„OD PIONIERÓW ŻYCIA DO GAZU ŁUPKOWEGO” 2014 r.

XV KONKURS GEOLOGICZNO-ŚRODOWISKOWY
„OD PIONIERÓW ŻYCIA DO GAZU ŁUPKOWEGO” 2014 r.
PÓŁFINAŁ KONKURSU
Imię i nazwisko: .............................................. LO / Technikum nr ........ w ...............................................
1. Gdzie w Polsce występują największe złoża gazu łupkowego?
..............................................................................................................................................................................
2. Uporządkuj w kolejności chronologicznej zdarzenia, które miały miejsce w przeszłości geologicznej
Gór Świętokrzyskich:
tworzenie się raf koralowych,
powstanie gołoborzy,
intruzje diabazów.
3. Gdzie w Polsce można znaleźć najwięcej śladów dinozaurów?
..............................................................................................................................................................................
4. Przyporządkuj nazwy poniższym skamieniałościom:
A. trylobit,
B. amonit,
C. graptolit.
5. Z jakich skał utworzone są gołoborza w szczytowych partiach Łysogór:
A. granitów,
B. dolomitów,
C. piaskowców kwarcytowych?
6. Które z wypisanych poniżej słów, to nazwy okresów geologicznych zaliczanych do ery paleozoicznej?
Podkreśl wybrane przykłady:
trias,
prekambr,
perm,
wend,
diabaz,
sylur,
paleogen,
jura,
kambr.
7. Wymienione poniżej skały wpisz w odpowiednie miejsca w tabelce:
sjenit, andezyt, bazalt, gabro, dioryt, melafir.
MAGMOWE WYLEWNE
MAGMOWE GŁĘBINOWE
1
8. Podaj nazwy zamieszczonych poniżej minerałów:
B
A
A – .........................................
B – ..............................................
C
C – ...............................................
9. Gaz ziemny, to mieszanina różnych węglowodorów. Ich zawartość jest zmienna i zależy od miejsca
wydobycia. Mimo to, głównym składnikiem stanowiącym ponad 90% gazu ziemnego jest zawsze.
Podaj nazwę tego węglowodoru: ............................ .
10. Jakie wydarzenia geologiczne zapisały się w poniższym odsłonięciu. Wymień je w kolejności
chronologicznej.
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
północna część odsłonięcia
lessy
południowa część odsłonięcia
zlepieńce
permu
lessy
zlepieńce
permu
piaskowce
dolnego
dewonu
piaskowce
dolnego
dewonu
11. Zasada superpozycji (ang. the principle of superposition), to jedna z głównych zasad stratygrafii
stosowana do wyznaczania wieku względnego warstw skał, która zakłada, że w serii niezaburzonych
warstw, najstarsze znajdują się na spodzie sekwencji i są przykryte przez coraz młodsze. Zna ją
każdy geolog – powinien też ją znać dobry geolog amator. Wypisz zatem właściwą kolejność w
jakiej powstawały utwory (osady, skały) zaznaczone na rysunku literami A-F.
Prawidłowa kolejność (od najstarszych):
.........; .........; .........; .........; .........; ......... .
2
12. W rejonie Sudetów i ich przedgórza wydobywa się najwięcej w Polsce:
A. wapieni,
B. granitów,
C. węgla kamiennego.
13. „Najcenniejszych” danych na temat budowy wnętrza Ziemi dostarczają nam badania sejsmiczne. To
dzięki nim wiemy, że jądro naszej planety składa się głównie ze stopów dwóch metali. Jakich? Podaj
ich nazwy: (1) ...................... i (2) ...................... .
14. Z jakich organizmów powstały złoża gazu łupkowego:
A. trylobitów,
B. graptolitów,
C. glonów planktonicznych?
15. W Górach Świętokrzyskich (z geologicznego punktu widzenia) wyróżnia się dwa regiony graniczące
ze sobą wzdłuż dyslokacji świętokrzyskiej będącej długim uskokiem rozcinającym skorupę Ziemi na
dużą głębokość. Jak nazywają się te regiony?

…………………… (południowy),

…………………… (północny).
16. Szczególnym
zainteresowaniem
geologów
zajmujących
się
poszukiwaniem niekonwencjonalnych złóż węglowodorów cieszą się
ostatnio ciemne, bogate w substancję organiczną łupki, które stać się
mogą w przyszłości podstawowym źródłem pozyskiwania gazu
ziemnego (łupkowego) w Polsce. W jakich okresach geologicznych
powstawały opisane powyżej skały? Podaj ich nazwy:
(1) .......................
(2) .......................
17. Na zamieszczonej mapce zaznaczono główne obszary występowania
formacji (skalnych) potencjalnie zawierających (podkreśl prawidłową
odpowiedź):

