POPE JOHN PAUL II - Warszawa - Szkoła Wyższa im. Bogdana

Transkrypt

JAN PAWEŁ II
do pracowników
Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego
INSTYTUT INNOWACJI I ROZWOJU GOSPODARCZEGO
CENTRUM BADAŃ I ROZWOJU NOWEJ KULTURY PRACY
Warszawa, 21 października 2014
Jan Paweł II do pracowników
Strona 2
Spis treści
Słowo Założyciela
…4
Ks. Marian Piwko CR
Wprowadzenie
…6
Ks. prof. dr hab. Stanisław Urbański,
Kierownik duchowny Szkoły Wyższej im. Bogdana Jańskiego
Selekcja i informacje edytorskie
…8
Dr inż. Jerzy Donarski, mgr Aleksander Gołowin
Podsumowanie dla pracowników
Wybrane stwierdzenia JANA PAWŁA II w Laborem exercens (LE 16)
CZĘŚĆ 1. SPOŁECZNE NAUCZANIE JANA PAWŁA II
skierowane do pracowników
zasady ETYCZNEJ PRACY
… 12
… 13
1.1 Laborem exercens (LE), wybrane punkty do pracowników:
preambuła, 12,
Castel Gandolfo, 14 września 1981 roku
… 14
1.2 Centesimus annus (CA), wybrane punkty do pracowników:
8, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 38, 43, 47, Watykan, 1 maja 1991 roku
… 16
1.3 Gaudium et spes (GS), wybrane punkty do pracowników:
63, 64,
Watykan, 7 grudnia 1965 roku
… 23
1.4 Przesłanie Ojca Świętego Jana Pawła II do przedsiębiorców
i pracowników o etycznym wymiarze globalnej gospodarki,
Rzym, 2 maja 2000 roku
… 26
1.5 Przesłanie do uczestników Europejskiego Kongresu Naukowego
nt. „Ku konstytucji europejskiej?”, Watykan, 20 czerwca, 2003 roku
… 28
1.6 List Jana Pawła II do Duszpasterstwa Przedsiębiorców TALENT w Polsce
Castel Gandolfo, 2 sierpnia 2003 roku …
29
CZĘŚĆ 2. SPOŁECZNE NAUCZANIE JANA PAWŁA II
jako fundament realnego modelu dla pracowników
wybrane wyniki badań
… 30
2.1 Zasady etycznej pracy, sformułowane na podstawie
fragmentów encyklik JANA PAWŁA II: Laborem exercens
i Centesimus annus oraz Konstytucji Gaudium et spes
… 31
2.2 “Modelowa lista 41 ZASAD etycznej pracy” narzędziem pracownika
… 32
Załącznik:
… 35
“Projekt normy etyczności pracy EK1000” dostępny na stronie:
http://www.janski.edu.pl/Uczelnia,ek_1000.html
Strona 3
Słowo Założyciela
Kościół zawsze podkreślał związek etyki z dokonującymi się procesami
gospodarczymi. Działalność gospodarcza jest aktywnością człowieka, dlatego
etyczność tego procesu wynika z postępowania człowieka, z jego sumienia, oraz
z odpowiedzialności
osobistej
i
społecznej.
W
to
postępowanie
oraz
w odpowiedzialność wpisuje się w przedsiębiorstwie postawa przedsiębiorcy
i pracownika. Już Pius XI mówił, że życie gospodarcze i moralność ludzka, chociaż
rządzi się swoimi prawami, to jednak błędne jest twierdzenie, że porządek
gospodarczy i moralny tak są od siebie oddzielone i tak sobie obce, iż pierwszy
zupełnie nie zależy od drugiego (Quadragesimo anno 42). Tę myśl rozwija też
Jan
Paweł
II
stwierdzając,
że
swoją
encyklikę
Centesimus
annus
pisze
na prośbę m.in. przedsiębiorców i ludzi pracy (CA 1). Jej celem było spojrzenie
w przeszłość, a przede wszystkim skierowanie uwagi ku przyszłości (CA 62). Dlatego
Papież
podkreśla,
że dzisiejszy
świat
jest
coraz
bardziej
świadomy,
że rozwiązanie poważnych problemów narodowych i międzynarodowych nie jest
tylko kwestią produkcji gospodarczej czy organizacji prawnej albo społecznej, ale
wymaga odwołania się do określonych wartości etyczno-religijnych, przemiany
mentalności, postępowania i struktur. Ojciec Święty uważa, że żadna grupa ludzi,
która nie wyznaje żadnej religii, nie będzie mogła przyczynić się do ukształtowania
moralnych podstaw rozwiązania kwestii społecznych i gospodarczych. Bez dialogu i
współpracy ludzi, którzy ponoszą odpowiedzialność za życie gospodarcze, nie będzie
można rozwiązać spraw gospodarczych (CA 60).
Na bazie powyższych słów Jana Pawła II możemy stwierdzić, że świat XXI
wieku potrzebuje ludzi - pracowników, którzy w oparciu o najwyższe wartości będą
budować ekonomię gospodarczą i życie społeczne, czyli o te zasady, jakie On
określił w encyklikach Centesimus annus i Laborem exercens. I w tym duchu
kierujemy naszą publikację pt. „Jan Paweł II do pracowników” (tytuł po angielsku:
„POPE JOHN PAUL II TO WORKERS”) do podobnych nam uczelni i szkół biznesu
(Business Schools) w trosce o przygotowanie pracowników na nauce Papieża, jaką
zawarł w powyższych encyklikach.
Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego w Polsce tworzy sieć szkół, które
znajdują się w Chełmie, Elblągu, Krakowie, Łomży, Opolu, Szczecinie, Warszawie i
Strona 4
Zabrzu oraz gimnazja i licea w Łomży i Krakowie. Na 320 szkół niepublicznych
(prywatnych) w Polsce zajmuje ona 3 miejsce pod względem własnej powierzchni
dydaktycznej; 5 miejsce, co do ilości prowadzonych kierunków (22); 19 miejsce,
co do ilości aktualnych studentów (7000). Posiada bardzo dobrą kadrę nauczycieli
akademickich, bogatą bibliotekę, i realizuje liczne projekty Unii Europejskiej, studia
podyplomowe, kursy, szkolenia, doradztwo.
Szkoła Jańskiego od ponad 20 lat pracuje nad odnową polskiego
społeczeństwa i do zwiększenia wpływu kultury chrześcijańskiej we współczesnym
świecie. Szkoła Jańskiego jako główny cel kształcenia stawia kształtowanie
pracowników jako kreatywnych profesjonalistów. Prymat prawdy, dobra i godności
człowieka mają ukształtować „człowieka kreatywnego”.
Szkoła Jańskiego od 2000 roku prowadzi badania naukowe nad związkiem
stosowania zasad etyki pracy na wyniki nie tylko społeczne organizacji, ale
i na wyniki gospodarcze. Innymi słowy, na produktywność pracy, na jej
konkurencyjność. W latach 2005 - 2008 Szkoła realizowała projekt badawczo rozwojowy, finansowany przez Ministerstwo Nauki. Efektem jest „Projekt normy
etyczności pracy EK1000” opublikowany w Internecie w kwietniu 2009 roku. Standard
ten, po przetłumaczeniu na język angielski - „Work Ethicality Standard EC1000
(Exposure draft)”, został opublikowany w Internecie w październiku 2010 roku. Jest
oparty na wartościach społecznego nauczania Jana Pawła II oraz na wynikach
badań Unii Europejskiej: „Partnership for a new organization of work” i Memorandum
Stowarzyszenia: European Association of National Productivity Centers dla:
„Productivity, Quality of Working Life and Employment”. Projekt tego standardu jest
dostępny dla wszystkich, którzy chcą się przyczyniać do tworzenia i powiększania
dobra wspólnego (common good).
Pragniemy poprzez nasze badania, jak również tę publikację dla różnych
uczelni w Unii Europejskiej i poza Europą, przybliżyć nauczanie społeczne
(social teaching) Jana Pawła II.
Z życzeniami skutecznego współdziałania w pomnażaniu dobra wspólnego
Warszawa, 15 kwietnia 2014
Ks. Marian Piwko CR
Założyciel
Strona 5
Wprowadzenie
Mówiąc o pracy ludzkiej, trzeba sięgnąć do nauczania Kościoła, a szczególnie do
encyklik Jana Pawła II nawiązujących do teologii pracy z Księgi Rodzaju oraz nauki
głoszonej przez Jezusa Chrystusa i Jego Apostołów.
Przede wszystkim encyklika „Laborem exercens” jest zwiastowaniem Radosnej
Nowiny o ludzkim trudzie, bowiem pozwala nam ona widzieć pracę jako element
odróżniający człowieka od „reszty stworzeń, których działalności związanej
z utrzymywaniem życia nie można nazwać pracą” i jako szczególny przejaw udziału
człowieka w Bożym dziele Stworzenia, Odkupienia i Zbawienia (LE 24).
Jednocześnie podkreśla ona przedmiotowy wymiar pracy ludzkiej. Chociaż praca ma ze
swej natury odniesienie przedmiotowe, czyli rzeczowe, to jednak nie ono jest dla niej
najważniejsze.
(…) Praca ludzka ma swoją wartość etyczną, która wprost i bezpośrednio
pozostaje związana z faktem, iż ten, kto ją spełnia, jest osobą, jest świadomym
i wolnym, czyli stanowiącym o sobie podmiotem. Ta prawda, która stanowi jakby sam
podstawowy i odwieczny rdzeń chrześcijańskiej nauki o pracy ludzkiej, posiadała
i posiada zasadnicze znaczenie dla kształtowania doniosłych problemów społecznych
w wymiarze całych epok. Źródeł godności pracy należy szukać nie nade wszystko w jej
przedmiotowym wymiarze, ale w wymiarze podmiotowym. Wiąże się z tym od razu
bardzo ważny wniosek natury etycznej: o ile prawdą jest, że człowiek jest przeznaczony
i powołany do pracy, to jednak nade wszystko praca jest „dla człowieka”, a nie człowiek
„dla pracy”. (LE 6)
A więc o duchowym i etycznym wymiarze pracy ludzkiej decyduje w istotny sposób
wewnętrzny postęp człowieka. I odwrotnie – organizacja pracy swym wewnętrznym
ustrojem ma pomagać człowiekowi w rozwoju jego osobowości, w osiąganiu pełni
człowieczeństwa.
Dużo uwagi Jan Paweł II poświęca rodzinie, co szczególne znaczenie ma w dobie
ponowoczesności. Albowiem istotne miejsce w systemie życia rodzinnego zajmuje
funkcja ekonomiczna. Dlatego rodzina może tworzyć warunki wychowania do pracy
i przez pracę, a tym samym do kształtowania etycznej postawy rodziców i dzieci. Życie
rodzinne wprowadza dzieci do świata pracy aż do osiągnięcia zawodowego sukcesu.
A więc od rodziców zależy przekazywanie wartości etycznych pracy oraz osobiste ich
zdobywanie poprzez kształtowanie w pracy.
A więc odwołajmy się do nauczania Jana Pawła II: praca stanowi podstawę
kształtowania życia rodzinnego, które jest naturalnym prawem i powołaniem człowieka.
Te dwa kręgi wartości - jeden związany z pracą, drugi wynikający z rodzinnego
charakteru życia ludzkiego - muszą łączyć się z sobą prawidłowo i wzajemnie się
przenikać. Praca jest poniekąd warunkiem zakładania rodziny, rodzina bowiem domaga
się środków utrzymania, które w drodze zwyczajnej nabywa człowiek przez pracę. Praca
i pracowitość warunkują także cały proces wychowania w rodzinie właśnie z tej racji, że
każdy „staje się człowiekiem” między innymi przez pracę, a owo stawanie się
człowiekiem oznacza właśnie istotny cel całego procesu wychowania. Oczywiście, że
wchodzą tutaj w grę poniekąd dwa znaczenia pracy: ta, która warunkuje życie
i utrzymanie rodziny - i ta, poprzez którą urzeczywistniają się cele rodziny, zwłaszcza
wychowanie; tym niemniej te dwa znaczenia pracy łączą się z sobą i dopełniają
w różnych punktach. W całości należy przypomnieć i stwierdzić, iż rodzina stanowi jeden
z najważniejszych układów odniesienia, wedle których musi być kształtowany społecznoetyczny porządek pracy ludzkiej. (…) Rodzina jest bowiem równocześnie wspólnotą,
która może istnieć dzięki pracy i jest zarazem pierwszą wewnętrzną szkołą pracy dla
każdego człowieka. Trzeci krąg wartości, który wyłania się w niniejszej perspektywie w perspektywie podmiotu pracy - odnosi się do owego wielkiego społeczeństwa,
Strona 6
do którego człowiek przynależy na podstawie szczególnych więzi kultury i historii.
To wszystko sprawia, że człowiek swoją głębszą tożsamość ludzką łączy
z przynależnością do narodu, swoją zaś pracę pojmuje także jako pomnożenie dobra
wspólnego wypracowywanego przez jego rodaków, uświadamiając sobie przy tym, że na
tej drodze praca ta służy pomnażaniu dorobku całej rodziny ludzkiej, wszystkich ludzi
żyjących na świecie. (LE 10)
Również Jan Paweł II mówiąc o społecznej naturze człowieka podkreślał, że z tej
właściwości płynie prawo do zrzeszania się, do tworzenia stowarzyszeń i związków
zawodowych oraz do doskonalenia się we własnym zawodzie.
Kościół uświęca różne grupy zawodowe, ponieważ dzięki nim człowiek ma możliwość
rozwoju etycznego i ekonomicznego. Zaś związki zawodowe powinny w imię miłości
społecznej służyć drugiemu człowiekowi.
Dlatego pisze: „na gruncie (…) uprawnień, wraz z potrzebą ich zabezpieczenia ze strony
samych ludzi pracy, wyrasta potrzeba jeszcze jednego uprawnienia. Jest to mianowicie
uprawnienie do zrzeszania się, czyli do tworzenia stowarzyszeń lub związków mających
na celu obronę żywotnych interesów ludzi zatrudnionych w różnych zawodach. Żywotne
interesy ludzi pracy są do pewnego stopnia wspólne dla wszystkich, równocześnie
jednak każdy rodzaj pracy, każdy zawód, posiada właściwą sobie specyfikę, która w tych
organizacjach winna znaleźć swe szczegółowe odzwierciedlenie”. (LE 20)
Powyższe fragmenty encykliki mówią o etycznej roli pracy dla rodziny i człowieka.
