Kompetencje ważne dla nauki w szkole

marzec, 2014 r.
Anna I. Brzezińska, Joanna Matejczuk
Instytut Psychologii
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Kompetencje ważne dla nauki w szkole
Kompetencja
– problemy w funkcjonowaniu dziecka
Co robić?
Czego nie robić?
Kompetencja 1 – hamowanie reakcji
• „wyskakuje z czymś jak Filip z konopii”
• często „palnie coś bez zastanowienia”
• mówi za dużo i nie zawsze potrafi ocenić wpływ własnego działania na sytuację, w której się znalazł
• ma problemy z zaakceptowaniem każdej dla siebie niekorzystnej opinii
• ma trudności z rozpoczynaniem zadania – zaczyna bez zastanowienia
• uczyć hamowania reakcji – poczekaj; zatrzymaj się na chwilę; zamykamy
oczy …; a teraz ciszej …; każdy po kolei; Twoja kolej za chwilkę; zaczynamy
wszyscy równo – uwaga… start!; zaczynamy na mój znak; zatrzymujemy
się wszyscy, gdy zrobię tak …
• wykorzystywać gry i zabawy dziecięce, rymowanki i wyliczanki
• nie zawstydzać
• nie ośmieszać
• nie poganiać
• często robi i mówi „byle co”
Kompetencja 2 – kontrola emocji
• przez długi okres czasu nie potrafi ukryć rozczarowania, „boczy się”
• łatwo ujawnia niepokój
• nie umie opanować złości
• nie umie opanować radości
• rozmawiać o emocjach – jakie są i jak się wtedy zachowujemy
• nie zawstydzać
• zastanawiać się, co przeżywają bohaterowie opowiadanych bajek, czytanych książek, oglądanych filmów
• nie ośmieszać
• bawić się w „udawanie” i zgadywanie emocji na podstawie np. min, gestów,
postawy ciała
• nie stawiać za wzór i za przykład innych dzieci
• nie porównywać dzieci ze sobą
• nie zawstydzać, nie ośmieszać
Kompetencja 3 – koncentracja uwagi
• trudność w skupieniu uwagi podczas realizacji uciążliwego obowiązku w porównaniu z wzrastającą możliwością skupienia uwagi u nastolatka
• bardzo często rozpoczyna nowe zadania, zanim skończy poprzednie
• specjalnie nie dbać o komfort pracy dzieci, raczej dawać im atrakcyjne
zadania, aby zadanie „wciągało”
• nie poganiać
• zachęcać do rozmawiania ze sobą, gdy tego potrzebują
• nie przerywać, gdy pracują, a chcemy podać
dodatkową informację
• zachęcać, by szukały sobie miejsca dla nich najbardziej dogodnego
• nie wyciszać, gdy coś robią razem
• jak najrzadziej mówić do całej grupy
Kompetencja 4 – gotowość do poświęceń na rzecz nadrzędnego celu
• stosować zmienność form pracy: indywidualnie, w parach, trójkach, grupkach 4–5-osobowych
• jest mniej gotowy do poświęceń na rzecz osiągnięcia nadrzędnego celu
• pozwalać na dobieranie się w zespoły, ale także dobierać przez losowanie
(odliczanie, losowanie kolorowych kulek, zabawek, pociętych pocztówek)
• może mieć trudności z dostosowywaniem się do pracy w grupie, gdy pracuje się nad wspólnym zadaniem
• jak najwięcej zadań wymagających współpracy – jedna budowla, jeden
• ma problemy z uzasadnianiem sensowności własnych działań, woli robić coś „po swojemu”
wielki rysunek
Kompetencja 5 – pamięć robocza
• pamięta wskazówki dla zaledwie jedno- i dwu-etapowych działań
• ma problemy z zapamiętaniem wielu oczekiwań ze strony rodziców i nauczycieli, np.: posprzątaj pokój
i wynieś śmieci – za pół godziny sprawdzę
Kompetencja 6 – planowanie działań
• potrzebuje pomocy osoby dorosłej, aby np. pomyśleć o sposobach rozwiązania konfliktu w grupie rówieśniczej
• nie moralizować
• nie wyciszać, gdy coś robią razem
• nie uruchamiać rywalizacji między osobami ani
między zespołami
• stosować różne kryteria oceny tej samej pracy
• wprowadzić różne obrazki/symbole, gesty jako „przypominajki”
• wydawać krótkie polecenia
• zanim dzieci rozpoczną pracę, mówimy sobie, co teraz będziemy robić
• wprowadzić „rytmizowanie”, dwuwiersze, rymowanki i wyliczanki, piosenki
jako sygnały czynności np. pinko – panko za chwilę małe czytanko
• wprowadzić dużo rutynowych działań jako sygnałów tego, co będzie dalej
– dobry plan dnia
• żyje przede wszystkim „obecną chwilą”
• przypominać: za chwilę będziemy malować wielki obraz na papierze na
podłodze, to co musimy sobie przygotować?
