Wojna z perspektywy warszawskiego cwaniaka

Wojna z perspektywy warszawskiego cwaniaka

Temat: Wojna z perspektywy warszawskiego cwaniaka i o
nierzy-jeców w obozie: róne oblicza heroizmu
- problematyka Eroiki Andrzeja Munka.
Opracowaa: Ma
gorzata Winiewska
Cele:
Po lekcji ucze powinien:
umie analizowa i interpretowa dzie
o filmowe w kontekcie literackim i historycznym;
rozumie pojcie stereotypu i mitów narodowych;
dokonywa oceny wyborów i postaw bohaterów w odniesieniu do tradycji i mitologii narodowej;
rozrónia typy komizmu;
rozpoznawa cechy groteski;
pozna nurt "polskiej szko
y filmowej" i miejsce twórczoci Andrzeja Munka;
pozna typ animacji technik non-kamerow;
umie funkcjonalnie wykorzystywa zasoby internetu.
Metody i formy pracy:
samodzielne korzystanie z internetu, wyszukiwanie informacji i tworzenie notatek;
prezentacja komputerowa;
praca z tekstem kultury (filmem);
praca ze s
ownikami;
heureza;
rozmowa kierowana;
dyskusja problemowa.
rodki dydaktyczne:
film Andrzeja Munka , Eroika, Polska 1958;
animacja Juliana Antonisza (Antoniszczaka), Ostry film zaangaowany, Polska 1979;
S
ownik wiedzy o filmie, ParkEdukacja, Bielsko-Bia
a 2005;
Miros
awa Mielcarek, Edward Pawlak, Ilustrowany leksykon filmu europejskiego, Wydawnictwo Kurpisz S.A.
Pozna 2003;
Stanis
aw Janicki, Film polski od A do Z, WaiF, Warszawa 1977;
S
ownik terminów literackich;
S
ownik symboli;
Polska Szko
a Filmowa po 50 latach (materia
y promocyjne Kina Muranów), stycze 2008;
www.culture.pl;
www.filmpolski.pl
Pojcia kluczowe:
Polska Szko
a Filmowa;
komizm;
oportunizm - postawa polegajca na gotowoci i umiejtnoci przystosowywania si do okolicznoci oraz
rezygnacji z w
asnych pogldów, jeli przynosi to korzy; skrajna posta konformizmu;
www.filmotekaszkolna.pl
stereotyp;
mitologia narodowa;
tradycja romantyczna;
groteska-kategoria estetyczna, której wyrónikami s: fantastyka, upodobanie do form osobliwych,
ekscentrycznych, przeraajcych. monstrualnych, wyolbrzymionych i zdeformowanych (std zwizek z
brzydot i karykatur); absurdalno wynik
a z braku jednolitego systemu zasad rzdzcych wiatem
przedstawionym, co prowadzi do zaburzenia porzdku logicznego; niejednolito nastroju (przemieszanie
pierwiastków komizmu i tragizmu, b
azenady i rozpaczy, demonicznoci i trywialnoci; parodystyczny
stosunek do stereotypów spo
ecznych i narodowych, konwencji literackich i artystycznych.
parodia-komiczne naladowanie danego wzorca (dzie
a, stylu, gatunku), które dziki celowemu wyostrzeniu
jego cech oraz zmianie tematycznej prowadzi do efektów zabawowych, satyrycznych lub komicznych.
demitologizacja.
Czas:
2 godziny lekcyjne
Przebieg lekcji:
Na pocztku lekcji wybrany ucze prezentuje nurt "Polskiej Szko
y Filmowej", podkrelajc jego prze
omowy
charakter, zarówno w rozwoju polskiej kinematografii, jak i popadziernikowej odwily kulturalnej. Zwraca
uwag na rozleg
y horyzont problemowo-tematyczny filmów, które podejmuj bolesn, cho czsto
prowokacyjn i demitologizujc refleksj nad wojn i powstaniem warszawskim. Otwieraj te powszechn
dyskusj nad narodow tradycj i kierunkami jej przewartociowania w nowych warunkach spo
ecznopolitycznych. Twórcy prowadz "terapeutyczny dialog" g
ównie z tradycj romantyczn i ukszta
towanym
przez ni modelem kulturowym Polaka. Pytaj o jego uwik
anie w Histori, rekonstruuj tzw. " polski los".
