docraport koncowy
download 
Reklamacja Transkrypt
raport koncowy
Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Dla: Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiebiorczosci Przygotowany przez: Macieja Grabowskiego Bogdana Piaseckiego. Anne Rogut, Aline Sybilska Wrzesien 2003 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wstep, podejscie metodologiczne i glówne wnioski z badan Niniejszy raport jest wynikiem badan nad uslugami wsparcia dla mikroprzedsiebiorstw, malych przedsiebiorstw i samozatrudnionych, prowadzonych w ramach kontraktu pomiedzy Funduszem Wspólpracy jako jednostka koordynujacofinansujaca i Polska Agencja Rozwoju Przedsiebiorczosci jako odbiorca glównym oraz Global Partners Ltd jako wykonawca. Prace badawcze byly prowadzone przez zespól ekspertów pod kierunkiem dr Macieja Grabowskiego z Instytutu Badan nad Gospodarka Rynkowa. W sklad zespolu wchodzili: prof. dr hab. Bogdan Piasecki i dr hab. Anna Rogut, oboje z Katedry Przedsiebiorczosci Uniwersytetu Lódzkiego oraz Alina Sybilska z Nicom Consulting. Niniejszy raport zawiera analize i wnioski dotyczace uslug wspierajacych w skali kraju. Osobno zostaly opracowane analizy regionalne, obejmujace wszystkie szesnascie województw. Prace obejmowaly studia literaturowe oraz prowadzenie szerokich badan ankietowych i wywiadów. Badania ankietowe na próbie losowo-warstwowej wsród 1200 przedsiebiorstw przeprowadzila Pracownia Badan Spolecznych w Sopocie. Wywiady przeprowadzono wsród przedstawicieli izb i zrzeszen przedsiebiorstw oraz wsród agencji, fundacji i firm swiadczacych uslugi dla sektora malych firm. Ogólem wywiady przeprowadzono w 64 organizacjach. Osobom wspólpracujacym chcielibysmy wyrazic podziekowanie za przekazane informacje, uwagi i wnioski oraz za czas poswiecony na przeprowadzenie wywiadów. Niniejsza koncowa wersja raportu wykorzystuje równiez glosy, komentarze i uwagi zgloszone przez uczestników konferencji „Uslugi wsparcia dla malych przedsiebiorstw – ocena i perspektywy” organizowanej przez Polska Agencje Rozwoju Przedsiebiorczosci w dniu 2 wrzesnia 2003 roku w Warszawie. Definicje i metodologia Zgodnie z zalozeniami przyjetymi przy podejmowaniu badan przy ich prowadzeniu korzystano w znaczacym zakresie z badan prowadzonych w okresie od grudnia 2000 do czerwca 2002 przez Austriacki Instytut Badania Malego Biznesu w pietnastu krajach UE oraz w Norwegii. Uwaga ta dotyczy równiez stosowanych metod badawczych oraz przyjetych podstawowych definicji. Ogólnie badaniami objeto uslugi niefinansowe oferowane na zasadach niekomercyjnych dla przedsiebiorstw malych, mikro i samozatrudnionych. Badanie obejmowalo pomoc publiczna nakierowana na: (i) mikroprzedsiebiorstwa, tj. przedsiebiorstwa zatrudniajace od 1 do 9 pracowników; (ii) male przedsiebiorstwa, tj. przedsiebiorstwa zatrudniajace od 10 do 49 pracowników; (iii) samozatrudnionych, tj. 0 zatrudnionych. Za pomoc publiczna uznano dzialania, które spelniaja równoczesnie nastepujace kryteria: A. kryteria dla uslugodawców - Usluga powstaje jako inicjatywa wynikajaca z polityki publicznej - Dostawca uslugi jest instytucja publiczna, a jesli tak nie jest tzn. jest to instytucja lub firma prywatna, to dziala ona zgodnie z zatwierdzona przez instytucje publiczna polityka; B. kryteria dla odbiorców - Usluga jest przeznaczona dla samozatrudnionych (0 zatrudnionych), mikroprzedsiebiorstw ( 1 – 9 pracowników) lub malych przedsiebiorstw (10–49 pracowników), gdzie charakter odbiorcy danej uslugi wynika z jej przeznaczenia 2 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy - (okreslonego np. przedmiotem, struktura, warunkami uslugi) lub z jej praktycznego zastosowania; Usluga jest przeznaczona bezposrednio dla przedsiebiorstw lub przedsiebiorców. C. kryteria dla przedmiotu uslugi: - Usluga jest oferowana na warunkach niekomercyjnych; - Usluga ma na celu zapewnienie przedsiebiorstwom lub przedsiebiorcom pomocy w rozwijaniu dzialalnosci gospodarczej lub w uniknieciu bledów w prowadzeniu dzialalnosci gospodarczej; - Przedmiot uslugi obejmuje zapewnianie informacji, doradztwa lub szkolen, lub tez obejmuje uslugi biznesowe (np. rachunkowe, prawne lub bankowe) swiadczone na zasadach niekomercyjnych; - Znaczna czesc uslugi ma charakter niefinansowy. Oznacza to, ze dla potrzeb tego badania nie uwzglednialismy uslug scisle finansowych, takich jak udzielanie pozyczek, gwarancji, czy kredytów. Natomiast uznajemy takie uslugi, których glównym zadaniem jest np. wsparcie przedsiebiorców w przygotowaniu wniosku kredytowego, lub sporzadzenie biznes planu (i to stanowi glówny cel uslugi), nawet jesli prowadzi to do uzyskania wsparcia finansowego. Powyzsza definicja jest oczywiscie definicja waska systemu wsparcia publicznego i nie obejmuje licznych innych dzialan publicznych wspierajacych sektor malych przedsiebiorstw, takich jak instrumenty scisle finansowe, czy podatkowe, narzedzia nakierowane na zakladanie przedsiebiorstw, czy eliminacje barier rozwojowych. Glówne wnioski 1. Mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnieni korzystaja z uslug wsparcia stosunkowo czesto. Okolo 13% sposród badanych firm korzystalo z uslug wsparcia w ciagu ostatnich pieciu lat. Z powodu problemów zwiazanych z badana próba, grupa firm korzystajacych z uslug wsparcia jest nadre prezentowana wsród badanych firm. Stad tez rzeczywisty wspólczynnik korzystania z uslug wsród polskich mikroprzedsiebiorstw, malych przedsiebiorstw i samozatrudnionych jest nizszy niz 13%. 2. Czesciej korzystaja z uslug wsparcia firmy male, rzadziej – samozatrudnieni. Firmy dojrzale korzystaja z uslug wsparcia czesciej niz firmy nowopowstale. W krajach EU sytuacja jest odwrotna, tzn. firmy najmlodsze najchetniej korzystaja z uslug wsparcia. Przedsiebiorcy lepiej wyksztalceni znacznie chetniej korzystali z uslug wsparcia i wystepuje wyrazna zaleznosc: im wyksztalcenie nizsze tych wspólczynniki korzystania z uslug nizsze. Taki sposób korzystania z uslug wsparcia jest równiez charakterystyczny dla firm z krajów UE. Czesciej korzystaly z uslug wsparcia firmy znajdujace sie w klopotach (ograniczajace zatrudnienie) niz firmy dynamicznie sie rozwijajace (zwiekszajace zatrudnienie). Najrzadziej jednak korzystaly firmy o stabilnej pozycji rynkowej. Do korzystania z uslug sklania przedsiebiorców raczej negatywny impuls zwiazany z rozwojem firmy, niz aktywna postawa szukania dalszej ekspansji przedsiebiorstwa. 3. Stosunkowo niewiele firm korzystalo z uslug wsparcia regularnie. Przewazaja firmy, które korzystaly z uslug sporadycznie, co wskazuje, ze kontakt z uslugodawca powodowany jest prawdopodobnie przez pojawienie konkretnej potrzeby. 4. Wystepuje stosunkowo wysokie zróznicowanie regionalne korzystania z uslug wsparcia. 5. Stosunkowo wiele firm – niemal polowa – nie widzialo potrzeby wsparcia i byl to glówny powód nie korzystania z uslug wsparcia. Liczna byla równiez grupa firm (jedna trzecia), która nie posiadala wystarczajacej informacji o wystepowaniu i dostepnosci takich uslug. 3 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 6. Zaledwie okolo jedna trzecia firm uwaza sie za dobrze poinformowane o uslugach wsparcia. Nie wystepuje wyrazna zaleznosc pomiedzy korzystaniem z uslug a wlasna dobra ocena poinformowania o uslugach wsparcia w grupach wielkosciowych przedsiebiorstw. Ocena poinformowania o uslugach wsparcia nie zalezy od branzy, a w znacznie wiekszej mierze od regionu. Choc i tym przypadku znaczne zróznicowanie regionalne w ocenie poinformowania nie wplywa na stopien korzystania z uslug wsparcia. 7. Przedsiebiorcy preferuja bardziej uslugi, które nakierowane sa na rozwiazywanie ich konkretnych, najczescie j biezacych problemów niz na doskonalenie ich umiejetnosci zwiazanych z kierowaniem i rozwojem firmy. I stad najwyzsze zapotrzebowanie zgloszono na profesjonalne uslugi informacyjne oraz na uslugi finansowe. Obie te uslugi czesto uzupelniaja sie. 8. Im wieksza firma tym srednie zapotrzebowanie na uslugi wsparcia we wszystkich sferach dzialania firmy jest wyzsze. Faza rozwoju firmy w znacznie mniejszym stopniu wplywa na zgloszone zapotrzebowanie na uslugi wsparcia w róznych dziedzinach funkcjonowania firmy niz wielkosc firmy. Zróznicowane zapotrzebowanie na uslugi zglaszane przez firmy róznej wielkosci czy bedacych w róznej fazie rozwoju nie wplywa na hierarchizowanie potrzeb na uslugi w róznych dziedzinach funkcjonowania firmy. I tak zapotrzebowanie na uslugi w zakresie zagadnien prawnych jest najwyzsze, a na innowacje i zarzadzanie najnizsze. 9. Przedsiebiorstwa, które korzystaly z uslug wyrazaja wysokie zadowolenie z uslug wsparcia. Firmy najbardziej sa zadowolone z samej jakosci i zakresu uslug. Warunki swiadczenia uslug takie jak polityka cenowa, czy dostep do uslug sa oceniane nieco gorzej. 10. Wystepuje wysoki potencjalny popyt na uslugi wsparcia. Wynika to z dwóch glównych przeslanek. Po pierwsze wystepuje bardzo liczna grupa skladajaca sie z firm, które deklaruja wysokie zapotrzebowanie na uslugi wsparcia i uwazaja je za uzyteczne. Grupa ta obejmuje okolo 64% przedsiebiorstw. Po drugie grupa firm korzystajacych z uslug (okolo 13% wszystkich firm) bardzo wysoko ocenia uzyskane uslugi. Obie grupy stanowia potencjalnych klientów uslug wsparcia. 11. Tak wysoki potencjalny popyt na uslugi wskazuje równiez na zmiane opinii przedsiebiorstw na temat zapotrzebowania na uslugi. Glównym powodem nie korzystania z uslug wsparcia w ciagu ostatnich pieciu lat byl brak potrzeby – 40% przedsiebiorstw sposród wszystkich firm tak deklarowalo. Obecnie brak zapotrzebowania na uslugi wsparcia zglasza okolo 20% wszystkich firm. Glówne rekomendacje 12. Publiczna pomoc w postaci uslug wsparcia dla sektora mikroprzedsiebiorstw, malych przedsiebiorstw i samozatrudnionych powinna byc spójna i racjonalna, aby uniknac marnotrawstwa srodków i nakladania sie róznych dzialan. Uslugi te powinny przewidywac wsparcie dla firm w róznych fazach rozwoju, i odpowiadac na potrzeby firm róznej wielkosci i z róznych sektorów dzialalnosci. Przedsiebiorca lub rozwój jego firmy powinni stanowic najwazniejsze odniesienie przy ksztaltowaniu programów wsparcia. Postulat spójnego dzialania administracji publicznej w zakresie uslug wsparcia dotyc zy równiez dzialan informacyjno-promocyjnych, które powinny oparte byc o jednolity, skoordynowany system. 13. Czesc najbardziej pozadanych obecnie uslug dostarczanych przedsiebiorcom odpowiada na biezace problemy zwiazane z zawiloscia, skomplikowaniem oraz niejednoznacznoscia interpretacji prawa. Niektóre problemy powinny byc podejmowane w drodze zmian legislacyjnych i/lub poprawy funkcjonowania administracji publicznej. Popyt na uslugi wsparcia ewoluuje wraz ze zmianami legislacyjnymi. Stan koniunktury, sytuacja sektora, 4 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy w którym dziala firma, kondycja ogólnogospodarcza i zmieniajacy sie popyt wplywa na zapotrzebowanie na uslugi wsparcia i zjawisko korzystania lub nie korzystania z uslug wsparcia. Stad system wsparcia powinien zapewnic stosowna elastycznosc w dzialaniach wspierajacych tak aby odpowiadaly one na zmieniajace warunki dzialania firm i ich potrzeb na uslugi. 14. W celu zapewnienia maksymalnej efektywnosci dzialan, programy wsparcia i uslugi powinny byc okreslane w scislej wspólpracy z organizacjami przedsiebiorców oraz administracja publiczna. Strategiczny plan powinien byc opracowany w celu podjecia problemów i poprawy jakosci uslug, szkolenia trenerów i stalej oceny systemu. 15. Nalezy rozwazyc mozliwosc wlaczenia do systemu wsparcia jednostki samorzadu terytorialnego, w szczególnosci powiaty. Powiaty sa bowiem zlokalizowane blisko przedsiebiorstw. Wspólpraca z samorzadami w tym zakresie sprzyjalaby stabilizacji i ciaglosci podejmowanych dzialan. 16. Podejscie wladz publicznych do systemu uslug powinno przybrac charakter strategiczny. Zapewnic ono powinno, ze dzialania podejmowane lub sponsorowane sa dobrze skoordynowane z innymi, w szczególnosci na szczeblu regionalnym. Powinno unikac sie podejmowania nowych pojedynczych dzialan. 17. Pomimo nierównomiernie rozwinietego sektora izb i stowarzyszen przedsiebiorców, sektor ten powinien byc jednym z glównych partnerów przy okreslaniu priorytetów i kierunków rozwoju uslug wsparcia. Natomiast sam system wdrazania uslug powinien podlegac standardowym procedurom przetargowym. 18. Przedsiebiorcy preferuja uslugi wyspecjalizowane. Dlatego nalezy jeszcze bardziej wzmocnic te ceche uslug i dostarczac uslugi wyspecjalizowane, które moga zaspokoic indywidualne potrzeby przedsiebiorców. Nie musi to oznaczac zmiany organizacyjnej swiadczenia uslug, np. kreowania specjalnych programów lub nowej sieci organizacyjnej dla podjecia wyspecjalizowanych uslug. Wysokie oceny obecnie dostepnych uslug nalezy podtrzymac. Obecna i rozszerzana oferta uslug nie powinna obnizac poziomu swiadczonych uslug. W tym celu staly system monitoringu i oceny tak programów, jak i osrodków wdrazajacych powinien byc jednym z priorytetów. Staranne przygotowanie i wdrazanie takich dzialan powinno byc czynnoscia rutynowa. 5 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Spis tresci Wstep, podejscie metodologiczne i glówne wnioski z badan.....................................2 1. Wprowadzenie ........................................................................................................7 2. Metodologia ..........................................................................................................10 3. Podaz uslug wspierajacych ...................................................................................13 3.1 Definicja uslug wspierajacych........................................................................13 3.2 Organizacja uslug wspierajacych....................................................................13 3.3 Grupy beneficjentów.......................................................................................20 3.4 Rodzaje uslug wspierajacych..........................................................................24 3.5 Promocja uslug wspierajacych........................................................................27 3.6 Jakosc uslug wspierajacych ............................................................................29 3.7 Ceny uslug wspierajacych...............................................................................30 3.8 Cele uslug wspierajacych................................................................................31 4. Ocena popytu na uslugi.........................................................................................33 4.1 Uczestnictwo w uslugach wspierajacych........................................................33 4.2 Swiadomosc dostepnosci uslug wsparcia .......................................................42 4.3 Zakres uslug wspierajacych............................................................................49 4.4 Warunki realizacji i korzystania z uslug wspierajacych.................................54 4.5 Potencjalny popyt na uslugi wsparcia .............................................................57 5. Studium przypadku...............................................................................................65 5.1 Osrodki wspierania przedsiebiorczosci „Punkty Szansy” Funduszu Regionu Walbrzyskiego ..................................................................................................................65 5.2 Stowarzyszenie Agroturystyczne „Galicyjskie Gospodarstwa Goscinne”.....66 5.3 Stowarzyszenie „Wolna Przedsiebiorczosc” – oddzial w Gdansku ..............67 6. Podsumowanie, wnioski i rekomendacje ..............................................................69 Spis wykresów: .....................................................................................................75 Spis tabel: ..............................................................................................................77 Bibliografia ...............................................................................................................78 Zalaczniki:.................................................................................................................80 Zalacznik 1: Wskazówki metodologiczne badania podazowej strony uslug wspierajacych ...................................................................................................................80 Zalacznik 2: Kwestionariusz wykorzystany w badaniu malych przedsiebiorstw.84 Zalacznik 3: Analiza badan...................................................................................91 Zalacznik 4: Wskazówki przeprowadzenia wywiadów wsród dostarczycieli uslug ..........................................................................................................................................94 Zalacznik 5: Wskazówki prowadzenie wywiadów wsród organizacji przedsiebiorców................................................................................................................97 6 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 1. Wprowadzenie Tlo i cel badan Przystapienie Polski do Unii Europejskiej oznacza podjecie przez nasz kraj wyzwan rozwojowych oraz wprowadzenie zasad polityki spójnosci spoleczno-gospodarczej Unii Europejskiej. Narodowy Plan Rozwoju przyjety przez Rade Ministrów w lutym 2003 roku oraz sektorowe programy operacyjne opublikowane przez Ministerstwo Gospodarki odnosza sie do wyzwan zwiazanych z naszym czlonkostwem w UE. W Sektorowym Programie Operacyjnym Wzrost Konkurencyjnosci Gospodarki w ramach wskazanych dwóch priorytetów maja byc m.in. realizowane dzialania wzmocnienia instytucji wspierajacych dzialalnosc przedsiebiorstw oraz poprawy dostepu do wysokiej jakosci uslug doradczych. Liczne instrumenty wsparcia sektora MSP zostaly juz wdrozone i sa dostepne. Sa one finansowane ze zródel publicznych krajowych, ze srodków UE oraz ze srodków samorzadowych. Rozwój MSP jest powszechnie uznany za klucz do ograniczania róznic rozwojowych pomiedzy Polska, a krajami UE. Kraje Unii Europejskiej przyjely 19 czerwca 2000 roku Europejska Karte Malych Przedsiebiorstw. Polska przyjela ja w kwietniu 2002 roku. Perspektywa wstapienia Polski do Unii Europejskiej oznacza m.in., ze unijna polityka regionalna wraz ze swoimi instrumentami bedzie dostepna w kraju. Wsparcie sektora MSP stanowi znaczacy udzial w tej polityce. Stad potrzeba oceny istniejacych instrumentów wsparcia malych firm z punktu widzenia ich adekwatnosci do rzeczywistych potrzeb sektora. Ten ogólny cel przyswieca podjeciu niniejszego projektu. Inna wazna przeslanka podjecia badan nad uslugami wsparcia dla sektora malych firm jest przyjecie przez Rade Ministrów w ostatnim okresie dwóch dokumentów: „Kierunków dzialan Rzadu wobec malych i srednich przedsiebiorstw od 2003 do 2006 roku” (luty 2003) oraz „Przedsiebiorczosc w Polsce” (czerwiec 2003). Stwarzaja one perspektywe rozszerzenia zakresu wspieranych przez panstwo uslug doradczych, szkoleniowych i konsultingowych dla sektora MSP i ulatwienia dostepu do nich. Jednoczesnie ostatnie lata wskazuja, ze spowolnienie wzrostu gospodarczego odbilo sie znaczaco na sektorze MSP, który po okresie znacznego rozwoju w latach dziewiecdziesiatych poprzedniego wieku nie wykazuje juz dynamiki i mozliwosci kreowania nowych miejsc pracy, a liczba przedsiebiorstw aktywnych maleje. Wreszcie nalezy zaznaczyc, ze Komisja Europejska zlecila przeprowadzenie badan na temat uslug wsparcia malych firm w pietnastu krajach UE oraz w Norwegii. Badania te zostaly przeprowadzone przez Austriacki Instytut Badania Malego Biznesu, a raport koncowy udostepniony w czerwcu 2002 roku. Przeprowadzenie podobnych badan w Polsce umozliwia dokonanie porównania systemu uslug wsparcia w kraju i w UE. Celami podstawowymi podejmowanego badania jest poprawa krajowych i regionalnych systemów wsparcia MSP oraz pomoc w przygotowaniu do zastosowania w kraju najlepszych praktyk europejskich w zakresie uslug dla MSP. Badania objely nastepujace zadania: • analiza wystepujacych na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym uslug dla malych firm; • ocena potrzeb malych firm w zakresie uslug wsparcia oraz okreslenie adekwatnosci tych ostatnich do rzeczywistych potrzeb; • dostarczenie spójnego zestawu narzedzi (rekomendacji), który poprawialby sytuacje w zakresie uslug wsparcia dla malych przedsiebiorstw. 