dococena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni
download 
Reklamacja Transkrypt
ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni
Słodko-kwaśne zbiory: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży. Warszawa, 2014 wydanie I, Warszawa 2014 ISBN 978-83-937914-7-7 Niniejsza publikacja jest fragmentem obszerniejszego raportu The Land Study on Land Concentration and land Grabbing in Europe (TNI 2013) Publikacja została wydana przez Instytut Globalnej Odpowiedzialności w ramach koalicji Hands off the Land Alliance i projektu „Liderzy i liderki społeczności studenckich aktywni w polskiej debacie publicznej”. Projekt Na swoim (ang. Hands off the Land) to trzyletnia kampania, której celem jest zwiększanie świadomości społecznej, wspieranie suwerenności żywnościowej i dostępu do ziemi w krajach Globalnego Południa. Liderzy i Liderki Społeczności Studenckich Aktywni w Polskiej Debacie Publicznej to projekt zachęcający studentów i studentki polskich uczelni do brania bardziej aktywnego udziału w debacie dotyczącej zagadnień kluczowych dla przyszłości świata oraz wzmacniający poczucie odpowiedzialności za globalne procesy i powiązane z nimi zjawiska. Projekt Liderzy i Liderki Społeczności Studenckich Aktywni w Polskiej Debacie Publicznej jest współfinansowany przez rząd Szwajcarii w ramach programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej. Jest on realizowany w partnerstwie ze Związkiem Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć. Projekt Hands off the Land (HOtL) – Take Action Against Land Grabbing jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej. Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej. Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Unii Europejskiej. Publikacja współfinansowana przez rząd Szwajcarii w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej. SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży Copyright © 2013 by Equitable Cambodia and Inclusive Development International. All rights reserved. Equitable Cambodia jest organizacją pozarządową z siedzibą w Kambodży. Equitable Cambodia działa w celu przekształcenia modelu rozwoju kraju w taki, który szanuje, chroni i stopniowo spełnia prawa społeczeństwa kambodżańskiego. Więcej informacji o Equitable Cambodia na www.equitablecambodia.org Inclusive Development International jest organizacją non-profit z siedzibami w południowo-wschodniej Azji, Stanach Zjednoczonych, Chinach i Europie. Inclusive Development International działa na rzecz rozwoju opartego o prawa człowieka poprzez badania i rzecznictwo polityczne, oraz wspieranie ludzi na peryferiach w dochodzeniu swoich praw w ośrodkach władzy politycznej i gospodarczej. Więcej informacji o Inclusive Development International na www.inclusivedevelopment.net 3 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży Podsumowanie Skierowali na nas swą broń, blokując wejście na nasze niszczone ciągnikami pola. Ja jednak próbowałem wejść; wtedy zaczęli strzelać. – Pet Nim, prowincja Koh Kong, wrzesień 2012 Spalili wszystko, łącznie z ryżem. Nie pozwoli nam go przedtem zebrać. Powiedzieli, że chcą tu uprawiać trzcinę cukrową. Zniszczyli nasze domy po to, aby uprawiać trzcinę. – Wdowa, prowincja Oddar Meanchey, październik 2011 W ostatnich latach nastąpił gwałtowny wzrost przymusowych wysiedleń wynikających z udzielania koncesji do ziemi pod przemysłowe plantacje cukru w Kambodży. Motywowane przez preferencyjny program handlowy Unii Europejskiej dla krajów najsłabiej rozwiniętych Wszystko Oprócz Broni (Everything But Arms - EBA), tajskie spółki cukrowe oraz posiadający liczne koneksje, kambodżański potentat przemysłowy założyli w Kambodży przemysłowe plantacje trzciny dla produkcji surowego cukru na eksport do Europy. Inicjatywa EBA zapewnia bezcłowy dostęp do rynku europejskiego i gwarantuje za cukier cenę minimalną, która jest średnio trzy razy wyższa od ceny światowej. Podczas gdy program EBA ma za zadanie wspierać biednych tworząc miejsca pracy poprzez wzrost eksportu, przypadek szybko rozwijającego się przemysłu cukrowniczego w Kambodży prezentuje tę historię inaczej. W dzisiejszej Kambodży rząd wydzierżawia ogromne obszary ziemi prywatnym inwestorom w celu rozwijania dużych plantacji rolno-przemysłowych. Dzierżawione grunty często mieszczą się w granicach prywatnej ziemi drobnych producentów żywności 4 oraz ziemi wspólnych wraz z bogactwami naturalnymi, które utrzymują społeczności wiejskie. Setki tysięcy mieszkańców Kambodży, którzy już raz wydostali się z sideł ubóstwa, ponownie muszą walczyć o przetrwanie, ponieważ zostali pozbawieni bazy produkcyjnej przez krajowych i zagranicznych inwestorów wspieranych przez siły służb bezpieczeństwa. Przemysł cukrowniczy jest jednym z najgorszych złoczyńców w procesie zawłaszczania ziemi przyjmjącym rozmiary epidemii w Kambodży. Jego rozwojowi towarzyszyły przymusowe eksmisje z użyciem siły oraz inne naruszenia praw człowieka w prowincjach Koh Kong, Kampong Speu i Oddar Meanchey. Koncesjonariusze zlekceważyli całą gamę prawnych zabezpieczeń społecznych i środowiskowych w Kambodży, jak również swą odpowiedzialność w świetle prawa międzynarodowego za przestrzegania praw człowieka. Wielu obserwatorów zadziwia fakt, iż po złamaniu szeregu przepisów krajowych i rażących naruszeniach norm międzynarodowych, firmy te nadal sprzedają swoje towary w Europie, gdzie nagradzane są lukratywnymi preferencjami handlowymi EBA. Sytuacja ta jest sprzeczna z pierwotnymi intencjami inicjatywy EBA, jak również ze zobowiązaniami Unii Europejskiej, wspierania prawa człowieka we wszystkich swych działaniach zewnętrznych. Kambodżańskie i europejskie organizacjie społeczeństwa obywatelskiego oraz Parlament Europejski w ramach odpowiedzi na zaistniałą sytuację wezwali do wycofania preferencji EBA dla cukru z Kambodży, aż całkowicie ustaną akty łamania praw człowieka w tym sektorze. Wezwania te były do tej SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży pory oddalane przez Komisję Europejską, która twierdzi, że nie dysponuje niezbędnymi środkami prawnymi do wszczęcia procedury wycofania preferencji. Equitable Cambodia, Inclusive Development International oraz Hands off the Land Alliance („Sojusz Ręce Precz od Ziemi”) postanowiły więc przeprowadzić własną ocenę oddziaływania inicjatywy EBA na prawa człowieka w Kambodży. Ocena opiera się na metodologii zaproponowanej w Wytycznych ONZ na temat Wpływu Handlu i Umów Inwestycyjnych na Prawa Człowieka, obejmującej następujące etapy: a) badania przesiewowe, b) badania skali, c) gromadzenie dowodów, d) analiza, oraz e) wnioski i zalecenia. W celu wykorzystania ograniczonych zasobów w najbardziej efektywny sposób, zakres oceny był ograniczony do osób, które najprawdopodobniej podlegały negatywnym skutkom. Sektor cukrowniczy wybrano na etapie badań przesiewowych z uwagi na wyraźny związek przyczynowy pomiędzy rozwojem tego sektora i uregulowaniami EBA, a dobrze udokumentowanymi przypadkami eksmisji, które miały miejsce wraz z rozwojem tego przemysłu. Dowody zebrane do oceny zawierały przegląd materiałów podstawowych i drugoplanowych, w połączeniu z pogłębionymi wywiadami, badaniami gospodarstw domowych i fokusowymi dyskusjami grupowymi z udziałem ponad 275 osób, w tym lokalnych urzędników, pracowników organizacji pozarządowych, liderów społeczności lokalnych oraz rolników z trzech kambodżańskich prowincji, którzy utracili swoją ziemię w wyniku rozwoju upraw trzciny cukrowej. Ocena rozpoczyna się od zbadania treści normatywnych zobowiązań międzynarodowych UE i jej państw członkowskich, Kambodży oraz przedsiębiorstw cukrowniczych, z naciskiem na prawo człowieka do żywności, prawo człowieka do odpowiedniego miejsca zamieszkania, zakaz przymusowych eksmisji i zakaz pracy dzieci. Te prawa i obowiązki są zapisane w traktatach ratyfikowanych przez Kambodżę i państwa członkowskie UE, w tym w Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, oraz w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych. Ocena używa tych ram przy ocenie skutków w zakresie praw człowieka i eksmisji przy zawłaszczaniu gruntów związanych z rozwojem plantacji cukru w Kambodży, do którego impuls dał program EBA. Na podstawie wyników oceny stwierdzono, że w przypadku braku skutecznych zabezpieczeń praw człowieka w Kambodży, polityka udzielania koncesji ziemi inwestorom prywatnym na rzecz rozwoju rolno-przemysłowego, oraz polityka UE w zakresie udzielania preferencyjnych taryf do pobudzania takich inwestycji w krajach najsłabiej rozwiniętych, niosą ryzyko niszczących skutków w zakresie praw człowieka. Ryzyko to zmaterializowało się przed, w trakcie oraz po eksmisjach przeprowadzanych po to, aby zrobić miejsce dla rozwoju przemysłu cukrowniczego w Kambodży. Wykonane z naruszeniem prawa międzynarodowego eksmisje nie zostały wykonane zgodnie z prawem miejscowym ani podjęte w celu wsparcia powszechnego dobrobytu. Alternatywy do eksmisji nie zostały zbadane w porozumieniu z potencjalnie dotkniętymi przez nie osobami, i nie wiadomo 5 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży o żadnych przeprowadzonych ocenach wpływu. W rezultacie nie opracowano żadnych strategii, które pozwoliłyby uniknąć lub zminimalizować skutki przesiedleń. Skuteczne rozpowszechnianie informacji i konsultacji na temat możliwości rekompensat i przesiedleń nie zostało przeprowadzone, jak również nie dostarczono stosownych zawiadomień o eksmisji poszkodowanym osobom. Wręcz przeciwnie, niektóre dotknięte zawłaszczeniem społeczności nie dowiedziały się, iż ich ziemia została przyznana spółkom cukrowniczym aż do chwili, gdy na ich ziemi pojawiły się buldożery wraz z policją i wojskiem. Inni stanęli w obliczu kampanii zastraszania i presji, w celu porzucenia swojej ziemi i przyjęcia minimalnej rekompensaty. Rażąco naruszono procedury mające zapewniać poszanowanie praw człowieka w czasie przeprowadzania eksmisji. Z oceny wynika, że przymusowych eksmisji w celu oczyszczenia ziemi pod plantacje trzciny cukrowej dokonano we wszystkich obszarach badawczych. Policja i siły bezpieczeństwa dokonywały arbitralnych aresztowań i zatrzymań oraz, na polecenie spółek cukrowniczych, używano przemocy fizycznej wobec społeczności lokalnych, próbujących bronić swojej ziemi. Jeden z działaczy społecznych został zamordowany siekierą w Koh Kong po dokumentowaniu i aktywnym protestom przeciwko eksmisjom. W sprawie jego śmierci nigdy nie przeprowadzono żadnego śledztwa. Przynajmniej dwie wsie zostały całkowicie zniszczone, a ponad 11 500 hektarów pól ryżowych i sadów należących do ponad 2000 rodzin zostało zajętych. Tysiące hektarów lasów wspólnotowych i obszarów chronionych środowiskowo zostało również zniszczo- 6 nych pod plantacje cukru. Wiele rodzin było świadkami zniszczenia swoich upraw, zwierząt i rzeczy osobistych. Pomimo znacznych strat domostw, gruntów, nieruchomości i środków utrzymania, odszkodowania nie były zwykle wypłacane. Jeżeli odszkodowanie wypłacano to, straty były zaniżane, a cały proces charakteryzował się brakiem uczestnictwa społeczności, groźbami i korupcją. Żadnej z rodzin nielegalnie eksmitowanych ze swej ziemi nie przyznano prawa do powrotu i nie dołożono żadnych starań w celu rehabilitacji wysiedlonych. W rezultacie, po eksmisji dotknięte nią osoby zaznały poważnego ubytku w korzystaniu z praktycznie wszystkich praw ekonomicznych i społecznych, w tym prawa człowieka do odpowiedniego miejsca zamieszkania, jedzenia, pracy, edukacji i zdrowia. Ponad 1000 mężczyzn, kobiet i dzieci zostało bez dachu nad głową i bez ziemi, podczas gdy inni otrzymali małe parcele gruntów nienadających się do uprawy. W każdym z badanych regionów w większości gospodarstw domowych odnotowano spadek poczucia bezpieczeństwa żywnościowego, pogorszenie warunków życia oraz zmniejszenie możliwości zarobkowania, jak również utratę dostępu do zasobów naturalnych, które wcześniej funkcjonowały jako „koło ratunkowe”. W niektórych przypadkach, przymusowe eksmisje doprowadziły do skrajnego głodu i być może śmierci głodowej. Wiele rodzin z badanych regionów, zwłaszcza z Oddar Meanchey, uciekło się do nielegalnej emigracji do Tajlandii po stracie swojej ziemi na rzecz koncesji cukrowniczych. Ci, którzy pozostali, nie mieli wyboru i musieli nająć się do pracy jako robotnicy dzienni na plantacjach cukru, gdzie praca jest nieregular- SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży na, warunki są złe, a wynagrodzenie nie jest na ogół wystarczające, aby umożliwić większości gospodarstw domowych związanie końca z końcem. Rozmówcy jednogłośnie stwierdzili, że woleli uprawiać własną ziemię i czerpać korzyści ze swej pracy dla siebie i swoich rodzin, jak to miało miejsce przed przybyciem przemysłu cukrowniczego. Prawa człowieka kobiet i dzieci były w wyniku eksmisji nieproporcjonalnie częściej łamane. Okazało się, że kobietom od czasu utraty ziemi trudniej jest opiekować się dziećmi, ponieważ albo zostały zmuszone do emigracji do Tajlandii, albo pracują na plantacjach po dziewięć godzin dziennie. Kobiety, których mężowie wyemigrowali do Tajlandii w poszukiwaniu pracy, zgłaszały poczucie porzucenia, podczas gdy inne zgłaszały wzrost przemocy domowej w następstwie eksmisji. We wszystkich prowincjach odnotowano niekorzystny wpływ na warunki życia dzieci, ich dostęp do edukacji i zdrowia psychicznego oraz fizycznego. Praca dzieci na plantacjach cukru była wielokrotnie zgłaszana we wszystkich prowincjach, jak również została zaobserwowana i sfotografowana przez zespół oceniający w Koh Kong i Kampong Speu. Zespół oceniający potwierdził obecność 85 dzieci, niektórych w wieku tylko 8 lat, pracujących na plantacji cukru w Koh Kong. Podczas gdy istnieje wiele dowodów na współudział państwa i korporacji w poważnych i systematycznych naruszeniach praw człowieka związanych z rozwojem przemysłowych plantacji trzciny cukrowej w Kambodży, nikt nie został pociągnięty do odpowiedzialności, a poszkodowani zostali pozbawieni dostępu do skutecznych metod rozwiązywania problemów na szczeblu lokalnym i krajowym. Nie będąc w stanie uzyskać odszkodowania za pośrednictwem instytucji kambodżańskich, poszkodowane społeczności zwróciły się do Europy w poszukiwaniu sprawiedliwości. Jednakże okazało się, że nie ma skutecznego, niezależnego mechanizmu odpowiedzialności w Komisji Europejskiej ani nigdzie indziej w strukturze UE, który byłby dostępny dla osób dotkniętych przez politykę UE lub działalność europejskich firm poza granicami Europy. W przypadku braku takiego mechanizmu prawnego zobowiązania UE w zakresie polityki i praw człowieka za granicą są pustymi słowami dla ludzi, którym powinny pomagać. Podczas gdy Komisja Europejska niedawno postanowiła włączyć ocenę wpływu i ewaluacje do polityki handlowej i zajmować się wszystkimi znaczącymi wpływami, najwyraźniej nie rozszerza tego zaangażowania na inicjatywę EBA. Raport ten podkreśla pilną potrzebę