Nr wniosku: 213504, nr raportu: 19891. Kierownik (z rap.): dr

Nr wniosku: 213504, nr raportu: 19891. Kierownik (z rap.): dr Małgorzata Gamrat
Celem projektu było przebadanie pieśni na głos i fortepian Franza Liszta oraz ich fortepianowych transkrypcji jako
przykładu romantycznej praktyki hybrydyzacji gatunków i wzajemnego oświetlania się sztuk w ich złożoności i
różnorodności. Przeprowadzone badania pozwoliły na wskazanie najważniejszych elementów szeroko rozumianego
warsztatu kompozytorskiego artysty – tych, które stanowią o jego niepowtarzalności, oraz tych, które łączą go z
europejską tradycją. Do zrealizowania założeń projektu niezbędna była praca w bibliotekach Uniwersytetu Warszawskiego i Bibliotece
Narodowej oraz pobyty badawcze w Liszt Ferenc Memorial Museum and Research Centre w Budapeszcie, Bibliothèque
nationale de France w Paryżu, Goethe- und Schiller-Archiv w Weimarze oraz Istituto Liszt w Bolonii. Umożliwiły one
poznanie dostępnego materiału źródłowego (teksty poetyckie, partytury pieśni oraz ich transkrypcji fortepianowych,
korespondencja kompozytora, jego szkicowniki, zbiory biblioteczne).
Zgromadzony materiał został przebadany z różnych perspektyw: literaturoznawczej – analiza tekstu, muzykologicznej –
analiza materii muzycznej oraz intemedialnej i intersemiotycznej – porównanie obu systemów semiotycznych i mediów.
W konsekwencji powstała monografia Między słowem a dźwiękiem. Pieśni na głos i fortepian Franza Liszta (2016), w
której zamieszczone zostały w sposób syntetyczny wyniki badań nad pieśniami kompozytora i metody pracy nad nimi.
Matoda pracy nad pieśniami została oparta się z jednej strony na szczegółowej analizie tekstu poetyckiego i działań
kompozytora na tym tekście oraz porównaniu środków stylistycznych tekstu poetyckiego i muzycznego, z drugiej zaś na
analizie muzycznej, co pozwala uchwycić muzyczne elementów interpretacji. Ważnym elementem jest też analiza
korespondencji kompozytora, która naświetla okoliczności powstania utworów, wskazuje muzyczne pomysły oraz
znaczenie poszczególnych utworów dla artysty. Z kolei przy badaniu transkrypcji fortepianowych pieśni został dodany
etap porównań między pieśnia i jej transkrypcją oraz między tekstem poetyckim a utworem fortepianowym.
W ramach realizacji projektu powstał również katalog pieśni na głos i fortepian, w którym znalazły się wszystkie pieśni
na głos i fortepian (86) wraz z ich licznymi wersjami (w sumie 132 pieśni), podani zostali autorzy tekstów (niektórzy nie
byli wcześniej znani lub źle podawani np. autorstwo tekstu pieśni Wo weilt er? dotychczas przypisywane Ludwigowi
Rellstabowi należy do Henriette von Montenglaut, a nieznany dotąd autor tekstu pieśni Göttliche Gedanken to Friedrich
Rückert). Podane również zostały źródła umuzycznianych tekstów poetyckich (cykle poetyckie, pojedynce utwory,
dramaty, powieści, poematy), co przy wielu pieśniach i ich transkrypcjach fortepianowych naświetliło kontekst
zastosowania niektórych rozwiązań warszatatowych (np. użycie barkaroli w refrenie w pieśni, i jej transkrypcji, Mignons
Lied, zrozumiałe jest dzięki znajomości powieści Wilhelm Meister Lehrjahre Goethego). Kompozytor każdy tekst poetycki traktuje w sposób indywidualny i w zalezności od treści, kontekstu samego tekstu, jak i
własnego życia oraz praktyki epoki dobiera środki muzyczne. Do indywidualnych rozwiązań Liszta należą m.in.:
równolegla narracja poetycka w partii wokalnej i muzyczna w partii fortepianu (np. Gastibelza), instrumentalne
traktowanie głosu oraz linia melodyczna w partii fortepianu o charakterze wokalnym, stosowanie recytatywu (np. J'ai
perdu ma force et ma vie) i długich odcinków wokalnych bez akompaniamentu (np. O Meer im Abendstrahl) lub długich
solistycznych odcinków w partii fortepianu (np. Drei Lieder aus Schillers Wilhelm Tell). Dla pieśni Liszta
charakterystyczna jest również operowa wirtuozeria, rozmach konstrukcyjny, pisanie pieśni na wzór scen operowych (np.
Jeanne d'Arc au bûcher), teatralizacja, hybrydyczność gatunkowa i estetyczna, nawiązania do retoryki muzycznej. Dla
całej twórczości kompozytora duże znaczenia mają odwołania intertekstualne pozwalające odczytać dodatkowe znaczenia
(np. pieśń weselna w Göttliche Gedanken) oraz intertekstualność pozwalająca przypuszczać istnienie języka muzycznego,
gdyż w wielu utworach o tej samej tematyce pojawiają się identyczne motywy muzyczne lub/i sposoby ich opracowania,
co wychodzi poza sferę pieśni i ich transkrypcji fortepianowych. Istotnym elementem warsztatu twórczego Liszta jest
jesgo tedencja do przerabiania własnych utworów, wieloktrotne powroty do istniejącego już materiału, dzięki którym
można obserwować przemiany stylistyczne i w podejściu do utworu lub/i tematu oraz zaobserwować, które pieśni i
transkrypcje fortepianowe były dla kompoztora ważne i zaprzątały jego umysł przez lata. Przeprowadzone badania pozwoliły na wskazanie znaczenia pieśni jako elementów kodu komunikacyjnego w
wypowiedziach kompozytora (cytaty tekstów pieśni) i nośnika osobistych uczuć (np. Die Zelle in Nonnenwerth - tęsknota
za szczęśliwym czasem i ukochanymi osobami). Dzięki analizie korespondencji Liszta udało się odtworzyć historię
niektórych utworów i wskazać podjeście kompozytora do nich i pracy nad nimi, np. uchodząca za nieistotną i
lekceważoną przez kompozytora pieśń Go not, happy day okazuje się bardzo ważna i ceniona przez swego twórcę. Wyniki zrealizowanego projektu przyczyniają się do uzupełnienia wiedzy na temat twórczości Liszta o ważny, choć słabo
zbadany obszar jego działalności artystycznej. Dogłębne poznanie pieśni na głos i fotepian Liszta oraz ich fortepianowych
transkrypcji pozwala poszerzyć wiedzę o kulturze muzycznej XIX wieku oraz o ówczesnej łączności między sztukami i
artystami. Dzięki tym badaniom można lepiej zrozumieć artystyczny sposób łączenia różnych mediów w dziele jednego
artysty, a co za tym idzie – ludzkie możliwości twórcze oraz procesy skojarzeniowe, jakie zachodzą w umyśle odbiorcy w
Nr wniosku: 213504, nr raportu: 19891. Kierownik (z rap.): dr Małgorzata Gamrat
czasie świadomego słuchania muzyki zainspirowanej poezją.