Można by ujmować ją jako szkołę zdyscyplinowania i ofiarności, jako warunek
humanizowania świata czy też jako szkołę współpracy z Stwórcą oraz ludzkich cnót.
Trzeba jednak stwierdzić, że ludzka praca może stanowić drogę etyczności człowieka
dlatego, że może być ona funkcją miłości człowieka do Boga i do drugiego człowieka.
A więc wszelkie warunki etycznej wartości pracy ludzkiej, w takim stopniu stanowią o jej
wartości etycznej, w jakiej sprawiają, że jest ona faktycznie funkcją i wyrazem miłości
oraz służby wobec drugiego człowieka.
Dlatego też można powiedzieć, że nie ma takiej pracy, która nie mogłaby stać się
wyrazem miłości i tym samym prawdziwa drogą godności etycznej człowieka; drogą
rozwoju godnego człowieka. Ta zdolność człowieka do nadawania nawet najbardziej
codziennym czynnościom wartości etycznej w świetle prawa Bożego, czyni pracę
czynnikiem służącym rozwojowi człowieka, rodziny i społeczeństwa.
W ten sposób praca ludzka nabiera wymiaru wiecznego. Właściwie dopiero tu jesteśmy
w samym sercu etycznej wartości pracy, jej rozumienia, bowiem przez nią wykonujący
prace człowiek spełnia swoją misję względem siebie samego, bliźnich, świata i Boga,
misję służby i miłości. Dlatego pracę należy mierzyć przez jej służebny charakter wobec
ludzkiej egzystencji.
Zatem praca stanowi elementarny wymiar osobowości etycznej człowieka jako osoby,
której całokształt działań rozumnych i wolnych winien prowadzić do rozwoju osobowości
etycznej. Wobec tego etos pracowniczy wymaga podjęcia pracy z uwagi na etyczny jej
imperatyw wiodący do doskonalenia człowieka, do jego rozwoju duchowego.
Z tego powodu p. prof. J. Donarski w kontekście nauczania Kościoła, a przede
wszystkim Jana Pawła II, podjął się analizy zjawisk pracy w wymiarze etycznym. Trzeba
stwierdzić, że wyniki badań wskazują, iż etyczne wykonywanie pracy przejawia się
w kształtowaniu dążeń człowieka do sukcesu, jego inicjatyw pracy, zaangażowania dla
dobra wspólnego itp. Te ważne elementy pozwalają rozumieć pracę w kategoriach
etycznych wartości i nadawać jej sens, twórczość, kreatywność.
Warszawa, 15 kwietnia 2014
Ks. prof. dr hab. Stanisław Urbański
Kierownik duchowny
Strona 7
Selekcja i informacje edytorskie
Praca jest źródłem uprawnień po stronie człowieka
pracującego (LE 16)
PAPIEŻ JAN PAWEŁ II w encyklice Laborem exercens, dokonał analizy
pracy ludzkiej, ze szczególnym uwzględnieniem jej godności. Podkreślił, że praca
musi mieć pierwszeństwo przed kapitałem. Człowiek jest podmiotem pracy
i nie może stać się narzędziem produkcji. Zaznaczył, że „jeśli praca - w wielorakim
tego słowa znaczeniu - jest powinnością, czyli obowiązkiem, to jest ona
równocześnie źródłem uprawnień po stronie człowieka pracującego”. Do tych
uprawnień zaliczył możliwość zrzeszania się w związki zawodowe.
Zwrócił uwagę na rolę i znaczenie związków zawodowych – stanowią one
jeden z warunków gwarantujących godność człowieka jako podmiotu pracy.
Studiować, szerzyć i stosować (CA 56)
W
encyklice
Centesimus
annus,
JAN
PAWEŁ
II
wyraził
życzenie,
aby “studiować, szerzyć, stosować naukę społeczną Kościoła w różnych
środowiskach”. Udzielenie pomocy: nauczycielom, studentom, księżom, badaczom
i naukowcom, menedżerom i pracującym mężczyznom i kobietom dobrej woli,
w realizacji tego życzenia, jest bezpośrednią przyczyną selekcji społecznego
nauczania JANA PAWŁA II dla pracowników.
Dlatego bezpośrednim celem tej publikacji
jest budowanie “pomostu” pomiędzy
społecznym nauczaniem Jana Pawła II
a praktyką pracowniczą.
Strona 8
Do KOGO przeznaczone jest społeczne nauczanie Papieża
JANA PAWŁA II i DLACZEGO?
…do wszystkich pracujących kobiet i mężczyzn dobrej woli
Sprawienie okazji doświadczania radości z czynienia pracy i relacji w pracy z nowym
humanizmem oraz efektywnością wspólnie z menedżerami.
…do menedżerów, którzy chcą wprowadzać nowy humanizm i być
efektywnymi
Wspieranie menedżerów w działaniu etycznym, w podejmowaniu decyzji społecznie
odpowiedzialnych, ku multiplikacji DOBRA WSPÓLNEGO, w celu osiągania
społecznych i gospodarczych efektów.
Stawać się efektywnym, ponieważ im więcej społecznego nauczania Papieża jest
wykorzystywane – tym więcej gospodarczych i społecznych efektów można
osiągać. Potwierdzają to badania empiryczne prowadzone w Szkole Wyższej
im. Bogdana Jańskiego (dzięki studentom, jako „transmiterom” zatrudnionym
w różnych organizacjach w Polsce). Jednak, jak wykazały badania, występują
również firmy z wysoką etycznością, lecz z niską konkurencyjnością
produktywności. Badamy, DLACZEGO tak się dzieje.
…do wykładowców i konsultantów nauczających zarządzanie
W celu wyposażenia wykładowców (nauczających etyki biznesu, a w szczególności
etyki w zarządzaniu) w materiały do prowadzenia wykładów oraz ćwiczeń.
Wykorzystując uzasadnienie etycznego postępowania (w punktach z encyklik
Centesimus annus i Laborem exercens) można znaleźć odpowiedź, DLACZEGO
pracownik powinien tak postępować.
…do studentów – przyszłych pracowników i menedżerów
Aby pomóc studiującym zarządzanie (przyszłym kandydatom na stanowiska
kierownicze) w wyborze WARTOŚCI I ZASAD, czyniąc ich pracę oraz pracę ich
pracowników, ludzką i efektywną.
...do księży - duszpasterzy
W celu kształtowania ludzi pracy, biznesu, kierowników wszystkich szczebli,
na gruncie chrześcijańskich wartości.
…do badaczy i naukowców
Dla rozwijania albo kontynuowana potrzebnych badań wpływu etyczności pracy
(dotyczącej ZAŁÓG organizacji), na efekty społeczne i gospodarcze. Według naszej
opinii nadal istnieje potrzeba prowadzenia badań w tym zakresie.
…dla natychmiastowego stosowania i dalszego rozwoju
Wykładowcy mogą włączać społeczne nauczanie JANA PAWŁA II do swoich
wykładów, tym samym wzbogacając wiedzę o wartościach dla pracowników
XXI wieku - zorientowanych na chrześcijańską tradycję Europy. Zestaw ZASAD
etycznej pracy umożliwia natychmiastowe badanie audytoryjne celem stwierdzenia
czy występują ZASADY, którym w badanych firmach nadano wysokie znaczenie
(tzw. wysokie WAGI).
Strona 9
W Szkole Wyższej im. Bogdana Jańskiego w nauczaniu „Etyki w zarządzaniu”
oraz podczas prowadzonych zajęć z „Edukacji poprzez projekty” do badania
etyczności pracy w różnych organizacjach (miejsca zatrudnienia studentów)
wykorzystywany jest zestaw ZASAD. Duże zainteresowanie studentów “Modelową
Listą 41 ZASAD etycznej pracy” również przyczynia się do uzyskiwania dobrych
efektów w nauczaniu.
Nie zakłada się zakończenia selekcji i formułowania ZASAD. Społeczne
nauczanie JANA PAWŁA II to źródło dalszych ZASAD, niezbędnych
w konkretnych organizacjach i określonych stadiach rozwoju etyczności pracy.
Proponuje się sięganie do pozostałych punktów encyklik, które nie zostały
wyselekcjonowane w prezentowanej publikacji.
Przedstawiona metoda formułowania ZASAD etycznej pracy ma być
przykładem, jak można budować ”pomost” pomiędzy społecznym nauczaniem
PAPIEŻA a praktyką pracowniczą.
Jak społeczne nauczanie skierowane do pracowników
zostało wyselekcjonowane?
Selekcja została przeprowadzona w kilku etapach badań, które rozpoczęły się
w roku 2000. Wybór punktów jest wynikiem studiowania encyklik JANA PAWŁA II:
Centesimus annus (CA) i Laborem exercens (LE) oraz Konstytucji Gaudium et
spes (GS). Realizacja selekcji miała na celu pozyskanie odpowiedzi na zasadnicze
pytanie:
Jakie stwierdzenia w społecznym nauczaniu Papieża
JANA
PAWŁA
II,
mogą
wspierać
pracowników
w podejmowaniu etycznych decyzji w pracy, jak również
do użycia ich w charakterze kryterium mierzenia etyczności?
Wyselekcjonowane stwierdzenia ujęte w tzw. ZASADACH etycznej pracy
zostały zaprezentowane w Tabeli nr 1. ZASADY etycznej pracy. Sformułowano je
według encykliki Centesimus annus (CA) i Laborem exercens (LE) oraz
Konstytucji Gaudium et spes (GS) i zaprezentowano razem (41 zasad) w Tabeli 2.
Selekcja wspomnianych punktów zaczerpniętych z encyklik Centesimus annus
i Laborem exercens została przygotowana na bazie oryginalnych dokumentów
dostępnych w języku angielskim i polskim na www.vatican.va
Pomocą w tej selekcji było empiryczne badanie przeprowadzone pod przewodnictwem
autorów z udziałem ponad 150 menedżerów, 1930 respondentów – pracowników ze 104
firm, w ramach finansowanego przez rząd projektu badawczego rozwojowego R11 004 01,
oraz około 700 studentów pracujących, studiujących zarządzanie, będących pracownikami
ponad 500 organizacji. Audytoryjne badania empiryczne są kontynuowane od 2005 roku
Badania koncentrują się na mierzeniu wpływu zastosowania ZASAD etycznej pracy przez
konkretne organizacje na korzyści społeczne i zarazem na efekty gospodarcze organizacji.
Jest to trudne zadanie, lecz bardzo poszukiwane w dążeniu do uczynienia strategii CSR
kluczem do uzyskania przewagi konkurencyjnej organizacji europejskich.
Strona 10
W jakim celu zrealizowano selekcję punktów z CA, LE i GS?
Prezentowana publikacja, „JAN PAWEŁ II do pracowników”, ma praktyczny
cel, aby umożliwić czytelnikom znalezienie uzasadnienia dla formułowania ZASAD
etycznej pracy i pokazać, jak zostały następnie zintegrowane w „Modelową Listę
41 ZASAD etycznej pracy”. Studiując oryginalny, pełny tekst encyklik, czytelnik może
znaleźć odpowiedź na kolejne pytanie – DLACZEGO pracownik powinien
zachowywać się tak, jak ZASADA wskazuje?
Opisywana „Modelowa lista” jest bazą do mierzenia etyczności pracy,
do projektowania usprawnień, wdrażania i oceniania korzyści społecznych wraz
z efektami gospodarczymi.
Pełny model PROCESU EK1000 zaprezentowano w „Projekcie normy
etyczności pracy EK1000”, opublikowanej w Internecie 2 kwietnia 2009 roku w języku
polskim oraz 2 października 2010 roku w języku angielskim.
Publikacja składa się z dwóch powiązanych części.
CZĘŚĆ 1. - Prezentuje oryginalny i pełny tekst wyselekcjonowanych punktów
z encyklik: Centesimus annus (CA), Laborem exercens (LE)
i Konstytucji Gaudium et spes (GS), jako szczególnie użyteczne dla
pracowników. Sformułowane ZASADY etycznej pracy, ze społecznego
nauczania PAPIEŻA, bazujące na fragmentach tekstu, są przedstawione
w CZĘŚCI 1.
Niektóre przesłania JANA PAWŁA II, kierowane do liderów związków
zawodowych, przedsiębiorców, naukowców i duszpasterzy poszerzają
Jego społeczne nauczanie do pracowników.
CZĘŚĆ 2. - Prezentuje społeczne nauczanie jako fundament realnego modelu
dla
pracowników.
Sformułowane
ZASADY
etycznej
pracy,
ze społecznego nauczania JANA PAWŁA II zostały umieszczone
w pięciu ”obszarach decyzyjnych”: MISJA, PRODUKT/USŁUGA,
TECHNOLOGIA, POLITYKA KADROWA, POLITYKA ROZWOJU
I FINANSÓW.
ZAŁĄCZNIK - Prezentuje ”Modelową Listę 41 ZASAD etycznej pracy” –
ukazując, jak jest ona zintegrowana, jako narzędzie pracownicze.
Strona 11
Podsumowanie dla pracowników – wybrane stwierdzenia
JANA PAWŁA II w Laborem exercens (LE 16)
16.
Jeśli praca - w wielorakim tego słowa znaczeniu - jest powinnością, czyli
obowiązkiem, to jest ona równocześnie źródłem uprawnień po stronie człowieka
pracującego. Uprawnienia te należy rozpatrywać w szerokim kontekście ogółu praw
właściwych człowiekowi, z których wiele zostało już proklamowanych przez odnośne
instancje międzynarodowe i gwarantowanych coraz bardziej przez poszczególne
państwa w stosunku do własnych obywateli. Poszanowanie tego szerokiego ogółu
praw człowieka stanowi podstawowy warunek pokoju w świecie współczesnym zarówno pokoju wewnątrz poszczególnych państw i społeczeństw, jak też w obrębie
stosunków międzynarodowych, jak już na to, zwłaszcza od czasu encykliki
Pacem in terris, Magisterium Kościoła wielokrotnie zwracało uwagę. Prawa ludzkie
wynikające z pracy mieszczą się w szerszym kontekście tych właśnie podstawowych
praw osoby.