oceny i reformy programu EBA. Jeśli zabezpieczenie praw człowieka nie zostanie włączone do systemu handlowego, jego cele redukcji ubóstwa nadal pozostaną niespełnione, a UE wciąż naruszać będzie swe międzynarodowe zobowiązania w zakresie wspierania praw człowieka. Zalecenia Dla Unii Europejskiej i jej państw członkowskich • Natychmiastowe wszczęcie śledztwa w sprawie łamania praw człowieka w związku z koncesjami gospodarczymi ziemi, powiązanymi z produkcją i eksportem produktów rolnych do Unii Europejskiej. Tymczasowe zawieszenie programu preferencji handlowych EBA dla produktów rolnych z Kambodży w przypadkach stwierdzenia poważnych naruszeń praw człowieka do cza- 7 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży • • • • • 8 su, aż naruszenia te zostaną poddane działaniom naprawczym. Przeprowadzenie post factum kompleksowej oceny wpływu inicjatywy EBA na prawa człowieka we wszystkich krajach beneficjentach i podjęcie środków naprawczych wszędzie tam, gdzie stwierdzono nieprawidłowości. Oceny te powinny stosować się do Wytycznych ONZ na temat Wpływu Handlu i Umów Inwestycyjnych na Prawa Człowieka. Zapewnienie stałej, przejrzystej oceny wpływu inicjatywy EBA na prawa człowieka poprzez istniejące mechanizmy monitorowania UE. Skorygowanie Rozporządzenia dot. Ogólnego Systemu Preferencji (General System of Preference - GSP), aby ustanowić system należytej staranności w kwestii praw człowieka w odniesieniu do wszystkich produktów importowanych do Unii Europejskiej na podstawie inicjatywy EBA. Preferencje handlowe powinny być przyznawane wyłącznie na rzecz beneficjentów, którzy przestrzegają praw człowieka. Komisja Europejska powinna sprawdzać na bieżąco, czy producenci/eksporterzy nie są odpowiedzialni lub współodpowiedzialni za łamanie praw człowieka przed udzieleniem preferencyjnego traktowania, tak jak to obecnie zapewnia zgodność z regułami dotyczącymi pochodzenia produktów. Ustanowienie mechanizmu rozpatrywania skarg, który będzie: uzasadniony, dostępny, przewidywalny, sprawiedliwy, przejrzysty, zgodny z prawem oraz źródłem nieustannej wiedzy, powiązanego z procesem należytej staranności w kwestii praw człowieka w związku z inicjatywą EBA. Wzmocnienie roli państw członkow- • • • • • • • • • skich UE i Parlamentu Europejskiego w zapewnieniu nadzoru i odpowiedzialności w związku z GSP. Zakaz importu towarów rolnych produkowanych na nielegalnie nabytej ziemi. Przyjęcie i egzekwowanie praw, które wymagają od przedsiębiorstw gospodarczych przestrzegania praw człowieka, włączając w to ich związki z łańcuchem zagranicznych dostawców. Dla rządu Kambodży Egzekwowanie moratorium premiera w sprawie przyznawania nowych ekonomicznych koncesji ziemskich. Przeprowadzenie kompleksowych, przejrzystych i możliwych do zweryfikowania ocen wpływu na prawa człowieka oraz na prawa społeczne i środowiskowe wszystkich koncesji ziemskich udzielonych w całym kraju, łącznie z zawartymi w niniejszym raporcie. Oceny te powinny być przeprowadzone zgodnie z międzynarodowymi normami i obejmować poważne konsultacje z dotkniętymi społecznościami. Anulowanie koncesji, które nagminnie naruszają kambodżańskie prawo lub łamią prawa człowieka. Umożliwienie i wspieranie bezpiecznego powrotu na swoją ziemię wywłaszczonych rodzin i społeczności, stworzenie im odpowiednich warunków mieszkaniowych i przywrócenie źródeł utrzymania, tak aby mogły żyć w bezpieczeństwie i godności. Zwrot wszystkich ziem przodków ludności rdzennej, które zostały bezprawnie i bez ich uprzedniej wolnej i świadomej zgody przyznane jako koncesje. Upewnienie się, że koncesjonariusze respektują prawa społeczności lokalnych do wody i lasów. Zatrzymanie zezwalania i promowania SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży • • • • • • • • • • • zatrudniania państwowych sił zbrojnych przez prywatne przedsiębiorstwa dla zabezpieczania swoich interesów poprzez groźby lub użycie przemocy wobec społeczności lokalnych. Ściganie i karanie sprawców przemocy i łamania praw człowieka w związku z koncesjami gospodarczymi gruntów, w tym nadużyć, o których mowa w niniejszym raporcie. Dla KSL Group, Ve Wong Corporation, MITR Phol Sugar Corporation, Ly Yong Phat i LYP Group Zatrzymanie przymusowych eksmisji i wkraczania na ziemie lokalnych społeczności i ziemie prywatne. Zatrzymanie niszczenia lasów. Zatrzymanie konfiskaty i porywania dla okupu zwierząt gospodarstwa domowego. Zatrzymanie uniemożliwiania ludności dostępu do wspólnych zasobów naturalnych. Zaprzestanie używania przemocy wobec ludzi, którzy bronią swoich praw do ziemi. Zaprzestanie wykorzystywania sądów i innych instytucji państwowych do nękania i prześladowania ludności lokalnej oraz obrońców praw człowieka. Zapewnienie uczciwych i sprawiedliwych odszkodowań za wszystkie poniesione szkody i straty, w tym zwrot nielegalnie przywłaszczonych gruntów. Rozpoczęcie poważnego dialogu z poszkodowanymi społecznościami nad naturą i sposobami rekompensat. Zaprzestanie wykorzystywania pracy dzieci. Wdrożenie najlepszych praktyk w produkcji trzciny cukrowej, aby zminimalizować szkodliwe oddziaływania na śro- • • • • • • • • dowisko, zdrowie i prawa człowieka. Przyjęcie zobowiązania politycznego do spełnienia obowiązku przestrzegania praw człowieka, w tym traktowania ryzyka powodowania lub przyczyniania się do łamania praw człowieka jako kwestii zgodności z prawem. Regularne informowanie opinii publicznej w dostępnej formie o sposobach, w jaki firmy te odpowiadaja na zagrożenia praw człowieka Ustanowienie lub uczestnictwo w skutecznych mechanizmach składania skarg na poziomie operacyjnym dla osób prywatnych oraz społeczności, które mogą ponosić niekorzystne konsekwencje Państwa działań. Dla American Sugar Refining / Tate & Lyle Sugars Zbadanie nadużyć popełnionych przez kambodżańskich dostawców i skonsultowanie się z osobami, którzy zostały poszkodowane przez te firmy. Współpraca z dostawcami w sprawiedliwym procesie naprawy wszystkich poniesionych szkód i strat. Wymaganie od dostawców przestrzegania prawa i praw człowieka oraz zapewnienie uczciwych i sprawiedliwych odszkodowań dla osób poszkodowanych, w tym poprzez zwrot bezprawnie przywłaszczonej ziemi. Anulowanie umów i zatrzymanie importu cukru od kambodżańskich dostawców w przypadku braku odpowiedniej współpracy w tym zakresie. Przyjęcie zobowiązania politycznego do spełnienia obowiązku przestrzegania praw człowieka, w tym traktowania ryzyka powodowania lub przyczynia się do łamania praw człowieka jako kwestii zgodności z prawem. Regularne informowanie opinii pu- 9 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży • • blicznej w dostępnej formie o sposobach, w jaki zagrożenia praw człowieka i oddziaływania są adresowane. Przeprowadzenie wiarygodnej, niezależnej i przejrzystej analizy przestrzegania praw człowieka przed zakupem cukru od dostawców na całym świecie, a także kontrolowanie sytuacji na bieżąco w kolejnych latach. Ustanowienie lub uczestnictwo w skutecznych mechanizmach składania skarg na poziomie operacyjnym dla osób prywatnych oraz społeczności, które mogą ponosić niekorzystne konsekwencje Państwa działań. Wstęp W marcu 2001 r. Komisja Europejska przyjęła inicjatywę Wszystko Oprócz Broni (Everything But Arms - EBA), udzielając preferencyjnego dostępu do rynku europejskiego dla wszystkich produktów z krajów najsłabiej rozwiniętych (Least Devoloped Countries - LDC), z wyjątkiem broni i amunicji. Logika inicjatywy EBA, według jego zwolenników, jest taka, iż wzrost obrotów handlowych wspiera wzrost gospodarczy, tworzy miejsca pracy i w konsekwencji doprowadza do zmniejszenia ubóstwa. Twierdzi się, że przepis preferencyjnych taryf dla LDC stymuluje wzrost inwestycji, co prowadzi do wzrostu wydajności, produktywności i międzynarodowej konkurencyjności, zwiększając dochody z eksportu krajów najsłabiej rozwiniętych, promując industrializację i dywersyfikację gospodarek tych krajów. Pozorna sprzeczność z inicjatywą EBA polega jednak na tym, że została ona za- 10 projektowana z wyraźnym zamiarem nakłaniania do inwestycji prywatnych w najbiedniejszych krajach świata, ale nie zawiera zabezpieczeń w celu zapewnienia, że inwestycje te nie zaszkodzą biednym ludziom, którzy mieli z EBA mieć największy pożytek. Założeniem Komisji Europejskiej (KE) jest to, że nawet bez zabezpieczeń w celu uniknięcia negatywnych skutków, samo zwiększenie inwestycji wynikających z preferencyjnego dostępu do rynku musi prowadzić do pozytywnych, zwalczających biedę rezultatów. Organizacje pozarządowe zaniepokojone tematem zawłaszczania ziemi w Kambodży twierdzą, że to założenie jest w niszczycielski sposób błędne. Wskazują one EBA jako nieświadomą siłę napędową zawłaszczania ziemi i łamania praw człowieka w sektorze rolno-przemysłowym. Wzywają one KE do zbadania przypadków łamania praw człowieka popełnianych przez firmy, które czerpią korzyści z programu EBA. Podczas gdy KE twierdzi, że EBA przysparza miejsc pracy i dobrobytu w Kambodży, przypadek szybko rozwijającego się przemysłu cukrowniczego przedstawia inny obraz. Organizacje pozarządowe zwróciły uwagę na zubożenie tych, którzy zostali wysiedleni i wywłaszczeni przez koncesje ziemi gospodarczej (Economic Land Concessions - ELC), udzielanych na dużą skalę spółkom cukrowniczym chcącym zarobić na lukratywnych europejskich preferencjach handlowych. Aby zdobyć więcej empirycznych dowodów w tej sprawie, Equitable Cambodia, Inclusive Development International (IDI) oraz Hand Off the Land Alliance postanowiły przeprowadzić ocenę post factum wpływu inicjatywy EBA na prawa człowieka (Human Rights Impact Assessment - HRIA) w Kambodży. HRIA skupia się na sektorze cukrowniczym z powodu wyraźnych powią- SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży zań pomiędzy rozwojem przemysłowym w Kambodży a inicjatywą EBA, jak również z powodu dobrze udokumentowanych przymusowych eksmisji i innych przypadków łamania praw człowieka, które miały miejsce w tym sektorze. Ocena oparta jest na przeglądzie odpowiednich dokumentów i ustaleń pochodzących z pogłębionych wywiadów, ankiet i dyskusji grupowych z rolnikami z trzech kambodżańskich prowincji, którzy utracili swoją ziemię z powodu rozwoju przemysłu trzciny cukrowej. Mamy nadzieję, że wyniki tego HRIA dotrą do europejskich i kambodżańskich decydentów i zmobilizują ich do podjęcia działań w celu zadośćuczynienia łamaniu praw człowieka, w wyniku których ucierpiały społeczności kambodżańskie. Wyniki badań wskazują również na potrzebę ustanowienia przez europejskich decydentów nowych gwarancji praw człowieka w ramach Ogólnego Systemu Preferencji (GSP), tak aby wypełniać zobowiązania UE i jej państw członkowskich w kwestii praw człowieka. Rozdział 1 Wszystko Oprócz Broni i kambodżańska gorączka cukrowa W 1960 roku Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) wysunęła ideę poprawy dostępu do rynku eksportu dla krajów rozwijających się w celu wsparcia ich rozwoju. Na konferencji UNCTAD II w New Delhi w 1968 roku został przyjęty Ogólny System Preferencji (ang. GSP) w celu zwiększenia dochodów z eksportu krajów rozwijających się, wspie- rania ich industrializacji i przyspieszenia tempa ich wzrostu gospodarczego. GSP Unii Europejskiej obejmuje trzy oddzielne systemy: standardowy GSP, który jest dostępny dla najszerszej grupy krajów rozwijających się; GSP +, który jest otwarty dla krajów „słabszych”, które ratyfikowały i wprowadziły 27 konwencji międzynarodowych na temat zasad zrównoważonego rozwoju i dobrego zarządzania; oraz Wszystko Oprócz Broni (ang. EBA), który zapewnia najbardziej hojny program dla krajów najsłabiej rozwiniętych. W ramach umowy EBA 49 krajom obecnie sklasyfikowanym przez ONZ jako kraje najsłabiej rozwinięte udzielany jest w pełni bezcłowy i bezkontyngentowy dostęp do UE dla wszystkich ich produktów eksportowych, za wyjątkiem broni i amunicji. Wyjątki ustanowiono dla ryżu, bananów i cukru, ale produkty te zostały w pełni wprowadzone do systemu EBA w ciągu kilku kolejnych lat. Dostęp do rynku dla cukru produkowanego w najbiedniejszych krajach świata został w pełni zliberalizowany w październiku 2009 r. w związku z reformą systemu cukrowego UE. Oprócz udzielenia bezcłowego i bezkontyngentowego dostępu, program wymaga, aby importerzy płacili gwarantowaną cenę minimalną dla cukru z krajów najsłabiej rozwiniętych, która jest obecnie ok. 50% wyższa niż przeciętnie ceny na rynku światowym. Wszystko Oprócz Broni w Kambodży Kambodża otrzymała dostęp do EBA od początku stosowania programu w marcu 2001 roku. Dane opublikowane w 2013 roku przez Komisję Europejską i kambodżańskie Ministerstwo Handlu wykazują, że system doprowadził do szybkie- 11 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży go wzrostu kambodżańskiego eksportu do UE. Według danych, eksport z Królestwa Kambodży wzrósł do 2,32 miliardów dolarów w 2012 roku, co stanowi 42 % całego eksportu Kambodży w tym roku, i wzrost o 23 % w stosunku do roku poprzedniego. Obuwie i odzież, a następnie rowery i części samochodowe uzyskały najwyższe poziomy wykorzystania. Razem sektory te obejmują 95 % całego eksportu Kambodży do UE. Pozostałe 5 % pochodzi z sektora rolnego. Według Delegatury Unii Europejskiej w Kambodży, w sektorze rolnictwa wystąpił „gwałtowny wzrost” eksportu do UE w 2010 roku. „Kambodża jest doskonałym przykładem siły EBA jako motoru wzrostu. W ciągu ostatnich 10 lat bezcłowy i bezkontyngentowy dostęp do rynku UE pozwolił Kambodży ponad dwukrotnie zwiększyć eksport do UE, w szczególności w sektorach tekstylnym i obuwniczym, które zapewniają bezpośrednie zatrudnienie dla setek tysięcy mieszkańców Kambodży.” - Jean-Francois Cautain, ambasador UE w Kambodży (Cambodia Daily, kwiecień 2013 r.) EBA wzywa Wielki Cukier Badanie UNCTAD na temat wpływu inicjatywy EBA na przemysł cukrowniczy krajów najsłabiej rozwiniętych od 2009 r. przewidywało, że każdy kraj będzie mógł eksportować całą swoją produkcję cukru do UE po cenach wyższych od obowiązujących na rynku światowym, przy jednoczesnym zaspokajaniu potrzeb konsumpcji lokalnej poprzez import cukru z tańszego rynku światowego. Przypadek Kambodży, mimo że nie został ujęty w badaniu UNCTAD, dokładnie odzwierciedla te prognozy. W roku 2006 uprawy trzciny cukrowej Kambodży były znikome. Do 2012 istniało już ponad 12 100 000 hektarów gruntów wydzierżawionych firmom rolno-przemysłowym i przeznaczonych do produkcji trzciny. Od 2009 r., gdy cła i kontyngenty dla cukru z krajów EBA zostały w pełni wycofane, wartość rocznego eksportu cukru Kambodży skoczyła o niezwykłe 27 tys. %, od 51 tys. USD do 13,8 mln w 2011 r.! Boom trzciny cukrowej został przeprowadzony przez tajskie przedsiębiorstwa cukrownicze pragnące skorzystać z systemu EBA, oraz przez Ly Yong Phata, kambodżańskiego potentata biznesowego i wpływowego senatora z rządzącej Ludowej Partii Kambodży (CPP). Według wszystkich spółek w branży, system EBA jest podstawową motywacją dla ich inwestycji