mieszkaniec zamku olsztyńskiego - Wirtualne Muzeum Warmii i Mazur

KOPERNIKOWSKI
INKUNABUŁMEDYCZNY
NajwiększymskarbemBibliotekiMuzeum
WarmiiiMazurwOlsztyniejesttzw.Kopernikowskiinkunabułmedyczny.Jesttojedyna,zachowana
wzbiorachpolskich,książkazbibliotekiMikołaja
Kopernika.
kapitulnej,anastępniezostałyzagrabioneidodziśznajdująsięwSzwecji,inkunabułprzeszedłodmiennądrogę.
KsięgatatrafiładokolejnegomedykakapitulnegoFabianaEmmericha.Dziękizapiskomnaprzedniejwyklejce
znamyteżnastępnychwłaścicielitomu.Bylito:Jan
Hanovius,BaltazarRamocki,zakonBraciMniejszych
wBarczewieiLiceumHosianumwBraniewie.
Inkunabuł medyczny
Kopernika
– dwa współoprawne
dzieła medyczne.
A. de Villa Nova,
Breviarum pra[c]tice
exelentissimi, Padwa
1485; M. Savonarola,
Canonica de febribus,
Bolonia 1487
- Biblioteka Muzeum
Warmii i Mazur
Wewspólnejoprawieznajdująsiędwadzieła
medyczne:Brewiarzpraktykimedycznej (Breviariumpra[c]ticeexelentissimi,A.deVillaNova,
Padwa1485)iKanonyostanachgorączkowych
(Canonicadefebribus,M.Savonarola,Bolonia
1487).Dziełopierwszejestkompendiumcałej
ówczesnejwiedzymedycznej,natomiastdzieło
Savonaroliskupiasięnastanachchorobowych
objawiającychsięgorączką.
fot. G. Kumorowicz
InkunabułmedycznysłużyłKopernikowidopełnieniaposługilekarzakapitulnego.Najegomarginesachznajdująsięzapiskizawierająceuwagi
odnośniezalecanychkuracji.Wodróżnieniuod
pozostałychksiążek,któretrafiłydobiblioteki
Zabytkowa oprawa
inkunabułu
medycznego
Kopernika,
Biblioteka Muzeum
Warmii i Mazur fot. G. Kumorowicz
Dofinansowano
ze środków
Ministra Kultury
i Dziedzictwa
Narodowego
Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie
Instytucja Województwa Warmińsko-Mazurskiego
10-074 Olsztyn, ul. Zamkowa 2
tel. 89 527 95 96
www.muzeum.olsztyn.pl
mieszkaniec zamku
olsztyńskiego
MikołajKopernik byłnajznamienitszym
mieszkańcemolsztyńskiegozamku.Pełniłtuobowiązki
administratoradóbrwspólnychwarmińskiejkapitułykatedralnej.Naolsztyńskimzamkurezydowałdwukrotnie.
Porazpierwszy,gdyodbyłtrzyletniąkadencjęadministratorską,od8listopada1516do9listopada1519.Drugiokres
pobytuKopernikawOlsztyniezwiązanybyłzostatniąwojnązzakonemkrzyżackim.PosplądrowaniuFromborka
przezKrzyżakówKopernikszukałschronienianaolsztyńskimzamku,anastępnieadministrowałdobramikapituły
wokresieod23stycznia1520dokońcapaździernika1521.
Doobowiązkówadministratoranależałozarządzaniedobramikapitułykatedralnejwkomornictwacholsztyńskim
imelzackim(pieniężeńskim).Administratornatychterenachzarządzałziemią,pełniłwładzęsądownicząoraz
odpowiadałzasprawypodatkowe.Doskonałymśladem
takiejdziałalnościsą„Lokacjełanówopuszczonych”
–dokumentpoświadczającyobejmowaniezieminależącej
dokapitułyprzezdzierżawiącychjąchłopów.
CzasspędzonywOlsztynieKopernikpoświęciłnaobowiązkiadministracyjne,inwentaryzacjęarchiwumkapituły,
atakżepierwsząredakcjętraktatumonetarnego,który
zaowocowałsformułowaniemprawa,że„gorszypieniądz
wypierazobiegutenlepszy”.Takżetu,wmuracholsztyńskiegozamku,spisałtekstpierwszejksięgi„Derevolutionibus…”–dziełaswegożycia,które„wstrzymałoSłońce
ipchnęłozposadZiemię”.
Tablica
astronomiczna
Mikołaja Kopernika
– kru˝ganek
skrzydła północnego
olsztyƒskiego zamku
fot. G. Kumorowicz
Tesameścianykryjąnajcenniejszykopernikowskizabytek
–tablicędoświadczalną–jedynyoryginalnyprzyrządsłużący
Kopernikowidobadań.Tablica
owymiarach705x140cm
zostaławykreślonanapokrytej
tynkiemścianiekrużganka
skrzydłapółnocnego,tużnad
wejściemdokomnaty,wktórej
mieszkaładministrator.
Dodziśzachowałysięduże
fragmentytegowyjątkowego
zabytku.
TABLICADOŚWIADCZALNA
MIKOŁAJAKOPERNIKA
TablicaastronomicznazostaławykonanaprzezMikołaja
Kopernikazapewnenaprzełomie1516i1517roku.Umożliwiałaonagraficzneprzedstawieniemomenturównonocy
wiosennej.Wyznaczenietegodniapozwalałoustalićdaty
ruchomychświątkościelnych,aprzedewszystkimprowadzić
badanianadreformąkalendarza.Zmianatabyłaniezbędna,
gdyżróżnicapomiędzydługościąrokukalendarzowegowprowadzonegoprzezSobórwNicei(325r.),arokiemastrono-
micznympowodowałacofaniesięzjawiskniebieskich
względemdatkalendarzowych.WpoczątkachXVIstuleciaróżnicatawynosiła10dni,dlategopapieżLeonX
poleciłreformękalendarza,którązajmowałsięsobór
laterańskiV.
NatablicyKopernikwykreśliłsiedemnaścieliniiodpowiadającychwędrówkomodbiciapromienisłonecznych
wpięciodniowychodstępach.SzesnaścieznichodzwierciedlapozornyruchSłońcapofragmentachhiperbol,zaś
jednaznichjestliniąprostą.Właśnietaprostaoddaje
momentrównonocy.Zostałaonadodatkowopodkreślona
koloremniebieskiminapisem,któregoszczątkiT,I,C
zachowałysiędodniadzisiejszego.Przypuszczasię,że
literyte,toreliktnapisu„Aeqinoctium”[równonoc].
Zasięgobrachunkowytablicyobejmujednimiędzy
25styczniaa24kwietnia.Zastosowaniewobserwacjirzutowaniaświatłasłonecznego,odbitegoodprzedmiotu
znajdującegosięnaparapecietrzeciegooknakrużganka,
czyniztablicynietylkobezcennyzabytekkopernikański,
aletakżenajstarszyznanyprzykładzastosowaniarefleksji
gnomonicznej.Widoczneubytkitynkusąwynikiem
przebudowyzamku,któramiałamiejscewroku1676.
Wówczastokrużganek,acozatymidzietablicę,podzielonościankamidziałowymi,którezlikwidowanowpołowie
XIXwieku.
WMuzeumWarmiiiMazurfunkcjonujeinterdyscyplinarnyzespółbadającytablicękopernikowską,którystara
sięopisaćjąwsposóbnaukowyirozwikłaćjejzagadki.