Niemniej, w obrębie tego kontekstu posiadają one charakter swoisty, odpowiadający
zarysowanej uprzednio specyficznej naturze pracy ludzkiej i w tym właśnie
charakterze wypada na nie spojrzeć. Praca jest, jak powiedziano, powinnością, czyli
obowiązkiem człowieka i to w wielorakim tego słowa znaczeniu. Człowiek powinien
pracować zarówno ze względu na nakaz Stwórcy, jak też ze względu na swoje
własne człowieczeństwo, którego utrzymanie i rozwój domaga się pracy. Powinien
człowiek pracować ze względu na bliźnich, zwłaszcza ze względu na swoją rodzinę,
ale także ze względu na społeczeństwo, do którego należy, na naród, którego jest
synem czy córką, ze względu na całą rodzinę ludzką, której jest członkiem, będąc
dziedzicem pracy pokoleń, a zarazem współtwórcą przyszłości tych, którzy po nim
nastaną w kolei dziejów. To wszystko składa się na szeroko pojętą moralną
powinność pracy. Kiedy wypadnie rozważać odpowiadają tej powinności moralne
upragnienia każdego człowieka ze względu na pracę, trzeba będzie zawsze mieć
przed oczyma ów szeroki zasięg odniesień, w jakich ukazuje się praca każdego
pracującego podmiotu.
Jednakże mówiąc o obowiązku pracy oraz o odpowiadającym temuż obowiązkowi
prawom człowieka pracy, mamy na myśli przede wszystkim stosunek, jaki zachodzi
pomiędzy pracodawcą - bezpośrednim lub pośrednim - a pracownikiem.
Rozróżnienie pomiędzy pracodawcą bezpośrednim a pośrednim wydaje się bardzo
ważne z uwagi na faktyczną organizację pracy oraz z uwagi na możliwość
kształtowania się sprawiedliwych lub niesprawiedliwych stosunków w dziedzinie
pracy.
Jeżeli pracodawcą bezpośrednim jest ta osoba lub też instytucja, z którą pracownik
zawiera bezpośrednio umowę o pracę pod określonymi warunkami - to natomiast
przez pracodawcę pośredniego należy rozumieć wiele zróżnicowanych czynników,
stojących poza pracodawcą bezpośrednim i wywierających określony wpływ na to,
w jaki sposób kształtuje się umowa o pracę, a w konsekwencji mniej lub bardziej
sprawiedliwe stosunki w dziedzinie pracy ludzkiej.
Strona 12
CZĘŚĆ 1
SPOŁECZNE NAUCZANIE
JANA PAWŁA II
skierowane do pracowników
ZASADY etycznej pracy
sformułowane na podstawie
fragmentów nauczania Jana Pawła II:
1.1 Laborem exercens (LE), wybrane punkty do pracowników:
preambuła, 12,
Castel Gandolfo, 14 września 1981 roku
1.2 Centesimus annus (CA), wybrane punkty do pracowników:
8, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 38, 43, 47,
Watykan, 1 maja 1991 roku
Strona 13
Objaśnienie: Niebieskim kolorem zaznaczony jest wybrany fragment tekstu
encykliki, który stanowi rdzeń sformułowanej ZASADY etycznej pracy.
Oprócz tak zaznaczonego fragmentu tekstu, wpisana jest każda kolejna
ZASADA (również kolorem niebieskim). ZASADY sformułowane w taki sposób
wskazują na etyczny aspekt decyzji i działań. Wtedy będą uznane jako etyczne i
zgodne ze społecznym nauczaniem. Możemy uznać, że stosowanie tych zasad
czyni pracę człowieka etyczną.
Przykład: ZASADA”1.1. Odczuwam, że kierownictwo firmy przyjmuje dla misji
zasadę, że „głównym bogactwem” firmy „jest sam CZŁOWIEK” – załoga.”
ZASADA 1.1 została sformułowana według fragmentu tekstu Encykliki
Centesimus annus (CA) punkt 32.
Kod 1.1 wskazuje, że ta ZASADA umieszczona jest w "obszarze decyzyjnym”
1. MISJA
Tabela1. Wybrane punkty z pełnym tekstem encykliki ze sformułowanymi ZASADAMI
etycznej pracy.
Wyselekcjonowane punkty z Encykliki skierowane
do pracowników
1
Laborem exercens
(preambuła oraz punkt 12)
PREAMBUŁA
Z PRACY swojej ma człowiek pożywać chleb codzienny i poprzez pracę ma
się przyczyniać do ciągłego rozwoju nauki i techniki, a zwłaszcza do
nieustannego podnoszenia poziomu kulturalnego i moralnego społeczeństwa,
w którym żyje jako członek braterskiej wspólnoty; praca zaś oznacza każdą
działalność, jaką człowiek spełnia, bez względu na jej charakter i
okoliczności, to znaczy każdą działalność człowieka, którą za pracę uznać
można i uznać należy pośród całego bogactwa czynności, do jakich jest
zdolny i dysponowany poprzez samą swoją naturę, poprzez samo
człowieczeństwo. Stworzony bowiem na obraz i podobieństwo Boga Samego
(por. Rdz 1, 26) wśród widzialnego wszechświata, ustanowiony, aby ziemię
czynić sobie poddaną (por. Rdz 1, 28), jest człowiek przez to samo od
początku powołany do pracy. Praca wyróżnia go wśród reszty stworzeń,
których działalności związanej z utrzymaniem życia nie można nazywać
pracą — tylko człowiek jest do niej zdolny i tylko człowiek ją wykonuje,
wypełniając równocześnie pracą swoje bytowanie na ziemi. Tak więc praca
nosi na sobie szczególne znamię człowieka i człowieczeństwa, znamię osoby
działającej we wspólnocie osób — a znamię to stanowi jej wewnętrzną
kwalifikację, konstytuuje niejako samą jej naturę.
Formułowanie
"ZASAD etycznej pracy”
” na podstawie fragmentów
teksu Encykliki LE
(numer wskazuje kod w
CZĘŚCI 2)2
1.6 Uważam, że
wymienione poniżej
wartości i zasady etyczne są
realizowane w naszej
firmie:
h) „Z PRACY swojej ma
człowiek pożywać chleb
codzienny i poprzez pracę ma się
przyczyniać do ciągłego rozwoju
nauki i techniki, a zwłaszcza do
nieustannego podnoszenia
poziomu kulturalnego i moralnego
społeczeństwa, w którym żyje
jako członek braterskiej
wspólnoty”.
12. Wobec współczesnej rzeczywistości, w której strukturę wpisało się
głęboko tyle konfliktów spowodowanych przez człowieka, i w której środki
techniczne — owoc ludzkiej pracy — grają rolę pierwszoplanową (wchodzi
tu w grę także perspektywa kataklizmu o wymiarach światowych w wypadku
wojny przy użyciu środków techniczno-nuklearnych o niewyobrażalnych
wręcz możliwościach zniszczenia), należy przede wszystkim przypomnieć
zasadę, której Kościół stale nauczał. Jest to zasada pierwszeństwa „pracy”
przed „kapitałem”.
1
2
Na podstawie opublikowanej wersji językowej - ze strony Watykanu http://www.vatican.va
“Projekt normy etyczności pracy EK1000” – http://www.janski.edu.pl/Uczelnia,ek_1000.html
Strona 14
Zasada ta dotyczy bezpośrednio samego procesu produkcji, w stosunku do
której praca jest zawsze przyczyną sprawczą, naczelną, podczas gdy „kapitał”
jako zespół środków produkcji pozostaje tylko instrumentem: przyczyną
nadrzędną. Zasada ta jest oczywistą prawdą całego historycznego
doświadczenia człowieka.
Kiedy w pierwszym rozdziale Biblii słyszymy, że człowiek ma ziemię czynić
sobie poddaną — to słowa te mówią o wszystkich zasobach, jakie kryje w
sobie widzialny świat, oddanych do dyspozycji człowieka. Zasoby te
jednakże nie mogą służyć człowiekowi inaczej, jak tylko poprzez pracę. Z
pracą również pozostaje związany od początku problem własności: jeżeli
bowiem człowiek poprzez pracę ma przyswajać sobie i innym te zasoby, jakie
kryje w sobie natura, to ma on jako jedyny środek: własną pracę. Aby te
zasoby mogły poprzez pracę owocować, człowiek zawłaszcza cząstki różnych
bogactw natury: w głębi ziemi, w morzu, na ziemi, w przestrzeni. Zawłaszcza
je, czyniąc z nich warsztat swej pracy. Zawłaszcza przez pracę - i dla pracy.
To samo odnosi się do dalszych etapów tego procesu, w którym pierwszym
etapem pozostaje zawsze stosunek człowieka do zasobów i bogactw natury.
Cały wysiłek poznawczy, zmierzający do odkrycia tych bogactw, do
określenia różnych możliwości ich wykorzystywania przez człowieka i dla
człowieka, uświadamia nam, że wszystko, co w całym dziele produkcji
ekonomicznej pochodzi od człowieka, zarówno praca, jak i zespół środków
produkcji oraz związana z nimi technika (czyli umiejętność stosowania tych
środków w pracy), zakłada owe bogactwa i zasoby widzialnego świata, które
człowiek zastaje, ale ich samych nie tworzy. Zastaje je poniekąd gotowe,
przygotowane do poznawczego odkrycia i właściwego wykorzystania w
procesie produkcji. Na każdym etapie rozwoju ludzkiej pracy człowiek
spotyka się z faktem podstawowego obdarowania przez „naturę”, czyli w
ostateczności przez Stwórcę. U początku ludzkiej pracy stoi tajemnica
stworzenia. To stwierdzenie, przyjęte jako punkt wyjścia, stanowi przewodni
wątek niniejszego dokumentu i wypadnie jeszcze rozwinąć go w innej części
niniejszej wypowiedzi.
Dalsze rozważanie tego samego problemu musi nas umocnić w przekonaniu o
pierwszeństwie pracy ludzkiej w stosunku do tego, co z biegiem czasu
przyzwyczajono się nazywać „kapitałem”. Jeżeli bowiem w zakres tego
ostatniego pojęcia wchodzi. Oprócz zasobów natury stojących do dyspozycji
człowieka, również ów zespół środków, przy pomocy których człowiek
przyswaja sobie zasoby natury, przetwarzając je na miarę swoich potrzeb
(i w ten sposób poniekąd je „uczłowieczając”), to już tutaj należy stwierdzić,
że ów zespół środków jest owocem historycznego dorobku pracy człowieka.
Wszystkie środki produkcji, poczynając od najprymitywniejszych, a kończąc
na najnowocześniejszych, wypracował stopniowo człowiek: doświadczenie i
umysł człowieka. W ten sposób powstały nie tylko najprostsze narzędzia
służące uprawie roli, ale także - przy odpowiednim zaawansowaniu nauki i
techniki - te najnowocześniejsze i skomplikowane maszyny i fabryki,
laboratoria i komputery. Tak więc owocem pracy jest wszystko to, co ma
służyć pracy, co stanowi - przy dzisiejszym stanie techniki - jej rozbudowane
„narzędzie”.
1.7 W firmie uznaje się, że
ETYKA jest ważniejsza
od techniki („prymat etyki
nad techniką”).
1.8 W firmie uznaje się, że
CZŁOWIEK jest
ważniejszy od rzeczy
(„prymat CZŁOWIEKA
wobec rzeczy”).
Owo gigantyczne i potężne narzędzie - zespół środków produkcji - który
uważa się poniekąd za synonim „kapitału”, powstał z pracy i nosi na sobie
znamiona ludzkiej pracy. Przy obecnym stopniu zaawansowania techniki,
człowiek, który jest podmiotem pracy, chcąc posługiwać się owym zespołem
nowoczesnych narzędzi, środków produkcji, musi naprzód przyswoić sobie w
sposób poznawczy owoc pracy tych ludzi, którzy owe narzędzia wynaleźli,
zaplanowali, zbudowali, ulepszali i czynią to nadal. Umiejętność pracy, to
znaczy sprawczego uczestnictwa w nowoczesnym procesie produkcji wymaga coraz większego przygotowania, a przede wszystkim odpowiedniego
Strona 15
wykształcenia. Oczywiście, jest rzeczą jasną, że każdy człowiek, który
uczestniczy w procesie produkcji, choćby spełniał tylko takie rodzaje pracy,
do których nie potrzeba szczególnego wykształcenia i osobnych kwalifikacji,
jest jednak w tymże procesie produkcji prawdziwym podmiotem sprawczym podczas gdy zespół narzędzi, choćby sam w sobie najdoskonalszy, jest tylko i
wyłącznie narzędziem podporządkowanym pracy człowieka.
Tę prawdę, która należy do trwałego dziedzictwa nauki Kościoła, trzeba stale
podkreślać w związku z problemem ustroju pracy, a także całego ustroju
społeczno-ekonomicznego. Trzeba podkreślać i uwydatniać pierwszeństwo
człowieka w procesie produkcji - prymat człowieka wobec rzeczy. Wszystko
to, co mieści się w pojęciu „kapitału” - w znaczeniu zawężonym - jest tylko
zespołem rzeczy. Człowiek jako podmiot pracy - bez względu na to, jaką
spełnia pracę - człowiek sam jeden jest osobą. Prawda ta posiada zasadnicze i
doniosłe konsekwencje.
Wyselekcjonowane punkty z Encykliki skierowane
do pracowników
3
Centesimus annus
(punkty: 8, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 38, 43, 47)
Formułowanie
teksu Encykliki CA
CZĘŚCI 2)4
8. Papież mówi o innym prawie robotnika jako osoby. Jest to prawo do
„słusznej płacy”, o której nie może decydować „wolna umowa” stron, „tak, że
pracodawca wypłaciwszy umówioną płacę, tym samym czyni zadość swoim
obowiązkom i do niczego już nie jest obowiązany” 23. Ingerencja Państwa —
mówiono wówczas — nie może dotyczyć określania tych umów, lecz jedynie
zapewniać wypełnienie zawartych w nich wyraźnie warunków. Tego rodzaju
koncepcja stosunków między pracodawcami a robotnikami, czysto
pragmatyczna i podyktowana ścisłym indywidualizmem, jest w encyklice
poddana surowej krytyce, jako sprzeczna z podwójną naturą pracy, uznanej za
fakt osobowy i konieczny. Jeśli bowiem praca, jako fakt osobowy, jest objęta
przysługującym każdemu prawem do rozporządzania własnymi zdolnościami
i siłami, to jako konieczność jest zdeterminowana przez spoczywający na
każdym poważny obowiązek zachowania życia. „Z tego to obowiązku
wywodzi się — kończy Papież — prawo do zabiegania o rzeczy potrzebne dla
utrzymania życia, których ubogiemu dostarczyć może tylko płaca otrzymana
za pracę” 24.
Płaca musi wystarczać robotnikowi na utrzymanie siebie i swojej rodziny.
„Jeśli pracownik zmuszony koniecznością albo z obawy przed sytuacją
jeszcze gorszą zgadza się na niekorzystne dla siebie warunki, bowiem zostały
one narzucone przez właściciela warsztatu czy przedsiębiorstwa i chcąc nie
chcąc muszą być przyjęte, jest to oczywistym gwałtem, przeciwko któremu
głos podnosi sprawiedliwość” 25.