Twórczo Andrzeja Munka zajmuje miejsce szczególne. Nazywany jest "filmowym ironist", racjonalist i
sceptykiem, poniewa ukazuje tragikomiczn, groteskow wizj ludzkiego losu i dziejów polskiego narodu w
takich dzie
ach, jak Eroika (1957) i Zezowate szczcie (1959) - wariant wprowadzenia dla liceum
* Nastpnie uczniowie opisuj kompozycj dzie
a, odwo
ujc si do budowy III Symfonii Es-dur Ludwiga
van Beethovena tzw. Patetycznej (informacje na temat pochodzenia tytu
u filmu przygotowali jako prac
domow) - wariant dla gimnazjum i liceum
Symfonia nr 3 Es-dur op. 55 "Eroica" Ludwiga van Beethovena, zosta
a skomponowana w latach 1803-04 i
stanowi utwór graniczny, koczcy muzyczn epok klasycyzmu i rozpoczynajcy romantyzm. Sk
ada
a si z
4 czci.
Znany powszechnie przydomek "Eroica" oryginalnie nie mia
by przypisany symfonii; pocztkowo
Beethoven zamierza
bowiem zadedykowa j Napoleonowi Bonapartemu. Gdy jednak, koczc swoje
dzie
o w 1804 roku, dowiedzia
si, e 2 grudnia 1804 r. Napoleon koronowa
si na Cesarza Francuzów,
wpad
w furi. Istniej róne wersje tego, co wydarzy
o si potem: jedna mówi, e kompozytor tak mocno
wyciera
gumk tytu
, i zrobi
dziur w tytu
owej stronie rkopisu; druga z kolei, e zamazywa
tytu
z takim
impetem, e z
ama
pióro, trzecia natomiast, e skoczy
do biurka, chwyci
stron tytu
ow i, przedar
szy na
dwoje, rzuci
j na pod
og. Mia
take wg Riesa wypowiedzie s
owa: "Czy i on zatem nie jest niczym
wicej, ni zwyk
ym cz
owiekiem? Teraz i on pogwa
ci prawa ludzi celem zaspokojenia swojej ambicji,
wyniesie si ponad wszystkich i stanie si tyranem!".
Niezalenie od wersji, dzie
o otrzyma
o tytu
"Sinfonia eroica, composta per festeggiare il sovvenire d'un
grand'Uomo" ("Symfonia bohaterska, napisana ku uczczeniu pamici wielkiego Cz
owieka", jakim przed
w
asn koronacj by
dla Beethovena Napoleon). - informacje wg Encyklopedii PWN i Wikipedii.
Propozycja notatki: Film Munka tworz dwie nowele: Scherzo alla polacca (czyli: art w polskim stylu/ polski
art) oraz Ostinato lugubre (czyli marsz a
obny albo powtarzajcy si motyw przewodni). Reyser nakrci
jeszcze jedn cz, ale zrezygnowa
z jej umieszczenia w filmie. Prosimy uczniów o prób interpretacji
tytu
u Eroica. Symfonia bohaterska w dwóch czciach w kontekcie ukazanych postaw i zdarze oraz
budowanego nastroju. Obie nowele czy motyw powstania warszawskiego, ale ujty na zasadzie kontrastu
www.filmotekaszkolna.pl
emocjonalno-stylistycznego i tematycznego. Historia cwaniaka, który, wbrew wczeniejszym zamiarom,
przy
cza si do walczcych, utrzymana jest w konwencji komediowej (scherzo), natomiast dramatyczny los
porucznika Zawistowskiego, podtrzymujcy mit i morale polskich jeców (w tym-by
ych powstaców),
wybrzmiewa nut tragiczn (ostinato lugubre).
Dlaczego twórca zestawi
tak róne przyk
ady postaw w czasie wojny? rozmowa kierowana
Wniosek na poziomie gimnazjalnym: Reyser chcia
przedstawi postawy antybohaterskie, nietypowe,
rzadko ukazywane w literaturze i filmie, poniewa sytuacja wojny wyzwala
a róne, niekoniecznie heroiczne
wybory i zachowania ludzi.
