Spójność i konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego

Spójność i konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego
Wkład Rządu RP w prace nad
Strategią UE dla regionu Morza Bałtyckiego
Warszawa, czerwiec 2008 r.
Ze względu na swoje połoŜenie basen Morza Bałtyckiego jest naturalnym ogniwem
integrującym gospodarki poszczególnych krajów regionu. O jego szczególnym charakterze
decyduje takŜe to, Ŝe po rozszerzeniu Unii Europejskiej (UE) w 2004 roku, Bałtyk stał się
bez mała wewnętrznym morzem UE.
W ujęciu geograficznym region Morza Bałtyckiego powinien być rozumiany szeroko. Jego
konkurencyjność wynika nie tylko z kondycji regionów znajdujących się bezpośrednio nad
Morzem Bałtyckim, ale równieŜ pośrednio z sytuacji obszarów połoŜonych niejednokrotnie w
głębi lądu. W kontekście ochrony środowiska nie moŜna zapominać o tym, Ŝe zlewnia Morza
Bałtyckiego obejmuje teŜ takie kraje, jak Białoruś czy Ukraina.
Region Morza Bałtyckiego cechuje ogromny potencjał ekonomiczny i innowacyjny. Pod
względem dynamiki rozwoju, region ten zalicza się do ścisłej unijnej czołówki. Jego
niezaprzeczalne atuty to m.in. wysoki poziom wykształcenia kadr, dynamika wzrostu
nakładów na B+R, obecność liczących się ośrodków naukowych i technologicznych oraz
gęsta morska sieć komunikacyjna. Z powyŜszych względów obszar ten, jako całość, zajmuje
pierwsze miejsca w wielu rankingach konkurencyjności.
Współpraca państw w regionie Morza Bałtyckiego ma za sobą długą tradycję. Wystarczy
wspomnieć istniejące fora współpracy – Radę Państw Morza Bałtyckiego, Wizje i Strategie
wokół Morza Bałtyckiego – VASAB, Konferencję Parlamentarną Państw Morza Bałtyckiego,
Komisję Helsińską czy Związek Miast Bałtyckich. Wiele zostało juŜ zrobione w zakresie
wzmocnienia współpracy w takich obszarach, jak ochrona środowiska, zwalczanie
zorganizowanej przestępczości, w tym handlu ludźmi, promowanie demokracji i praw
człowieka, czy wreszcie zmniejszanie barier w handlu i inwestycjach.
Budując na bazie owych doświadczeń, warto usystematyzować działania podejmowane
dotychczas na róŜnych płaszczyznach. W tym zakresie poŜądane i celowe jest zaangaŜowanie
Komisji Europejskiej. Przygotowanie listy obowiązujących i realizowanych juŜ inicjatyw w
regionie będzie dobrym punktem wyjścia do formułowania załoŜeń Strategii UE dla regionu
Morza Bałtyckiego. W dobie globalizacji przed państwami basenu Morza Bałtyckiego stoją
bowiem nowe wyzwania w zakresie poprawy konkurencyjności regionu. Od podjęcia
stosownych działań i dalszego zacieśnienia współpracy będzie zaleŜało, czy region nadal
będzie się dynamicznie rozwijał i czy zdoła utrzymać konkurencyjną pozycję na europejskim
i światowym rynku.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego powinna przyczynić się, poprzez usprawnienie
dotychczasowych instrumentów współpracy, do wzmocnienia spójności i
konkurencyjności. Powinna się takŜe odnosić do takich istotnych kwestii jak bezpieczeństwo
energetyczne, zrównowaŜony rozwój czy teŜ współpraca z państwami sąsiedzkimi. Trzeba
takŜe ułatwiać przepływ technologii, towarów, kapitału, idei i osób, rozbudować i
przebudować układy komunikacyjne, przejścia graniczne, połączenia promowe i lotnicze,
stworzyć nowoczesną sieć telekomunikacyjną. NaleŜy rozwijać współpracę wyŜszych
uczelni, podejmować wspólne działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego, rozwoju
usług turystycznych oraz współpracy w dziedzinie kultury. Aby zrealizować powyŜsze
zadania, potrzebne będzie całościowe podejście, które z jednej strony pozwoli usprawnić
dotychczasowe instrumenty współpracy, z drugiej zaś skoncentruje podejmowane wysiłki na
dwóch kluczowych kwestiach – spójności społeczno-gospodarczej i konkurencyjności.