29.
Rozwoju nie należy ponadto pojmować w znaczeniu wyłącznie
gospodarczym, ale w sensie integralnie ludzkim61. Jego celem nie jest tylko
zrównanie poziomu życia wszystkich narodów z poziomem, który dziś
osiągnęły kraje najbogatsze, ale tworzenie solidarną pracą życia bardziej
godnego, konkretne przyczynianie się do umocnienia godności i rozwoju
uzdolnień twórczych każdej poszczególnej osoby, jej zdolności do
odpowiedzi na własne powołanie, a więc na zawarte w nim Boże wezwanie.
3
4
4.22 Płaca „wystarcza” mi
„na utrzymanie siebie i
mojej rodziny”
1.3 „Tworzenie
pracą
życia
godnego,
przyczynianie
umocnienia
i rozwoju
twórczych
solidarną
bardziej
konkretne
się
do
godności
uzdolnień
każdej
Na podstawie opublikowanej wersji językowej - ze strony Watykanu http://www.vatican.va
Strona 16
Szczytem rozwoju jest zatem możliwość korzystania z prawa-obowiązku
szukania Boga, poznawania Go i życia zgodnie z tym poznaniem 62.
W ustrojach totalitarnych i autokratycznych została doprowadzona do
ostateczności zasada pierwszeństwa siły przed rozsądkiem. Zmuszono
człowieka do poddania się światopoglądowi narzuconemu siłą, a nie
wypracowanemu przez wysiłek własnego rozumu i korzystanie z własnej
wolności. Należy tę zasadę odwrócić i uznać w całości prawa ludzkiego
sumienia, związanego tylko prawdą, czy to naturalną, czy też objawioną.
poszczególnej osoby” - to
zasada realizowana przez
naszą ZAŁOGĘ.
31. Odczytując na nowo nauczanie o prawie do własności i powszechnym
przeznaczeniu dóbr w perspektywie naszych czasów, można zapytać
o pochodzenie dóbr, które utrzymują człowieka przy życiu, zaspokajają jego
potrzeby i są przedmiotem jego praw.
Pierwszym źródłem wszystkiego, co dobre, jest sam akt Boga, który stworzył
ziemię i człowieka, człowiekowi zaś dał ziemię, aby swoją pracą czynił ją
sobie poddaną i cieszył się jej owocami (por. Rdz 1, 28-29). Bóg dał ziemię
całemu rodzajowi ludzkiemu, aby utrzymywała wszystkich jego członków,
nie wykluczając ani nie wyróżniając nikogo. To stanowi uzasadnienie
powszechnego przeznaczenia dóbr ziemi. Ona to przez samą swą urodzajność
i zdolność zaspokajania potrzeb człowieka jest pierwszym darem, który Bóg
ofiarował człowiekowi, aby utrzymać go przy życiu. Ziemia zaś nie wydaje
owoców, jeśli ten dar Boży nie spotyka się z właściwą odpowiedzią
człowieka, którą jest praca: właśnie przez pracę człowiek, korzystając ze swej
inteligencji i wolności, zdolny jest panować nad ziemią i czyni z niej swe
mieszkanie. W ten sposób przywłaszcza sobie część ziemi, nabywając ją
właśnie poprzez pracę. Tu leży początek własności indywidualnej.
Oczywiście nie może przeszkadzać w tym, aby i inni ludzie posiedli część
daru Bożego, a nawet powinien współdziałać z nimi, by wspólnie
opanowywać ziemię.
W przeszłości, u początków każdej ludzkiej społeczności, współdziałały ze
sobą zawsze te dwa czynniki: praca i ziemia; nie zawsze jednak pozostają
one w tej samej relacji do siebie. Niegdyś naturalna urodzajność ziemi jawiła
się i rzeczywiście była głównym czynnikiem bogactwa, a praca była niejako
pomocą i uzupełnieniem dla tej urodzajności. W naszych czasach wzrasta
rola pracy ludzkiej jako czynnika wytwarzającego dobra niematerialne
i materialne; coraz wyraźniej też widzimy, jak praca jednego człowieka splata
się w sposób naturalny z pracą innych ludzi.
Dzisiaj bardziej niż kiedykolwiek pracować znaczy pracować z innymi
i pracować dla innych: znaczy robić coś dla kogoś. Praca jest tym bardziej
owocna i wydajna, im lepiej człowiek potrafi poznawać możliwości
wytwórcze ziemi i głębiej odczytywać potrzeby drugiego człowieka, dla
którego praca jest wykonywana.
32. Istnieje jednak inna forma własności, która szczególnie w naszych
czasach nabiera znaczenia nie mniejszego niż własność ziemi: jest to
własność
wiedzy,
techniki
i umiejętności.
Bogactwo
Krajów
uprzemysłowionych polega o wiele bardziej na tym typie własności, aniżeli
na zasobach naturalnych.
Istnieje zresztą wiele dóbr, których nie można w odpowiedni sposób
wytworzyć pracą pojedynczego człowieka i które wymagają zmierzającej do
jednego celu współpracy wielu osób.
Zorganizowanie takiego wysiłku, rozplanowanie go w czasie, zatroszczenie
się, by rzeczywiście odpowiadał temu, czemu ma służyć, oraz podjęcie
koniecznego ryzyka jest dziś także źródłem bogactwa społeczeństwa. W ten
sposób staje się coraz bardziej oczywista i determinująca rola
4.33 Dostrzegam potrzeby
mojego kolegi i pomagam
mu, tak, aby „praca”
w naszej firmie była
„owocna i wydajna”.
4.10 Uznaję, że „własność
wiedzy, techniki
i umiejętności” jest dziś
źródłem bogactwa.
1.6 Uważam, że wymienione
poniżej wartości i zasady
etyczne są realizowane w
naszej firmie:
f) „Determinująca”
(o wynikach firmy) jest „rola
zdyscyplinowanej
i kreatywnej pracy”
Strona 17
zdyscyplinowanej i kreatywnej pracy ludzkiej oraz - jako część istotna tej
pracy - rola zdolności do inicjatywy i przedsiębiorczości .70
ZAŁOGI firmy „oraz - jako
część istotna tej pracy - rola
zdolności do inicjatywy
i przedsiębiorczości.”
Ten proces, który w sposób konkretny i jasny ukazuje prawdę o osobie,
prawdę nieustannie potwierdzaną przez chrześcijaństwo, zasługuje na uwagę i
przychylność. Istotnie, głównym bogactwem człowieka jest wraz z ziemią
sam człowiek.
1.1. Odczuwam, że
Kierownictwo firmy
przyjmuje dla misji zasadę,
że „głównym bogactwem”
firmy „jest sam
CZŁOWIEK” – załoga
firmy
4.29 Promowana jest
w firmie „zdyscyplinowana
praca i solidarne
współdziałanie” wszystkich
członków ZAŁOGI firmy.
1.6 Uważam, że wymienione
poniżej wartości i zasady
etyczne są realizowane w
naszej firmie:
e) Moje „prawo do wolności
oraz obowiązek
odpowiedzialnego z niej
korzystania”.
To właśnie jego inteligencja pozwala odkryć możliwości produkcyjne ziemi i
różnorakie sposoby zaspokojenia ludzkich potrzeb. To jego zdyscyplinowana
praca i solidarne współdziałanie z innymi umożliwia tworzenie coraz
szerszych i coraz bardziej godnych zaufania wspólnot pracy, mających
dokonywać przekształceń środowiska naturalnego i środowiska społecznego.
Współczesna ekonomia przedsiębiorstwa zawiera aspekty pozytywne, których
korzeniem jest wolność osoby, wyrażająca się w wielu dziedzinach, między
innymi w dziedzinie gospodarczej. Ekonomia, bowiem jest jedną z dziedzin
wielorakiej ludzkiej działalności i podobnie jak w każdej z nich obowiązuje w
niej prawo do wolności oraz obowiązek odpowiedzialnego z niej korzystania.
Trzeba tu jednak podkreślić specyficzne różnice pomiędzy tymi tendencjami
współczesnego
społeczeństwa
a tendencjami
występującymi
w
społeczeństwie przeszłości nawet niedawnej. Niegdyś decydującym
czynnikiem produkcji była ziemia, a później kapitał, rozumiany jako
wyposażenie w maszyny i dobra służące jako narzędzie,
dziś zaś czynnikiem decydującym w coraz większym stopniu jest sam
człowiek, to jest jego zdolności poznawcze, wyrażające się w przygotowaniu
naukowym, zdolności do uczestniczenia w solidarnej organizacji, umiejętność
wyczuwania i zaspokajania potrzeb innych ludzi.
4.34 Za „czynnik
decydujący” w firmie uznaje
się „samego człowieka”,
„jego zdolności poznawcze”,
„zdolność uczestniczenia w
solidarnej organizacji”,
„umiejętność wyczuwania i
zaspakajania potrzeb innych
ludzi”.
33. Należy jednak ostrzec oraz ujawnić niebezpieczeństwa i problemy
związane z tego rodzaju procesem. Istotnie, wielu, może nawet znaczna
większość ludzi, nie rozporządza takimi narzędziami, które pozwoliłyby im
rzeczywiście i w sposób godny przeniknąć do wnętrza systemu
przedsiębiorstwa, w którym praca zajmuje miejsce centralne. Nie jest dla nich
dostępne zdobycie podstawowych wiadomości, które pozwoliłyby im wyrazić
ich zdolność tworzenia i rozwinąć swe możliwości. Nie mają oni możliwości
wejścia w układ znajomości i wzajemnych powiązań, które by im pozwoliły
cieszyć się uznaniem i wykorzystać posiadane przymioty. Krótko mówiąc, są
oni, jeśli nie wyzyskiwani, to w znacznej mierze pozostawieni na marginesie,
i rozwój gospodarczy dokonuje się, rzec można, ponad ich głowami, o ile
wprost nie ogranicza już i tak zawężonej przestrzeni ich działalności
gospodarczej, z której żyją.
Pomimo wielkich przeobrażeń, które dokonały się w najbardziej rozwiniętych
społeczeństwach, niedostatki kapitalizmu w dziedzinie humanitarnej,
prowadzące do dominacji rzeczy nad ludźmi, bynajmniej nie zanikły;
przeciwnie, ubodzy cierpią dziś nie tylko z powodu braku dóbr materialnych,
ale także braku wiedzy i umiejętności, co nie pozwala im wyjść ze stanu
upokarzającego podporządkowania.
Niestety w takich warunkach żyje jeszcze znaczna większość mieszkańców
Trzeciego Świata. Byłoby jednak błędem rozumienie pojęcia „Trzeci Świat”
w znaczeniu czysto geograficznym. W niektórych jego rejonach
i w niektórych kręgach społecznych zostały zapoczątkowane procesy
4.17 Mam świadomość, że
„ubodzy cierpią dziś nie
tylko z powodu braku dóbr
materialnych, ale także
braku wiedzy i
umiejętności”
4.2 Kierownictwo firmy
„zapoczątkowało procesy
rozwojowe zmierzające do
lepszego wykorzystania nie
Strona 18
rozwojowe, zmierzające do lepszego wykorzystania nie tyle zasobów
materialnych, co „zasobów ludzkich”.
Jeszcze niedawno głoszono tezę, że kraje uboższe, aby się rozwijać, muszą
się odizolować od rynków światowych i zaufać jedynie własnym siłom.
Jeszcze niedawno głoszono tezę, że kraje uboższe, aby się rozwijać, muszą
się odizolować od rynków światowych i zaufać jedynie własnym siłom.
Doświadczenia ostatnich lat wykazały, że kraje, które wybrały izolację,
zatrzymały się lub cofnęły w rozwoju, natomiast posunęły się naprzód te,
które umiały się włączyć w ogólny system wzajemnych powiązań
gospodarczych na poziomie międzynarodowym. Wydaje się, zatem, że
największym problemem jest uzyskanie równoprawnego dostępu do rynku
międzynarodowego, opartego nie na jednostronnej zasadzie eksploatacji
zasobów naturalnych, ale na lepszym wykorzystaniu potencjału ludzkiego.72
tyle zasobów materialnych,
co "zasobów ludzkich".”
Zjawiska typowe dla Trzeciego Świata występują jednak również w krajach
rozwiniętych, gdzie nieustanne zmiany sposobów produkcji i użytkowania
dóbr dewaluują pewne zdobyte już umiejętności i sprawdzone dotąd
przygotowanie zawodowe, zmuszając do nieustannego zdobywania nowych
kwalifikacji i przystosowywania się do zmian.
4.3 Kierownictwo uznaje
potrzebę "nieustannego
zdobywania nowych
kwalifikacji
i przystosowywania się do
zmian" przez ZAŁOGĘ.
4.16 Uznaję, że
„nieustanne zmiany
sposobów produkcji
i użytkowania dóbr
dewaluują pewne zdobyte
już umiejętności
i sprawdzone dotąd
przygotowanie zawodowe,
zmuszając do nieustannego
zdobywania nowych
kwalifikacji
i przystosowywania się do
zmian”.
Ci, którzy nie potrafią dotrzymać kroku postępowi czasu, łatwo mogą znaleźć
się na marginesie, a wraz z nimi ludzie starzy, młodzież nie umiejąca włączyć
się w pełni w życie społeczeństwa i w ogóle jednostki najsłabsze i tak zwany
Czwarty Świat. Również sytuacja kobiety w tych warunkach nie jest
bynajmniej łatwa.
34. Istnieją jednak liczne ludzkie potrzeby, które nie mają dostępu do
rynku. W imię sprawiedliwości i prawdy nie wolno dopuścić do tego, aby
podstawowe ludzkie potrzeby pozostały nie zaspokojone i do wyniszczenia z
tego powodu ludzkich istnień. Konieczne jest też udzielenie ludziom
potrzebującym pomocy w zdobywaniu wiedzy, we włączaniu się w system
wzajemnych powiązań, w rozwinięciu odpowiednich nawyków, które
pozwolą im lepiej wykorzystać własne zdolności i zasoby.
4.13 Kierownictwo firmy
udziela: „pomocy w
zdobywaniu wiedzy, we
włączaniu się w system
wzajemnych powiązań,
w rozwinięciu
odpowiednich nawyków,
które pozwolą mi lepiej
wykorzystać własne
zdolności i zasoby.”
