskaźnik feminizacji jest duŜo wyŜszy.
Tabela 7. Liczba ludności Gminy Hrubieszów według kategorii wiekowych w 2006 r.
wyszczególnienie
ogółem
Ludność w wieku:
przedprodukcyjnym
produkcyjnym
męŜczyźni
województwo
powiat
gmina
2.179.098
69.997
11.308
233.884
7.365
1.490
kobiety
222.804
7.037
1.410
męŜczyźni
701.643 651.264
21.997 19.355
3.305
2.940
struktura
województwo
100%
11%
10%
32%
powiat
100%
11%
11%
32%
gmina
100%
13%
13%
29%
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl
- 33 -
kobiety
30%
28%
26%
poprodukcyjnym
męŜczyźni
kobiety
118.245
4.204
873
244.926
8.440
1.290
6%
6%
8%
11%
12%
11%
W LATACH 2008-2020
Wykres 2. Struktura poszczególnych grup wiekowych w Gminie Hrubieszów
Kobiety
811
239 211
70
iw
ię
ce
j
243 226
343
297
60
-6
4
50
-5
4
335
382
447
346
317
312
360
40
-4
4
295
341
356
30
-3
4
412
438
382
350
406
392
4
20
-2
438
355
309
356
4
277
4
0-
10
--1
299
457
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
MęŜczyźni
Dane zawarte powyŜej wskazują na znaczne zróŜnicowanie w strukturze wiekowej
mieszkańców gminy w porównaniu z powiatem i województwem. Świadczą o tym wskaźniki
udziału poszczególnych grup wiekowych w ogóle mieszkańców. Przede wszystkim naleŜy
zwrócić uwagę na znacznie mniejszy udział (-7 punktów procentowych) ludności w wieku
produkcyjnym w porównaniu do województwa. Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym
(do 17 lat) jest większy niŜ udziały dla województwa i powiatu. Świadczy to o potencjale
rozwojowym gminy. Natomiast nieznacznie większy niŜ w województwie i powiecie udział
grupy poprodukcyjnej wskazuje na zagroŜenia, związane ze starzeniem się społeczeństwa
gminy.
Tabela 8. Zestawienie liczby urodzeń i zgonów
Rok
Gmina Hrubieszów
Powiat hrubieszowski
urodzenia
zgony
urodzenia
zgony
2000
118
152
773
825
2001
143
151
781
833
2002
120
153
654
850
2003
109
136
637
837
2004
125
140
668
788
2005
133
136
667
794
2006
107
147
640
784
- 34 -
Województwo lubelskie
urodzenia
zgony
23.111
23.228
22.461
22.840
20.826
22.730
21.261
22.807
20.794
22.797
21.346
23.182
21.496
22.678
W LATACH 2008-2020
Analizując powyŜsze dane moŜna zauwaŜyć przewagę zgonów nad urodzeniami na
terenie Gminy Hrubieszów. W 2000 r. wynosiła ona 34, w 2001 r. – 108, w 2002 r. – 33, w
2003 r. – 27, w 2004 r. – 15, w 2005 r. – 3, a w 2006 r. – 40. Podobne tendencje występują
zarówno na terenie powiatu, jak i całego województwa.
Tabela 9. Migracje w ruchu wewnętrznym ludności na terenie Gminy Hrubieszów
2000
2001
2002
2003
Zameldowania,
94
103
91
123
w tym:
kobiety
53
50
46
74
męŜczyźni
41
53
45
49
Wymeldowania,
201
141
175
139
w tym:
kobiety
105
64
100
86
męŜczyźni
96
77
75
53
Saldo migracji
-107
-38
-84
-16
2004
120
2005
134
2006
111
66
54
166
74
60
175
53
58
184
93
73
88
87
103
81
-73
-46
-41
Saldo migracji w poszczególnych latach badanego okresu jest ujemne. Wskazuje to na
ciągły znaczny odpływ ludności z terenu Gminy Hrubieszów. Znacznie częściej teren gminy
opuszczały kobiety niŜ męŜczyźni. Przy czym wykazane dane liczbowe dotyczą jedynie
migracji na pobyt stały w ruchu wewnętrznym. Z powodu braku danych nie ma moŜliwości
przedstawienia adekwatnych danych dotyczących migracji zagranicznych, które wydają się
równieŜ znaczącym problemem. PrzewaŜnie jednak są to migracje czasowe w celach
zarobkowych.
2.2.2 Poziom wykształcenia
Poziom i struktura wykształcenia mieszkańców gminy w bardzo istotny sposób
wpływają na konkurencyjność lokalnej gospodarki oraz moŜliwości adaptacji do nowych
warunków. W okresie transformacji obserwujemy dynamiczny wzrost liczby osób
podnoszących swoje kwalifikacje. Niestety sytuacja pod tym względem na obszarach
wiejskich jest bardzo zła. Liczba ludności wiejskiej z wyŜszym wykształceniem jest prawie
czterokrotnie mniejsza niŜ ludności miejskiej. Obszary wiejskie w Polsce generalnie
charakteryzują się bardzo niskim współczynnikiem scholaryzacji
w następujących wskaźnikach:
- 35 -
co przejawia się
W LATACH 2008-2020
•
Zaledwie 2% studentów w Polsce to mieszkańcy wsi i miasteczek do 20 tys.
mieszkańców.
•
Wśród dorosłych Polaków dokształca się ogółem 14 %, natomiast na wsi
jedynie 1% ludności.
Niski poziom wykształcenia wynika z dwóch obiektywnych przyczyn, na które
społeczność lokalna ma niewielki wpływ. Są to:
•
Zjawisko powszechnie zwane „drenaŜem mózgów” czyli odpływem ludności
z wyŜszym wykształceniem w tym przypadku do duŜych ośrodków miejskich.
•
Niewielkie zainteresowanie ludności wiejskiej w podnoszeniu swoich
kwalifikacji zawodowych.
W Gminie Hrubieszów strukturę wykształcenia społeczeństwa przedstawia poniŜszy
wykres.
Wykres 3. Struktura wykształcenia mieszkańców Gminy Hrubieszów w wieku 13 lat i więcej
wyŜsze
5,5%
3,5% 1,5%
policealne
22,0%
średnie
zasadnicze zawodowe
45,5%
podstawowe ukończone
22,0%
podstawowe
nieukończone i bez
wykształcenia
Poziom wykształcenia w Gminie Hrubieszów jest niŜszy niŜ w porównaniu z
powiatem hrubieszowskim i Województwem Lubelskim oraz średnią krajową.
- 36 -
W LATACH 2008-2020
Tabela 10. Poziom wykształcenia mieszkańców w wieku 13 lat i więcej
Gmina
Hrubieszów
osoby
%
321
3,5
152
1,5
2.012 22,0
2.019 22,0
Powiat
hrubieszowski
osoby
%
3.091
5,0
1.831
3,0
16.280 27,5
10.857 18,0
Województwo
Lubelskie
osoby
%
173.237
9,5
64.597
3,5
509.404 28,0
373.792 20,0
osoby
3.203.566
1.023.894
9.184.496
7.539.786
%
10,0
3,0
29,0
24,0
33,5
9.651.858
30,5
5,5
1.180.058
3,5
100
31.783.658
100
Wykształcenie
WyŜsze
Policealne
Średnie
Zasadnicze
zawodowe
Podstawowe
4.171 45,5
24.052 40,5
618.242
ukończone
Podstawowe
499
5,5
3.391
6,0
98.683
nieukończone i
bez
wykształcenia
RAZEM:
9.174 100
59.502
100
1.837.955
Polska
Wykres 4. Ludność Gminy Hrubieszów w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia i grup
wiekowych
Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia i grup wieku
podstawowe nieukończone i bez
wykształcenia
100%
80%
podstawowe ukończone
60%
zasadnicze zawodowe
40%
średnie
20%
policealne
0%
19 lat i
mniej
20-29
30-39
40-49
50-59
60-64
65 lat i
więcej
wyŜsze
Z powyŜszych wykresów moŜna zauwaŜyć, Ŝe;
• Wzrasta liczba osób z wyŜszym wykształceniem w młodszych przedziałach wiekowych,
• Zdecydowanie najwięcej osób z wykształceniem podstawowym znajduje się
w najmłodszym przedziale wiekowym tj. 13-19 lat, co powoduje zaniŜenie średniego
poziomy wykształcenia.
- 37 -
W LATACH 2008-2020
2.2.3 Rynek pracy
Zatrudnienie
Dla największej liczby rodzin, z terenu Gminy Hrubieszów, głównym źródłem
utrzymania są emerytury i renty wypłacane z budŜetu państwa. Dla drugiej pod względem
liczebności grupy gospodarstw domowych głównym źródłem utrzymania jest praca na
rachunek własny w rolnictwie. Grupę trzecią stanowią rodziny utrzymujące się z pracy
najemnej, przy czym dla większości rodzin w tej grupie głównym źródłem utrzymania była
praca w sferze budŜetowej: oświacie, administracji, słuŜbie zdrowia, leśnictwie itp.
Najbardziej charakterystyczną cechą Gminy Hrubieszów (jeśli chodzi o strukturę
pracodawców) jest fakt świadczący o tym, Ŝe mimo głównego źródła dochodów, jakim było
rolnictwo, znaczna większość grup rodzin czerpie dochody z emerytur i rent wypłacanych
przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.
Tabela 11. Pracujący według rodzajów działalności
Ogółem
w tym
Rolnictwo Przemysł Usługi
Usługi
kobiety
rynkowe nierynkowe
202
69
63
59
171
Gmina
362
Hrubieszów
%
100
55,80
19,06
17,40
Powiat
21.308
9.950
14.061
2.100
hrubieszowski
%
100
46,70
65,99
9,85
Województwo
625.801
301.446
277.933
109.592
lubelskie
%
100
48,17
44,41
17,51
16,30
1.770
47,24
3.377
8,31
106.197
15,85
132.079
16,97
21,11
Zgodnie z przeprowadzonymi w 2002 r. przez Urząd Statystyczny w Lublinie,
badaniami w zakresie aktywności ekonomicznej mieszkańców powyŜej 14 roku Ŝycia,
wyróŜniono trzy grupy ludności:
Pracujący – za osobę pracującą uznane zostały osoby, które w okresie badania
przepracowały przynajmniej 1 godzinę.
Bezrobotni – do tej kategorii przyporządkowano osoby niepracujące w okresie badania,
poszukujące pracy i gotowe do jej podjęcia w kaŜdej chwili.
- 38 -
W LATACH 2008-2020
Bierni zawodowo – to osoby niepracujące i nie poszukujące pracy lub poszukujące pracy,
ale nie będące gotowe do jej podjęcia w badanym okresie.
Tabela 12. Aktywność ekonomiczna w Gminie Hrubieszów
Podstawowe
ukończone,
nieukończone i
bez
wykształcenia
4338
WYKSZTAŁCENIE
Zasadnicze
Średnie
zawodowe
2019
Liczba osób
% Aktywnych
33,5
74,5
zawodowo, w
tym:
29,2
59,6
% pracujących
4,3
14,9
% bezrobotnych
66,0
23,2
% biernych
zawodowo
29,4
60,9
Wskaźnik
zatrudnienia w %
WyŜsze
2164
321
76
82,5
62,8
13,2
21,8
76,3
6,2
12,8
64,3
80,1
Bezrobocie
Zarówno Gmina Hrubieszów, jak teŜ powiat hrubieszowski i całe województwo
lubelskie jest obszarem o wysokim bezrobociu. Bezrobocie rejestrowane na terenie Gminy
Hrubieszów przedstawiono w poniŜszej tabeli:
Tabela 13. Bezrobotni zarejestrowani według płci (stan na 31.12.2006 r.)
Wyszczególnienie
Gmina Hrubieszów
Powiat
hrubieszowski
Ogółem
841
5.492
MęŜczyźni
434
2.830
Kobiety
407
2.662
Województwo
lubelskie
141.763
68.439
73.324
Charakterystyczne jest (takŜe dla powiatu) większe bezrobocie wśród męŜczyzn
(52%), niŜ wśród kobiet (48%). Liczba mieszkańców gminy zarejestrowanych jako
bezrobotne, według stanu na dzień 31 grudnia 2006 r., stanowiła 13% osób w wieku
produkcyjnym. Na podobnym poziomie przedstawia się stan bezrobocia rejestrowanego na
terenie powiatu hrubieszowskiego. Natomiast dla całego województwa jest nieznacznie
mniejszy i wynosi 10,5%. Aktualnie struktura bezrobocia wskazuje na zmniejszanie się tego
- 39 -
W LATACH 2008-2020
problemu, gdyŜ w porównaniu z wrześniem 2003 r. stopa bezrobocia wynosiła 20%. Wynika
to z większej mobilności ludności i jej migracji na inne rynki pracy, w tym zagraniczne.
Trudniejszym do rozpoznania jest bezrobocie ukryte, które nigdzie nie jest
ewidencjonowane. W znacznej mierze dotyczy ono indywidualnych gospodarstw rolnych
połoŜonych na terenie gminy i moŜna przypuszczać, Ŝe ma znaczące rozmiary.
Zjawisko bezrobocia w Gminie Hrubieszów jest skutkiem dysproporcji między
zasobem siły roboczej a przyrostem nowych miejsc pracy. Dysproporcja ta wynika głównie z
koniunktury
gospodarczej.
Aktualnie
bezrobocie
strukturalne
wynika
równieŜ
z
niedostosowania poziomu i struktury kształcenia do rzeczywistych potrzeb lokalnego rynku
pracy, które skazują zdecydowaną większość absolwentów na bezczynność zawodową.
Tabela 14. Struktura bezrobocia w Gminie Hrubieszów w IV kwartale 2006 r.
Typ bezrobotnych
Liczba bezrobotnych
Bezrobotni ogółem
841
Bezrobotne kobiety
407
Uprawnieni do zasiłku ogółem
48
Uprawnione do zasiłku kobity
12
Bezrobotni zwolnieni z winy zakładu pracy
13
Osoby powyŜej 50 roku Ŝycia
73
Osoby do 25 roku Ŝycia
234
Osoby, które ukończyły szkołę wyŜszą do 27
6
roku Ŝycia
StaŜ bezrobocia do 1 miesiąca
63
StaŜ bezrobocia 1-3 miesiące
145
StaŜ bezrobocia 3-6 miesięcy
94
StaŜ bezrobocia 6-12 miesięcy
106
StaŜ bezrobocia 12-24 miesiące
111
StaŜ bezrobocia powyŜej 24 miesięcy
322
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu
w Hrubieszowie
Pracy
PowaŜnym zagroŜeniem jest bezrobocie długotrwałe, trwające powyŜej 24 miesięcy,
charakteryzujące się moŜliwością wyeliminowania osób bezrobotnych z rynku pracy, co w
konsekwencji moŜe prowadzić do patologii społecznych. NaleŜy jednocześnie zwrócić uwagę
na to, Ŝe na lokalnym rynku pracy utrzymuje się tendencja przejawiająca się tym, iŜ
pracodawcy poszukują i zatrudniają najchętniej osoby ze znacznym doświadczeniem
zawodowym. Osoby bez staŜu lub z minimalnym staŜem są najbardziej zagroŜone utratą
pracy lub mają problemy z jej znalezieniem. Doświadczenie zawodowe zmniejsza ryzyko
utraty pracy.
- 40 -
W LATACH 2008-2020
2.2.4 Uczestnictwo w kulturze
Aktywność mieszkańców Gminy Hrubieszów moŜna ocenić jako bardzo wysoką.
Przejawia się to m.in. w masowym udziale w róŜnego rodzaju imprezach kulturalnych,
zarówno na terenie gminy, jak teŜ poza jej granicami. Cyklicznie na terenie Gminy
Hrubieszów organizowane są:
-
Dni Staszicowskie w Dziekanowie;
-
Biesiada Archeologiczna w Masłomęczu;
-
liczne konkursy recytatorskie i plastyczne dla dzieci i młodzieŜy z terenu gminy
Hrubieszów;
-
Konkurs Wiedzy Archeologicznej "Goci w Kotlinie Hrubieszowskiej" organizowany na
szczeblu gminy jak i powiatu;
-
powiatowy przegląd kolęd i pastorałek;
-
festyn "Zielone Pogranicze" we współpracy z Placówkami StraŜy Granicznej;
-
DoŜynki Gminno-Parafialne;
-
akcje "Lato" mająca na celu organizację wypoczynku letniego dla dzieci;
-
międzynarodowy spływ kajakowy "Bug ..." we współpracy ze Starostwem Powiatowym
w Hrubieszowie;
-
imprezy okolicznościowe typu: "Dzień Matki", "Dzień Babci i Dziadka", „Dzień
Seniora”, Gminne Święto Kobiet, dzień miejscowości;
-
"Dzień SłuŜby Zdrowia", "Dzień Dziecka", itp.
Gmina Hrubieszów wydaje od drugiej połowy 1998 r. takŜe własną bezpłatną gazetę
pn. „Jedność”. Jej nakład liczy obecnie 1350 egzemplarzy.
2.2.5 Współpraca międzynarodowa
Prowadzona przez Gminę Hrubieszów współpraca międzynarodowa, sprowadza się
przede wszystkim do kontaktów nawiązanych przez Urząd Gminy Hrubieszów z
samorządami na Ukrainie. Jednak dzięki tym kontaktom współpraca rozszerza się równieŜ na
inne podmioty. Od początku lat dziewięćdziesiątych Gmina Hrubieszów współpracuje z
miastem Włodzimierz Wołyński, z którym posiada umowę o gospodarczym i socjalnym
rozwoju współpracy. Poza tym w ostatnich latach zawarto szereg deklaracji współpracy w
- 41 -
W LATACH 2008-2020
celu realizacji konkretnych projektów współfinansowanych ze środków pomocowych Unii
Europejskiej. Współpraca prowadzona jest równieŜ z innymi samorządami Rejonu
Włodzimierz Wołyński i Rejonu Sokal na Ukrainie.
W 2006 r. doszło do zawarcia Porozumienia o współpracy między Szkołą
Podstawową im. Jana Pawła II w Mienianach (Rzeczpospolita Polska) a Zespołem NaukowoWychowawczym „Szkoła Podstawowa Klas I-III-Liceum” w m. Zimne Rejonu Włodzimierz
Wołyński Wołyńskiego Obwodu (Ukraina).
W 2007 r. nawiązano kontakty z miasteczkiem Czornomorskie Obwodu Odeskiego, z
którym planowane jest podpisanie umowy o współpracy. Jesienią tego roku, dzięki udziałowi
Zespołu Szkół Publicznych w Moniatyczach w programie Wymiany Szkolnych Klubów
Europejskich z Polski i Ukrainy, nawiązane zostały kontakty z miastem Krzywy Róg na
Ukrainie.
Współpraca Gminy Hrubieszów z partnerami ukraińskimi sprowadza się m.in. do:
- Wymiany doświadczeń w funkcjonowaniu administracji publicznej;
- Wymiany doświadczeń w dziedzinie korzystania z funduszy europejskich, krajowych i
międzynarodowych;
- Współpracy gospodarczej;
- Ochrony środowiska;
- Gospodarki komunalnej;
- Edukacji, nauki, wymiany młodzieŜy;
- Kultury;
- Sportu, turystyki.
• Niska gęstość zaludnienia
• Ujemny przyrost naturalny
• Niski poziom ludności w wieku produkcyjnym i
wysoki wskaźnik ludności w wieku nieprodukcyjnym
• Starzenie się społeczeństwa
• Ujemne saldo migracji
• Niski współczynnik scholaryzacji
• Niska konkurencyjność mieszkańców na rynku pracy
ze względu na niedostateczny poziom wykształcenia
• Niska aktywność ekonomiczna mieszkańców
- 42 -
W LATACH 2008-2020
• Wysoki procent ludności, dla których głównym
źródłem utrzymania są renty i emerytury
• Niekorzystna sektorowa struktura zatrudnienia
• Brak stymulatorów do rozwoju rynku pracy
związanego z rozwojem turystyki, drobnymi usługami,
handlem, hotelarstwem itd.
• Wysokie bezrobocie
• Wysokie wskaźniki jawnego i ukrytego bezrobocia
• Brak odpowiedniego programu, który uczyłby
młodych ludzi przedsiębiorczości i wykazywania się
własną inicjatywą
2.3 Strefa gospodarcza
2.3.1 Główni pracodawcy
Gmina Hrubieszów ma charakter typowo rolniczy i charakteryzuje się niskim
stopniem urbanizacji. Większość podmiotów gospodarczych stanowią sklepy oraz małe i
średnie zakłady, trudniące się głównie przetwórstwem rolno-spoŜywczym (np. piekarnie,
młyny, masarnie) lub świadczące podstawowe usługi. Głównym ośrodkiem usługowoadministracyjnym dla gminy jest miasto Hrubieszów.
2.3.2 Struktura podstawowych branŜ gospodarki
Gmina Hrubieszów charakteryzuje się dość niskim poziomem rozwinięcia gospodarki
sektora pozarolniczego, a zwłaszcza przemysłu i usług. Przemysł na terenie Gminy
Hrubieszów praktycznie nie podlega rozwojowi. Lepiej przedstawia się sytuacja rozwoju
działalności usługowej w róŜnych dziedzinach, głównie w sferze zabezpieczającej
podstawowe potrzeby mieszkańców.
- 43 -
W LATACH 2008-2020
Tabela 15. Struktura podmiotów gospodarczych w 2006 r.
Województwo
lubelskie
Powiat
hrubieszowski
Gmina
Hrubieszów
150.579
3866
398
6.069
199
16
4.289
154
15
35
3
0
170
1
0
6
0
0
59
2
0
Sektor prywatny, w tym:
144.510
3.667
382
Osoby fizyczne
116.433
3.024
318
7.154
66
0
877
7
0
1.237
52
6
344
5
1
138
21
Wyszczególnienie
Jednostki zarejestrowane w
systemie REGON
Sektor publiczny, w tym:
Państwowe i samorządowe
jednostki prawa
budŜetowego ogółem
Przedsiębiorstwa państwowe
Spółki handlowe
Spółki handlowe z udziałem
kapitału zagranicznego
Gospodarstwa pomocnicze
Spółki prawa handlowego
Spółki handlowe z udziałem
kapitału zagranicznego
Spółdzielnie
Fundacje
Stowarzyszenia i organizacje
4.706
społeczne
2.3.3
Ilość
podmiotów
gospodarczych
i
osób
zatrudnionych
w poszczególnych sektorach
Liczba podmiotów gospodarczych na terenie gminy, zarejestrowanych w systemie
REGON na 1 tys. mieszkańców oscyluje na poziomie 35,20. Jest to znacznie mniejszy
wskaźnik aktywności gospodarczej niŜ w przypadku powiatu hrubieszowskiego (gdzie
wynosi on 55,25) czy województwa lubelskiego (odpowiednio 69,10). W strukturze
podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON znaczną większość stanowią osoby
fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Na terenie gminy nie działają spółki prawa
handlowego.