Usprawnienie dotychczasowych instrumentów współpracy
•
Basen Morza Bałtyckiego charakteryzuje się bardzo duŜą liczbą róŜnych form współpracy
(na poziomie lokalnym, regionalnym, parlamentarnym, międzyrządowym), jak równieŜ
2
duŜą ilością działań współfinansowanych w ramach róŜnych polityk wspólnotowych
(polityka spójności, TEN’s, polityka morska, ochrona środowiska). Często działania te
nie są ze sobą dostatecznie skoordynowane.
•
Polska przywiązuje duŜą wagę do zastosowania w Strategii UE dla regionu Morza
Bałtyckiego zintegrowanego podejścia, które w sposób zrównowaŜony będzie
uwzględniało zarówno kwestie gospodarcze, jak i społeczne, przestrzenne, geopolityczne,
środowiskowe oraz kulturowe. Celem Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego
powinno być wyznaczenie wspólnych i spójnych ram dla juŜ istniejących form
współpracy, a nie tworzenie nowych instrumentów.
Wzmocnienie spójności regionu
•
Region Morza Bałtyckiego jest bardzo zróŜnicowany. W otoczeniu Morza Bałtyckiego
połoŜone są zarówno jedne z najbogatszych, jak i jedne z najbiedniejszych regionów UE.
Istotne są takŜe róŜnice pod względem gęstości zaludnienia, dochodów i poziomu Ŝycia, a
takŜe struktury gospodarczej. Nie wszystkie kraje regionu są dobrze ze sobą
skomunikowane pod względem infrastruktury transportowej. Główne korytarze w
regionie nadal są niedostatecznie rozwinięte. Jednocześnie region ma potencjał, by stać się
modelowym regionem zintegrowanego planowania przestrzennego na lądzie i na morzu.
•
ZwaŜywszy na utrzymujące się róŜnice w poziomie Ŝycia mieszkańców regionu, w celu
zapewnienia dalszego dynamicznego rozwoju regionu i zwiększenia jego wewnętrznej
spójności, konieczne jest wykorzystywanie tradycyjnych instrumentów polityki
spójności UE.
•
Zapewnienie spójności regionu wymaga takŜe pilnego rozwoju odcinków
transgranicznych Transeuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T), stanowiących
szlaki multimodalne na styku morze – ląd w portach morskich oraz lądowe szlaki
tranzytowe przecinające granice państwowe, które w wielu przypadkach stanowią wąskie
gardła ograniczające konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego.
•
Planowanie i zarządzaniem morzem powinno być zharmonizowane z przyległymi
obszarami lądowymi. NaleŜy dąŜyć do skoordynowania działań państw członkowskich
w zakresie planowania na morzu oraz zintegrowanego zarządzania obszarami
przybrzeŜnymi.
•
NaleŜy utworzyć wspólną przestrzeń morską, która zastąpi dotychczasową politykę w
sprawach morskich, mającą charakter sektorowy i ograniczony zasięg geograficzny,
bardziej zintegrowaną polityką, obejmującą wszelkie zagadnienia związane z
korzystaniem z Bałtyku i jego zasobów. W ramach wspólnej przestrzeni morskiej
nastąpiłoby uproszczenie formalności administracyjnych i celnych dla wewnątrzunijnych
usług morskich. W konsekwencji powstałby system podobny do tego, jaki obowiązuje dla
transportu samochodowego i kolejowego lub Ŝeglugi śródlądowej w obrębie rynku
wewnętrznego.