Wniosek na poziomie licealnym: Wydaje si, e twórca podj
polemik (ironiczn? artobliw?
tragikomiczn?) z tradycyjnie pojmowanymi w naszej historii i kulturze postawami bohaterskimi (wstpna
hipoteza analityczna). Aluzja w tytule filmu do znanego dzie
a Beethovena (i historii jego powstania)
sugerowa moe, wyrastajcy z rozczarowania, polemiczny zwrot ku tradycji romantycznej, kszta
tujcej
heroiczny model Polaka, który nie zawsze si sprawdza. "Staralimy si pokaza pewien splot faktów dosy
smutnych w naszej historii i owietli jak gdyby ich wstydliw, zwykle przemilczan stron(..), pokaza
pewn irracjonaln stron tradycyjnego bohaterstwa naszego narodu" - komentowa
Munk.
W trakcie zaj postaramy si rozszyfrowa stanowisko autora oraz wykaza przyczyny i cele takiego
zabiegu.
Przechodzimy do analizy postawy Dzidziusia Górkiewicza, bohatera pierwszej noweli (wg zestawu
pyta pomocniczych, ukierunkowujcych interpretacj, i w odniesieniu do konkretnych scen z filmu) symbolika sakralna i kontekst kulturowy dotycz poziomu liceum:
Co sugeruje pieszczotliwy przydomek bohatera?
Jak postaw wobec wojny przyj
Górkiewicz - gdzie mieszka, jak yje, jakie s jego problemy?
Jak dochodzi do wspó
pracy z powstacami i co z niej wynika?
Co widzi i czego dowiadcza bohater, wype
niajc swoj misj? - opisz sytuacj powstaców i
ludnoci cywilnej
Jak zmienia si nastawienie Dzidziusia do spraw wojny i powstania? - zwró uwag na dwa
symbole, towarzyszce wyprawie bohatera do Warszawy (okaleczona figura Matki Boskiej z
Dziecitkiem; przydrony krzy na rozstaju dróg)
Jak oceniasz postaw Górkiewicza? (przywo
aj kontekst tradycji romantycznej i polskiej mitologii
narodowej)
Pieszczotliwy przydomek, nadany Górkiewiczowi przez pikn, ale i niewiern on, sugeruje swoiste
pomniejszenie, uzwyczajnienie postaci, dla której przetrwanie wojny i materialne zabezpieczenie s
najwaniejsze (por. scena ucieczki z musztry cywilów). Posiada te wymiar ironiczno-artobliwy (przyk
ad
komizmu s
ownego), gdy Dzidziu to bynajmniej nie pantoflarz (mimo zabiegów ony), ale warszawski
cwaniak, typowy antybohater w czasach wymagajcych ofiary i powicenia (por. degradujce imi Dzidziu
w zestawieniu z Konradem czy Kordianem). Podczas gdy w stolicy tocz si walki, Górkiewicz mieszka
spokojnie w Zalesiu, w willi, której dorobi
si na nielegalnych interesach, u boku atrakcyjnej ony. Jest
elegancko ubrany, ma co je i czeka z optymizmem na koniec wojny. Uosabia zdrowy rozsdek, fantazj,
trzewo i dystans wobec toczcej si historii, o czym wiadczy poczucie humoru (zabawny wielojzyczny
dialog z Wgrem; wspólna kolacja, mocno zakrapiana winem). Na drog wspó
pracy z powstacami wkracza
ca
kiem przypadkowo, odkrywajc zdrad ony z wgierskim oficerem, stacjonujcym w jego domu. Widzc
w tym pocztkowo w
asny interes, poredniczy midzy sztabem AK a oddzia
em Wgrów, którzy s gotowi
walczy po stronie Polaków pod warunkiem zapewnienia im odpowiednich gwarancji. Na marginesie: jest to
fakt autentyczny, potwierdzony przez badaczy (informacja dodatkowa):
www.filmotekaszkolna.pl
W okolicach Ursynowa stacjonowa
II wgierski korpus rezerwowy, bardzo przyjazny Polakom. Prowadzone
by
y nawet pertraktacje w sprawie przy
czenia si Madziarów do walki po stronie polskiej. Ze strony polskiej
wzili w nich udzia
pp
k ks. dr Jan Stpie "Szymon" oraz plut. Tadeusz Dzierykray-Rogalski "Mciwój" i
strz. Roman Szuchiewicz "Szersze". Ze strony wgierskiej zg
osili si do Polaków gen. Bela Lengyel i kpt.