- 44 -
W LATACH 2008-2020
Tabela 16. Podmioty z terenu Gminy Hrubieszów zarejestrowane w systemie REGON w 2006 r.
Rodzaj prowadzonej działalności
Handel detaliczny – spoŜywczo-przemysłowy, odzieŜą
Handel hurtowy – głównie materiałami budowlanymi i płodami rolnymi
Usługi transportowe
Usługi budowlano-remontowe, produkcja betonu, Ŝeliwa
Usługi związane z chowem i hodowlą zwierząt
Usługi leśne
Ubezpieczenia, doradztwo finansowe
Usługi informatyczne
Fryzjerstwo
Drobne usługi rzemieślnicze (kowalstwo, ślusarstwo itp.)
Bary, restauracje
Naprawa i konserwacja samochodów, pomoc drogowa
Tartacznictwo
Krawiectwo
Usługi projektowe
Usługi farmaceutyczne
Usługi opieki zdrowotnej
Usługi weterynaryjne
Usługi związane z uprawami rolnymi
Liczba
podmiotów
114
45
46
65
10
18
8
6
2
39
3
14
1
5
1
1
1
2
5
NaleŜy zwrócić uwagę na bardzo małą liczbę podmiotów zajmujących się
przetwórstwem rolnym w stosunku do rolniczego charakteru gminy.
Wynikiem
aktywności społecznej mieszkańców jest
liczba funkcjonujących
przedsiębiorstw prywatnych. Według stanu na koniec 2006 r. w Gminie Hrubieszów
funkcjonowały 382 takie przedsiębiorstwa.
Tabela 17. Liczba nowozarejestrowanych i wyrejestrowanych podmiotów w ewidencji działalności
gospodarczej w Gminie Hrubieszów
Rok
Liczba nowych wpisów
Liczba wypisów
2001
66
46
2002
38
12
2003
38
18
2004
52
79
2005
34
45
2006
45
31
PowyŜsza tabela obrazuje, Ŝe w latach 2004 – 2005 liczba wyrejestrowanych
podmiotów przewyŜszała liczbę nowowpisanych. Zjawisko to wiązało się ze zmianą w
- 45 -
W LATACH 2008-2020
warunkach opłacania składek ubezpieczeniowych od rolników prowadzących działalność
gospodarczą.
2.3.4 Rolnictwo
Struktura uŜytków rolnych
Gmina Hrubieszów jest gminą o charakterze rolniczym. Łączna powierzchnia
uŜytków rolnych (do których wlicza się: grunty orne, sady, ogródki działkowe, tereny pod
inspektami, plantacje wikliny, szkółki drzew, ugory, pastwiska i łąki) stanowi 81,6% ogólnej
powierzchni gminy, w tym grunty orne stanowią 68,6%, uŜytki zielone 11,6%, a sady 1,4%.
PrzewaŜające grupę gruntów ornych stanowią gleby klas: II, III i IV.
Tabela 18. Struktura uŜytków rolnych
Wyszczególnienie
Jedn.
miary
Województwo
Gmina
Powiat
lubelskie Hrubieszowski Hrubieszów
UśYTKI ROLNE
ha
1700414
99496
20182
Grunty orne
ha
1330544
84726
17507
Sady
ha
47271
841
150
Łąki
ha
250203
11960
2200
Pastwiska
ha
72396
1969
325
LASY
ha
567326
16647
3056
POZOSTAŁE GRUNTY I
NIEUśYTKI
ha
243708
10802
2682
Struktura uŜytkowania gruntów -ogółem
%
100,0%
100,0%
100,0%
UśYTKI ROLNE
%
67,7%
78,4%
77,9%
LASY
%
22,6%
13,1%
11,8%
POZOSTAŁE GRUNTY I NIEUśYTKI
%
9,7%
8,5%
10,3%
Struktura uŜytków rolnych ogółem
%
100,0%
100,0%
100,0%
Grunty orne
%
78,2%
85,2%
86,7%
Sady
%
2,8%
0,8%
0,7%
Łąki
%
14,7%
12,0%
10,9%
Pastwiska
%
4,3%
2,0%
1,6%
Wiejskich Gmin Hrubieszów i Mircze
- 46 -
W LATACH 2008-2020
Na obszarze gminy funkcjonuje 2,8 tys. gospodarstw rolnych. Przeciętna
powierzchnia gospodarstwa wynosi tu 7,2 ha i jest znacznie wyŜsza od średniej
wojewódzkiej. Stwarza to korzystne warunki do rozwoju rolnictwa na tym terenie.
Tabela 19. Gospodarstwa rolne według grup obszarowych i jednostek administracyjnych
Wyszczególnienie
Jedn. Województwo Gmina
miary
lubelskie Hrubieszów
ogółem
gosp.rol.
309 058
2824
do 1 ha włącznie
gosp.rol.
83 719
688
od 1 do mniej niŜ 2 ha
gosp.rol.
46 838
242
gosp.rol.
75 819
538
gosp.rol.
33 208
361
gosp.rol.
31 074
387
gosp.rol.
22 203
336
gosp.rol.
8 085
134
W strukturze obszarowej gospodarstw rolnych dominują te najmniejsze do 1 ha
powierzchni uŜytków rolnych. W województwie lubelskim stanowią one 27,1% gospodarstw
ogółem, a w gminie Hrubieszów 24,4%. O ile liczebność gospodarstw w grupach
powierzchniowych powyŜej 5 ha, na terenie województwa lubelskiego zaczyna spadać to na
obszarze gminy Hrubieszów spadek ten obserwuje się w grupach powyŜej 10 ha.
Charakterystyka upraw i hodowli
Odpowiednio do typów gleb i ich klas bonitacyjnych, wykształciły się kompleksy
rolniczej przydatności gleb, tworzące typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej.
Kompleksy pszenne (bardzo dobry, dobry i wadliwy) obejmują 96,8% powierzchni gruntów
ornych. Wśród kompleksów pszennych dominuje kompleks bardzo dobry – 77,7%, kompleks
pszenny dobry – 17,7%, kompleks pszenny wadliwy – 1,4%. Wśród uŜytków zielonych
76,4% zajmują uŜytki zielone średnie, uŜytki bardzo dobre i dobre – 19,4%, słabe i bardzo
słabe – 4,2%.
Poziom produkcji zwierzęcej na obszarze gminy jest zdecydowanie niŜszy niŜ w
województwie lubelskim. Wydaje się, Ŝe dobre gleby w większym stopniu sprzyjają produkcji
roślinnej niŜ zwierzęcej.
- 47 -
W LATACH 2008-2020
Tabela 20. Zwierzęta gospodarskie na 100 ha uŜytków rolnych
Jedn. Województwo
miary
lubelskie
Wyszczególnienie
Gmina
Hrubieszów
bydło
Szt.
24,2
28,6
krowy
Szt.
14,4
14,0
trzoda chlewna
Szt.
74,5
48,5
trzoda chlewna lochy
Szt.
8,3
5,8
konie
Szt.
2,4
1,2
owce
Szt.
1,5
1,0
kury
Szt.
558,2
244,9
kury nioski
Szt.
161,8
122,7
1,0
1,0
kozy
Szt.
W produkcji roślinnej gminy dominują zboŜa. Dobre gleby sprawiają, Ŝe obszar ten, a
takŜe powiatu hrubieszowskiego charakteryzuje niski udział zbóŜ w zasiewach ogółem. Z
tego powodu występuje tu takŜe wysoki udział pszenicy w powierzchni zasiewów zbóŜ oraz
niski, w porównaniu z województwem lubelskim, udział owsa, pszenŜyta, mieszanek
zboŜowych oraz znacznie większy udział buraków cukrowych w zasiewach ogółem.
Tabela 21. Powierzchnie zasiewów
Wyszczególnienie
Jedn. Województwo
Powiat
Gmina
miary
lubelskie
hrubieszowski Hrubieszów
ogółem
ar
109 999 156
7 677 441
1675253
pszenica ozima
ar
23 234 829
3 275 311
680237
pszenica jara
ar
5 442 229
452 448
92942
Ŝyto
ar
12 011 781
62 826
10058
jęczmień ozimy
ar
878 324
58 939
16303
jęczmień jary
ar
10 964 020
981 991
245871
owies
ar
7 854 188
38 109
5771
pszenŜyto ozime
ar
6 402 560
26 945
4634
pszenŜyto jare
ar
1 293 183
5 551
719
mieszanki zboŜowe ozime
ar
309 707
1 182
130
mieszanki zboŜowe jare
ar
14 037 127
176 464
20715
- 48 -
W LATACH 2008-2020
gryka, proso i inne zboŜowe
ar
901 420
1 637
207
kukurydza na ziarno
ar
1 721 464
30 109
2928
kukurydza na zielonkę
ar
1 119 820
77 683
13000
strączkowe jadalne
ar
1 853 477
981 711
236044
ziemniaki
ar
7 916 214
267 211
62463
buraki cukrowe
ar
4 609 576
841 791
221062
rzepak ozimy
ar
1 644 280
151 871
13416
rzepak jary
ar
271 401
5 192
275
okopowe pastewne
ar
388 159
32 811
7704
warzywa gruntowe
ar
1 790 780
62 897
10292
truskawki
ar
621 364
5 135
1098
Wykres 5. Struktura zasiewów
100%
pozostałe
90%
warzywa gruntowe
80%
rzepak
70%
60%
buraki cukrowe
50%
ziemniaki
40%
strączkowe jadalne
30%
20%
kukurydza
10%
0%
Województwo
Powiat
2 gminy
Hrubieszów
Mircze
gryka, proso i inne
zboŜowe
mieszanki zboŜowe
WyposaŜenie gospodarstw rolnych
Gmina Hrubieszów jest słabiej wyposaŜona w obiekty gospodarskie i nieco lepiej w
maszyny rolnicze niŜ przeciętnie województwo lubelskie. Na 100 gospodarstw przypada tu
2,7
tys.m2
powierzchni
róŜnego
typu
powierzchni
2
gospodarskich
(w
powiecie
2
hrubieszowskim 2,5 tys. m , zaś w województwie lubelskim 3,2 tys. m ). Warto zwrócić
uwagę, ze w stosunku do wielkości obsady zwierząt gospodarskich powierzchnia
poszczególnych rodzajów budynków jest relatywnie wysoka. Świadczy to o moŜliwości
- 49 -
W LATACH 2008-2020
zwiększania pogłowia zwierząt w obecnych obiektach przynajmniej do przeciętnego poziomu
liczy poszczególnych grup zwierząt gospodarskich przypadających na 1 m2 powierzchni
odpowiednich budynków.
Tabela 22. Powierzchnia budynków i budowli według sposobu wykorzystania na 100 ha uŜytków rolnych
Wyszczególnienie
Jedn.
miary
Województwo
lubelskie
Powiat
Gmina
hrubieszowski Hrubieszów
ogółem
m2
3154,2
2455,2
2674,4
obory
m2
691,7
697,1
776,5
chlewnie
m2
85,5
50,2
64,5
kurniki
m2
69,3
44,2
52,3
stodoły
m2
1264,0
894,2
1016,4
wiaty
m2
104,5
59,6
62,3
garaŜe
m2
337,5
325,4
322,6
budynki wielofunkcyjne
m2
458,6
318,7
294,9
inne pomieszczenia
m2
143,0
65,8
84,9
Tabela 23. WyposaŜenie gospodarstw rolnych w maszyny i ciągniki rolnicze na 100 ha uŜytków rolnych
Jedn.
miary
Województwo
lubelskie
Gmina
Hrubieszów
ciągniki
Szt.
8,6
9,6
samochody cięŜarowe
Szt.
0,6
0,4
kombajny zboŜowe
Szt.
0,8
0,9
kombajny ziemniaczane
Szt.
0,5
0,1
kombajny buraczane
Szt.
0,3
1,7
Wyszczególnienie
Blisko 75% gospodarstw na obszarze Gminy Hrubieszów posiada ciągniki, tj. o 1/3
więcej niŜ w województwie lubelskim. Na 100 ha uŜytków rolnych przypada 9,6 ciągnika
wobec 8,6 w województwie lubelskim. TakŜe nieco wyŜsze jest nasycenie w kombajny
zboŜowe, których na 100 ha 0,9 uŜytków rolnych i kombajny buraczane, których na 100 ha
uŜytków rolnych przypada blisko 6-krotnie więcej niŜ w województwie. Nasycenie tego
- 50 -
W LATACH 2008-2020
obszaru w kombajny ziemniaczane i samochody cięŜarowe jest niŜsze od średniej
wojewódzkiej.
• Typowo rolniczy charakter gminy – brak liczących się
zakładów pracy
• Brak przemysłu
• Niski poziom rozwinięcia gospodarki sektora
pozarolniczego
• Niedostateczny rozwój handlu i usług obsługujących
rolnictwo
• Niski wskaźnik aktywności gospodarczej
• Brak zakładów wytwórczych i zakładów przetwórstwa
owocowo-warzywnego
• Mała liczba składów, baz hurtowych i magazynów
• Poziom rozwoju usług rynkowych jest zbyt niski, aby
tworzył zadowalający składnik bazy ekonomicznej
• Brak dostępu do kapitału
• Ograniczone moŜliwości powiększania gospodarstw
rolnych
• Przestarzałe formy gospodarowania w rolnictwie
• Tradycyjna struktura upraw i hodowli w rolnictwie
• Brak rynków zbytu i brak aktywności rolników w ich
pozyskiwaniu
• Brak grup producenckich wśród rolników
• Rozdrobnienie gospodarstw rolnych
• Brak zorganizowanej formy pomocy dla ewentualnych
przedsiębiorców
2.4 Infrastruktura techniczna
2.4.1 Infrastruktura komunikacyjna i transportowa
Infrastruktura kolejowa
Przez południową stronę Gminy
Hrubieszów przebiega jedyna w Polsce
szerokotorowa linia kolejowa, hutniczo-siarkowa (LHS), która stanowi bezpośrednie
połączenie Śląska z Ukrainą. W związku z przecięciem przebiegu tej linii przez granice
miasta Hrubieszów, na terenie gminy występują dwa odcinki kolejowe:
- 51 -
W LATACH 2008-2020
a) strona wschodnia (od granicy administracyjnej miasta Hrubieszów na wysokości
miejscowości Gródek do granicy gminy – most przez rzekę Bug do Ukrainy). Długość
odcinka: ok. 1,5 km. MoŜliwe i wskazane jest wyznaczenie terenów przemysłowoskładowych w miejscowości Gródek, gdzie znajduje się 5,5 – hektarowa parcela
przeznaczona pod specjalną strefę ekonomiczną;
b) strona zachodnio-południowa (od granicy administracyjnej miasta Hrubieszów przez
miejscowość Metelin – równolegle do drogi 847 do granicy gminy w kierunku stacji
Werbkowice). Długość odcinka: 3,8 km. Odcinek wspólny dla jednej linii
normalnotorowej i jednej linii szerokotorowej. Linie te przebiegają równolegle do
siebie.
Linia szerokotorowa jest wykorzystywana do przewozu towarów masowych (węgiel,
ruda Ŝelaza, płody rolne). Jej przebieg i usytuowanie przy granicy państwa obiektów stacji
przeładunkowej pozwalają na wykorzystanie linii do przewozów towarów za wschodnią
granicę, a takŜe na rozwijanie usług, związanych z ich eksportem i importem.
Odcinek normalnotorowej linii kolejowej, przebiegający przez teren gminy, pozwala
na połączenie jej z Warszawą i innymi miastami kraju. Jednak w obecnym czasie nie jest
wykorzystywany do ruchu pasaŜerskiego. Oprócz tego przez gminę przebiega odcinek
wąskotorówki (obecnie nieczynny) relacji Hrubieszów – Werbkowice.
Linia szerokotorowa prowadzi do kolejowego przejścia granicznego z Ukrainą
Hrubieszów – Łudin/Izov w miejscowości Gródek. Gmina Hrubieszów połoŜona jest takŜe w
pobliŜu drogowego przejścia granicznego z Ukrainą w Zosinie.
Infrastruktura drogowa
Nadgraniczne połoŜenie gminy (jest ona takŜe obszarem granicznym UE) stwarza
warunki do rozwoju tranzytowego ruchu międzynarodowego. Dotyczy to zarówno drogi
krajowej nr 74, jak i drogi wojewódzkiej nr 844. 98% obszaru gminy jest dostępne
komunikacyjnie. Gmina Hrubieszów posiada równieŜ dogodne połączenie komunikacyjne z
miastem Hrubieszów, które jest jednocześnie ośrodkiem powiatowym. Układ dróg
publicznych rozchodzi się w sposób promienisty od centrum miasta Hrubieszów.
W układzie drogowym wyróŜnia się układ podstawowy (do którego naleŜą drogi
krajowe, wojewódzkie, powiatowe i część dróg gminnych) oraz układ drogowy
uzupełniający. WaŜnym szlakiem komunikacyjnym jest droga krajowa nr 74 relacji Piotrków
Trybunalski – Radom – Janów Lubelski – Zamość – Hrubieszów – Zosin – Granica Państwa.
- 52 -
W LATACH 2008-2020
Na terenie gminy łączna długość drogi krajowej wynosi 11,6 km. Poza tym przez teren gminy
przebiega droga wojewódzka nr 844 relacji Chełm – Białopole – Teratyn – Hrubieszów –
Mircze – Dołhobyczów – Granica Państwa o łącznej długości (na terenie Gminy Hrubieszów)
12,4 km. Stan techniczny tych dróg moŜna ogólnie uznać za zadawalający.
Poza tym przez teren gminy przebiega 19 odcinków dróg powiatowych o łącznej
długości 110,6 km. Pięć z nich zlokalizowanych jest w całości na terenie gminy.
Tabela 24. Wykaz dróg powiatowych w całości połoŜonych na terenie Gminy Hrubieszów
Lp.
Nr drogi
Nazwa drogi
1.
3413 L
Obrowiec – Brodzica
2.
3453 L
Moniatycze – Szpikołosy
3.
3411 L
Dziekanów – Teptiuków
4.
3433 L
Cichobórz - Kosmów
5.
3406 L
Annopol – Szpikołosy
Źródło: opracowanie własne
Długość drogi w km
6,565
6,002
3,739
2,980
4,492
Natomiast drogi gminne obejmują 86 odcinków o łącznej długości 160,1 km. W tym
(stan na dzień 31 grudnia 2006 r.):
-
drogi o nawierzchni twardej (nawierzchnia bitumiczna, klinkierowa, tłuczniowa i
stabilizacja ŜuŜlu emulsją asfaltową) – 48,351 km;
-
drogi o nawierzchni gruntowej ulepszonej (stabilizacja cementowa, nawierzchnia
ŜuŜlowa, z piaskowca, z innych materiałów kamiennych) – 71,424 km;
-
drogi gruntowe – 40,325 km.
Tabela 25. Zestawienie dróg gminnych w poszczególnych latach ze względu na rodzaj nawierzchni
Lp.
Rok
Drogi o nawierzchni
Drogi o nawierzchni
Drogi
twardej /km/
gruntowej ulepszonej /km/
gruntowe /km/
1.
2000
27,760
80,230
52,110
2.
2001
29,938
79,491
50,671
3.
2002
33,699
79,502
46,899
4.
2003
36,163
79,123
44,814
5.
2004
39,317
77,819
42,964
6.
2005
43,281
74,760
42,059
7.
2006
48,351
71,424
40,325
Źródło: opracowanie własne na podstawie wykazów dróg gminnych (Urząd Gminy
Hrubieszów)
PowyŜsza tabela wskazuje na tendencje stopniowego zwiększania wielkości odcinków
dróg o nawierzchni twardej i gruntowej ulepszonej, kosztem dróg gruntowych. Największe
- 53 -
W LATACH 2008-2020
nakłady, w badanym okresie, poniesione zostały na zwiększenie długości odcinków z
nawierzchnią bitumiczną oraz stabilizacją cementową. W ostatecznym bilansie niewielkiemu
zwiększeniu uległa łączna długość dróg z nawierzchnią klinkierową i z innych materiałów
kamiennych, a niewielkiemu zmniejszeniu drogi z nawierzchnią tłuczniową. MoŜna równieŜ
zauwaŜyć tendencję stopniowego zmniejszania łącznej długości dróg z nawierzchnią z
piaskowca i ŜuŜlową.
Tabela 26. Drogi gminne w 2005 r.
Wyszczególnienie
Województwo
lubelskie
Km
%
20.260,1 100
5.698,0 28,1
Powiat
hrubieszowski
Km
%
1.102,0 100
345,6 31,4
Gmina
Hrubieszów
Km
%
160,1 100
43,3 27,1
307,6 27,9
74,8 46,7
448,8 40,7
42,0 26,2
Jednostka miary
Razem
Drogi gminne o nawierzchni
twardej
4.845,3 23,9
gruntowej utwardzonej
9.716,8 48,0
gruntowej
Nasycenie sieci dróg gminnych na terenie Gminy Hrubieszów jest mniejsze w
porównaniu z terenem powiatu hrubieszowskiego i województwa Lubelskiego. W gminie
stopień zagęszczenia tych dróg w przeliczeniu na 100 km2 powierzchni gminy wynosi 61,77
km. Odpowiednio w powiecie wskaźnik ten jest równy 86,91 km, a w województwie 80,65
km. Natomiast nasycenie wszystkich dróg publicznych na 100 km2 powierzchni Gminy
Hrubieszów wynosi 113,70 km. Wydaje się, Ŝe takie wskaźniki nasycenia dróg na terenie
Gminy Hrubieszów moŜna uznać za wystarczające, biorąc pod uwagę korzystniejszy rozłóg
gospodarstw rolnych niŜ na obszarze województwa czy powiatu.
W okresie badanym (lata 2000 – 2006) nie uległa zmianie łączna długość dróg
gminnych na terenie Gminy Hrubieszów. Zmiany dotyczą jedynie rodzaju nawierzchni.
Corocznie wiele odcinków dróg podlega modernizacji. WiąŜą się z tym znaczne nakłady
zapewnione w budŜecie gminy, przeznaczone na poprawę stanu dróg. W latach 2002 – 2007
corocznie w budŜecie gminy wydatki na utrzymanie oraz modernizację i remonty dróg
gminnych stanowiły średnio 6,04 % całości wydatków budŜetowych.
- 54 -
W LATACH 2008-2020
Tabela 27. Wydatki z budŜetu Gminy Hrubieszów na poprawę stanu dróg gminnych
Lp.
Rok
Wydatki z
Wydatki na
budŜetu na
poprawę stanu
drogi gminne
dróg jako %
w zł
budŜetu
1.