w Kambodży. Asystent Ly Yong Phata wyjaśnia, że bezcłowy import obniża koszty, co pozwala firmie konkurować z innymi krajami-producentami cukru. „Mielibyśmy trudności, gdybyśmy nie mogli korzystać z importu bezcłowego” - powiedział gazecie Cambodia Daily. Rozdział 2 Rozwój przemysłowego cukrowniczego i obroty handlowe w Kambodży Brak egzekwowania prawa w zakresie przyznawania i monitorowania koncesji ziemi gospodarczej (ELC), a szczególnie rozpowszechnione lekceważenie praw miejscowej ludności, umożliwia koncesjonariuszom rozwijanie swoich rolnych holdingów i omijanie prawa albo poprzez rejestrację koncesji w ramach różnych firm, umieszczając koncesje obok siebie, albo w part- SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży nerstwie z innymi osobami, np. z małżonką. Pomaga to również ukryć rolę inwestorów zagranicznych, międzynarodowych finansistów i głównych światowych marek, które uczestniczą w tym łańcuchu rynkowym. Rozdział ten pokazuje dostępne informacje na temat trzech głównych operacji w sektorze cukrowniczym w Kambodży, włączając w to producentów trzciny cukrowej i ich odbiorców, oraz koncesje ziemi, które otrzymali oni w prowincjach Koh Kong, Kampong Speu i Oddar Meanchey, będące przedmiotem oceny wpływu na prawa człowieka. Prowincja Koh Kong Koh Kong Plantation Ltd. Lokalizacja: Powiat Sre Abel w prowincji Koh Kong Czas trwania: 90 lat Powierzchnia: 9400 ha Przeznaczenie: Produkcja trzciny cukrowej Dyrektor: Ly Yong Phat Kontrakt: Podpisano 02 sierpnia 2006. Koh Kong Sugar Ltd. Lokalizacja: Powiat Botomsakor w prowincji Koh Kong Czas trwania: 90 lat Powierzchnia: 9700 ha Przeznaczenie: Produkcja trzciny cukrowej Dyrektor: Chamroon Chinthammit (prezes Kohn Kaen Sugar (KSL)) Kontrakt: Podpisano 02 sierpnia 2006 W sierpniu 2006 r. Ministerstwo Rolnictwa, Leśnictwa i Rybołówstwa (MAFF) nadało dwie ELC w powiatach Botum Sakor i Sre Ambel w prowincji Koh Kong dla Koh Kong Plantation Co. Ltd (KKPC) i Koh Kong Sugar Ltd. (KKSI) w celu produkcji cukru przemy- słowego. Obie spółki powstały z partnerstwa pomiędzy KSL Group Thailand, Ve Wong Corporation z Tajwanu i senatorem Ly Yong Phatem. KSL obecnie posiada pakiet kontrolny 70 % udziałów własności w obu firmach, a Ve Wong Corporation posiada 30 % udziałów. Ly Yong Phat rzekomo sprzedał swoje udziały KSL w 2010 roku. Koncesje obejmują odpowiednio 9400 ha i 9700 ha na okres 90 lat. Chociaż technicznie koncesje zostały wydane dwom odrębnym kambodżańskim podmiotom prawnym, KKPC i KKSI, z analizy oficjalnej dokumentacji wynika, że zajmują one tę samą siedzibę i wystąpiły o koncesję, otrzymały zgodę i podpisały umowy koncesyjne dokładnie tego samego dnia. Koncesje zlokalizowane są obok siebie i została na nich utworzona jedna plantacja trzciny cukrowej, o łącznej powierzchni 19 100 ha. Plantacja jest, jak sami właściciele przyznali, własnością KSL i Ve Wong Corporation. Koncesje te w tej sytuacji naruszają kambodżańskie prawo, które zakazuje „wydawania koncesji do kilku miejsc odnoszących się do obszarów większych niż [10 000 ha] na rzecz jednej konkretnej osoby lub kilku osób prawnych kontrolowanych przez te same osoby fizyczne”. KSL otworzył fabrykę przetwórstwa cukru w Sre Ambel w styczniu 2010 roku. Według doniesień mediów sześć miesięcy później pierwsza partia kambodżańskiego cukru od czterech dekad, wyceniana na ok. 3,31 mln USD, opuściła Koh Kong w stronę Wlk. Brytanii. Przesyłka 10 000 ton została dostarczona do brytyjskiego giganta cukrowniczego Tate & Lyle, który wcześniej podpisał umowę na pięć lat z KSL, kontraktując całą jego produkcję z Kambodży i Laosu w cenie 19 centów za funt. Od roku 2010 do rafinerii Tate & Lyle w trafiło podobno 13 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży 48 000 ton cukru z Kambodży, którego wartość szacuje się na 24 mln euro. cesji Kampong Speu, z jedynie nazwiskiem koncesjonariusza ręcznie skorygowanym w górnej części dokumentu. Kampong Speu Phnom Penh Sugar Ltd. Lokalizacja: Powiat Thpong w prowincji Kampong Speu Czas trwania: nieznany Powierzchnia: 9543 ha Przeznaczenie: Produkcja trzciny cukrowej Dyrektor: Ly Yong Phat Zamówienia: Podpisano luty 2010 Kampong Speu Sugar Ltd. Lokalizacja: Powiat Oral w prowincji Kampong Speu Czas trwania: nieznany Powierzchnia: 9052 ha Przeznaczenie: Produkcja trzciny cukrowej Dyrektor: Kim Heang Kontrakt: Podpisano w lutym 2010 Lokalizacja: Powiat Oral w prowincji Kampong Speu Czas trwania: nieznany Powierzchnia: 4700 ha Przeznaczenie: Produkcja trzciny cukrowej Dyrektor: Kim Heang Kontrakt: Podpisano 21 marca 2011 W lutym 2010 roku Phnom Penh Sugar Ltd. otrzymała zgodę od rządu Kambodży na wydanie koncesji na około 9000 ha w powiecie Thpong w prowincji Kampong Speu. Kampong Speu Sugar Ltd. otrzymała sąsiednią ELC na 9052 ha w powiecie Oral. Położone obok siebie koncesje zostały zarejestrowane na Ly Yong Phata i jego żonę Kim Heang. Władze rządowe Kambodży nie starały się nawet wykazać, że koncesje zostały przyznane dwóm oddzielnym firmom. List zatwierdzający koncesję Phnom Penh Sugar jest dokładną kopią kon- 14 Pytany o legalności koncesji, Chheng Kim Srun, rzecznik zarówno Phnom Penh Sugar, jak i Kampong Speu Sugar, zlekceważył limit 10 000 ha na działki nałożony przez ustawę rolną. „Jesteśmy prawdziwą firmą pracującą w ziemi, sadzimy trzcinę cukrową, nie tak jak inne firmy, które otrzymują ziemię i niczego nie produkują” - powiedział Phnom Penh Post. „To nie problem, że rząd daje nam więcej niż to, co mówi prawo - to tylko mała nadwyżka.” Firma Ly Yong Phata rozpoczęła uprawę trzciny cukrowej w 2011 i otworzyła wart 150 milionów dolarów zakład przetwarzania cukru w grudniu 2012 roku. Zdjęcia satelitarne z 2013 pokazują, że większość gruntów z koncesji Phnom Penh Sugar i Kampong Speu Sugar została już wyczyszczona i obsadzona. Oddar Meanchey Angkor Sugar Ltd Lokalizacja: Gmina Kriel, powiat Sarong w prowincji Oddar Meanchey Czas trwania: 70 lat Powierzchnia: 6523 ha (zredukowana do 6238 ha) Cel: Plantacja cukru i zakład przetwarzania Dyrektor: Tat Wanakornkul (były wiceprezes Mitr Phol Sugar Corporation) Zatwierdzona: 05 października 2007 Przyznana: 24 stycznia 2008 Cane and Sugar Valley Co. Ltd. / Cane and Sugar Weller Co. Ltd Lokalizacja: Gmina Samrong, powiat Samrong w prowincji Oddar Meanchey Czas trwania: 70 lat SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży Powierzchnia: 6595 ha (zredukowana do 5909 ha) Cel: Plantacja cukru i zakład przetwarzania Dyrektor: Krisda Monthienvichienchai (prezes, dyrektor finansowy Mitr Phol Sugar Corporation) Zatwierdzona: 05 października 2007 Przyznana: 24 stycznia 2008 w 2007 r., że jeśli chcą złożyć skargi na te przedsiębiorstwa, powinni je zaadresować do senatora Ly Yong Phata, „ponieważ to on zarządza nimi wszystkimi”. Kluczowe podmioty zaangażowane w handel cukrem w Kambodży Ly Yong Phat i LYP Group Tonle Sugar Cane Ltd. Lokalizacja: Gminy Pong Ro i Chong Kol, powiat Chong Kol w prowincji Oddar Meanchey Czas trwania: 70 lat Powierzchnia: 6618 ha (zredukowana do 6165 ha) Cel: Plantacja cukru i zakład przetwarzania Dyrektor: Buntoeng Vongkusolkit (dyrektor zarządzający Mitr Phol Grupa) Zatwierdzona: 05 października 2007 Przyznana: 24 stycznia 2008 W dniu 24 stycznia 2008 r. Ministerstwo Rolnictwa, Leśnictwa i Rybołówstwa przyznało trzy ELC o łącznym obszarze 19 700 ha w powiatach Samrong i Chongkal w prowincji Oddar Meanchey spółce Angkor Sugar Company, Tonle Sugar Cane Company oraz Cane and Sugar Valley Company. Koncesje zostały udzielone na 70 lat dla produkcji cukru i zakładów przetwórczych. Oczywiste jest, że te trzy koncesje są ze sobą powiązane: archiwum MAFF wykazuje, że trzy firmy wystąpiły o nie, otrzymały zgodę od MAFF i podpisały umowy o koncesji w tym samym dniu. Informacje zebrane na temat dyrektorów trzech firm pokazują, że są oni, lub byli, wysokimi rangą dyrektorami tajskiego giganta przemysłu cukrowniczego Mitr Phol Sugar Corporation. Firmy wydają się również mieć powiązania z Ly Yong Phatem: mieszkańcom dotkniętym koncesjami mówiono Ly Yong Phat, urodzony w prowincji Koh Kong, jest ważnym biznesmenem i senatorem partii rządzącej. Jest również wiceprezesem Izby Gospodarczej Kambodży, jak również specjalnym doradcą ekonomicznym premiera Hun Sena. W 1999 roku senator Ly Yong Phat ustanowił LYP Group w celu prowadzenia operacji krajowych i międzyregionalnych w hotelarstwie, nieruchomościach, infrastrukturze i obiektach użyteczności publicznej, handlu i dystrybucji, a także przemyśle rolnym. Firma otworzyła sieć sklepów wolnocłowych i luksusowych kurortów, w tym nadmorski Koh Kong Resort, Phnom Penh Hotel, O-Smach Resort i 64-hektarowy park Koh Kong Safari World. Phnom Penh Sugar Company, która stwierdza na swojej stronie internetowej, że jest spółką całkowicie zależną od LYP Group, twierdzi, że od początku swej działalności przyjmuje „kompleksowe stanowisko jeśli chodzi o odpowiedzialność za środowisko naturalne”. Firma twierdzi, że zbudowała system do przekształcenia toksycznych odpadów na bio-nawozy, które „oddaje... mieszkańcom do wykorzystania w ich sadach”. Firma twierdzi również, że posiada „najbardziej energooszczędne fabryki w Kambodży”, powołując się na zastosowanie wytłoków, czyli odpadów powstających podczas wytwarzania cukru z trzciny cu- 15 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży krowej, w celu wytwarzania energii dla jej 16 MW elektrowni. Nadmiar energii elektrycznej nie wykorzystywany w fabryce jest „sprzedawany rządowi i mieszkańcom w akceptowalnej cenie”. Jeśli chodzi o jej wpływ na otaczające społeczności, firma twierdzi: „Ludzie, którzy mieszkali tam od lat, otrzymali rzetelne [sic] odszkodowania w gotówce od firmy lub ziemię od rządu w zamian za ich własność do ziemi. Podczas gdy okoliczni mieszkańcy wsi kiedyś zajmowali się rolnictwem, zarabiali wycinką drzew, pili złej jakości wodę, nie mieli dostępu do energii elektrycznej i doświadczali złego stanu dróg, wszystko to teraz zostało pozytywnie zmienione. Phnom Penh Sugar Ltd. zapewnia ponad 2500 miejsc pracy, nie wliczając w to możliwości zatrudnienia tworzonego przez drobnych kupców i sprzedawców w okolicy fabryki.” Ly Yong Phat, „Król Koh Kong“ Znany jako „król Koh Kong”, Ly Yong Phat jest ważną postacią w Kambodży. Były handlarz papierosami i alkoholem jest teraz senatorem i właścicielem sieci kasyn. Posiadając podobno podwójne obywatelstw Tajlandii i Kambodży, Ly przyciąga do Kambodży tajskich inwestorów. Jako wiodący darczyńca partii rządzącej, połączony bliską znajomością z premierem Hun Senem, senator posiada znaczną władzę nad dźwigniami kambodżańskiej władzy. Jest również postacią bardzo kontrowersyjną ze względu na swe nieetyczne praktyki biznesowe. Jak to opisano szczegółowo w niniejszym raporcie, senator jest zamieszany w brutalne eksmisje pod plantacje trzciny cukrowej w trzech prowincjach, posiadając 16 do swej dyspozycji wojska, sądy i inne aparaty państwowe. Powiązania finansowe Ly z wojskiem z pewnością odegrały tu znaczącą rolę. W lutym 2010 r. premier Hun Sen ogłosił, że rząd planuje sformalizowanie relacji pomiędzy różnymi jednostkami wojskowymi i prywatnymi przedsiębiorstwami. LYP Grupa zgodziła się zapewnić wsparcie finansowe dla sześciu jednostek Kambodżańskich Królewskich Sił Zbrojnych. Dwie z jednostek, które sponsoruje LYP Group, batalion 42 i batalion 313, rzekomo były obecne podczas eksmisji pod plantacje związane z senatorem, lub też tłumiły protesty społeczności lokalnych. KSL Group i Khon Kaen Sugar Industry Public Co. Ltd Założona w 1945 roku przez Chuan Chinthammita i jego dwóch współpracowników, KSL Group stała się jednym z wiodących producentów cukru w Tajlandii. Chamroon Chinthammit, który został mianowany dyrektorem zarządzającym w 1996 roku, prowadzi firmę do chwili obecnej. Oprócz czterech cukrowni w Tajlandii, KSL jest również właścicielem i operatorem cukrowni w Laosie i Kambodży, gdzie rozpoczęła produkcję w 2009/2010. Całość surowego cukru wyprodukowanego w zakładach KSL w Kambodży i Laosie jest eksportowana do Unii Europejskiej na podstawie porozumienia EBA. KSL stwierdza, że społeczna odpowiedzialność biznesu (Corporate Social Responsability - CSR) jest priorytetem dla firmy i że „zostały wdrożone projekty korzystne dla społeczeństwa, w tym poprawa środowiska, polepszenie poziomu życia i dobrobytu wspólnoty, oraz utrzymanie tajskiej tożsamości kulturowej”. Jednak, gdy grupy SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży kambodżańskie rozpoczęły kampanię społeczną ujawniającą przypadki łamania praw człowieka i przejęcia gruntów przez firmy w sektorze cukrowniczym w Kambodży, Human Rights Resource Centre z siedzibą w Londynie napisał do KSL list z prośbą o odpowiedź. KSL nie zareagował. Ve Wong Corporation Ve Wong Corporation to tajwańska firma działająca od 1959 roku. Firma posiada cztery działy biznesowe: żywność, handel, budownictwo i rozwój ogólny. Spółka prowadzi cztery centra dystrybucyjne, 25 biur sprzedaży i dwie fabryki na Tajwanie oraz trzy inne zakłady zagranicą. W celu zapewnienia dostaw surowców niezbędnych do produkcji glutaminianu sodu (MSG) w kraju o ograniczonej powierzchni terytorialnej, firma wspólnie z KSL ustanowiła w 1966 roku Thai Fermentation Industry Co, Ltd. Podstawowe surowce niezbędne do produkcji MSG, głównego produktu firmy, to skrobia z tapioki oraz trzcina cukrowa. Ze względu na domniemane zaangażowanie Ve Wong w zawłaszczanie ziemi w Kambodży, organizacje pozarządowe na Tajwanie rozpoczęły kampanię przeciwko firmie. W 2011 r. odbyła się demonstracja protestujących przed siedzibą Ve Wong w Taipei, aby zwrócić uwagę na wpływy koncesji cukrowniczych w Koh Kong. Po proteście Ve Wong wydał oświadczenie, twierdzące że podczas gdy spółka posiada 30% udziałów w kambodżańskich firmach Koh Kong Plantation Ltd. i Koh Kong Sugar Industry Co Ltd, „to nasi tajscy partnerzy zajmują się codzienną działalnością firm i nigdy nie informowali nas o faktach, o których głoszą organizacje praw człowieka”. Tate & Lyle Tate & Lyle jest filią Tate & Lyle PLC, brytyjskiej międzynarodowej korporacji, która importowała i wytwarzała cukier w swej rafinerii Silvertown nad Tamizą w Londynie od ponad 130 lat. Producent najstarszej marki świata – Lyle’s Golden Syrop - Tate & Lyle był wiodącym w Europie producentem trzciny. Firma wytwarzała dwie trzecie swoich zysków z substancji słodzących takich jak Splenda, a także ze skrobi i produkcji etanolu, gdy w 2010 roku sprzedała American Sugar Refining (ASR) pozostałość swojego historycznego biznesu cukrowniczego. Dyrektor naczelny Tate & Lyle, Javed Ahmed, stwierdza w notatce na stronie internetowej firmy, że Tate & Lyle wierzy „w robienie rzeczy dobrych, bez względu na wszystko... Uczciwość to jedna z naszych podstawowych wartości, i nigdy nie wolno nam narażać jej na szwank”. W następstwie ujawnienia informacji, że Tate & Lyle importuje cukier z Koh Kong, Equitable Cambodia napisał do dyrektorów firmy w dniu 28 lipca 2010 r., załączając obszerną dokumentację dotyczącą naruszeń praw człowieka popełnianych przez ich dostawcę. W e-mailowej odpowiedzi na to pismo wiceprezes grupy Rowan Adams stwierdził, że Tate & Lyle „dokłada wszelkich starań, aby zachować wysokie standardy zachowań” w swoim łańcuchu dostaw, powołując się na swoje zaangażowanie w Fair Trade and The Better Sugar Cane Initiative (obecnie znaną jako Bunsucro). Adams stwierdził, że Tate & Lyle przeprowadziła „rygorystyczny i staranny proces w celu upewnienia się, że dostawca spełnia [jego] normy etyczne”. 