Richter. Wgrzy proponowali, e w zamian za gwarancje uznania ich za aliantów, oddzia
y wgierskie w
Polsce przejd na nasz stron jako Królewski Ochotniczy Legion Wgierski i z miejsca wejd do akcji
przeciwko Niemcom. Sprawa rozbi
a si jednak w
anie o niemono udzielenia takich gwarancji. Szkoda,
ciekawe czy wsparcie wgierskie mog
oby wp
yn istotnie na losy Powstania? - ze strony internetowej
muzeum powstania warszawskiego.
Ostatecznie nic nie wychodzi ze wspó
pracy z Wgrami, ale Munk podkrela zaangaowanie Dzidziusia,
który z naraeniem ycia przeprowadza majora, a nastpnie sam wdruje z meldunkiem midzy Mokotowem
a Zalesiem. Jego misja obfituje w szereg komicznych perypetii, sk
adajcych si na ironiczno-przemiewczy
obraz bohatera i powstaców. Prosimy m
odzie o podanie i skomentowanie przyk
adów sytuacji komicznych
(wype
nianie tabelki - oba poziomy):
Sytuacje komiczne z udzia
em Górkiewicza
Sytuacje komiczne z udzia
em powstaców
pomoc staruszce w niesieniu cikiego worka-handel z
otymi rublami w zamian za stare elazka i
garnki (tragikomiczny obraz wypdzonej z miasta przez Niemców ludnoci cywilnej)
sikanie za drzewem i "walka" z pierzem w trakcie potyczki
upicie si z telefonistk znalezionym na kwaterze winem
droga "na kacu": rozmowa z pieskiem, proba o proszki od bólu g
owy (tzw. "kogutki"), skierowana
do biegncej z oddzia
em sanitariuszki, rzut butelk po winie w stron niemieckiego czo
gu
powrót do domu na ch
opskiej furmance, w stanie upojenia alkoholowego.
odparzenie sobie nogi przez majora w trakcie misji
podlewanie porzeczek przez majora
major-incognito, w s
omkowym kapeluszu
przes
uchanie Dzidziusia przez powstaców
picie na s
ubie - telefonistka Jagódka
robienie na drutach przez czniczki
pusty magazynek w karabinie wartownika
picy albo uciekajcy powstacy
Wnioski:
1. W portretach powstaców wydoby
Munk ludzkie s
aboci, niedojrza
o i niefrasobliwo, co w adnym
razie nie umniejsza ich ofiarnoci i gotowoci do powicenia (powrót majora do stolicy).
2. Górkiewicz, nawet w czasie wykonywania zadania, nie traci fantazji, poczucia humoru i pewnego
dystansu. Nie zachowuje si jak bohater, przeciwnie - Dzidziu to zab
kany cywil, który chce wyj ca
o z
powstaczego zamieszania, ale umie te korzysta z okazji (odkrycie zapasów wina). Z drugiej strony, jest
bystrym obserwatorem, przenikliwie analizuje wydarzenia i wyciga wnioski (sprawa wgierskiej pomocy).
Zapewne sam siebie nie rozumiejc, wbrew swoim zasadom, coraz bardziej brnie w przegran spraw, by
wreszcie wiadomie zachowa si jak bohater i na koniec do
czy do powstaców.
Kierunek tej przemiany okrelaj dwa symbole, wywodzce si ze sfery sacrum, ale take cile zwizane z
www.filmotekaszkolna.pl
polsk kultur i tradycj narodowo-wyzwolecz, nakazujc powici szczcie prywatne, a nawet ycie w
imi wartoci wyszych, takich jak wolno ojczyzny i narodu. Dyskretne wprowadzenie tych symbolicznych
rekwizytów poszerza wymow filmu i pozwala wpisa jego tematyk w dyskurs z narodowymi mitami. Figura
Matki Boskiej z Dziecitkiem, któremu pocisk urwa gow to przecie ikona Matki-Polki powicajcej
ojczynie swego syna (kontekst: wiersz A. Mickiewicza Do Matki-Polki). Jej obecno na drodze bohatera
rzuca inne wiato na jego wybór, , sugeruje gbsze i powaniejsze przesanki decyzji przyczenia si do
dogorywajcego powstania. Podobnego znaczenia, sugerujcego moraln przemian bohatera, nabiera
przydrony krzy, stojcy na rozstaju dróg.