2002
913.387
7,19
2.
2003
780.053
5,72
3.
2004
774.569
5,04
4.
2005
923.709
5,36
5.
2006
1.344.956
7,13
6.
2007
1.217.497
5,78
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.hrubieszow.netbip.pl
Obsługa komunikacyjna gminy
Znaczny obszar gminy z gęstą siecią dróg obsługuje głównie oddział PPKS w
Hrubieszowie, wspierany w kursach dalekobieŜnych przez pobliskie oddziały. W ostatnich
latach, badanego okresu (2000 – 2007) wiele połączeń lokalnych na terenie gminy, jak teŜ
międzymiastowych (z Zamościem, Lublinem, Warszawą) przejęli równieŜ przewoźnicy
prywatni. Poprzez miasto Hrubieszów mieszkańcy gminy uzyskiwać mogą połączenia z
liniami autobusowymi dalekobieŜnymi. Z Lublinem, miastem wojewódzkim, gmina ma
bardzo duŜo połączeń – średnio co 30-60 minut.
Wskazana jest dalsza poprawa stanu technicznego urządzeń słuŜących do obsługi
ruchu pasaŜerów tj. przystanków, zatok, oznakowania. Wiele przystanków zostało
wybudowanych w latach osiemdziesiątych XX w. w ramach czynu społecznego, w związku z
czym pojawia się potrzeba wykonania nowych wiat przystankowych, bardziej atrakcyjnych ze
względu na estetykę otoczenia. Pomimo usytuowania na terenie gminy ponad 30 przystanków
część miejscowości znajduje się poza zasięgiem obsługi komunikacji samochodowej (PPKS i
prywatnej). Wynika to głównie z rozproszonej zabudowy. Rozwiązaniem tego problemu
byłaby budowa odcinków dróg gminnych o wyŜszej klasie technicznej oraz podniesienie ich
do układu podstawowego.
Łączność
Na terenie Gminy Hrubieszów nie działają placówki pocztowe. Mieszkańcy gminy
posiadają nieograniczony dostęp do sieci telefonicznych. Cały teren jest stelefonizowany z
moŜliwością dalszej rozbudowy sieci kablowej. Przez teren gminy, wzdłuŜ drogi krajowej Nr
- 55 -
W LATACH 2008-2020
74 Zamość – Hrubieszów biegnie linia światłowodowa. Istnieje równieŜ dostęp do sieci
telefonii komórkowej.
2.4.2 Infrastruktura ochrony środowiska
Infrastruktura wodociągowa
Dostęp do wodociągów w Gminie Hrubieszów (stopień zwodociągowania gminy) na
koniec 2006 r. posiadało 39,4% gospodarstw domowych.
Tabela 28. Stopień zwodociągowania Gminy Hrubieszów w latach 2000 – 2006
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Źródło:
Rok
% zwodociągowania
Długość sieci Przyłącza wodociągowe
w km
– szt.
2000
20,69
108,9
725
2001
31,00
109,0
734
2002
34,30
117,8
895
2003
35,60
119,0
1003
2004
37,60
123,9
1063
2005
38,00
128,9
1073
2006
39,40
134,2
1113
opracowanie własne na podstawie danych Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego
w Lublinie i Urzędu Gminy Hrubieszów
PowyŜsza tabela wskazuje na ciągły stopniowy wzrost stopnia zwodociągowania
gminy. W badanym okresie niemal podwojono ten wskaźnik. Wpływ na to mają
przeprowadzane inwestycje, polegające na budowie nowej infrastruktury wodociągowej, jak
teŜ przyłączanie się kolejnych indywidualnych odbiorców do sieci wodociągowej w
miejscowościach juŜ zwodociągowanych.
Tabela 29. Sieć wodociągowa w 2006 r.
Wyszczególnienie
Jednostka
miary
Długość sieci wodociągowej
km
Połączenia prowadzące do
szt.
budynków mieszkalnych i
zbiorowego zamieszkania
Woda dostarczona
dam3
gospodarstwom domowym
Ludność korzystająca z sieci
osoba
wodociągowej
Sieć wodociągowa na 1 km2
m
Województw
o lubelskie
17.940,6
317.729
Powiat
hrubieszowski
444,1
7.404
Gmina
Hrubieszów
134,2
1.113
59.044,5
1.167,3
91,2
1.720.458
34.762
3.836
714
350
518
- 56 -
W LATACH 2008-2020
ZuŜycie wody na 1
m3
35,3
28,0
25,82
korzystającego/odbiorcę
Odsetek ludności
%
78,95
49,68
34,86
korzystającej z sieci
wodociągowej
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl i danych Urzędu Gminy
Hrubieszów
Poziom nasycenia siecią wodociągową w gminie, wyraŜony długością na 1 km2 jest
korzystniejszy niŜ w powiecie hrubieszowskim, ale jest jednocześnie niŜszy niŜ średnia w
skali województwa. Podobnie jest w przypadku osób korzystających z wodociągów. W
porównaniu z przeciętną województwa lubelskiego odsetek odbiorców wody jest o 44,15%
mniejszy. Jednak przedstawione w poniŜszej tabeli 11. dane wykazują stały wzrost odsetka
ludności korzystającej z sieci wodociągowej. MoŜna zauwaŜyć, Ŝe wzrost ten jest
porównywalny do poziomu wzrostu w powiecie i znacznie większy niŜ w województwie.
NaleŜy się takŜe spodziewać, Ŝe w związku z planami dalszej rozbudowy sieci wodociągowej,
nadal będzie się zwiększać.
Tabela 30. Odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej w latach 2002 – 2006
Rok
Gmina Hrubieszów
-%
2002
30,74
2003
33,14
2004
34,14
2005
34,82
2006
34,86
Powiat
hrubieszowski - %
45,75
46,38
47,71
48,80
49,68
Województwo
lubelskie - %
76,78
77,29
78,15
78,57
78,95
Dysproporcje w zuŜyciu wody na 1 mieszkańca są zdecydowanie większe niŜ w
wyposaŜeniu w infrastrukturę wodociągową.
Ogółem na terenie gminy Hrubieszów w 2007 r. funkcjonowało 7 stacji uzdatniania
wody, w miejscowościach: Dziekanów, Husynne, Mieniany Obrowiec, Czerniczyn,
Nowosiółki i Stefankowice. Stacje te, za pomocą sieci wodociągowych, obsługiwały
mieszkańców 16 miejscowości: Czerniczyn, Dąbrowa, Dziekanów, Gródek, Husynne, Janki,
Kozodawy, Kułakowice Trzecie, Masłomęcz, Mieniany, Metelin, Moniatycze, Nowosiółki,
Obrowiec, Stefankowice, Stefankowice Kolonia. Ponadto eksploatowane są trzy wodociągi w
m.: Świerszczów – Teptiuków, Wolica i Gródek, korzystające z ujęcia miejskiego. Łączna
długość przyłączy wodociągowych na terenie gminy wynosiła (według stanu na dzień 31
- 57 -
W LATACH 2008-2020
grudnia 2006 r.) 49,7 km. W 2007 r. wielkość ta ulegnie zwiększeniu, w związku z
zakończeniem budowy wodociągu grupowego „Stefankowice”.
Infrastruktura kanalizacyjna
Znacznie gorzej przedstawia się stopień skanalizowania Gminy Hrubieszów. Obszar
ten charakteryzuje się niezwykle niskim nasyceniem w sieć kanalizacyjną, której długość
wynosi w sumie 2 km. Na terenie gminy istnieją wprawdzie trzy oczyszczalnie ścieków (w
miejscowościach: Mieniany, Dziekanów i Husynne), ale wobec śladowej ilości sieci
kanalizacyjnej, niemal wszystkie mieszkania posiadające łazienkę i WC (64,8% budynków)
korzystają z przydomowych szamb.
Tabela 31. Sieć kanalizacyjna w 2006 r.
Wyszczególnienie
Jednostka
miary
km
Gmina
Hrubieszów
2,0
Długość sieci
kanalizacyjnej
Podłączenia prowadzące
szt.
156
do budynków
mieszkalnych i
zbiorowego zamieszkania
Ścieki odprowadzone
dam3
11,0
Ludność korzystająca z
osoba
525
sieci kanalizacyjnej
Sieć kanalizacyjna na
m
8,0
2
1 km
Odsetek ludności
%
4,64
korzystającej z sieci
kanalizacyjnej
Wszystkie funkcjonujące na terenie gminy
Powiat
hrubieszowski
102,1
Województwo
lubelskie
3.652,3
2.082
81.463
1.137,2
20.537
51.517,6
987.436
81,0
145,0
29,35
45,31
oczyszczalnie są obiektami z
podwyŜszonym usuwaniem miogenów. Obiekty w Dziekanowie i Husynne są typu
mechaniczno-biologicznego, a w Mienianach biologiczno-chemicznego. Zgodnie z projektem
ich przepustowość wynosi 92 m3 na dobę.
Zdecydowana większość indywidualnych gospodarstw gromadzi ścieki w zbiornikach
bezodpływowych (często z nieszczelnymi dnami), co w konsekwencji prowadzi do
zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych.
- 58 -
W LATACH 2008-2020
Gospodarka odpadami komunalnymi
Gospodarka odpadami stałymi realizowana jest w oparciu o plan gospodarki odpadami
na terenie Gminy Hrubieszów. Na terenie gminy nie występuje poprawnie urządzone gminne
wysypisko śmieci, choć nie stwierdzono istnienia dzikich wysypisk. Mieszkańcy korzystają z
wysypiska miejskiego w Hrubieszowie. Jednak z powodu rozległości gminy występują
trudności z dowozem śmieci. Pomimo tego zorganizowaną zbiórką odpadów objęte są
wszystkie miejscowości. Zajmuje się tym Gminny Zakład Usług Komunalnych w
Hrubieszowie z siedzibą w Świerszczowie. Usługi takie świadczy takŜe PGKiM w
Hrubieszowie. Zbiórka odbywa się za pomocą: kontenerów KP-7 o pojemności 7 m3
rozmieszonych przy budynkach uŜyteczności publicznej, pojemników o poj. 110 litrów
rozmieszczonych przy zabudowaniach jednorodzinnych, ulicznych koszy na śmieci, worków
foliowych rozmieszczonych przy zabudowie jednorodzinnej rozmieszczonych Ŝyczenie. W
ciągu całego 2005 r. ogółem z terenu gminy zebrano 453,6 ton odpadów, w tym 326,5 ton
zebrano z gospodarstw domowych. Całość (100%) odpadów została zdeponowana na
składowiskach.
2.4.3 Infrastruktura energetyczna
Prąd elektryczny posiadają wszyscy mieszkańcy Gminy Hrubieszów. Zgodnie z art. 7
ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, przedsiębiorstwa energetyczne,
zajmujące się przesyłem i dystrybucją energii elektrycznej są zobowiązane zapewnić
realizację i finansowanie budowy i rozbudowy sieci energetycznych, w miarę zainwestowania
terenów przewidywanych w planach. Wójt Gminy wnioskuje o rozbudowę sieci
energetycznych przez ZKE. Dotyczy to głównie oświetlenia ulicznego w poszczególnych
miejscowościach gminy.
Gospodarka cieplna gminy opiera się kotłowniach lokalnych oraz indywidualnych
źródłach ciepła, w których jako paliwo wykorzystywane są: drzewo, węgiel i olej opałowy.
Przez teren gminy przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia DN-300 z terenu Ukrainy
do miejscowości Werbkowice, zrealizowany do stacji redukcyjno-pomiarowej w Moroczynie.
W trakcie realizacji jest odcinek od Moroczyna do m. Werbkowice. Od stacji redukcyjnopomiarowej w Moroczynie prowadzi gazociąg średniego ciśnienia, mogący zaopatrzyć w gaz
część mieszkańców miejscowości: Moroczyn, Teptiuków, Świerszczów i miasto Hrubieszów.
- 59 -
W LATACH 2008-2020
• Zły stan techniczny dróg
• Niedostatecznie rozbudowana sieć wodociągowa
• Brak dostatecznie rozwiniętej sieci kanalizacyjnej i
oczyszczalni ścieków
• Brak wysypiska śmieci
• Niezadowalający stan gospodarki odpadami
• Przestarzałe systemy ciepłownicze
• Brak sieci gazu przewodowego
• Niedozbrojenie terenu w infrastrukturę techniczną
2.5 Infrastruktura społeczna
2.5.1 Infrastruktura edukacyjna
Gmina Hrubieszów posiada rozwiniętą sieć placówek oświatowych. Jednak na jej
terenie nie ma ani przedszkoli, ani infrastruktury szkolnictwa ponadgimnazjalnego i
wyŜszego. Potrzeby w zakresie szkolnictwa ponadgimnazjalnego zaspokajane są w pełni w
mieście Hrubieszów. Na sieć placówek oświatowych składają się:
5 szkół podstawowych prowadzonych przez gminę, w miejscowościach: Czerniczyn,
Husynne, Mieniany, Stefankowice i Ślipcze;
6 szkół prowadzonych przez stowarzyszenia, w miejscowościach: Dąbrowa, Dziekanów,
Kobło, Kosmów, Kułakowice Trzecie i Obrowiec;
2 szkoły prowadzone przez osobę fizyczną, w miejscowościach: Szpikołosy i
Ubrodowice;
Zespół Szkół Publicznych w Moniatyczach (Szkoła Podstawowa i Gimnazjum);
Gimnazjum w Kozodawach.
- 60 -
W LATACH 2008-2020
Tabela 32. Szkoły podstawowe i gimnazja w 2006 r.
Wyszczególnienie
Gmina
Hrubieszów
14
2
106
67
1038
65,0
15,5
Powiat
hrubieszowski
50
18
516
431
7783
114,5
18,0
Liczba szkół podstawowych
Liczba gimnazjów
Liczba pomieszczeń lekcyjnych
Liczba oddziałów
Liczba uczniów ogółem
Przeciętna liczba uczniów w szkole
Przeciętna liczba uczniów w
oddziale
Województwo
Lubelskie
1111
420
14187
11983
239443
156,5
20,0
W szkołach z terenu gminy uczy się niemal o połowę mniej uczniów niŜ w przypadku
powiatu i o 1/4 mniej niŜ średnia w województwie. Mniejsza jest równieŜ przeciętna liczba
uczniów przypadających na jeden oddział szkolny. W związku ze zmieniającą się liczbą
uczniów postępuje racjonalizacja sieci placówek oświatowych. W latach 2001 – 2004
zlikwidowano
cztery szkoły
podstawowe (w ich
miejsce powstały
trzy
szkoły
stowarzyszeniowe i jedna prowadzona przez osobę fizyczną). W roku 2007 r. zlikwidowane
zostały kolejne cztery szkoły podstawowe (trzy z nich przekształcono w szkoły
stowarzyszeniowe, jedną prowadzi osoba fizyczna). Obecnie Wójt Gminy Hrubieszów jest
więc organem prowadzącym dla 5 szkół podstawowych, 1 zespołu szkół i 1 gimnazjum.
2.5.2 Infrastruktura sportowo-rekreacyjna
Infrastruktura sportowa
Na terenie Gminy Hrubieszów funkcjonuje jeden klub sportowy pod nazwą Gminny
Klub Sportowy „Huragan” Hrubieszów. W skład infrastruktury sportowej w gminie wchodzą:
1. Boiska do piłki ręcznej w Szkołach Podstawowych:
- Dziekanów,
- Husynne,
- Szpikołosy.
2. Boiska do piłki siatkowej:
- Gminne Gimnazjum w Kozodawach,
- Husynne,
- Kułakowice Trzecie.
- 61 -
W LATACH 2008-2020
3. Boiska uniwersalne:
- Szkoła Podstawowa Czerniczyn,
- Szkoła Podstawowa Stefankowice,
- Szkoła Podstawowa Mieniany,
- Szkoła Podstawowa Moniatycze,
- Szkoła Podstawowa Szpikołosy,
- Szkoła Podstawowa Dziekanów,
- Szkoła Podstawowa Ślipcze,
- Szkoła Podstawowa Kobło,
- Szkoła Podstawowa Kosmów,
- Szkoła Podstawowa Dąbrowa,
- Szkoła Podstawowa Obrowiec,
- Szkoła Podstawowa Ubrodowice,
- Cichobórz.
4. Boiska do piłki noŜnej:
- Szkoła Podstawowa Stefankowice,
- Szkoła Podstawowa Mieniany,
- Szkoła Podstawowa Husynne,
- Szkoła Podstawowa Kobło,
- Szkoła Podstawowa Kułakowice Trzecie.
5. Boiska do piłki noŜnej – gminne:
- Kobło,
- Stefankowice,
- Mieniany,
- Dziekanów,
- Janki,
- Teptiuków,
- Cichobórz.
6. Sala sportowa przy Zespole Szkół Publicznych w Moniatyczach.
- 62 -
W LATACH 2008-2020
Turystyka
Teren gminy posiada stosunkowo duŜy potencjał do rozwoju turystyki. Władze gminy
podejmują działania zmierzające do wykorzystania tych walorów i pobudzenia społeczności
lokalnej do działań związanych z rozwojem turystyki. Koordynacją działań w tym zakresie
zajmuje się Gminny Ośrodek Kultury w Hrubieszowie z siedzibą w Wołajowicach, w którym
zatrudniony jest instruktor turystyki. Część zadań powierzona została równieŜ Gminnemu
Centrum Informacji Turystycznej.
Na infrastrukturę turystyczną składają się przede wszystkim szlaki i ścieŜki piesze i
rowerowe. Łączna długość oznakowanych pieszych szlaków turystycznych wynosi ok. 110
km i są to szlaki o lokalnym charakterze. Największym spośród tych szlaków jest,
przebiegająca w całości przez teren gminy, Transgraniczna Trasa Turystyczna, utworzona w
2006 r. przy współfinansowaniu ze środków pomocowych Unii Europejskiej, o łącznej
długości ponad 80 km. Jednocześnie z wyznaczeniem i oznakowaniem trasy w miejscowości
Czumów utworzone zostało pole namiotowe, a w Szkole Podstawowej w Husynnem
sezonowa baza noclegowa dla 30 osób. Do infrastruktury, włączonej w skład Transgranicznej
Trasy
Turystycznej zaliczyć teŜ naleŜy trzy wiaty dla turystów, ustawione w
miejscowościach: Gródek, Czumów i Ślipcze.
Tabela 33. Zestawienie funkcjonujących oznakowanych szlaków turystycznych w Gminie Hrubieszów
Długość
łączna
Typ dominujący
lokalny regionalny krajowy międzynarodowy
Rodzaj
Liczba
Piesze, w tym górskie
4
110 km
Rowerowe
2
38 km
Wodne, w tym
kajakowe
---
---
Konne
---
Samochodowe
---
---
---
X
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
Podziemne
---
---
---
---
---
---
Inne, w tym
tematyczne
---
---
---
---
---
---
Łącznie
6
148 km
- 63 -
X
W LATACH 2008-2020
Turyści odwiedzający gminę mogą teŜ korzystać z innych szlaków pieszorowerowych, znakowanych:
-
Szlaku NadbuŜańskiego (Kózki – Hrubieszów – Dołhobyczów),
-
NadbuŜańskiego Szlaku Rowerowego (Janów Podlaski – Hrubieszów),
-
lokalnej trasy turystycznej „NadbuŜański Tramp” w miejscowości Ślipcze,
-
ścieŜki historyczno-przyrodniczej „Królewski Kąt” Gródek – Czumów (która w 2004 r.
otrzymała tytuł Perełka Lubelszczyzny),
-
Szlak Gocki (Masłomęcz – Kosmów – Kryłów).
Poza tym na terenie gminy znajduje się 7 gospodarstw agroturystycznych (w tym 4
nad rzeką Bug), w miejscowościach: Dąbrowa, Husynne, Obrowiec, Kosmów i Ślipcze.
Jednak nie jest tu zlokalizowany ani jeden hotel (w przeciwieństwie do miasta Hrubieszów).
Brak takŜe sieci restauracji i ośrodków rekreacyjno-wypoczynkowych, a wśród duŜych
niedostatków gminy naleŜy wymienić brak kąpieliska (którego nie ma równieŜ na terenie
całego powiatu).
W miejscowościach Moroczyn i Ślipcze funkcjonują dwie wypoŜyczalnie rowerów.
2.5.3 Infrastruktura kultury
Placówką zajmującą się rozwojem kultury na terenie Gminy Hrubieszów jest Gminny
Ośrodek Kultury w Hrubieszowie z siedzibą w Wołajowicach. GOK prowadzi działalność w
kierunku zaspokajania potrzeb kulturalnych mieszkańców oraz upowszechniania i promocji
kultury lokalnej. Oprócz tego prowadzi biblioteki publiczne i współorganizuje róŜnego
rodzaju uroczystości.
Obok GOK usługi kultury pełnią świetlice wiejskie zlokalizowane w poszczególnych
sołectwach oraz obiekty kultu religijnego. Ponadto przy świetlicach w miejscowościach:
Moniatycze, Dziekanów, Stefankowice, Wołajowice, Mieniany i Kułakowice Trzecie,
Czerniczyn, znajdują się klubokawiarnie. Osoby prowadzące klubokawiarnie, zajmują się
działalnością kulturową. Wreszcie działalność kulturalna na terenie gminy prowadzona jest
przez Ochotnicze StraŜe PoŜarne i biblioteki publiczne.
Gmina Hrubieszów posiada 5 bibliotek publicznych, które znajdują się w
miejscowościach: Stefankowice, Moniatycze, Czerniczyn, Dziekanów i Kosmów. Liczba
woluminów wynosi ok. 75 tys.
- 64 -
W LATACH 2008-2020
2.5.4 Infrastruktura ochrony zdrowia i opieki społecznej
Ośrodki zdrowia
Z racji swojego połoŜenia Gmina Hrubieszów jest w duŜej części obsługiwana przez
ośrodki zdrowia działające na terenie miasta Hrubieszów, co w znacznym stopniu utrudnia
uzyskanie wiarygodnych danych dotyczących wyłącznie mieszkańców Gminy. Na terenie
Gminy Hrubieszów działa NZOZ w Dziekanowie i jego filia w Stefankowicach, które
obsługują północny teren Gminy Hrubieszów. Łącznie zatrudnionych jest 2 lekarzy i 5
pielęgniarek. W Dziekanowie działa takŜe jedyna na ternie gminy apteka. TakŜe w
Dziekanowie funkcjonuje gabinet dentystyczny.