17 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży Gdy ponownie skontaktowaliśmy się z nim na początku września 2010 roku, p. Adams, odniósł się do sprzedaży Tate i Lyle dla American Sugar Refininig, która zakończyła się 30 września, i stwierdził: tów dotyczących zawłaszczania ziemi i łamania praw człowieka przez ich nowych kambodżańskich dostawców. Do chwili obecnej nie otrzymano żadnej odpowiedzi od spółki. Mitr Pohl W wyniku tej sprzedaży nie prowadzimy już żadnej działalności, która obejmowałaby obrót handlowy z Kambodżą lub z kambodżańskimi dostawcami. Nie widzimy więc potrzeby, aby prowadzić jakąkolwiek dyskusję z wami na temat waszej kampanii, ale proponuję przedstawić swoje zarzuty wobec strony trzeciej odpowiednim władzom. American Sugar Refining, Inc. American Sugar Refining, Inc jest prywatną firmą z siedzibą w Yonkers, Nowy Jork, która twierdzi, że jest „największym na świecie zintegrowanym pionowo przetwórcą cukru na świecie”. Będąc dawniej północno-amerykańską filią przetwórstwa cukru Tate & Lyle, zanim jego nowi właściciele nabyli ją w 2001 r., ASR jest powszechnie znana pod swoją wszechobecną amerykańską marką Domino Sugar. 18 Mitr Phol Sugar Corporation (MPSC) jest prywatną grupą spółek ustanowioną w 1946 roku przez rodzinę Vongkusolkit. Od skromnych początków jako małe gospodarstwo produkujące syrop dla okolicznych cukrowni, MSCP otworzył swoją pierwszą fabrykę w 1956 roku. Mitr Pohl jest wiodącym producentem i eksporterem cukru w Tajlandii i największym producentem w Azji. Rodzina Vongkusolkit łącznie posiada 100 % akcji spółki poprzez Mid-Siam Sugar Co. Ltd. Jej przewodniczący, Isara Vongkusolkit, pojawił się jako numer dziewięć na liście magazynu Forbes wśród 40 najbogatszych ludzi w Tajlandii w 2011 roku, z majątkiem wartym 1,4 miliarda dolarów. ASR utrzymuje byłe europejskie interesy produkcji cukru Tate & Lyle jako spółkę z o.o. zarejestrowaną w Anglii pod nazwą T&L Sugars Limited. Tate & Lyle Sugars, jak jest powszechnie wiadomo, wciąż kupuje 100% cukru wyprodukowanego na plantacji Koh Kong w Kambodży zgodnie z warunkami umowy ze stycznia 2010 między KSL i Tate & Lyle. Według gazety The Guardian, w 2012 97% eksportu kambodżańskiego cukru powędrowało do UE, a Tate & Lyle Sugars nabył z tego 99%. Według raportów tajskich mediów, Mitr Pohl zabezpieczyła koncesje 16 000 - 18 000 hektarów ziemi w Kambodży, z planami uprawy trzciny cukrowej na eksport do Europy w ramach programu EBA. Mitr Pohl stwierdziła, że oczekuje, że jego kambodżańskie przedsięwzięcie produkować będzie 100 000 ton surowego cukru rocznie. Business and Human Rights Resource Centre poprosił Mitr Phol Group o odpowiedź na doniesienia, że jej kambodżańskie operacje są zamieszane w łamanie praw człowieka. W dniu 24 lipca 2010 r. spółka wydała oświadczenie, stwierdzając: Equitable Cambodia napisał do dyrektorów ASR w dniu 21 października 2010 roku, wkrótce po pozyskaniu przez nich Tate & Lyle Sugars, aby poznać ich zdanie na temat zarzu- Mitr Phol nie wspiera wkraczania na tereny prywatne, ani przymusowych przesiedleń, ani niszczenia własności prywatnej. W Kambodży od początku wybieraliśmy SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży tereny słabo zaludnione i przestrzegaliśmy procesu koncesyjnego ustanowionego przez prawo. Proces ten był prowadzony przez lokalnych i krajowych urzędników państwowych, a jego zasady zostały również odzwierciedlone w umowach projektowych z władzami rządowymi... Mitr Phol został poinformowany, że proces ten był przeprowadzony zgodnie z prawem i jest w pełni udokumentowany. Rozdział 3 Ustalenia Oceny Oddziaływania na Prawa Człowieka: Konsekwencje wywołanego przez EBA rozwoju przemysłu cukrowniczego w Kambodży Do grudnia 2012 r. ok. 2,6 mln ha gruntów – 73 % całkowitego obszaru ziemi uprawnej w Kambodży - zostało przyznanych firmom prywatnym jako koncesje (ELC) na rozwój rolno-przemysłowy. Ta wyprzedaż doprowadziła do naruszenia możliwości korzystania z praw człowieka przez znaczną część populacji, która doświadczyła z rąk koncesjonariuszy przymusowych eksmisji oraz ograniczeń dostępu do upraw, pastwisk, gruntów leśnych oraz wody. Organizacje monitorujące prawa człowieka zarejestrowały co najmniej 700 000 osób w całym kraju, których pozbawiono ziemi w wyniku ELC. Surya Subedi, specjalny sprawozdawca ONZ ds. sytuacji praw człowieka w Kambodży, napisała w swoim sprawozdaniu dla Rady Praw Człowieka z 2012 r., że „istnieją dobrze udokumentowane, poważne i powszechne przypadki łamania praw człowieka związane z koncesjami dotyczącymi ziemi, które powinny zostać rozwiązane poprzez mediacje”. Przemysł cukrowniczy jest tutaj jednym z najgorszych złoczynców. Jego rozwojowi towarzyszyły przymusowe eksmisje, zajmowanie gruntów rolnych i wspólnotowych, niszczenie mienia, upraw i lasów chronionych, oraz stosowanie przemocy, zastraszania i prześladowania społeczności lokalnych. Rozdział ten wykorzystuje strukturę Podstawowych Zasad i Wytycznych ONZ nt. Wywołanych przez Rozwój Eksmisji i Wysiedleń (zwanych dalej Wytycznymi ONZ) w celu oceny przymusowych wysiedleń związanych z rozwojem plantacji cukrowniczych w Kambodży, oraz dokumentuje naruszenia, które miały miejsce przed, podczas i po wysiedleniach. Ogólne obowiązki państwa i środki zapobiegawcze Wytyczne ONZ wzywają państwa członkowskie do podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu zapewnienia ochrony przed przymusowymi eksmisjami i równego korzystania z prawa człowieka do odpowiednich warunków mieszkalnych, w tym zabezpieczenia prawa własności. Podczas gdy na Kambodży spoczywa podstawowy obowiązek podejmowania działań w celu ochrony ludzi przed eksmisjami na jego terytorium, UE i jej państwa członkowskie również mają obowiązek, aby unikać wyrządzania szkód. To jest właśnie niniejszy przypadek, jako że w kontekście Kambodży zagrożenia te były realne i możliwe do przewidzenia. Realizacja obowiązków Kambodży związanych z podjęciem środków zapobiegawczych Podstawowe Zasady i Wytyczne ONZ nt. Wywołanych przez Rozwój Eksmisji i Wysiedleń (2007) 19 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży 22. Państwa członkowskie muszą przyjąć środki ustawodawcze i polityczne zakazujące wykonywania eksmisji, które nie są zgodne z ich międzynarodowymi zobowiązaniami w zakresie praw człowieka. Państwa powinny powstrzymać się, w możliwie najszerszym zakresie, od zajmowania lub konfiskowania siedzib lub ziemi, w szczególności, gdy takie działanie nie przyczynia się do korzystania z praw człowieka [...] 28. Państwa członkowskie powinny przyjąć, do maksimum swoich dostępnych środków, odpowiednie strategie, linie postępowania oraz programy w celu zapewnienia skutecznej ochrony praw jednostek, grup i społeczności przeciwko przymusowym eksmisjom. Kambodżańska Ustawa o ziemi, przyjęta przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 20 lipca 2011 r., była ważnym krokiem w kierunku stworzenia odpowiednich ram prawnych dla ochrony praw własnościowych. Cały czas jednak istnieją poważne luki i braki w kambodżańskich ramach regulacyjnych w odniesieniu do eksmisji. Przede wszystkim istnieje brak legislacyjnego zabezpieczenia prawa własności dla najemców lub osób znajdujących się na ziemi należącej do państwa, brak prawa posiadania dla osób, które zajęły lub którym zostały przyznane grunty lub budynki po 30 sierpnia 2001 r., oraz brak kompleksowych przepisów, regulujących eksmisje, odszkodowania i procesy przesiedleńcze. Ponadto pozytywne zabezpieczenia prawne, które figurują w Ustawie o ziemi, często nie są przestrzegane i egzekwowane. Ustawa o ziemi nadaje prawa zbliżone do własności gospodarstwom domowym spełniającym określone kryteria. Osobom, które spokojnie i w dobrej wierze osiadły na prywatnej własności państwa przed 20 wprowadzeniem prawa w sierpniu 2001 r. i nadal zajmują tę ziemię w sposób jednoznaczny i publiczny, przysługuje legalne prawo własności. Wyklucza to najemców gruntów publicznych państwa, takich jak gospodarstwa domowe na ziemi położonej wzdłuż rzek lub torów kolejowych, oraz osób przebywających na cudzej ziemi prywatnej, np. najemców i dzikich lokatorów. Niemniej jednak, dla większości kambodżańskich gospodarstw, które w większości nie mają formalnego tytułu do swej ziemi, prawne uznanie posiadania jest bardzo istotne z punktu widzenia legislacyjnego zabezpieczenia prawa własności. Ustawa przyznaje szereg uprawnień dla prawnych posiadaczy, w tym wyłączne prawo do wymiany i transferu własności oraz prawo do ubiegania się o tytuł własności. Co istotne w odniesieniu do eksmisji, Ustawa o ziemi sprawia, że popełnieniem przestępstwa jest każdy akt, który utrudnia pokojowe zajęcie gruntów na obszarze jeszcze nie objętym indeksem map katastralnych. Oznacza to, że jeśli jeszcze nie rozstrzygnięto i określono zgodnie z odpowiednimi procesami prawnymi prawa do ziemi danego gospodarstwa, w jego posiadanie ziemi nie powinno się ingerować, ani poprzez groźby, ani poprzez faktyczne eksmisje. Efektem tego przepisu jest umieszczenie moratorium legislacyjnego na eksmisję wszystkich gospodarstw domowych, których prawa nie zostały jeszcze prawnie ocenione. W praktyce moratorium to jest rutynowo ignorowane, tak jak to zostało udowodnione we wszystkich przypadkach rozpatrywanych w tej ocenie. Polityka koncesji kambodżańskiego rządu stanowi jedno z najistotniejszych zagrożeń dla systemu prawa do ziemi poprzez podważanie bezpieczeństwa prawa własności SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży wrażliwych grup ludności, które gospodarują i mieszkają na ziemiach przeznaczonych na inwestycje. Podczas gdy Dekret o koncesjach ziemi (2005) przewiduje pewne gwarancje prawne mające na celu złagodzenie tych zagrożeń, w tym zakaz przymusowych przesiedleń „legalnych posiadaczy ziemi” i poszanowanie „dostępu do gruntów prywatnych”, jak wykazano w poniższych ustaleniach, zabezpieczenia te albo były omijane, albo okazywały się niewystarczające, aby ochronić prawa osób poszkodowanych. Koh Kong Chociaż kambodżańskie prawo pozwala na przyznawanie państwowych gruntów prywatnym deweloperom na zasadzie koncesji, to te, które zostały przyznane KKPC i KKSI na rzecz plantacji cukru Koh Kong obejmowały tereny będące własnością lokalnych rolników w wioskach Chi Kha, Trapaing Kandaol i Chouk w gminie Chi Kha Leu, powiat Sre Ambel. Według kambodżańskiej organizacji pomocy prawnej Wspólnotowe Centrum Edukacji Prawnej (Community Legal Education Center CLEC), która zapewnia reprezentację prawną dla poszkodowanych mieszkańców, przez koncesje zostało wywłaszczonych 456 rodzin posiadających dokumentację potwierdzającą posiadanie praw wynikających z Ustawy o ziemi z 2001 r. poszkodowanych przez koncesje cukrownicze w powiecie Oral, choć nie można zweryfikować liczby osób poszkodowanych w tych wioskach. Zdecydowana większość poszkodowanych osób twierdzi, że mieszka w okolicy od ponad pięciu pokoleń, od czasów francuskiego protektoratu. Po okresie Czerwonych Khmerów ludzie mogli ponownie zająć grunty rolne swoich przodków. Większość osób posiada dokumenty wydane przez władze lokalne w 1980 i 1990, które świadczą o prawnym posiadaniu ziemi. Niektórzy mają nawet dokumentację sięgającą 1950 r. Oprócz pól uprawnych, koncesje obejmują tysiące hektarów okolicznych pastwisk, zasobów wodnych i zarejestrowanych lasów wspólnotowych, gdzie mieszkańcy powiatów Thpong i Oral podczas chudych miesięcy zbierali chrust i inne nie-drzewne produkty leśne. Oddar Meanchey Kampong Speu Trzy koncesje trzciny cukrowej powiązane z Mitr Phol Sugar Corporation również wkraczały na grunty prywatne i wspólnotowe w powiatach Samrong i Chong Kol. Niektórzy mieszkańcy posiadali udokumentowane prawo własności do ziemi, choć inni osiedlili się po sierpniu 2001 r. na działkach za pozwoleniem rządu, ale bez zaświadczenia o tytule własności, co pozostawiło ich bez ochrony państwowego prawa. Koncesja Phnom Penh Sugar wdarła się się na ponad 2000 hektarów gruntów rolnych należących do ok. 1100 rodzin w dziesięciu oficjalnie uznanych wsiach gminy Amliang w powiecie Thpong, oraz w co najmniej czterech innych nierozpoznanych wioskach. Dodatkowe sześć wiosek zostało W 2006 r., przy wsparciu UE i Ockenden International oraz w ścisłej współpracy z gubernatorem prowincji i urzędnikami leśnictwa, zaczęły powstawać na tym obszarze wspólnotowe projekty leśne. Największymi z tych projektów były wspólnoty leśne Ratanak Rukha i Ratanak Sambath, które 21 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży obejmowały 16 wsi we wspólnocie Kriel, w tym Bos/O'Bat Moan. Realizacja zobowiązań UE do podjęcia działań zapobiegawczych W październiku 2007 r. MAFF udzielił trzech koncesji cukrowniczych. Koncesja Angkor Sugar niemal w całości znajduje się na wspólnotowym obszarze leśnym Ratanak Rukha, co pokazano na poniższej mapie. Podstawowe Zasady i Wytyczne ONZ nt. Wywołanych przez Rozwój Eksmisji i Wysiedleń (2007) W tym samym roku podobno władze prowincji wystosowały list stwierdzający, że 31 wiosek zajmujących powierzchnię 4500 ha znajdowało się w granicach tych trzech koncesji. 22 27. Państwa członkowskie powinny dokładać starań, aby obowiązujące standardy praw człowieka stanowiły integralną składową ich stosunków międzynarodowych, w tym handlu i inwestycji, pomocy na rzecz rozwoju i uczestnictwa w forach wielostronnych i organizacjach. Państwa członkowskie powinny wdrażać swoje zo- SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży bowiązania w zakresie praw człowieka w odniesieniu do współpracy międzynarodowej, czy to jako darczyńcy, czy też beneficjenci. Państwa członkowskie powinny upewniać się, że organizacje międzynarodowe, w których są reprezentowane, powstrzymują się od sponsorowania lub wdrażania jakichkolwiek projektów, programów czy linii postępowania, które mogą wiązać się z przymusowymi eksmisjami, tzn. eksmisjami niepozostającymi w zgodzie z prawem międzynarodowym. Umowa EBA nie zawiera żadnych gwarancji prawnych ani instrumentów w obronie przed przymusowymi eksmisjami oraz innymi naruszeniami praw człowieka występującymi w wyniku zwiększenia inwestycji w krajach będących beneficjentami przez firmy prywatne korzystające z przywilejów handlowych. Co więcej, nie istnieją żadne zabezpieczenia uniemożliwiające korzystanie z tych przywilejów handlowych sprawcom naruszeń praw człowieka. Jedyne środki regulacyjne, które odnoszą się do praw człowieka w odniesieniu do systemu EBA, to przepisy „Czasowego wycofania” w Rozporządzeniu Rady nr 732/2008 z dnia 22 lipca 2008 r. (zwanego dalej „Rozporządzeniem GSP”). Zgodnie z tymi przepisami ustalenia preferencyjne mogą zostać czasowo wycofane w odniesieniu do wszystkich lub niektórych produktów pochodzących z państwa beneficjenta ze względu na „poważne i systematyczne naruszanie zasad” wyłożonych w podstawowych paktach i konwencjach praw człowieka „na podstawie wniosków właściwych organów monitorujących”. Jednak, pomimo apeli poszkodowanych społeczności, Komisja Europejska do tej pory odmawia wszczę- cia dochodzenia, czy preferencje dotyczące kambodżańskiego cukru powinny zostać na tej podstawie wycofane. Przed eksmisjami Zgodnie z prawem międzynarodowym, eksmisje mogą nastąpić tylko w wyjątkowych okolicznościach. Każda eksmisja „musi zostać (a) autoryzowana prawnie, (b) przeprowadzona zgodnie z międzynarodowym prawem w zakresie praw człowieka, (c) podjęta wyłącznie w celu wsparcia powszechnego dobrobytu, (d) być uzasadniona i proporcjonalna; [i] (e) regulowana tak, aby zapewnić pełne i sprawiedliwe odszkodowanie i rehabilitację [...]”