7 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Przekonanie o waznej roli polityki wsparcia malych firm znalazlo juz swoje potwierdzenie w licznych dokumentach obejmujacych strategie gospodarcze oraz w decyzjach wielu uprzemyslowionych krajów. Jest to przekonanie równiez silnie ugruntowane w Polsce, co znalazlo swoje odzwierciedlenie w wielu strategicznych dokumentach rzadowych. Polskie male firmy znajduja sie obecnie na szczególnym etapie rozwoju. Po latach znacznego rozwoju, sektor malych firm od dwóch lat nie rozwija sie. Zwiazane jest to glównie ze spowolnieniem wzrostu gospodarczego w kraju. Co jest jednak bardziej istotne w maju 2004 roku, po przystapieniu Polski do Unii Europejskiej, wszystkie polskie firmy beda dzialac na Jednolitym Rynku Europejskim. Stwarzac to bedzie nowe wielkie wyzwanie dla wielu polskich podmiotów gospodarczych; dla wielu z nich oznaczac bedzie wzrost presji konkurencyjnej, ale równiez szanse latwiejszego wejscia na rynki europejskie. Z drugiej strony czlonkostwo Polski w UE oznaczac bedzie dostep do Funduszy Strukturalnych oraz do Funduszu Spójnosci. Fakty te oraz przyjete przez Rade Ministrów dokumenty programowe, takie jak: „Narodowy Plan Rozwoju” i „Kierunki dzialan Rzadu wobec malych i srednich przedsiebiorstw od 2003 do 2006 roku” wskazuja, ze system wsparcia malych i srednich firm ulegnie znacznemu rozwojowi w stosunku do sytuacji obecnej. Tworzy to jakosciowo nowa sytuacje i w krótkim okresie czasu oznaczac bedzie dla administracji publicznej wyzwanie, w jaki sposób efektywnie i skutecznie wykorzystac znaczaco wieksze srodki dla wsparcia malych firm. Geneza i tresc opracowania Komisja Europejska zlecila przeprowadzenie badan nad uslugami niefinansowego wsparcia malych firm w krajach UE i w Norwegii. Badania prowadzil Austriacki Instytut Badania Malego Biznesu w okresie do grudnia 2000 do czerwca 2002 roku. Opracowanie przygotowane w ramach tych badan, pt. „Uslugi wsparcia dla mikrofirm, malych firm i samozatrudnionych” („Support services for Micro, Small and Sole Proprietor’s Businesses”) zostalo opublikowane w czerwcu 2002 roku. Podejscie i metoda przyjeta w europejskim badaniu posluzyla dla opracowania zalozen metodologicznych dla badan prowadzonych w kraju. Nalezy podkreslic, ze badania przeprowadzone w Polsce objely taka sama liczbe przedsiebiorstw co w calym badaniu europejskim oraz byly uzupelnione o szescdziesiat cztery wywiady przeprowadzone wsród przedstawicieli izb i zrzeszen przedsiebiorstw oraz uslugodawców. Niniejsze opracowanie sklada sie ze wstepu, szesciu rozdzialów oraz pieciu zalaczników. Rozdzial pierwszy obejmuje wprowadzenie. Rozdzial drugi obejmuje zwiezly opis zastosowanej metodologii. Badania strony podazowej oparte sa o opracowana baze danych o programach wsparcia i instytucjach wdrazajacych oraz o wnioski z wywiadów prowadzonych wsród uslugodawców. Strona popytowa jest analizowane glównie na podstawie badan ankietowych wsród 1200 firm oraz na podstawie wywiadów, przeprowadzonych wsród przedstawicieli izb i zrzeszen przedsiebiorców. Rozdzial trzeci poswiecony jest analizie strony podazowej rynk u uslug wspierajacych, nakierowanych na sektor mikroprzedsiebiorstw, malych przedsiebiorstw oraz samozatrudnionych. Scharakteryzowana jest strona organizacyjna systemu uslug oraz cechy oferowanych uslug, takie jak zakres, jakosc, dostepnosc, cele, które us lugi maja spelniac. Rozdzial czwarty zawiera omówienie wyników badania przedsiebiorstw, a wiec popytowej strony rynku uslug wsparcia. Analiza zawiera takie charakterystyki, jak stopien korzystania firm z uslug, swiadomosc o dostepnosci tych uslug i ich znajomosc, zapotrzebowanie na rózne typy uslug, preferowane warunki dostarczania tych uslug itp. Wyniki badan prezentowane sa wedlug wielkosci firm, sektora dzialalnosci i fazy rozwoju. 8 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Rozdzial piaty zawiera opis przypadku osrodków wspierajacych male przedsiebiorstwa. Wybrane osrodki uznane zostaly za wyrózniajace sie i ciekawe ze wzgledu na stosowane metody i podejscie do oferowanych uslug. Glówne wnioski plynace z badania, w szczególnosci wynikajace z porównania zglaszanego przez male firmy popytu na te us lugi z oferowana podaza tych uslug sa prezentowane w rozdziale szóstym. Na tej podstawie proponowane sa rekomendacje dotyczace poprawy uslug wsparcia dla sektora malych firm. Zalaczniki obejmuja podstawowe informacje metodologiczne, takie jak sposób tworzenia bazy danych o programach i instytucjach wspierajacych, kwestionariusz, wskazówki dotyczace prowadzenia wywiadów oraz informacje na temat badan ankietowych przedsiebiorstw. 9 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 2. Metodologia Zgodnie z przyjetymi zalozeniami badania objely zarówno podazowa jak i popytowa strone rynku uslug wspierajacych male firmy. Nalezy jednak podkreslic, ze dzialania te zostaly ograniczone do wasko rozumianego rynku uslug wspierajacych. Dla potrzeb tego raportu przyjeto, ze sa to uslugi, których inspiratorem bylo dzialanie publiczne (administracji publicznej), nakierowane na wsparcie malych przedsiebiorstw, mikroprzedsiebiorstw oraz samozatrudnionych. Dodatkowymi kryteriami sa ponadto: niekomercyjny charakter uslug, co oznacza, ze uslugobiorcy nie ponosza pelnych oplat za usluge oraz niefinansowy charakter uslug. W zalaczniku nr 1 zawarte sa szczególowe informacje na temat przyjetych kryteriów dla uslug wsparcia. Analiza strony podazowej byla przeprowadzona w oparciu o dwa glówne zródla informacji. Po pierwsze o informacje zgromadzone w bazie danych, obejmujacej programy wsparcia oraz organizacje inicjujace (uruchamiajace) i wdrazajace. Baza danych zostala przygotowana dla celów badawczych tego projektu w okresie od marca do czerwca 2003 roku. Drugim zródlem informacji byly wywiady prowadzone wsród izb i stowarzyszen przedsiebiorców oraz wsród agencji, firm i innych organizacji, swiadczacych uslugi dla badanego sektora firm. Takich wywiadów autorzy przeprowadzili 64 w calym kraju. Scenariusze wywiadu znajduja sie w zalacznikach 4 i 5. Oczywiscie uzupelnieniem tych zródel informacji byla dostepna literatura i inne materialy z zakresu tego tematu. Ocena popytu na uslugi wspierajace zostala przeprowadzona przede wszystkim w oparciu o badania ankietowe przedsiebiorstw wybranych z bazy GUS – REGON. Badania byly prowadzone na przelomie czerwca i lipca 2003 roku przez Pracownie Badan Spolecznych w Sopocie metoda wywiadu telefonicznego. Badanie ankietowe prowadzono na próbie losowo-warstwowej przedsiebiorstw. Zastosowano trzy warstwy: wielkosc firmy, sektor dzialalnosci i województwo. Badane firmy podzielono na trzy kategorie w zaleznosci od liczby zatrudnionych: (i) male przedsiebiorstwa o liczbie zatrudnionych od 10 do 49 osób, (ii) mikro przedsiebiorstwa o liczbie zatrudnionych od 1 do 9 osób, oraz (iii) samozatrudnionych o liczbie zatrudnionych zero osób. Zastosowano nastepujacy podzial przedsiebiorstw wedlug kryterium prowadzonej dzialalnosci gospodarczej: (i) Produkcja przemyslowa i budownictwo – sekcja C, D, E i F; (ii) Sprzedaz hurtowa i detaliczna – sekcja G (bez dzialów 50.2 i 52.7 tj. bez napraw i obslugi samochodów oraz napraw sprzetu domowego); (iii) Transport i komunikacja – sekcja I; (iv) Bankowosc, finanse i ubezpieczenia – sekcja J, (v) Uslugi biznesowe – sekcja K, (vi) Turystyka – sekcja H, (vii) Naprawy i inne uslugi – sekcje M, N, O oraz dzialy 50.2 i 52.7. Nie objeto badaniami sekcji A i B, tj. rolnictwa oraz lesnictwa i rybolówstwa. Zalozono, ze kazdy z czterech nastepujacych sektorów, produkcja przemyslowa i budownictwo, handel, uslugi biznesowe oraz naprawy i inne uslugi beda reprezentowane w badanej próbie o 1/3 czesciej niz pozostale trzy sektory. Trzecia stosowana warstwa bylo województwo. Zalozono, ze przeprowadzonych zostanie 75 ankiet w kazdym województwie. Algorytm, który byl uzywany do losowania rekordów byl 10 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy wiec stosunkowo skomplikowany i przewidywal wypelnienie 336 podzbiorów (16 województw razy 7 sektorów dzialalnosci razy 3 kategorie wielkosciowe firm). Dla potrzeb przeprowadzenia badania zakupiono z bazy REGON 9600 rekordów, które spelnialy powyzsze zalozenia. Ostatecznie przeprowadzono wywiady w 1202 firmach z 329 wskazanych wyzej podzbiorów. W trakcie badania okazalo sie, ze informacje o firmach z bazy REGON sa bardzo czesto niepelne i/lub wadliwe, a przez to nieodpowiednie dla prowadzenia badan metoda wywiadu telefonicznego. W bazie REGON brakowalo bowiem czesto numerów telefonów firm. Dlatego tez starano sie uzupelnic uzyskane z GUS rekordy firm o brakujace numery telefonów korzystajac z innych zródel, ksiazek telefonicznych i komercyjnych baz danych o firmach. W 3827 przypadkach nie udalo sie jednak ustalic numeru telefonu, a w dalszych 996 przypadkach numer telefonu byl nieprawdziwy. Z tych przyczyn odpadlo wiec ponad 50% potencjalnych firm, które mogly byc poddane badaniom. Kolejne 757 firmy nie spelnialy wyzej okreslonych kryteriów selekcyjnych, a nastepne 484 firmy juz nie istnialy w trakcie badania. Zanotowano równiez 934 odmowy udzielenia odpowiedzi. Podsumowujac informacje o przeprowadzonym badaniu, nalezy podkreslic, ze wykorzystana do badania baza REGON mimo, ze jest najbardziej kompletnym zbiorem polskich firm, okazala sie w przypadku tego badania i wybranej metody badawczej baza malo odpowiednia. Skutkuje to prawdopodobnie na czesc uzyskanych wyników. W badaniu prawdopodobnie nadreprezentowane sa firmy stabilne i aktywne, których dane teleadresowe mozna bylo ustalic z innych niz REGON zródel informacji. Te cechy firm sa z kolei silnie i pozytywnie powiazane ze sklonnoscia do korzystania z uslug wsparcia. Mozna wiec wnioskowac, ze w zbadanej grupie przedsiebiorstw prawdopodobnie nadreprezentowane sa firmy, które korzystaly z uslug wsparcia. Ten wniosek nie przesadza jednak o tym, czy we wszystkich regionach Polski badania wykazuja podobne niedoskonalosci. W województwach o lepszym dostepie do telefonii stacjonarnej prawdopodobnie uzyskano wyniki mniej zanieczyszczone. Tabela 2.1 prezentuje rozklad badanych przedsiebiorstw wedlug wielkosci firmy oraz rodzaju prowadzonej dzialalnosci gospodarczej. Tabela 2.1: Liczby przedsiebiorstw badanych wedlug rozmiaru firmy i sektora dzialalnosci Przedsiebiorstwo mikro male 0 zatrudnionych 1-9 zatrudnionych 10-49 zatrudnionych Razem Przemysl i budownictwo 55 73 70 198 Handel 59 79 65 203 Transport 47 40 50 137 Bankowosc 50 31 38 119 Uslugi biznesowe 70 64 66 200 Turystyka 41 50 52 143 Naprawy i inne uslugi 70 68 64 202 Razem 392 405 405 1202 Sektor samozatrudnieni Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 11 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Pelny kwestionariusz ankiety znajduje sie w zalaczniku nr 2 do niniejszego raportu, a w zalaczniku nr 3 prezentowane sa informacje o rozkladach zbadanych przedsiebiorstw. Kwestionariusz zostal oparty o kwestionariusz wykorzystany w badaniu europejskim przeprowadzonym przez Austrian Institute for Small Business Research. Modyfikacji ulegly skale wykorzystywane w pytaniach 15, 16 i 21 oraz pytanie zamkniete dotyczace roku zalozenia firmy. Te modyfikacje mialy ulatwic przeprowadzenia badania ankietowego i umozliwic dokonanie porównan. Sposób doboru próby i metoda prowadzenia badania zostala równiez powtórzona w badaniu polskim. Takie podejscie umozliwilo przeprowadzenie porównania wyników badania w Polsce z wynikami badania w UE i w Norwegii. Poniewaz badana próba nie odzwierciedlala rzeczywistej struktury populacji uzyskane wyniki zostaly zwazone, tak aby odzwierciedlaly cala populacje. 12 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 3. Podaz uslug wspierajacych Poczatki rynku uslug wspierajacych mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych siegaja lat 80. Przelom nastapil jednak dopiero w drugiej polowie lat 90., po wejsciu w zycie programu „Male i srednie przedsiebiorstwa w gospodarce narodowej. Polityka wobec MSP”, inicjujacego tworzenie szerokiej infrastruktury biznesowej dzialajacej na rzecz MSP. Celem tej czesci raportu jest charakterystyka rynku uslug wspierajacych mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych (strona podazowa), dokonana z punktu widzenia ich organizacji, podstawowych grup beneficjentów, rodzaju oferowanych uslug, realizowanych przez nie celów, sposobów promocji oraz jakosci i polityki cenowej. 3.1 Definicja uslug wspierajacych Zgodnie z zastosowana metodyka, do uslug wspierajacych mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych zaliczono uslugi: • wywodzace sie z realizowanej w kraju (regionie) polityki; • swiadczone przez instytucje publiczne lub prywatne (dzialajace na zlecenie lub w imieniu instytucji publicznych); • przeznaczone dla mikroprzedsiebiorstw, malych przedsiebiorstw i samozatrudnionych; przeznaczenie to wynika albo z wyraznej intencji uslugi albo z jej faktycznego wykorzystania, a usluga adresowana jest albo do przedsiebiorstwa, albo bezposrednio do przedsiebiorcy; • majace glównie charakter pozafinansowy i oferujace przedsiebiorcy przede wszystkim informacje, doradztwo, szkolenie itp. lub pomoc biznesowa (uslugi rachunkowe, prawne itd.), przy zagwarantowaniu niekomercyjnego charakteru swiadczonych uslug. W przygotowanej na potrzeby raportu bazie danych zidentyfikowano 37 programów swiadczacych uslugi wsparcia dla mikroprzedsiebiorstw, malych firm i samozatrudnionych, które spelniaja powyzsze kryteria. W bazie danych nie znalazly sie programy PHARE 2001, bedace w poczatkowej fazie realizacyjnej, inicjatywy zwiazane z politykami sektorowymi i polityka rynku pracy, uslugi wsparcia zawarte w programach skierowanych na rozwój i restrukturyzacje rolnictwa (np. SAPARD) oraz uslugi stricte finansowe (pozyczki, kredyty, gwarancje, dotacje itd.) nie odpowiadajace waskiej definicji uslug wspierajacych, zastosowanej w raporcie. 3.2 Organizacja uslug wspierajacych System instytucjonalnego wsparcia mikroprzedsiebiorstw, malych firm i samozatrudnionych obejmuje poziom centralny, regionalny i lokalny. Na poziomie centralnym dzialaja agendy rzadowe, ustawowo zobowiazane do dzialan na rzecz MSP 1 . Za wykonywanie zadan zwiazanych z ksztaltowaniem polityki gospodarczej 1 Organizacja uslug wsparcia wynika z zapisów rzadowych programów wsparcia MSP: (1) Male i srednie przedsiebiorstwa w gospodarce narodowej. Polityka wobec MSP, Ministerstwo Przemyslu i Handlu, Warszawa 1995; (2) Kierunki dzialan rzadu wobec malych i srednich przedsiebiorstw do 2002 roku, Ministerstwo Gospodarki, Departament Rzemiosla, Malych i Srednich Przedsiebiorstw, Warszawa 1999; (3) Kierunki dzialan rzadu wobec malych i srednich przedsiebiorstw od 2003 do 2006 roku, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej, Warszawa, luty 2003. W mysl tych programów powolano do zycia najpierw Polska Fundacje Promocji i Rozwoju MSP (Male i srednie przedsiebiorstwa w gospodarce narodowej. 13 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy wspierajacej rozwój przedsiebiorczosci odpowiada Departament Rozwoju Przedsiebiorczosci (Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej), do zadan którego nalezy m.in.: • analiza otoczenia instytucjonalnego przedsiebiorstw, okreslanie istniejacych barier i opracowywanie propozycji zmian; • opracowywanie i monitorowanie realizacji programów rozwoju przedsiebiorczosci ze szczególnym uwzglednieniem malych i srednich przedsiebiorstw produkcyjnych oraz handlowych i uslugowych; • koordynacja rozwoju sieci instytucji doradczych, szkoleniowych i informacyjnych oraz funduszy pozyczkowych i poreczeniowych; • koordynacja wdrazania zalecen „Europejskiej Karty Malych Przedsiebiorstw” w Polsce; • wspólpraca przy przygotowaniu, wdrozeniu i monitorowaniu realizacji programów finansowanych z funduszy przedakcesyjnych oraz Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej, a kierowanych na rozwój przedsiebiorczosci i wsparcie bezposrednie malych i srednich przedsiebiorstw; • prowadzenie spraw wynikajacych z ustawy o udostepnianiu informacji gospodarczej. Funkcje jednostki wdrazajacej dzialania adresowane do MSP pelni Polska Agencja Rozwoju Przedsiebiorczosci (PARP), która czesc swoich zadan deleguje do wylanianych w drodze konkursu Regionalnych Instytucji Finansujacych (RIF). Aktualnie dziala 17 RIF. Czesc uslug finansowanych ze srodków publicznych realizowana jest przez pozarzadowe organizacje non-profit, wspólpracujace w ramach dzialajacego od 1996 r. Krajowego Systemu Uslug (KSU). PARP koordynuje oraz wspiera system organizacyjnie i merytorycznie. Liczba osrodków KSU ulega corocznym zmianom w wyniku kolejnych naborów. Obecnie KSU skupia blisko 180 osrodków, wylonionych w drodze konkursów2 . Najwiekszy odsetek osrodków KSU dziala w województwie slaskim (14%) i wielkopolskim (12%). Na dalszych miejscach znajduja sie województwa: pomorskie (9%), mazowieckie (8%), dolnoslaskie i podkarpackie (po 7%), lódzkie i malopolskie (po 6%). Najmniej osrodków KSU dziala w województwie lubuskim (2%) oraz opolskim, swietokrzyskim i kujawsko-pomorskim (po 3%). W ramach KSU dzialaja m.in. Punkty KonsultacyjnoDoradcze (PKD), Business Information Network (BIN), Centra Euro Info (EIC). W przyszlosci w ramach KSU ma byc wyodrebniona Krajowa Siec Innowacji (KSI). Czesc uslug dotowanych przez PARP realizowana jest przez instytucje spoza KSU, w tym szkoly wyzsze; organy prowadzace szkoly, zaklady ksztalcenia nauczycieli, placówki doskonalenia nauczycieli, inne placówki dzialajace w systemie oswiaty, osoby prawne, które zgodnie ze statutem prowadza dzialalnosc szkoleniowa oraz nie dzialaja w celu osiagniecia zysku lub zysk przeznaczaja na cele statutowe, jak równiez organizacje prywatne. W tym ostatnim przypadku warunkiem jest najczesciej uzyskanie akredytacji. Lista akredytowanych firm publikowana jest na stronie internetowej PARP. W przyszlosci planowane jest opracowanie zasad wspólpracy KSU z firmami komercyjnymi i dopuszczenie ich do uczestnictwa w systemie. Uslugi wspierajace male firmy swiadczone w ramach innych programów rzadowych (zwiazanych z polityka rynku pracy, polityka regionalna, polityka rozwoju obszarów Polityka wobec MSP, Ministerstwo Przemyslu i Handlu, Warszawa, 1995), pózniej zas Polska Agencje Rozwoju Przedsiebiorczosci (PARP). 2 Krajowy System Uslug dla Malych i Srednich Przedsiebiorstw, http://www/parp.gov.pl 2003; Przedsiebiorczosc w Polsce, 2003. 14 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy wiejskich i politykami sektorowymi) organizowane sa zgodnie z zasadami przyjetymi w kazdym z tych programów. Na poziomie regionalnym i lokalnym publiczny system uslug wspierajacych mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych organizowany jest przez jednostki samorzadu terytorialnego, samorzad gospodarczy i zawodowy oraz inne instytucje pozarzadowe w rodzaju agencji i fundacji rozwoju regionalnego, fundacji inicjatyw spoleczno-ekonomicznych, agencji inicjatyw lokalnych, centrów wspierania biznesu, lokalnych funduszy poreczen kredytowych, inkubatorów przedsiebiorczosci, organizacji tworzonych przez zagranicznych darczynców i innych. Samorzad terytorialny ma do dyspozycji instrumenty promocyjno-organizacyjne, pozwalajace na wdrozenie uslug wspierajacych mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych. Naleza do nich zarówno dzialania samodzielne, jak i uslugi oferowane za posrednictwem wspóltworzonych przez organa samorzadu terytorialnego instyt ucji otoczenia biznesu3 . Jak jednak wynika z badan, jednostki samorzadu terytorialnego (zwlaszcza gminy wiejskie) wykazuja stosunkowo niska aktywnosc w stosowaniu dostepnych im instrumentów wspierania przedsiebiorczosci. Czesciej angazuja sie w organizacje i realizacje wsparcia w ramach programów przedakcesyjnych, administrowanych i zarzadzanych zgodnie z przyjetymi w kazdym programie procedurami 4 . W przypadku samorzadu gospodarczego organizacja uslug wsparcia wchodzi w zakres dzialan statutowych. W Polsce dziala ponad 1300 organizacji reprezentujacych przedsiebiorców. Naleza do nich izby gospodarcze, organizacje rzemiosla, organizacje samorzadu przedsiebiorców, kupców i transportowców, zwiazki pracodawców i towarzystwa gospodarcze. Aktualnie organizacje przedsiebiorców sa rozproszone, i wiekszosci slabe kadrowo i finansowo. Najwieksza liczba instytucji zrzeszona jest w ramach organizacji rzemiosla – ponad 800 podmiotów. Drugie miejsce pod tym wzgledem zajmuja izby gospodarcze – ponad 250 zrzeszonych podmiotów. Organizacje samorzadu gospodarczego, mimo swojego rozproszenia 5 , stanowia ok. 52% instytucji non-profit wspierajacych przedsiebiorczosc. Pozostale instytucje, to organizacje pozarzadowe wyspecjalizowane w rozwoju regionalnym i lokalnym (15%), organizacje pozarzadowe wyspecjalizowane we wspieraniu przedsiebiorczosci (14%), inne organizacje pozarzadowe (19%) 6 . Najczesciej deklarowanym typem dzialalnosci organizacji przedsiebiorców sa uslugi zwiazane z certyfikacja i standaryzacja, prowadzenie szkolen, swiadczenie uslug informacyjnych oraz doradczych. Najrzadziej organizacje przedsiebiorców deklaruja dzialalnosc zwiazana z 3 Por. tez m.in. w: Fic M., (red.), Rola osrodków innowacji i przedsiebiorczosci w rozwoju regionalnym oraz promocji malych i srednich przedsiebiorstw, Stowarzyszenie Organizatorów Osrodków Innowacji i Przedsiebiorczosci w Polsce, Zielona Góra 1994; Kasnikowska B., Dziurdzik A., Masiak R., Osrodek Wspierania Biznesu, Fundusz Wspólpracy, Warszawa 1996; Gesicka G. (red.), Instytucje Rozwoju Lokalnego, Fundusz Wspólpracy, Warszawa 1996; Kidyba A., Agencje Rozwoju Regionalnego i Lokalnego, Fundusz Wspólpracy, Warszawa 1996; Wspieranie rozwoju malych i srednich przedsiebiorstw ze srodków Funduszu Pracy, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 1999 4 Dziemianowicz W., Mackiewicz M., Malinowska E., Misiag W., Tomalak M., Wspieranie przedsiebiorczosci przez samorzad terytorialny, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Malych i Srednich Przedsiebiorstw, Warszawa 2000; Raport o stanie sektora malych i srednich przedsiebiorstw w Polsce w latach 2001-2002, Polska Agencja Rozwoju Przedsiebiorczosci, Warszawa 2003 5 Por. tez: Piasecki B., Rogut A., Smallbone D., Wplyw integracji Polski z Unia Europejska na sektor MSP, Polska Agencja Promocji i Rozwoju Malych i Srednich Przedsiebiorstw, Warszawa 2000; Rogut A., Male i srednie przedsiebiorstwa w integracji ekonomicznej. Doswiadczenia Unii Europejskiej. Lekcje dla Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Lódzkiego, Lódz 2002; Przedsiebiorczosc w Polsce. Raport, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej, Warszawa, czerwiec 2003. 