W warunkach Trzeciego Świata zachowują swą wagę, a w niektórych
wypadkach muszą dopiero zostać osiągnięte, cele wskazane przez encyklikę
Rerum novarum, by nie sprowadzać ludzkiej pracy i samego człowieka do
poziomu zwykłego towaru: płaca wystarczająca na utrzymanie rodziny;
ubezpieczenia społeczne dla ludzi starych i bezrobotnych, odpowiednia
ochrona warunków pracy.
35. Otwierają się tu wielkie i bogate możliwości zaangażowania oraz walki
w imię sprawiedliwości dla związków zawodowych i innych organizacji
pracowniczych, które bronią praw ludzi pracy i ochraniają ich podmiotowość,
spełniając jednocześnie istotną funkcję kulturową. Należy umożliwić
pracownikom uczestniczenie w sposób bardziej pełny i godny w życiu Narodu
i wspierać ich w procesie rozwoju.
4.32 W firmie uznaje się
możliwości zaangażowania
„związków zawodowych
i innych organizacji
pracowniczych, które
bronią praw ludzi pracy
spełniając jednocześnie
istotną funkcję kulturową
W tym sensie słusznie można mówić o walce z ustrojem gospodarczym
rozumianym jako system zabezpieczający absolutną dominację kapitału oraz
własności narzędzi produkcji i ziemi nad podmiotowością i wolnością pracy
Strona 19
człowieka 73. W walce z tym systemem, modelem alternatywnym nie jest
system socjalistyczny, który w rzeczywistości okazuje się kapitalizmem
państwowym, lecz społeczeństwo, w którym istnieją: wolność pracy,
przedsiębiorczość i uczestnictwo. Tego rodzaju społeczeństwo nie
przeciwstawia się wolnemu rynkowi, ale domaga się, by poprzez odpowiednią
kontrolę ze strony sił społecznych i państwa było zagwarantowane
zaspokojenie podstawowych potrzeb całego społeczeństwa.
Kościół uznaje pozytywną rolę zysku jako wskaźnika dobrego
funkcjonowania przedsiębiorstwa: gdy przedsiębiorstwo wytwarza zysk,
oznacza to, że czynniki produkcyjne zostały właściwie zastosowane a
odpowiadające im potrzeby ludzkie — zaspokojone. Jednakże zysk nie jest
jedynym wskaźnikiem dobrego funkcjonowania przedsiębiorstwa. Może się
zdarzyć, że mimo poprawnego rachunku ekonomicznego, ludzie, którzy
stanowią najcenniejszy majątek przedsiębiorstwa, są poniżani i obraża się ich
godność. Jest to nie tylko moralnie niedopuszczalne, lecz na dłuższą metę
musi też negatywnie odbić się na gospodarczej skuteczności przedsiębiorstwa.
Celem zaś przedsiębiorstwa nie jest po prostu wytwarzanie zysku, ale samo
jego istnienie jaku wspólnoty ludzi, którzy na różny sposób zdążają do
zaspokojenia swych podstawowych potrzeb i stanowią szczególną grupę
służącą całemu społeczeństwu.
Zysk nie jest jedynym regulatorem życia przedsiębiorstwa; obok niego należy
brać pod uwagę czynniki ludzkie i moralne, które z perspektywy dłuższego
czasu okazują się przynajmniej równie istotne dla życia przedsiębiorstwa.
36. Wypada teraz zwrócić uwagę na specyficzne problemy i zagrożenia,
które powstają w najbardziej rozwiniętych strukturach gospodarczych i wiążą
się z ich charakterystycznymi cechami. W poprzednich fazach rozwoju
człowiek żył zawsze w obliczu konieczności: jego potrzeby były nieliczne,
narzucone poniekąd przez obiektywne struktury jego cielesnej natury,
działalność zaś gospodarcza była nastawiona na ich zaspokojenie. Jest jednak
oczywiste, że dziś problem polega nie tylko na tym, by dostarczyć
człowiekowi odpowiednią ilość dóbr, ale także by zaspokoić zapotrzebowanie
na jakość: jakość towarów produkowanych i konsumowanych, jakość usług, z
których się korzysta, jakość środowiska naturalnego i życia w ogóle.
Dążenie do coraz lepszych i bardziej zadowalających warunków życia i coraz
większej zamożności jest samo w sobie uzasadnione; trudno jednak nie
podkreślić związanych z tym etapem rozwoju nowych obowiązków
i niebezpieczeństw. W sposobie powstawania i określania nowych potrzeb
5.1 Uznaję „pozytywną rolę
zysku jako wskaźnika
dobrego funkcjonowania
przedsiębiorstwa”.
1.6 Uważam, że
wymienione poniżej
firmie:
b) „Celem przedsiębiorstwa
nie jest po prostu
wytwarzanie zysku, ale
samo istnienie jako
wspólnoty ludzi, którzy
zdążają do zaspokojenia
swych podstawowych
potrzeb”.
1.6 Uważam, że
wymienione poniżej
firmie:
c) „Zysk nie jest jedynym
regulatorem życia
przedsiębiorstwa; obok
niego należy brać pod
uwagę czynniki ludzkie
i moralne, które z
perspektywy dłuższego
czasu okazują się równie
istotne dla życia
przedsiębiorstwa”.
2.6. W firmie zdajemy
sobie sprawę, że „dziś
problem polega” na
zaspokojeniu
„zapotrzebowania na jakość
towarów produkowanych,
towarów konsumowanych,
jakość życia w ogóle”.
2.1 „Dążenie naszego
Klienta do coraz lepszych i
bardziej zadawalających
warunków życia (z naszym
Strona 20
zawsze się wyraża mniej lub bardziej słuszna koncepcja człowieka i jego
prawdziwego dobra. Poprzez decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji
ujawnia się określona kultura jako ogólna koncepcja życia.
Pragnienie, by żyć lepiej, nie jest niczym złym, ale błędem jest styl życia,
który wyżej stawia dążenie do tego, „by mieć”, aniżeli „być”, i chce więcej
mieć nie po to, aby bardziej być, lecz by doznać w życiu jak najwięcej
przyjemności 75.
Dlatego trzeba tworzyć takie style życia, w których szukanie prawdy, piękna i
dobra, oraz wspólnota ludzi dążących do wspólnego rozwoju byłyby
elementami decydującymi o wyborze jakości konsumpcji, oszczędności i
inwestycji. W tym kontekście nie mogę ograniczyć się tylko do
przypomnienia obowiązku miłosierdzia, czyli obowiązku wspomagania z
tego, co „zbywa”, a czasem nawet z tego, co „potrzebne”, by dać ubogiemu
to, co dla niego jest niezbędne. Mam na myśli fakt, że również decyzja o
takiej a nie innej inwestycji, w danej dziedzinie produkcji, a nie w innej, jest
zawsze wyborem moralnym i kulturowym. Przy zaistnieniu pewnych
warunków ekonomicznych i stabilności politycznej, absolutnie niezbędnych,
decyzja o zainwestowaniu, czyli o daniu jakiejś społeczności okazji do
dowartościowania jej pracy, płynie również z postawy ludzkiej sympatii i
zaufania do Opatrzności, w czym ujawniają się ludzkie przymioty tego, kto
decyduje.
produktem) i coraz większej
zamożności jest samo w
sobie uzasadnione” - to jest
zobowiązaniem dla naszej
ZAŁOGI.
4.18 Wyżej stawiam
dążenie do tego, by "być"
aniżeli "mieć i chce mieć po
to, aby być.
5.6 Tworzone są takie style
życia, w których szukanie
prawdy, piękna i dobra oraz
wspólnota ludzi dążących
do wspólnego rozwoju są
elementami decydującymi o
wyborze jakości
konsumpcji, oszczędności i
inwestycji.
38. Oprócz irracjonalnego niszczenia środowiska naturalnego należy tu
przypomnieć bardziej jeszcze niebezpieczne niszczenie środowiska
ludzkiego, czemu zresztą bynajmniej nie poświęca się koniecznej uwagi.
Podczas gdy słusznie, choć jeszcze nie w dostatecznej mierze okazuje się
troskę o zachowanie naturalnego „habitat” różnych gatunków zwierząt
zagrożonych wymarciem, wiedząc, że każdy z nich wnosi swój wkład w
ogólną równowagę ziemi, to zbyt mało wagi przywiązuje się do ochrony
warunków moralnych prawdziwej „ekologii ludzkiej”. Nie tylko ziemia
została dana człowiekowi przez Boga, aby używał jej z poszanowaniem
pierwotnie zamierzonego dobra, dla którego została mu ona dana, ale
również człowiek jest dla siebie samego darem otrzymanym od Boga i
dlatego musi respektować naturalną i moralną strukturę, w jaką został
wyposażony. W tym kontekście należy wspomnieć o poważnych problemach
współczesnej urbanizacji, konieczności urbanistyki troszczącej się o życie
osoby, jak również o należytym zwracaniu uwagi na „społeczną ekologię”
pracy. Człowiek otrzymuje od Boga swą istotną godność, a wraz z nią
zdolność wznoszenia się ponad wszelki porządek społeczny w dążeniu do
prawdy i dobra. Jest on jednak również uwarunkowany strukturą społeczną,
w której żyje, otrzymanym wychowaniem i środowiskiem. Elementy te mogą
ułatwiać albo utrudniać życie według prawdy. Decyzje, więc, dzięki którym
powstaje jakieś ludzkie środowisko, mogą tworzyć specyficzne struktury
grzechu, przeszkadzając w pełnej ludzkiej realizacji tym, którzy są przez te
struktury w rozmaity sposób uciskani. Burzenie takich struktur i
zastępowanie ich bardziej autentycznymi formami współżycia jest zadaniem
wymagającym odwagi i cierpliwości 77.
43. Kościół nie proponuje żadnych modeli. Realne i naprawdę skuteczne
modele mogą się zrodzić jedynie w ramach różnych historycznych sytuacji,
dzięki wysiłkowi tych wszystkich, którzy w sposób odpowiedzialny
podejmują konkretne problemy we wszystkich ich aspektach społecznych,
gospodarczych, politycznych i kulturalnych, zazębiających się ze sobą 84 .
Temu wysiłkowi Kościół ofiarowuje, jako niezbędną ideę przewodnią, swoją
naukę społeczną, która — jak już zostało powiedziane — uznaje pozytywny
4.27 W firmie przywiązuje
się wagę do ochrony
"warunków moralnych".
1.6 Uważam, że
wymienione poniżej
realizowane w naszej firmie:
a) „ludzie pracy mają prawo
zabiegać o pełne
poszanowanie ich godności
Strona 21
charakter rynku i przedsiębiorstwa, ale jednocześnie wskazuje, że muszą być
one nastawione na dobro wspólne. Uznaje też, że ludzie pracy mają prawo
zabiegać o pełne poszanowanie ich godności oraz o szerszy zakres udziału w
życiu przedsiębiorstwa, tak, by nawet pracując razem z innymi i pod
kierunkiem innych, mogli w pewnym sensie „pracować na swoim” 85 ,
używając swej inteligencji i wolności.
Integralny rozwój osoby ludzkiej w pracy nie stoi w sprzeczności, lecz raczej
sprzyja większej jej wydajności i skuteczności, choć może osłabić
ugruntowany porządek władzy. Przedsiębiorstwa nie można uważać jedynie
za „zrzeszenie kapitałów”; jest ono równocześnie „zrzeszeniem osób” w
skład, którego wchodzą w różny sposób i w różnych zakresach
odpowiedzialności zarówno ci, którzy wnoszą konieczny do jego działalności
kapitał, jak i ci, którzy w tę działalność wnoszą swą pracę. Dla osiągnięcia
tych celów potrzebny jest wciąż jeszcze wielki związkowy ruch
pracowników, zmierzający do wyzwolenia oraz integralnej promocji osoby
ludzkiej.
W świetle „rzeczy nowych” dnia dzisiejszego został odczytany związek
pomiędzy własnością indywidualną albo prywatną a powszechnym
przeznaczeniem dóbr. Człowiek urzeczywistnia siebie samego poprzez swoją
inteligencję i swoją wolność, i dokonując tego, traktuje jako przedmiot i
narzędzie rzeczy tego świata i sobie je przywłaszcza. W działaniu tym tkwi
podstawa prawa do inicjatywy i do własności indywidualnej. Poprzez swoją
pracę człowiek angażuje się nie tylko dla samego siebie, ale także dla
drugich i z drugimi: każdy współdziałając uczestniczy w pracy i dobru
drugiego. Człowiek pracuje dla zaspokojenia potrzeb swojej rodziny i
wspólnoty, do której należy, Narodu i w końcu całej ludzkości 86 .
Uczestniczy ponadto w pracy innych pracowników tego samego
przedsiębiorstwa, a także w pracy dostawców i konsumpcji klientów
włączonych w łańcuch solidarności, który stopniowo rośnie. Własność
środków produkcji tak w przemyśle, jak i w rolnictwie, jest słuszna wtedy,
gdy służy użytecznej pracy; przestaje natomiast być uprawniona, gdy nie jest
produktywna, lub, kiedy służy przeszkadzaniu pracy innych, lub uzyskiwaniu
dochodu, którego źródłem jest nie globalny rozwój pracy i społecznego
majątku, lecz wyzysk, niegodziwe wykorzystywanie, spekulacja i rozbicie
solidarności świata pracy 87 . Własność taka nie ma żadnego
usprawiedliwienia i w obliczu Boga i ludzi jest nadużyciem.
oraz o szerszy zakres
udziału w życiu
przedsiębiorstwa, tak, by
nawet pracując razem z
innymi i pod kierunkiem
innych, mogli w pewnym
sensie ‘pracować na swoim’,
używając swej inteligencji i
wolności.”
4.26 Uważam, że jest
realizowany w firmie
„integralny rozwój osoby
ludzkiej,” który sprzyja
„większej jej wydajności
i skuteczności”.
3.1 Środki firmy służą
użytecznej pracy i są
produktywne – a zatem ich
własność jest słuszna i służy
zwiększaniu miejsc pracy i
rozwojowi pracy a nie dla
wyzysku.
Obowiązek zarabiania na chleb w pocie czoła zakłada równocześnie prawo
do tego. Społeczeństwo, które byłoby tego prawa systematycznie
pozbawiane, w którym środki polityki gospodarczej nie pozwalałyby
pracownikom osiągać zadowalającego poziomu zatrudnienia, nie może
znaleźć odpowiedniego uzasadnienia etycznego, ani też dojść do pokoju
społecznego 88. Tak jak osoba ludzka w pełni się realizuje
w bezinteresownym darze z siebie, tak też własność znajduje moralne
usprawiedliwienie w tworzeniu, w odpowiedni sposób i w stosownym czasie,
możliwości pracy i ludzkiego rozwoju dla wszystkich.