Pomoc społeczna
Zadania z zakresu pomocy społecznej wykonuje Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej
w Hrubieszowie. GOPS powołany został w 1990 r. jako jednostka budŜetowa. Zajmuje się
udzielaniem róŜnorodnych form pomocy materialnych i niematerialnych rodzinom, w tym z
budŜetu gminy oraz z dotacji celowych budŜetu państwa. Mieszkańcy gminy mają dość dobry
dostęp do infrastruktury pomocy społecznej. W mieście Hrubieszów działają: słuŜba zdrowia,
Poradnia Odwykowa, kluby AA, Środowiskowy Dom Samopomocy, Schronisko dla
bezdomnych „Kres”, Punkt Interwencji Kryzysowej przy PCPR. W Gminnym Ośrodku
zatrudnionych jest 8 osób. Szczególnie odczuwalny jest brak placówki, w której prowadzona
byłaby opieka nad ludźmi starszymi i obłoŜnie chorymi. Usługi opiekuńcze zlecane
Polskiemu Czerwonemu KrzyŜowi. W celu lepszej realizacji swoich zadań GOPS
współpracuje z następującymi jednostkami i organizacjami:
•
Powiatowym Urzędem Pracy;
•
Kołami gospodyń wiejskich;
•
Poradnią Odwykową;
•
Zakładem Opieki Zdrowotnej;
•
Szkołami;
•
Gminną Komisją ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych;
•
Policją;
•
Kościołem;
•
Sądem;
- 65 -
W LATACH 2008-2020
•
Kuratoriami.
Tabela 34. Świadczenia udzielone przez GOPS w 2006 r.
Formy pomocy
Liczba osób,
którym
przyznano
decyzją
świadczenia
168
33
Liczba
świadczeń
Kwota
świadczeń
w zł
RAZEM
X
280.507
ZASIŁKI STAŁE
321
102.162
OGÓŁEM, w tym:
osoby samotnie
19
180
73.453
gospodarujące
osoby pozostające w
14
141
28.709
rodzinie
ZASIŁKI CELOWE
130
130
129.880
NA POKRYCIE
WYDATKÓW
ZWIĄZANYCH Z
KLĘSKĄ
śYWIOŁOWĄ LUB
EKOLOGICZNĄ
SPECJALISTYCZNE
5
4.896
48.465
USŁUGI
OPIEKUŃCZE W
MIEJSCU
ZAMIESZKANIA
OSÓB Z
ZABURZENIAMI
PSYCHICZNYMI
Źródło: dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Hrubieszowie
Liczba
rodzin
Liczba osób
w rodzinach
38
33
79
73
19
19
14
54
X
X
5
6
Wśród form udzielanej pomocy naleŜy wymienić zasiłki okresowe, przyznane z
powodu: bezrobocia, długotrwałej choroby, niepełnosprawności, a takŜe schronienie, posiłki,
ubrania, usługi opiekuńcze, poradnictwo specjalistyczne, interwencja kryzysowa.
Tabela 35. Liczba rodzin i osób objętych pomocą społeczną w 2006 r.
Wyszczególnienie
Świadczenia przyznane w ramach zadań
zleconych i zadań własnych (bez względu na
ich rodzaj, formę, liczbę oraz źródło
finansowania)
- 66 -
Liczba osób,
którym
przyznano
decyzją
świadczenia
1850
Liczba
rodzin
Liczba osób
w rodzinach
698
2872
W LATACH 2008-2020
38
38
zleconych bez względu na ich rodzaj, formę i
liczbę
1842
685
własnych bez względu na ich rodzaj, formę i
liczbę
Pomoc udzielana w postaci pracy socjalnej
X
-w tym: wyłącznie w postaci pracy socjalnej
X
-Źródło: dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Hrubieszowie
79
2856
---
Tabela 36. Powody przyznania pomocy w 2006 r.
Powód trudnej sytuacji Ŝyciowej
Liczba rodzin
Liczba osób
Ubóstwo
246
968
Bezdomność
3
4
Potrzeba ochrony macierzyństwa
30
126
Bezrobocie
224
939
Niepełnosprawność
38
79
Długotrwała lub cięŜka choroba
104
342
Bezradność w sprawach opiekuńczych i
157
584
prowadzenia gospodarstwa domowego
ogółem, w tym:
rodziny niepełnosprawne
68
246
rodziny wielodzietne
40
229
Alkoholizm
23
83
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w
Hrubieszowie
2.5.5 Zasoby mieszkaniowe
Na terenie Gminy Hrubieszów znajduje się 2779 budynków, w których znajduje się
2960 mieszkań o łącznej powierzchni 252121 m2. 2947 z nich o łącznej powierzchni 251539
m2 jest zamieszkałe na stałe.
Tabela 37. Budynki oddane do uŜytkowania w Gminie Hrubieszów w 2006 r.
Budynki
Jednostka miary
Ogółem
Budynek
Mieszkalne
Budynek
Liczba izb
Izba
Niemieszkalne
Budynek
Powierzchnia uŜytkowa mieszkań
m2
w nowych budynkach mieszkalnych
Powierzchnia uŜytkowa nowych
m2
budynków niemieszkalnych
Kubatura nowych budynków
m3
- 67 -
Liczba
9
5
25
4
583
398
5.298
W LATACH 2008-2020
ogółem
Kubatura nowych budynków
m3
mieszkalnych
3.303
Gmina Hrubieszów charakteryzuje się zdecydowaną przewagą budownictwa
jednorodzinnego. AŜ 98% wszystkich budynków mieszkalnych to budynki z jednym
mieszkaniem. Stanowią one 92% wszystkich mieszkań. Budynki mieszkalne charakteryzują
się jednak niekorzystną strukturą wiekową. Ponad 48% z nich powstała w latach 1945 – 1970,
a tylko 6% powstała po 1989 r. Tymczasem na terenie powiatu hrubieszowskiego liczba
nowych budynków stanowi 7,8% wszystkich, a w województwie 13,1%.
Warunki mieszkaniowe w gminie naleŜy uznać za pozytywne, szczególnie pod
względem ilości izb na jedno mieszkanie. Jest to wartość wyŜsza zarówno od powiatu, jak i
województwa.
Tabela 38. Zasoby mieszkaniowe w 2006 r.
Wyszczególnienie
Jedn. miary
Gmina
Hrubieszów
3.146
11.744
265.701
Powiat
hrubieszowski
22.188
80.935
1.670.020
Województwo
Lubelskie
705.033
2.629.717
51.938.222
75,3
73,7
3,65
0,86
24,4
3,73
0,83
23,9
Liczba mieszkań
mieszkanie
Liczba izb
izba
Powierzchnia uŜytkowa
m2
mieszkań
Przeciętna powierzchnia
m2
81,6
mieszkania
Liczba izb w mieszkaniu
izba
3,73
Liczba osób na izbę
osoba
0,96
Powierzchnia uŜytkowa na m2
24,6
1 osobę
Mieszkania wyposaŜone w:
XXX
Liczba
%
Liczba
wodociąg
mieszkanie
2.237
71,1 17.520
ustęp spłukiwany
mieszkanie
1.744
55,4 15.171
łazienkę
mieszkanie
1.885
59,9 15.814
centralne ogrzewanie
mieszkanie
1.691
53,8 14.741
gaz sieciowy
mieszkanie
0
0
41
%
79,0
68,4
71,3
66,4
0,2
Liczba
622.482
535.070
537.487
500.847
285.250
%
88,3
75,9
76,2
71,0
40,5
Z powyŜszych danych wynika, Ŝe przeciętna powierzchnia mieszkania na obszarze
gminy jest znacznie większa niŜ w powiecie i województwie. W porównaniu z powiatem
większy jest równieŜ wskaźnik liczby izb przypadających na jedno mieszkanie, ale jest on
równy z przeciętną dla województwa lubelskiego. Jednak mniej korzystny jest wskaźnik
- 68 -
W LATACH 2008-2020
liczby osób na jedną izbę. Gmina Hrubieszów wypada takŜe znacznie gorzej pod względem
zaopatrzenia mieszkań w podstawowe media.
2.5.6 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpoŜarowa
Bezpieczeństwo
Na terenie gminy nie ma Ŝadnych posterunków policji. Teren ten obsługiwany jest
przez trzech dzielnicowych z Komendy Powiatowej Policji w Hrubieszowie, którzy posiadają
do swojej dyspozycji dwa samochody. NajpowaŜniejsze kategorie przestępstw w
poszczególnych latach wraz z ich liczebnością przedstawione zostały w poniŜszej tabeli:
Tabela 39. Liczba przestępstw na terenie Gminy Hrubieszów wg kategorii w latach 2001-2004
Kategoria przestępstw
2001
2002
2003
2004
razem
Zabójstwo
0
0
0
0
0
KradzieŜ
30
12
13
17
72
KradzieŜ z włamaniem
28
13
18
14
73
Rozbój
3
0
1
1
5
Pobicie
4
3
1
3
11
Wymuszenie rozbójnicze 0
0
0
2
2
Groźba karalna
4
1
5
2
12
Znęcanie się psychiczne i
fizyczne
10
9
12
7
38
Niealimentacja
1
0
1
2
4
Kierowanie
pojazdami
mechanicznymi w stanie
nietrzeźwości
36
49
27
35
147
Kierowanie rowerem w
stanie nietrzeźwości
74
87
70
72
303
Naruszenie zakazu Sądu 1
4
21
7
33
Oszustwo
0
0
2
1
3
Wypadek drogowy
4
4
4
3
15
Uszkodzenie mienia
3
1
4
3
11
ZniewaŜenie
funkcjonariusza Policji
Posiadanie narkotyków
Nielegalne uprawy maku
Kłusownictwo
Akcyza
Inne
Razem
2
0
0
0
2
3
205
0
0
1
0
3
11
198
0
0
0
0
0
15
194
2
1
1
1
1
10
185
4
1
2
1
6
39
782
Źródło: Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Hrubieszów na
lata 2006-2010 na podstawie danych Komendy Głównej Policji
- 69 -
W LATACH 2008-2020
PowyŜsze dane potwierdzają duŜy problem związany z naduŜywaniem alkoholu –
57,5% ogółu przestępstw odnotowanych na terenie Gminy Hrubieszów stanowi prowadzenie
pojazdu pod wpływem alkoholu.
Ochrona przeciwpoŜarowa i przeciwpowodziowa
Na terenie Gminy Hrubieszów zlokalizowanych jest 14 remiz straŜackich i
odpowiednio działa taka sama liczba jednostek Ochotniczych StraŜy PoŜarnych. Dysponują
one w sumie 8 samochodami do zadań poŜarniczych i 5 samochodami wykonującymi inne
cele statutowe. Oprócz tego na wyposaŜenie składa się 30 pomp poŜarniczych. W roku 2005
jednostki te interweniowały w 43 przypadkach z których wszystkie były zasadne, ale juŜ w
2006 r. zanotowano 110 wyjazdów, z czego 3 okazały się fałszywym alarmem.
Działania na rzecz poprawy stanu ochrony przeciwpoŜarowej, poza prowadzeniem
działań ratowniczo-gaśniczych, polegają równieŜ na podejmowaniu zabiegów prewencyjnych
i szkoleniowych. Działalność prewencyjna skierowana jest przede wszystkim do ogółu
społeczeństwa i słuŜy zwłaszcza podnoszeniu wiedzy, dotyczącej szeroko rozumianych
zagroŜeń, walki z ich skutkami, a takŜe przyczyn ich powstawania. SłuŜą temu róŜnego
rodzaju uroczystości kulturalne, prelekcje podczas zebrań wiejskich i innych spotkań
tematycznych z mieszkańcami, publikacje w prasie lokalnej. Jednak najbardziej wymierne
efekty podnoszenia świadomości poŜarowej osiągane są podczas pracy z dziećmi i młodzieŜą
w wieku szkolnym. Corocznie organizowany jest na terenie gminy Ogólnopolski Turniej
Wiedzy PoŜarniczej „MłodzieŜ zapobiega poŜarom”.
Prowadzenie działalności, w szczególności związanej z umacnianiem systemu
ochrony przeciwpoŜarowej w części polegającej na walce z klęskami i usuwaniem ich
skutków wymaga zaangaŜowania, oprócz zasobów materialnych, równieŜ środków
finansowych. Koszty ponoszone przez jednostki poŜarnicze, związane z ich funkcjonowaniem
i realizacją zadań, pokrywane są ze środków budŜetu gminy.
Tabela 40. Wydatki budŜetowe na ochronę przeciwpoŜarową w Gminie Hrubieszów
Rok
2001
2002
2003
2004
2005
Kwota
109
104
100
119,5
138
wydatków
w tys. zł
- 70 -
2006
141,5
W LATACH 2008-2020
Na ternie gminy nie występują zagroŜenia powodziowe. Dochodzi jedynie do
lokalnych i okresowych podtopień. Tereny zagroŜone wylewami rzeki Bug zostały
wyznaczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego Gminny Hrubieszów.
W związku z tym w okresach wylewów rzeki prowadzony jest stały monitoring. ZagroŜenia z
tym związane nie niosą za sobą skutków dla terenów mieszkaniowych, a dotyczą jedynie łąk.
Działaniami prewencyjnymi i usuwania skutków ewentualnych zagroŜeń zajmuje się
Gminne Zespół Zarządzania Kryzysowego, który powstał w sierpniu 2007 r., na bazie
Gminnego Zespołu Reagowania w Hrubieszowie.
• Mało rozbudowana baza noclegowa
• Złe warunki mieszkaniowe ludności
• Brak ośrodków sportu i rekreacji
• Zły stan techniczny budynków szkolnych.
• Niedostateczna baza techniczna szkół
• Niedostateczna sieć opieki przedszkolnej nad dziećmi
w wieku 3-6 lat
• Niedostateczne wyposaŜenie placówek w
aparaturę medyczną.
• Brak domu pomocy społecznej
• Brak moŜliwości finansowych do restauracji i
przystosowania obiektów zabytkowych do potrzeb
turystyki
2.6 Zarządzanie
2.6.1 MoŜliwości budŜetowe gminy
Dochody budŜetowe Gminy Hrubieszów na 1 mieszkańca wynoszą 1.689,85 zł i są o
101 zł niŜsze niŜ w Powiecie Hrubieszowskim, a takŜe o 350 zł niŜsze niŜ w Województwie
Lubelskim i o 741,5 zł niŜ w kraju. Gmina Hrubieszów nie osiąga dochodów budŜetów gmin
na 1 mieszkańca jakie obserwuje się zarówno w powiecie hrubieszowskim jak i
województwie lubelskim. Wskaźnik ten jest niŜszy od średniej powiatowej o 5,6% i niŜszy
od średniej dla województwa o 17,2%.
- 71 -
W LATACH 2008-2020
Dochody własne na 1 mieszkańca na obszarze gminy wynoszą 439,39 zł i są niŜsze
zarówno od średniej powiatowej wynoszącej 569,81 zł, jak teŜ wojewódzkiej – 763,18 zł i
krajowej – 1288,28 zł.
Tabela 41. Dochody budŜetowe na 1 mieszkańca w 2006 r.
2500
2000
1500
1000
500
0
Gmina
Hrubieszów
Województwo
Lubelskie
Dochódy budŜetowe gmina na 1 mieszkańca
Dochody własne na 1 mieszkańca
W strukturze dochodów budŜetów gmin dominują subwencje ogólne stanowiące
47,75% dochodów gminy ogółem, przy 39,75% w powiecie hrubieszowskim i 38,55%
w województwie lubelskim. Dochody własne stanowią 26 % dochodów budŜetu gminy, 32%
dochodów budŜetów gmin powiatu hrubieszowskiego i 37% dochodów budŜetów gmin
województwa lubelskiego.
W strukturze dochodów własnych budŜetu samorządu gminy Hrubieszów największą
pozycję stanowią dochody z tytułu podatku rolnego i wynoszą 40,65%, udziały w podatkach
stanowiących dochody budŜetu państwa wynoszą 20,83% oraz podatek od nieruchomości
16,30%.
Warto zwrócić uwagę, Ŝe w strukturze udziałów w podatkach stanowiących dochody
budŜetu państwa udziały w podatku dochodowym od osób prawnych stanowią poniŜej 0,01%
i wynoszą jedynie 66,03 zł, przy czym jeszcze w roku 2004 były ujemne (-34 zł). Pozostałe
99,99% to podatki od osób fizycznych. Proporcja ta w powiecie hrubieszowskim wynosi
5,7% do 94,3 % na korzyść udziałów w podatkach od osób fizycznych zaś w województwie
lubelskim jak 6,3% do 93,7%. Świadczy to tak naprawdę o wielkiej słabości pozarolniczej
gospodarki Gminy Hrubieszów i o dystansie jaki ją dzieli zarówno w stosunku do powiatu
hrubieszowskiego i województwa lubelskiego.
- 72 -
W LATACH 2008-2020
Tabela 42. Dochody budŜetów gmin wg rodzajów w 2006 r.
Jedn.
Gmina
miary Hrubieszów
Wyszczególnienie
Powiat
Hrubieszowski
18.377.105,97 123.241.938,53
Województwo
lubelskie
Dochody budŜetów gmin ogółem
zł
4.437.616.062,37
Dochody budŜetów gmin na 1 mieszkańca
zł
1.689,85
1790,90
2.040,05
Dochody własne budŜetów gmin
Dochody własne na 1 mieszkańca
zł
zł
4.778.375,50
439,39
39.215.567,34
311,51
1.660.106.696,55
763,18
podatek rolny
podatek od nieruchomości
zł
zł
1.942.489,02
778.995,08
7.550.714,21
12.189.119,68
90.127.420,76
461.429.049,56
podatek od środków transportowych
zł
57.652,29
620.661,12
32.358.682,18
wpływy z innych lokalnych opłat
zł
0
50.180,00
1.681.885,26
wpływy z opłaty skarbowej
zł
51.386,90
934.048,61
30.928.105,22
podatek od czynności cywilnoprawnych
dochody z majątku gminy
zł
zł
71.488,09
171.356,12
617.031,01
1.806.813,41
38.988.625,38
109.567.139,10
wpływy z usług
udziały w podatkach stanowiących dochody
budŜetu państwa razem
budŜetu państwa podatek dochodowy od osób
fizycznych
budŜetu państwa podatek dochodowy od osób
prawnych
zł
458.898,22
929.844,12
48.460.166,25
zł
995.181,03
12.197.591,11
692.662.253,06
zł
995.115
11.501.408
648.999.210
zł
66,03
696.183,11
43.663.043,06
Subwencje ogólne
zł
8.775.594
48.991.208
1.710.503.745
Dotacje celowe z budŜetu państwa
dotacje celowe z budŜetu państwa na zadania z
zakresu administracji rządowej
dotacje celowe z budŜetu państwa na zadania
własne
dotacje celowe z budŜetu państwa na zadania
realizowane na podstawie porozumień z organami
administracji rządowej
zł
4.064.989,86
26.342.697,58
864.154.760,59
zł
3.059.499,31
19.961.937,90
689.497.485,62
zł
1.000.490,55
6.358.615,68
171.694.419,85
zł
5.000,00
22.144,00
2.962.855,12
dotacje otrzymane z funduszy celowych
dotacje celowe otrzymane na podstawie
porozumień między jednostkami samorządu
terytorialnego
Środki na dofinansowanie własnych zadań
pozyskane z innych źródeł
zł
45.430,71
262.404,75
23.478.434,38
zł
0
31.500,00
17.655.346,53
zł
712.715,90
8.398.560,86
161.717.079,32
W tym: z budŜetu Unii Europejskiej
zł
477.925,44
7.006.112,21
123.918.089,50
Wydatki budŜetu Gminy Hrubieszów wyniosły w 2006 roku niemal 19 mln zł i były
o ponad 2,5% niŜsze niŜ dochody.
- 73 -
W LATACH 2008-2020
Tabela 43. Wydatki budŜetów gmin według rodzajów w 2006 r.
Wyszczególnienie
Jedn.
miary
Gmina
Hrubieszów
Powiat
Hrubieszowski
Województwo
lubelskie
Wydatki z budŜetu ogółem
zł
18.859.860,95124.620.274,82 4.549.970.413,00
Rolnictwo i łowiectwo
zł
787.259,69
4.375.247,14 101.735.418,02
Transport i łączność
Wydatki na gospodarkę komunalną i ochronę
środowiska
zł
1.364.955,92
5.369.121,52 466.106.620,97
zł
490.710,53 14.236.353,84 242.180.606,00
Wydatki na gospodarkę mieszkaniową
zł
716.061,89
Wydatki na oświatę i wychowanie
Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa
narodowego
zł
6.348.304,07 46.800.431,71 1.783.256.978,28
zł
1.368.566,31
Wydatki na ochronę zdrowia
zł
46.288,89
Wydatki na opiekę społeczną
zł
Wydatki na kulturę fizyczną i sport
zł
Wydatki na administrację publiczną
zł
Wydatki z budŜetów gmin na 1 mieszkańca
zł
1.752.710,47
64.468.524,96
4.575.889,96 130.669.103,19
480.701,33
32.952.127,47
4.221.618,13 26.849.691,29 940.276.092,37
44.740,81
1.292.639,23
64.217.190,29
2.262.321,86 12.804.974,42 424.081.890,47
1.734,24
1.810,76
2.091,70
W strukturze wydatków według działów gospodarki dominuje oświata, na którą
Gmina Hrubieszów wydaje 33,66% środków, w powiecie hrubieszowskim zaś wskaźnik ten
wynosi 39,16% i 39,19% w województwie lubelskim.
Na opiekę społeczną przeznaczanych jest 22,38% wydatków z budŜetu gminy, na
administrację publiczną 12,00 %, na kulturę 7,26%, na transport i łączność 7,24%.
W strukturze wydatków według rodzaju, dominują wydatki bieŜące jednostek
budŜetowych stanowiące 65,78% ogólnej kwoty wydatków przy 57,79% udziale tego
parametru w powiecie hrubieszowskim i 57,79% w województwie lubelskim. Jednostki
budŜetowe w gminie wydają przeciętnie 44,19% otrzymanych środków na wynagrodzenia.
- 74 -
W LATACH 2008-2020
Wykres 6. Wydatki budŜetowe Gminy Hrubieszów według rodzaju w 2006 r.
36468,13
957919,37
4324081,5
świadczenia na rzecz osób
fizycznych
wydatki bieŜące jednostek
budŜetowych ogółem
wydatki majątkowe
ogółem
pozostałe wydatki
12405781,38
2.6.2 Planowanie strategiczne i promocja gminy
Opracowane programy średniookresowe
Akty planowania średniookresowego zajmują znaczące miejsce w realizacji Strategii
Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów. Stanowią je programy sektorowe (branŜowe). Przy
czym zwrócić naleŜy uwagę na brak takich dokumentów w wielu sektorach, przede
wszystkim w dziedzinie turystyki. Nowotworzone programy średniookresowe, opracowywane
po uchwaleniu niniejszej Strategii, powinny uwzględniać w swojej konstrukcji następujące
elementy: diagnoza obszaru objętego programem, cele i priorytety, zadania, harmonogram
realizacji, łączne nakłady finansowe, nakłady finansowe w układzie rocznym, źródła
finansowania, wskaźniki monitoringu i ewaluacji programu, sposób sprawozdawania oraz
podmiot koordynujący i/lub realizujący program.