Sprawdzamy w "Sowniku symboli" haso "krzy" i wypisujemy te znaczenia, które pozwol nam odczyta
sens jego wprowadzenia do filmu:
Krzy symbolizuje o wiata; poczenie przeciwiestw; ducha i materi; ofiar; kar; cierpienie i mk;
stawiany na rozstajnych drogach oznacza wany wybór.
Wniosek: Wybór Górkiewicza to przejcie zatem z wygodnego traktu beztroski, egoizmu i oportunizmu na
trudn ciek powicenia i ofiary.
Aby oceni postaw Dzidziusia, przywoujemy cechy skadajce si na historyczny i literacki stereotyp
Polaka-onierza i bohatera. S to:
odwaga,
honor,
ofiarno,
bezkompromisowo i wierno wyznawanym ideaom,
suba narodowi i ojczynie,
moralna wyszo nad wrogiem.
Prosimy modzie o wymienienie przykadów z historii i literatury, które realizuj ten wzór, np.: Kociuszko.
Walerian ukasiski, Emilia Plater (mier pukownika), genera Bem (Bema pamici aobny rapsod),
genera Sowiski (Sowiski w okopach Woli), Traugutt (Gloria victis), Zoka, Rudy (Kamienie na szaniec).
Inicjujemy dyskusj, stawiajc pytania:
Dzidziu to nie Konrad czy Kordian z dramatów romantycznych, ale...czy jego przemiana jest przez
to mniej wartociowa?
Na czym polega bohaterstwo i czy jest przywilejem tylko wybitnych jednostek? (pytanie dla poziomu
gimnazjalnego)
W dyskusji uczniowie powinni zauway, e Munk pokazuje dorastanie do czynów heroicznych (nikt nie rodzi
si bohaterem), oraz ich "dostpno" dla kadego przecitnego czowieka. Dowartociowuje tym samym
wysiek zwykych uczestników historii, o ile przywieca im idea altruizmu i bezinteresownej pomocy.
Dlaczego Górkiewicz wróci do konajcego miasta?
Z poczucia przyzwoitoci? Z powodu wyrzutów sumienia?
Munk nie odpowiada wprost na to pytanie, ale wydaje si, e rozumie decyzj bohatera, który moe w ten
sposób chce nada sens swemu yciu, odwoujc si do wyszych wartoci:
Chodzio nam o pokazanie, jak ogólna atmosfera bohaterszczyzny wpywa nawet na jednostki, które nie
maj owej "kultury bohaterskiej", i czyni z nich bohaterów. Dzidziu dokonuje czynów wymagajcych duej
odwagi, mimo swojego "racjonalizmu" jest bohaterem. A kocowe przyczenie si do powstania - to
katharsis, czynnik oczyszczajcy. (wypowied reysera)
www.filmotekaszkolna.pl
W podobny sposób, jak pierwsz nowel, analizujemy drug, podajc uczniom wskazówki (dla obu
poziomów):
ak przestrze obozu i okolicy wpywa na postawy onierzy?
Jak wyglda ycie w jenieckim obozie? - podaj przykady zachowa weteranów oflagu i nowo przybyych
jeców
W jakim celu podtrzymuje si legend o bohaterskiej ucieczce Zawistowskiego?
Jakie niebezpieczestwa ycia w niewoli dostrzega reyser?