47. Po upadku totalitaryzmu komunistycznego i wielu innych ustrojów
totalitarnych i tak zwanych systemów „bezpieczeństwa narodowego”,
obserwuje się dzisiaj dominację — co prawda nie wolną od sprzeczności —
ideału demokratycznego, który łączy się z zainteresowaniem i troską o prawa
człowieka. Właśnie, dlatego te narody, które reformują swoje systemy,
muszą demokracji zapewnić autentyczne i mocne fundamenty poprzez
wyraźne uznanie tych praw 96. Wśród zasadniczych należy przede wszystkim
wymienić prawo do życia, którego integralną częścią jest prawo do
wzrastania pod sercem matki od chwili poczęcia; prawo do życia
1.17. Firma szanuje
podstawowe prawa
człowieka takie jak:
a) „prawo do uczestniczenia
w pracy dla doskonalenia
dóbr ziemi i zdobycia
środków utrzymania dla
siebie i swych bliskich,”
b) „prawo do rozwijania
Strona 22
w zjednoczonej wewnętrznie rodzinie i w środowisku moralnym
sprzyjającym rozwojowi osobowości; prawo do rozwijania własnej
inteligencji i wolności w poszukiwaniu i poznawaniu prawdy; prawo do
uczestniczenia w pracy dla doskonalenia dóbr ziemi i zdobycia środków
utrzymania dla siebie i swych bliskich; prawo do swobodnego założenia
rodziny oraz przyjęcia i wychowania dzieci, dzięki odpowiedzialnemu
realizowaniu własnej płciowości. Źródłem i syntezą tych praw jest w
pewnym sensie wolność religijna, rozumiana jako prawo do życia w
prawdzie własnej wiary i zgodnie z transcendentną godnością własnej osoby
97
.
Także w krajach, gdzie obowiązują demokratyczne formy rządów, prawa te
nie zawsze w pełni są respektowane. Odnosi się to nie tylko do gorszącej
sprawy sztucznych poronień, ale również do różnych aspektów kryzysu
systemów demokratycznych, które niekiedy, jak się wydaje, zatraciły
zdolność podejmowana decyzji zgodnych z dobrem wspólnym. Niekiedy
postulaty społeczeństwa rozpatruje się nie przy użyciu kryteriów
sprawiedliwości i moralności, ale raczej biorąc pod uwagę siłę wyborczą lub
finansową stojących za nimi grup. Tego rodzaju odstępstwa od zasad
moralności politycznej prowadzą z czasem do zniechęcenia i apatii, a w
konsekwencji do zaniku zaangażowania politycznego i ducha
obywatelskiego ludności, która czuje się poszkodowana i zawiedziona.
Wynika stąd coraz większa niezdolność do włączania korzyści
partykularnych w konsekwentny obraz dobra wspólnego, które nie jest
zwykłą sumą korzyści partykularnych, ale wymaga ich oceny i pogodzenia w
oparciu o sprawiedliwą hierarchię wartości i w ostatecznym rozrachunku, o
właściwe zrozumienie godności i praw osoby 98.
własnej inteligencji
i wolności
w poszukiwaniu
i poznawaniu prawdy,”
c) „prawo do swobodnego
założenia rodziny oraz
przyjęcia i wychowania
dzieci,”
d) „prawo do życia
w zjednoczonej
wewnętrznie rodzinie i
środowisku moralnym
sprzyjającym rozwojowi
osobowości.”
Kościół respektuje słuszną autonomię porządku demokratycznego i nie ma
tytułu do opowiadania się za takim albo innym rozwiązaniem
instytucjonalnym czy konstytucyjnym. Wkład, który w ów porządek wnosi,
polega na takim zrozumieniu godności osoby, jakie w całej pełni objawia
tajemnica Słowa Wcielonego .99
Wyselekcjonowane punkty z Konstytucji skierowane
do pracowników
5
Gaudium et spes
(punkty: 63, 64)
63. (Niektóre aspekty życia gospodarczo-społecznego). Także w życiu
gospodarczo-społecznym trzeba uszanować i podnosić godność osoby
ludzkiej, pełne jej powołanie i dobro całego społeczeństwa. Człowiek bowiem
jest twórcą, ośrodkiem i celem całego życia gospodarczo-społecznego.
Dzisiejsze życie ekonomiczne, podobnie jak inne dziedziny życia
społecznego, znamionuje wzrastające panowanie człowieka nad naturą, coraz
częstsze i coraz intensywniejsze stosunki oraz współzależność obywateli,
grup i ludów, nadto częściej zachodząca integracja ze strony władz
państwowych. Równocześnie postęp w metodach produkcji i w wymianie
dóbr i usług uczyniły z ekonomii odpowiedni instrument do lepszego
zaspokojenia potrzeb rodziny ludzkiej.
Formułowanie
teksu Konstytucji GS
CZĘŚCI 2)6
1.15 Odczuwam, że firma
realizuje misję biorąc pod
uwagę, że „Człowiek
bowiem jest twórcą,
ośrodkiem i celem całego
życia gospodarczospołecznego” firmy.
Nie brak jednak powodów do niepokoju. Wielu ludzi, zwłaszcza w krajach
gospodarczo rozwiniętych, zdaje się do tego stopnia ulegać panowaniu
Na podstawie opublikowanej wersji językowej - ze strony
http://www.nonpossumus.pl/encykliki/sobor_II/gaudium_et_spes/II.php
6
5
Strona 23
ekonomii, że prawie całe ich życie osobiste i społeczne przepaja jakieś
nastawienie wyłącznie ekonomiczne, i to zarówno gdy chodzi o narody
popierające gospodarkę kolektywną, jak i inne. Chociaż wzrost życia
gospodarczego - byle tylko był racjonalnie i humanitarnie koordynowany mógłby łagodzić nierówności społeczne, to jednak coraz częściej doprowadza
on do ich zaostrzenia, a nawet tu i ówdzie do pogorszenia się położenia
społecznego słabszych i do wzgardy ubogich. Podczas gdy ogromne mnóstwo
ludzi odczuwa jeszcze brak rzeczy koniecznych, niektórzy, nawet w krajach
słabo rozwiniętych, żyją wystawnie i trwonią majątek. Zbytek i nędza
sąsiadują ze sobą. Podczas gdy garstka ludzi skupia w swym ręku ogromną
władzę w zakresie podejmowania decyzji, wielu nie ma prawie żadnej
możliwości działania z własnej inicjatywy i na własną odpowiedzialność, a
nierzadko znajdują się w warunkach życia i pracy niegodnych osoby ludzkiej.
Podobne objawy braku równowagi gospodarczej i społecznej dają się
zauważyć między rolnictwem a przemysłem i usługami, a także między
różnymi regionami kraju tego samego narodu. Pomiędzy narodami bardziej
gospodarczo rozwiniętymi a resztą narodów słabo rozwiniętych rośnie
ustawicznie zaostrzająca się opozycja, która może doprowadzić nawet do
zagrożenia pokoju światowego.
Nierówności te coraz żywiej uświadamiają sobie ludzie współcześni,
ponieważ są głęboko przekonani, że zwiększone możliwości techniczne i
gospodarcze, jakimi rozporządza świat dzisiejszy, mogą i powinny poprawić
ten nieszczęsny stan rzeczy. Dlatego wszyscy domagają się reform w życiu
gospodarczo-społecznym, a także zmiany sposobu myślenia i życiowej
postawy. W tym celu Kościół, kierując się światłem ewangelii, wypracował
na przestrzeni wieków, a w tych ostatnich zwłaszcza czasach przedłożył
wymagane przez zdrowy rozsądek zasady sprawiedliwości i słuszności,
dotyczące zarówno życia osobistego i społecznego, jak i życia
międzynarodowego. Święty Sobór, biorąc pod uwagę przede wszystkim
wymogi postępu gospodarczego, zamierza potwierdzić te zasady stosownie
do okoliczności współczesnej epoki oraz podać pewne wskazówki
orientacyjne.
64. (Postęp gospodarczy w służbie człowieka). Słusznie dąży się dziś
bardziej niż dotychczas do tego, by przez wzrost produkcji rolnej i
przemysłowej oraz przez zwiększenie usług sprostać potrzebom wzrastającej
liczby ludności i zaspokoić rosnące wymagania rodzaju ludzkiego. Dlatego
trzeba popierać postęp techniczny, ducha wynalazczości, starania o tworzenie
i rozbudowę przedsiębiorstw, usprawnienie metod produkcji i rzetelne wysiłki
ludzi zatrudnionych w produkcji: słowem wszystko, co służy postępowi.
Podstawowym zaś celem tej produkcji nie jest tylko wzrost masy towarowej
ani zysk lub zdobycie wpływów, ale służenie człowiekowi, i to całemu
człowiekowi, z uwzględnieniem porządku jego potrzeb materialnych i
wymogów jego życia umysłowego, moralnego, duchowego i religijnego służenie, powtarzamy, każdemu człowiekowi i każdej zbiorowości ludzkiej
jakiejkolwiek rasy i w jakiejkolwiek części świata. Ruch gospodarczy
powinien zatem rozwijać się wedle własnych metod i praw, ale w granicach
porządku moralnego, żeby spełnił się zamiar Boży względem człowieka.
1.6 Uważam, że
wymienione poniżej
firmie:
d) „Podstawowym celem
produkcji nie jest tylko wzrost
masy towarowej ani zysk, ale
służenie Mnie jako człowiekowi,
z uwzględnieniem Moich
potrzeb materialnych
i wymogów życia umysłowego,
moralnego, duchowego
i religijnego”
g) „Popierany jest „postęp
techniczny, duch
wynalazczości, staranie
o tworzenie i rozbudowę
przedsiębiorstwa,
usprawnienie metod produkcji
i rzetelne wysiłki ludzi
zatrudnionych w produkcji:
słowem wszystko, co służy
postępowi”.
Strona 24
Odnośniki do encykliki Centesimus annus
23. Tamże, s. 129 n.
24. Tamże, s. 130 n.
25. Tamże, s. 131.
26. Por. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka.
27. Por. Enc. Rerum novarum, s. 121-123.
61. Por. Enc. Sollicitudo rei socialis, 27-28, s. 547-550, PAWEŁ VI, Enc. Populorum
progressio, 43-44, s.278 n.
62. Por. Enc. Sollicitudo rei socialis, 29-31, s. 550-556.
63. Por. Akt z Helsinek i Porozumienie z Wiednia; LEON XIII, Enc. Libertas
praestantissimum, s. 215-217.
64. Por. Enc. Redemptoris missio (7 grudnia 1990), 7, L'Osservatore Romano, z 23
stycznia 1991.
70. Por. Enc. Sollicitudo rei socialis, 15, s. 528-531.
71. Por. Enc. Laborem exercens, 21, s. 632-634.
72. Por. Enc. Populorum progressio, 33-42, s. 273-278.
73. Por. Enc. Laborem exercens, 7, s. 592-594.
74. Por. tamże, 8, s. 594-598.
75. Por. SOBÓR WAT. II, Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et
spes, 35; PAWEŁ VI, Enc. Populorum progressio, 19, s. 266 n.
76. Por. Enc. Sollicitudo rei socialis, 34, s. 559 n.; Orędzie na Światowy Dzień Pokoju
1990; AAS 82 (1990), 147-156.
77. Por. JAN PAWEŁ II, Adhort. apost. Reconciliatio et paenitentia (2 grudnia 1984), 16:
AAS 77 (1985), 213-217; PIUs XI, Enc. Quadragesimo anno, III, s. 219.
84. Por. SOBÓR WAT. II, Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et
spes, 36; PAWEŁ VI, List apost. Octogesima adveniens, 2-5, s. 402-405.
85. Por. Enc. Laborem exercens, 15, s. 616-618.i
86. Por. tamże, 10, s. 600-602.
87. Por. tamże, 14, s. 612-616.
88. Por. tamże, 18, s. 622-625.
96. Por. Enc. Redemptor haminis, 17, s. 270-272.
97. Por. Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1988, s. 1572-1580; Orędzie na Światowy
Dzień Pokoju 1991: L'Osservatore Romano, 19 grudnia 1990; SOBÓR WAT. II,
Dekl. o wolności religijnej Dignitatis humanae, 1-2.
98. Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 26.
99. Por. tamże, 22.
Strona 25
1.4 Przesłanie Ojca Świętego Jana Pawła II
do przedsiębiorców i pracowników o etycznym
wymiarze globalnej gospodarki.
Rzym, 2 maja 2000
1. Cieszę się z tego ponownego spotkania z wami nazajutrz po światowym Jubileuszu
Ludzi Pracy, który wspólnie obchodziliśmy wczoraj w Tor Vergata.
Dziękuję wam za obecność! Wszystkich was serdecznie witam. W szczególny
sposób pozdrawiam bpa Fernando Charriera i dziękuję mu za uprzejme słowa, jakie
zechciał do mnie skierować w waszym imieniu. Jubileusz Ludzi Pracy, który
zgromadził w Rzymie przedstawicieli rozległego świata pracy z wszystkich części
ziemi, był dla nas sposobnością, aby przyjrzeć się złożonej problematyce
zatrudnienia zarówno w jej wymiarze globalnym, jak i z perspektywy
poszczególnych sektorów. Zdaliśmy sobie sprawę, jak wielka jest nadal potrzeba
skutecznego działania, aby ludzka praca mogła zająć należne miejsce w kulturze,
w gospodarce i w polityce oraz aby zapewnić pełne poszanowanie osobie
pracownika i jego rodzinie, nie działając nigdy na szkodę żadnej ze stron.
Kościół bardzo wnikliwie bada te problemy, zwłaszcza za pośrednictwem
Papieskiej Rady «Iustitia et Pax», która pozostaje w kontakcie
z międzynarodowymi organizacjami ludzi pracy i przedsiębiorców oraz ze
środowiskami finansowymi. Ufam, że ta owocna współpraca będzie się nadal
rozwijać i zwiększać skuteczność działań Kościoła w świecie pracy.
2. Rozmawiając z wami, drodzy bracia i siostry, pragnę ukazać w pełnym świetle
istotny aspekt pracy, który zwykle bywa określany mianem «jakości totalnej».
W istocie rzeczy chodzi tu o miejsce człowieka w procesie produkcji: tylko jego
czynny udział w tym procesie może uczynić z przedsiębiorstwa prawdziwą
«wspólnotę osób» (Centesimus annus, 35). To wyzwanie towarzyszy postępowi
i rozwojowi nowych technologii, których zasługą jest zmniejszenie, przynajmniej
częściowe, wkładu ludzkiego trudu, jakiego wymaga praca. To wyzwanie należy
podjąć w taki sposób, aby «pracodawca pośredni», to znaczy wszystkie te «siły»,
które kształtują cały system społeczno-ekonomiczny i są jego wytworem
(por. tamże, n. 17), służyły człowiekowi i społeczeństwu.