Opracowane programy średniookresowe Gminy Hrubieszów:
•
Program ochrony środowiska dla Gminy Hrubieszów;
•
Plan gospodarki odpadami Gminy Hrubieszów;
•
Koncepcja zaopatrzenia w wodę Gminy Hrubieszów;
•
Gminny program opieki nad zabytkami na lata 2006-2009 Gminy Hrubieszów;
•
Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Hrubieszów na lata
2006-2010;
•
Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych;
- 75 -
W LATACH 2008-2020
•
Wieloletni program gospodarowania mieszkaniowym zasobem Gminy Hrubieszów
Promocja gminy
Działaniami promocyjnymi w Gminie Hrubieszów zajmują się głównie pracownicy
Gminnego Ośrodka Kultury w Hrubieszowie z/s w Wołajowicach. W strukturze Urzędu
Gminy Hrubieszów z dniem 1 lipca 2007 r. powołano stanowisko ds. informacji i promocji.
Promocja gminy opiera się przede wszystkim na prezentowaniu i popularyzacji walorów
turystycznych.
Promocja turystyki w gminie oparta jest na trzech obszarach szczególnie atrakcyjnych:
• Dolina Bugu ciągnąca się od Husynnego do Kosmowa, na terenie której znajduje się
przełom tej rzeki w miejscowości Ślipcze. Cały bieg rzeki Bug na terenie Gminy
Hrubieszów włączony jest w NadbuŜański Obszar Chronionego Krajobrazu. Do
najcenniejszych elementów naleŜy zaliczyć: dwa uŜytki ekologiczne (Jezioro Kacapka
i Błonia NadbuŜańskie),
• Dziekanów z dawną siedzibą Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego załoŜone
przez Stanisława Staszica, po którym zachowało się wiele pamiątek materialnych
(drewniana rządcówka, pomnik Staszica, grobowiec pierwszego prezesa TRH Józefa
Grotthusa, kuźnia),
• Masłomęcz – staroŜytne centrum ówczesnej Europy gdzie odkryto cmentarzysko
i osadę Gotów.
2.6.3 Kapitał społeczny
Dotychczasowe doświadczenia wskazują na dość duŜą aktywność mieszkańców
Gminy Hrubieszów. Przejawia się to w postaci funkcjonowania wielu organizacji
pozarządowych o charakterze społeczno-kulturalnym. Na terenie gminy działa 14
stowarzyszeń ochotniczych straŜy poŜarnych i 10 stowarzyszeń innego rodzaju, głównie
działających na rzecz rozwoju wsi. Wśród nich naleŜy wymienić: stowarzyszenie
„Nieobojętni, Stowarzyszenie Gminny Klub Sportowy „Huragan” Hrubieszów oraz
Stowarzyszenie Hrubieszowsko-Mireckie „Lepsze Jutro” Lokalna Grupa Działania.
- 76 -
W LATACH 2008-2020
Oprócz tego funkcjonują takŜe organizacje społeczno-zawodowe, takie jak koła
gospodyń wiejskich (w sumie jest ich 29, a liczba ich członków wynosi 436 osoby).
NaleŜy takŜe zaznaczyć, Ŝe na terenie Gminy Hrubieszów działają grupy nieformalne,
takie jak Klub Seniora w Koble i działający przy Szkole Podstawowej w Husynnem Klub
4-H. W wyniku realizacji programu finansowanego ze środków Unii Europejskiej w czterech
gminach powiatu hrubieszowskiego, w tym w Gminie Hrubieszów, zawiązana została
Koalicja Na Rzecz Rozwoju Wolontariatu. W jej efekcie na terenie gminy aktywnie rozwija
się ten ruch. Przy GOPS powstało Gminne Centrum Wolontariatu. Natomiast w 6 szkołach z
terenu gminy: Kułakowice Trzecie, Husynne, Kobło, Moniatycze, Mieniany i Stefankowice
powstały Szkolne Kluby Wolontariatu.
Na terenie gminy
połoŜono
duŜy nacisk na promowanie obywatelskiego
zaangaŜowania sprawami publicznymi, między innymi we współpracy z organizacjami
pozarządowymi. W 2005 r. społeczność lokalna gminy powołała do Ŝycia Forum Organizacji
Pozarządowych i Społecznych Gminy Hrubieszów, które ma być siecią partnerskich
powiązań między władzami gminy, a organizacjami pozarządowymi i społecznymi. W skład
Forum weszły 24 organizacje pozarządowe oraz przedstawiciele samorządu gminnego.
Urząd Gminy Hrubieszów prowadzi stałą współpracę z organizacjami działającymi na
terenie gminy, w tym formalnymi, jak równieŜ o charakterze nieformalnym. Do przejawów
takiej współpracy zaliczyć naleŜy informowanie wszystkich organizacji o moŜliwościach
uzyskania środków finansowych na realizację projektów przez nie realizowanych. Dodatkowo
organizowane były szkolenia i indywidualna pomoc dla organizacji oraz grup formalnych i
nieformalnych, w tym przy pisaniu wniosków o dofinansowanie projektów finansowanych w
róŜnych konkursach grantowych. Dzięki temu w 2005 r. organizacje pozarządowe z terenu
Gminy Hrubieszów corocznie składają od kilku do kilkudziesięciu wniosków w konkursach
grantowych. W roku 2005 r. dofinansowanie realizacji projektów otrzymało 5 organizacji, a w
2006 r. 4 organizacje.
W porównaniu z tym rysuje się jednak dość niska aktywność wyborcza mieszkańców.
W ostatnich kilku wyborach do organów róŜnego szczebla wynosiła ona ok. 35-40%.
- 77 -
W LATACH 2008-2020
• Brak wystarczających środków finansowania
niezbędnych inwestycji z budŜetu gminy
• Brak dokumentów planistycznych i strategicznych w
wielu dziedzinach (branŜach)
• Niska aktywność polityczna mieszkańców
• Słaba promocja, w tym związana z pozyskiwaniem
potencjalnych inwestorów
2.7 Analiza SWOT
MOCNE STRONY
SŁABE STRONY
• Czyste i nieskaŜone środowisko naturalne
• Peryferyjne połoŜenie
• Posiadanie infrastruktury, która moŜe być
• Niskie dochody w rolnictwie
wykorzystana do celów socjalnych jako
• Zwiększająca się bieda na wsi –
mieszkania chronione (w Mienianach),
pauperyzacja społeczeństwa wiejskiego
• Wysoki poziom aktywności społecznej
spowodowana duŜym bezrobociem
mieszkańców gminy, co przejawia się
• Konieczność migracji spowodowane
w duŜej liczbie funkcjonujących organizacji
poszukiwaniem pracy
pozarządowych
i podejmowanych przez nich działaniach,
• Wysokie bezrobocie, w tym ukryte –
• PołoŜenia w bezpośrednim sąsiedztwie
agrarne
miasta Hrubieszowa, co łączy się
• Brak kształcenia ustawicznego
z dostępem mieszkańców do
• Słaby stan techniczny dróg
wyspecjalizowanych usług oraz instytucji
• Brak przemysłu rolno-spoŜywczego
działających na polu pomocy społecznej
• Brak dostępu do Internetu
• PołoŜenie w pobliŜu LHS
• Brak obiektów noclegowych i
• Dobre gleby
rekreacyjnych
• Zasoby archeologiczne i historyczne
• Niska gęstość zaludnienia i rozproszenie
• Sprzyjające warunki do rozwoju turystyki i
sieci osadniczej
agroturystyki
• Słabo rozwinięta sieć wodociągów i
• Niska przestępczość
kanalizacji
- 78 -
W LATACH 2008-2020
SZANSE
ZAGROśENIA
• Obecność Polski w UE (dopłaty dla
• Konieczność migracji spowodowana
rolnictwa, moŜliwość pozyskania środków na poszukiwaniem pracy
inwestycje, dokształcanie, moŜliwość
• Rosnące zapotrzebowanie na pomoc
legalnej pracy za granicą)
społeczną (osoby starsze, biedne)
• Wzrost liczby mieszkańców z wyŜszym
• DuŜa migracja młodych osób
wykształceniem
• Brak wsparcia dla nowo powstających
• Powiększenie się rynków zbytu produktów
podmiotów gospodarczych
rolnych, wzrost cen na produkty rolnicze
• Brak wyraźnej dynamiki wzrostu miejsc
• Podniesienie kategorii przejścia
pracy
granicznego w Zosinie jako szansa na rozwój
• Wzrost zanieczyszczenia środowiska
gospodarczy całego powiatu
• Stagnacja gospodarcza
hrubieszowskiego
• Wzrost kosztów produkcji
• Wzrost wymiany handlowej z Ukrainą i
• Spadek dochodów na wsi – powiększające
Wschodem
się uboŜenie mieszkańców
• Rozwój przemysłu rolno-spoŜywczego
• Brak środków inwestycyjnych
• Wykorzystanie alternatywnych źródeł
energii
• Pogarszanie stanu technicznego istniejącej
• Rozwój sieci internetowej
infrastruktury
• Wytworzenie i promocja produktu
lokalnego
• Rozwój usług
• Rozwój turystyki i agroturystyki
• Poprawa infrastruktury drogowej
• Posiadanie długofalowych programów
pomocy społecznej
- 79 -
W LATACH 2008-2020
3. Część planistyczna
3.1 Misja i wizja strategii:
Misja
Misja jest przesłaniem motywującym i mobilizującym dla:
∗
potencjalnych inwestorów z zewnątrz i wewnątrz gminy
∗
przyjezdnych i turystów
∗
mieszkańców
Władze samorządowe zobowiązuje się do wypełniania swoich ustawowych zadań
(oświatowe,
kulturalne,
zdrowotne
i
pomocy
społecznej,
i infrastrukturalne, rekreacyjno-sportowe i bezpieczeństwa) oraz
mieszkaniowe
inspirowania lub
wspomagania inicjatyw obywatelskich w innych dziedzinach Ŝycia zapewniających
obywatelom dostatnie i godne Ŝycie na poziomie europejskim.
Społeczność gminna stanowi wspólnotę lokalną, która kieruje się w działaniu dobrem
wspólnym i ma świadomość, Ŝe poziom godnego Ŝycia jest w jej rękach i zaleŜy głównie od
umiejętnego gospodarowania własnymi zasadami.
Wizję
własnego
rozwoju
oraz
osiągnięcia
wytyczonych
celów
wspólnych
i indywidualnych mieszkańcy upatrują w realizacji zadań szczegółowych wynikających z
poniŜszych kierunków strategicznych:
∗
Gmina Hrubieszów ośrodkiem wzrostu gospodarczego
∗
Gmina wyposaŜona w infrastrukturę techniczną
∗
Gmina turystyczno-rolnicza otwarta, przyjazna i gościnna
∗
Gmina terenem
ekologicznym
i krajobrazowym, zdrowotna dla mieszkańców
i przyjezdnych
∗
Gmina miejscem zapewniającym rozwój społeczny i wygodę mieszkańców
∗
Gmina bezpieczna i spokojna
- 80 -
W LATACH 2008-2020
Poprzez realizację tych kierunków
osiąga się cel strategiczny zawarty w haśle:
Poprawa poziomu i jakości Ŝycia mieszkańców Gminy Hrubieszów, poprzez
rozwiązywanie problemów swojego regionu, szerokie otwarcie na moŜliwości wynikające
z członkostwa Polski w UE oraz dostępności do środków i moŜliwości wspierania
rozwoju lokalnego i regionalnego.
Wizja (cel generalny)
Wizja jest docelowym obrazem gminy jaki powstanie po dwudziestotrzyletnim
rozwoju w drodze osiągania celów i realizacji zadań wytyczonych w niniejszej strategii
rozwojowej.
Po
tym
okresie
rozwoju
Gmina
Hrubieszów
przekształca
się
w gminę turystyczno-rolniczą, estetycznie zurbanizowaną, z pełną infrastrukturą technicznoekologiczną i cywilizacyjną i nie odbiega poziomem Ŝycia od podobnych gmin europejskich.
Wizja opiera się na załoŜeniu oŜywienia, zdynamizowania rozwoju opartego
na istniejącym duŜym potencjale gospodarczym i społecznym Gminy Hrubieszów,
którego efektem będzie:
•
dochodowe rolnictwo i atrakcyjne obszary wiejskie;
•
zbudowany
silny
i
aktywny
sektor
organizacji
pozarządowych
i obywatelskich;
•
dobrze zorganizowane i dynamiczne rolnicze grupy producenckie;
•
rozwinięty sektor przedsiębiorczości;
•
rozwinięta
partnerska
współpraca
i
wymiana
transgraniczna
i międzynarodowa;
•
atrakcyjne i konkurencyjne miejsce dla inwestorów;
•
zwiększenie dochodów i wysoki standard poziomu Ŝycia mieszkańców;
•
silne poczucie toŜsamości i identyfikacji, patriotyzm lokalny, dynamiczne i odwaŜne
myślenie mieszkańców;
•
rozwinięta agroturystyka i czyste środowisko naturalne;
•
nowoczesna oświata i wszechstronnie rozwinięte Ŝycie kulturowe;
• wysoki prestiŜ i pozycja gminy Hrubieszów w regionie.
- 81 -
W LATACH 2008-2020
3.2 Cele strategiczne (obszary priorytetowe)
Jako główny i nadrzędny cel strategiczny rozwoju Gminy Hrubieszów przyjęto:
Zapewnienia gminie powolnego ale trwałego wzrostu ekonomicznego oraz
cywilizacyjnego
rozwoju
społecznie
akceptowanego,
umoŜliwiającego osiągnięcie
europejskich standardów Ŝycia, ograniczenie bezrobocia poprzez rozwój przedsiębiorczości
ludzkiej, gospodarskie i umiejętne wykorzystanie zasobów miejscowych a zwłaszcza
naturalnych: lasy, krajobraz, jeziora, rzeki, gleby, kruszywa mineralne itp. oraz tworzenie
zachęt do inwestowania inwestorów krajowych i zagranicznych, miejscowych i
zewnętrznych w małe i średnie przedsiębiorstwa ekologiczne wykorzystujące surowce
miejscowe. Ce1 ten moŜliwy jest do osiągnięcia poprzez realizację zamierzeń i przedsięwzięć
wynikających z poniŜszych celów szczegółowych.
I. Zmiany w strukturze gospodarczej obszaru, w tym zasady kształtowania rolnej i
leśnej przestrzeni produkcyjnej
• restrukturyzacja rolnictwa (uprawy i hodowla) w tym wsi
• rozwój przemysłu przetwórstwa rolnego
• tworzenie przychylnego klimatu dla rozwoju przedsiębiorczości
•
aktywizowanie
gospodarczej
przedsiębiorczości
mieszkańców
(małe
i
średnie
przedsiębiorstwa produkcyjne)
• tworzenie i rozwój działalności stowarzyszeń gospodarczych
• tworzenie związków celowych gmin do realizacji wspólnych zadań
II. Zmiany w sposobie uŜytkowania terenu
• rozwój rzemiosła i rękodzieła
• rozwój form turystyki i agroturystyki
• tworzenie nowych miejsc pracy poprzez rozwój turystyki i agroturystyki
• promocja gospodarcza w kraju i za granicą (walory turystyczne i inwestycyjne)
III. Rozwój systemu komunikacji i infrastruktury
• rozwój infrastruktury komunalnej – sieć gazowa, wodociągi, kanalizacja, chodniki,
oświetlenie, oczyszczalnie ścieków, wysypiska, przetwórstwo i utylizacja śmieci i odpadów
• budowa zakładu produkcyjnego, wykorzystującego odnawialne źródła energii
• budowa sieci internetu szerokopasmowego dostępnego dla ogółu mieszkańców
• rozbudowa i modernizacja dróg (polepszenie stanu technicznego dróg)
• rozwój bazy turystycznej-noclegowej, gastronomicznej, sportowo-rekreacyjnej
- 82 -
W LATACH 2008-2020
IV. Poprawa stanu środowiska naturalnego
• tworzenie zieleńców, parków, kwietników, gazonów z kwiatami itp.
• wyznaczenie i utrzymanie szlaków pieszych, rowerowych, konnych, pielgrzymkowych,
biwakowych itp.
• edukacja ekologiczna
• wyznaczenie stref obserwacji przyrody
• dbałość o czystość i estetykę budynków, gospodarstw i miejsc publicznych
• tworzenie miejsc rekreacyjnych w celu wykorzystania lokalnego mikroklimatu
V. Poprawa stanu środowiska kulturowego
• nawiązanie partnerskich kontaktów z gminami na Ukrainie, a takŜe z państw Unii
Europejskiej,
• utworzenie Centrum Współpracy Transgranicznej
• organizowanie imprez o krajowym i międzynarodowym znaczeniu
• restaurowanie i udostępnianie zabytków
• wymiany młodzieŜy ze współpracującymi gminami
• rozwój kulturotwórczy regionu - zespoły ludowe, ubiory, wystrój wnętrz, potrawy itp.
• tworzenie i aktywizacja stowarzyszeń kulturalnych, naukowych itp.
• rozbudowa i modernizacja Gminnego Ośrodka Kultury
• rozwój bazy kulturalnej
VI. Poprawa warunków i jakości Ŝycia mieszkańców, w tym zmiany w strukturze
zamieszkania
• wzrost dochodów mieszkańców
• rozwój zreformowanego szkolnictwa (przedszkola, szkoły, gimnazja)
• powołanie ośrodka kształcenia ustawicznego (kształcenia przez całe Ŝycie)
• dbałość o estetykę wsi
• dostępność do słuŜby zdrowia
• rozwój bazy sportowo-rekreacyjnej dla mieszkańców i przyjezdnych
• rozwój bazy handlowej, usługowej i gastronomicznej
• rozwój róŜnych organizacji dziecięcych i młodzieŜowych
• tworzenie i rozwój sportu młodzieŜowego
• rozwój kół zainteresowań (sekcji)
• prewencja i działalność policji ukierunkowana na współpracę z mieszkańcami
• telefonizacja, monitoring
- 83 -
W LATACH 2008-2020
• utworzenie centrum doradztwa w zakresie pozyskania funduszy pomocowych przez
mieszkańców i organizacje pozarządowe
3.3 Cele operacyjne oraz proponowane kierunki działań
Zmiany w strukturze gospodarczej i wzrost gospodarczy w gminie zapewnia osiąganie
poniŜszych celów szczegółowych:
opracowanie programu restrukturyzacji rolnictwa oraz wsi i przekształcenia ich w
miejscowości turystyczne – głównie Brodzica, Cichobórz, Czumów, Dziekanów, Gródek,
Husynne,
Kosmów, Masłomęcz, Moniatycze, Moroczyn, Obrowiec, Stefankowice,
Szpikołosy, Ślipcze, a pozostałych we wsie wielofunkcyjne. W rolnictwie pod uprawą
wykorzystuje się gleby lepszych klas poprzez gospodarstwa wielkoobszarowe powyŜej 50 ha
lub kooperatywy rolników i producentów rolnych. Ziemie klasy V i VI wykorzystuje się pod
zalesienie, osiedla domków weekendowych dla mieszkańców z duŜych miast oraz uprawy
drzew i krzewów ozdobnych lub ziół.
rozwój przemysłu przetwórstwa rolnego, jest to cel priorytetowy poniewaŜ jego
osiągnięcie przyczyni się do przekształcenia wsi w wielofunkcyjną, w której mieszkańcy
pracują bezpośrednio na roli oraz w obsłudze rolnictwa i poprzez przetwórstwo sprzedają
półprodukty oraz produkty gotowe, a nie jak dotychczas tylko surowce. W tym celu na wsiach
wielofunkcyjnych powstają i rozwijają się małe i średnie przedsiębiorstwa typu olejarnie,
serowarnie, kiszarnie, marynaciarnie, sortownie i pakowalnie, wytwórnie soków i dŜemów
oraz małe przedsiębiorstwa rzemieślniczo-produkcyjne typu remontowego, garncarstwa,
wikliniarstwa, kowalstwa uŜytkowego i artystycznego i wiele innych. Tym samym stopniowo
likwiduje się problemy bezrobocia na wsiach.
tworzenie przychylnego klimatu dla rozwoju przedsiębiorczości odbywać się to będzie
szczególnie poprzez szereg ułatwień i zachęt dla potencjalnych przedsiębiorców, w tym
stosowanie ulg i zwolnień z podatku. Organizowane będą szkolenia i kursy w zakresie
podwyŜszania kwalifikacji zawodowych mieszkańców oraz zmian kwalifikacji zawodowych.
Prowadzona będzie pomoc w pozyskiwaniu funduszy na współfinansowanie rozwoju
mikroprzedsiębiorstw oraz wspieranie ich rozwoju poprzez wsparcie w sporządzaniu
biznesplanów. Na terenie gminy zostanie wytyczona strefa biznesu.
- 84 -
W LATACH 2008-2020
aktywizowanie gospodarczej przedsiębiorczości mieszkańców poprzez tworzenie
małych i średnich przedsiębiorstw – dzięki utworzeniu Centrum Przedsiębiorczości Lokalnej
oraz wyzwalania przedsiębiorczości i utworzeniu gminnego Inkubatora Przedsiębiorczości
powstają małe i średnie przedsiębiorstwa róŜnych branŜ produkcyjnych, usługowych,
turystycznych i agroturystycznych. Przyczynia się to do wzrostu zatrudnienia oraz wzrostu
ekonomicznego gminy i mieszkańców
tworzenie i rozwój działalności stowarzyszeń gospodarczych – władze gminne
powinny inspirować do tworzenia oraz działania poniŜszych stowarzyszeń:
• kupców i handlowców
• producentów rolnych
• hotelarzy i gastronomików
• agroturystycznego
• zielarzy
• przedsiębiorców produkcyjnych
• inne według potrzeb społecznych: nawiązanie stosunków partnerskich z gminami
w kraju i za granicą – władze samorządowe, stowarzyszenia gospodarcze, kulturalne
i oświatowe muszą nawiązać kontakty z gminami w kraju i za granicą poniewaŜ tylko poprzez
partnerstwo moŜliwe jest przerwanie izolacjonizmu, promocja gminy na zewnątrz, wspólne
działania o róŜnym charakterze przynoszące obopólne korzyści. Stosunki partnerskie naleŜy
nawiązać z gminami w państwach unii Europejskiej i na Ukrainie i słuŜenia jako pomost w
kontaktach wschód -zachód.
tworzenie związków celowych gmin do realizacji wspólnych zadań - drogi,
gazyfikacja, gospodarka odpadami, turystyka, ścieŜki rowerowe, szlaki piesze, oświata,
kultura i wiele innych dziedzin wymaga łączenia sił i środków kilku gmin. Dlatego władze
samorządowe powinny duŜe zadania inwestycyjne realizować w drodze aliansów z innymi
sąsiednimi gminami, a nawet z gminami współpracującymi z zagranicy
Zmiany w sposobie uŜytkowania terenu osiągnięte zostaną poprzez:
rozwijanie rzemiosła i rękodzieła ludowo-artystycznego – wyroby rzemieślnicze
(krótkie serie lub unikatowe wyroby) oraz rękodzieło staną się wizytówką promocyjną gminy.