. Te warunki proceduralne mają zastosowanie do wszystkich zagrożonych osób i grup, bez względu na to, czy posiadają oni tytuł własności do domu i mienia na podstawie prawa krajowego, czy też nie. Rozdział ten analizuje wpływ na różne prawa człowieka przed eksmisjami związanymi z rozwojem przemysłowych plantacji trzciny cukrowej w Kambodży. 1) Wyjątkowe okoliczności Kambodżański dekret dotyczący koncesji ziemi (ELC) wymienia kilka różnych celów udzielania tych koncesji, w tym m.in.: wspieranie inwestycji w rozwój rolno-przemysłowy, zwiększenie zatrudnienia, wzmocnienie i poszerzenie możliwości zarobkowania na obszarach wiejskich, oraz generowanie przychodów państwa poprzez opłaty za gospodarcze użytkowanie gruntów, podatki i opłaty za usługi pokrewne. Podczas gdy cele te mogłyby potencjalnie wspierać ogólny dobrobyt, ELC są przede wszystkim motorem generowania prywat- 23 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży nych zysków i nie są podejmowane wyłącznie w celu wspierania powszechnego dobrobytu. Co więcej, podczas gdy ELC w praktyce doprowadziły do „poważnych i powszechnych naruszeń praw człowieka”, ich zamierzonych ogólnych korzyści społecznych w dużej mierze nie udało się zmaterializować. 2) Informacje, konsultacje oraz ocena wpływu Uniwersalne ludzkie zasady. Uczestnictwo i integracja: Wszyscy ludzie mają prawo do udziału i dostępu do informacji związanych z procesami decyzyjnymi, które mają wpływ na ich życie i dobrostan. Podejście oparte na prawie wymaga wysokiego stopnia udziału wspólnot, społeczności, mniejszości, kobiet, ludzi młodych, ludów tubylczych i innych określonych grup. Podstawowe Zasady i Wytyczne ONZ nt. Wywołanych przez Rozwój Eksmisji i Wysiedleń (2007) 32. [...] Wszechstronne i całościowe oceny wpływu powinny być przeprowadzone przed rozpoczęciem każdego projektu, który może doprowadzić do eksmisji i przesiedleń w wyniku rozwoju, w celu pełnego zapewnienia praw człowieka wszystkich osób, grup i społeczności potencjalnie poszkodowanych, w tym ich ochrony przed przymusowymi eksmisjami. Ocena typu „eksmisja – wpływ” powinna również obejmować poszukiwania alternatywnych rozwiązań i strategii minimalizacji szkód (wyróżnienie własne). 38. Państwa członkowskie powinny w pełni zbadać wszystkie alternatywy dla eksmisji. Wszystkie potencjalnie poszkodowane grupy i osoby, w tym kobiety, ludność tubylcza i osoby niepełnosprawne, jak rów- 24 nież inne osoby pracujące na rzecz poszkodowanych, mają prawo do odpowiednich informacji, konsultacji i pełnego uczestnictwa w całym procesie, oraz zaproponowania alternatyw, które władze powinny należycie rozważyć... (wyróżnienie własne). Zaprzeczając kambodżańskim przepisom ustawowym i wykonawczym, wymagającym oceny skutków społecznych i środowiskowych, które powinny być podejmowane z udziałem społeczeństwa i udostępnione publicznie przed zatwierdzeniem każdego projektu ELC, nie ma dowodów na to, aby jakiekolwiek tego rodzaju oceny były przeprowadzane dla ocenianych koncesji. Koncesje w prowincji Koh Kong, które są jedynymi w ramach oceny, dla których umowy koncesji są dostępne publicznie, rzeczywiście stwierdzają, że koncesje obejmują ziemie, które są „prawną własnością mieszkańców” oraz ziemie, które są „przyrodą chronioną”. Umowy stanowią, że ziemia, która jest prawną własnością mieszkańców, nie jest dostępna dla firm, „chyba że zostanie osiągnięte wzajemne porozumienie”. Wymaga się od koncesjonariuszy współpracy z właściwymi instytucjami, aby zakończyć badanie tych obszarów w przeciągu trzech miesięcy i „albo wyłączenie ich, albo wypłacenie odszkodowania za wszystkie istotne obszary ziemskie” Jednak pracownicy Ly Yong Phata zaczęli usuwać z ziemi wieśniaków już w maju 2006 r., na trzy miesiące przed podpisaniem tych umów. Gdy rozpoczęło się karczowanie, najwyraźniej przegląd ziem został porzucony i rządowi nie udało się wyegzekwować postanowień umowy koncesyjnej, które próbowały uniknąć eksmisji w wyłączonych obszarach. Kompleksowa i współuczestnicząca ocena wpływu na prawa człowieka przed przeprowadzeniem eksmisji i zawłaszczeń ziemi SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży w Koh Kong, Kampong Speu i Oddar Meanchey przewidziałaby znaczne koszty ludzkie i ekologiczne oraz ustaliła, że wysiedlenia nie są konieczne. Mniejsze koncesje mogłyby zostać przyznane przedsiębiorstwom, aby rozwinąć plantacje cukru na niezajętej ziemi prywatnej państwa, bez uciekania się do eksmisji i niszczenia lasów. Jednak, zamiast przeprowadzenia oceny wpływu i kompleksowych konsultacji z lokalnymi społecznościami w kwestii alternatyw, mieszkańcy w wywiadach opowiadali o oszustwach lub zastraszaniu, mającym na celu przekazywanie ziemi spółkom cukrowniczym, jeśli nie zostały wcześniej zajęte siłą. W miejscowości Pis respondenci wspominali, jak szef wspólnoty Amliang przekonywał ludzi, żeby przeznaczyli kawałki swych ziem na budowę nowej drogi. Ponieważ obecna droga była praktycznie nieprzejezdna w porze deszczowej, ludzie byli podekscytowani i na ogół skłonni do oddawania ziemi. Wieśniacy później dowiedzieli się, że szef skłamał. Nie potrafiąc czytać, nieświadomie przepisali swoje grunty na rzecz spółki cukrowniczej Ly Yong Phata. Uczestnik jednej z grup fokusowych z miejscowości Kok powiedział: Nie było żadnych spotkań. Nie było żadnych negocjacji na temat rekompensat. Zostaliśmy zmuszeni. Nie chcieliśmy sprzedawać naszej ziemię za tak niską cenę. Wspominał, że przedstawiciele firmy rozmawiali z każdą rodziną oddzielnie i mówili im, że inni mieszkańcy już zgodzili się sprzedać swoje grunty. Powiedział, że przedstawiciele rzekomo powiedzieli mu: „Jeśli tego nie zaakceptujesz, nie dostaniesz nic. A my ziemię i tak weźmiemy”. Inna farmerka z Kraing Doung Snoul, nie chcąc sprzedać ziemi mając na utrzymaniu kilkoro dzieci, również była zastraszana. Szef gminy powiedział jej: „Jeśli nie sprzedasz, wrócimy tu z żołnierzami, żeby budować drogę”. Kobieta w końcu zgodziła się sprzedać 40m szerokości pasek wzdłuż całego boku jej 13 ha za 2000 USD. Ponieważ obiecano jej dostęp do jej sadu i pól ryżowych, przypieczętowała sprzedaż kciukiem w dniu 22 marca 2010 r. Mimo, że wypłacono jej 200 USD zaliczki, kontrahenci wciąż opóźniali płatność końcową. Kiedy zaczęła się dopytywać, powiedzieli jej, że ziemia należy już do szefa policji i „innych Ekscelencji”. Nigdy nie otrzymała reszty pieniędzy, a firma zajęła całe 13 ha. W żadnym z odwiedzonych przez zespół oceniający miejsc nie przeprowadzono konsultacji z ludnością lokalną ani nie włączono jej w proces podejmowania decyzji dotyczących eksmisji i zawłaszczeń. Wieśniacy opisywali taktyki zastraszania stosowane przez władze i pracowników firmy oraz brak informacji o zatwierdzeniu projektu, oraz procesach i prawach dotyczących przesiedleń i rekompensat. Gdy szukali informacji u władz lokalnych, nie otrzymywali żadnego wsparcia. Brak informacji, konsultacji oraz włączenia poszkodowanych osób w podejmowanie decyzji jest naruszeniem ich prawa do uczestnictwa. 3) Nakaz eksmisji i powód eksmisji Podstawowe Zasady i Wytyczne ONZ nt. Wywołanych przez Rozwój Eksmisji i Wysiedleń (2007) 41. Wszelkie decyzje dotyczące eksmisji powinny zostać dostarczone w formie pisemnej w języku lokalnym do wszystkich zainteresowanych osób z odpowiednim 25 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży wyprzedzeniem. Nakaz eksmisji powinien zawierać szczegółowe uzasadnienie decyzji, w tym informacje dotyczące: (a) braku rozsądnych alternatyw, (b) wszystkich szczegółów proponowanej alternatywy, oraz (c) w przypadku braku rozwiązań alternatywnych, wszystkie środki podjęte w celu zminimalizowania przewidzianych niekorzystnych wpływów eksmisji. Wszystkie ostateczne decyzje powinny być przedmiotem postępowania administracyjnego i sądowego. Podmioty poszkodowane powinny zostać również objęte szybkim dostępem do pomocy prawnej, jeśli to konieczne bezpłatnej. dali mu kilka dni, aby zebrać swoje rzeczy, ale odmówili. Sześciu pracowników, którzy mieli za zadanie wykarczowanie jego pól, wprosiło się do jego domu na dwie noce przed zniszczeniem go ostatniego dnia. Odpowiednie nakazy eksmisji nie zostały przedstawione w żadnym z badanych regionów. Większość badanych poszkodowanych rodzin pierwszy raz dowiedziała się o projekcie rozwojowym w dniu, w którym ich ziemia była karczowana. We wszystkich regionach ludzie byli nieświadomi skutków projektu i byli zaskoczeni, gdy rozpoczynało się karczowanie ich ziemi. Wymagania proceduralne dla zapewnienia poszanowania praw człowieka podczas rzeczywistego procesu eksmisji zostały przedstawione w punktach 45-51 Wytycznych ONZ. Te warunki proceduralne pilnują przestrzegania prawa do bezpieczeństwa osoby i miejsca zamieszkania, które są chronione przez Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (1966). Mieszkańcy Pis dowiedzieli się o koncesję cukrowniczej, gdy buldożery i ok. 30 żołnierzy uzbrojonych w karabiny i pałki paraliżujące przybyło, aby wykarczować ich ziemię i zniszczyć ich domy w lutym 2010 r. Jeden z mieszkańców Pis wspominał: Obecność policji, zastraszanie i urazy cielesne w trakcie eksmisji W pierwszej chwili nie wiedziałem, co się dzieje. O koncesjach cukrowniczych dowiedzieliśmy się dopiero kilka dni przed tym, jak nasza ziemia została wykarczowana i eksmitowano nas z naszych domów. Nie było żadnych ostrzeżeń. Kolejny rolnik z Pis stwierdził, że dowiedział się o ELC w tym samym dniu, w którym musiał się wynieść. Dziesięciu uzbrojonych żołnierzy kazało mu odejść. Poprosił, aby 26 W żadnym z badanych regionów władze nie dostarczyły respondentom żadnych oficjalnych powodów eksmisji. Rodziny mówiły, że zostali poinformowani przez żołnierzy lub kierowców ciągników, że ich ziemia należy do państwa, i że nie mają prawa tam pozostać. W trakcie eksmisji Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (1966) Artykuł 17 1. Nikt nie może być narażany na samowolną lub bezprawną ingerencję w jego życie prywatne, rodzinne, domowe lub korespondencję, ani na bezprawne zamachy na jego honor i reputację. 2. Każdy ma prawo do ochrony prawnej przeciwko tego rodzaju ingerencji lub atakom. Podstawowe Zasady i Wytyczne ONZ nt. Wywołanych przez Rozwój Eksmisji i Wysiedleń (2007) SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży 45. Wymagania proceduralne dla zapewnienia przestrzegania standardów praw człowieka obejmują obowiązkową obecność urzędników rządowych lub ich przedstawicieli na miejscu podczas eksmisji. Urzędnicy rządowi, ich przedstawiciele oraz osoby realizujące eksmisję muszą przedstawić się osobom eksmitowanym i okazać formalne zezwolenie na przeprowadzenie eksmisji. Kambodżańska Ustawa o ziemi (2001) Artykuł 253 Każda osoba, która stosuje przemoc wobec posiadacza w dobrej wierze nieruchomości, bez względu na to, czy jego tytuł został ustanowiony lub jest kwestionowany, podlega karze grzywny od 1.500.000 do 25.000.000 rieli i / lub karze więzienia od sześciu (6) miesięcy do dwóch (2) lat, niezależnie od kary za przemoc wobec osoby fizycznej. W uzupełnieniu do powyższej kary sprawca ponosi odpowiedzialność za szkody cywilne, powstałe w wyniku jego aktów przemocy. Jeśli przemoc została zamówiona przez osobę inną niż sprawca, która nie uczestniczyła osobiście w popełnieniu owej przemocy, powinna ona podlegać takim samym karom jak sprawca przemocy. We wszystkich obszarach badanych przeprowadzono eksmisje z użyciem przemocy w celu wykarczowania ziemi pod plantacje trzciny cukrowej. Mieszkańcy wspólnoty Chi Kor Leu w powiecie Sre Ambel w prowincji Koh Kong zostali zaatakowani w dniu 19 maja 2006 r., gdy robotnicy wraz z buldożerami i koparkami w towarzystwie uzbrojonej policji i żandarmerii przybyli bez ostrzeżenia i zaczęli karczować ich pola i uprawy. Mimo protestów mieszkańców wsi wtargnięcia na ziemię kontynuowano w kolejnych miesiącach. Raport odwoławczy Azjatyckiej Komisji Praw Człowieka (AHRC) szczegółowo opisuje przymusową eksmisję 250 rodzin we wspólnocie Chi Kor Leu w dniu 19 września 2006 r.: Policja zniszczyła uprawy i domy wieśniaków przy pomocy buldożerów i brutalnie zaatakowała wieśniaków, którzy sprzeciwiali się eksmisji. Pięciu mieszkańców zostało rannych w wyniku ataku policji i dwóch innych zostało rannych w wyniku policyjnych strzałów. Według raportu, policja strzelała z ostrej amunicji w powietrze i w ziemię, aby zastraszyć mieszkańcom. Dwóch mieszkańców ucierpiało z powodu ran postrzałowych, podczas gdy inni byli bici kolbami karabinów. Eksmisje zostały przeprowadzone bez nakazu sądowego z naruszeniem kambodżańskiego prawa. W dniu 15 grudnia 2006 r. pan An In (l. 35), działacz społeczny dokumentujący i aktywnie protestujący przeciwko karczowaniu ziemi, został znaleziony martwy od trzech ciosów siekierą w tył głowy w Chi Kor. Policja stwierdziła, że jego śmierć była związana z problemami osobistymi, a nie sporem o ziemię, i przypisała morderstwo jednemu z liderów społeczności. Szesnaście miesięcy później, w prowincji Oddar Meanchey, personel Angkor Sugar Company ubrany w koszulki z logo z napisem „Podarowane przez J.E. Ly Yong Phata”, pod kierownictwem władz lokalnych zniszczył 154 domy w miejscowości Bos/ O'Bat Moan. 27 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży Dodatkowe przymusowe eksmisje przeprowadzono w miejscowości Bos/O'Bat Moan w październiku 2009 r. Kilka dni przed drugim nalotem mieszane grupy prowincjonalnej i powiatowej żandarmerii szczelnie otoczyły i zamknęły wioskę. Aresztowany został szef wioski i trzech innych mieszkańców. Pewien 25-letni mężczyzna został ciężko pobity przez policję i stracił przytomność. Inni mieszkańcy, którzy aktywnie protestowali przeciwko eksmisjom, ukryli się w obawie przed aresztowaniem. W dniu 9 października urzędnicy Administracji Leśnej i wojsko Kambodżańskich Królewskich Sił Zbrojnych (RCAF) ustawiło blokady na drogach wjazdowych do wsi, uniemożliwiając aktywistom praw człowieka i mediom wejście na teren przeprowadzanej eksmisji. Kontyngent około 150 policjantów, żandarmów, najemnych pracowników rozbiórkowych i oddziały 42 batalionu wojsk RCAF przystąpił do burzenia i palenia do gołej ziemi ok. 100 domostw. Zgodnie z dokumentami wydanymi przez rząd, batalion 42 jest sponsorowany przez firmę O'Smach Casino, należącą do Ly Yong Phata. Przedstawiciele władzy nie przedstawili nakazu sądowego upoważniającego do eksmisji. Następnie przystąpili do niszczenia wszystkich rzeczy mieszkańców wioski. Kobiety i dzieci schroniły się w pobliskiej świątyni buddyjskiej Kork Thlork, podczas gdy większość mężczyzn uciekła do lasu w obawie przed aresztowaniami. Według wywiadów z wyeksmitowanymi, po przybyciu do świątyni natychmiast po eksmisji władze starały się zmusić ich do podpisania poprzez odcisk palca dokumentów stwierdzających, że to oni sami dobrowolnie spalili swe domy i zgodzili się przyjąć oferowane odszkodowanie. Podczas gdy cztery lub pięć rodzin przypieczę- 28 towało kciukiem dokument, reszta papierów została zebrana przez jedną z kobiet i rzucona w kierunku urzędników. Kiedy policja próbowała ją aresztować, wybuchła walka na pięści pomiędzy eksmitowanymi a policją. W tym czasie kobieta zemdlała ze zdenerwowania i mieszkańcy zabrali ją do szpitala. 