Drodzy przedsiębiorcy, przedstawiciele sektora finansowego, związkowcy i wy
wszyscy, którzy poprzez współpracę i wymianę handlową służycie rozwojowi
godnemu człowieka — stoi przed wami zadanie niezwykle trudne, ale bardzo
doniosłe. Nie ulega wątpliwości, że obrona godności człowieka pracującego zależy
w wielkiej mierze od funkcjonowania systemu finansowego i ekonomicznego:
systemy te powinny coraz lepiej realizować swoje specyficzne zadanie, to znaczy
Strona 26
ową szczególną «służbę», jaką mają pełnić na rzecz rozwoju. Niepokojące zjawisko
bezrobocia, które dotyka mężczyzn, kobiety i młodych i któremu próbuje się
zaradzić na wiele sposobów, z pewnością udałoby się opanować, gdyby ekonomia,
system finansowy oraz krajowa i światowa organizacja pracy nie traciły nigdy
z pola widzenia dobra człowieka jako swojego ostatecznego celu.
3. Rzeczywistość pracy staje się dzisiaj jeszcze bardziej skomplikowana na skutek
tzw. «globalizacji». Jest to zjawisko nowe, które trzeba poznać, poddając je
wnikliwej i szczegółowej analizie, ponieważ jej cechą jest bardzo wyraźna
«dwuznaczność». Globalizacja może być dobrem dla człowieka i społeczeństwa, ale
może też okazać się zjawiskiem szkodliwym o poważnych konsekwencjach.
Wszystko zależy od pewnych zasadniczych wyborów, a mianowicie od tego, czy
«globalizacja» będzie służyć człowiekowi, i to każdemu człowiekowi, czy też
wyłącznie rozwojowi oderwanemu od zasad solidarności i współudziału oraz od
odpowiedzialnie stosowanej zasady pomocniczości.
W tym kontekście trzeba pamiętać, że postępującą globalizację rynku powinien
równoważyć rozwój globalnej kultury solidarności, wrażliwej na potrzeby
najsłabszych. Należy też strzec demokracji, również ekonomicznej, i nie tracić
z oczu właściwej koncepcji osoby i społeczeństwa.
Człowiek ma prawo do rozwoju obejmującego wszystkie wymiary jego życia.
Nawet globalna ekonomia winna być zawsze zintegrowana z całą tkanką relacji
społecznych, których jest elementem ważnym, ale nie jedynym.
Także globalizacja wymaga stworzenia nowej kultury, nowych reguł i nowych
instytucji o zasięgu światowym. Polityka i ekonomia winny współdziałać w tej
dziedzinie, realizując projekty krótko-, średnio- i długoterminowe, których celem
jest eliminacja, a przynajmniej redukcja zadłużenia publicznego ubogich krajów
świata. Podjęto w tym kierunku godne pochwały działania w duchu
współodpowiedzialności, którą należy umacniać, nadając jej — jak najbardziej wymiar globalny, tak, aby wszystkie kraje czuły się do niej zobowiązane. Jest to
trudny proces, i dlatego tak wyraźna jest tutaj odpowiedzialność każdego
i wszystkich.
4. Drodzy bracia i siostry, oto rozległe pole, które rozciąga się przed wami; oto
zadania, jakie stoją przed każdym z was i przed instytucjami, które reprezentujecie.
Kościół ceni waszą pracę i wspomaga was w dziele tworzenia więzi solidarnej
i czynnej współpracy w świecie ukształtowanym przez złożone relacje wzajemnej
zależności.
Każdego z was zapewniam o pamięci w modlitwie i zawierzam wszelkie wasze
zamysły Maryi i Józefowi, wiernym współpracownikom dzieła zbawienia,
a jednocześnie z całego serca błogosławię wam, waszym współpracownikom
i waszym rodzinom.
Strona 27
1.5 Przesłanie do uczestników Europejskiego Kongresu
Naukowego nt. ”Ku konstytucji europejskiej”
Watykan, 20 czerwca 2003
Nowy porządek prawny, aby rzeczywiście służył pomnażaniu autentycznego
dobra wspólnego, musi uznawać i chronić te wartości, które stanowią najcenniejsze
dziedzictwo humanizmu europejskiego. To on właśnie zagwarantował i wciąż
gwarantuje Europie szczególne miejsce w dziejach cywilizacji. Wartości te stanowią
najbardziej charakterystyczny dorobek intelektualny i duchowy, który ukształtował
tożsamość europejską na przestrzeni wieków, i należą do skarbca kultury tego
kontynentu. Jak już przypomniałem przy innych okazjach, dotyczą one:
godności osoby;
świętości życia ludzkiego;
centralnej roli rodziny;
wagi wykształcenia;
wolności myśli, słowa oraz głoszenia własnych poglądów
i wyznawania religii;
ochrony prawnej jednostek i grup;
współpracy wszystkich na rzecz wspólnego dobra;
pracy pojmowanej jako dobro osobiste i społeczne;
władzy
politycznej
pojmowanej
jako
służba,
podporządkowanej prawu i rozumowi, a ograniczonej
przez prawa osoby i narodów.
W szczególności konieczne będą uznanie i ochrona w każdej sytuacji godności
osoby ludzkiej i prawa do wolności religijnej, pojmowanego w trzech aspektach:
indywidualnym, zbiorowym i instytucjonalnym.
Oprócz tego należy przyjąć zasadę pomocniczości w wymiarze horyzontalnym
i wertykalnym oraz wizję stosunków społecznych i wspólnotowych opartą na
autentycznej kulturze i etyce solidarności.
Korzenie kulturowe, z których wyrastają przypomniane wyżej wartości, są
różnorodne: duchowe dziedzictwo Grecji i Rzymu, wkład ludów romańskich,
celtyckich, germańskich, słowiańskich i ugrofińskich, a także kultura żydowska i świat
islamski. Te rozmaite elementy znalazły w tradycji judeochrześcijańskiej siłę, która
pozwoliła im harmonijnie się połączyć, umocnić i rozwinąć. Uznając ten fakt
historyczny, Europa – w dążeniu do ustanowienia nowego porządku instytucjonalnego
– nie może lekceważyć swojego dziedzictwa chrześcijańskiego, ponieważ to, co
stwarza w dziedzinie prawa, sztuki, literatury i filozofii, w znacznej mierze zrodziło
się pod wpływem przesłania ewangelicznego.
Strona 28
1.6 List Jana Pawła II do Duszpasterstwa
Przedsiębiorców TALENT w Polsce
Castel Gandolfo, 2 sierpnia 2003
Do Wspólnoty Księży Sercanów z okazji Jubileuszu
75 –lecia obecności Zgromadzenia w Polsce
(…) Z okazji jubileuszu pragnę przypomnieć szczególnie
znaczące fakty z życia Waszego Zgromadzenia. Pierwsi Sercanie
przybyli do Polski w 1928 r. (z Francji) (…)
Doniosłym i jednocześnie nowym kierunkiem Waszego
apostolatu i zaangażowania się Zgromadzenia – wyrastającym
z inspiracji Ojca Dehona i jego osobistego zaangażowania
społecznego – jest niedawno zainicjowane duszpasterstwo
przedsiębiorców i pracodawców.
Jego celem jest duchowa i społeczna formacja tych, którzy
tworzą nowe miejsca pracy, oraz troska, aby podejmowana
przez nich działalność gospodarcza była zgodna z wymogami
ewangelicznej miłości i sprawiedliwości społecznej.
Wiem, że Zgromadzenie ma także na uwadze troskę o właściwą formację
wiernych, która dokonuje się w ramach struktur Sercańskiej Wspólnoty
Świeckich. Troszczy się także o formację przyszłych i odpowiedzialnych elit
chrześcijańskich, podejmując różne formy apostolatu młodzieży, którego
zasadniczym celem jest uwrażliwianie młodych ludzi na wymogi Ewangelii
i zachęcanie ich do budowania cywilizacji miłości.
Strona 29
CZĘŚĆ 2
SPOŁECZNE NAUCZANIE
JANA PAWŁA II
jako fundament realnego
modelu dla pracowników
2.1 ZASADY etycznej pracy, sformułowane na podstawie fragmentów encyklik
JANA PAWŁA II: Centesimus annus i Laborem exercens oraz Konstytucji
Gaudium et spes.
2.2 “Modelowa Lista 41 ZASAD etycznej pracy”, dla wspierania pracowników przy
podejmowaniu etycznych decyzji w pracy i osiągania DOBRA WSPÓLNEGO.
Załącznik:
Zestaw “Modelowej Listy 41 ZASAD etycznej pracy” jako narzędzia do
przeprowadzania przez pracowników etycznej refleksji i samo oszacowania
przez menedżerów “WARTOŚCI I ZASAD” ich organizacji, poprzez nadanie
WAG (ważności), użycie do mierzenia etyczności pracy, projektowania ulepszeń,
wdrażania i oceny efektów społecznych i gospodarczych.
“Projekt normy etyczności pracy EK1000”
dostępny
na
stronie:
Strona 30
2.1 ZASADY etycznej pracy,
sformułowane na podstawie fragmentów
encyklik JANA PAWŁA II:
Centesimus annus i Laborem exercens
oraz Konstytucji Gaudium et spes
„Chodzi o nowa kulturę pracy,
uwzględniającą potrzeby duchowe i materialne człowieka
i szanującą jego podstawowe prawa”
Jan Paweł II, Rzym, 11 listopada 1996 roku
Lista 41 ZASAD etycznej pracy w podziale na pięć
”obszarów decyzyjnych”
Możemy przyjąć, że w każdej firmie (organizacji) pracownicy podejmują
decyzje i działania w pięciu „obszarach decyzyjnych”, które są wymienione
w Tablicy 2.
Liczba
ZASAD
etycznej
pracy
rozmieszczona
w
tych
pięciu
“obszarach decyzyjnych”, w największym stopniu skoncentrowana jest na MISJI
i POLITYCE KADROWEJ
Tablica 2. Sumy rozmieszczenia pomiędzy pięcioma obszarami decyzyjnymi
Liczba ZASAD, sformułowanych
z fragmentów tekstów w
Centesimus annus (CA),
Laborem exercens (LE),
Gaudium et spes (GS)
“obszary decyzyjne”
1. MISJA firmy
22
2. PRODUKT/USŁUGA
2
3. TECHNOLOGIA
1
4. POLITYKA KADROWA
14
5. POLITYKA ROZWOJU
I FINANSÓW
2
Ogółem:
Źródło: Raport wyników badań projektu R11 004.01
7
41
7
Projekt Badawczy rozwojowy R11 004 01, zrealizowany przez Szkołę Wyższa im Bogdana Jańskiego w latach
2006-2008, Tytuł projektu: .”Kwantyfikacja wpływu etyczności pracy ZAŁÓG firm na konkurencyjna
produktywność, społeczne korzyści i tworzenie miejsc pracy w warunkach integracji i globalizacji. Projekt
normy etyczności EK1000 dla firm w Polsce i Europie”.
Strona 31
2.2 “Modelowa Lista 41 ZASAD
etycznej pracy”
narzędziem pracownika dla wspierania przy podejmowaniu etycznych
decyzji w pracy i osiągania DOBRA WSPÓLNEGO.
Do wspierania pracowników w podejmowaniu decyzji etycznych, pokierowania
do etycznego działania w pracy i osiągania DOBRA WSPÓLNEGO, niezbędna jest
”Modelowa Lista 41 ZASAD etycznej pracy”.
W realizacji pomiaru etyczności ZAŁOGI organizacji i podnoszeniu etyczności
oraz do oceny skutków społecznych i gospodarczych stosowany jest zestaw
41 ZASAD etycznej pracy w 5 "obszarach decyzyjnych" jako wzór do mierzenia
etyczności.
Powinien być to nie tylko "wzór" do mierzenia etyczności, ale także właściwy
zestaw do prowadzenia refleksji etycznej przez pracowników. Jego zadaniem jest
również określenie, co oznacza etyczna praca i etyczna decyzja. Projekt powinien
służyć każdemu pracownikowi w osiąganiu efektów gospodarczych i społecznych,
przez stosowanie możliwie wszystkich ZASAD.
Tabela 3. Główne źródła “Modelowej Listy 41 ZASAD etycznej pracy”
Nazwa dokumentu - źródła i instytucja
Encyklika Centesimus annus, Jana Pawła II, 1991 r.
Encyklika Laborem exercens, Jana Pawła II, 1981 r.
Konstytucja Gaudium et spes (Sobór Watykański II), 1965 r.
Źródło: “Projekt normy etyczności pracy EK1000”
Strona 32
”Modelowa Lista 41 ZASAD etycznej pracy”
jest jednym z elementów
“Projektu normy etyczności pracy EK1000”.
”Modelowa Lista 41 ZASAD etycznej pracy” jest przedstawiona
w „ZAŁĄCZNIKU”. Ze względu na specyfikę działalności firmy może okazać
się, że nie jest zasadne stosowanie niektórych ZASAD z Listy, bądź też
istnieje potrzeba stosowania dodatkowych ZASAD, których Lista nie zawiera.
Wyniki badania „etyczności pracy”.
Etyczność pracy (e)
Udzielenie odpowiedzi na 41 ZASAD zajmuje respondentowi nie więcej niż
ok. 15 minut. Zebranie danych zawiera trochę czasu, lecz może zostać
zaaranżowane jako intranetowa wymiana informacji. Istnieje możliwość
przekazania zainteresowanym organizacjom stosownego oprogramowania,
w zamian za zwrotną propozycję poprawy standardu EK1000, który nadal jest
„projektem”.
Kontakt: [email protected], tytuł wiadomości: “EK1000” oraz
[email protected], tytuł wiadomości: „EK1000”.
Lista jest fundamentem pomiaru etyczności ZAŁOGI wszelkiego rodzaju
i wielkości organizacji, w których jest wykonywana praca.
Etyczność (e) oznacza stopień stosowania ZASAD ”Modelowej Listy…”.
Etyczność jest to stosunek liczby stosowanych ZASAD w odniesieniu do
ogólnej liczby ZASAD. Stosowanie wszystkich 41 ZASAD w konkretnej
organizacji oznacza (e) = 100%.