Wyroby te będą wyróŜniać się specyfiką lokalną, dzięki czemu Gmina Hrubieszów stanie się
znana w regionie, w kraju i Europie. Wyroby te przyciągną turystów do przyjazdu i pobytu.
Mogą być to wyroby z gliny, wyroby z korzeni, słomy, wikliny itp., kilimy i inne tkactwo,
drzeworyty, rzeźby i wiele innych produktów.
- 85 -
W LATACH 2008-2020
rozwój form turystyki i agroturystyki – opracowana powinna zostać strategia rozwoju
turystyki i agroturystyki na terenie gminy. Wspierane będą inicjatywy mieszkańców,
zmierzające do zakładania gospodarstw agroturystycznych, m.in. poprzez organizowanie i
przeprowadzenie szkoleń, a takŜe inne formy wsparcia. Poprzez rozbudowę infrastruktury
turystycznej i promocję walorów krajobrazowo-turystycznych gminy propagowane będą
wszelkie formy turystyki.
tworzenie nowych miejsc pracy poprzez rozwój turystyki i agroturystyki
wykorzystanie walorów pięknego krajobrazu, szczególnie rzeki Bug. Jego osiągnięcie
wymaga:
• rozbudowy bazy noclegowo-gastronomicznej
• rozbudowy bazy rekreacyjno-sportowej
• tworzenia gospodarstw agroturystycznych
• tworzenia miejscowości weekendowych domków całorocznych
promowanie gospodarcze w kraju i zagranica - w gminie promocji poświęca się duŜo
uwagi poprzez:
• imprezy gminne
• mass media
• udział w targach i wystawach
Rozwój systemu komunikacji i infrastruktury zrealizowany zostanie poprzez:
rozwój infrastruktury komunalnej – sieć gazowa, wodociągi, kanalizacja, chodniki,
oświetlenie, oczyszczalnie ścieków, wysypiska, przetwórstwo i utylizacja śmieci i
odpadów przez najbliŜszy okres rozwoju gmina powinna utworzyć mieszkańcom
cywilizacyjne podstawy Ŝycia. Jest to warunek niezbędny i konieczny w osiąganiu wszystkich
celów zarysowanych w tej strategii rozwojowej. Dlatego naleŜy inwestycje gminne ukierunkować
na:
• wodociągi, kanalizację, kanalizację burzową
• oczyszczalnie ścieków, składowanie, sortowanie i przetwórstwo śmieci i odpadów
• ogrzewnictwo ekologiczne
• sieć gazu przewodowego
• przydomowe oczyszczalnie ścieków
• mieszkalnictwo indywidualne, spółdzielcze i weekendowe
• drogownictwo
budowa zakładu produkcyjnego, wykorzystującego odnawialne źródła energii – celem
- 86 -
W LATACH 2008-2020
głównym jest wykorzystanie biomasy do celów energetycznych poprzez zagospodarowanie
słomy zbóŜ jako ekologicznego odpadu powstającego w wyniku produkcji rolniczej i
umoŜliwienie pozyskania źródła dochodów dla rolników. Celami dodatkowymi są ochrona
klimatu poprzez ograniczenie emisji zanieczyszczeń i szkodliwych gazów powstających w
wyniku wykorzystywania tradycyjnych źródeł energii (węgiel), popularyzacja postaw
proekologicznych, wprowadzenie innowacyjnych technologii. Na terenie Gminy Hrubieszów
znajdują się znaczne obszary pól corocznie obsiewanych zboŜami w związku z tym pojawia
się problem o zarazem szansa zagospodarowania słomy która wobec ciągle malejącego
zuŜycia dla celów hodowli do tej pory była cięta i wchodziła w skład gleby albo wręcz
wypalana bezpośrednio na polach co powodowało róŜnorakie szkody. Przedsięwzięcie będzie
miało charakter samofinansujący się, chociaŜ nie generujący znacznych dochodów. Planuje
się równieŜ zainstalowanie linii technologicznej do produkcji oleju roślinnego, głównie z
rzepaku. Tak aby rolnicy gminy mogli skorzystać z moŜliwości produkcji oleju na własne
potrzeby. Ponadto całość stanowić będzie docelowo centrum produkujące odnawialne
materiały energetyczne.
budowa sieci internetu szerokopasmowego, dostępnego dla ogółu mieszkańców
działalność gospodarcza, turystyka, oświata, kultura to nieustająca wymiana informacji,
dlatego do końca 2020 roku w kaŜdym domu oraz centrach informacyjnych, szkołach i innych
placówkach publicznych powinien być internet oraz ogólnodostępne punkty intemetowe dla
mieszkańców i turystów.
rozbudowa i modernizacja dróg – jest to cel priorytetowy ze względu na warunek
wszelkiego rozwoju, jakim jest dostępność komunikacyjna. Dobre drogi to krwioobieg
gospodarki. Mieszkańcy oraz władze samorządowe, w drodze współpracy i zadań celowych z
powiatem i sąsiednimi gminami powinny opracować wspólnie program modernizacji i
rozbudowy dróg zwłaszcza tranzytowych, zapewniających dojazd do miejscowości
turystycznych. W miejscowościach w ramach tego programu powinno się przewidzieć
budowę chodników, płatnych parkingów i bezpłatnych parkingów wypoczynkowych przy
trasach turystyczno-tranzytowych.
rozwój bazy
turystyczno-noclegowej
–
noclegowo-gastronomicznej,
sportowo-
rekreacyjnej i turystyki kwalifikowanej. Władze samorządowe powinny główną uwagę skupić
na rozwoju bazy sportowo-rekreacyjnej i noclegowej a mieszkańcy na noclegowogastronomicznej i turystyki kwalifikowanej. Gminna baza sportowo-turystyczna powinna
obejmować: ośrodek sportowo-rekreacyjny, przystań dla turystów, kąpielisko, sale
- 87 -
W LATACH 2008-2020
gimnastyczne, boiska, stadion, wyciąg narciarski, tor saneczkowy, ścieŜki rowerowe, szlaki
piesze, wieŜe widokowe, muzeum wsi.
Poprawa stanu środowiska naturalnego. Jest to główny walor gminy, o który naleŜy
dbać i w planach rozwojowych traktować priorytetowo poprzez osiąganie celów:
tworzenie parków, zieleńców oraz ukwiecanie miejscowości – we wszystkich
miejscowościach gminy w centralnych punktach w połączeniu z parkingami powinny być parki,
zieleńce, punkty małej gastronomii, mapy informacyjne itp., słuŜące jako miejsca do
zatrzymywania się podróŜnych oraz centralne miejsca spotkań mieszkańców z róŜnych okazji.
wyznaczanie i utrzymanie szlaków pieszych i rowerowych – nie moŜe się skończyć na ich
oznakowaniu i wytyczeniu. Szlaki te muszą się łączyć z innymi szlakami w województwie.
Przy nich powinny znajdować się pola biwakowe, wypoŜyczalnie sprzętu turystycznego,
punkty napraw, mała gastronomia i najwaŜniejsze punkty sanitarno-higieniczne.
edukacja ekologiczna – przekazywanie mieszkańców informacji na temat zachowań
ekologicznych i dbania o środowisko naturalne. W zagadnieniu tym mieści się równieŜ promocja
odnawialnych źródeł energii.
wyznaczenie stref obserwacji przyrody – jest to niezbędny warunek tworzenia turystyki
ekologicznej polegającej na obserwacjach i badaniach przyrody, a ponadto turystyki
weekendowej.
dbanie o czystość i estetykę – bez takiej działalności nie jest moŜliwe, aby nastąpił rozwój
cywilizacyjny i gospodarczy. Ten warunek musi być uświadomiony wszystkim mieszkańcom
poniewaŜ bałagan, brud, nieład odstrasza, a nie przyciąga do zatrzymania się i pobytu. NaleŜy
pamiętać, Ŝe teren, obiekt, gospodarstwo itp. czyste i estetyczne powoduje u przejeŜdŜającego
chęć zatrzymania się i zobaczenia, a u mieszkańca lepsze samopoczucie i chęć dalszego
działania. NaleŜy podkreślić, Ŝe w miejscowościach Gminy Hrubieszów jest wiele takich obiektów,
które u osoby obcej wyzwalają chęć ich obejrzenia.
tworzenie miejsc rekreacyjnych – jest to cel i kierunek przyszłościowy z uwagi na
uciąŜliwości cywilizacyjne i stresy wynikające z Ŝycia w duŜych miastach. Tworzenie jednego
miejsca powoduje wzrost zatrudnienia ludności miejscowej w usługach, handlu, gastronomii i
opiece medycznej. Ponadto naleŜy podkreślić, Ŝe są to miejsca pracy całoroczne lub tylko
sezonowe.
Poprawa stanu środowiska kulturowego zostanie osiągnięta poprzez:
nawiązanie partnerskich kontaktów z gminami w kraju i za granica – kontakty te
powinny mieć charakter indywidualny, grupowy i samorządowy. Kontakty partnerskie
- 88 -
W LATACH 2008-2020
samorządowe powinny umoŜliwić rozwój innych kontaktów i współpracy gospodarczej,
handlowej, turystycznej, kulturalnej itp. Kontakty te naleŜy nawiązywać z podobnymi
gminami w kraju i za granicą, a zwłaszcza na Ukrainie i w państwach Unii Europejskiej.
utworzenie Centrum Współpracy Transgranicznej – problemem jest ograniczona
dostępność do informacji w zakresie nawiązywania partnerstwa gospodarczego, partnerstwa
na płaszczyźnie kulturowej i turystycznej oraz do instytucji kultury i turystyki dla osób
niepełnosprawnych. Zadaniem będzie rozbudowa Urzędu Gminy Hrubieszów na potrzeby
Centrum wspierania współpracy transgranicznej. Dzięki temu poprawie ulegnie koordynacja
promocji oraz zarządzanie zasobami turystyki i kultury. Utworzenie Centrum przyczyni się do
intensyfikacji wymiany kulturalnej i handlu przygranicznego. Spowoduje to zmniejszenie
dysproporcji regionu przygranicznego wobec pozostałych regionów.
organizowanie imprez o krajowym i międzynarodowym znaczeniu – cykliczne
imprezy gminne naleŜy doskonalić i uatrakcyjniać ich program. NaleŜy tworzyć kolejne o
charakterze świeckim i kościelnym.
restaurowanie i udostępnianie zabytków – pozostały nieliczne zabytki dlatego trzeba
o nie pieczołowicie dbać i udostępniać turystom jako atrakcje. Ponadto naleŜy
inwentaryzacji źródeł historycznych i przeprowadzić prace restauratorsko-modernizacyjne
przy zabytkach.
wymiana młodzieŜy – w ramach współpracy z gminami w kraju i za granicą,
wykorzystując walory ekologiczne regionu dąŜyć do przyjmowania młodzieŜy z innych gmin i
wysyłania swoich grup. Wymiana ta powinna słuŜyć głównie rozwojowi intelektualnemu
gminy oraz tworzyć dodatkowe miejsca pracy. Korzyści z wymiany młodzieŜy są oczywiste
i dlatego proponuje się poniŜsze formy:
• wypoczynek i krajoznawstwo
• stypendia
• zamiłowania i zainteresowania.
rozwój kulturotwórczy regionu – powinien tworzyć warunki do strategii dyferencjacji
czyli wyróŜniania się gminy w otoczeniu. Jest to trend do powrotu do korzeni, tradycji,
obyczajów, zwyczajów, produktów, które stanowią same w sobie atrakcje turystyczne i mają
unikatowy charakter.
tworzenie i aktywizacja stowarzyszeń kulturalnych, naukowych itp. – kaŜdy
mieszkaniec musi zrozumieć, Ŝe jego los zaleŜy od niego samego oraz sąsiadów, znajomych itp.
połączonych w działaniu wspólnymi interesami jako dobrem ogółu. Dlatego niezbędny jest
- 89 -
W LATACH 2008-2020
rozwój stowarzyszeń gospodarczych, kulturalnych, religijnych i innych nawet po to aby
korzystać ze źródeł pomocowych krajowych i zagranicznych. O pomoc na równi z władzami
mogą ubiegać się stowarzyszenia, a ponadto tylko dzięki nim moŜliwe jest nawiązywanie
róŜnorodnych kontaktów grupowych z podobnymi organizacjami w kraju i za granicą.
rozbudowanie Gminnego Ośrodka Kultury – istniejący ośrodek naleŜy zmodernizować i
rozbudować w celu zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców Gminy
Hrubieszów. Realizacja zadania przyczyni się do podniesienia atrakcyjności turystycznej
regionu, a bezpośrednio do poprawy stanu zachowania budynku Gminnego Ośrodka Kultury,
słuŜącego przede wszystkim mieszkańcom Gminy Hrubieszów.
rozwijanie bazy kulturalnej – cała baza kulturalna ma słuŜyć mieszkańcom do kulturalnej
działalności, a przyjezdnym do uatrakcyjnienia pobytu. W kaŜdej miejscowości powinien być
obiekt publiczny przeznaczony na tę działalność, moŜe być to świetlica, klub lub szkoła. Ponadto
część obiektów kulturalnych, w tym zabytki powinny mieć skomercjalizowany charakter i
zapewniać miejsca pracy oraz dochody ludności miejscowej (likwidowane szkoły wykorzystać
na ośrodki kultury wiejskiej).
Aby osiągnąć powyŜsze cele władze samorządowe powinny ukierunkować swoje
przyszłościowe zadania na zapewnienie mieszkańcom warunków rozwoju społecznego oraz
wygodnych warunków bytowych czyli chęci działania i Ŝycia ludzi w Swojej Malej Ojczyźnie
poprzez:
wzrost dochodów mieszkańców – Niskie dochody społeczności lokalnej to inaczej niski
stopień jej nowoczesności. Wynikiem niskich dochodów są między innymi takie zjawiska jak:
niska jakość Ŝycia oraz ogólne zuboŜenie mieszkańców, nie zadawalający poziom ich
wykształcenia i dostosowania ich wiedzy i umiejętności do wymogów rynku pracy, co za tym
idzie niski wskaźnik zatrudnienia, któremu towarzyszy wysoki poziom bezrobocia, ubóstwa i
wykluczenia społecznego. Czynniki te przyczyniają się do powstania ogólnej niemoŜności
wyrwania się z tej sytuacji. Dlatego wzrost dochodów mieszkańców jest bardzo istotnym
celem rozwojowym, który umoŜliwi integrację społeczności na wyŜszym poziomie i poprawi
jakość Ŝycia jej mieszkańców oraz ich zadowolenie z zamieszkiwania na tym obszarze.
Podstawowymi czynnikami umoŜliwiającymi wzrost dochodów mieszkańców będą przede
wszystkim rozwój przedsiębiorczości i dochody pochodzące z pozarolniczych źródeł. W tym
celu naleŜy tworzyć przychylny klimat i wspierać rozwój pozarolniczych źródeł dochodu.
rozwijanie szkolnictwa – kaŜde dziecko w gminie musi mieć zapewniony dostęp do
szkoły podstawowej i gimnazjum, w których poziom kształcenia nie moŜe odbiegać od średniego
- 90 -
W LATACH 2008-2020
krajowego. Szkoły te muszą, mieć dobrych nauczycieli i być dobrze wyposaŜone w pomoce
dydaktyczne. Muszą zapewniać młodzieŜy równy start edukacyjny z młodzieŜą ośrodków
miejskich. Ponadto wszystkie szkoły poza zajęciami lekcyjnymi powinny być miejscowymi
centrami edukacyjnymi dorosłych oraz rekreacji masowej.
powołanie ośrodka kształcenia ustawicznego – władze samorządowe muszą przekonać
władze oświatowe do utworzenia szkoły licealnej ogólnej lub zawodowej, ze względów na
liczbę mieszkańców, duŜe bezrobocie oraz rozwój wytyczony w niniejszej strategii rozwojowej.
Specjalizacja szkoły ukierunkowana na rozwijanie turystyki oraz wykorzystanie zasobów
miejscowych. Na bazie tej szkoły powinny być utworzone i działać centrum kształcenia
ustawicznego. Dobrym rozwiązaniem będzie współpraca tej szkoły z centrów z Politechniką
Koszalińską, WyŜszą Szkolą zawodową itp. uczelniami tego typu w kraju i za granicą.
dbałość o estetykę wsi – we wszystkich częściach gminy zabudowa estetyczna, ciekawa
architektonicznie, zabudowana w przyrodę estetyczna i ładnie utrzymana. Miejscowości
turystyczne równieŜ uporządkowane dzielone na część publiczno-mieszkalną i farmerską.
Miejscowości z zieleńcami ukwiecone z ławkami do odpoczynku i małą gastronomią. W kaŜdej z
37 miejscowości gminy powinna funkcjonować świetlica wiejska, wyposaŜona w niezbędne
sprzęty.
dostępność do słuŜby zdrowia – tworzenie publicznych i prywatnych placówek słuŜby
zdrowia, w tym domów spokojnej starości, a takŜe aptek, słuŜby weterynaryjnej i sanitarnohigienicznej oraz społecznej słuŜby ratownictwa pierwszej pomocy przedmedycznej.
rozwój bazy rekreacyjno-sportowej – baza ta to wielofunkcyjna rola szkół i udostępnianie
hal sportowych, boisk, itp. miejscowej ludności i przyjezdnym oraz budowa boisk, siłowni, a
takŜe parkingów, ścieŜek zdrowia, szlaków pieszych i rowerowych, wypoŜyczalni sprzętu
sportowego i ośrodka sportów zimowych.
rozwój bazy handlowej, usługowej i gastronomicznej – jest to podstawowa baza
zapewniająca pobyt w dobrych warunkach dla przyjezdnych. Baza ta to obiekty noclegowe,
hotele, pensjonaty, gospodarstwa agroturystyczne, prywatne kwatery, motele itp. oraz restauracje,
kawiarnie, cukiernie, winiarnie, paby, dyskoteki i punkty małej gastronomii. Ponadto są to usługi
serwisowe, kosmetyczne-fryzjerskie, fotograficzne, pamiątkarskie itp. oraz obiekty takie jak pola
biwakowe, campingi.
rozwój róŜnych organizacji dziecięcych i młodzieŜowych – w gminie naleŜy tworzyć
druŜyny specjalistyczne np.: straŜackie, ratownictwa i pierwszej pomocy, itp. oraz inne
- 91 -
W LATACH 2008-2020
organizacje o charakterze oświatowym, naukowym, uŜytkowym, ekologiczne, itp. MłodzieŜ
musi mieć moŜliwość udziału w Ŝyciu społeczności lokalnej.
tworzenie i rozwój sportu młodzieŜowego – obok organizacji młodzieŜowych powinny w
szkołach działać kluby sportowe i sekcje np. piłkarskie, lekkoatletyczne, sportów obronnych,
saneczkarskie, narciarskie itp. Ten sport powinien być wspomagany z gminnej kasy.
rozwój kół zainteresowań – dla starszych i młodzieŜy poprzez powstawanie róŜnorodnych kół,
sekcji, zespołów: pieśni i tańca, artystycznych, rękodzieła, majsterkowania, fotografii,
miłośników przyrody, informatycznych i wielu innych.
prewencja i działalność policji – policja powinna dąŜyć, poprzez swoje działania
prewencyjne, do wsparcia przez ludność miejscową. Dlatego wspólnie z organizacjami i
stowarzyszeniami mieszkańców powinna uczestniczyć w Ŝyciu publicznym oraz prowadzić akcje:
•
zasad ruchu drogowego zwłaszcza pieszego.,
•
przeciwdziałania narkomanii i innym patologiom społecznym.
•
pierwszej pomocy,
•
ekologii i ochrony środowiska,
•
samoobrony obywatelskiej, inne akcje prewencyjne np. p.poŜ, ewakuacyjne itp.
telefonizacja i monitoring – w miejscowościach gminy powinny znajdować się
ogólnodostępne telefony łączące natychmiast z policją, straŜą poŜarną i pogotowiem ratunkowy,
oraz automaty telefoniczne umoŜliwiające łączność ludności miejscowej i przyjezdnych z całym
światem. Miejsca publiczne powinny być monitorowane komputerowo, a niebezpieczne poprzez
telewizję.
utworzenie
centrum
doradztwa
w
zakresie
pozyskiwania
funduszy
przez
mieszkańców i organizacje pozarządowe – dla zainteresowanych przedsiębiorców i
organizacji pozarządowych oraz mieszkańców prowadzone będą szkolenia z zakresu
pozyskiwania środków na rozwój i restrukturyzację, przede wszystkim ze źródeł funduszy
pomocowych UE. Oprócz tego świadczone będą usługi polegające na przekazywaniu
informacji oraz pomocy w wypełnianiu wniosków aplikacyjnych i kompletowaniu
dokumentacji. W Urzędzie Gminy Hrubieszów powinno powstać okienko obsługi
potencjalnych beneficjentów.
- 92 -
W LATACH 2008-2020
3.4 Zadania polegające na poprawie sytuacji na obszarze gminy
Zmiany w strukturze gospodarczej obszaru, w tym zasady kształtowania
rolnej i leśnej przestrzeni produkcyjnej
Zadanie 1.
Prowadzenie szkoleń w zakresie podwyŜszania kwalifikacji zawodowych mieszkańców Gminy
Hrubieszów.
Zadanie 2.
Prowadzenie szkoleń osób dorosłych z zakresu języków obcych i obsługi komputera.
Zadanie 3.
Szkolenia i kursy w zakresie zmian kwalifikacji zawodowych.
Zadanie 4.
Organizacja staŜów związanych z programem przekwalifikowania.
Zadanie 5.
Pozyskanie funduszy na współfinansowanie rozwoju mikroprzedsiębiorstw.
Zadanie 6.
Wspieranie rozwoju mikroprzedsiębiorczości poprzez wsparcie w sporządzaniu biznes
planów.
Zadanie 7.
Przygotowanie dokumentu „Strategia rozwoju turystyki i agroturystyki na terenie Gminy
Hrubieszów”
Zadanie 8.
Zorganizowanie i przeprowadzenie szkoleń z zakresu agroturystyki.