Akcja czci drugiej dzieje si w oflagu, gdzie przebywaj wizieni przez Niemców od wrzenia 1939 polscy
oficerowie, oraz wzici do niewoli powstacy. Obóz ley u podnóa Alp, wokó rozpocieraj si bajeczne
krajobrazy, bolenie kontrastujce z klaustrofobiczn atmosfer i monotoni ycia winiów. Stoczeni w
barakach, przemierzajcy co dzie, niczym marionetki, ograniczon przestrze wokó okrgego placyku,
powoli ulegaj degradacji psychicznej i emocjonalnej. Prosimy modzie o podanie jej przykadów (oba
poziomy):
codzienne rytuay dzielenia ywnoci (scena waenia margaryny);
obozowy "czarny rynek": wymiana papierosów na jedzenie; zakady; kradziee;
duga kolejka do...aresztu - jedynego miejsca w oflagu, gdzie mona poby w samotnoci;
osobliwe, dziwaczne, graniczce z szalestwem nawyki: wiczenie taktyki i wyszkolenia - basic;
dziaanie sdu honorowego; spotkania "pod drutami"; zamykanie si w celi skleconej z desek i
kartonu; leenie godzinami krzyem na zimnej posadzce w azience.
Winiowie s skóceni, czuj si wyobcowani, szukaj rozpaczliwie sposobów ucieczki w samotno i
prywatno (ak). Niektórzy próbuj za kratami odtworzy wojskow hierarchi, rytuay i gesty, tak jakby nic
si nie stao (Korwin-Makowski). Szykuj si do kolejnej wojny (por. Dbecki). Inni, tak jak Turek, dla
podtrzymania na duchu cierpicych w niewoli kolegów i ratowania nadwtlonego morale wspótowarzyszy,
produkuj legend o bohaterskiej ucieczce porucznika Zawistowskiego. W rzeczywistoci rzekomego
uciekiniera-bohatera ukrywaj na stryszku, gdzie ten, ciko chory z godu i wyzibienia, przeywajc
zaamanie po mierci przyjaciela, w kocu umiera (popenia samobójstwo). Twórcy legendy o poruczniku
podtrzymuj mimo to wersj o ucieczce, widzc jej dobroczynny wpyw na postawy kolegów, a ciaa
zmarego potajemnie si pozbywaj.
Przybyli do obozu powstacy (np. Kurzawa)odnosz si do panujcych w nim obyczajów z rezerw i
sceptycyzmem, s ludmi z "innego wiata", dostrzegaj patologiczny wymiar niewoli i nie akceptuj
wytworzonych przez ni zachowa, hierarchii i systemów wartoci (tylko Kurzawa ma odwag odwiedzi i
wesprze psychicznie Zawistowskiego). Przez pryzmat ich wiarygodnego i obiektywnego widzenia oflagu,
rozlicza si reyser z martyrologicznym mitem niewoli.
Zamiast heroizowa ycie za drutami, Munk przekornie demitologizuje sytuacj, pokazujc wstrzsajcy
obraz obozowej egzystencji. Cierpienie wcale nie uszlachetnia, przeciwnie, niszczy psychik i relacje
midzyludzkie.
Wnioski na poziomie liceum: Z drugiej strony, sia "mitu bohaterskiej ucieczki", wywiedzionego z tradycji
romantycznej i nakazujcego nie poddawa si i konspirowa w kadych warunkach ("Obowizkiem oficera
w niewoli jest ucieczka"- Korwin-Makowski), okazuje si tak trwaa, e dopuszcza groteskowy pomys
stworzenia faszywej legendy. Dodajmy, za cen ludzkiego ycia, które zostaje podporzdkowane Idei.
Traktowany jak autorytet moralny i cieszcy si szacunkiem oraz zaufaniem kolegów, Zawistowski musi
heroicznie dopasowa si do tej roli: zachowa absolutn cisz, przebywa w izolacji i ciemnociach, nawet
powstrzymywa kaszel. Cierpi dla Mitu i w kocu dla niego umiera. Prawda musi ustpi Mitowi. Nawet po
mierci oficera nie moe wyj na jaw.
We wnioskach zamykajcych lekcj zachcamy uczniów do rozwaenia celu zabiegów
deheroizujcych i demitologizujcych postawy bohaterów. Na wstpie przypominamy sobie
znaczenie tych poj:
Heroizacja - nadawanie komu lub czemu cech heroicznych, bohaterskich (heroizm - bohaterstwo, mstwo,
www.filmotekaszkolna.pl
dzielno);
Deheroizacja - odbieranie komu, czemu cech heroicznych, bohaterskich;
Mitologizacja - nadawanie rzeczywistoci (ludziom, przedmiotom, sytuacjom) cech typowych dla wiata
mitów (religijnych, historycznych);
Demitologizacja - zabieg nadania rzeczywistoci zwyczajnego charakteru, odarcia jej z niezwyk
oci.