• trudno mu ustalić, co jest ważniejsze
• oznaczać rysunkami/słowami, co będziemy robić
Kompetencja 7 – inicjowanie działania
• nie zawstydzać, nie ośmieszać
• nie stosować długich i złożonych poleceń
• nie mówić za dużo
• nie zawstydzać, nie ośmieszać
• nie poganiać
• nie trzymać się sztywno ustalonego wcześniej
planu
• nie zawstydzać, nie ośmieszać
• dawać zadania/zajęcia do wyboru w kolejności wykonania (karteczki z różnymi rysunkami na różnych stolikach)
• nie poganiać
• przekraczanie terminów końcowych to jego specjalność
• tworzyć sytuacje, w których wykorzysta się specyficzne umiejętności i pomysły każdego dziecka (zabawy naśladowcze)
• nie uruchamiać rywalizacji
Kompetencja 8 – organizacja działania w przestrzeni fizycznej i społecznej
• kształtować nawyk przynoszenia zabawek/przedmiotów do działania na
miejsce pracy i potem odnoszenia (najlepiej mieć taki pokoik, skrzynię skarbów, kącik, z którego zabieramy i odnosimy)
• odkłada najmniej przyjemne zadania na sam koniec, mimo, że wie, jak są ważne
• uwielbia zwlekać i wyczekiwać do ostatniej chwili
• trzeba mu przypominać, aby odłożył zabawki na swoje miejsce albo posprzątał po jedzeniu
• słabo chwyta związki przyczynowe (agb; najpierwgpotem) i logiczne (nadrzędnegpodrzędne) w przyjętej przez nauczyciela strategii działania
• nie oceniać przez porównywanie dzieci ze sobą
• nie zachęcać do naśladowania „liderów” w grupie
• zachęcać do cichego mówienia do siebie i uczyć tego: teraz mam zrobić
to, a potem to …
• nie uciszać dzieci, gdy się bawią lub pracują
(praca w ciszy hamuje działanie w tym wieku)
• nie przynosić przedmiotów za dzieci
• nie sprzątać za nie
• opowiadać dziecku o własnych działaniach, sposobie ich realizacji, intencjach i planach
Kompetencja 9 – organizacja działania w czasie
• powiesić duży zegar w sali/w domu
• nie dotrzymuje zobowiązań, zapomina o nich
• przyczepiać do niego symbole/obrazki różnych czynności
• nie potrafi oszacować czasu potrzebnego do realizacji zadania
• często odwoływać się do zegara
• nie planować skomplikowanych zadań, gdy jest mało czasu
• nie wyznacza sobie zmiennego tempa pracy w zależności od okoliczności
• wprowadzić umowne znaki (np. dzwoneczek, wkładanie kapelusza w czerwonym kolorze) oznaczające zbliżanie się do końca pracy/zabawy
• nie poganiać
• dorosły musi wyznaczać (i pilnować!) terminów końcowych realizowanego zadania: masz na to 10 minut;
za chwilę kończymy
• pozwolić dokończyć zadanie/zabawę w innym czasie i zachęcać do tego
Kompetencja 10 – elastyczność działania
• słabo dopasowuje się do zmiennych okoliczności realizacji zadania
• często zmieniać – losowo – skład pracujących zespołów
• z trudnością i niechęcią poddaje rewizji swoje dotychczasowe plany, złości się np.: niestety, nie będziesz
mógł obejrzeć bajki, bo zadzwoniła babcia i musimy do niej zaraz jechać
• dawać zadania wymagające pracy w różnych miejscach i wykorzystania
różnych przedmiotów
• jest ciągle czymś zaskakiwany
• zachęcać do niestandardowego wykorzystywania przedmiotów
• nie dostarczać dzieciom zawsze wszystkich
potrzebnych przedmiotów
• w pracy zespołowej nie dawać wszystkim
zespołom tego samego zestawu przedmiotów
• często odczuwa rozczarowanie, złość, gdy nie potrafi dopasować się do nowych sytuacji
Kompetencja 11– kompetencje metapoznawcze
• rzadko zadaje sobie pytania:
- jak mi idzie?
- jak mi poszło?
- co zrobić, żeby to było lepsze?
- dlaczego mi się nie udało?
• zachowuje się trochę jak „bokser w ciągłym zwarciu”:
- słabiej analizuje rezultaty własnej pracy
- słabo się uczy na popełnianych błędach
• jak najwięcej rozmawiać z dziećmi – „pogaduszki” np. przy jedzeniu, ubieraniu się, myciu rąk, sprzątaniu
• zachęcać dzieci do rozmawiania ze sobą, porównywania swoich dokonań,
oglądania rysunków czy zeszytów
• analizować razem z nimi ich wytwory, stosując różne kryteria analizy
• prosić o uzasadnienia
• samemu stosować tzw. kod rozwinięty typu: dlatego, że…; bo ….; no skoro … to
• nie moralizować
• nie wygłaszać tyrad, nie monologować
• nie stosować kodu ograniczonego (głównie proste zdania pojedyncze: nakazy,
zakazy, proste wskazówki)
• często ignoruje sygnały/wskazówki płynące ze strony dorosłego/innego dziecka
• rzadko koryguje własne zachowanie pod wpływem wskazówek
Brzezińska, A. I., Matejczuk, J. (2012). Sześciolatek w I klasie: jak wspomagać jego rozwój? Poznań: Instytut Psychologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Plakat przygotowny na konferencję pt. : „Dziecko 6-letnie w szkole: wyzwanie dla dziecka, rodziny i szkoły” współfinansowaną ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.