Wzmocnienie konkurencyjności regionu
•
Region Morza Bałtyckiego jako całość, pomimo wysokiego poziomu konkurencyjności
gospodarek krajów go tworzących, napotyka na wiele barier ograniczających dalszy jego
wzrost i utrudniających utrzymanie przezeń pozycji konkurencyjnej na rynku światowym
i UE. NajwaŜniejsze z nich to:
3
(1)
zróŜnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego,
(2)
niewystarczające wykorzystanie potencjału innowacyjnego,
(3)
niekorzystna struktura i niedostateczne wykorzystanie potencjału klastrów,
(4)
bariery utrudniające rozwój przedsiębiorczości.
Działaniom słuŜącym usuwaniu wspomnianych barier muszą towarzyszyć inicjatywy
stymulujące rozwój regionu, oparte na współpracy w dziedzinie przedsiębiorczości i
innowacji.
•
Na konkurencyjność regionu duŜy wpływ ma innowacyjność. W tym kontekście Strategia
powinna uwzględniać takie kwestie, jak:
(1)
rozwój współpracy w zakresie polityki innowacyjnej – inicjowanie wspólnych
projektów na rzecz zwiększenia innowacyjności krajów regionu Morza
Bałtyckiego,
(2)
pogłębianie współpracy naukowej i badawczo-rozwojowej,
(3)
rozwój transgranicznej współpracy pomiędzy podmiotami gospodarczymi i
naukowymi w regionie m.in. w oparciu o inicjatywy klastrowe, co jest szczególnie
waŜne w kontekście przodującej roli Skandynawii w dziedzinie technologii
informacyjno-telekomunikacyjnych (ICT) w całej UE,
(4)
zwiększenie praktycznego zastosowania innowacji oraz umoŜliwienie krajom z
rosnącym popytem na nowe technologie czerpania z doświadczeń i najlepszych
praktyk krajów lepiej rozwiniętych technologicznie.
•
Współpraca transgraniczna, transnarodowa i międzyregionalna wspierana w ramach
programów polityki spójności UE cechuje się bardzo wysoką wartością dodaną dla całego
regionu Morza Bałtyckiego. Istotne znaczenie dla rozwoju regionu mają działania
ukierunkowane na wymianę najlepszych praktyk oraz tworzenie sieci współpracy. KaŜde
z państw połoŜonych w obszarze Morza Bałtyckiego ma pozytywne doświadczenia,
którymi moŜe się podzielić z innymi krajami regionu.
•
Jedną z płaszczyzn owocnej współpracy moŜe być sfera zabezpieczenia społecznego i
polityki zatrudnienia (w tym polityka flexicurity), w których państwa nordyckie mają
wiele osiągnięć. W krajach Europy Północnej zrodził się takŜe dialog społeczny, słuŜący
harmonijnemu rozwiązywaniu konfliktów między pracownikami a pracodawcami.
•
Ponadto, państwa nordyckie takie jak Dania od dawna uwaŜają za priorytet wysoki
poziom edukacji i kwalifikacji zawodowych, z powodzeniem utrzymując niemal pełne
zatrudnienie. Nowe państwa członkowskie natomiast charakteryzują się dynamizmem,
który odzwierciedlają nie tylko wskaźniki wzrostu gospodarczego, skolaryzacji czy
poprawy warunków Ŝycia, ale takŜe transgraniczna mobilność studentów i pracowników.
Jednym słowem, państwa regionu, czerpiąc z owych rozlicznych doświadczeń, mogą się
wiele od siebie nawzajem nauczyć.
•
Ponadto, mając na uwadze znaczenie mobilności dla rozwoju badań i innowacyjności w
regionie Morza Bałtyckiego, Polska opowiada się za współpracą państw tego obszaru w
następujących dziedzinach:
(1)
(2)
promowanie mobilności studentów i naukowców ze szczególnym uwzględnieniem
wymiany między starymi i nowymi państwami członkowskimi,
zacieśnienie międzynarodowej współpracy między instytucjami szkolnictwa
wyŜszego.