6 Sektorowy Program Operacyjny. Wzrost Konkurencyjnosci Gospodarki, lata 2004-2006, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej, Warszawa, luty 2003 15 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy transferem technologii i innowacjami oraz uslugami finansowymi. Uslugi sa zdecentralizowane na poziomie regionalnym/lokalnym (w zaleznosci od zasiegu dzialania danej organizacji przedsiebiorców). Swiadczenie uslug wspierajacych mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnio nych lezy takze w gestii licznych organizacji pozarzadowych. Do najczesciej swiadczonych przez nie uslug zaliczyc mozna uslugi doradcze, szkoleniowe i informacyjne. Ponadto czestym typem uslug podejmowanych przez te instytucje sa uslugi w zakresie transferu technologii (które realizuje blisko 56% organizacji pozarzadowych), uslugi finansowe (ponad 63% organizacji) oraz promocja przedsiebiorczosci (60% organizacji7 ). Uslugi swiadczone przez wszystkie powyzsze instytucje finansowane sa albo ze srodków wlasnych, albo ze srodków publicznych (programy przedakcesyjne, programy Unii Europejskiej, organizacje miedzynarodowe, programy i projekty innych darczynców8 ). Czesc z tych instytucji wchodzi w sklad KSU, prowadzac zwlaszcza Punkty KonsultacyjnoDoradcze (PKD). Zakres dzialania instytucji swiadczacych pozafinansowe uslugi wspierajace MSP najczesciej ogranicza sie do jednego województwa (tak jest w przypadku 66% instytucji). Pozostale instytucje maja zasieg albo ogólnokrajowy (tak jest w przypadku 20% instytucji), albo ponadregionalny, obejmujacy kilka województw (9% instytucji), albo tez miedzynarodowy (wykres 3.1). Wykres 3.1: Zakres dzialania instytucji wspierania biznesu miedzynarodowy 5% ogólnopolski 20% regionalny 44% lokalny 22% miedzyregionalny 9% Zródlo: Przedsiebiorczosc w Polsce. Raport, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej, Warszawa, czerwiec 2003, s. 117 7 Jak wyzej Wykaz dotychczasowych programów i funduszy wspierajacych rozwój MSP, dostepnych dla organizacji pozarzadowych zawiera publikacja: Programy i fundusze wspierajace rozwój malych i srednich przedsiebiorstw, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2000 8 16 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wiekszosc instytucji swiadczacych uslugi wspierajace male firmy, mikroprzedsiebiorstwa i samozatrudnionych koncentruje sie w duzych osrodkach miejskich, i ma slabo rozwinieta siec agend terenowych9 . Na laczna liczbe 329 instytucji znajdujacych sie w przygotowanej na potrzeby raportu bazie danych, 19 instytucji pelni role administratora programu, pozostale zas role wdrazajaca poszczególne programy. Zarówno wsród instytucji administrujacych programami, jak i wdrazajacych programy, organizacje publiczne stanowia ponad 60% (wykres 3.2). Podobna sytuacje mozna obserwowac na gruncie Unii Europejskiej, gdzie instytucje publiczne dominuja wsród organizacji swiadczacych uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych10 . Wykres 3.2: Status organizacji swiadczacych uslugi wspierajace male firmy a) organizacje administrujace programami (w %) 70 60 50 40 30 20 10 0 61 28 11 Instytucja publiczna Prywatna firma Instytucja publicznoprywatna b) organizacje wdrazajace programy (w %) 70 62 60 50 40 31 30 20 7 10 0 Instytucja publiczna Prywatna firma Instytucja publicznoprywatna Zródlo: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 9 Por. tez: Dziemianowicz W., Mackiewicz M., Malinowska E., Misiag W., Tomalak M., Wspieranie przedsiebiorczosci przez samorzad terytorialny, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Malych i Srednich Przedsiebiorstw, Warszawa 2000; Osrodki innowacji i przedsiebiorczosci w Polsce, Katedra Ekonomii Uniwersytetu Lódzkiego, Lódz 200. 10 Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s Businesses, Final Report, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002, s. 6. 17 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Podobna struktura instytucji swiadczacych uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych charakterystyczna jest dla wszystkich województw, zwlaszcza w odniesieniu do statusu organizacji wdrazajacych programy (tabela 3.1). Tabela 3.1: Status organizacji swiadczacych uslugi wspierajace male firmy w podziale na województ wa Instytucja wiodaca (%) Wyszczególnienie Instytucja wdrazajaca (%) Publiczna Prywatna Publicznoprywatna Publiczna Prywatna Publicznoprywatna Polska 63 11 26 62 31 7 Dolnoslaskie 36 18 45 59 33 8 Kujawsko-pomorskie 55 19 27 61 32 7 Lubelskie 50 20 30 60 33 7 Lubuskie 45 18 36 61 32 7 Lódzkie 50 20 30 59 34 7 Malopolskie 55 18 27 61` 32 7 Mazowieckie 44 22 33 59 34 7 Opolskie 40 20 40 59 34 7 Podkarpackie 58 17 25 62 31 7 Podlaskie 44 22 33 60 33 7 Pomorskie 50 20 30 60 33 7 Slaskie 50 17 33 61 32 7 Swietokrzyskie 50 20 30 61 32 7 Warminsko-mazurskie 50 20 30 61 32 7 Wielkopolskie 44 22 33 59 34 7 Zachodniopomorskie 45 18 36 61 32 7 Zródlo: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwagi: Po zaokragleniu do pelnych procentów niektóre wiersze moga sie nie sumowac do 100 Wsród 37 programów zidentyfikowanych w przygotowanej na potrzeby raportu bazie danych, 23 programy maja zasieg ogólnokrajowy, 9 programów zasieg miedzyregionalny i 5 programów ogranicza swoja aktywnosc do terenu jednego województwa. Zasieg miedzyregionalny maja takie programy, jak: Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich, Program Czysty Biznes, Przedakcesyjny Program Rozwoju Zasobów Ludzkich (komponent regionalny) i Punkt Informacji Gospodarczej. Na terenie pojedynczych województw dzialaja takie programy, jak: Business Innovation Centre (województwo lubuskie), Internetowy System Informacji Gospodarczej Euroregionu Niemen (województwo podlaskie), EUROPARTNER (województwo lódzkie), Pomocna Dlon (województwo podkarpackie) i Projekt PLATO-Silesia (województwo slaskie). 18 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy W zakresie organizacji zarzadzania poszczególnymi programami (typami) uslug, to 7 programów (19%) jest scentralizowanych na poziomie miedzynarodowym, 4 (11%) scentralizowane sa na poziomie krajowym, 21 programów (57%) jest zdecentralizowanych na poziomie regionalnym i 5 programów (14%) jest zdecentralizowanych na poziomie lokalnym (wykres 3.3). Wykres: 3.3: Organizacja zarzadzania programami/uslugami (w %) Zcentralizowany na poziomie miedzynarodowym 19 Zcentralizowany na poziomie krajowym 11 Zdecentralizowany na poziomie regionalnym 57 Zdecentralizowany na poziomie lokalnym 14 0 10 20 30 40 Zródlo: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 19 50 60 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 3.3 Grupy beneficjentów W wiekszosci województw nie wyodrebnia sie uslug adresowanych wylacznie do mikroprzedsiebiorstw, malych firm i samozatrudnionych (tabela 3.2). Tabela 3.2: Firmy, do których kierowane sa uslugi wspierajace w tym (w %) Ogólna liczba wskazan Wszystkie MSP Polska 39 Dolnoslaskie Wyszczególnienie w tym uslugi adresowane do: Samozatrud -nionych Mikroprzed -siebiorstw Malych firm Srednich firm 85 2 2 9 2 26 88 0 0 8 4 Kujawsko-pomorskie 27 78 4 4 11 4 Lubelskie 28 89 0 0 7 4 Lubuskie 28 79 3 3 11 3 Lódzkie 24 88 0 0 8 4 Malopolskie 27 78 4 4 11 4 Mazowieckie 23 87 0 0 9 4 Opolskie 24 88 0 0 8 4 Podkarpackie 32 81 3 3 9 3 Podlaskie 25 88 0 0 8 4 Pomorskie 24 88 0 0 8 4 Slaskie 30 90 0 0 7 3 Swietokrzyskie 26 77 4 4 12 4 Warminskomazurskie 29 79 3 3 10 3 Wielkopolskie 23 87 0 0 9 4 Zachodniopomorskie 28 79 4 4 11 4 Zródlo: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwaga: Po zaokragleniu do pelnych procentów niektóre wiersze moga sie nie sumowac do 100; w ramach jednego programu moga wystepowac uslugi/instrumenty nakierowane na grupy róznych firm, stad liczba wskazan moze przekroczyc liczbe programów. Równiez etap rozwoju firmy nie jest szczególnie akcentowany w dostepnym wachlarzu uslug (tabela 3.3), choc zauwaza sie pewne odstepstwa od tej ogólnej zasady. Dotyczy to zwlaszcza PKD, dzialajacych na terenie calego kraju i adresujacych swoje uslugi zarówno do aktualnych, jak i przyszlych przedsiebiorców. Tym ostatnim PKD oferuja proste uslugi doradcze i informacyjne oraz informacje. 20 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Tabela 3.3: Etap rozwoju firmy wspierany przez pozafinansowe uslugi wspierajace Wyszczególnienie Ogólna liczba wskazan w tym uslugi adresowane do firm na etapie rozwoju (w %) Wszystkie etapy Poczatek Wczesny rozwój Dojrzalosc KonsoliKryzys dacja Przeniesie -nie wlasnosci Polska 60 48 5 13 13 12 3 5 Dolnoslaskie 42 48 5 14 14 12 2 5 Kujawskopomorskie 38 53 3 13 13 13 0 5 Lubelskie 44 50 2 14 14 14 0 7 Lubuskie 39 54 3 13 13 13 0 5 Lódzkie 37 51 3 14 14 14 0 5 Malopolskie 42 45 5 14 14 14 2 5 Mazowieckie 36 50 3 14 14 14 0 5 Opolskie 40 45 5 15 15 13 2 5 Podkarpackie 47 51 4 13 13 13 2 4 Podlaskie 38 53 3 13 13 13 0 5 Pomorskie 41 44 5 15 15 15 2 5 Slaskie 50 46 6 14 14 12 4 4 Swietokrzyskie 37 51 3 14 14 14 0 5 Warminskomazurskie 40 55 3 13 13 13 0 5 Wielkopolskie 36 50 3 14 14 14 0 6 Zachodniopomorskie 39 54 3 13 13 13 0 5 Zródlo: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwaga: Po zaokragleniu do pelnych procentów niektóre wiersze moga sie nie sumowac do 100; w ramach jednego programu moga wystepowac rózne uslugi/instrumenty nakierowane na rózne etapy rozwoju firm, stad liczba takich uslug moze byc wyzsza niz liczba programów. Etap zalozenia firmy jest natomiast eksponowany w programach przewidzianych i aktualnie uruchamianych w ramach PHARE 2001, tj w programie SSG (Rozwój MSP) rozwoju przedsiebiorstw internetowych, majacym zasieg ogólnokrajowy i wspierajacym m.in. rozwój nowych firm w dziedzinach opartych na komercyjnym wykorzystaniu internetu oraz w programie Rozwóju Zasobów Ludzkich, adresowanym do starterów i oferujacym osobom chcacym zalozyc wlasna firme podstawowe szkolenia i uslugi doradcze (coaching). W ramach oferty adresowanej do przyszlych przedsiebiorców wyodrebniaja sie takze uslugi adresowane do grup podwyzszonego ryzyka na rynku pracy, zwlaszcza do absolwentów i kobiet. Oferty te z reguly zwiazane sa z polityka rynku pracy, ale i instytucje otoczenia biznesu (np. Miedzynarodowa Fundacja Kobiet czy program „Wspieranie przedsiebiorczosci kobiet”, realizowany przez Malopolski Instytut Samorzadu Terytorialnego 21 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy i Administracji), nie zapominaja o tych grupach. Grupy te maja jednak do dyspozycji znacznie ubozsza oferte niz oferta, z jaka mozna sie spotkac na gruncie Unii Europejskiej 11 . Generalnie mozna jednak stwierdzic, ze intensywnosc wsparcia przyszlych przedsiebiorców (mierzona udzialem uslug bezposrednio kierowanych do przyszlych przedsiebiorców w caloksztalcie uslug wspierajacych) jest w Polsce duzo nizsza niz w krajach Unii Europejskiej. W Polsce uslugi kierowane do nowo zakladanych firm stanowia jedynie 5% istniejacej podazy uslug, w Unii Europejskiej okolo 30%12 . 13% uslug kieruje sie do firm znajdujacych sie na wczesnym etapie swojego rozwoju. W tego typu uslugach specjalizuja sie zwlaszcza inkubatory przedsiebiorczosci, które udostepniaja firmom zarówno baze materialna (pomieszczenia, maszyny i urzadzenia, infrastrukture techniczno-biurowa itd.), jak i uslugi szkoleniowe, doradcze i informacyjne. Do firm znajdujacych sie na wczesnym etapie rozwoju, firm dojrzalych i firm znajdujacych sie na etapie konsolidacji kie rowana jest oferta dwóch programów o zasiegu ogólnokrajowym: Business Support Center JETRO (program koordynowany przez Japan External Trade Organization JETRO-Biuro w Warszawie) i Innovation Relay Centre. Przy czym do firm dojrzalych adresowane sa uslugi specjalistyczne, zawierajace bardziej zlozone tresci oraz specjalistyczne szkolenia, uwzgledniajace specyfike poszczególnych branz. Tego typu wyprofilowanie oferty spotyka sie takze w uslugach swiadczonych przez organizacje przedsiebiorców. W ofercie podazowej brak jest programów zorientowanych na specyficzne potrzeby firm przezywajacych kryzys. Wyjatkiem w tym wzgledzie jest program Czysty Biznes, realizowany w kilku województwach (malopolskim, podkarpackim, pomorskim i slaskim). Kolejna grupe beneficjentów uslug wspierajacych mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych tworza firmy zainteresowane innowacjami. Do nich swoja oferte kieruja takie ogólnokrajowe programy, jak: EUREKA (komponent informacyjny), Innovation Relay Centre, Projekt EMMA czy Program „Innowacje i technologie dla rozwoju przedsiebiorstw” (Krajowy Rozwój MSP). Podobny charakter ma jeden z programów regionalnych “Business Innovation Centre”. Program administrowany przez Lubelska Fundacje Rozwoju oferuje pomoc w modernizacji, zwiekszaniu innowacyjnosci i dywersyfikacji dzialan istniejacych przedsiebiorstw. Wyraznie wyodrebniona grupa beneficjentów uslug wspierajacych sa takze eksporterzy i potencjalni eksporterzy, bedacy adresatami: • PHARE 2000 SSG (programu realizowanego na terenie województwa lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, slaskiego i warminsko- mazurskiego) i PHARE 2001 SSG (programu o zasiegu ogólnokrajowym), w ramach których przedsiebiorcy moga uzyskac dotacje na uslugi doradcze, informacyjne i techniczne wspomagajace eksport oraz na wyjazdy zagraniczne (wlaczajac uczestnictwo w miedzynarodowych imprezach targowych) i pomoc techniczna dotyczaca promocji produktów na rynkach miedzynarodowych; • Klubu Eksportera, programu o zasiegu ogólnokrajowym, realizowanego w ramach struktur Centrum Euro Info. 11 Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s Businesses, Final Report, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002, s. 8. 12 Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s Businesses, Final Report, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002, s. 8. 22 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Analiza sektorowego zróznicowania uslug wspierajacych mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych wskazuje, ze wiekszosc programów kieruje swoja oferte do wszystkich firm (tabela 3.4). Wyjatkiem sa programy zorientowane branzowo, do których nalezy rodzina programów JETRO (Business Support Center, Region to Region i Internetowa Baza Danych), adresujace swoja oferte do firm produkcyjno-budowlanych i handlowych. W porównaniu z Unia Europejska zauwaza sie brak programów dostosowanych do specyficznych potrzeb firm uslugowych13 , wlaczajac transport, turystyke, telekomunikacje, uslugi finansowe itd. Tabela 3.4: Specyfika sektorowa firm, do których kierowane sa pozafinansowe uslugi wspierajace w tym (w %) Wyszczególnienie Ogólna liczba wskazan Polska Wszystkie sektory Produkcja i budownictwo Sprzedaz hurtowa i detaliczna 39 87 8 8 Dolnoslaskie 28 79 11 11 Kujawsko-pomorskie 27 78 11 11 Lubelskie 30 80 10 10 Lubuskie 28 79 11 11 Lódzkie 26 77 12 12 Malopolskie 27 78 11 11 Mazowieckie 25 76 12 12 Opolskie 26 77 12 12 Podkarpackie 32 81 9 9 Podlaskie 27 78 11 11 Pomorskie 26 77 12 12 Slaskie 32 81 9 9 Swietokrzyskie 26 77 12 12 Warminsko-mazurskie 29 79 10 10 Wielkopolskie 25 76 12 12 Zachodniopomorskie 28 79 11 11 Uwaga: Po zaokragleniu do pelnych procentów niektóre wiersze moga sie nie sumowac do 100 Zródlo: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 13 Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s Businesses, Final Report, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002, s. 9. 23 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 3.4 Rodzaje uslug wspierajacych Wiekszosc uslugodawców realizuje równolegle kilka rodzajów dzialan. Najczesciej sa to punkty informacyjne pierwszego kontaktu, specjalistyczne uslugi informacyjne, szkolenia i doradztwo. Czesc uslugodawców wlacza w obreb swojej aktywnosci udostepnianie powierzchni i infrastruktury (inkubatory, parki technologiczne), kojarzenie partnerów (bazy danych) oraz wsparcie finansowe, wspomagane doradztwem, szkoleniem i informacja. Jest to sytuacja zblizona do tej, z jaka spotykamy sie w Unii Europejskiej, gdzie czesc uslugodawców tworzy zintegrowane pakiety uslugowe, wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych14 . Do najczesciej oferowanych uslug naleza: doradztwo i konsulting (25% ogólnej podazy uslug), szkolenie (21%) oraz podstawowe i specjalistyczne uslugi informacyjne i kojarzenie partnerów (odpowiednio 15% i 14% ). Ostatnia pozycje w tym rankingu zajmuje udostepnianie inkubatorów, parków technologicznych itp. urzadzen (8%). Bardzo niski udzial uslug finansowych (2%) nie wynika z istotne j luki podazowej lecz z faktu, ze w mysl waskiej definicji uslug wspierajacych nie wchodzily one w obreb analizy. Z podobna struktura uslug mamy do czynienia we wszystkich województwach (tabela 3.5) z wyjatkiem województw Dolnoslaskiego gdzie wyzsza niz przecietnie pozycje maja uslugi specjalistyczne, a nizsza niz przecietna w kraju uslugi doradcze i konsulting. 14 Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s Businesses, Final Report, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002, s. 11. 24 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Tabela 3.5: Rodzaje uslug wspierajacych, swiadczone mikroprzedsiebiorstwom, malym firmom i samozatrudnionym w tym (w %) Wyszczególnienie Ogólna liczba wskazan Szkolenia Polska 91 21 14 15 25 8 14 2 Dolnoslaskie 74 19 16 23 19 8 15 0 Kujawsko-pomorskie 68 18 15 18 24 9 16 1 Lubelskie 71 20 15 15 25 10 14 0 Lubuskie 71 18 14 18 24 8 15 2 Lódzkie 66 20 15 17 23 9 17 0 Malopolskie 70 19 14 19 24 9 14 1 Mazowieckie 64 19 16 17 23 9 16 0 Opolskie 66 20 15 17 24 9 15 0 Podkarpackie 79 19 15 16 27 8 13 2 Podlaskie 68 21 16 16 24 9 15 0 Pomorskie 67 19 15 18 24 9 15 0 Slaskie 77 22 16 16 26 8 13 0 Swietokrzyskie 66 18 15 18 24 9 15 2 Warminskomazurskie 71 20 15 17 25 8 14 1 Wielkopolskie 64 19 16 17 23 9 16 0 18 24 8 15 1 PodstaSpecjaliwowa styczna Doradztwo informacja informacja Zachodniopomorskie 71 18 14 Zródlo: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Inkubatory Kojarzenie Uslugi /parki techno- partnerów finansowe logiczne Uwaga: Po zaokragleniu do pelnych procentów niektóre wiersze moga sie nie sumowac do 100; w ramach jednego programu moga wystepowac rózne rodzaje uslug/instrumentów, stad liczba takich uslug moze byc wyzsza niz liczba programów. Uslugi doradczo- informacyjne i szkoleniowe obejmuja cale spektrum zagadnien15 , poczynajac od uruchomienia firmy i zarzadzania nia, poprzez przeprowadzenie przedsiebiorcy przez gaszcz zmieniajacych sie przepisów (zwlaszcza podatkowych i kodeksu pracy), po uzyskanie pieniedzy, zarówno na dzialalnosc biezaca, jak i inwestycyjna (rozpoznanie oferty banków, informacje o programach pomocowych, ich procedurach i dokumentach itd.). 