Zadanie 9.
Opracowanie biznes planu związanego z wprowadzeniem pakietu produktów turystycznych
Gminy Hrubieszów na rynek.
Zadanie 10.
Przygotowanie systemu wizualizacji, w tym znaku graficznego Gminy Hrubieszów jako
obszaru atrakcyjnego turystycznie
Zadanie 11.
- 93 -
W LATACH 2008-2020
Opracowanie promocyjno-informacyjnej strony internetowej Gminy Hrubieszów.
Zadanie 12.
Ukształtowanie przestrzeni leśnej Gminy Hrubieszów zgodnie z wymogami ekologicznorekreacyjnymi.
Zadanie 13.
Dostosowanie rolnej przestrzeni produkcyjnej do ekologiczno-urbanistycznych potrzeb
Gminy Hrubieszów.
Zadanie 14.
Budowa Centrum Informacji Turystycznej.
Zadanie 15.
Wsparcie osób zagroŜonych wykluczeniem społecznym w zakresie integracji zawodowej i
społecznej z uwzględnieniem młodzieŜy.
Zadanie 16.
Rozwój instytucjonalnego systemu przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu: utworzenie
Centrum Integracji Społecznej.
Zadanie 17.
Utworzenie systemu aktywizacji i wspierania kobiet z terenu Gminy Hrubieszów.
Zadanie 18.
Prowadzenie pośrednictwa pracy, informacji
zawodowej, usług
doradczych oraz
subsydiowanego zatrudnienia i samozatrudnienia dla osób mieszkających na terenie Gminy
Hrubieszów.
Zadanie 19.
Budowanie partnerstwa publiczno-prywatnego (Lokalnych Grup Działania).
Zadanie 20.
Zacieśnianie współpracy transgranicznej.
Zmiany w sposobie uŜytkowania terenu
Zadanie 1.
Wytyczenie na obszarze Gminy Hrubieszów strefy biznesu.
Zadanie 2.
- 94 -
W LATACH 2008-2020
Wytyczenie na obszarze Gminy Hrubieszów oznakowanych szlaków turystycznych.
Zadanie 3.
Budowa na obszarze Gminy Hrubieszów infrastruktury turystycznej
Zadanie 4.
Budowa
sal
gimnastycznych
przy
5
szkołach
podstawowych
w:
Czerniczynie,
Stefankowicach, Mienianach, Kozodawach i Husynnem.
Zadanie 5.
Budowa ośrodka sportowo-rekreacyjnego w Czumowie.
Rozwój systemu komunikacji i infrastruktury
Zadanie 1.
Budowa sieci infrastruktury informacyjnej na obszarze Gminy Hrubieszów.
Zadanie 2.
Upowszechnienie stosowania technik społeczeństwa informacyjnego w pracy instytucji
publicznych i administracji samorządowej.
Zadanie 3.
Zapewnienie dostępu do Internetu w miejscach publicznych.
Zadanie 4.
Stymulowanie wzrostu wykorzystania szerokopasmowego Internetu wśród ludności Gminy
Hrubieszów.
Zadanie 5.
Budowa i modernizacja dróg gminnych.
Poprawa stanu środowiska naturalnego
Zadanie 1.
Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej.
Zadanie 2.
Rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej na obszarach o zabudowie zwartej.
- 95 -
W LATACH 2008-2020
Zadanie 3.
Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na obszarach Gminy o zabudowie
rozproszonej.
Zadanie 4.
Budowa sieci gazu przewodowego.
Zadanie 5.
Budowa kanalizacji burzowej.
Zadanie 6.
Modernizacja stacji uzdatniania wody
Zadanie 7.
Budowa nowych i modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków.
Zadanie 8.
Zakup sprzętu specjalistycznego niezbędnego do prawidłowej gospodarki odpadami.
Zadanie 9.
Budowa przetwórni słomy na biopaliwo.
Poprawa stanu środowiska kulturowego
Zadanie 1.
Restauracja i modernizacja obiektów znajdujących się w rejestrze zabytków oraz
przystosowanie ich do optymalnej funkcji turystycznej.
Zadanie 2.
Inwentaryzacja źródeł historycznych świadczących o wielokulturowości i tradycjach
tolerancji Gminy Hrubieszów.
Zadanie 3.
Inwentaryzacja źródeł historycznych – świadectw walki mieszkańców Gminy Hrubieszów z
totalitaryzmami hitlerowskim i stalinowskim.
Zadanie 4.
Inwentaryzacja źródeł historycznych dokumentujących dziejowe tradycje Gminy Hrubieszów
jako integralnej struktury lokalnej.
Zadanie 5.
Remont z wyposaŜeniem Gminnego Ośrodka Kultury w Wołajowicach.
- 96 -
W LATACH 2008-2020
Poprawa warunków i jakości Ŝycia mieszkańców, w tym zmiany w
strukturze zamieszkania
Zadanie 1.
Objęcie wszystkich dzieci w wieku 3-5 lat opieką przedszkolną.
Zadanie 2.
Udoskonalenie i rozwój bazy dydaktycznej.
Zadanie 3.
Rozszerzenie oferty zajęć pozalekcyjnych.
Zadanie 4.
Rozwój praktyk lekarza rodzinnego i wzbogacenie oferty w zakresie ambulatoryjnego
lecznictwa specjalistycznego i diagnostyki.
Zadanie 5.
Rozbudowa oświetlenia ulicznego na terenie Gminy Hrubieszów.
Zadanie 6.
Budowa targowisk gminnych w Moniatyczach i Teptiukowie.
Zadanie 7.
Budowa chodników w terenie zabudowanym przy drodze krajowej, drodze wojewódzkiej oraz
drogach powiatowych.
Zadanie 8.
Budowa chodników przy drogach intensywnie uŜytkowanych (np. w bezpośredniej bliskości
szkół lub miejscowościach turystycznych)
Zadanie 9.
Budowa witaczy-Ŝegnaczy w 10 miejscowościach.
Zadanie 10.
Modernizacja istniejącej świetlicy i utworzenie w niej izby pamięci Stanisława Staszica w
Dziekanowie.
Zadanie 11.
Budowa wieŜ widokowych w Gródku, Szpikołosach i Ślipczu.
Zadanie 12.
Modernizacja istniejącego budynku szkolnego i przystosowanie go do pełnienia funkcji
schroniska młodzieŜowego w Husynnem.
- 97 -
W LATACH 2008-2020
Zadanie 13.
Rozbudowa „Chaty Gota” w Masłomęczu.
Zadanie 14.
Modernizacja istniejącego budynku i przystosowanie go do pełnienia funkcji muzeum wsi
hrubieszowskiej w Moniatyczach.
Zadanie 15.
Budowa ośrodka sportowo-rekreacyjnego w Czumowie ze stanicą dla wędkarzy.
Zadanie 16.
Budowa „Przystani dla turystów” w Lasku Czumowskim.
Zadanie 17.
Budowa toru saneczkowego i wyciągu narciarskiego w Husynnem.
Zadanie 18.
Remont i modernizacja budynku Urzędu Gminy Hrubieszów.
Zadanie 19.
Budowa retencyjnego zbiornika wodnego do celów rekreacyjnych w Obrowcu i Cichoburzu.
Zadanie 20.
Rozbudowa i modernizacja boiska sportowego w Teptiukowie.
Zadanie 21.
Modernizacja budynku hotelowo-socjalnego w Mienianach i przystosowanie go do pełnienia
funkcji lokalów socjalnych.
Zadanie 22.
Utworzenie Centrum Współpracy Transgranicznej
Zadanie 23.
Utworzenie punktu widokowego na „Królewski Kąt”
- 98 -
W LATACH 2008-2020
3.5 Zgodność ze strategicznymi dokumentami
3.5.1 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na
terenie Gminy Hrubieszów
PoniewaŜ Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów w latach 2008-2020
została zbudowana m.in. na podstawie generalnych załoŜeń i ustaleń juŜ istniejących
dokumentów Gminy Hrubieszów, planowane w niej działania są powiązane z działaniami
przewidzianymi m.in. w następujących dokumentach gminnych: Strategia Rozwoju Gminy
Hrubieszów, Hrubieszów 1998; Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego Gminy Hrubieszów, Chełm 2000; Koncepcja zaopatrzenia w wodę Gminy
Hrubieszów, Hrubieszów 2000; Plan gospodarki odpadami Gminy Hrubieszów, Hrubieszów
2004; Program Ochrony Środowiska dla Gminy Hrubieszów, Hrubieszów 2004; Wieloletni
Program Inwestycyjny Gminy Hrubieszów 2003-2007, załącznik do uchwały Rady Gminy
Hrubieszów z dnia 15 września 2003 roku; Program ochrony środowiska dla Gminy
Hrubieszów, Hrubieszów 2004, Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów 2004-2013,
Hrubieszów 2004, Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy
Hrubieszów na lata 2006-2010 Hrubieszów 2006, Miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego Gminy Hrubieszów. Ekofizjografia, Zamość 2007.
terenie Powiatu Hrubieszowskiego
Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów w latach 2008-2020 jest takŜe
zgodna z działaniami realizowanymi na terenie Powiatu Hrubieszowskiego, zawartymi w:
Strategii Rozwoju Powiatu Hrubieszowskiego i Planie Rozwoju Lokalnego Powiatu
Hrubieszowskiego.
- 99 -
W LATACH 2008-2020
terenie Województwa Lubelskiego
Zgodnie z załoŜeniami planów europejskich i krajowych, do chwili obecnej
sporządzonych zostało szereg opracowań dotyczących rozwoju Województwa Lubelskiego.
Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów w latach 2008-2020 jest spójna z
następującymi dokumentami:
Strategią Rozwoju Województwa Lubelskiego, Lublin 2000, uchwaloną przez Sejmik
Województwa Lubelskiego 14 lipca 2000 roku, która określiła podstawy i kierunki polityki
regionalnej na najbliŜszych 15-20 lat. Celem generalnym Strategii jest osiąganie trwałego i
zrównowaŜonego rozwoju społeczno-gospodarczego Lubelszczyzny poprzez zwiększenie
konkurencyjności
województwa
oraz
optymalne
wykorzystanie
jego
potencjałów
rozwojowych. Wyodrębniono w niej takie dziedziny strategiczne, jak: rozwój gospodarczy;
infrastruktura ekonomiczna; rozwój obszarów wiejskich; zatrudnienie i rozwój zasobów
ludzkich; nauka i szkolnictwo wyŜsze; turystyka; kultura i dziedzictwo narodowe; ochrona
środowiska; rozwój dróg i komunikacji; rozwój energetyki; współpraca transgraniczna;
rozwój regionalny i lokalny; marketing regionalny. Cel generalny realizowany jest przez
następujące priorytety rozwoju: tworzenie warunków restrukturyzacji rolnictwa oraz
wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich; rozbudowa i modernizacja systemu
komunikacyjnego i przejść granicznych; tworzenie kompleksowych systemów infrastruktury
ekonomicznej; rozwój systemu przygotowywania kadr; poprawa kondycji ekologicznej
środowiska; tworzenie warunków racjonalnej i ekonomicznie efektywnej urbanizacji;
ochrona i pomnaŜanie dziedzictwa kulturowego. Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy
Hrubieszów w latach 2008-2020, nie pozostaje w Ŝadnym momencie w sprzeczności z
głównymi załoŜeniami „Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego”.
Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego uchwalonym
przez Sejmik Województwa Lubelskiego w dn. 29 lipca 2002 roku, który określa
przestrzenny wymiar rozwoju społeczno-gospodarczego regionu oraz warunki realizacji
zawartych w nim zadań, wytyczając cele, kierunki oraz zasady zagospodarowania terenu
województwa. Cele zagospodarowania przestrzennego Województwa Lubelskiego są spójne
zarówno z celami polityki przestrzennej Państwa Polskiego zawartymi w Koncepcji Polityki
Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, jak i z celami określonymi w Strategii Rozwoju
Województwa Lubelskiego. Celem wiodącym Planu jest poprawa jakości zagospodarowania
- 100 -
W LATACH 2008-2020
regionu prowadząca do podnoszenia jego atrakcyjności rozwojowej i jakości warunków
Ŝycia. Naczelnymi zasadami zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego są:
1. Tworzenie
odpowiednich
form
współistnienia
środowiska
przyrodniczego
i
zurbanizowanego poprzez zastosowanie właściwej skali i stopnia koncentracji inwestycji;
2. Wpisanie dziedzictwa kulturowego w struktury przestrzenne i otaczający krajobraz;
3. Przełamanie monofunkcyjności ośrodków poprzez tworzenie zróŜnicowanych układów
wielofunkcyjnych wykorzystujących cechy zaawansowanej technologii;
4. Podniesienie
efektywności
wykorzystania
istniejącego
zainwestowania
(tereny
zainwestowane, infrastruktura);
5. Poprawę sprawności funkcjonowania struktur i układów przestrzennych, głównie poprzez
rozwój infrastruktury technicznej i społecznej;
6. Tworzenie sieciowych układów przestrzennych sprzyjających rozwojowi społecznemu i
gospodarczemu, podnoszących konkurencyjność i innowacyjność regionu;
7. Zabezpieczenie rezerw terenowych dla przyszłego rozwoju.
Zasady zagospodarowania przestrzeni szczególny nacisk kładą na ochronę i
wykorzystanie przestrzeni niezurbanizowanych, a takŜe segregację funkcji w taki sposób,
aby minimalizować moŜliwość sąsiadowania terenów o kolizyjnej funkcji. Strategia Rozwoju
Lokalnego Gminy Hrubieszów w latach 2008-2020 uwzględnia zarówno specyficzne
przyrodnicze wymogi obszaru, którego dotyczy, ale takŜe wszelkie załoŜenia zawarte w
Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego.
Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów w latach 2008-2020 jest takŜe
spójna z następującymi dokumentami:
Planem Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubelskiego, który został przyjęty
na lata 2003-2014 uchwałą Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 16 czerwca 2003 r.
Dokument ten uwzględnia zapisy zawarte w aktualnie obowiązujących aktach prawnych z
zakresu gospodarki odpadami oraz treść Krajowego Planu Gospodarki Odpadami. Plan
powstał jako realizacja ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku. Niniejsza Strategia
jest zgodny z jego załoŜeniami.
Programem Ochrony Środowiska dla Województwa Lubelskiego 2003-2010, który
zakłada m.in.:
- poprawę jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego: jakość wód, gospodarowanie
odpadami (w oparciu o plan gospodarki odpadami), zanieczyszczenia powietrza,
oddziaływanie hałasu, pola elektromagnetyczne, awarie przemysłowe;
- 101 -
W LATACH 2008-2020
- ochronę dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego uŜytkowania zasobów przyrody:
ochrona przyrody i krajobrazu, ochrona lasów, ochrona gleb, ochrona zasobów kopalin i wód
podziemnych;
- zrównowaŜone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii: materiałochłonność,
wodochłonność, energochłonność, wykorzystanie energii odnawialnej, kształtowanie
stosunków wodnych i ochrona przed powodzią i suszą;
- zadania o charakterze systemowym: przyszłościowy rozwój gospodarczo-społeczny
województwa w kontekście ochrony środowiska (włączanie aspektów ekologicznych do
polityk sektorowych), w tym systemy zarządzania środowiskowego, edukacja ekologiczna i
udział społeczeństwa w sprawach ochrony środowiska, współpraca ponadregionalna i
międzynarodowa.
Wytyczone przez dokument Program Ochrony Środowiska dla Województwa
Lubelskiego kierunki rozwoju są w pełni zbieŜne z załoŜeniami niniejszej Strategii.
terenie RP
następującymi dokumentami:
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 – Narodowa Strategia
Spójności. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSRO) na lata 2007 - 2013 to
dokument strategiczny opracowany przez Polskę, określający krajowe priorytety, na które
będą przeznaczane środki unijne i krajowe w latach 2007-2013. Dokument określa działania o
charakterze rozwojowym, jakie Rząd zamierza podjąć w latach 2007-2013 w zakresie
promowania trwałego rozwoju gospodarczego, wzrostu konkurencyjności oraz wzrostu
zatrudnienia. NSRO są uzgadniane z Komisją Europejską i stanowią podstawę dla
opracowywania programów operacyjnych. NSRO przygotowywane są w oparciu o załoŜenia
zawarte w Strategicznych Wytycznych Wspólnoty (SWW). SWW to równieŜ dokument
strategiczny wskazujący priorytety polityki spójności, które powinny być osiągane przez
wszystkie kraje członkowskie przy pomocy środków krajowych i funduszy unijnych.
Głównym celem strategicznym NSRO jest „tworzenie warunków dla wzrostu
konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost
- 102 -
W LATACH 2008-2020
zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej”. Cel
strategiczny będzie osiągany poprzez realizację celów szczegółowych, nawiązujących do
odnowionej Strategii Lizbońskiej, Strategicznych Wytycznych Wspólnoty oraz wniosków
wynikających z analizy słabych i mocnych stron polskiej gospodarki, a takŜe stojących przed
nią szans i zagroŜeń. Celami szczegółowymi są:
1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów
partnerstwa,
2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej,
3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe
znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski,
4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie
sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług,
5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji
społecznej, gospodarczej i przestrzennej,
6. Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach
wiejskich.
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia będą wdraŜane przez programy
operacyjne. W latach 2007-2013 będą to następujące programy:
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, którego głównym celem jest
podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury
technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu
toŜsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej.
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, który zakłada wzmocnienie
systemu promocji gospodarczej Polski, obejmującego promocję działalności eksportowej
oraz promocję Polski jako kraju atrakcyjnego do inwestowania i odwiedzania. Program ma
na celu wspieranie szeroko rozumianej innowacyjności. Interwencja w ramach POIG
obejmuje zarówno bezpośrednie wsparcie dla przedsiębiorstw, instytucji otoczenia biznesu
oraz jednostek naukowych świadczących przedsiębiorstwom usługi o wysokiej jakości, a
takŜe
wsparcie
systemowe
zapewniające
rozwój
środowiska
instytucjonalnego
innowacyjnych przedsiębiorstw. Wspierane są działania z zakresu innowacyjności
produktowej, procesowej, marketingowej i organizacyjnej, które w sposób bezpośredni lub
pośredni przyczyniają się do powstawania i rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw.
- 103 -
W LATACH 2008-2020
Program Operacyjny Kapitał Ludzki, którego głównym celem jest wzrost poziomu
zatrudnienia i spójności społecznej. Cel ten będzie realizowany poprzez obszary dotyczące:
zatrudnienia, edukacji, integracji społecznej, ułatwieniu w dostosowaniu pracowników i
przedsiębiorstw do zmian zachodzących w gospodarce, zagadnień związanych z rozwojem
zasobów ludzkich na terenach wiejskich, budowy sprawnej i skutecznej administracji
publicznej wszystkich szczebli, promocji zdrowia.
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej, którego celem głównym jest
przyspieszenie tempa rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej zgodnie z zasadą
zrównowaŜonego rozwoju. Cel ten realizowany będzie poprzez: stymulowanie rozwoju
konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy, zwiększenie dostępu do Internetu
szerokopasmowego w Polsce Wschodniej, rozwój wybranych funkcji metropolitalnych miast
wojewódzkich, poprawę dostępności i jakości powiązań komunikacyjnych województw
Polski Wschodniej, zwiększenie roli zrównowaŜonej turystyki w gospodarczym rozwoju
makroregionu, optymalizację procesu wdraŜania PO Rozwój Polski Wschodniej.
16 Regionalnych Programów Operacyjnych, w tym Regionalny Program
Operacyjny Województwa Lubelskiego. RPO WL ma za zadanie wspierać wzrost
gospodarczy regionu i wspierać zatrudnienie. Celem głównym programu jest „Podniesienie
konkurencyjności Lubelszczyzny prowadzące do szybszego wzrostu gospodarczego oraz
zwiększenia zatrudnienia z uwzględnieniem walorów naturalnych i kulturowych regionu”.
Do realizacji celu głównego przyczyni się osiągnięcie następujących celów szczegółowych:
1. Zwiększenie konkurencyjności regionu poprzez wsparcie rozwoju sektorów nowoczesnej
gospodarki oraz przez stymulowanie innowacyjności,
2. Poprawa warunków inwestowania w województwie z poszanowaniem zasady
zrównowaŜonego rozwoju,
3. Zwiększenie atrakcyjności Lubelszczyzny jako miejsca do zamieszkania, pracy i
wypoczynku.
Programy Operacyjne Europejskiej Współpracy Terytorialnej. W latach 2007-2013
współpraca w wymiarze transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym będzie
realizowana w ramach odrębnego celu polityki spójności Unii Europejskiej – Cel Europejska
Współpraca Terytorialna. W jej ramach wyróŜniono trzy typy programów: programy
współpracy transgranicznej, programy współpracy transnarodowej, programy współpracy
międzyregionalnej. W ramach EWT mieści się współpraca transgraniczna z państwami nie
- 104 -
W LATACH 2008-2020
naleŜącymi do Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i
Partnerstwa.
Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007-2013
załoŜeniami Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa na lata 2007-2013 przyjętej
przez Radę Ministrów w dniu 29.06.2005 r. Działaniem objęte będą projekty związane z
realizacją inwestycji słuŜących podjęciu lub rozwijaniu przez rolników, a takŜe osoby prawne,
zajmujące się prowadzeniem działalności rolniczej, dodatkowej działalności zbliŜonej do
rolnictwa.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013
Zadaniem strategicznym PROW jest realizacja działań na rzecz rozwoju obszarów
wiejskich. Zakłada się trzy cele główne temu słuŜące: poprawa konkurencyjności
gospodarstw rolnych poprzez ich restrukturyzację, poprawa stanu środowiska oraz krajobrazu
poprzez racjonalną gospodarkę ziemią oraz poprawa warunków Ŝycia ludności wiejskiej i
dywersyfikacja działalności gospodarczej.
3.6 System wdraŜania i monitorowania
3.6.1 Zasady monitorowania i wdraŜania Strategii
Zasady wdraŜania Strategii Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów w latach 20082020 oparte zostały na regulacjach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej oraz na
krajowych regulacjach dotyczących finansów publicznych.
Najbardziej znanym i powszechnie stosowanym przez samorządy mechanizmem
weryfikacji postępów wdraŜania planów jest ich monitoring. Istota monitoringu polega na
prowadzeniu stałych obserwacji i dokonywaniu systematycznych pomiarów przebiegu
realizacji celów strategii. PoniewaŜ Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów w
latach 2008-2020 jest zarówno narzędziem planowania, jak i wspomaganiem rozwoju Gminy,
stosownie do tych dwóch funkcji Strategii, zasadnym wydaje się wyróŜnienie dwu płaszczyzn
jego obserwacji i oceny.