4
•
Na rozwój regionu mają wpływ takŜe działania w obszarze kultury. Współpraca w
zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego przyczynia się do zwiększenia atrakcyjności
regionu, co wpływa na wzrost konkurencyjności lokalnego rynku.
WspółzaleŜność rozwoju gospodarczego, społecznego i środowiskowego
•
Trzy aspekty – gospodarczy, społeczny i środowiskowy – obecnie rozpatruje się łącznie.
KaŜdy z nich jest istotny, jednak za kluczowy naleŜy uznać rozwój gospodarczy.
Rozwój współpracy gospodarczej powinien być postrzegany, z jednej strony, jako istotny
czynnik pogłębiania integracji państw regionu Morza Bałtyckiego, z drugiej zaś,
utrzymania dynamiki rozwoju i atrakcyjności całego regionu. Wizja rozwoju regionu
Morza Bałtyckiego jako wiodącego obszaru na kontynencie wymaga (1) pełnego
wdroŜenia zasad rynku wewnętrznego oraz (2) utworzenia w regionie zintegrowanego
obszaru gospodarczego, sprzyjającego skutecznej konwergencji rozwojowej.
•
Stosowanie swobód świadczenia usług i przepływu pracowników prowadzi do
zwiększenia konkurencyjności gospodarek regionu i — co za tym idzie — całej UE.
Dlatego Polska stoi na stanowisku, Ŝe naleŜy wzmacniać funkcjonowanie rynku
wewnętrznego (np. poprzez eliminowanie zbędnych wymogów prawnoadministracyjnych nakładanych na przedsiębiorstwa).
•
Obecnie coraz silniej akcentuje się powiązanie gospodarki z kwestiami ochrony
środowiska. Jest to szczególnie aktualne dla regionu Morza Bałtyckiego o czym dobitnie
świadczy dotychczasowa współpraca państw regionu, koncentrująca się przede wszystkim
na tym aspekcie. UwaŜamy, Ŝe istotne jest, aby załoŜenia strategii (1) uwzględniały
specyfikę tego obszaru, (2) opierały się na dotychczasowych inicjatywach i
doświadczeniach oraz (3) skupiały się na efektywniejszym wdraŜaniu wcześniej podjętych
zobowiązań.
•
Zapisy Strategii dotyczące ochrony środowiska nie powinny wychodzić poza
zobowiązania przewidziane w Traktatach Akcesyjnych, ani nie powinny powielać
istniejących instrumentów prawa międzynarodowego (Konwencja Helsińska, Konwencja
z Espoo). Nie ma takŜe wątpliwości, Ŝe naleŜy promować wdraŜanie obowiązującego
prawodawstwa oraz umów międzynarodowych przez wszystkie kraje regionu. Dotyczy to
takŜe, a moŜe nawet przede wszystkim, państw nie będących członkami Unii
Europejskiej.
•
W znalezieniu optymalnej równowagi między rozwojem gospodarczym, społecznym i
środowiskowym w regionie Morza Bałtyckiego pomocna moŜe być ocena wpływu
(Impact Assessment), tzn. proces analityczny, który pozwala na zidentyfikowanie
konsekwencji regulacji prawnych zgodnie z najlepszą fachową wiedzą. Wykorzystanie
oceny wpływu pozwala na poprawę jakości regulacji oraz umoŜliwia uniknięcie
wprowadzenia regulacji niepotrzebnych oraz wybór takich rozwiązań regulacyjnych, które
realizują zakładane cele w sposób najmniej kosztowny. W pierwszej kolejności ocena
wpływu powinna analizować faktyczną potrzebę interwencji legislacyjnej. Oczekujemy,
Ŝe ewentualne propozycje regulacyjne Komisji Europejskiej w zakresie poprawy jakości
środowiska naturalnego Bałtyku w planowanej Strategii UE dla regionu Morza
Bałtyckiego i Planie Działania powstaną w wyniku rzetelnie przeprowadzonych ocen
wpływu. Propozycje aktów prawnych będą opierały się na argumentacji merytorycznej i
powstaną jako wynik analizy skutków gospodarczych, społecznych i środowiskowych.