15 Informacje dotyczace charakteru uslug doradczych dostarczaja takze inne badania przeprowadzone w 2001 r. wsród firm nalezacych do otoczenia biznesowego MSP. Wynikalo z niego, ze najpopularniejsze byly uslugi doradcze dla osób rozpoczynajacych dzialalnosc gospodarcza (55%) oraz specjalistyczne doradztwo w zakresie: finansów (47%), prawnych aspektów prowadzenia dzialalnosci gospodarczej (46%), planowania i zarzadzania (40%), marketingu (33%) i zasobów ludzkich (31%). Na dalszych miejscach znalazlo sie specjalistyczne doradztwo w zakresie: jakosci (21%), eksportu (19%), ochrony srodowiska oraz innowacji i transferu technologii (po 18%) i produkcji (17%). Za: Sektorowy Program Operacyjny. Wzrost Konkurencyjnosci Gospodarki, lata 2004-2006, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej, Warszawa, luty 2003 25 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Programy szkoleniowe najczesciej obejmuja: ksztalcenie w zakresie zarzadzania przedsiebiorstwem i jego zasobami, wprowadzania technik informatycznych i nowoczesnych technologii, prawnych aspektów prowadzenia dzialalnosci gospodarczej w Unii Europejskiej itd. Uslugi doradczo- informacyjne zwiazane sa najczesciej z: analiza rynku, okresleniem zródel przewag konkurencyjnych przedsiebiorstwa, rozwojem i wdrozeniem planów inwestycyjnych. Specjalnie dla eksporterów (zarówno aktualnych, jak i potencjalnych) oferuje sie dodatkowo uslugi zwiazane z: przygotowaniem planów rozwoju eksportu (wlacznie z pomoca w okresie jego wdrazania), prowadzeniem eksportu przez internet, badaniem rynków zagranicznych i promocja produktu. Obok uslug typowo doradczych eksporterzy moga korzystac z wyjazdów (badanie rynku i znalezienie partnera) i uczestnictwa w miedzynarodowych imprezach targowowystawienniczych. Przedmiotem uslug doradczo-informacyjnych i szkoleniowych sa takze: zarzadzanie jakoscia, certyfikacja, doskonalenie systemów zarzadzania po uzyskaniu certyfikatu. Udostepnianie pomieszczen, wyposazenia i infrastruktury itd. to uslugi charakterystyczne zwlaszcza dla inkubatorów przedsiebiorczosci, parków technologicznych itp. Towarzysza im zawsze uslugi pomocnicze, zwlaszcza administrowanie nieruchomoscia, audyty, doradztwo, szkolenia itp. Kojarzenie partnerów i internetowe bazy danych to uslugi oferowane najczesciej przez wyspecjalizowane programy/firmy. Z reguly sa to programy o zasiegu ogólnokrajowym (np. System Informacji Ofertowej „PARTNER”, Trade Tie-up Promotion Program, projekt EMMA, oferta Polsko-Niemieckiego Towarzystwa Wspierania Gospodarki S.A.). Przykladem projektu regionalnego jest Internetowy System Informacji Gospodarczej Euroregionu Niemen (województwo podlaskie), funkcjonujacy na bazie portalu internetowego, umozliwiajacego zainteresowanym firmom umieszczanie informacji teleadresowych i gospodarczych o swoich firmach, produktach czy uslugach. Kojarzenie partnerów wzbogacane jest czesto dodatkowymi uslugami w postaci: analizy produktów firmy pod katem ich konkurencyjnosci na rynkach zagranicznych, wyboru potencjalnych rynków eksportowych, okreslenia docelowej grupy potencjalnych partnerów handlowych, przygotowania listy teleadresowej potencjalnych partnerów handlowych; wyselekcjonowania i sprawdzenia wiarygodnosci potencjalnych partnerów handlowych; przygotowania spotkan z potencjalnymi klientami; doradztwa podczas przygotowania propozycji wspólpracy i negocjacji handlowych; tlumaczenia dokumentów. Posrednictwo w nawiazywaniu kontaktów handlowych to równiez istota dzialalnosci wszystkich organizacji przedsiebiorców, wykorzystujacych do tego zarówno tradycyjne (targi, spotkania, wizyty studyjne itd.), jak i nowoczesne instrumenty (internet). Uslugom tym równiez towarzyszy doradztwo w sprawach prawnych i celnych oraz pomoc w zalatwianiu róznych formalnosci. Uslugi doradczo-szkoleniowe towarzysza czesto uslugom finansowym. Przykladem tego typu aktywnosci jest dzialalnosc Koneckiego Stowarzyszenia Wspierania Przedsiebiorczosci (województwo swietokrzyskie), w ramach którego istnieje Fundusz Rozwoju Przedsiebiorczosci, swiadczacy zarówno uslugi finansowe, jak i uslugi doradcze oraz Osrodek Wspierania Przedsiebiorczosci, oferujacy obok typowych szkolen i doradztwa takze posrednictwo w transferze technologii. Druga ciekawa inicjatywa jest Fundusz Regionu Walbrzyskiego (województwo dolnoslaskie), instytucja powolana do inicjowania i wspierania procesów restrukturyzacji 26 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy regionu walbrzyskiego, wsród zadan której znajduja sie m.in. uslugi finansowe i doradztwo dla MSP. Uslugi finansowe polegaja na udzielaniu preferencyjnych pozyczek z Funduszu Pozyczkowego, udzielaniu poreczen i gwarancji kredytowo-pozyczkowych oraz wchodzeniu udzialami kapitalowymi w spólki prawa handlowego. Natomiast doradztwo dla MSP realizowane jest przez dzialajaca w ramach Struktury Regionalnej Funduszu siec Punktów Szansy, bedacych gminnymi osrodkami wspierania przedsiebiorczosci. Punkty Szansy koncentruja sie zwlaszcza na uslugach zwiazanych z ekonomiczna analiza przedsiewziec gospodarczych, z wyborem zródel pozyskania kapitalu, z przygotowaniem i wdrozeniem biznes planó w oraz z doradztwem prawnym. Obie te instytucje sa przykladami dobrze zorganizowanych pakietów uslug wspierajacych, dajacych przedsiebiorcy nie tylko potrzebne mu pieniadze, ale takze wiedze, wazniejsza czesto niz sama pomoc finansowa. Dodatkowym typem uslug wspierajacych mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych sa uslugi biznesowe (biura rachunkowe, prawne, prowadzenie spraw kadrowych, audyty itd.). Uslugi te jednak rzadko finansowane sa ze srodków publicznych (wyjatkiem jest tutaj czesc programów finansowanych ze srodków PHARE 2000 i PHARE 2001, oferujaca dotacje na uzyskanie certyfikatów, wprowadzenie systemów jakosci itp.). Z reguly sa one inicjatywa konkretnych organizacji przedsiebiorców, najczesciej izb rzemieslniczych, finansowana ze srodków wlasnych tych organizacji. Dla malych firm, zwlaszcza mikroprzedsiebiorstw, sa one jednak jednym z bardziej efektywnych instrumentów wsparcia. 3.5 Promocja uslug wspierajacych Konsekwentna i efektywna kampania informacyjno-promocyjna ma zasadnicze znaczenie dla poziomu wykorzystania przez mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych oferty pozafinansowych uslug wspie rajacych. Powinna ona wykorzystywac instrumenty, kanaly i tresci docierajace do jak najwiekszej liczby potencjalnych odbiorców. Do instrumentów najczesciej wykorzystywanych przez uslugodawców nalezy internet (36% wskazan) oraz targi, wystawy i seminaria (21%). Na dalszych pozycjach znajduja sie kontakty telefoniczne i mailingowe (14%) oraz bezposrednie spotkania z przedsiebiorcami (12%). Najrzadziej wykorzystywanym kanalem informowania sa reklamy w prasie codziennej, periodykach technicznych, magazynach itp. (2%) oraz posrednicy np. stowarzyszenia biznesowe, dostawcy, itp. (5%). Podobna strukture kanalów informacyjnopromocyjnych spotykamy we wszystkich województwach (tabela 3.6). Kazda z instytucji najczesciej wykorzystuje kilka form promocji swoich uslug. 27 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Tabela 3.6: Kanaly informacyjno-promocyjne stosowane przez uslugodawców w tym (w %) BezposredKampanie nie mailingowe, spotkania rozmowy zprzedsietelefoniczne biorstwami Reklamy w prasie codziennej, periodykach technicznych magazynach itp. Internet Targi, wystawy, seminaria itp. Posrednicy (stowarzyszenia biznesowe, dostawcy, itp.) Inne Wyszczególnienie Ogólna liczba wskazan Polska 99 12 14 2 36 21 5 9 Dolnoslaskie 75 13 15 3 35 20 5 9 Kujawskopomorskie 70 13 11 1 36 23 6 10 Lubelskie 73 11 12 1 37 21 5 12 Lubuskie 73 14 14 1 36 21 5 10 Lódzkie 68 12 13 1 35 22 6 10 Malopolskie 71 14 11 1 35 23 6 10 Mazowieckie 65 12 12 2 35 22 6 11 Opolskie 70 13 13 3 34 21 6 10 Podkarpackie 80 13 11 1 36 23 5 11 Podlaskie 68 12 13 1 35 22 6 10 Pomorskie 68 13 12 1 35 22 6 10 Slaskie 83 12 13 2 35 20 6 11 Swietokrzyskie 68 13 12 1 35 22 6 10 Warminskomazurskie 73 12 12 1 36 22 5 11 Wielkopolskie 65 12 12 2 35 22 6 11 1 36 21 5 10 Zachodnio73 14 14 pomorskie Zródlo: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwaga: Po zaokragleniu do pelnych procentów niektóre wiersze moga sie nie sumowac do 100; w ramach jednego programu moga byc wykorzystywane rózne rodzaje kanalów informacyjno-promocyjnych, stad liczba takich kanalów moze byc wyzsza niz liczba programów. Jak jednak wynika z opinii organizacji- uslugodawców i organizacji przedsiebiorców, efektywnosc dzialan informacyjno-promocyjnych jest stosunkowo niska, jezeli mierzyc ja odsetkiem mikroprzedsiebiorstw, malych firm i samozatrudnionych korzystajacych z istniejacej oferty16 . Jednym z najwazniejszych powodów takiego stanu rzeczy jest – w opinii uslugodawców i organizacji przedsiebio rców – niski poziom poinformowania firm o mozliwosciach skorzystania z pozafinansowych uslug wspierajacych dotowanych ze srodków publicznych. 16 Istnieje bardzo duza rozbieznosc szacunku odsetka firm korzystajacych z pozafinansowych uslug wspierajacych, wahajaca sie w przedziale od 3% (Fundacja Kaliski Inkubator Przedsiebiorczosci) do 70% (Agencja Rozwoju Regionalnego w Zielonej Górze), a nawet 100% (Stowarzyszenie Promocja Przedsiebiorczosci). Wiekszosc szacunków podawala jednak przedzial 10%-40%. 28 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Stosunkowo niska efektywnosc dzialan informacyjno-promocyjnych wynika – wedlug uslugodawców i organizacji przedsiebiorców – z tego, ze: • uslugodawcy nie maja srodków finansowych na prowadzenie samodzielnej, intensywnej kampanii informacyjnej; • brak jest centralnej, systematycznej kampanii informacyjno-promocyjnej, prowadzonej zwlaszcza przez Polska Agencje Rozwoju Przedsiebiorczosci, wykorzystujacej przede wszystkim telewizje publiczna i prase centralna (te dwa kanaly sa w opinii uslugodawców najbardziej skuteczne, ze szczególnym wskazaniem na telewizje publiczna); • istnieje slaba wspólpraca Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiebiorczosci z organizacjami przedsiebiorców i innymi organizacjami pozarzadowymi oraz organami samorzadu terytorialnego w prowadzeniu dzialan informacyjno-promocyjnych. 3.6 Jakosc uslug wspierajacych Przyjeta w Polsce organizacja uslug wspierajacych mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych narzuca uslugodawcom okreslone standardy jakosci. Znaczna czesc – uslugodawców ma wdrozone systemy zapewnienia jakosci, udokumentowane certyfikatem potwierdzajacym akredytacje w KSU. Jakosc uslug swiadczonych przez jednostki certyfikacyjne (audyty certyfikujace systemy zarzadzania jakoscia, zarzadzania srodowiskiem oraz systemy zarzadzania bezpieczenstwem) udokumentowana jest akredytacja w systemie akredytacji (np. PCA, DAR, UKAS lub inne). Szkoly wyzsze, zaklady ksztalcenia nauczycieli, placówki doskonalenia nauczycieli i inne placówki dzialajace w systemie oswiaty stosuja systemy zabezpieczenia jakosci zgodne z przyjetymi procedurami dzialania. Pomocna w ocenie jakosci swiadczonych uslug moze byc opinia samych uslugodawców i organizacji przedsiebiorców na temat tego, na ile dostepne uslugi zapewniaja wsparcie potrzebne przedsiebiorstwu oraz czy warunki, na jakich uslugi sa swiadczone odpowiadaja przedsiebiorstwom. I chociaz wywiady prowadzone wsród uslugodawców i w organizacjach przedsiebiorców daja ograniczone mozliwosci tego typu oceny jakosci, to wynika z nich, ze przedsiebiorcy nie zawsze sa zadowoleni ze: • Sposobu organizacji uslug (liczebnosc grup szkoleniowych, czas trwania szkolen i ich terminy, rzetelnosc i terminowosc informacji, procedury warunkujace mozliwosc skorzystania z uslugi; w tym ostatnim przypadku najczesciej zwraca sie uwage na uciazliwosc procedur warunkujacych uzyskanie dotacji). • Merytorycznej strony uslugi (zbyt ogólny poziom informacji, niedostosowany do potrzeb konkretnych branz, zbyt mala praktyczna przydatnosc transferowanej wiedzy, brak oferty wychodzacej z analizy potrzeb konkretnej firmy i dostosowujacej do nich zakres, tresc i forme uslugi). 29 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 3.7 Ceny uslug wspierajacych W raporcie opublikowanym przez Komisje Europejska wskazuje sie na trzy rodzaje barier utrudniajacych mikroprzedsiebiorstwom, malym firmom i samozatrudnionym efektywne wykorzystanie uslug wspierajacych17 : • informacyjna; mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnieni maja wieksze (niz duze przedsiebiorstwa) klopoty z dostepem do informacji na temat istniejacych programów; • kompetencyjna, wynikajaca przede wszystkim ze zbyt ograniczonych zasobów kadrowych i technicznych, bardzo utrudniajacych wlasciwe przygotowanie wniosku (co oczywiscie obniza ich szanse na uzyskanie wsparcia); • finansowa, obnizajaca gotowosc do wykorzystania zewnetrznych uslug. Polityka cenowa towarzyszaca uslugom wspierajacym mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych wykorzystuje dotacje publiczne (przyznawane albo uslugodawcom, albo uslugobiorcom) jest jednym z instrumentów obnizania bariery finansowej. W efekcie po stronie podazy we wszystkich województwach dominuja uslugi nieodplatne, stanowiace 60% swiadczonych uslug (tabela 3.7). 17 The European Observatory for SMEs, Sixth Report 2000, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 2000. 30 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Tabela 3.7: Formy platnosci za uslugi w podziale na województwa Wyszczególnienie w tym (w %) Ogólna Cennik za liczba Ryczalt za Stawka Nieodplatnie poszczególne wskazan usluge godzinowa Inne uslugi Polska 50 52 14 10 10 14 Dolnoslaskie 39 51 13 13 10 13 Kujawsko-pomorskie 35 54 11 11 9 14 Lubelskie 36 56 8 11 8 17 Lubuskie 39 54 13 10 10 13 Lódzkie 35 54 11 11 9 14 Malopolskie 35 54 9 11 9 17 Mazowieckie 33 54 9 12 9 15 Opolskie 34 53 9 15 9 15 Podkarpackie 39 54 8 10 10 18 Podlaskie 34 56 9 12 9 15 Pomorskie 34 53 9 12 9 18 Slaskie 38 53 8 13 8 18 Swietokrzyskie 34 56 9 12 9 15 Warminsko-mazurskie 35 57 9 11 9 14 Wielkopolskie 33 55 9 12 9 15 Zachodniopomorskie 39 54 13 10 10 13 Zródlo: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003 Uwaga: Po zaokragleniu do pelnych procentów niektóre wiersze moga sie nie sumowac do 100; w ramach jednego programu moga byc stosowane rózne rodzaje form platnosci. Sposób odplatnosci moze jednak budzic kontrowersje. Usluga oferowana bezplatnie moze prowadzic do sytuacji, w której przedsiebiorca nie uwaza jej wlasnie z tego powodu za wartosciowa i w ograniczony sposób wspólpracuje z uslugodawca. Przykladem, gdzie problem odplatnosci zostal dobrze rozwiazany jest Izba Gospodarcza „Slask” w Opolu, gdzie czesc szkolen dofinansowana jest przez wspólpracujace z Izba organizacje niemieckie. Strona niemiecka pokrywa 70–80% kosztów, a polski uczestnik pozostale 20–30%. Odplatnosc dyscyplinuje uczestników kursów, tworzy poczucie przydatnosci zdobywanej wiedzy, pozytywnie nastawia do swiadczonej uslugi. Podobnie rozwiazany jest problem odplatnosci za uczestnictwo w imprezach targowo-wystawienniczych. 3.8 Cele uslug wspierajacych Podstawowe cele uslug wspierajacych mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych zawarte sa w strategii gospodarczej rzadu oraz w Kierunkach dzialan rzadu wobec malych i srednich przedsiebiorstw od 2003 do 2006 roku. 31 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Strategia gospodarcza rzadu18 opiera sie na trzech filarach: strategii finansów publicznych; strategii wzrostu gospodarczego i strategii integracji europejskiej. Kluczowym warunkiem realizacji celów strategicznych jest odbudowa kondycji ekonomicznej polskich przedsiebiorstw, w tym MSP. One bowiem przesadza o ozywieniu gospodarczym, zapewnia prace obywatelom i podniosa standardy cywilizacyjne. One równiez beda jedna z sil stymulujacych przyszly proces regionalnej konwergencji. Moga zatem odegrac szczególna role w regionach slabiej rozwinietych i regionach peryferyjnych oraz w regionach wymagajacych restrukturyzacji w sferze ekonomicznej i spolecznej (zmiany w przemysle i uslugach, zacofane tereny rolnicze, podupadajace okregi miejskie, w których nastepuje likwidacja dzialalnosci gospodarczej itp.). Zgodnie z zapisami Kierunków dzialan rzadu, celem polityki rzadu jest pobudzenie aktywnosci gospodarczej MSP zapewniajacej wzrost zatrudnienia w tym sektorze oraz wzrost jego konkurencyjnosci i zdolnosci do funkcjonowania na Jednolitym Rynku Europejskim. Osiagnieciu tego celu sluzy m.in. konstruowany system uslug wsparcia MSP, w tym mikroprzedsiebiorstw, malych przedsiebiorstw oraz samozatrudnionych, wykorzystujacy dostepne instrumenty, w tym nowe techniki i technologie, przedsiewziecia logistyczne i proeksportowe oraz przedsiewziecia zmierzajace do uzyskania certyfikatów jakosci, by w efekcie doprowadzic do poprawy jakosci zarzadzania przedsiebiorstwem, lepszego wykorzystania posiadanych zasobów tak ludzkich jak i kapitalo wych, podnoszenia kwalifikacji kadry menedzerskiej i pracowników oraz stalego inwestowania w rozwój firmy. Wspierane jest takze powstawanie nowych przedsiebiorstw w sektorach wykorzystujacych zaawansowane technologie, w tym w uslugach i handlu. Kolejnym, istotnym celem konstruowanego systemu wsparcia jest pomoc w integracji firm i dzialalnosci na forum miedzynarodowym. Dlatego znaczna czesc uslug wspierajacych male firmy stawia sobie za zadanie: zdecydowane podnoszenie konkurencyjnosci firm; intensyfikowanie wspólpracy i kooperacji krajowej i miedzynarodowej; promocje polskich firm i ich produktów za granica oraz upowszechnianie polskich osiagniec i doswiadczen na forum miedzynarodowym. Bardziej szczególowo, efektem realizowanych programów na poziomie krajowym powinno byc: • upowszechnianie szeroko rozumianej wiedzy gospodarczej u przedsiebiorców (47% wskazan); • poprawa warunków dostepu MSP do nowoczesnych technologii (18%); • poszerzenie dostepu do programów pomocowych dla MSP (13%); • usprawnienie procedur nawiazywania kontaktów gospodarczych (8%). • zwiekszenie dostepnosci finansowania dla MSP (7%); • przyspieszenie tworzenia nowych miejsc pracy przez MSP (7%); Zblizony rozklad efektów uslug wspierajacych mikroprzedsiebiorstwa, male firmy i samozatrudnionych obserwowany jest we wszystkich województwach. 18 Przedsiebiorczosc - Rozwój – Praca. Strategia Gospodarcza Rzadu SLD - UP – PSL, Rada Ministrów, Warszawa, styczen 2002 32 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 4. Ocena popytu na uslugi Zasadniczym celem tego rozdzialu jest przeprowadzenie analizy popytowej strony rynku uslug wsparcia dla malych przedsiebiorstw, mikroprzedsiebiorstw oraz dla samozatrudnionych. Skupiono sie na nastepujacych zagadnieniach: stopien korzystania przez te firmy z uslug oraz ocena ich przydatnosci, znajomosc lub swiadomosc wsród przedsiebiorców wystepujacej oferty uslug, zglaszane potrzeby na uslugi oraz ocena, na ile oferowane uslugi zgodne sa ze zglaszanymi potrzebami. 4.1 Uczestnictwo w uslugach wspierajacych Jak wspomniano w rozdziale poprzednim, uslugi wsparcia dla malych i srednich przedsiebiorstw byly oferowane z inicjatywy administracji publicznej i poprzez nia od wielu lat. Pomoc dla malych firm jest wskazywana jako pozadana w wielu dokumentach rzadowych, obecnych i z lat ubieglych19 . Nalezy przy tym zaznaczyc, ze tego rodzaju pomoc horyzontalna jest dopuszczalna przez prawo polskie oraz regulacje unijne. Czy jednak zakres tej pomocy jest adekwatny do rzeczywistych potrzeb sektora, oraz czy przedsiebiorcy potrafia i chca korzystac z uslug, wreszcie czy zdaja sobie sprawe z uslug wystepujacych na rynku, i warunków na jakich sa one swiadczone? Doswiadczenia europejskie wskazuja, ze nawet w krajach Unii przedsiebiorcy stosunkowo rzadko korzystaja z pomocy i niewielu z nich o niej wie. Badania z lat 2000–2002 wskazuja, ze sredni wspólczynnik korzystania z uslug wsparcia 20 wynosil w krajach UE 20%. A wiec tylko co piata mala firma europejska korzystala z jakiejkolwiek uslugi wsparcia. Wykres 4.1: Wspólczynniki korzystania z uslugach wsparcia w kraju oraz w krajach Unii Europejskiej i Norwegii (w %) 25 20 20 13 15 10 5 0 EU i Norwegia Polska Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, czerwiec–lipiec 2003; Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s businesses, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002 19 Por. „Kierunki dzialan Rzadu wobec malych i srednich przedsiebiorstw do 2002”, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, maj 1999, czy „Kierunki dzialan Rzadu wobec malych i srednich przedsiebiorstw od 2003 do 2006 roku”, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej, Warszawa, luty 2003. 20 Wspólczynnik korzystania z uslug wsparcia okresla udzial przedsiebiorstw korzystajacych z uslug wsparcia w ciagu ostatnich pieciu lat do calej populacji przedsiebiorstw. 