11 października rodziny zostały wyparte ze świątyni przez władze. Dwóch działaczy społecznych ze wsi Bos zostało później skazanych na dwa lata więzienia pod zarzutem „karczowania państwowych lasów”, a dwie inne osoby zostały uwolnione po ponad sześciomiesięcznym tymczasowym aresztowaniu. Jedna z nich wtedy była w zaawansowanej ciąży w czasie i urodziła podczas swego ośmiomiesięcznego pobytu w więzieniu. Oburzeni z powodu zniszczenia ich mienia i upraw oraz skromnych oferowanych odszkodowań, 18 marca 2010 około 500 mieszkańców gminy Amliang protestowało przed lokalnym, prowizorycznym biurem firmy. Gdy przedstawiciele firmy odmówili wyjścia im na spotkanie, protestujący podpalili dwa wykonane z drewna i strzechy budynki firmy. Według doniesień mediów na trzy dni przed incydentem mieszkańcy spotkali się z przedstawicielem Phnom Penh Sugar Company Chheang Kim Srunem, który oferował im 200 USD za hektar pól ryżowych i 100 dolarów za hektar gruntów pod plantację przyznanych w ramach koncesji, ostrzegając, że jeśli tego nie zaakceptują, „dostaną w zamian powietrze”. „Wiem, że spalenie tych budynków było nielegalne i że jesteśmy zagrożeni zarzutami zniszczenia mienia, ale cierpliwość ludzi ma swoje granice” - powiedział jeden z protestujących dziennikowi Cambodian Daily. „Nie możemy już patrzeć, jak nasza ziemia zawłaszczana SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży jest przez bogatych przedsiębiorców.” Po tym incydencie setki żołnierzy zostało wysłanych w celu zapewnienia bezpieczeństwa dla Phnom Penh Sugar Company, która dalej karczowała ziemię chłopów. Rozmieszczone tam oddziały pochodziły z Batalionu 313 - dawnego batalionu Czerwonych Khmerów z bezpośrednimi powiązaniami finansowych z Phnom Penh Sugar Company. Jeden z chłopów powiedział wtedy dziennikowi Phnom Penh Post: Pracownicy [firmy] nie słuchają nas, bo mają policję i żołnierzy stojących obok koparki, która karczuje naszą ziemię. We wszystkich badanych regionach zespół zaobserwował lokalnych policjantów i żołnierzy pracujących jako prywatna ochrona firm cukrowniczych. Chłopi poinformowali nas, że żołnierze nadal monitorują ich ruchy i działania. Odnotowano również wymuszanie opłat za korzystanie z publicznych dróg dojazdowych i innych terenów publicznych, takich jak lasy. Czas przeprowadzania eksmisji Podstawowe Zasady i Wytyczne ONZ nt. Wywołanych przez Rozwój Eksmisji i Wysiedleń (2007) 49. Eksmisje nie mogą odbywać się podczas złej pogody, w nocy, w czasie świąt świeckich i religijnych, przed wyborami, albo w trakcie lub tuż przed egzaminami szkolnymi. We wszystkich badanych regionach, nie wydaje się, aby jakiekolwiek okoliczności były brane pod uwagę w kwestii terminu eksmisji i zawłaszczeń. Zawłaszczenia gruntów zostały przeprowadzone tuż przed zbiorami, przyczyniając się do zubożenia i niepewności żywieniowej poszkodowanych rodzin. Jednej z kobiet w O'Bat Moan nakazano opuścić dom tuż po tym, jak urodziła i była w słabej kondycji fizycznej. Inne kobiety były w momencie eksmisji w ciąży. Kiedy zostały wyparte ze świątyni wraz z około 70 dziećmi dwa dni po eksmisji, chciały schronić się przed deszczem, ale nie miały dokąd pójść. Inni eksmitowani siłą byli w tym czasie chorzy. Jedna z mieszkanek Krang Doung Snoul była sama w domu i leżała w łóżku, wracając do zdrowia po ukąszeniu węża, gdy robotnicy przyszli, aby karczować jej ziemię. Słyszała traktory z miejsca, w którym leżała, ale nie mogła nic zrobić, aby temu zapobiec. Powiedziała zespołowi badawczemu: Mogłam tylko płakać. Gdybym była w stanie wtedy chodzić, to bym błagała szefa gminy o chociaż dwa hektary. Straty i zniszczenia mienia i nieruchomości Podstawowe Zasady i Wytyczne ONZ nt. Wywołanych przez Rozwój Eksmisji i Wysiedleń (2007) 50. Państwa członkowskie i ich przedstawiciele muszą podjąć kroki w celu zapewnienia, że nikt nie jest /.../ arbitralnie pozbawiany nieruchomości lub mienia w wyniku rozbiórki, podpaleń i innych form celowego zniszczenia, zaniedbania lub jakiejkolwiek formy zbiorowej kary. Nieruchomości i mienie pozostawione pod przymusem powinno być chronione przed zniszczeniem i arbitralnym i nielegalnym przywłaszczeniem, zajęciem lub użytkowaniem. Co najmniej dwie wsie zostały całkowicie zniszczone, aby zrobić miejsce dla przemy- 29 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży słowych plantacji cukru: wioska Pis w Kampong Speu i O'Bat Moan w Oddar Meanchey. W rezultacie rodziny z tych obszarów straciło swoje domy. Ponad 250 domów zostało zrównanych z ziemią lub spalonych w wiosce O'Bat Moan. Niektórzy mieszkańcy stracili wszystkie swoje rzeczy osobiste w ogniu. finansowych związanych z utratą ziemi. Jedno z gospodarstw w Koh Kong zmniejszyło swoje stado z 50 do 7 po utracie dostępu do pastwisk. Inne sprzedawały inwentarz, aby zapłacić za koszty medyczne i codzienne utrzymanie. Eksmitowany z O'Bat Moan powiedział: Rolnicy zostali pozostawieni z uczuciami złości i niemocy co do swoich strat. Jeden z mężczyzn z wioski O'Pralov stwierdził: To była moja ziemia – należała do mojej rodziny od czasów moich przodków. Teraz wszystko zniknęło. Nie ma drzew palmowych - nic. Jedyne, co można tu znaleźć, to skały. We wszystkich regionach badawczych karczowanie gruntów zostało przeprowadzone tuż przed zbiorami. Rośliny zniszczone na rzecz koncesji to m.in. ryż, arbuzy, owoce, warzywa, kukurydza, maniok, słodkie ziemniaki i soja. We wszystkich regionach wyniki wskazują, że gospodarstwa domowe straciły swe inwestycje oraz możliwości zarobkowania związane z produkcją rolną. Koncesje doprowadziły również do strat gospodarstw hodowlanych. Po przejęciu ziemi przez spółki cukrownicze pastwiska stały się mniej dostępne, a krowy i bawoły zostały przeniesione z aktywów gospodarstw domowych do sfery odpowiedzialności gospodarczej. Przekroczenia granic koncesji przez bydło odnotowano we wszystkich regionach, co często prowadziło do nieformalnych „grzywien” egzekwowanych przez żołnierzy lub pracowników ochrony. Ponadto wiele zwierząt w Koh Kong i Kampong Speu zostało rannych i zabitych przez strażników firm. Gospodarstwa domowe uciekały się do sprzedaży zwierząt jako zabezpieczenia przeciwko poszukiwaniu zysku przez strażników, lub w celu zrekompensowania strat 30 Wszystkie moje zwierzęta uciekły, gdy palili mój dom. Nie udało mi się ich odzyskać. We wszystkich badanych regionach respondenci poinformowali, że wspólne zasoby wykorzystywane do wspierania podstawowych potrzeb zostały utracone lub zdegradowane w wyniku powstania plantacji. Lasy były szczególnie ważnym źródłem wsparcia dla rodzin, które wypasały zwierzęta i zbierały produkty leśne, takie jak bambus, drewno, miód, wosk pszczeli, leki, rattan, drewno opałowe, a także wiele roślin, które później sprzedawały. Lasy dostarczały także jeleni, dzikich krów, ryb, królików i węży. Całe lasy zostały zniszczone, a dostęp do pozostałych lasów jest zabroniony lub monitorowany przez strażników firmy zatrudnionej do ochrony koncesji. Z utratą lasów wiążą się również poważne skutki ekonomiczne. Lider grupy w Trapaing Prolet powiedział: Wszystko zniknęło. Obszary leśne i rybackie zniknęły. Ludzie, którzy tu ścinają drzewa, są związani z firmą – my nie mamy wstępu. Jeśli tam pójdziemy, zostaniemy wyrzuceni. Woda też stała się mniej dostępna dla społeczności lokalnych: we wszystkich badanych regionach zasoby wodne zostały zablokowane, zanieczyszczone, zasypane SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży ziemią lub przechwycone przez przedsiębiorstwa sektora cukrowniczego na potrzeby plantacji. Po eksmisjach Punkty 52-68 Wytycznych w sprawie eksmisji ONZ udzielają wskazówek na temat kroków, które należy podjąć w celu zapewnienia, aby osoby poszkodowane przez eksmisję nie doświadczały regresu w korzystaniu z praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych, i aby mogły cieszyć się tymi prawami na przynajmniej minimalnym poziomie. Warunki życia natychmiast po eksmisji Podstawowe Zasady i Wytyczne ONZ nt. Wywołanych przez Rozwój Eksmisji i Wysiedleń (2007) 43. Eksmisje nie powinny doprowadzać do bezdomności ani narażać osób poszkodowanych na naruszanie innych praw człowieka. Państwa członkowskie powinny użyć wszelkich odpowiednich środków, wykorzystując je do maksimum, w szczególności w stosunku do tych, którzy nie są w stanie zapewnić sobie utrzymania, aby zapewnić odpowiednie alternatywne mieszkania, przesiedlenia lub dostęp do ziemi uprawnej, w zależności od przypadku. [...] 52. Rząd i inne strony odpowiedzialne za dostarczanie sprawiedliwych odszkodowań i odpowiednich alternatywnych miejsc zakwaterowania, lub restytucji, o ile to możliwe, muszą to wykonać niezwłocznie po eksmisji, za wyjątkiem przypadków siły wyższej. Jako minimum, bez względu na okoliczności i bez dyskryminacji, właściwe władze zapewnią, że po eksmisji osób lub grup, zwłaszcza tych, które nie są w stanie same zapewnić sobie utrzymania, uzyskają one bezpieczny dostęp do: (a) niezbędnej żywności, wody pitnej i urządzeń sanitarnych, (b) podstawowego schronienia i mieszkania, (c) odpowiedniej odzieży, (d) podstawowych usług medycznych, (e) źródeł utrzymania, (f) paszy dla zwierząt gospodarskich i dostęp do wspólnych zasobów, na których uprzednio polegały, oraz (g), edukacji dla dzieci i opieki nad dziećmi. Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby członkowie tej samej dalszej rodziny lub środowiska nie zostali rozdzieleni w wyniku eksmisji. Do przymusowych eksmisji doszło tuż przed zbiorami ryżu, które zostały zagrabione przez wojsko po eksmisji. Ze zniszczonymi domami i dobytkiem, a ich uprawami ryżu splądrowanymi, 214 rodzin z wioski O’Bat Moan pozostało bez dostępu do minimum podstawowych praw człowieka do jedzenia, ubrania, schronienia i podstawowych usług medycznych. Rano po eksmisji władze prowincji zaoferowały każdej z 76 rodzin, które uciekły do świątyni Koktlok po 20 kg ryżu, cztery puszki rybne, jedną butelkę sosu sojowego, jedną butelkę sosu rybnego i jeden plastikowy brezent o wymiarach 2x2 m. Te racje żywnościowe pozwalają wyżywić pięcioosobową rodzinę przez ok. miesiąc. Władze następnie zmusiły mieszkańców do opuszczenia świątyni. Eksmitowane rodziny zajęły miejsca w publicznych obozach przy drodze, gdzie były monitorowane przez policję, żandarmerię i żołnierzy. Organizacja LICADHO, która monitorowała bezpośrednie następstwa eksmisji, zaobserwowała wówczas: Sytuacja humanitarna rodzin pozostaje krytyczna, wielu osobom brakuje podstawowego zaopatrzenia w żywność, moskitiery i brezent. 31 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży Dwa lata później, gdy po raz pierwszy Equitable Cambodia odwiedziła eksmitowane rodziny w miejscu relokacji Bos, sytuacja humanitarna wciąż była poważna. Kilka rodzin z O'Bat Moan, którym udało się uzyskać ziemię zastępczą, pozostawały głodne i bez odpowiedniego schronienia. Jedna z kobiet wykrzyknęła: „Porzucili nas w lesie”. Raport specjalnego przedstawiciela ONZ ds. praw człowieka w Kambodży z 2007 dokumentował wczesny wpływ koncesji cukrowniczych w Koh Kong: Karczowanie pól ryżowych i sadów należących do mieszkańców wsi w powiecie Sre Ambel wpłynęło na ponad 400 rodzin; niektórzy zachowali niewielki kawałek ziemi dla rolnictwa, inni nie mają nawet tyle i żyją dzięki zeszłorocznym zbiorom ryżu. Koncesje ograniczyły dostępność pastwisk dla bydła należącego do chłopów, a strażnicy firmy podobno zatrzymywali albo zabijali bydło błądzące na terenie koncesji. Sytuacja większości z tych rodzin pozostaje niepewna przez ostatnie sześć lat. Pewna starsza kobieta w Chi Kha Leu powiedziała: Teraz czuję się tak przygnębiona, bo jestem coraz starsza, i nie mam ziemi. Nie wiem, jak mam zarabiać na życie. Kiedy jestem chora, nie mam pieniędzy na leki, a pole, które nam zostało jest zbyt małe, aby mogły nas wyżywić. Podstawowe Zasady i Wytyczne ONZ nt. Wywołanych przez Rozwój Eksmisji i Wysiedleń (2007) 55. Wyznaczone miejsca przesiedleń muszą spełniać kryteria odpowiedniego miejsca zamieszkania zgodnie z międzynarodowym prawem w zakresie praw człowieka. 32 Są to: (a) bezpieczeństwo prawa własności, (b) usługi, materiały, urządzenia i infrastruktura, taka jak woda pitna, energia do gotowania, ogrzewania i oświetlenia, urządzenia sanitarne oraz urządzenia do mycia, środki przechowywania żywności, wywóz odpadów, odwadnianie terenu i usługi awaryjne, oraz dostęp do wspólnych zasobów naturalnych i, w miarę potrzeb, (c), tanie mieszkania, (d) pomieszczenia mieszkalne zapewniające odpowiednią przestrzeń, ochronę przed zimnem, wilgocią, ciepłem, deszczem, wiatrem lub innymi zagrożeniami dla zdrowia /…/, (e) dostępność dla grup upośledzonych, (f) dostęp do opcji zatrudnienia, usług opieki zdrowotnej, szkół, placówek opiekuńczo-wychowawczych i innych obiektów społecznych, zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich, oraz (g) mieszkania odpowiednie kulturowo. W celu zapewnienia bezpieczeństwa w domu, odpowiednie warunki mieszkaniowe powinny obejmować następujące istotne elementy: prywatność i bezpieczeństwo, udział w podejmowaniu decyzji, wolność od przemocy i dostęp do środków przeciwdziałania wszelkim naruszeniom. 66. Właściwe organy mają obowiązek i są odpowiedzialne za to, aby pomóc powracającym osobom, grupom lub społecznościom w celu odzyskania, w maksymalnym możliwym stopniu, nieruchomości i rzeczy pozostawionych lub straconych w czasie eksmisji. 