Metoda pomiaru etyczności ZAŁOGI organizacji zawiera trzy istotne
funkcje zarówno dla pracowników, jak i dla menedżerów, a mianowicie:
1) Opinia, która z ZASAD jest naprawdę stosowana, jest opinią
pracowników, co prowadzi do ułatwienia dialogu społecznego;
2) Dla każdej z 41 ZASAD „punktowe” wagi przydzielane są przez
menedżerów
konkretnej
organizacji,
z
uwzględnieniem
uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. W sumie 1000
punktów jest rozdzielane między 41 ZASAD. Przydział "0" punktów
na niektóre z ZASAD jest możliwy, gdy nie są one
np. odpowiednie do profilu działalności organizacji;
Strona 33
3) Etyczność ważona (E) obrazująca poziom etyczności, obliczana
jest jako iloczyn wagi i etyczności pracy,
(E) = (Waga) x (e) : 100%
Menedżerowie, zgodnie z określonymi w organizacji ZASADAMI,
dokonują przeglądu zagregowanego parametru poziomu
etyczności (E).
Dotychczasowe rezultaty z badań przeprowadzonych wśród 104
organizacji wskazują, że uzyskano najniższą (E) = 251 punktów,
zaś najwyższą (E) = 888 punktów. Takie zróżnicowanie wyników
wskazuje, iż metoda pomiaru jest na tyle wrażliwa, że może być
ważnym narzędziem zarządzania.
Z naszego doświadczenia wynika, że niska etyczność jest parametrem,
który świadczy o nadal istniejących niewykorzystanych rezerwach kapitału
ludzkiego na rzecz organizacji. Wysokie korzyści społeczne dla ZAŁOGI
organizacji i środowiska społecznego, mogą zostać osiągnięte dzięki wysokiej
etyczności pracy.
Jak mierzyć etyczność? Jak zwiększyć etyczność w przypadku, gdy jest
niska? Jakie działania należy podjąć w celu zwiększenia etyczności? W jaki
sposób wdrożyć ZASADY do stosowania? W jaki sposób ocenić skutki
społeczne i ekonomiczne stosowania ZASAD etycznej pracy?
Odpowiedzi można uzyskać zapoznając się z „Projektem Normy
Etyczności Pracy EK1000” dostępnym bezpłatnie do stosowania przez
wszelkie podmioty i organizacje pod adresem:
Badanie można przeprowadzić przy pomocy poniższego ZAŁĄCZNIKA.
Strona 34
Załącznik
Modelowa Lista 41 ZASAD etycznej pracy
Modelowa Lista 41 ZASAD etycznej pracy może być wykorzystana przez
pracowników dla etycznej refleksji. Możliwe jest też przeprowadzenie samooceny
świadczącej o WARTOŚCIACH i ZASADACH ważnych dla organizacji. Określamy
to poprzez nadanie WAG (ważności) poszczególnym zasadom etycznej pracy.
Zasady są podzielone na dziesięć “pól problemowych” (szare cieniowanie) oraz
zgrupowane w pięciu „obszarach decyzyjnych” (cieniowane żółtym kolorem).
Strona 35
1. MISJA firmy
Waga punkty
W 17
firmach
z niską
(e)
W 17
firmach z
wysoką
(e)
13,78
35,4%
73,6%
7,68
44,7%
75,9%
5,80
36,5%
62,0%
PODSTAWOWE WARTOŚCI W FIRMIE
1.1. Odczuwam, że kierownictwo firmy przyjmuje dla misji zasadę, że
„głównym bogactwem” firmy „jest sam CZŁOWIEK” – załoga
firmy. (CA 32)
1.2 Odczuwam, że wspólne dążenie ZAŁOGI do ciągłego rozwoju firmy
jest u podstaw realizowanej misji.
1.3 „Tworzenie solidarną pracą życia bardziej godnego, konkretne
przyczynianie się do umocnienia godności i rozwoju uzdolnień
twórczych każdej poszczególnej osoby” - to zasada realizowana przez
naszą ZAŁOGĘ. (CA 29)
1.6 Uważam, że wymienione poniżej wartości i zasady etyczne są realizowane w naszej firmie:
a)
b)
c)
d)
„ludzie pracy mają prawo zabiegać o pełne poszanowanie ich
godności oraz o szerszy zakres udziału w życiu przedsiębiorstwa, tak,
by nawet pracując razem z innymi i pod kierunkiem innych, mogli w
pewnym sensie „pracować na swoim”, używając swej inteligencji
i wolności.” (CA 43)
7,10
54,1%
87,9%
„Celem przedsiębiorstwa nie jest po prostu wytwarzanie zysku, ale samo istnienie jako
wspólnoty ludzi, którzy zdążają do zaspokojenia swych podstawowych potrzeb”.
(CA 35)
4,09
37,8%
58,8%
„Zysk nie jest jedynym regulatorem życia przedsiębiorstwa; obok
niego należy brać pod uwagę czynniki ludzkie i moralne, które
z perspektywy dłuższego czasu okazują się równie istotne dla życia
przedsiębiorstwa”. (CA 35)
6,80
46,5%
67,9%
4,13
30,7%
58,3%
6,11
44,9%
80,6%
7,56
53,1%
79,7%
„Podstawowym celem produkcji nie jest tylko wzrost masy towarowej ani zysk,
ale służenie Mnie jako człowiekowi, z uwzględnieniem Moich potrzeb
materialnych i wymogów życia umysłowego, moralnego, duchowego
i religijnego”. (GS 64)
e) Moje „prawo do wolności oraz obowiązek odpowiedzialnego z niej
korzystania”. (CA 32)
f) „Determinująca” (o wynikach firmy) jest „rola zdyscyplinowanej i kreatywnej pracy”
ZAŁOGI firmy „oraz - jako część istotna tej pracy - rola zdolności do inicjatywy
i przedsiębiorczości”. (CA 32)
Strona 36
g) Popierany jest „postęp techniczny, duch wynalazczości, staranie o tworzenie i
rozbudowę przedsiębiorstwa, usprawnienie metod produkcji i rzetelne wysiłki
ludzi zatrudnionych w produkcji: słowem wszystko, co służy postępowi”.
(GS 64)
7,37
58,7%
81,6%
h) „Z PRACY swojej ma człowiek pożywać chleb codzienny i poprzez pracę ma się
przyczyniać do ciągłego rozwoju nauki i techniki, a zwłaszcza do nieustannego
podnoszenia poziomu kulturalnego i moralnego społeczeństwa, w którym żyje jako
członek braterskiej wspólnoty”.
(LE preambuła)
4,76
50,0%
79,9%
1.7 W firmie uznaje się, że etyka jest ważniejsza od techniki (prymat etyki nad
techniką). (LE 12)
4,91
23,0%
54,1%
1.8 W firmie uznaje się, że CZŁOWIEK jest ważniejszy od rzeczy
(„prymat CZŁOWIEKA wobec rzeczy”). (LE 12)
8,72
40,2%
76,2%
5,9
46,4%
72,7%
5,6
49,0%
88,7%
6,0
55,5%
85,5%
5,2
51,5%
86,7%
5,2
26,7%
60,3%
a) „prawo do uczestniczenia w pracy dla doskonalenia dóbr ziemi
i zdobycia środków utrzymania dla siebie i swych bliskich,”
(CA 47)
6,3
55,9%
85,4%
b) „prawo do rozwijania własnej inteligencji i wolności
w poszukiwaniu i poznawaniu prawdy,”
(CA 47)
6,0
44,9%
80,3%
7,9
70,5%
90,1%
5,6
47,7%
81,4%
WIZJA CELÓW firmy
1.10. Moje potrzeby "duchowe" są uwzględniane w zadowalającym stopniu w tym:
a) radości z pracy,
b) twórczego zaangażowania,
c) ciągłego uczenia się,
d) wolności osobistej i szanowania godności,
GŁÓWNE DROGI REALIZACJI CELÓW firmy i ZAŁOGI
1.15 Odczuwam, że firma realizuje misję biorąc pod uwagę, że „Człowiek,
bowiem jest twórcą, ośrodkiem i celem całego życia gospodarczospołecznego” firmy. (GS 63)
PRAWA CZŁOWIEKA W PRACY
1.17 Firma szanuje podstawowe prawa człowieka takie jak:
c)
„prawo do swobodnego założenia rodziny oraz przyjęcia
i wychowania dzieci,”
(CA 47)
d) „prawo do życia w zjednoczonej wewnętrznie rodzinie
i środowisku moralnym sprzyjającym rozwojowi osobowości.”
(CA 47)
Strona 37
2. PRODUKT/USŁUGA
W 17
Waga - firmach
punkty z niską
(e)
W 17
firmach z
wysoką
( e)
ZASPAKAJANIE POTRZEB KLIENTA firmy
2.1 Dążenie naszego Klienta do coraz lepszych i bardziej zadawalających
warunków życia (z naszym produktem) i coraz większej zamożności jest
samo w sobie uzasadnione - to jest zobowiązaniem dla naszej ZAŁOGI.
(CA 36)
14,5
60,9%
82,3%
13,6
60,3%
86,2%
JAKOŚĆ
2.6 W firmie zdajemy sobie sprawę, że dziś problem polega na zaspokojeniu
zapotrzebowania na jakość towarów produkowanych, towarów
konsumowanych, jakość życia w ogóle.
(CA 36)
3. TECHNOLOGIA
W 17
Waga - firmach
punkty z niską
(e)
W 17
firmach z
wysoką
( e)
PRODUKTYWNOŚĆ ŚRODKÓW PRODUKCJI a WŁASNOŚĆ
3.1 Środki firmy służą użytecznej pracy i są produktywne – a zatem ich własność jest
słuszna i służy zwiększaniu miejsc pracy i rozwojowi pracy a nie dla wyzysku.
(CA 43)
15,2
37,4%
78,8%
Strona 38
4. POLITYKA KADROWA
W 17
Waga - firmach
punkty z niską
(e)
W 17
firmach z
wysoką
( e)
BEZPIECZEŃSTWO ZATRUDNIENIA
4.2 Kierownictwo firmy „zapoczątkowało procesy rozwojowe zmierzające
do lepszego wykorzystania nie tyle zasobów materialnych, co
"zasobów ludzkich".
(CA 33)
5,6
42,4%
71,7%
4.3 Kierownictwo uznaje potrzebę „nieustannego zdobywania nowych
kwalifikacji i przystosowywania się do zmian” przez ZAŁOGĘ.
(CA 33)
7,8
49,3%
87,8%
4.10 Uznaję, że „własność wiedzy, techniki i umiejętności” jest dziś
źródłem bogactwa. (CA 32)
5,1
55,5%
82,7%
5,5
33,0%
76,8%
3,2
35,4%
73,2%
3,5
65,9%
86,3%
3,4
44,5%
68,0%
3,3
19,2%
58,2%
2,9
17,3%
72,5%
2,5
22,9%
66,8%
4,4
36,3%
72,3%
3,0
36,5%
54,1%
3,2
69,3%
77,0%
3,4
26,4%
63,5%
4.13 Kierownictwo firmy udziela: „pomocy w zdobywaniu wiedzy, we
włączaniu się w system wzajemnych powiązań, w rozwinięciu
odpowiednich nawyków, które pozwolą mi lepiej wykorzystać własne
zdolności i zasoby.” (CA 34)
4.16 Uznaję, że „nieustanne zmiany sposobów produkcji i użytkowania
dóbr dewaluują pewne zdobyte już umiejętności i sprawdzone dotąd
przygotowanie zawodowe, zmuszając do nieustannego zdobywania
nowych kwalifikacji i przystosowywania się do zmian”. (CA 33)
4.17 Mam świadomość, że „ubodzy cierpią dziś nie tylko z powodu braku
dóbr materialnych ale także braku wiedzy i umiejętności”
(CA 33)
4.18 Wyżej stawiam dążenie do tego, by "być" aniżeli "mieć i chce mieć po to, aby
być”. (CA 36)
4.22 Płaca „wystarcza” mi „na utrzymanie siebie i mojej rodziny”
(CA 8)
4.26 Uważam, że jest realizowany w firmie „integralny rozwój osoby
ludzkiej,” który sprzyja „większej jej wydajności i skuteczności”
(CA 43)
4.27 W firmie przywiązuje się wagę do ochrony warunków moralnych
(CA 38)
4.29 Promowana jest w firmie „zdyscyplinowana praca i solidarne
współdziałanie” wszystkich członków ZAŁOGI firmy.
4.32 W firmie uznaje się możliwości zaangażowania związków
zawodowych i innych organizacji pracowniczych, które bronią
praw ludzi pracy spełniając jednocześnie istotną funkcję kulturową.
(CA 35)
STRUKTURY ZARZĄDZANIA I TWÓRCZE ZAANGAŻOWANIE
4.33 Dostrzegam potrzeby mojego kolegi - tak aby „praca” w naszej
firmie była „owocna i wydajna”.
(CA 31)
4.34 Za „czynnik decydujący” w firmie uznaje się „samego człowieka”,
„jego zdolności poznawcze”, „zdolność uczestniczenia w solidarnej
organizacji”, „umiejętność wyczuwania i zaspakajania potrzeb
innych ludzi”. (CA 32)
Strona 39
5. POLITYKA ROZWOJU I FINANSÓW
W 17
W 17
firmach
Waga - firmach
z
punkty z niską
wysoką
(e)
( e)
STRATEGIA STABILIZACJI ROZWOJU
5.1 Uznaję pozytywną rolę zysku jako wskaźnika dobrego funkcjonowania
przedsiębiorstwa. (CA 35)
5.6 Tworzone są takie style życia, w których szukanie prawdy, piękna i
dobra oraz wspólnota ludzi dążących do wspólnego rozwoju są
elementami decydującymi o wyborze jakości konsumpcji,
oszczędności i inwestycji. (CA 36)
9,2
66,6%
89,9%
5,9
26,8%
59,5%
KONIEC OPRACOWANIA
Strona 40

POPE JOHN PAUL II - Warszawa - Szkoła Wyższa im. Bogdana

Transkrypt

Podobne dokumenty

Program konferencji - Okręgowy Inspektorat Pracy w Warszawie

Kodeks - PSP nr 7 w Strzelcach Opolskich

` KWESTIONARIUSZ ANKIETY NA TEMAT „ POZIOMU

ETYCZNOŚĆ PRACY FIRM

1 Katecheza X: Ks. Tadeusz Borutka. Prymat pracy ludzkiej przed

Organizatorzy proszą Pracodawców, o wypełnienie przed

Misja szkoły - LO Ropczyce

ZARYS KONCEPCJI DOŚWIADCZENIA ETYCZNEGO Istnieją różne

benedykt-xvi-oredzie-na-swiatowy-dzien