33 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Nie moze dziwic, ze okazalo sie, ze polskie firmy korzystaly z uslug wsparcia przecietnie rzadziej niz firmy europejskie. Jak wskazuje wykres 4.1 wspólczynnik korzystania z uslug wynosi w kraju 13%. Uslugi wsparcia MSP oferowane sa w Polsce przez stosunkowo krótki okres, w porównaniu z wieloletnim doswiadczeniem krajów UE w oferowaniu takich uslug. Wniosek wskazany w rozdziale 2 sformulowany na podstawie analizy przebiegu badan ankietowych wskazuje, ze prawdopodobnie wskaznik korzystania z uslug w kraju jest zawyzony z powodu trudnosci z ustaleniem numerów telefonów firm, co wplynelo na reprezentatywnosc próby. Wystepuje wyrazna zaleznosc pomiedzy wielkoscia firmy i wspólczynnikiem korzystania z uslug wsparcia. Wieksze firmy czesciej korzystaly z uslug wsparcia. I tak: az 27% malych firm deklarowalo, ze korzystalo z tych uslug, a tylko 9% samozatrudnionych (porównaj wykres 4.2).Taka sytuacja wynika z odczucia barier utrudniajacych korzystanie z uslug (por. 3.7). Firmy najmniejsze maja z jednej strony zbyt ograniczone zasoby czasowe i ludzkie, aby w takim samym stopniu korzystac z uslug wsparcia jak firmy nieco wieksze. W tych ostatnich podzial pracy i delegowanie obowiazków posród pracowników moze nastepowac w wiekszym zakresie, i stad wzrasta mozliwosci korzystania np. z kursów i szkolen. Podczas omawiania tej sytuacji z przedstawicielami izb gospodarczych czesc z nich sugerowala, ze pewnym rozwiazaniem moze byc zmiana warunków oferowanych uslug, np. organizowanie kursów i szkolen w weekendy. To zagadnienie jest omówione bardziej szczególowo w dalszej czesci opracowania. Wniosek 1: Przecietnie okolo 13% polskich malych przedsiebiorstw, mikroprzedsiebiorstw oraz samozatrudnionych korzystalo z uslug wsparcia w ciagu ostatnich pieciu lat. Wniosek 2: Im firma wieksza, tym czesciej korzystala z tych uslug. Najrzadziej z uslug wsparcia korzystali samozatrudnieni. Wykres 4.2: Wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia wedlug wielkosci firm21 (w %) 30 26 25 17 20 15 10 9 5 0 samozatrudnieni mikro male Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 21 Wspólczynnik korzystania z uslug wsparcia dla danej grupy wielkosciowej firm okresla stosunek ilosci przedsiebiorstw korzystajacych z uslug wsparcia w ciagu ostatnich pieciu lat z danej grupy do ilosci wszystkich przedsiebiorstw z danej grupy firm. 34 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Okazuje sie, ze znacznie mniejsze zróznicowanie w korzystaniu z uslug wystepuje pomiedzy firmami prowadzacymi rózna dzialalnosc gospodarcza. I tak: najczesciej z uslug wsparcia korzystaly firmy prowadzace dzialalnosc w zakresie napraw i innych uslug, a najrzadziej w zakresie turystyki (porównaj wykres 4.3). Z wykresu 4.3 wynika, ze firmy uslugowe czesciej korzystaja z uslug wsparcia. Natomiast przedsiebiorstwa przemyslowe i budowlane stosunkowo rzadko. Ta ostania obserwacja jest o tyle niepokojaca, ze akcesja Polski do UE w 2004 roku spowoduje najwieksze zmiany w srodowisku funkcjonowania firm przemyslowych poprzez zwiekszenie presji konkurencyjnej. Wykres 4.3: Wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia wedlug rodzaju prowadzonej dzialalnosci gospodarczej22 firm (w %) 25 20 20 13 15 14 16 12 10 10 6 5 0 Przemysl i budownictwo Handel Transport Bankowosc Uslugi biznesowe Turystyka Naprawy i inne uslugi Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Z kolei, jezeli wezmiemy pod uwage faze rozwoju firmy, to okazuje sie, ze w Polsce najczesciej korzystaly z uslug wsparcia firmy dojrzale niz firmy nowopowstale. Inaczej mówiac: im firma starsza, tym chetniej i czesciej korzystala z uslug wsparcia. Sytuacja pod tym wzgledem jest zupelnie inna w krajach UE i w Norwegii. W tych krajach z uslug wsparcia korzystaja w wiekszej mierze firmy nowopowstale niz firmy dojrzale. 22 Dla potrzeb niniejszego raportu zastosowano nastepujacy podzial firm wedlug kryterium prowadzonej dzialalnosci: (i) Produkcja przemyslowa i budownictwo – sekcja C, D, E i F (dalej jako Przemysl i budownictwo); (ii) Sprzedaz hurtowa i detaliczna – sekcja G (bez dzialów 50.2 i 52.7 tj. bez napraw i obslugi samochodów oraz napraw sprzetu domowego; dalej jako Handel); (iii) Transport i komunikacja – sekcja I (dalej jako transport); (iv) Bankowosc, finanse i ubezpieczenia – sekcja J (dalej jako bankowosc), (v) Uslugi biznesowe – sekcja K, (vi) Turystyka – sekcja H, (vii) Naprawy i inne uslugi - sekcje M,N,O oraz dzialy 50.2 i 52.7 (dalej jako Naprawy i inne uslugi). 35 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wykres 4.4: Wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia wedlug etapu rozwoju firmy 23 w Polsce oraz w krajach UE i w Norwegii (w %) 30 26 25 21 18 20 12 15 10 19 7 5 0 firma nowopowstala firma rozwijajaca sie EU i Norwegia firma dojrzala Polska Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003; Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s businesses, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002 Z tego przegladu wynika, ze w Polsce czesciej korzystaja z uslug wsparcia firmy wieksze i dojrzale, niz firmy nowopowstale i te najmniejsze. Jest to sytuacja stosunkowo niepokojaca, bowiem nalezy zalozyc, ze firmy najmlodsze, wchodzace na rynek, wystawione sa na najwieksze ryzyko likwidacji, a szansa przetrwania rosnie wraz z wiekiem firmy. Dlatego tez pomoc skierowana do tych firm wydaje sie byc najpotrzebniejsza. Jezeli przeanalizujemy ile mikroprzedsiebiorstw, przedsiebiorstw malych i samozatrudnionych korzystalo z uslug wsparcia w ciagu ostatnich pieciu lat, to okaze sie, ze najwiecej takich uslug bylo dostarczonych mikroprzedsiebiorstwom (ok. 63% wszystkich uslug), nastepnie samozatrudnionym (ok. 30% wszystkich uslug), a najmniej malym przedsiebiorstwom (ok. 7%). Wynika to oczywiscie z tego, ze w strukturze wielkosciowej polskich firm dominuja zdecydowanie firmy mikro, a firm malych jest znacznie od nich mniej. Jednak ta informacja wskazuje na to, ze rzeczywisty wysilek uslugodawców skierowany jest w istocie przede wszystkim na firmy mikro. Wniosek 3: Najczesciej z uslug wsparcia korzystaja firmy dojrzale, a najrzadziej firmy nowopowstale. Jest to sytuacja niepokojaca, bowiem firmy najmlodsze najbardziej narazone sa na ryzyko likwidacji, a wlasciwie dostarczone uslugi wsparcia moga to ryzyko zmniejszyc. W krajach EU syt uacja jest odwrotna, tzn. firmy najmlodsze najczesciej korzystaja z uslug wsparcia. Wniosek 4: Najwiecej uslug wsparcia dostarczanych jest mikroprzedsiebiorstwom. Malym przedsiebiorstwom, które najchetniej korzystaja z uslug, dostarczanych jest ich stosunkowo niewiele. 23 Dla potrzeb raportu przyjeto, ze firma nowopowstala to firma zalozona w roku 2001 lub pózniej, firma rozwijajaca sie to firma powstala w latach 1994-2000, a firma dojrzala to firma powstala przed rokiem 1994. 36 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wykres 4.5: Wspólczynniki korzystania z uslug wedlug wyksztalcenia przedsiebiorcy (w %) 25 20 20 15 11 10 7 5 0 wyzsze srednie zasadnicze Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Wykres 4.5 wskazuje na wyrazna korelacje korzystania z uslug wsparcia i wyksztalcenia przedsiebiorców: im wyzsze wyksztalcenie, tym wyzszy wskaznik korzystania z uslug wsparcia. Wydaje sie, ze mozna to uzasadnic w ten sposób, ze przedsiebiorcy lepiej wyksztalceni sa bardziej podatni i lepiej przygotowani do korzystania z uslug: maja wieksza swiadomosc koniecznosci uczenia sie i latwiej potrafia z oferty uslug skorzystac. Wydaje sie równiez, ze moze wystepowac bariera psychologiczna korzystania z uslug wsród gorzej wyksztalconych przedsiebiorców. Mianowicie moga oni miec poczucie, ze uslugi te wymagaja gruntowniejszego wyksztalcenia dla skorzystania z nich. Wykres 4.6: Wspólczynniki korzystania z uslug wedlug plci przedsiebiorcy w Polsce oraz w krajach UE i w Norwegii (w %) 30 27 25 20 15 17 14 13 10 5 0 kobieta mezczyzna EU i Norwegia Polska Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003; Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s businesses, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002 Korzystanie z uslug wsparcia nie zalezy w Polsce od plci przedsiebiorcy. W krajach UE i w Norwegii znacznie chetniej z uslug wsparcia korzystaja kobiety niz mezczyzni (por. wykres 4.6). Czy korzystanie z uslug przeklada sie na wieksza aktywnosc przedsiebiorstw? A wiec czy firmy korzystajace z uslug maja wieksza dynamike wzrostu? 37 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wykres 4.7: Wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia wsród firm o róznych zmianach poziomu zatrudnienia w ostatnich 3 latach (w %) 19 20 16 15 12 10 5 0 wzrosla zmalala nie zmienila sie Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: wzrosla – oznacza grupe firm, które zwiekszyly zatrudnienie w ostatnich trzech latach o wiecej niz 10%; zmalala – oznacza grupe firm, które zmniejszyly zatrudnienie o wiecej niz 10% w ciagu ostatnich trzech lat; nie zmienila sie – oznacza grupe pozostalych firm. Firmy, które zwiekszyly zatrudnienie o ponad 10% korzystaly z uslug wsparcia czesciej niz przecietnie – 16% firm z tej grupy korzystalo z uslug. Firmy, które zmniejszyly zatrudnienie o wiecej niz 10% korzystaly z tych uslug jeszcze czesciej – 19% tych firm korzystalo z uslug wsparcia. Pierwszy wniosek jest dosyc oczywisty: firmy dynamiczne staraja sie zwiekszac swoje szanse na rynku równiez w ten sposób, aby zdobywac wiecej informacji, poszerzac swoja wiedze, kwalifikacje. Drugie spostrzezenie wskazuje, ze przedsiebiorcy zmuszeni do ogranicza nia zatrudnienia, co nastepuje w sytuacjach zwiekszania konkurencji, czy kurczenia sie popytu, szukaja wsparcia zewnetrznego. A wiec negatywny impuls powoduje, ze przedsiebiorcy siegaja wówczas po wsparcie zewnetrzne. Potwierdzaja ten wniosek prowadzone wywiady wsród dostarczycieli uslug, którzy twierdzili, ze przedsiebiorcy zwracaja sie o pomoc dopiero w sytuacjach daleko posunietych trudnosci w firmie. Takim impulsem bywa np. odmowa banku do udzielania dalszego kredytu obrotowego czy nalozenie przez bank obowiazku przedlozenia planu naprawczego przez firme. Firmy, które rozwijaja sie i zwiekszaja zatrudnienie korzystaja prawdopodobnie chetniej z komercyjnych uslug od firm, które zmuszone sa ograniczac dzialalnosc. Stad tez wyzsze wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia wsród firm, które ograniczaly zatrudnienie. Wniosek 5: Wystepuje wyrazna korelacja korzystania z uslug i wyksztalcenia przedsiebiorcy: im wyzsze wyksztalcenie, tym czesciej przedsiebiorcy korzystaja z uslug. Wniosek 6: Do korzystania z uslug wsparcia sklania przedsiebiorców raczej negatywny impuls zwiazany z rozwojem firmy, niz aktywna postawa szukania sposobów dalszej ekspansji przedsiebiorstwa. Firmy stabilne najrzadziej korzystaly z uslug wsparcia. 38 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wykres 4.8: Czestotliwosc korzystania z uslug wsparcia (w % firm korzystajacych) 60 49 50 40 30 29 46 33 21 20 20 10 0 incydentalnie sporadycznie Polska regularnie UE Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003; Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s businesses, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002 Firm, które regularnie korzystaja z uslug wsparcia jest stosunkowo niewiele: 21% firm korzystajacych z uslug wsparcia, co stanowi 3% wszystkich firm badanych. Niemal polowa firm korzysta z nich w sposób sporadyczny (por. wykres 4.7). Oznacza to, ze najczesciej kontakt z uslugodawcami jest wywolany konkretna potrzeba, a nie checia regularnego podnoszenia kwalifikacji, stalego pozyskiwania informacji czy usprawniania funkcjonowania przedsiebiorstwa. Wydaje sie, ze taka sytuacja odpowiada na warunki dzialania malych firm. W bardzo podobny sposób korzystaja z uslug wsparcia przedsiebiorcy w krajach UE i w Norwegii. Wniosek 7: Stosunkowo niewiele firm korzysta z uslug wsparcia w sposób regularny. Zdecydowanie przewazaja firmy, które korzystaja z uslug sporadycznie, co wskazuje, ze kontakt z uslugodawca powodowany jest prawdopodobnie przez pojawienie sie konkretnej potrzeby. Wniosek 8: Taki sposób korzystania z uslug wsparcia przez polskie firmy jest bardzo zblizony do sposobu korzystania przez firmy z Unii Europejskiej. Tabela 4.1 przedstawia regionalny rozklad wspólczynników korzystania z uslug wsparcia. Biorac pod uwage fakt, ze wiekszosc programów uslug wsparcia jest finansowana ze zródel krajowych i miedzynarodowych, a nie regionalnych i lokalnych, nalezy wskazac, ze zróznicowanie regionalne jest stosunkowo wysokie. W szczególnosci wniosek ten odnosi sie do niskich wspólczynników w regionie opolskim i wielkopolskim. Nalezy jednak zaznaczyc, ze stosunkowo niska ilosc badanych firm w jednym województwie sprawia, ze wyniki badan dotyczace regionów obarczone sa znacznymi bledami, a stad nalezy je ostroznie interpretowac. 39 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Tabela 4.1: Wspólczynnik korzystania z uslug wsparcia wedlug województw (w %) Województwo Wspólczynnik korzystania z uslug* Mazowieckie Znacznie powyzej 21 Podkarpackie sredniej krajowej 19 Podlaskie 19 Dolnoslaskie 18 Pomorskie 15 Lubelskie 14 Zachodniopomorskie 14 POLSKA 13 Warminsko-mazurskie 13 Kujawsko-pomorskie 11 Malopolskie 11 Lódzkie 10 Lubuskie 9 Slaskie 8 Swietokrzyskie 8 Wielkopolskie Znacznie ponizej 7 Opolskie sredniej krajowej 3 Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwagi: * – wspólczynnik korzystania z uslug oznacza udzial firm korzystajacych w uslug wsparcia w ciagu ostatnich pieciu lat do wszystkich firm; Znacznie powyzej lub ponizej sredniej oznacza wielkosci oddalone od sredniej wiecej niz o jedno odchylenie standardowe. Wniosek 9: Wystepuje stosunkowo wysokie zróznicowanie regionalne wspólczynników korzystania z uslug wsparcia. Najczesciej korzystaly z uslug wsparcia firmy z mazowieckiego, podkarpackiego i podlaskiego, a najrzadziej z opolskiego i wielkopolskiego. Przyczyny nie korzystania z uslug mozna podzielic na cztery zasadnicze grupy: (i) brak potrzeby zewnetrznej pomocy, (ii) brak wiedzy o wystepowaniu niekomercyjnych uslug wsparcia, (iii) niezadowalajace warunki oferowanych uslug, (iv) nieodpowiedni zakres oferowanych uslug. 40 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wykres 4.9: Przyczyny nie korzystania z uslug wsparcia w Polsce oraz w krajach Unii Europejskiej i w Norwegii (w %) 60 50 54 45 40 33 34 30 20 9 10 9 10 4 0 brak potrzeby brak wiedzy nieodpowiednie warunki EU i Norwegia nieodpowiedni zakres Polska Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003; Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s businesses, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002 Uwaga: tylko przedsiebiorstwa nie korzystajace z uslug; z powodu zaokraglen wielkosci moga nie sumowac sie do stu. Dane z wykresu wskazuja, ze glównym powodem nie korzystania z uslug byl po prostu brak potrzeby – niemal polowa firm sposród tych, które nie korzystaly z uslug uwaza, ze takie uslugi nie byly im potrzebne. Stanowia one ok. 40% wszystkich firm. Stosunkowo wiele firm – jedna trzecia – wskazalo równiez, ze nie mialo swiadomosci wystepowania takich uslug na rynku. Przyczyny lezace wprost po stronie uslugodawców – nieodpowiedni zakres uslug lub warunki ich swiadczenia – byly wymieniane stosunkowo rzadko. Firmy najmniejsze wskazywaly najczesciej na brak potrzeby jako glówna przyczyne nie korzystania z uslug. Bardzo podobne przyczyny nie korzystania z uslug podawaly równiez przedsiebiorstwa europejskie. Brak potrzeby korzystania z uslug byl wymieniany jako glówna przyczyna przez ponad polowe przedsiebiorstw z UE i Norwegii. Wniosek 10: Stosunkowo wiele firm – niemal polowa – nie widzialo potrzeby korzystania z uslug wsparcia. Liczna jest równiez grupa firm (jedna trzecia), która nie posiadala informacji o wystepowaniu takich uslug. Firmy, które korzystaly z uslug wsparcia wskazywaly, ze czasami wystepowaly pewne problemy z ich uzyskaniem. Odpowiedzi na pytanie dotyczace glównych problemów zwiazanych z uslugami ilustrowane sa na ponizszym wykresie. 41 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wykres 4.10: Glówne trudnosci przy korzystaniu z uslug wsparcia w Polsce oraz w krajach Unii Europejskiej i w Norwegii (w %) 40 35 30 25 20 15 10 5 0 37 38 31 28 23 19 18 6 dotarcie do informacji o uslugach zakres uslug warunki korzystania z uslug EU i Norwegia trudnosci nie wystapily Polska Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003; Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s businesses, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002 Uwaga: tylko przedsiebiorstwa korzystajace z uslug 62 procent firm sposród tych, które korzystaly z uslug wsparcia wskazywalo na wystepowanie trudnosci zwiazanych z korzystaniem z uslug wsparcia. Sposród nich najwiecej firm wskazalo, ze warunki oferowane przez uslugodawców sprawily trudnosc. Co pia ta firma korzystajaca z uslug wskazuje, ze dotarcie do informacji o uslugach wywolalo trudnosci. Stosunkowo niewiele firm wskazywalo, ze trudnosci wywolal zakres (odpowiedniosc) oferowanych uslug. Skala trudnosci napotkanych przez firmy korzystajace z uslug w Polsce i w krajach UE i w Norwegii jest podobna. W kraju nieco wiecej firm wskazywalo warunki swiadczenia uslug jako sprawiajace trudnosci; w krajach UE i w Norwegii wskazywano czesciej dotarcie do informacji i zakres uslug. 4.2 Swiadomosc dostepnosci uslug wsparcia Powyzsze wnioski wskazuja m.in. na wystepowanie pewnego problemu ze swiadomoscia o mozliwosci korzystania z uslug wsparcia. Wykres 4.10 wskazuje, ze co piata firma korzystajaca z uslug wsparcia uwaza, ze napotkala na trudnosci z dotarciem do informacji o wystepowaniu uslug wsparcia. Kreowanie takiego systemu wsparcia, który bylby przyjazny i odpowiedni dla potencjalnego klienta, a informacja o nim bylaby latwo dostepna, jest niewatpliwie duzym wyzwaniem. Innym jest kreowanie przekonania wsród przedsiebiorców, ze korzystania z uslug jest sytuacja naturalna i pozadana. Czy przedsiebiorcy uwazaja sie za osoby dobrze poinformowane w zakresie oferowanych uslug wsparcia? Wykres 4.11 wskazuje, ze czesc z nich tak nie sadzi. 42 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wykres 4.11: Ocena stopnia poinformowania o uslugach wsparcia (w %) 33 35 30 30 27 25 20 15 9 10 5 1 0 bardzo dobra dobra niezbyt dobra bardzo slaba nie wiem Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Okolo jedna trzecia firm uwaza sie za dobrze poinformowane w zakresie uslug wsparcia. Nie wystepuja w tym wzgledzie istotne róznice pomiedzy firmami o róznej wielkosci, tzn. podobnie oceniaja wlasny stopien poinformowania firmy (w nawiasie udzial firm dobrze i bardzo dobrze poinformowanych do wszystkich w danej grupie) male (38%), mikro (33%) i samozatrudnieni (35%). Jest to obserwacja dosyc zaskakujaca, bowiem nalezaloby sie spodziewac, ze firmy male moga byc lepiej poinformowane niz samozatrudnieni oraz, ze wlasna ocena stopnia poinformowania jest skorelowana ze stopniem korzystania z uslug wsparcia. Wykres 4.12 ilustrujacy oba te zjawiska nie potwierdza tej hipotezy. Wykres 4.12: Wspólczynnik korzystania z uslug i dobra ocena poinformowania o uslugach wedlug wielkosci firm (w %) 40 38 35 33 35 30 26 25 20 17 15 10 9 5 0 samozatrudnieni mikro ocena poinformowania male wsp. Korzystania Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Wyksztalcenie oraz plec przedsiebiorcy nie stanowia cechy, która w znaczacy sposób wplywa na stopien poinformowania o uslugach wsparcia. Badania wskazuja, ze 37% kobiet43 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy przedsiebiorców uwaza sie za dobrze poinformowane oraz 33% mezczyzn. Róznice sa wiec rzeczywiscie niewielkie. Zestawienie ocen poinformowania dla grup przedsiebiorców wydzielonych wedlug kryterium wyksztalcenia wraz ze wspólczynnikami korzystania z uslug przedstawia wykres 4.13. Wykres 4.13: Ocena poinformowania i wspólczynniki korzystania z uslug wedlug wyksztalcenia przedsiebiorcy (w %) 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 41 33 33 20 11 7 wyzsze srednie Ocena poinformowania zasadnicze Wsp. korzystania Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003; Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s businesses, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002 Uwaga: Ocena poinformowania oznacza udzial firm dobrze i bardzo dobrze poinformowanych o uslugach wsparcia do wszystkich firm. Wykres wskazuje, ze róznice w stopniu poinformowania róznych grup przedsiebiorców wyodrebnionych kryterium wyksztalcenia nie sa zbyt duze. Najlepiej poinformowana jest grupa przedsiebiorców z wyksztalceniem zasadniczym. Grupa ta najrzadziej korzystala z uslug wsparcia. Sytuacja braku powiazan pomiedzy stopniem poinformowania o uslugach wsparcia a wspólczynnikami korzystania z uslug wystepuje równiez w róznych krajach europejskich. Potwierdza to wykres 4.14. Wyjasnieniem tej sytuacji sa prawdopodobnie inne, niz niski stopien poinformowania o uslugach, przyczyny nie korzystania z uslug wsparcia przez rózne przedsiebiorstwa. Wykres wskazuje równiez, ze sytuacja polskich firm w zakresie korzystania z uslug wsparcia i poinformowania o nich jest zblizona do nowych czlonków UE, tj. Szwecji i Austrii. 