- 105 -
W LATACH 2008-2020
Pierwszą płaszczyzną monitoringu jest obserwacja Strategii jako dokumentu
planowania działań wspomagających rozwój z całą logiką uzasadnienia tych działań. W
płaszczyźnie tej obserwacje naleŜy prowadzić w trzech sferach:
1. w sferze zmieniającej się diagnozowanej rzeczywistości;
2. w sferze identyfikacji problemów;
3. w sferze planowania rozwoju lokalnego.
Wymienione trzy sfery obserwacji dotyczą w istocie stopnia spójności z
rzeczywistością i stopnia spójności z tymi uwarunkowaniami zewnętrznymi, którymi są
osiągnięcia cywilizacyjne. Przypływ informacji o tych osiągnięciach wywołuje potrzebę ich
adaptacji na terenie Gminy. Obserwacja Strategii Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów w
latach 2008-2020 jako dokumentu planowania działań wspomagających rozwój Gminy
Hrubieszów winna być przeprowadzana co najmniej raz na rok. Zmienność uwarunkowań
wpływających na potrzeby korygowania Strategii i względy organizacyjne słuŜb planowania
strategicznego mogą w przyszłości pokazać, jakie cykle czasu naleŜy przyjąć.
Drugą płaszczyzną monitoringu jest obserwacja i ocena wdraŜania zadań lub
programów operacyjnych w Ŝycie, w tym obserwacja realizacji zadań w sferze materialnej
(głównie inwestycyjnej), jak i obserwacja wdraŜania przedsięwzięć organizacyjnych.
Niezwykle korzystną sytuacją dla monitoringu jest sytuacja, gdy Strategia posiada
zorganizowany podmiot koordynujący prace nad jego wdraŜaniem, informujący wszystkich
partnerów o najbliŜszych zamierzeniach rozwojowych i przyjmujący od nich wszelkie
inicjatywy w tym zakresie.
Zarówno obserwacja Strategii jako dokumentu, jak i obserwacja oraz ocena wdraŜania
zawartych w niej zadań lub programów operacyjnych – niezaleŜnie od tego typu działań
podejmowanych przez pracowników merytorycznych działu inwestycji i rozwoju Urzędu
Gminy Hrubieszów – powinna być prowadzona przez jak najszersze kręgi społeczne. W
wypadku stosunkowo nielicznej społeczności lokalnej, jaką jest społeczność Gminy
Hrubieszów, konstruowanie i monitoring Strategii w sposób szczególny winny być
prowadzone niejako „w świetle jupiterów”. Tylko bowiem w ten sposób podejmowane przez
samorząd
działania
mogą
wyjść
naprzeciw
wyartykułowanym
zapotrzebowaniom
społecznym, i jako takie, uzyskać szeroko pojętą społeczną akceptację.
Rolę szczególną w stymulowaniu i koordynacji szerokich konsultacji społecznych
wokół konstruowania i realizacji Strategii ma do odegrania Wójt Gminy Hrubieszów, który
- 106 -
W LATACH 2008-2020
powinien takŜe spełniać rolę inicjatora współpracy pomiędzy sektorem publicznym,
prywatnym i organizacjami samorządowymi.
NiezaleŜnie od powyŜszych form uspołecznienia działań związanych z realizacją
niniejszej Strategii, realizowany będzie plan konsultacji społecznych poprzez lokalne media
(cykliczne programy informujące o postępach prac i planach na przyszłość) oraz poprzez
przygotowanie ankiet, których pobranie i wypełnienie umoŜliwi mieszkańcom czynne
opiniowanie zagadnień związanych z realizacją poszczególnych zadań niniejszej Strategii.
Szeroki program konsultacji społecznych wokół realizacji planów inwestycyjnych
zostanie wsparty i rozszerzony w trakcie przewidzianych w Strategii Rozwoju Lokalnego
Gminy Hrubieszów w latach 2008-2020 realizacji tzw. „miękkich” projektów, związanych ze
sferą dziedzictwa kulturowego, oświaty, sportu i rekreacji, ale takŜe ze sferą małego biznesu i
przekształcaniem Gminy Hrubieszów w obszar funkcjonowania mikroprzedsiębiorstw.
Realizacja tego typu zadań i projektów wymusza niejako współpracę i zaangaŜowanie
rozlicznych lokalnych sfer społecznych wokół osiągania zamierzonych celów, stając się,
zgodnie z intencją głównych zamierzeń rozwoju lokalnego Unii Europejskiej, zaląŜkiem
wszechstronnego procesu integracji społeczności lokalnych wokół działania na rzecz poprawy
warunków Ŝycia społeczności lokalnych.
3.6.2 Oczekiwane wskaźniki osiągnięć Strategii Rozwoju Lokalnego
Wskaźniki osiągnięć w dziedzinie:
Zmiany w strukturze gospodarczej obszaru, w tym zasady kształtowania
rolnej i leśnej przestrzeni produkcyjnej
PołoŜona w bezpośrednim sąsiedztwie wschodniej granicy UE, w wyniku realizacji
niniejszej Strategii Rozwoju Lokalnego, Gmina Hrubieszów przeŜyje boom gospodarczy
związany z rozwojem turystyki, inwestycji gospodarczych, transgranicznego handlu,
korzystnych zmian w gospodarce rolnej i leśnej, a takŜe w wyniku upowszechnienia
nowoczesnych form komunikacji i właściwej promocji swych atutów turystycznych,
rolniczych i ekonomicznych.
W wyniku realizacji zadań i projektów związanych z oŜywieniem rynku pracy,
nastąpi wzrost liczby miejsc pracy, rozwój małych rodzinnych firm (głównie handlowych,
- 107 -
W LATACH 2008-2020
usługowych, agroturystycznych i hotelarskich) i wzrost zamoŜności społeczeństwa.
Pierwszym
wskaźnikiem
rozwoju
będzie rozwój pozarolniczej
działalności
gospodarczej zwiększającej popyt na pracę; drugim odpowiednie przygotowywanie kadr dla
współczesnego rynku pracy. Jest to kierunek oparty na szkoleniach przyszłych pracodawców
(przedsiębiorców) i szkoleniach kadr stanowiących potencjał najemnej siły roboczej. W
obrębie omawianej dziedziny „rozwój zasobów ludzkich” moŜna w przyszłości spodziewać
się realnego podejścia do wdraŜania programów szkolenia kadr zwłaszcza przedsiębiorców w
zakresie przetwórstwa rolnego i obsługi turystyki.
Jedną z głównych przyczyn trwającego od lat głębokiego kryzysu w polskim
rolnictwie jest przywiązanie polskich chłopów do tradycji. Chłopi są jednocześnie jednak tą
grupą społeczną, której nie trzeba uczyć samodzielności i przedsiębiorczości: z dziada
pradziada prowadzili własne małe przedsiębiorstwa rolne wbrew władzy, która próbowała tę
przedsiębiorczość zniszczyć. Dlatego realizacja planowanych działań odniesie w stosunkowo
krótkim czasie zamierzone efekty, których wskaźnikiem będzie w rodzinach chłopskich
wzrost poziomu dochodów ze źródeł pozarolniczych, rozwój agroturystyki i wzrost liczby
niewielkich firm rodzinnych o charakterze usługowo-handlowy oraz obsługi rolnictwa.
Zmiany w sposobie uŜytkowania terenu
Przygotowanie oferty inwestycyjnej Gminy Hrubieszów pod inwestycje trwałe o
charakterze turystycznym, zaowocuje przekształceniem sennej dziś i znanej nielicznym
jedynie urody Gminy w ośrodek, w którym bez szkody dla walorów przyrodniczych tego
obszaru rozwinie się niezbędna infrastruktura turystyczna oraz handlowa, rekreacyjna i
usługowa.
Rozwój systemu komunikacji i infrastruktury
Wskaźnikami osiągnięć w dziedzinie „Rozwój systemu komunikacji i infrastruktury”
będzie:
- 108 -
W LATACH 2008-2020
•
Objęcie całego obszaru Gminy Hrubieszów siecią najwyŜszej jakości infrastruktury
technicznej, czyli zapewnienie jego mieszkańcom oraz przybywającym turystom z jednej
strony dostępu do czystej wody i ekonomicznego źródła energii ciepła, z drugiej zaś takiego
systemu utylizacji stałych i ciekłych odpadów, który nie tylko zabezpieczy powietrze, wody i
przyrodę przed degradacją, ale przyczyni się do odrodzenia jej naturalnego stanu. Rozwój
infrastruktury technicznej jest warunkiem koniecznym nie tylko rozwoju przyrody i poprawy
warunków Ŝycia mieszkańców – jest takŜe przede wszystkim podstawowym warunkiem
rozwoju gospodarczego Gminy Hrubieszów.
•
WyposaŜenie obszaru gminy w równe, odpowiadające unijnym standardom drogi i
ulice, będą w stanie zarówno zapewnić bezpieczeństwo i komfort mieszkańcom Gminy, jak i
przybywającym na ich teren turystom. Wskaźnikiem wymiernym w liczbach będzie spadek
liczby wypadków na drogach Gminy.
•
Udostępnienie mieszkańcom Gminy Hrubieszów dostępu do nowoczesnych form
komunikacji stymulował będzie m.in. rozwój turystyki czy agroturystyki poprzez
wykorzystanie nowoczesnych form promocji i rezerwacji miejsc noclegowych.
Poprawa stanu środowiska naturalnego
Podstawowymi wskaźnikami osiągnięć w dziedzinie poprawy stanu środowiska
naturalnego będzie:
•
Spadek zanieczyszczenia wód gruntowych i wody pitnej.
•
Spadek zanieczyszczenia powietrza i gleby.
•
Wzrost jakości zalesienia.
•
Odbudowa naturalnego stanu flory i fauny.
•
Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii.
Poprawa stanu środowiska kulturowego
Gmina Hrubieszów jest gminą bogatą w zabytki kultury materialnej świadczącej o
wielokulturowości hrubieszowskiej ziemi; obok kościołów i cmentarzy katolickich spotkać
- 109 -
W LATACH 2008-2020
moŜna co krok świadectwa trwającego tutaj przez wieki prawosławia oraz protestantyzmu i
judaizmu. Dbałość o zabytki kultury materialnej, ich restauracja i przystosowanie do
pełnienia funkcji kulturalno-muzealnej, z jednej strony pozwoli na zachowanie ich w
odpowiednim stanie dla przyszłych pokoleń, z drugiej zaś poprzez róŜne rodzaje działań
kulturalnych poszerzy krąg ich oddziaływania.
Kultywowanie tradycji wielowyznaniowości, wielokulturowości oraz tradycji
niepodległościowych Gminy Hrubieszów przyczyni się natomiast do budowania wśród
mieszkańców przywiązania do małej gminnej ojczyzny, co ma znaczenie nie tylko dla
współczesnych czasów, ale takŜe w perspektywie odległej przyszłości. Obywatelskie
postawy kształtują się bowiem przede wszystkim na poziomie najniŜszych struktur
administracyjnych.
Poprawa warunków i jakości Ŝycia mieszkańców, w tym zmiany
w strukturze zamieszkania
Podstawowymi wskaźnikami osiągnięć w dziedzinie poprawy jakości Ŝycia
mieszkańców będzie:
•
Poprawa stanu higieny Ŝycia mieszkańców poprzez przyłączenie wszystkich budynków
mieszkalnych do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej lub wybudowanie przydomowych
oczyszczalni ścieków.
•
Poprawa czystości powietrza, wody i ziemi dzięki nowoczesnej gospodarce odpadami
stałymi i ciekłymi, budowie sieci gazu przewodowego oraz zachowaniu europejskich norm
ochrony środowiska naturalnego.
•
Wzrost liczby i jakości oferty kulturalnej, zdrowotnej, oświatowej i rekreacyjnej dla
mieszkańców Gminy Hrubieszów.
•
Poprawa warunków mieszkaniowych mieszkańców dzięki przekształceniom w strukturze
zamieszkania: rozwojowi budownictwa jednorodzinnego i korzystnych zmianach w
budownictwie wielorodzinnym.
- 110 -
W LATACH 2008-2020
3.7 Źródła finansowania
Aby przewidywane w Strategii Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów w latach
2008-2020 inwestycje oraz projekty o charakterze nieinwestycyjnym
mogły zostać
zrealizowane, niezbędne są znaczące środki finansowe.
Głównym źródłem finansowania rozwoju lokalnego w Gminie Hrubieszów będą:
BudŜet Gminy Hrubieszów jako jednostki samorządu terytorialnego.
BudŜet państwa (dotacje celowe, środki z rezerw celowych poszczególnych
ministerstw).
Środki funduszy celowych (np. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej).
Ze względu na obowiązujący w Polsce roczny horyzont czasowy planowania
budŜetowego,
trudno
przewidzieć,
jakie
środki
ze
źródeł
publicznych
(budŜetu
samorządowego, budŜetu państwowego i funduszy celowych) zostaną przeznaczone na
inwestycje w najbliŜszych latach. NaleŜy sądzić, Ŝe zgodnie z zasadą dodatkowości, zostaną
one ustalone przynajmniej na poziomie wydatków z dwóch ostatnich lat, lub zostaną
zwiększone. Pewnym jest, Ŝe z budŜetu państwa, w tym m.in. w ramach kontraktów
wojewódzkich, ale takŜe z budŜetu Gminy Hrubieszów, zostaną częściowo sfinansowane stałe
komponenty krajowe w wypadku przedsięwzięć realizowanych dzięki funduszom Unii
Europejskiej.
Fundusze Unii Europejskiej.
NajwaŜniejszym źródłem finansowania przedsięwzięć projektowanych w Strategii
Rozwoju
Lokalnego
Gminy
Hrubieszów
2004-2013
będą
fundusze
strukturalne.
Wykorzystanych zostanie szereg mechanizmów wspomagających finansowo zrównowaŜony
rozwój lokalny, wśród których na szczególną uwagę zasługują moŜliwości, jakie stwarzają
unijne fundusze strukturalne oraz Fundusz Spójności.
Fundusz Spójności, którego celem nadrzędnym jest wzmacnianie spójności społecznej
i gospodarczej Unii poprzez finansowanie duŜych projektów tworzących spójną całość w
zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej
W skład funduszy strukturalnych wchodzą:
- 111 -
W LATACH 2008-2020
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European Regional Development Fund ERDF), którego działania przyczyniają się do zmniejszania róŜnic poziomu rozwoju regionów
państw Unii Europejskiej.
Europejski Fundusz Społeczny (European Social Fund) koncentrujący się na
zapobieganiu i przeciwdziałaniu bezrobociu, rozwijaniu potencjału kadrowego i integracji
społecznej rynku pracy.
Wydatkom finansowanym w ramach budŜetu polityki spójności będą towarzyszyły
wydatki przeznaczone na realizację Wspólnej Polityki Rolnej oraz Wspólnej Polityki
Rybackiej ze środków:
Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (European
Agricultural Fund for Rural Development) ukierunkowanego na zaspokojenie lokalnych
potrzeb, przyczyniającego się do poprawy konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa,
środowiska i obszarów wiejskich oraz jakości Ŝycia w strefach wiejskich.
Europejskiego Funduszu Rybackiego (European Fisheries Fund) wspierającego
wspólną politykę rybołówstwa w celu zapewnienia eksploatacji Ŝywych zasobów wodnych i
wsparcie dla akwakultury w celu zapewnienia trwałości w sensie gospodarczym,
środowiskowym i społecznym.
Gmina Hrubieszów ma moŜliwość uzyskania znacznej pomocy ze środków unijnych;
beneficjenci będą mogli skorzystać z dofinansowania w wysokości od 50% do 75% kosztów
kwalifikujących się inwestycji. W kaŜdym wypadku korzystanie ze środków pomocowych
Unii Europejskiej będzie wymagało zgromadzenia odpowiednich środków własnych oraz
przygotowania kadr zdolnych do generowania projektów. Dla projektów infrastrukturalnych
nie
generujących
zysku
wkład
funduszy
strukturalnych
wynosi
75%
kosztów
kwalifikowanych, dla projektów generujących znaczny zysk, maksymalny pułap pomocy to
50%.
Oprócz funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności podmioty realizujące projekty
będą mogły ubiegać się o pomoc zwrotną – nisko oprocentowane kredyty oferowane przez
międzynarodowe instytucje finansujące (np. Bank Światowy), a takŜe nawiązywać
współpracę z partnerami zagranicznymi w ramach wspólnych projektów, czy ogłaszanych
przez Komisję Europejską tzw. calls for proposals.
- 112 -
W LATACH 2008-2020
Fundusze prywatne oraz fundusze organizacji pozarządowych
Rola organizacji pozarządowych w finansowaniu zawartych w Strategii Rozwoju
Lokalnego Gminy Hrubieszów w latach 2008-2020 inwestycji powinna być bardzo znacząca.
Część bowiem funduszy unijnych, a takŜe część środków zgromadzonych w funduszach
celowych i funduszach wsparcia płynących z państw pozaunijnych, dostępnych będzie
jedynie poprzez lokalne organizacje pozarządowe. Dotyczy to zwłaszcza tzw. „projektów
miękkich”, czyli nieinwestycyjnych, związanych przede wszystkim z kulturą, oświatą itp.
3.8 Opis konsultacji społecznych
Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów w latach 2008-2020 częściowo
została opracowana w oparciu o wyniki konsultacji społecznych i badań przeprowadzonych w
latach poprzednich. Ich aktualność została potwierdzona przez konsultacje prowadzone z
przedstawicielami poszczególnych sołectw i organizacji społecznych z terenu Gminy
Hrubieszów, przeprowadzonych juŜ podczas opracowywania niniejszego dokumentu.
Do opracowania niniejszego dokumentu wykorzystano więc kilka stosowanych form
badawczych, w tym warsztaty i ankiety. Badaniami objęte zostały róŜne grupy społecznozawodowe. W 2005 r. badaniami ankietowymi objętych zostało ok. 2 tys. mieszkańców
Gminy Hrubieszów. Większość wskazywanych przez respondentów zadań miało charakter
długookresowy, stąd wciąŜ są aktualne. W styczniu 2007 r. przeprowadzono dwa spotkania.
Jedno z sołtysami ze wszystkich miejscowości z terenu gminy, a drugie z przedstawicielkami
Kół Gospodyń Wiejskich i działających na terenie gminy organizacji pozarządowych. Po
spotkaniach mieszkańcy gminy zgłosili kilka zadań do realizacji w przyszłych latach, które
następnie zostały ujęte w ostatecznej wersji strategii.
- 113 -
W LATACH 2008-2020
4. Wieloletni plan inwestycyjny
Wieloletni Plan Inwestycyjny jest dokumentem, w którym wymienione zostały
zadania inwestycyjne, planowane do realizacji przez Gminę Hrubieszów w najbliŜszych
latach. Realizacja tych zadań przewiduje udział środków finansowych z programów
pomocowych Unii Europejskiej. Zaplanowane w WPI nakłady finansowe stanowią jedynie
szacunkowe koszty poszczególnych inwestycji, moŜliwe do określenia w chwili
opracowywania niniejszej Strategii Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów w latach 20082020.
- 114 -
W LATACH 2008-2020
WIELOLETNI PLAN INWESTYCYJNY
Lp
Zadania
inwestycyjne
Jednostka
realizująca
program
Okres
realizacji
Łączne
nakłady
finansowe
Wysokość wydatków w zł w roku
Rok 2008
Środki
Ogółem
BudŜet
pozyskane z
Gminy
Rok 2009
ogółem
BudŜet
Gminy
Funduszy
Unii
Europejskiej
1. Modernizacja
2
3
4
5
Budynku
Komunalnego w
Wołajowicach
(Budynek
GOKU)
Budowa Sali
gimnastycznej
przy Gminnym
Gimnazjum w
Kozodawach
Budowa sieci
wodociągowej z
punktami
czerpalnymi w
miejscowościach
Mieniany,
Ślipcze,
Czumów i
Gródek
Budowa gminnej
brykieciarni
słomy w
Moniatyczach
Budowa sieci
wodociągowej z
punktami
czerpalnymi w
Gmina
Hrubieszów
20072008
649 880
639 880
159 970
Gmina
Hrubieszów
20072009
1550 000
500 000
500 000
Gmina
Hrubieszów
20062008
1 505 000
1255 692
313 923
941 769
Gmina
Hrubieszów
20062009
3 850 720
1533 500
200 100
1 333 400
Gmina
Hrubieszów
20062008
1 303 990
1 203990
1 203 990
Środki
pozyskane z
funduszy Unii
Europejskiej
479 910
115
1 000 000
1 000 000
2 138 220
320 740
1 817 480
Rok 2010
Ogółem
BudŜet
Gminy
Środki
pozyskane z
funduszy Unii
Europejskiej
W LATACH 2008-2020
6
7
8
9
10
11
miejscowościach
Moniatycze
Kolonia,
Kułakowice
Pierwsze,
Kułakowice
Drugie
Budowa sieci
wodociągowej z
punktami
czerpalnymi w
m. Ubrodowice
Budowa sieci
wodociągowej w
Gminie
Hrubieszów
(miejscowości:
Szpikołosy,
Kobło,
Moroczyn,
Husynne)
Modernizacja
drogi gminnej
Nowosiółki –
Janki Kułakowice
Pierwsze
Modernizacja
drogi gminnej
Mieniany Ślipcze
Budowa drogi
gminnej
Czerniczyn –
Mieniany
Budowa drogi
gminnej
Czerniczyn –
Gmina
Hrubieszów
20062009
500 000
500 000
Gmina
Hrubieszów
20092010
500 000
125 000
Gmina
Hrubieszów
2008
60 000
60 000
9 000
51 000
Gmina
Hrubieszów
2008
100 000
100 000
15 000
85 000
Gmina
Hrubieszów
2010
Gmina
Hrubieszów
2010
2 500
000
625 000
1 875 000
2 112 000
2 112
000
316 800
1 795 200
2 728 000
2 728
000
409 200
2 318 000
116
375 000
W LATACH 2008-2020
Metelin
12
Modernizacja
drogi gminnej
Moniatycze
Kolonia –
Wołajowice
Gmina
Hrubieszów
2010
2 376 000
2 376
000
117
356 400
2 019 600

strategia rozwoju lokalnego gminy hrubieszów w latach 2008 – 2020

Transkrypt

Podobne dokumenty

Oferta wynajmu powierzchni handlowej C.H Max

Zapraszamy na bezpłatne kursy/szkolenia

swiss contribution gotania

Wykaz ofert - Od wizji do nowoczesnego zarządzania podregionem

pobierz pełną treść ogłoszenia (Plik PDF)

ZAPRASZAMY NA BEZPŁATNE WARSZTATY w

SPRAWOZDANIE z projektu galeria artystyczna