miedź w łupkach

cynk i ołów w wapieniach

gaz w łupkach

wosk ziemny w mułach
3
18. Wymienione poniżej skały wpisz w odpowiednie miejsca w tabelce:
iłowiec,
sól potasowa, gaz ziemny,
OSADOWE
SKAŁY
zlepieniec,
sól kamienna,
węgiel kamienny.
PRZYKŁAD
Okruchowe
Pochodzenia organicznego
Pochodzenia chemicznego
19. Na schematycznym rysunku przedstawiono pewien proces powodujący powolne ale skuteczne
niszczenie skał. Podaj jego nazwę. Maksymalnie w dwóch krótkich zdaniach opisz mechanizm jego
działania.
Nazwa procesu:
...................................................................
...........................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
20. Unoszony wiatrem piasek uderzając w napotykane na swej
drodze przeszkody – skały, bloki skalne; żłobi je i szlifuje,
przez co nadaje im nietuzinkowe, fantastyczne nieraz
kształty. Erozja wiatrowa (eoliczna), przebiegać może nawet
tysiące lat, a efekty jej niszczycielskiej działalności
widoczne są najlepiej w przyziemnych partiach skał, gdzie
ilość przenoszonego piasku jest największa.
(1) Podaj nazwę tego procesu: ....................
(2) Podaj nazwę widocznej na zdjęciu formy skalnej: .............................................
21. To była prawdziwa paleontologiczna sensacja! W Górach Świętokrzyskich, a dokładniej w Zachełmiu
znaleziono pierwsze w Polsce i najstarsze na świecie ślady czworonoga. Odkrycie to w zasadniczy
sposób zmieniło poglądy na temat jednej z najważniejszych w dziejach życia transformacji
ewolucyjnej. Zwierzęta czworonogie wyszły na ląd przynajmniej 18 mln lat wcześniej niż dotychczas
sądzono. O jakie zwierzę tu chodzi? …………………………………………
4
22. Wymienione poniżej elementy (trwałe i okresowe), spotykane w jaskiniach wpisz
w odpowiednie rubryki tabeli:
marmity (kotły wirowe), „makarony”, misy naciekowe – tzw. „pola ryżowe”, stalagmity, stalaktyty,
namulisko, misy naciekowe – tzw. „kropielnice”
STROP
SPĄG
ŚCIANY
23. Ten polski chemik i farmaceuta, oprócz wynalezienia lampy naftowej, uważany jest za pioniera
przemysłu naftowego w Europie. Z czasem dorobił się dużego majątku. Warto wspomnieć, że był też
wielkim społecznikiem. Propagował zakładanie sadów, budowę dróg i mostów, szkół, szpitali,
finansując wiele inicjatyw z własnej kieszeni! Tworzył kasy zapomogowe i fundusze emerytalne.
Podaj jego imię i nazwisko: .........................................................
24. Amonity pozostawiły po sobie liczne skamieniałości. Mają też współcześnie żyjących kuzynów –
tyle, że już bez muszli. Co to za zwierzęta? Odp.: ................................... .
25. Zamieszczony rysunek przedstawia hipotetyczne warstwy skalne przecięte uskokiem (czerwona
linia). Na podstawie podanego dla poszczególnych kompleksów skalnych wieku określ, które
skrzydło uskoku jest tzw. skrzydłem wiszącym (podniesionym), a które skrzydłem zrzuconym
(obniżonym). Zastosuj znak „+” dla skrzydła wiszącego i znak „–” dla skrzydła zrzuconego. Wpisz
je w odpowiednie miejsca na rysunku.
Objaśnienia:
Pg
Pg – paleogen
Pg
K
K
K – kreda
J – jura
J
J
T – trias
T
T
– miejsce na znak (+ lub –)
26. Jak w łatwy sposób (bez użycia jakichkolwiek przyrządów i środków chemicznych) odróżnić
kalcyt od gipsu, w przypadku gdy minerały te nie tworzą charakterystycznych kryształów?
Odpowiedzi udziel w maksymalnie 2 prostych, krótkich zdaniach: ...................................................
…………….........................................................................................................................................….
5
27. Ile było kompleksów zlodowaceń na terenie Polski? Podaj ich nazwy.
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
28. Co to jest orogeneza? Wymień główne orogenezy, które zapisały się w budowie geologicznej
Gór Świętokrzyskich.
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
29. Do podanych nazw kopalń dopisz surowiec który był lub jest w nich wydobywany:

Zabytkowa Kopalnia „Guido” w Zabrzu:
...................................................

Kopalnia Grzybów (gmina Staszów)
...................................................

Kopalnia „Pomorzany” koło Olkusza:
...................................................

Kopalnia „Bochnia”
...................................................
:
30. Na zamieszczonej fotografii widnieje granit – typowa i dość często występująca w przyrodzie
skała magmowa głębinowa. Jeden z budujących ją minerałów wyróżnia się na
tle innych czarną barwą, niewielką twardością i charakterystyczną, znakomitą
łupliwością powodującą, że jego kryształy rozpadają się na cienkie blaszki.
Podaj nazwę tego minerału: ....................... .
POWODZENIA
6