44 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wykres 4.14: Ocena poinformowania a wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia w Polsce i w krajach Unii Europejskiej 50 Belgia Holandia Ocena poinformowania 40 Szwecja Austria POLSKA Finlandia Wlochy Dania Hiszpania 30 Irlandia EU Niemcy 20 Wlk. Brytania Francja Portugalia 10 Grecja 0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Wspólczynnik korzystania Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003; Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s businesses, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002 Uwaga: Ocena poinformowania oznacza udzial firm dobrze i bardzo dobrze poinformowanych o uslugach wsparcia do wszystkich firm. Wykres 4.15: Wspólczynnik korzystania z uslug i dobra ocena poinformowania o uslugach wedlug faz rozwoju firm (w %) 45 40 40 34 35 30 25 32 19 20 15 10 5 12 7 0 firma nowopowstala firma rozwijajaca sie ocena poinformowania firma dojrzala wsp. korzystania Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 45 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Z kolei wykres 4.15 wskazuje na dwa zjawiska. Po pierwsze: stopien poinformowania nie zalezy wyraznie od fazy rozwoju firmy, choc firmy nowopowstale uwazaja sie za nieco lepiej poinformowane. Z drugiej strony, zaskakujaco, wspólczynniki korzystania z uslug sa istotnie wyzsze w firmach uwazajacych sie za nieco gorzej poinformowane. Wniosek 11: Wlasna ocena firm poinformowania o uslugach wsparcia jest stosunkowo niska. Okolo jedna trzecia firm uwaza sie za dobrze poinformowane. Wniosek 12: Nie wystepuje zaleznosc pomiedzy korzystaniem z uslug a wlasna dobra ocena poinformowania o uslugach wsparcia. Sugeruje to, ze inne przyczyny niz dobre poinformowanie decyduja o korzystaniu badz nie korzystaniu z uslug wsparcia, np. warunki swiadczenia uslug. Wykres 4.16: Dobra ocena poinformowania o uslugach wedlug rodzaju dzialalnosci gospodarczej firmy (w %) 45 38 40 35 33 35 35 35 31 31 Turystyka Naprawy i inne uslugi 30 25 20 15 10 5 0 Przemysl i budownictwo Handel Transport Bankowosc Uslugi biznesowe Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Informacje o ocenie poinformowania w róznych sferach dzialalnosci gospodarczej wskazuja na male zróznicowanie tych ocen. Znacznie wieksze zróznicowanie obserwujemy przy analizie regionalnej. Ilustruja to dane z tabeli 4.2 na nastepnej stronie. 46 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Tabela 4.2: Ocena poinformowania o uslugach wsparcia oraz wspólczynniki korzystania z uslug wedlug województw (w %) Województwo Ocena poinformowania o uslugach wsparcia Wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia Mazowieckie Znacznie 46 21 Pomorskie powyzej 46 15 Lódzkie sredniej krajowej 45 10 Malopolskie 37 11 Warminsko-mazurskie 35 13 Wielkopolskie 35 7 POLSKA 34 13 Podkarpackie 33 19 Lubelskie 32 14 Swietokrzyskie 32 8 Kujawsko-pomorskie 30 11 Opolskie 30 3 Lubuskie 27 9 Dolnoslaskie Znacznie 26 18 Podlaskie ponizej 26 19 Slaskie sredniej 26 8 Zachodniopomorskie krajowej 23 14 Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwagi: * – Ocena poinformowania o uslugach oznacza udzial firm dobrze lub bardzo dobrze poinformowanych o uslugach wsparcia do wszystkich firm. Znacznie powyzej lub ponizej sredniej oznacza wielkosci oddalone od sredniej wiecej niz o jedno odchylenie standardowe. Powyzsza tabela 4.2 wskazuje na kilka typów regionów. Z jednej strony wystepuja regiony, w których ocena poinformowania jest wysoka i w których relatywnie wiele firm korzysta z uslug wsparcia. Najlepszym przykladem takiego regionu jest mazowieckie. Wystepuja równiez takie regiony, w których ocena poinformowania jest niska, a równoczesnie wspólczynnik korzystania jest wysoki, np. województwo podlaskie. Wniosek 13: Ocena poinformowania o uslugach wsparcia nie zalezy od branzy, a w znacznie wiekszej mierze od regionu. Wniosek 14: Znaczne zróznicowanie regionalne w ocenie poinformowania nie wplywa na stopien korzystania z uslug wsparcia. W mazowieckim wysoka ocena poinformowania powiazana jest z wysokim stopniem korzystania z uslug; w podlaskim odwrotnie – niska ocena poinformowania polaczona jest z wysokim stopniem korzystania z uslug wsparcia. 47 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Jak wskazano wyzej, przedsiebiorcy nie uwazaja sie za dobrze poinformowanych w zakresie dostepnych uslug wsparcia. Badane firmy zostaly zapytane o preferowane formy promocyjnych dzialan podejmowanych przez uslugodawców, aby poprawic ta sytuacje. Wykres 4.17: Preferowane przez przedsiebiorców dzialania promocyjne, które powinny byc prowadzone przez dostarczycieli uslug (w %) 60 50 50 49 46 44 40 33 27 30 20 10 0 wizyta uslugodawcy reklama w prasie itp. internet targi, wystawy posrednicy bezposrednie kontakty Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwagi: Mozna bylo wskazac wiecej niz jedna odpowiedz. Wykres 4.14 wskazuje, ze przedsiebiorcy uwazaja, ze dostawcy uslug powinni korzystac z wielu form promowania swoich uslug. Dosyc zaskakujaco, biorac pod uwage nasycenie internetem i koszty zwiazane z korzystaniem z niego, najwiecej glosów uzyskal internet jako medium do promowania uslug wsparcia (ok. 50%). Jest to znacznie wiecej niz w badaniach europejskich, gdzie internet znalazl uznanie w oczach 30% respondentów. Przedsiebiorcy z firm nowopowstalych czesciej wskazywali na internet jako pozadane zródlo informacji. W badaniu polskich firm, podobnie jak w badaniu europejskim, najmniej zwolenników zyskaly takie formy dzialalnosci promocyjnej, jak targi i wystawy oraz posrednicy. Bardzo duzo wskazan uzyskaly równiez takie dzialania jak bezposrednie kontakty (np. rozmowy telefoniczne) oraz wizyty uslugodawcy w siedzibie firmy. Takie dzialania maja oczywiscie ta przewage, ze mozna za ich pomoca budowac spersonalizowane kontakty pomiedzy uslugodawcami a przedsiebiorcami. Zaufanie pomiedzy stronami w uslugach wsparcia ma duze znaczenie. Z drugiej strony, te formy dzialania sa najbardziej kosztowne i czasochlonne. Pozadane sposoby promocji uslug tylko do pewnego stopnia odzwierciedlone sa w aktualnych formach promocji (por. rozdz. 3.5). Tym niemniej, internet jest aktualnie najbardziej popularnym medium promocji uslug. Natomiast najwieksza róznica pomiedzy pozadanymi a wystepujacymi formami promocji dotyczy reklam w prasie i periodykach. Z tej formy promocji uslugodawcy korzystaja stosunkowo rzadko. Wniosek 15: Przedsiebiorcy uwazaja, ze uslugodawcy powinni korzystac z róznorodnych form informowania i promowania uslug. Wielu z nich wskazuje jako bardzo pozadane bezposrednie spersonalizowane kontakty z uslugodawcami. 48 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wniosek 16: Sposród róznych form dzialan promocyjnych prowadzonych przez uslugodawców internet uzyskal najwiecej wskazan jako najbardziej pozadana forma ich prowadzenia. Przedsiebiorcy preferuja wyraznie lokalny poziom pozyskiwania informacji na temat uslug wsparcia. Sugeruje to, ze stosunkowo rozbudowane sieci punktów informacyjnych lub innych zródel informacji na szczeblu lokalnym zdaniem przedsiebiorców lepiej odpowiadalyby na ich potrzeby. Wniosek 17: Przedsiebiorcy preferuja lokalny poziom pozyskiwania informacji o uslugach wsparcia, co wskazuje, ze oczekuja przede wszystkim róznorodnych form dzialan uslugodawców w tym zakresie, którzy operuja na ich terenie. Wykres 4.18: Preferowany poziom wyszukiwania informacji o uslugach wsparcia (w %) 60 50 49 40 32 28 30 20 13 10 0 lokalny regionalny krajowy europejski Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwagi: Mozna bylo wskazac wiecej niz jedna odpowiedz. Stosunkowo niewielka róznica pomiedzy poziomem regionalnym i krajowym jako pozadanymi szczeblami przekazywania informacji wskazuje, ze regiony nie sa jeszcze postrzegane jako struktury utrwalone, sprawne i tak przyjazne, jak np. poziom lokalny. 4.3 Zakres uslug wspierajacych Dotychczasowa analiza (m.in. wykres 4.10) wskazuje, ze sam zakres oferowanych uslug nie stwarzal trudnosci i byl dopasowany do potrzeb polskich przedsiebiorców. Z drugiej strony znacznie wiecej firm wskazywalo, ze warunki oferowanych uslug nie byly odpowiednie. Ponizej zostaly poddane analizie poszczególne typy uslug pod katem preferencji przedsiebiorców. Wykres 4.19 ilustruje wzgledna ocene zapotrzebowania na typy uslug w kraju oraz w UE i w Norwegii. 49 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wykres 4.19: Zapotrzebowanie przedsiebiorstw na poszczególne rodzaje uslug* w Polsce oraz w krajach UE i w Norwegii. 3,0 2,6 2,5 2,5 2,5 2,5 2,4 2,4 2,4 2,4 2,2 2,2 1,9 2,0 1,3 1,5 1,0 0,5 0,0 uslugi finansowe szkolenia Polska doradztwo EU i Norwegia Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003; Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s businesses, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002 Uwagi: * – ocena wskazana na wykresie jest srednia wazona odpowiedzi w skali od 1 do 4, przy czym 1 – brak zapotrzebowania, 4 – duze zapotrzebowanie. Im wyzsza ocena tym zapotrzebowanie wyzsze. Polscy przedsiebiorcy deklaruja stosunkowo wysokie zapotrzebowanie na rózne uslugi wsparcia. Jest ono wieksze lub takie samo niz przecietnie w UE w stosunku do wszystkich rodzajów uslug prezentowanych na wykresie 4.19. Na dwa typy uslug zgloszono najwieksze zapotrzebowanie: na uslugi finansowe oraz na profesjonalne uslugi informacyjne. Popyt na uslugi finansowe, takie jak gwarancje, czy dotacje nie moze dziwic, jesli wezmiemy pod uwage stosunkowo niewielki zakres procesów inwestycyjnych w malych firmach, duze potrzeby w tym zakresie oraz trudny dostep do rynków finansowych. Wysokie zapotrzebowania na profesjonalne uslugi wsparcia kontrastuje ze stosunkowo niskim popytem na ogólne punkty informacyjne. Widac wyraznie, ze polscy przedsiebiorcy szukaja uslug, które pomoga rozwiazac im konkretne problemy napotykane w dzialalnosci gospodarczej. Wywiady przeprowadzone wsród przedstawicieli izb i stowarzyszen przedsiebiorców potwierdzaja te wnioski. Podkreslano mianowicie, ze przedsiebiorcy czesto szukaja zródel finansowania, ale równoczesnie chca korzystac z profesjonalnyc h uslug, bowiem wiedza, ze wlasnie korzystanie z tych uslug jest czesto w praktyce warunkiem koniecznym uzyskania finansowania. Wniosek 18: Wysokie zapotrzebowanie na profesjonalne uslugi informacyjne jest powiazane z popytem na uslugi czysto finansowe, bowiem sa one czesto komplementarne. Nieco mniejsze zapotrzebowanie na doradztwo zwiazane z róznymi sferami dzialania firmy (takimi jak zarzadzanie, marketing) i szkolenia wskazuje na zjawisko umiarkowanego popytu na uslugi wspierajace ogólne kwalifikacje przedsiebiorcy. Przedsiebiorcy równiez stosunkowo rzadko wskazywali, ze udostepnianie wyposazenia (dostep do inkubatorów) jest pozadana usluga wsparcia. Te wyniki badan ankietowych byly wiele razy potwierdzane w czasie wywiadów. Kierujacy izbami gospodarczymi wielokrotnie wskazywali, ze 50 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy najwiekszym popytem cieszyly sie krótkie kursy, zwiazane ze zmianami przepisów podatkowych lub ubezpieczen spolecznych oraz doradztwo w tym zakresie. Tabela 4.3: Zapotrzebowanie na rózne rodzaje uslug wsparcia wedlug wie lkosci firm* (w %) ogólne profesjonalne punkty uslugi doradztwo informacyjne informacyjne szkolenia udostepnianie uslugi wyposazenia finansowe srednio Samozatrudnieni 41 44 42 46 50 51 46 Mikrofirmy 31 51 47 45 40 57 45 Male firmy 36 60 54 56 50 60 53 Srednio 36 52 48 49 47 56 47 Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: * – udzial firm deklarujacych srednie i duze zapotrzebowanie na poszczególne uslugi do wszystkich firm. Powyzsza tabela wskazuje, ze firmy male przecietnie deklaruja wyzsze zapotrzebowanie na uslugi niz firmy mikro i samozatrudnieni. Firmy male równiez czesciej korzystaja z tych uslug (por. rozdzial 4.1). Z kolei samozatrudnieni wyraznie inaczej akcentuja swoje zapotrzebowanie na uslugi. Mianowicie ta grupa deklaruje mniejsze zróznicowanie zapotrzebowania na rózne rodzaje uslug i wyzsze na ogólne uslugi informacyjne, niz pozostale dwie grupy firm. Wynika to z tego, ze ta grupa bardziej potrzebuje uslug ogólnych niz specjalistycznych, na które z kolei zglaszaja zapotrzebowania firmy wieksze. Ogólnie polscy przedsiebiorcy zglaszaja srednio wysokie zapotrzebowanie na uslugi wsparcia, w szczególnosci w porównaniu do stopnia w jakim korzystaja z tych uslug oraz w porównaniu do zapotrzebowania zglaszanego przez firmy w UE. Tabela 4.4: Zapotrzebowanie na rózne rodzaje uslug wsparcia wedlug faz rozwoju firm* (w %) Firmy ogólne profesjonalne punkty uslugi doradztwo informacyjne informacyjne szkolenia udostepnianie uslugi wyposazenia finansowe srednio Nowopowstale 40 45 33 51 53 56 46 Rozwijajace sie 38 51 52 48 44 52 47 Dojrzale 31 46 44 42 43 56 44 Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: * – udzial firm deklarujacych srednie i duze zapotrzebowanie na poszczególne uslugi do wszystkich firm. Firmy w róznych fazach rozwoju deklaruja srednio podobne zapotrzebowanie na uslugi wsparcia. Firmy dojrzale maja inna hierarchie zapotrzebowania na poszczególne rodzaje uslug niz firmy nowopowstale. Firmy dojrzale nie zglaszaja znacznego zapotrzebowania na ogólna informacje. Natomiast firmy najmlodsze szukaja przede wszystkim uslug szkoleniowych, finansowych, chcialyby równiez korzystac z wyposazenia (np. inkubatorów). Wniosek 19: Polscy przedsiebiorcy zglaszaja srednio wysokie zapotrzebowanie na uslugi wsparcia, w szczególnosci w porównaniu do stopnia w jakim korzystaja z tych uslug. 51 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wniosek 20: Male przedsiebiorstwa, które najczesciej korzystaja z uslug wsparcia deklaruja równiez najwyzsze zapotrzebowanie na uslugi. Wniosek 21: Przedsiebiorstwa w róznych fazach rozwoju maja zróznicowane priorytety w zakresie potrzeb na rózne rodzaje uslug. Wykres 4.20: Zapotrzebowanie na uslugi w Polsce oraz w krajach UE i Norwegii w zakresie: 3 2,5 2,6 2,3 2,4 2,3 2,5 2,2 2 2,2 2,1 2 1,8 2 2 1,8 1,6 1,5 1 0,5 0 kwestii prawnych zagadnien marketingu ksiegowosci finansowych Polska kwalifikacji personelu zarzadzanie innowacji EU i Norwegia Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003; Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s businesses, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002 Uwaga: Ocena wskazana na wykresie jest srednia wazona odpowiedzi w skali od 1 do 4, przy czym 1 – brak zapotrzebowania, 4 – duze zapotrzebowanie. Im wyzsza ocena tym zapotrzebowanie wyzsze. Wykres 4.20 wskazuje, ze najwyzsze jest zapotrzebowanie na uslugi w zakresie kwestii prawnych. Opinia o wysokim zapotrzebowaniu na uslugi w zakresie prawa potwierdzona zostala w czasie przeprowadzonych wywiadów. Wskazano w nich m.in., ze zmieniajace sie interpretacje prawa, skomplikowanie róznych przepisów, w tym np. podatkowych, powoduje, ze przedsiebiorcy potrzebuja szkolen i doradztwa w tym zakresie i wysoko oceniaja swoje potrzeby w zakresie zagadnien prawnych. W wywiadach wskazywano, ze nie same przepisy prawa i dostep do nich stanowia problem, ale wlasnie niejednoznacznosc i sprzecznosc przepisów prawa. Obok kwestii prawnych najwyzsze zapotrzebowanie zgloszono na uslugi w zakresie zagadnien finansowych. Na uslugi w pozostalych zakresach zgloszono nieco nizsze zapotrzebowanie. Potwierdza to wniosek o tym, ze przedsiebiorcy zglaszaja zapotrzebowanie na uslugi, które pomoga rozwiazac ich biezacy problem, np. ograniczyc ryzyko prowadzonej dzialalnosci przez profesjonalne uslugi w zakresie prawa. Z drugiej strony przedsiebiorcy nie dostrzegaja tak wyraznie potrzeby podnoszenia ogólnych kwalifikacji czy poprawy zarzadzania firma. W porównaniu z firmami europejskimi polscy przedsiebiorcy zglaszali wyzsze zapotrzebowanie na uslugi we wszystkich zakresach dzialania firmy poza ksiegowoscia. 52 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Tabela 4.5: Zapotrzebowanie na uslugi w róznych dziedzinach funkcjonowania firmy*, wedlug wielkosci firmy (%) marketing ksiegowosc zarzadzanie zagadnienia finansowe kwestie prawne innowacje kwalifikacje personelu srednio Samozatrudnieni 40 34 28 43 48 29 35 37 Mikrofirmy 39 41 32 47 57 33 43 42 Male firmy 41 44 45 53 64 48 51 49 Srednio 40 39 35 48 56 37 43 43 Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: * – udzial firm deklarujacych srednie i duze zapotrzebowanie na uslugi w poszczególnych dziedzinach do wszystkich firm. Im wieksza firma, tym srednie zapotrzebowanie na uslugi wsparcia we wszystkich sferach dzialania firmy jest wyzsze. Taki wniosek moze wydawac sie oczywisty, w odniesieniu do takich sfer jak np. ksiegowosc, bowiem firmy najmniejsze zwykle objete sa najprostszymi formami ksiegowania, a niezbedny poziom umiejetnosci do prowadzenia buchalterii rosnie wraz z wielkoscia firmy. Firmy male zglaszaja wieksze zapotrzebowanie na uslugi wsparcia od firm mikro i samozatrudnionych równiez w takich dziedzinach jak zagadnienia finansowe, kwestie prawne i zarzadzanie. Swiadczy to o innym podejsciu do priorytetów rozwojowych firmy. Przedsiebiorcy z firm wiekszych maja znacznie wieksza swiadomosc potrzeby korzystania z uslug nakierowanych na rozwój firmy. Najbardziej jest to widoczne w zgloszonym zapotrzebowaniu na uslugi w zakresie innowacji. Okazuje sie mianowicie, ze zapotrzebowanie na uslugi obejmujace ten zakres dzialania firmy jest wsród malych firm dosyc wysoki: niemal polowa malych firm zglosila srednie i duze zapotrzebowanie na takie uslugi. Jest to znacznie wiecej niz zapotrzebowanie jakie zglosily w tym zakresie firmy europejskie. Wynosilo ono 23%. Swiadczy to o rzeczywistych potrzebach tych firm oraz o swiadomosci przedsiebiorców koniecznosci podejmowania wysilków w tym kierunku. Tabela 4.6: Zapotrzebowanie na uslugi w róznych dziedzinach funkcjonowania firmy*, wedlug fazy rozwoju firmy (%) Firma marketing ksiegowosc zarzadzanie zagadnienia finansowe kwestie prawne innowacje kwalifikacje personelu srednio Nowopowstala 38 40 30 41 46 29 38 37 Rozwijajaca sie 42 35 27 47 54 31 39 39 Dojrzala 37 42 36 46 56 34 43 42 Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: * – udzial firm deklarujacych srednie i duze zapotrzebowanie na uslugi w poszczególnych dziedzinach do wszystkich firm Faza rozwoju firmy w znacznie mniejszym stopniu wplywa na zgloszone zapotrzebowanie na uslugi wsparcia w róznych dziedzinach funkcjonowania firmy, niz wielkosc firmy. Ogólnie mozna stwierdzic, ze firmy nowopowstale sa nieznacznie mniej zainteresowane uslugami w poszczególnych dziedzinach funkcjonowania firmy niz firmy dojrzale. Dla wszystkich grup przedsiebiorstw kwestie prawne sa stawiane jako najwazniejsze, a jako mniej istotne innowacje oraz zarzadzanie. 53 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wniosek 22: Przedsiebiorcy zglaszaja zapotrzebowanie na uslugi, które pomoga rozwiazac ich biezace problemy, np. ograniczyc ryzyko prowadzonej dzialalnosci przez profesjonalne uslugi w zakresie prawa. Jednoczesnie zapotrzebowanie na uslugi zwiazane z podnoszeniem ogólnych kwalifikacji czy poprawa zarzadzania firma jest nieco mniejsze. Wniosek 23: Im wieksza firma, tym srednie zapotrzebowanie na uslugi wsparcia we wszystkich sferach dzialania firmy jest wyzsze. Faza rozwoju firmy w znacznie mniejszym stopniu wplywa na zgloszone zapotrzebowanie na uslugi wsparcia w róznych dziedzinach funkcjonowania firmy niz wielkosc firmy. Polowa malych przedsiebiorstw zglosila srednie i duze zapotrzebowanie na uslugi wsparcia w zakresie innowacji. Jest to dwukrotnie wiecej w porównaniu z zapotrzebowaniem zgloszonym przez male firmy z krajów UE i Norwegii. Przedsiebiorcy uwazaja, ze dostosowanie uslug wsparcia, zarówno do wielkosci przedsiebiorstwa, jak i typu firmy czy fazy rozwoju, jest bardzo istotne. Ponad 80% przedsiebiorców wskazalo, ze uslugi powinny w istotny sposób byc dostosowane do tych aspektów. Swiadczy to o wysokim zapotrzebowaniu na uslugi zindywidualizowane. Wnioski plynace z analizy strony podazowej uslug (rozdz. 3) wskazuja, ze dominuja programy uslug malo wyspecjalizowanych i nakierowane na caly sektor MSP. Tak wiec, zapotrzebowanie przedsiebiorców nie jest obecnie odzwierciedlone w strukturze oferowanych programów uslug. 4.4 Warunki realizacji i korzystania z uslug wspierajacych Jakkolwiek przedsiebiorcy wyrazaja ogólne zadowolenie z uzyskanych uslug wsparcia, to 37% przedsiebiorców, którzy skorzystali z tych uslug wskazuje, ze warunki korzystania sprawialy pewne trudnosci. Samo przekonanie o tym, ze osiagnie sie korzysci z uslug moze wiec nie wystarczyc, aby zwiekszyc wspólczynniki korzystania, jezeli warunki, na jakich te uslugi sa dostarczane, sprawiaja trudnosci. Wykres 4.21: Ocena zadowolenia z uslug wsparcia (w % firm korzystajacych) 100 88 80 80 60 40 20 0 Polska EU i Norwegia Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003; Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s businesses, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002 Uwaga: Udzial firm deklarujacych, ze byly zadowolone lub bardzo zadowolone z uslug do wszystkich firm korzystajacych z uslug. 