67. Gdy powrót do swego miejsca zamieszkania i odzyskanie mienia i majątku nie są możliwe, właściwe władze muszą zapewnić ofiarom przymusowych eksmisji, lub pomóc im w uzyskaniu, sprawiedliwych odszkodowań lub innej formy rekompensaty. 60. [...] Odszkodowanie powinno być zapewnione dla każdej możliwej do ocenienia ekonomicznie szkody, jako właściwe i proporcjonalne do wagi naruszenia i oko- SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży liczności w każdym przypadku, takim jak: utrata życia lub kończyny; uraz fizyczny lub psychiczny; utracone szanse, w tym zatrudnienia, edukacji i świadczeń socjalnych; szkody materialne i straty przychodów, w tym utratę możliwości zarobkowych; szkody moralne, oraz koszty pomocy prawnej lub eksperckiej, usługi medyczne oraz usługi psychologiczne i społeczne. Pomimo znacznej utraty mieszkań, gruntów, nieruchomości i zasobów zwykle rekompensaty nie były udzielane. Jeżeli kompensaty zostawały wydane, straty były zaniżane, a cały proces charakteryzował się brakiem uczestnictwa, groźbami i korupcją. Według jednego z mieszkańców Pis: Czułem się zmuszony do sprzedaży mojej ziemi. Nie było mowy, że mogłem odrzucić ofertę. Firma otoczyłaby mój dom trzciną cukrową. Nie miałbym dostępu do ziemi wokół mnie i zostałbym całkowicie odizolowany. Rolnicy w Koh Kong powiedzieli, że przedstawiciele firmy odwiedzali ich domy, aby omówić kwestię odszkodowań oraz ostrzegali: Ziemia jest stracona - to od was zależy, czy otrzymacie odszkodowanie, czy też nie. Jeśli nie zgadzacie się, będziemy mieli ziemię za darmo. Rolnicy albo mogą wziąć odszkodowanie, albo czekać 95 lat, aby odzyskać swoją ziemię. Większość gospodarstw badanych w Koh Kong nie otrzymała odszkodowania za straty. Tylko 23 gospodarstwa z badanych otrzymało odszkodowanie, w przedziale między 75 USD i 750 USD przy średniej 243 USD. Gospodarstwa przeniesione do Pis otrzymały działki, mierzące 40x50m2 (lub 0,2 ha) i odszkodowanie pieniężne w przedziale od 20 do 900 USD. Działki są trudne do prowadzenia upraw, ponieważ są to skaliste, piaszczyste gleby, i są zbyt małe, aby produkować wystarczającą ilość żywności dla rodziny; wiele z nich nie posiada dostępu do wody. Co więcej, ziemia nie jest odpowiednia dla typów upraw, które rodziny uprawiały przed eksmisją, zwłaszcza dla ryżu. W O'Bat Moan zdecydowanej większości z 214 rodzin, które straciły domy, pola, uprawy, zwierzęta i rzeczy osobiste, nie wypłacono rekompensat pieniężnych ani nie przekazano innych gruntów. Jako bezdomni i bezrolni, większość ludzi wyemigrowała do Tajlandii lub Phnom Penh do pracy, podczas gdy inni przenieśli się do krewnych. Tylko 14 rodzin z O'Bat Moan otrzymało jakąkolwiek formę rekompensaty, która obejmowała jeden hektar gruntów leśnych, których większość rodzin nie była w stanie wykarczować z powodu związanych z tym kosztów i wysokich wymagań fizycznych. Niektórzy ludzie wyrazili obawy, że ziemia może być zanieczyszczona minami. Z powodu nie dostosowania ziemi zastępczej do uprawy, tylko jedna rodzina produkuje tam ryż. Schronienie nie zostało zapewnione w żadnym z miejsc przesiedleń w Oddar Meanchey i Kampong Speu. Zabudowa, sklecona z podstawowych materiałów przez wysiedlone rodziny, jest zwykle prymitywna i nie stanowi wystarczającej ochrony przed szkodnikami lub ekstremalnymi warunkami pogodowymi. Gospodarstwa nie posiadają dostępu do obszarów zalesionych, jak wcześniej, rolnicy muszą więc dokonywać napraw za pomocą folii z tworzyw sztucznych, worków po nawozach lub po ryżu. We wszystkich obszarach przesiedleń gospodarstwom brak odpowiednich warunków sanitarnych i bezpiecznej wody pitnej. 33 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży Ponieważ każde z miejsc przesiedlenia położone jest daleko od głównych dróg, transport jest trudniejszy do zorganizowania, bardziej czasochłonny i droższy. W rezultacie dostęp do opieki zdrowotnej, edukacji i społeczności na zewnątrz jest bardziej ograniczony w porównaniu do sytuacji sprzed eksmisji. Droga do miejsca relokacji Bos jest pełna kolein, błotnista i zablokowana przez rzeki o głębokości dochodzącej do klatki piersiowej podczas pory deszczowej. Lokalizacja jest odległa i dalsza rodzina - najważniejsza forma zabezpieczenia społecznego w Kambodży - nie jest łatwo osiągalna. Niepełnosprawni mieszkańcy, którzy potrzebują regularnej opieki zdrowotnej, w szczególności napotykają większe trudności niż wcześniej. Ludzie we wszystkich regionach informowali, że nie są w stanie poruszać się swobodnie w swoich społecznościach z powodu ciągłego nękania i ściągania opłat przez pracowników firmy i ochroniarzy. Jeden z mieszkańców w O'Pralov skarżył się, że budynek mieszkalny dla pracowników plantacji, który został zbudowany obok, nie ma zaplecza sanitarnego. Robotnicy wydalają się do plastikowych toreb i wyrzucają odpady przez płot do ogrodu gospodarstwa. Kradną również owoce i kwiaty z ogrodu. Mieszkańcy z Chrouk O'Roussey i O'Pralov są nękani przez urzędników firmy, policję i żołnierzy, gdy przeprowadzają remonty swoich domów. Mieszkańcom powiedziano, że nie wolno im dokonywać ulepszeń swoich siedzib. Pewna kobieta zgłosiła, że została odwiedzona przez kilkunastu żołnierzy we wrześniu 2011 r., którzy powiedzieli jej, że nie może niczego budować ani wprowadzać żadnych poprawek w swoim domu. 34 Podstawowe Zasady i Wytyczne ONZ na temat eksmisji i przesiedleń wywołanych przez rozwój (2007) 43. [...] Alternatywne mieszkanie powinno znajdować się jak najbliżej pierwotnego miejsca zamieszkania i źródeł utrzymania eksmitowanych osób. 52. Co najmniej, bez względu na okoliczności i bez rozróżniania, właściwe władze powinny zapewnić, że eksmitowane osoby lub grupy, zwłaszcza te, którzy nie są w stanie same się utrzymać, mają bezpieczny i pewny dostęp do [...] źródeł zarobkowania [...] Przemysłowa produkcja cukru doprowadziła do pogorszenia warunków życia, utraty dochodów i ogólnego zubożenia dotkniętych gospodarstw domowych objętych badaniem. Respondenci we wszystkich regionach odnotowali problem niepełnego zatrudnienia po tym, jak stracili oparte na rolnictwie środki do życia z powodu koncesji cukrowniczych. Mieszkając w odległych regionach bez dynamicznych rynków pracy, rodziny z niskim poziomem wykształcenia mają niewielki wybór. Dla większości próby upraw na małej działce o niższej jakości ziemi z rekompensat nie wystarczają dla przeżycia. Jedna 64-letnia kobieta z Chi Kha Leu straciła 11 ha i musiała sprzedać swoje 37 sztuk bydła w ciągu ostatnich sześciu lat, aby przetrwać. Wyjaśnia: Obecnie nasze życie jest bardzo ciężkie, bo możemy uprawiać ryż tylko na jednym polu, zbierając 400 snopków ryżu. To jest bardzo mało. Dochód z pracy na gospodarstwie rolnym nie wystarcza do przeżycia. Czasami nie możemy sobie pozwolić na jedzenie. Musimy utrzymywać pięciu członków naszej rodziny. SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży Wiele rodzin w badanych regionach, a zwłaszcza w Oddar Meanchey, ucieka się do nielegalnej migracji do Tajlandii po tym, jak utracili swą ziemię. Cytowane powody to brak pracy na plantacjach, niewystarczające dochody, brak żywności, długi i choroby. W wielu przypadkach emigrujący bierze pożyczkę, aby zapłacić od 65 do 100 USD opłaty za przemyt (za każde przejście granicy) khmerskiemu pośrednikowi. Tajscy szefowie mogą również pobierać opłatę, która następnie zostaje potrącana z wynagrodzeń pracowników. Nielegalna emigracja jest uważana za opcję niepożądaną i respondenci wyjeżdżają tylko dla pieniędzy. Niektóre dzieci i małżonkowie zostają w kraju, podczas gdy inne rodziny wyjeżdżają razem. Chociaż emigranci mówią o lepszych płacach w Tajlandii, muszą walczyć z przemytnikami i skorumpowanych policjantami i pracodawcami, którzy w niektórych przypadkach wykorzystują ich nielegalny status. Ci, którzy pozostają, nie mają wyboru jak tylko pracę na plantacjach trzciny cukrowej. Jeden z rolników z Kampong Speu powiedział: Prosiłem się o pracę w firmie cukrowniczej. Powiedziałem im, że wzięli moją ziemię i teraz nie mam, gdzie pracować. Powiedziałem im, że jeśli nie dadzą mi pracy, w jaki sposób będę mógł zarabiać pieniądze? Pracownicy plantacji w Kampong Speu pracują średnio 9 godzin dziennie i zarabiają 3 USD. Szczególnie w sezonie pracownicy mogą pracować do godz. 22 za 2 USD więcej. Respondenci w Oddar Meanchey stwierdzili, że firma nie chce zatrudniać lokalnych mieszkańców do pracy na plantacji, ponieważ obawia się, że rolnicy będą wywoływać problemy. Pracownicy są więc sprowadzani z innych regionów Kambo- dży. W Kampong Speu nikt z robotników z najbliższej okolicy nie został zatrudniony w pierwszym roku. Wpływ na prawo człowieka do pożywienia Przymusowe eksmisje w niektórych przypadkach doprowadzały do skrajnego głodu, a nawet być może do śmierci głodowych. Pewna 55-letnia kobieta w rozmowie z członkami zespołu oceniającego w miejscu relokacji Bos wydawała się bardzo niedożywiona. Okazało się, że zajmuje się swoimi trzema wnukami, i mieszka z nimi w małej chatce w miejscu przesiedlenia. Jej córka pracuje w Tajlandii, ale nie komunikuje się z nimi od lat. Po tym, jak ich dom został spalony w czasie eksmisji, jej mąż zbudował kolejny dom. Niedługo potem zmarł. Sąsiad powiedział zespołowi po wywiadzie, że każdy uważa, że zmarł z głodu, ponieważ rodzina nie miała wystarczającej ilości pożywienia. Nie mieli pieniędzy na ceremonię pogrzebową, więc jeden z mnichów po prostu przyszedł spalić ciało. Powiedziała zespołowi, że nie ma pojęcia, czym nakarmi swoje wnuki tego dnia, ponieważ nie mieli zupełnie nic do jedzenia. We wszystkich trzech regionach główną strategią radzenia sobie z bezpieczeństwem żywnościowym było przejście na mniej wartościowe lub tańsze jedzenie. W Koh Kong i Kampong Speu gospodarstwa kupowały żywność na kredyt i zaciągały pożyczki, lub polegały na pomocy przyjaciół lub krewnych. W miejscach przesiedlenia w Oddar Meanchey i Kampong Speu większość rodzin poradziła sobie poprzez zmniejszenie ilości spożywanych posiłków w ciągu dnia. Na przykład, 24 gospodarstwa domowe w miejscu relokacji Pis zgłosiły jedzenie trzech posiłków dziennie przed eksmisją, podczas gdy tylko 6 jadło trzy posiłki dziennie po eksmisji. 35 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży Wpływ na prawo człowieka do zdrowia i prawo do życia Podstawowe Zasady i Wytyczne ONZ nt. Wywołanych przez Rozwój Eksmisji i Wysiedleń (2007) 54. W celu zapewnienia ochrony prawa człowieka do najwyższego osiągalnego poziomu ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego, wszystkich wysiedlone osoby, które są ranne i chore, a także osoby niepełnosprawne, powinny otrzymać pomoc medyczną i wymaganą opiekę w maksymalnym możliwym stopniu i bez zbędnej zwłoki, bez rozróżniania ze względu na żadne poza-medyczne powody. W razie potrzeby eksmitowane osoby powinny mieć dostęp do usług psychologicznych i socjalnych. [...] 36 Gospodarstwa we wszystkich miejscach przesiedlenia zgłaszały ograniczony dostęp do wody w porównaniu do swej sytuacji sprzed koncesji, co odbijało się na ich zdrowiu. Rodziny w miejscach relokacji Bos i Trapaing Prolet zbierają teraz deszczówkę z płytkich, niezabezpieczonych, wykopanych w ziemi dołach, które są często zanieczyszczone żabami, owadami i śmieciami. Gospodarstwa domowe w miejscu relokacji Bos noszą wodę z zapory oddalonej o ok. 4 km. Niezabezpieczone w kwestii wody rodziny w Pis płacą 0,75 USD za dzbanek wody lub 3,00 USD za dużą wazę. W wyniku braku odpowiednich dostaw wody do mycia, gotowania i picia, mieszkańcy skarżą się na częstsze dolegliwości związane z żołądkiem, w tym biegunkę. W każdym badanym regionie większość gospodarstw domowych zgłaszała pogorszenie warunków zdrowotnych po tym, jak ich życie uległo zmianie w wyniku koncesji cukrowniczych. W wielu przypadkach ludzie przypisywali gorszy stan zdrowia brakowi odpowiedniej żywności i zmniejszeniu dochodów. Wszyscy mieszkańcy w miejscu relokacji Pis zgłaszali, że ich zdrowie ucierpiało, ponieważ ich rodziny nie mają co jeść. Kilku wywłaszczonych rolników w Koh Kong stwierdziło to samo. Jedna z kobiet ubolewała: Chłopi w Koh Kong zgłaszali również powszechnie występujące negatywne skutki zdrowotne wynikające z uwolnienia przez firmę cukrowniczą w 2009 r. toksycznych odpadów do pobliskiego strumienia. Odpady zanieczyściły wiele źródeł wody w okolicy i ponoć zabiły wiele ryb, pozbawiając mieszkańców ważnego źródła protein. Osoby, które piły wodę, cierpiały na „dziwne choroby”, a część bydła padła w wyniku tego skażenia. Brakuje nam teraz wystarczającej ilości jedzenia. Nie mam ziemi do gospodarowania. Mam tylko jedno lub dwa zwierzęta. Nie ma dla nich pastwisk. Nie ma nawet żadnego lasu, gdzie moglibyśmy szukać produktów leśnych. Nasze zdrowie zostało zniszczone, ponieważ jesteśmy podatni na choroby spowodowane brakiem żywności, brakiem sił, biegunką i niestrawnością. Podczas gdy negatywny wpływ na środki utrzymania dotyczą zarówno mężczyzn jak i kobiet, wyniki pokazują, że kobiety cierpią nieproporcjonalnie bardziej. Kobiety w ciąży i osoby opiekujące się dziećmi zgłaszały więcej trudności z połowem ryb i zbieraniem produktów leśnych, ponieważ nie były w stanie pokonywać dodatkowych odległości. W Kampong Speu farmerki pracowały dla siebie i same czerpały korzyści z pracy tak jak mężczyźni, ale na planta- Wpływ na prawa człowieka kobiet SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży cjach pracujące kobiety zarabiają mniej niż mężczyźni. Poniższy przykład pokazuje unikalne wpływy na prawa człowieka doświadczane przez kobiety, które zostały eksmitowane przez firmy cukrownicze. Historia Chhayi Chhaya, lat 38 i jej mąż stracili 5 ha zamieszkałej i rolniczej ziemi na rzecz koncesji dla Angkor Sugar Company. Po eksmisji z domu i ziemi w O'Bat Moan, jej rodzina przeniosła się do miejsca przesiedlenia. Ma sześcioro dzieci w wieku 2, 6, 8, 10, 12 i 16 lat. Sama jest również w dziewiątym miesiącu ciąży i może urodzić w każdej chwili. Jej mąż wyjechał do Tajlandii do pracy, ale nigdy nie wrócił. Inni Khmerowie pracujący w Tajlandii widzieli go z inną kobietą. Mówią, że ma nową żonę i już nie wróci. Źródło wody znajduje się w odległości ok. 4 km. Ona również pije wodę deszczową z dołu wykopanego w ziemi obok domu. Jeśli jest zmęczona, pije z obu źródeł wody bez gotowania jej. Chhaya nie ma wystarczającej ilości pożywienia dla swojej rodziny. Zanim straciła ziemię, miała zapasy ryżu. Jadła ryż, mięso, warzywa i owoce. Jadła trzy posiłki dziennie. Teraz ona żywi się kosztem swoich dzieci, aby zachować nienarodzone dziecko w dobrym zdrowiu. Jeśli dziecko będzie zdrowe, mówi, że może sprzedać je za 200 USD komuś, kto nie ma dzieci. Nie będzie jednak w stanie sprzedać dziecka, jeśli będzie chore. Nie wie, jak będzie radzić sobie w przyszłości. Jeśli nadal borykać się będzie z tak ekstremalnymi trudnościami finansowymi, mówi, że będzie musiała sprzedać również inne swoje dzieci. Wpływ na prawa człowieka dzieci Chhaya zwykle zbierała produkty leśne z mężem, ale teraz chodzi sama lub z dziećmi. Ma ziemię, która została jej przydzielona w ramach rekompensaty, ale nie jest w stanie jej uprawiać, ponieważ jest zalesiona. Nie ma siły fizycznej ani 200 USD na zapłacenie za wykarczowanie terenu. Nie jest zadowolona z odszkodowania, jakie otrzymała, ale jeśli by go nie przyjęła, powiedziano jej, że nie dostałaby nic. Żadne z jej dzieci nie chodzi do szkoły. Prymitywna wioska jest położona w odludnym miejscu i w czasie pory deszczowej drogi nie są przejezdne; warunki są niebezpieczne, szczególnie dla małych dzieci. Szkoła jest zbyt daleko, tak że Chhaya nie chce pozwolić, aby same chodziły. Zresztą nie może sobie na to pozwolić. Dzieci musiałyby mieć książki i mundurki do szkoły. Dzieci zostają więc w domu i pomagają. We wszystkich badanych regionach odnotowano negatywne skutki dla warunków życia dzieci, ich zdrowia psychicznego i fizycznego, oraz dostępu do edukacji. Dzieci są także rutynowo poddawane eksploatacji gospodarczej w wyniku utraty ziemi przez ich rodziny. Dzieci we wszystkich obszarach badawczych cierpiały na regres w korzystaniu z prawa do edukacji, odkąd przemysłowy cukier zaistniał w ich społecznościach. Rodzice mieszkający na terenach przesiedleńczych mówili o dużych odległościach i niebezpiecznych drogach, które trzeba pokonać, aby dostać się do szkoły. Mieszkaniec Trapaing Prolet skarżył się: Moje dzieci nie mogą chodzić do szkoły. Droga jest zła, a szkoła daleko. 