Formu
ujemy cele (wariant dla gimnazjum):
aby pokaza inne, zwyczajne oblicze bohaterstwa, do którego si dojrzewa (Dzidziu);
aby ukaza degradujc si
niewoli i d
ugotrwa
ego cierpienia (o
nierze w oflagu);
aby opisa spo
eczny mechanizm i jednostkow cen tworzenia fa
szywej legendy (Zawistowski);
Uzupe
niamy cele (poszerzony wariant dla liceum):
aby ukaza si
stereotypów narodowych, które zniewalaj psychik i przekszta
caj rzeczywisto;
aby zabra g
os w popadziernikowej dyskusji nad tzw."polskim losem" czyli polskim kodeksem
honorowym, bohaterszczyzn czy ofiarnictwem;
aby wzbudzi refleksj nad rónymi formami sptania i ograniczenia wolnoci (w tym sensie
odczytywano obraz ycia jenieckiego jako metafor zalenoci Polaków i Polski od polityki Zwizku
Radzieckiego).
Wprowadzamy kontekst powojenny koca lat 70-tych, opisujc mechanizm dzia
ania stereotypów
socjalistycznej propagandy (na przyk
adzie filmu Antoniszczaka) - wariant dla liceum:
Uczniowie okrelaj rodzaj i gatunek filmu - animacja, groteska (parodia). Nauczyciel moe
uzupe
ni informacje o zagadnienia techniki non-kamerowej, czyli rysowania i malowania
bezporednio na tamie filmowej, bez uycia aparatu rejestrujcego. Tak technik pos
uy
si
autor Ostrego filmu zaangaowanego
Opisuj przedstawion sytuacj: by
a kioskarka, obecnie emerytka, wypiewuje pochwa
kiosków i
s
upów og
oszeniowych, dziki którym upowszechniano skutecznie kultur i przeciwdzia
ano
patologiom spo
ecznym. Ubolewa nad ich likwidacj, która pocign
a za sob kryzys sztuki. Jako
powód upadku podaje wersj o chciwoci i podstpie pewnej kioskarki, "co pienidzy chcia
a",
zrobi
a podkop (!) i sprzedawa
a jednoczenie w dwóch kioskach.
Uczniowie przywo
uj definicj groteski i parodii jako jej narzdzia, oraz wskazuj na jej obecno w
filmie, np.: komiczna posta emerytki jako specjalistki od zagadnie kultury; komiczny powód
kryzysu sztuki, mieszczcy si w konwencji doniesie interwencyjnych kronik policyjnych czy
filmowej publicystyki traktujcej o naduyciach i aferach; niezdarne rymowanie jako parodystyczne
naladownictwo stylu propagandowych filmów owiatowych i kronik filmowych; wreszcie przyk
ad
"socjalistycznej reklamy", bdcej na us
ugach propagandy.
Wnioski z analizy obu dzie
powinny uwzgldni pojcie stereotypu (historycznego, kulturowego,
politycznego), mechanizmu jego dzia
ania i skutków.
o Stereotyp - to rodzaj "ma
ego obrazka, który nosimy w swoich umys
ach" czyli przekazywanego
przez histori i kultur danego narodu (spo
ecznoci) wyobraenia na temat ról i zachowa spo
ecznych.
Stereotyp jest zawsze generalizacj tego, co dotyczy grupy ludzi, gdzie identyczna charakterystyka
przypisane zostaje zasadniczo wszystkim jej cz
onkom niezalenie od rzeczywistych rónic midzy nimi. Raz
sformu
owane stereotypy s odporne na zmian pod wp
ywem nowej informacji. Stereotypy upraszczaj
obraz wiata i ludzkich zachowa, narzucaj gotowe interpretacje, wymagaj od jednostek okrelonych
postaw. - wed
ug pracy E. Aronson, T. D. Wilson, R. M. Akert, Psychologia spo
eczna. Serce i umys
.
o Praca domowa (dla obu poziomów):
o Jak dalej potoczy
yby si losy Dzidziusia? - przedstaw w formie opowiadania w
asn wersj
zakoczenia.
www.filmotekaszkolna.pl