54 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wykres 4.21 wskazuje, ze poziom zadowolenia z uzyskanych uslug jest bardzo wysoki, pomimo wskazanych wyzej, równiez stosunkowo licznie deklarowanych, trudnosci zwiazanych z warunkami korzystania z uslug (por. wykres 4.10). Sugeruje to, ze trudnosci z korzystania z uslug nie byly zbyt dokuczliwe. Oczywiscie poziom satysfakcji moze wynikac z róznych przyczyn, np. z osiagnietego przez firme celu, który byl posrednio zwiazany z uslugami. Poziom satysfakcji z otrzymanych uslug jest wysoki w odniesieniu do wszystkich aspektów dostarczania uslug. Wsród polskich przedsiebiorców jest on wyzszy we wszystkich aspektach uslug niz deklarowany przez firmy z UE i Norwegii. Wniosek 24: Przedsiebiorstwa, zadowolenie z uslug wsparcia. które korzystaly z uslug wyrazaja wysokie Wniosek 25: Firmy najbardziej sa zadowolone z samej jakosci i zakresu uslug. Warunki swiadczenia uslug, takie jak polityka cenowa, czy dostep do uslug sa oceniane pozytywnie, ale nieco gorzej. Wykres 4.22: Ocena zadowolenia z uslug wsparcia wedlug róznych aspektów (w %) 100 80 94 93 86 90 86 77 78 78 86 92 84 83 75 73 60 40 20 0 dostep do uslugi polityka cenowa komunikacja z uslugodawca zrozumienie specyfiki firmy Polska profesjonalizm uslugodawców jakosc uslugi korzysci dla firmy EU i Norwegia Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003; Support Services for Micro, Small and Sole Proprietor’s businesses, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002 Uwaga: Udzial firm deklarujacych, ze byla zadowolona lub bardzo zadowolona sposród firm korzystajacych z uslug. Firmy wskazuja, ze sa wysoce usatys fakcjonowane ze zrozumienia specyfiki firmy (94%). Taka ocena wskazuje, ze pomimo, iz przewazaja uslugi skierowane do blizej niesprecyzowanych odbiorców (pod wzgledem fazy rozwoju, wielkosci czy branzy), uslugodawcy potrafili dostarczac takie uslugi, które odpowiadaly na specyficzne potrzeby firm. Wiekszosc programów wsparcia dla przedsiebiorstw nie jest nakierowana na wysoce specjalistyczne uslugi. Tym niemniej ostateczne uslugi, z których korzystali przedsiebiorcy zostaly ocenione jako odpowiadajace na specyfike firmy. Wyzej wskazano (por. wykres 4.22), ze polityka cenowa swiadczenia uslug byla przez firmy oceniana jako najmniej satysfakcjonujaca – 78% korzystajacych byla usatysfakcjonowana z tego aspektu uslug. Wykres 4.23 ilustruje rozklad pozadanych fo rm platnosci za uslugi wsparcia. 55 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wykres 4.23: Preferowane formy platnosci (w %) 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 43 30 19 8 ryczalt wg cennika za usluge wg stawki godzinowej inna Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Przedsiebiorcy najczesciej wskazywali, ze najdogodniejsza forma platnosci jest cena za konkretna usluge niezaleznie od czasu, którego wymaga zrealizowanie uslugi. Nalezy zaznaczyc, ze w badaniu celowo nie pytano o mozliwosc bezplatnego korzystania z uslug. Powyzsze wskazania sugeruja, ze przedsiebiorcy oczekuja uzyskania konkretnego efektu, i dlatego tak formuluja swoje oczekiwania w zakresie form oplacania uslug. Informacje z rozdzialu trzeciego wskazuja, ze wiekszosc uslug byla oferowana bezplatnie. Stosowane sa równiez pozostale metody: ryczalt, stawki godzinowe i cennik za usluge. Tak wiec stosowane formy odplatnosci nie odbiegaja od form, które wskazali przedsiebiorcy. Na pytanie: w jakiej formie chcieliby komunikowac sie z dostawcami uslug, przedsiebiorcy wykazuja dosyc zróznicowane preferencje. Wykres 4.24: Preferowane formy komunikacji z uslugodawcami (w %) 60 50 40 48 47 37 29 30 20 10 0 spotkanie w firmie spotkanie u uslogodawcy telefon/fax poczta elektroniczna Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: mozna bylo wskazac wiecej niz jedna odpowiedz Formy osobistego i nie-osobistego kontaktu pomiedzy przedsiebiorca a uslugodawca zyskaly niemal tyle samo wskazan. Sugeruje to, ze firmy sa otwarte na wiele form komunikacji. Spotkania we wlasnej firmie – preferuje je 47% przedsiebiorców – sa moze najbardziej komfortowe dla przedsiebiorcy i kreuja personalne relacje pomiedzy stronami, ale sa tez bardziej kosztowne i czasochlonne, niz korzystanie z telekomunikacyjnych form kontaktu. 56 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Nalezy podkreslic wysoki odsetek przedsiebiorców, wskazujacych poczte elektroniczna jako forme komunikacji. Jest on znacznie wyzszy niz w krajach EU (wynosil tam 23%) i potwierdza wczesniejsze pozytywne nastawienie do elektronicznych form komunikacji. Moze to byc istotna wskazówka dla przyszlych dzialan uslugodawców. Wykres 4.25 Formy oceny uslug* ocena swiadczonych uslug 3,3 stosowanie ogólnych norm (np. ISO) 3,3 stosowanie wewetrznych standardów 3,1 badanie opinii uslugobiorców 3,1 stosowanie standardów europejskich 3,1 zarejestrowane znaki firmowe 3 2,4 2,6 2,8 3 3,2 3,4 3,6 Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: * – ocena wskazana na wykresie jest srednia wazona odpowiedzi w skali od 1 do 4, przy czym 1 – oznacza, ze kryterium nie jest wyznacznikiem wysokiej jakosci uslug, 4 – oznacza, ze kryterium jest bardzo dobrym wyznacznikiem wysokiej jakosci uslug. Im wyzsza ocena, tym kryterium oceny jest lepsze. Przedsiebiorcy uwazaja, ze wiele kryteriów oceny uslug wsparcia jest odpowiednich, a wszystkie proponowane kryteria oceny zyskaly dosc duze poparcie. Najlepsza forma oceny uslug wsparcia w opinii przedsiebiorców sa: zewnetrzna ocena swiadczonych uslug oraz normy jakosci. Te kryteria „wyprzedzily” taka forme oceny jak „badanie opinii uslugobiorców”, co wydawaloby sie jest najbardziej oczywistym kryterium z punku widzenia klienta. Przedsiebiorcy uwazaja, ze w tym przypadku wazniejsza jest obiektywna ocena samych uslug niz ocena wlasna klientów. 4.5 Potencjalny popyt na uslugi wsparcia Ocena dostarczonych uslug oraz analiza opinii na temat uslug wsparcia przez przedsiebiorców nie korzystajacych z nich stanowi podstawe do dyskusji o potencjalnym popycie na rynku uslug wsparcia. Trzy wymiary wzajemnie powiazane wydaja sie byc najbardziej istotne: (i) ocena uslug wsparcia przez korzystajacych oraz mozliwosci zwiekszenia adekwatnosci uslug do potrzeb firm i satysfakcji przedsiebiorców; (ii) sposób kontaktowania i stopien poinformowania o uslugach oraz mozliwosci jego zwiekszenia; (iii) potrzeba i sklonnosc przedsiebiorców do korzystania z uslug wsparcia w przyszlosci. Dotychczasowy stopien korzystania z uslug wsparcia nalezy uznac za dosc wysoki w stosunku do doswiadczenia uslugodawców i czasu trwania programów wsparcia, srodków 57 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy finansowych, osobowych i organizacyjnych w nie zaangazowanych. Dotychczasowa ocena uslug dokonana prze z uslugobiorców jest niezwykle wysoka (por. rozdzial 4.4) i to we wszystkich aspektach uslug wsparcia: zakresu, jakosci i warunków, choc ten ostatni aspekt wypada stosunkowo najgorzej. Dlatego dla okreslenia potencjalnego popytu najistotniejsza jest analiza opinii przedsiebiorców nie korzystajacych z uslug, bowiem mozna zalozyc, ze grupa firm korzystajacych z uslug wsparcia i majaca wysoka o nich opinie, bedzie korzystala z uslug w przyszlosci. W tabeli 4.7 zestawiono regionalne zróznicowanie glównych przyczyn nie korzystania z uslug ze wspólczynnikami korzystania. Tabela 4.7: Wspólczynnik korzystania z uslug wsparcia oraz glówne przyczyny nie korzystania wedlug województw (%) Glówna przyczyna nie korzystania* Wspólczynnik Nieodpowiednia korzystania z uslug usluga Województwo Brak potrzeby Brak informacji Mazowieckie 58 26 14 21 Podkarpackie 36 41 18 19 Podlaskie 45 36 9 19 Dolnoslaskie 41 48 11 18 Pomorskie 61 23 11 15 Lubelskie 47 28 26 14 Zachodniopomorskie 41 31 26 14 POLSKA 45 34 19 13 Warminsko-mazurskie 21 39 30 13 Kujawsko-pomorskie 44 39 18 11 Malopolskie 43 35 19 11 Lódzkie 43 41 16 10 Lubuskie 33 33 30 9 Slaskie 41 35 18 8 Swietokrzyskie 30 33 33 8 Wielkopolskie 56 29 13 7 Opolskie 38 28 31 3 Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwagi: * – mozna bylo wskazac tylko jedna przyczyne glówna, pominieto brak odpowiedzi, nieodpowiednia usluga oznacza lacznie odpowiedzi wskazujace na nieodpowiednie warunki lub nieodpowiedni zakres uslug. Z tabeli 4.7 mozna wyciagnac kilka wniosków. Nie mozna wskazac na zdecydowane zaleznosci wspólczynników korzystania (czy tez odwracajac – wspólczynników nie korzystania) i glównych przyczyn nie korzystania z uslug wsparcia w ciagu ostatnich pieciu laty. 58 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wsród trzech par powiazan pomiedzy wspólczynnikami korzystania i poszczególnymi przyczynami nie korzystania, najwyrazniejsza jest negatywna zaleznosc pomiedzy opinia o nieodpowiedniej usludze oraz wspólczynnikami korzystania z uslug. Mianowicie przedsiebiorcy czesciej korzystali z uslug wsparcia w tych województwach, w których nieodpowiednia usluga byla wskazywana jako przyczyna glówna nie korzystania z uslug rzadko. Moze to jednak oznaczac co najmniej dwa zjawiska. Po pierwsze: przedsiebiorcy, którzy nie korzystali z uslug wsparcia moga miec subiektywna negatywna ocene jakosci i warunków swiadczonych uslug. Informacje o poziomie satysfakcji z dostarczonych uslug wskazywalyby, ze ta subiektywna ocena nie musi odpowiadac rzeczywistosci, tzn. przedsiebiorcy po skorzystaniu z uslug moga zmienic zdanie o jakosci uslugi. Po drugie: ocena ta moze odzwierciedlac rzeczywista sytuacje, w której oferowane uslugi nie odpowiadaja zakresem, warunkami czy jakoscia potrzebom i oczekiwaniom przedsiebiorców. Wykres 4.26: Wspólczynniki korzystania a glówne przyczyny nie korzystania z uslug wsparcia wedlug wielkosci firm (w %) 60 50 50 40 41 40 35 33 30 30 23 20 27 26 17 14 9 10 0 samozatrudnieni brak potrzeby brak informacji mikro nieodpowiednia usluga male wsp. korzystania Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: Mozna bylo wskazac tylko jedna przyczyne glówna nie korzystania z uslug, pominieto brak odpowiedzi. Nieodpowiednia usluga oznacza lacznie odpowiedzi wskazujace na nieodpowiednie warunki lub nieodpowiedni zakres uslug Wykres 4.27 wskazuje, ze mimo bardziej negatywnych opinii o uslugach wsparcia w wiekszych firmach, ich sklonnosc do korzystania z tych uslug jest wyzsza. Z kolei potwierdza sie wczesniejsza obserwacja, ze brak informacji o uslugach wsparcia nie jest skorelowany ze wspólczynnikami korzystania z uslug. Wykres 4.28 zdaje sie potwierdzac te wnioski równiez dla firm na róznych etapach rozwoju. 59 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wykres 4.27: Wspólczynniki korzystania a glówne przyczyny nie korzystania z uslug wsparcia wedlug etapów rozwoju firm (w %) 60 51 50 44 40 35 44 35 33 30 21 20 20 19 12 10 7 10 0 nowopowstala brak potrzeby firma rozwijajaca sie brak informacji firma dojrzala nieodpowiednia usluga wsp. korzystania Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: Mozna bylo wskazac tylko jedna przyczyne glówna nie korzystania z uslug, pominieto brak odpowiedzi, nieodpowiednia usluga oznacza lacznie odpowiedzi wskazujace na nieodpowiednie warunki lub nieodpowiedni zakres uslug Analiza prowadzona w rozdz. 4.2 wskazuje, ze dobry stopien poinformowania nie przekladal sie na wyzsze wspólczynniki korzystania z uslug. Szczególowe analizy glównych przyczyn nie korzystania z uslug zdaja sie potwierdzac te wnioski. Nalezy równiez dodac, ze polscy przedsiebiorcy okreslaja sie jako lepiej poinformowani, niz ich europejscy koledzy. Odpowiednie wspólczynniki dobrego poinformowania wynosza odpowiednio 34% w Polsce i 24% w krajach UE. Wiekszosc przedsiebiorców uwaza, ze uslugi wsparcia sa potrzebne. Najbardziej sa o tym przekonane firmy wieksze i dojrzale, a wiec grupy, które najczesciej korzystly z uslug wsparcia w przeszlosci. Wykres 4.28: Wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia a negatywna ocena zapotrzebowania na nie* wedlug wielkosci firm (w %) 30 25 25 20 17 15 10 9 9 5 4 5 0 samozatrudnieni ocena mikro firmy male firmy wsp. korzystania Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: Ocena negatywna zapotrzebowania na uslugi oznacza udzial firm, które odpowiedzialy, ze uslugi wsparcia sa niezbyt potrzebne lub zupelnie niepotrzebne 60 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wykres 4.29: Wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia a negatywna ocena zapotrzebowania na nie* wedlug etapów rozwoju firm (w %) 19 20 15 10 12 9 7 7 4 5 0 nowopowstala firma rozwijajaca sie ocena firma dojrzala wsp. korzystania Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: * – ocena negatywna zapotrzebowania na uslugi oznacza udzial firm, które odpowiedzialy, ze uslugi wsparcia sa niezbyt potrzebne lub zupelnie niepotrzebne Powyzsze wykresy ilustruja pozytywna zaleznosc pomiedzy ocena zapotrzebowania na uslugi wsparcia i wspólczynnikami korzystania. Te grupy firm, które czesciej korzystaly z uslug w przeszlosci, uwazaja, ze te uslugi sa potrzebne. Wynika to przede wszystkim z przeswiadczenia o potencjalnych korzysciach wlasnych. Zestawienie firm uwazajacych, ze uslugi sa potrzebne oraz tych, które zglaszaja duze zapotrzebowanie na uslugi wsparcia znajduje sie w tabeli 4.8. Tabela 4.8: Struktura firm w zaleznosci od deklarowanego zapotrzebowania na uslugi oraz na ogólna ocene uslug wsparcia Firmy, które zglaszaly zapotrzebowanie na pomoc zewnetrzna nie zglaszaly zapotrzebowania na pomoc zewnetrzna uwazaja, ze uslugi wsparcia sa potrzebne (uzyteczne) 73% 19% uwazaja, ze uslugi wsparcia nie sa potrzebne (uzyteczne) 4% 4% Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Uwaga: obliczenia tylko dla firm nie korzystajacych z uslug wsparcia. Tabela 4.8 wskazuje, ze wsród firm dotychczas nie korzystajacych z uslug wsparcia dominuja firmy, które jednoczesnie uwazaja, ze uslugi sa potrzebne oraz zglaszaja zapotrzebowanie na taka pomoc. Stanowia one 73% firm z grupy nie korzystajacych z uslug, co odpowiada 64% wszystkich firm. Jest to bardzo liczna grupa, która przy odpowiedniej podazy uslug moze z nich skorzystac. Poprawa w zakresie promocji i informacji oraz warunków oferowanych uslug moze przyniesc taki rezultat. Z drugiej strony az 40% wszystkich firm wskazalo, ze nie korzystalo w ciagu ostatnich pieciu lat z uslug wsparcia, bo nie mialo takiej potrzeby. Obecnie grupa firm, która nie zglasza zapotrzebowania lacznie z 61 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy grupa firm, która uwaza, ze uslugi wsparcia nie sa uzyteczne stanowi 23% wszystkich firm. Zestawienie tych dwóch danych wskazuje, ze firmy zmieniaja swoje nastawienie do potencjalnego korzystania z uslug. Okazuje sie, ze obecnie znacznie mniej firm uwaza, ze pomoc nie jest potrzebna niz w ostatnich pieciu laty. Obserwujemy wiec proces uswiadamiania sobie przez przedsiebiorców potrzeby korzystania z uslug wsparcia. Wykres 4.30: Struktura firm wedlug sklonnosci do korzystania z uslug wsparcia (w %) 7 13 17 64 Korzystajacy z uslug Potrzebujacy i zglaszajacy uzytecznosc uslug Nie potrzebujacy, ale dobrze oceniajacy uzytecznosc uslug Zle oceniajacy uzytecznosc uslug Zródlo: Opracowanie wlasne Druga najliczniejsza grupa firm to te, które uwazaja co prawda, ze uslugi wsparcia sa potrzebne, ale ocenily, ze ich zapotrzebowanie na uslugi wsparcia jest obecnie niewielkie lub zadne. Jest ich 19% sposród firm nie korzystajacych z uslug, co odpowiada ok.17% wszystkich firm. Mozna spodziewac sie, ze przedsiebiorcy z tej grupy firm beda korzystac z uslug wsparcia w przypadku, gdy wystapi u nich taka potrzeba (wywolana np. zmiana prawa, lub niekorzystna sytuacja rynkowa), albo w przypadku, gdy zmienia wlasne przekonanie o braku zapotrzebowania na uslugi, np. dostrzegajac, ze powinni usprawnic proces zarzadzania firma. Wniosek 26: Najistotniejsza grupa firm z punktu widzenia przyszlego popytu na uslugi wparcia jest grupa firm, która uwaza, ze uslugi te sa uzyteczne i jednoczesnie zglasza wysokie zapotrzebowanie na nie. Obecnie malo firm uwaza, ze uslugi wsparcia nie sa im potrzebne. W ostatnich pieciu laty byl to glówny powód nie korzystania z uslug Przedsiebiorcy zmieniaja swoja opinie o potrzebie korzystania z uslug. Wniosek 27: W stosunku do tej grupy firm uslugodawcy powinni zastosowac dwojakiego rodzaju dzialania: wzmocnic dzialania informacyjno-promocyjne oraz zmodyfikowac warunki i zakres swiadczenia uslug pod katem potrzeb firm. Znaczna grupe firm stanowia równiez firmy, które korzystaly z uslug wsparcia w ostatnich pieciu laty. Obejmuje ona 13% wszystkich firm. Poniewaz przedsiebiorstwa te maja 62 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy wysoka opinie o swiadczonych uslugach nalezy spodziewac sie, ze jest to grupa, która w znacznej czesci bedzie korzystac z uslug wsparcia w przyszlosci. Wniosek 28: Zdecydowanie pozytywna opinia o uslugach wsparcia wsród korzystajacych wskazuje, ze sa oni potencjalnymi dalszymi klientami tych uslug. Najmniej jest firm, które uwazaja, ze uslugi wsparcia nie sa potrzebne. Ta grupa obejmuje ok. 8% firm nie korzystajacych do tej pory z uslug (lub 7% wszystkich firm). Wydaje sie, ze grupa ta nie powinna stanowic grupy, do której powinny byc adresowane w najblizszym czasie dzialania nakierowane na pozyskanie jej czlonków jako klientów, a wysilki uslugodawców powinny byc skupione na firmach pozostalych. Obraz ten prowadzi do nastepujacych konkluzji: (i) Firmy juz korzystajace z uslug sa generalnie zadowolone i, gdy wystapi potrzeba korzystania z uslug w przyszlosci, to prawdopodobnie z niej skorzystaja. Uslugodawcy powinni wlozyc wysilek w przekonywanie tych firm o korzysciach plynacych z regularnego korzystania z uslug, takze nakierowanych na rozwój firmy, a nie wylacznie z uslug nastawionych na rozwiazywanie biezacych problemów. (ii) Najmniej liczna grupa firm uwaza, ze uslugi wsparcia nie sa potrzebne, niezaleznie od tego, czy zglaszaja zapotrzebowanie na pomoc zewnetrzna, czy nie. Wydaje sie, ze trudno bedzie przekonac te grupe o korzysciach plynacych z uslug wsparcia. (iii) Najwieksza grupa firm uwaza, ze pomoc zewnetrzna jest uzyteczna i ocenia, ze uslugi wsparcia sa potrzebne. W przypadku tych ostatnich firm najistotniejsze wydaja sie byc dwa rodzaje dzialan. Po pierwsze: dzialania czysto promocyjne i informacyjne, w tym wykorzystanie srodków i form przekazu informacji preferowanych przez przedsiebiorców wskazanych w rozdziale 4.2. Po drugie: tak skonstruowana oferta zakresu i warunków uslug, która by odpowiadala na potrzeby firm. W szczególnosci warunki swiadczenia uslug, takie jak cena, czas i termin, elastycznosc, aktualnosc, powinny brac pod uwage przedsiebiorce i sposób w jaki on funkcjonuje. Wlasciwie skonstruowane i zaplanowane dzialania podazowe powinny przyniesc powodzenie. Nalezy podkreslic, ze dzialania przyciagajace przedsiebiorców do korzystania z uslug musza byc powiazane z odpowiedniej jakosci oferta. Takie dzialanie moze ugruntowac dobra opinie o uslugach wsparcia i byc pomocne do przekonania przedsiebiorcy o korzysciach plynacych z uslug. Wniosek 29: Potencjalny popyt na uslugi wsparcia dla malych przedsiebiorstw jest wysoki. Obejmuje on przecietnie w skali kraju ok. 77% wszystkich przedsiebiorstw. Nie oznacza to, ze wszystkie te przedsiebiorstwa bede korzystac z tych uslug w przyszlosci. Wskazuje jednak na to, ze dotychczasowa niska wiedza o programach wsparcia i niski stopien korzystania z uslug nie spowodowaly, ze przedsiebiorcy zrezygnowali z tych uslug. Jest wrecz przeciwnie, bowiem firmy zdaja sie byc gotowe do korzystania z uslug wsparcia w przyszlosci. 63 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Tabela 4.9: Struktura przedsiebiorstw wedlug sklonnosci do korzystania z uslug wsparcia wedlug województw (w %) Niepotrzebujacy, Zle oceniajacy ale dobrze oceniajacy uzytecznosc uslug uzytecznosc uslug Korzystajacy z uslug Deklarujacy zapotrzebowanie i uzytecznosc uslug Dolnoslaskie 18 61 15 6 Kujawsko-pomorskie 11 65 14 10 Lubelskie 14 54 24 8 Lubuskie 9 72 13 6 Lódzkie 10 61 22 7 Malopolskie 11 62 18 9 Mazowieckie 21 53 11 15 Opolskie 3 80 7 10 Podkarpackie 19 60 17 4 Podlaskie 19 70 11 0 Pomorskie 15 64 20 1 Slaskie 8 64 20 7 Swietokrzyskie 8 71 9 12 Warminsko-mazurskie 13 82 5 0 Wielkopolskie 7 69 23 2 Zachodniopomorskie 14 73 13 0 POLSKA 13 64 17 7 Zródlo: Opracowanie wlasne Potencjalny popyt jest wysoki we wszystkich województwach i dosyc zróznicowany terytorialnie. Najwiekszy deklaruja przedsiebiorcy z województw: warminsko- mazurskiego, zachodniopomorskiego oraz podlaskiego. Natomiast najmniejszy potencjalny popyt wystepuje w regionach: lubelskim, slaskim i lódzkim. We wszystkich regionach potencjalny popyt przekracza poziom dwóch trzecich wszystkich przedsiebiorstw. Zwraca uwage fakt, ze ten potencjalny popyt nie zalezy od wspólczynników korzystania z uslug w przeszlosci. 