37 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży Lider grup potwierdził: „Szkoła jest w odległości 3 do 4 godzin marszu. Mieszkańcy wsi nie mają pieniędzy na rowery”. 246 rodzin w miejscu relokacji Pis stwierdziło, że teraz gospodarstwa domowe są biedniejsze, tak że dzieci nie mogą chodzić do szkoły, lecz muszą zacząć pracować w wieku 12 lat, aby pomóc swym rodzinom kupować jedzenie. Zamiast zdobywać wykształcenie, dzieci we wszystkich regionach wspierają swe rodziny poprzez uzyskiwanie dochodów lub pracę w domu. Dzieci w gospodarstwach z trudnościami finansowymi czuły się zobowiązane do pomocy rodzicom i były mniej skłonne do nauki. Jedna z kobiet z Kork powiedziała: Prawie wszystkie moje dzieci przestały chodzić do szkoły, bo płacenie za ich naukę stało się zbyt trudne. Straciłam wszystkie swoje biznesy. Ludzie nie kupują w moim sklepie jak wcześniej - nie mają pieniędzy. Kiedyś uprawiałam i sprzedawałam ryż, ale to też straciłam. Za każdym razem, gdy potrzebuję pieniędzy, sprzedaję krowę. Nowo wybrany szef wspólnoty pani Tak Nim była szczególnie zaniepokojona wpływem koncesji cukrowniczych na dzieci: Dzieci są wściekłe, ponieważ ich rodzice stracili ziemię. Ucierpiała na tym ich edukacja. Przestają chodzić do szkoły, aby pomóc swym rodzinom przeżyć z dnia na dzień. Pewien mężczyzna z Pis ubolewał, że gdy jego dzieci będą się żenić, on nie będzie w stanie dać im ziemi: Taka jest tradycja. Kawałek, jaki dostałem od firmy, jest zbyt mały - jak moglibyśmy dać im ziemię? Inny mężczyzna odpowiedział: 38 Nasze dzieci urodziły się tutaj, ale teraz, gdy już nie ma naszej ziemi, w jaki sposób one zarobią na życie? Nie mają wyboru, będą musiały iść do pracy do spółki cukrowniczej. Odpowiedzialność i dostęp do efektywnych środków naprawczych i rekompensat Podstawowe Zasady i Wytyczne ONZ nt. Wywołanych przez Rozwój Eksmisji i Wysiedleń (2007) 59. Wszystkie osoby zagrożone lub podlegające eksmisji mają prawo dostępu do terminowych środków naprawczych. Odpowiednie środki obejmują sprawiedliwy proces, dostęp do porad prawnych, pomoc prawną, zwrot, restytucję, przesiedlenie, rehabilitację i odszkodowanie /…/ Istnieje wiele dowodów na współudział państwa i korporacji w poważnych i systematycznych naruszeniach praw człowieka związanych z rozwojem przemysłowych plantacji trzciny cukrowej w Kambodży. Nikt jednak nie został jeszcze pociągnięty do odpowiedzialności i poszkodowanym osobom odmówiono dostępu do skutecznych środków naprawczych na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym. Osoby i instytucje odpowiedzialne za ułatwianie dostępu do środków naprawczych na poziomie lokalnym, jak i krajowym albo nie są w stanie, albo nie chcą tego uczynić, ponieważ często same współuczestniczą w łamaniu tych praw. Wieśniacy najpierw zwracali się do władz lokalnych w celu rozwiązania sporów, ale we wszystkich regionach władze lokalne wspierały interesy firm, a nie mieszkańców. Jeden z informatorów w Koh Kong powiedział Equitable Cambodia, że władze lokalne otrzymywały prezenty, takie jak płatności gotówkowe lub motocykle, w zamian za wsparcie. SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży Ludzie we wszystkich regionach wyrażali gniew i frustrację z powodu kłamstw i oszustw mających na celu przejęcie ich ziemi przez władze lokalne i krajowe, oraz brak możliwości zwrócenia się do kogokolwiek o pomoc. Podczas gdy niektóre władze lokalne chciałyby reprezentować swoich wyborców, pewien urzędnik-informator z Oddar Meanchey wyjaśnił: na przez osiem miesięcy. W tym czasie w opłakanych warunkach urodziła i opiekowała się nowonarodzonym synem. Sędzia powiedział jej, że zostanie zwolniona, jeśli podpisze dokument, na mocy którego zrzeka się ziemi w zamian za ziemię zastępczą. Podpisała dokument i wróciła do Oddar Meanchey, jednak nigdy nie otrzymała ziemi zastępczej. Szliśmy przez las i brnęliśmy przez wody, aby poskarżyć się Samdechowi [premierowi Hun Senowi] w Phnom Penh. Myśleliśmy, że za tym stoją władze lokalne i prowincjonalne, ale gdyby Samdech wiedział, to by nam pomógł. Zamiast oferować środki naprawcze dla ofiar, kambodżańskich sądów używano, aby powstrzymywać ofiary od kwestionowania koncesji cukrowniczych oraz dochodzenia zadośćuczynień. Według jednej z organizacji praw człowieka w Kambodży, ADHOC, od 2010 r. co najmniej 49 wieśniaków z Amliang zostało postawionych przed sądem prowincjonalnym. W marcu owego roku policja aresztowała dwóch liderów społecznych, w tym byłego doradcę wspólnoty You Tho, i uwolniła ich dopiero, gdy setki chłopów zablokowało drogę krajową, domagając się ich uwolnienia. Kolejna farmerka została aresztowana w grudniu 2011 r. pod zarzutem nielegalnego zajmowania ziemi i przebywała sześć miesięcy w więzieniu, zanim nie została zwolniona po tym, jak zgodziła się oddać swą ziemię firmie. Co najmniej 37 osobom postawiono zarzuty lub oskarżono o przestępstwa w Kampong Speu, a w 15 przypadkach postępowania nadal się toczą. Gdy przybyli do Phnom Penh, mieszkańcom Oddar Meanchey odmówiono dostępu do Kancelarii Premiera i innych urzędów. Poszukali schronienia w świątyni w centrum miasta. Tej nocy otoczyła ich policja. Niektórym udało się uciec, ale Hoy Mai i trzech innych wieśniaków zostało aresztowanych. Mai została oskarżona o bycie przywódcą i przewieziono ją do więzienia w Siem Reap, gdzie była przetrzymywa- Pokrzywdzeni ludzie spoglądali też w stronę Unii Europejskiej, aby tam uzyskać środki naprawcze za szkody, które według nich powstały z powodu inicjatywy EBA oraz firm, które z niej korzystają. Od 2010r. społeczności przesiedlone przez przemysł cukrowniczy wezwały Komisję Europejską do zbadania przypadków łamania praw człowieka w Kambodży w sektorze rolno-przemysłowego, które są Władze odgórnie naciskają na władzę lokalną, której rolą jako lokalnych urzędników państwowych jest wykonywanie rozkazów z góry. Nie mają oni możliwości przeciwstawienia się. Niektóre władze lokalne chcą pomóc, ale nie mogą – ich rodziny mogłyby mieć kłopoty. Poszkodowane społeczności we wszystkich trzech regionach zwróciły się do instytucji krajowych, aby dochodzić swoich praw, lecz bez powodzenia. Hoy Mai, która była w ciąży czasie, gdy jej dom w miejscowości Bos został spalony, powiedziała Amnesty International w 2011 r.: 39 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży bezpośrednio powiązane z inicjatywą EBA, i wycofania preferencyjnych zasad branżom naruszającym prawa człowieka, dopóki nie zapewniłyby sprawiedliwej rekompensaty swoim ofiarom. Jednak pomimo otrzymywania licznych wniosków od zainteresowanych społeczności i organizacji pozarządowych, powołujących się na dowody takich nadużyć przedstawione w raportach ONZ nt. praw człowieka, Komisja odmówiła konsultacji z państwami członkowskimi na temat wszczęcia dochodzenia, rzekomo na takiej podstawie, iż międzynarodowe organy monitorujące jeszcze nie używały dokładnych słów „poważne i systematyczne” dla opisania przypadków łamania praw człowieka w Kambodży. W dniu 26 października 2012 r. Parlament Europejski przyjął rezolucję wzywającą Komisję do: [...] zbadania eskalacji naruszeń praw człowieka w Kambodży w wyniku koncesji przyznanych na rozwój rolno-przemysłowy związany z eksportem produktów rolnych do Unii Europejskiej, a także tymczasowego zawieszenia preferencji EBA dotyczących produktów rolnych z Kambodży w przypadkach, w których łamania praw człowieka zostały zidentyfikowane. Trzynastu członków Parlamentu Europejskiego w marcu 2013 r. w piśmie do komisarza ds. handlu Karela de Guchta oraz wysokiego przedstawiciela UE do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Catherine Ashton, wzywało do natychmiastowego dochodzenia w sprawie łamania praw człowieka w sektorze rolno-przemysłowym w Kambodży. We wspólnej odpowiedzi do 13 ustawodawców, pan de Gucht i pani Ashton napisali: 40 Komisja Europejska ściśle monitoruje sytuację. Jeśli warunki prawne dla aktywowania procedury wycofania określone w rozporządzeniu GSP zostaną wypełnione, Komisja będzie gotowa do podjęcia działań, jeśli to właśnie będzie wskazane. Kambodżanie próbujący swych sił w labiryncie instytucji europejskich w poszukiwaniu odpowiedzialności dowiadują się, że nie istnieje skuteczny, niezależny mechanizm odpowiedzialności w Komisji Europejskiej, ani w jakimkolwiek innym miejscu w strukturze UE, któr byłoby dostępny dla osób poszkodowanych przez politykę UE lub działalność przedsiębiorstw europejskich poza granicami Europy. W przypadku braku takiego mechanizmu, prawne i polityczne zobowiązania UE na rzecz praw człowieka za granicą brzmią nieszczerze w uszach ludzi, którym rzekomo mają służyć. Podsumowanie Według Komisji Europejskiej jednym z podstawowych celów Unii Europejskiej jest „zapewnienie, aby wzrost gospodarczy i rozwój szły w parze ze sprawiedliwością społeczną, w tym z podstawowymi standardami pracy i zrównoważonymi praktykami ochrony środowiska”. Program EBA jest jednym z flagowych inicjatyw UE dla promowania rozwoju najbiedniejszych krajów świata, jednak okazuje się tępym narzędziem, pozbawionym jakichkolwiek zabezpieczeń, które sprawiłyby, że promowany rozwój nie szkodziłby ludziom i środowisku. Wyniki tej oceny wpływu na prawa człowieka potwierdzają, że w przypadku braku ramy w postaci sprawiedliwości społecznej i praw człowieka, rozwój wiąże się z ogromnymi kosztami ludzkimi. SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży Inicjatywa EBA niewątpliwie miała istotny wpływ na gospodarkę Kambodży, pozwalając krajowi ponad dwukrotnie zwiększyć eksport do UE. Wzrost eksportu przyczynił się do zapewnienia lub utworzenie miejsc pracy dla tysięcy Kambodżan, głównie w przemyśle odzieżowym i obuwniczym. Jednak bez względu na to, ile miejsc pracy zostało wygenerowanych, nie może to uzasadniać - prawnie ani moralnie - zniszczenia źródeł utrzymania tysięcy innych rodzin. Pozytywny fakt jest taki, że Komisja niedawno stwierdziła, że „zintensyfikuje uwzględnianie ocen wpływu i ewaluacji w kształtowaniu polityki handlowej”, i „zajmie się wszystkimi istotnymi wpływami ekonomicznymi i społecznymi na prawa człowieka oraz na środowisko”. Jednak zobowiązanie to odnosi się tylko do „wszystkich nowych inicjatyw handlowych o potencjalnie dużym wpływie gospodarczym, społecznym i środowiskowym na UE i jej partnerów handlowych, w tym kraje rozwijające się”. Jak wykazuje ten raport, istniejące inicjatywy handlowe, w tym EBA, również pilnie potrzebują oceny i środków łagodzących w celu wyeliminowania negatywnych skutków w zakresie praw człowieka. Istnieją lepsze sposoby wspierania wzrostu gospodarczego i rozwoju w krajach biednych, które jednocześnie promują i nie naruszają praw człowieka. Zreformowany system GSP +, który łączy preferencje handlowe z przestrzeganiem praw człowieka, jest jednym z takich modeli. GSP + udziela preferencji handlowych krajom, które wykażą się zobowiązaniem do zrównoważonego rozwoju i dobrego zarządzania. Innym przykładem jest Dwustronny Amerykańsko-Kambodżański Układ Handlowy, który funkcjonował od 1999 do 2004r. Zgodnie z tym paktem Kambodża dążyła do poprawy warunków pracy i pozwalała na kontrole warunków pracy w fabrykach odzieży w zamian za znacznie niższe taryfy oraz kontyngenty, które gwarantowały dostęp do rynku USA bez konieczności konkurowania z Chinami. Wynik był oszałamiający: Kambodża, kraj raczej mało znany z postępowej polityki, przyjęła jeden z najbardziej zaawansowanych kodeksów pracy w Azji, po którym nastąpiło utworzenie w 2002 r. 11 krajowych federacji pracy oraz ponad 300 związków zawodowych na poziomie fabryk. W tym samym czasie przemysł odzieżowy rozkwitał i kraj stał się jednym z dziesięciu czołowych eksporterów odzieżowych do Stanów Zjednoczonych. Preferencyjny dostęp do rynku dla producentów z najbiedniejszych krajów świata może być pozytywną siłą dla rozwoju z prawami człowieka, jeśliby firmy, które naruszają te prawa, byłyby po prostu wyłączane z grona korzystających. Zamiast brutalnego i politycznie niebezpiecznego procesu cofnięcia preferencji dla całego kraju-beneficjenta, UE powinna móc stworzyć czarną listę firm nieprzestrzegających podstawowych standardów praw człowieka. Eksporterzy z najsłabiej rozwiniętych krajów pragnący skorzystać z przywilejów EBA powinni zweryfikować poprzez struktury UE pochodzenie swoich produktów. Należałoby również oczekiwać, że UE przeprowadzi kontrolę przestrzegania praw człowieka przez te przedsiębiorstwa, aby potwierdzić, że nie zawłaszczyły ziemi ludności miejscowej, nie zniszczyły ich domów i lasów, i nie zatrudniły ich dzieci. Dostępny mechanizm odpowiedzialności powinien zostać ustanowiony w celu umożliwienia poszkodowanym wnoszenia skarg przeciwko spółkom-beneficjentom, które naruszają ich prawa, oraz ubiegania się o działania 41 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży naprawcze w postaci rekompensat albo zakończenia preferencyjnych uzgodnień dla przekraczających przepisy firm. Powinien też powstać traktat międzynarodowy zakazujący handlu towarami rolnymi wyprodukowanymi na skradzionej ziemi. Jednak, dopóki ten dzień nie nadejdzie, jeśli UE jest rzeczywiście zdeterminowana do promowania i ochrony praw człowieka na całym świecie, to musi zreformować inicjatywę EBA tak, aby nie służyła już jako zachęta do zawłaszczania ziemi. 42 SŁODKO-KWAŚNE ZBIORY: ocena wpływu inicjatywy Wszystko oprócz broni (Everything But Arms) Unii Europejskiej na prawa człowieka w Kambodży 43 www.igo.org.pl