Dla propozycji legislacyjnych konieczne będzie takŜe: (1) dokonywanie oceny na
konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego, państw członkowskich, (2) badanie wpływu
5
na spójności gospodarczą w regionie oraz (3) wpływu na postępy w ramach procesu
catching-up w ramach tego regionu.
Bezpieczeństwo w regionie
•
Szczególne znaczenie dla stabilnego rozwoju regionu Morza Bałtyckiego ma współpraca
energetyczna. Dlatego teŜ strategia powinna odnosić się do inicjatyw, które wspierają
zmniejszenie zaleŜności od dostaw nośników energii z jednego kierunku. Problem
wyizolowanych rynków energetycznych jest dobrze widoczny na przykładzie niektórych
państw regionu Morza Bałtyckiego. Wynika to z faktu, Ŝe system energetyczny państw
bałtyckich jest w ograniczonym zakresie połączony z system innych państw
członkowskich. Konieczna jest zatem budowa infrastruktury przesyłowej między
państwami członkowskimi, która umoŜliwia powstanie wspólnego rynku energii i
solidarne działanie między państwami członkowskimi w sytuacjach kryzysowych. Do
takich inicjatyw energetycznych naleŜy gazociąg Baltic Pipe1, pierwszy terminal
regazyfikacyjny LNG nad Bałtykiem (Świnoujście), most elektroenergetyczny LitwaPolska-Niemcy. W kontekście planowanej rewizji podstawy prawnej w sprawie
transeuropejskich sieci energetycznych uzasadnione będzie nadanie Baltic Pipe statusu
projektu priorytetowego Trans-European Networks.
•
NaleŜy pamiętać, Ŝe inwestycje w infrastrukturę energetyczną, realizowane w ramach
TENs, powinny odpowiadać wymogom ochrony środowiska, słuŜyć dywersyfikacji
kierunków importu energii i przynosić korzyści wszystkim państwom członkowskim, co
wynika chociaŜby z konkluzji Rady EU z czerwca 2006 r. W kontekście planów nowych
inwestycji infrastrukturalnych, szczególnie tych o niespotykanej do tej pory skali, z
punktu widzenia Polski, szczególnie konieczne jest uwzględnienie aspektu
środowiskowego, tj. dotrzymanie standardów ekologicznych i zbadanie wpływu na
środowisko podczas realizacji budowy i eksploatacji. W świetle postanowień Konwencji z
Espoo planując przedsięwzięcia o charakterze transgranicznym na Morzu Bałtyckim
naleŜy przygotować dokumentację oceny oddziaływania planowanego projektu na
środowisko, która powinna bazować na szczegółowych wymaganiach określonych przez
strony postępowania określone w Konwencji z Espoo. Wydaje się być zasadnym wymóg
przedstawienia więcej niŜ jednego wariantu inwestycji, pozwalający wybrać ten, który
będzie stanowił mniejsze zagroŜenie dla środowiska naturalnego i ekosystemu. Ze
względu na szczególną wraŜliwość akwenu Morza Bałtyckiego Polska uwaŜa, Ŝe naleŜy
preferować inwestycje infrastrukturalne na lądzie, szczególnie jeśli przemawiają za tym
takŜe względy finansowe.
Współpraca z państwami sąsiedzkimi
•
Programy współpracy z państwami sąsiedzkimi, realizowane w ramach Europejskiego
Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISiP) dobrze spełniają swoją rolę. Zawartą w
rezolucji PE z 2006 r. propozycję wyodrębnienia specjalnej linii budŜetowej w ramach
EISiP, słuŜącej do finansowania Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego naleŜy uznać
za interesującą. Niemniej jednak wzmocnienie wymiaru północnego EISiP nie moŜe się
odbyć kosztem osłabienia wymiaru wschodniego.
1
Gazociąg z Danii do Polski (Niechorze) tworzący wraz z gazociągiem Skanled z Norwegii do Danii korytarz
dostaw gazu do Polski.
6