64 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 5. Studium przypadku 5.1 Osrodki wspierania przedsiebiorczosci „Punkty Szansy” Funduszu Regionu Walbrzyskiego Fundusz Regionu Walbrzyskiego dziala od sierpnia 1998 r. i jest kontynuatorem istniejacej od 1992 r. Fundacji Regionu Walbrzyskiego. Misja i celem strategicznym Funduszu jest inicjowanie i wspieranie procesów restrukturyzacji województwa dolnoslaskiego. W zakres dzialalnosci Funduszu wchodza: uslugi finansowe, doradztwo dla MSP, informacja dla MSP i samorzadów terytorialnych, promocja regionu, gmin i firm, koordynacja przedsiewziec regionalnych, innowacje, organizacja przedsiewziec regionalnych i szkolenia dla przedsiebiorców i samorzadów. Dzialania kierowane do MSP realizowane sa poprzez siec lokalnych, gminnych i powiatowych, osrodków wspierania przedsiebiorczosci tzw. „Punktu Szansy”. Rola tych osrodków jest glównie swiadczenie uslug doradczych i informacyjnych lokalnym przedsiebiorstwom, zwlaszcza MSP, oraz osobom rozpoczynajacym dzialalnosc. Dzialalnosc doradcza i informacyjna dotyczy wyboru rodzaju dzialalnosci, lokalizacji, zródla wsparcia finansowego, pomocy w opracowaniu biznes planu, informacji prawnej i podatkowej, itd. Informacje zbierane i przekazywane przedsiebiorcom lub kandydatom na przedsiebiorców dotycza inicjatyw podejmowanych w regionie, funduszach pomocowych, mozliwosciach wykorzystania srodków przeznaczonych na aktywne formy przeciwdzialania bezrobociu i inne. Zadaniem Punktów Szansy jest takze wspieranie przedsiewziec podejmowanych przez samorzad terytorialny, w tym pomoc przy opracowywaniu wniosków dotyczacych przedsiewziec infrastrukturalnych i dzialan zwiazanych z promocja lokalnych firm, gmin i regionu. Walbrzyskie „Punkty Szansy” sa inicjatywa, która pojawila sie w odpowiedzi na problemy zwiazane z komunikacja i trudnosciami kontaktowania sie polozonych w górzystym terenia malych jednostek gospodarczych ze stolica regionu – Walbrzychem, gdzie zlokalizowane zostaly instytucje wspierania przedsiebiorczosci. Utworzenie ich bylo mozliwe dzieki mozliwosci porozumienia sie i podjecia wspólnych dzialan samorzadu terytorialnego, administracji lokalnej i instytucji wspierania biznesu. Aktualnie funkcjonuje 16 gminnych i 3 powiatowe „Punkty Szansy”. Sa one zlokalizowane w siedzibach gmin i powiatów, co tworzy sprzyjajace warunki do bezposredniej wspólpracy i kontaktów z jednostkami samorzadu terytorialnego i administracja gmin i powiatów na terenie których funkcjonuja, i zwieksza efektywnosc wsparcia MSP. Oprócz obowiazku udostepnienia lokalu, urzedy gminne i powiatowe zobowiazane sa zatrudnic i placic wynagrodzenie pracownikom „Punktów szansy”. W zamian Zarzad Funduszu Regionu Walbrzyskiego, dostarcza wyposazenie osrodków w meble i komputery i zobowiazany jest do prowadzenia systematycznych szkolen pracowników „Punktów Szansy”. Kontakt: Fundusz Regionu Walbrzyskiego Malgorzata Wróbel tel./fax (74) 84 25 750; 84 22 362 e-mail: [email protected] 65 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 5.2 Stowarzyszenie Agroturystyczne „Galicyjskie Gospodarstwa Goscinne” Stowarzyszenie Agroturystyczne „Galicyjskie Gospodarstwa Goscinne” stanowi przyklad zorganizowanej aktywnosci srodowiska wiejskiego dla zwiekszenia sprzedazy uslug turystycznych i biznesowych w malej jednostce osadniczej. Od kilku lat rosnie w Polsce zainteresowanie agroturystyka. Gospodarstwa agroturystyczne sa specyficzna forma mikroprzedsiebiorstw rodzinnych ulokowanych w takich obszarach wiejskich, które posiadaja walory krajobrazowe i turystyczne. Do takich specyficznych obszarów nalezy w Polsce Podkarpacie, gdzie uslugi turystyczne i rekreacyjne, w tym hotelarskie, restauracyjne, transportowe i inne, maja dluga tradycje. Warunkiem dalszego rozwoju agroturystyki jest poprawienie standardu oferowanych uslug, w tym zwlaszcza poprawa warunków sanitarnych oraz rozwój infrastruktury pozwalajacy na dostarczenie turystom urozmaiconego bogatego serwisu. W warunkach Podkarpacia, przy raczej niskiej dochodowosci gospodarstw rolnych, powszechnie odczuwa sie bark srodków na tego rodzaju dzialania. Konieczna jest integracja calego srodowiska w celu wspólnej realizacji zamierzen zwlaszcza infrastrukturalnych. Funkcje integracyjne pelni m.in. Stowarzyszenie Agroturystyczne „Galicyjskie Gospodarstwa Goscinne”, zalozone w roku 1993. Stowarzyszenie dziala na terenie województwa malopolskiego. Celem Stowarzyszenia jest promocja agroturystyki wsród rolników, doradztwo prawne i finansowe, doradztwo inwestycyjne oraz pomoc w reklamie uslug agroturystycznych wsród mieszkanców aglomeracji miejskich. Stowarzyszenie scisle wspólpracuje z samorzadami lokalnymi w promocji poszczególnych regionów i gmin. Znakomitym przykladem takiej wspólpracy jest dzialalnosc Kola Terenowego Porabka Uszewska. Organizowane przez Kolo wspólne dzialania obejmuja nie tylko uatrakcyjnienie miejscowosci w postaci pelnej infrastruktury technicznej (wodociagi, chodniki itd.) lecz takze takie dzialania jak np. budowa sciezek rowerowych i innych „atrakcji turystycznych”, w tym prowadzenie wlasnego zespól folklorystycznego. Tego rodzaju akcje wymagaja dobrej wspólpracy gospodarstw agroturystyc znych z samorzadem gminy, gdyz w polskich warunkach tego rodzaju dzialalnosc nie moze sie rozwijac bez zaangazowania wszystkich wlascicieli agrobiznesów i rozwoju sieci powiazan formalnych i nieformalnych powiazanych scisle z administracja lokalna, która w przypadku Porabki Uszewskiej jest aktywna i inspirujaca. Kolo organizuje takze rózne formy doksztalcania i spotkania z doradcami w tym równiez ze specjalistami z Akademii Rolniczej w Krakowie, z która zwiazki sa wieloletnie i szerokie. Kolo jest takze aktywne w uzyskiwaniu srodków finansowych zarówno z Ministerstwa Gospodarki jak i Ministerstwa Rolnictwa. Obecnie Stowarzyszenie posiada 21 kól terenowych z terenu Malopolski. Lacznie zrzesza w chwili obecnej 320 gospodarstw agroturystycznych. W ciagu siedmiu lat dzialalnosci Stowarzyszenie nawiazalo kontakty z róznymi instytucjami, m.in. z Akademia Rolnicza w Krakowie i Malopolskim Osrodkiem Doradztwa Rolniczego w Krakowie jest organizowana corocznie Gielda Agroturystyczna, prezentujaca oferte rolników zrzeszonych w kolach terenowych Stowarzyszenia. Stowarzyszenie jest czlonkiem zalozycielem Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Goscinne”. Przynaleznosc do Federacji pozwala korzystac z programów szkoleniowych organizowanych przez i na zlecenie Federacji. Kontakt: Aleksander Twardosz, przewodniczacy tel. 0601 495 734 66 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 5.3 Stowarzyszenie „Wolna Przedsiebiorczosc” – oddzial w Gdansku Stowarzyszenia „Wolna Przedsiebiorczosc” w Gdansku stanowi przyklad organizacji, która dziala w oparciu o siec filii lokalnych oraz we wspólpracy z innymi organizacjami wspierajacymi przedsiebiorców. Stowarzyszenie „Wolna Przedsiebiorczosc” jest ogólnopolska organizacja majaca na celu promowanie doswiadczen w zakresie gospodarki wolnorynkowej oraz wspieranie i promocje przedsiebiorczosci w dziedzinie malego i sredniego biznesu. Stowarzyszenie sklada sie z oddzialów terenowych dzialajacych w róznych miastach Polski. Jednym z nich jest oddzial w Gdansku. Historia Oddzialu Terenowego Stowarzyszenia „Wolna Przedsiebiorczosc” w Gdansku (dalej OT OWP) siega 1995 roku. Wtedy to zapadla decyzja o polaczeniu dzialajacych od 1992 roku w województwie gdanskim Centrów Wspierania Biznesu (finansowanych ze zródel PHARE) w jedna organizacje dzialajaca na rzecz przedsiebiorczosci w regionie. Szansa dla nowopowstalego stowarzyszenia byla przede wszystkim doswiadczona i dobrze wyksztalcona kadra konsultantów oraz rozlozenie geograficzne biur lokalnych (dawnych Centrów Wspierania Biznesu) na terenie calego województwa (Gdansk, Gdynia, Kartuzy, Lebork, Starogard Gdanski) pozwalajace przedsiebiorcom na latwy dostep do oferowanych uslug. Przyjeto zalozenie, ze dzialalnosc OT SWP w Gdansku opiera sie na samofinansowaniu. Przychody finansowe pochodza z jednej strony z realizacji programów pomocowych (PHARE, budzet panstwa, umowy miedzyrzadowe) skierowanych do MSP a z drugiej strony z honorariów za uslugi swiadczone stabilnym finansowo firmom. Efektem takiej polityki Stowarzyszenia jest mozliwosc oferowania bezplatnych lub bardzo tanich uslug firmom dopiero rozwijajacym sie. Glówne produkty OT SWP to: uslugi doradcze (zarzadzanie strategiczne, marketing, zarzadzanie zasobami ludzkim, biznes plany, analizy finansowe etc.), uslugi szkoleniowe („Jak rozpoczac dzialalnosc gospodarcza?”, podatkowe, rachunkowe, prawne, marketingowe, techniki sprzedazy i negocjacje), seminaria, prezentacje oraz konferencje dotyczace aktualnych potrzeb malej i sredniej przedsiebiorczosci (np. w zakresie prawa podatkowego, reformy emerytalnej), informacja gospodarcza, w tym informacja dla MSP zwiazana z przystapieniem Polski do Unii Europejskiej, analizy rynku, raporty handlowe o firmach, uslugi teleadresowe, laczenie partnerów gospodarczych. Praca Stowarzyszenie „Wolna Przedsiebiorczosc” Oddzial Terenowy w Gdansku opiera sie na profesjonalnie przygotowanej, wszechstronnej kadrze szkolonej w kraju i zagranica oraz na dostosowanej do potrzeb przedsiebiorców zaplecze. Ponadto przy realizacji poszczególnych projektów korzysta ze stalej wspólpracy z doswiadczonymi specjalistami spoza Stowarzyszenia. Ceche charakterystyczna Oddzialu Terenowego w Gdansku Stowarzyszenia „Wolna Przedsiebiorczosc” jest prowadzenie dzialalnosc poprzez szereg biur lokalnych usytuowanych w róznych osrodkach miejskich regionu pomorskiego: Centrum Informacji Gospodarczej w Gdansku, Centrum Euro Info w Gdansku, Gdanski Osrodek Doradczo-Szkoleniowy, Centrum Wspierania Biznesu w Gdyni, Centrum Wspierania Biznesu w Kartuzach, Centrum Wspierania Biznesu w Leborku oraz wspólpracujaca ze Stowarzyszeniem Agencja Rozwoju Przedsiebiorczosci w Starogardzie Gdanskim. Stowarzyszenie „Wolna Przedsiebiorczosc” Oddzial Terenowy w Gdansku wspólpracuje z Agencja Rozwoju Regionalnego, Fundacja Gospodarcza w Gdyni, Regionalnym Towarzystwem Inwestycyjnym – Fundusz Poreczen Wzajemnych w Dzierzgoniu i innymi organizacjami dzialajacymi na rzecz rozwoju regionu pomorskiego, samorzadem województwa pomorskiego oraz jest czlonkiem Krajowego Systemu Uslug dla MSP. Wynika to z zalozenia, ze scisla wspólpraca z innymi osrodkami wspierania MSP jest jedna z podstaw strategii funkcjonowania Stowarzyszenia. Skuteczna pomoc malym i srednim 67 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy przedsiebiorstwom jest mozliwa tylko wtedy, gdy oferta uslug do nich skierowana bedzie latwo dostepna, zróznicowana pod wzgledem tematyk i i poziomu oraz atrakcyjna pod wzgledem kosztów. Zapewnienie takiej pomocy firmom jest mozliwe tylko w przypadku istnienia sieci wspólpracujacych osrodków wspierania przedsiebiorczosci. Potwierdzeniem slusznosci przyjetych zalozen jest stabilna finansowo i kadrowo sytuacja Stowarzyszenia , które w przeciagu prawie 10 lat istnienia obsluzylo kilkanascie tysiecy klientów, zrealizowalo kilkadziesiat projektów pomocowych finansowanych z PHARE, USAID, PAUCI, srodków budzetowych, umów miedzyrzadowych. Wszystkie projekty zrealizowano w 100% i w czasie przewidzianym harmonogramem. Kontakt: Henryk Stasinski – Prezes Zarzadu Stowarzyszenie Wolna Przedsiebiorczosc Oddzial Terenowy w Gdansku 80-232 Gdansk, ul. Matejki 6 tel. 058 347-03-42; fax: 347-03-44 e–mail: [email protected] 68 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 6. Podsumowanie, wnioski i rekomendacje 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Podazowa strona uslug wsparcia Perspektywa akcesji Polski do Unii Europejskiej w najblizszym czasie powoduje, ze wsparcie w postaci pomocy publicznej dla sektora malych i srednich przedsiebiorstw bedzie wielokrotnie wyzsze niz w latach 90-tych oraz w czasie realizacji Wstepnego Narodowego Planu Rozwoju 2000-2003. Pomoc ta jest przewidziana w Narodowym Planie Rozwoju na lata 2004-2006. Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjnosci Gospodarki zaklada w jednym z dwóch swoich priorytetów: rozwój przedsiebiorczosci i wzrost innowacyjnosci z wykorzystaniem instytucji otoczenia biznesu. Przewidziane glówne dzialania w ramach tego priorytetu obejmuja m.in. wzmocnienie instytucji wspierajacych dzialalnosc przedsiebiorstw oraz tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju firm, w tym inwestycje w inkubatory i parki przemyslowe. Drugi priorytet SPO Wzrost Konkurencyjnosci Gospodarki przewiduje realizacje takich dzialan jak: zwiekszenie dostepu MSP do specjalistycznej pomocy doradczej. Dla obecnego sektora uslug wsparcia malych przedsiebiorstw taka perspektywa oznacza znaczne zwiekszenie srodków organizacyjnych, finansowych i ludzkich dla zwiekszenia podazy uslug w stosunkowo krótkim czasie. Niesie to ze soba duze szanse i pewne zagrozenia. Obecnie funkcjonujacy system wsparcia malych przedsiebiorstw obejmuje dzialania czysto komercyjne sektora prywatnego (które nie byly przedmiotem szczególowej analizy w niniejszym opracowaniu) oraz programy, narzedzia, osrodki programujace i wdrazajace, które sa inspirowane i finansowane lub wspólfinansowane przez czynnik publiczny. Znaczny wzrost podazy uslug wspieranych przez reke publiczna moze doprowadzic do ograniczenia prywatnych uslug oferowanym malym przedsiebiorcom. Dobrze zaprojektowany i wdrozony system uslug wsparcia, który ograniczylby niesprawnosci rynku, takie jak bariery informacyjne stojace przed malymi firmami, a nie powodowalby wypychania uslug prywatnych, wypelnilby zadania stawiane przez SPO. Obecnie funkcjonujacy system wsparcia (dalej w znaczeniu zdefiniowanym w rozdz. 2) polega na wspóldzialaniu sektora publicznego, prywatnego i instytucji publicznoprywatnych i sklada sie z 37 programów i kilkuset organizacji wdrazajacych. System wsparcia oparty jest w glównie o instytucje publiczne, które stanowia wiekszosc tak wsród instytucji administrujacych programami jak i wdrazajacych. Wiekszosc programów zarzadzana jest ze szczebla regionalnego. Cecha charakterystyczna zdecydowanej wiekszosci uslug wspierajacych jest ich ukierunkowanie na caly sektor MSP, wszystkie sektory dzialalnosci i fazy rozwoju firmy. Uczestnictwo w uslugach wsparcia 8. Mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnieni korzystaja z uslug wsparcia stosunkowo czesto. Okolo 13% sposród badanych firm korzystalo z uslug wsparcia w ciagu ostatnich pieciu lat. Z powodu problemów zwiazanych z badana próba, grupa firm korzystajacych z uslug wsparcia jest nadreprezentowana wsród badanych firm. Stad tez rzeczywisty wspólczynnik korzystania z uslug wsród polskich mikroprzedsiebiorstw, malych przedsiebiorstw i samozatrudnionych jest nizszy niz 13% (zob. uwagi zamieszczone w rozdziale 2). 69 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 9. Czesciej korzystaja z uslug wsparcia firmy male, rzadziej – samozatrudnieni. Firmy dojrzale korzystaja z uslug wsparcia czesciej niz firmy nowopowstale. W krajach EU sytuacja jest odwrotna, tzn. firmy najmlodsze najchetniej korzystaja z uslug wsparcia. Jest to sytuacja niepokojaca, bowiem firmy najmlodsze najbardziej narazone sa na ryzyko likwidacji, a dostarczenie wlasciwych uslug wsparcia moze to ryzyko zmniejszyc. Przedsiebiorcy lepiej wyksztalceni znacznie czesciej korzystaja z uslug wsparcia i jest wyrazna zaleznosc: im wyksztalcenie nizsze, tym wspólczynniki korzystania z uslug nizsze. Czesciej równiez korzystaja firmy znajdujace sie klopotach (ograniczajace zatrudnienie) niz firmy dynamicznie sie rozwijajace. Najrzadziej jednak korzystaja firmy o stabilnej pozycji rynkowej. Wystepuje stosunkowo wysokie zróznicowanie regionalne korzystania z uslug wsparcia. Nie wystepuje scisla zaleznosc miedzy obecnym nasyceniem osrodkami wsparcia w regionie, a wspólczynnikami korzystania z uslug. Swiadomosc dostepnosci uslug 10. Glówna przyczyna nie korzystania z uslug w ciagu ostatnich pieciu lat byl brak potrzeby (deklarowalo tak 45% firm nie korzystajacych z uslug). Liczna jest równiez grupa firm (jedna trzecia), która nie posiadala informacji o wystepowaniu takich uslug i to bylo glówna przyczyna nie korzystania. Znaczna czesc firm uwaza, ze nie jest dostatecznie poinformowana o uslugach wsparcia. Okolo jedna trzecia firm uwaza sie za dobrze poinformowana. Nie wystepuje wyrazna zaleznosc pomiedzy korzystaniem z uslug a dobra ocena poinformowania o uslugach wsparcia w róznych grupach przedsiebiorstw. Ocena poinformowania o uslugach wsparcia nie rózni sie znaczaco wsród firm z róznych branz, a w znacznie wiekszej mierze od regionu. W mazowieckim wysoka ocena poinformowania powiazana jest z wysokim stopniem korzystania z uslug; w podlaskim odwrotnie – niska ocena poinformowania polaczona jest z wysokim stopniem korzystania z uslug wsparcia. Znaczne zróznicowanie regionalne w ocenie poinformowania nie wplywa na stopien korzystania z uslug wsparcia. Wladze publiczne powinny zapewnic przedsiebiorstwom dogodny dostep do uslug wsparcia, których firmy potrzebuja. 11. Zdaniem badanych przedsiebiorców, dostawcy uslug powinni korzystac z wielu form promowania swoich uslug. Najwiecej glosów uzyskal internet jako medium do promowania uslug wsparcia (ok. 50%). Biorac pod uwage nasycenie internetem i koszty zwiazane z korzystaniem z niego jest to szczególnie wysoki wskaznik. Jest to znacznie wiecej, niz w badaniach europejskich, w których internet znalazl uznanie w oczach 30% respondentów. W badaniu polskich firm, podobnie jak w badaniu europejskim, najmniej zwolenników zyskaly takie formy promocji i informowania o uslugach wsparcia, jak targi i wystawy oraz posrednicy. Przedsiebiorcy sa stosunkowo przychylnie nastawieni do wspólczesnych technik komunikacji, takich jak internet. Dlatego tez, pomimo równolegle zglaszanych preferencji do bezposrednich kontaktów osobistych z uslugodawcami, srodki techniczne powinny dominowac przy promowaniu i informowaniu o uslugach. Przedsiebiorcy zdecydowanie preferuja lokalny poziom (a nie krajowy, czy miedzynarodowy), na którym mogliby zapoznac sie z oferta uslug wsparcia. Zakres uslug wsparcia 12. Przedsiebiorcy deklarowali zapotrzebowanie na wszystkie typy uslug wsparcia. Na dwa typy uslug zgloszono najwieksze zapotrzebowanie: na uslugi finansowe oraz na profesjonalne uslugi informacyjne. Mniejsze zapotrzebowanie zgloszono na: doradztwo zwiazane z róznymi sferami dzialania firmy (takimi jak zarzadzanie, marketing) i szkolenia. Wskazuje to na zjawisko umiarkowanego popytu na uslugi wspierajace ogólne kwalifikacje przedsiebiorcy. Przedsiebiorcy czesciej preferuja uslugi, które nakierowane sa na rozwiazywanie ich konkretnych, najczesciej biezacych problemów, niz uslugi 70 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy nakierowane na doskonalenie ich umiejetnosci zwiazanych z kierowaniem i rozwojem firmy. 13. Przedsiebiorcy zglosili równiez wysokie zapotrzebowanie na wszystkie rodzaje uslug wsparcia. Kwestie prawne byly wskazywane jako najwazniejsza dziedzina uslug, a jako najmniej istotne innowacje oraz zarzadzanie przedsiebiorstwem. Im wieksza firma tym zglaszala wyzsze zapotrzebowanie na uslugi wsparcia. Faza rozwoju firmy w znacznie mniejszym stopniu wplywa na zgloszone zapotrzebowanie na uslugi wsparcia w róznych dziedzinach funkcjonowania firmy, niz wielkosc firmy. Zróznicowane zapotrzebowanie na uslugi zglaszane przez firmy róznej wielkosci, czy w róznej fazie rozwoju, nie wplywa na hierarchizowanie potrzeb na uslugi w róznych dziedzinach funkcjonowania firmy. 14. Przedsiebiorcy uwazaja, ze dostosowanie uslug wsparcia do wielkosci przedsiebiorstwa, do typu firmy i do fazy rozwoju jest bardzo istotne. Ponad 80% przedsiebiorców deklarowalo, ze uslugi powinny uwzgledniac te aspekty. Swiadczy to o wysokim zapotrzebowaniu na uslugi zindywidualizowane. Oferowane uslugi wsparcia najczesciej nie przewiduja podejscia specjalistycznego. Warunki realizacji uslug 15. Zdecydowana wiekszosc (88%) firm korzystajacych z uslug wsparcia w ciagu ostatnich pieciu lat jest zadowolona z tego doswiadczenia. Firmy najbardziej byly zadowolone z samej jakosci i zakresu uslug. Warunki swiadczenia uslug, takie jak polityka cenowa, czy dostep do uslug, sa oceniane nieco gorzej. Firmy wskazuja równiez, ze sa wysoce usatysfakcjonowane ze zrozumienia specyfiki firmy. Sugeruje to, ze organizacje wdrazajace zatrudniaja wlasciwe, kompetentne osoby do dostarczania uslug, które rozumieja specyfike dzialania malych przedsiebiorstw. 16. Dostarczane uslugi wsparcia powinny byc poddane ocenie – tak uwazaja w swojej zdecydowanej wiekszosci przedsiebiorcy. Deklarowali, ze wiele kryteriów oceny uslug wsparcia jest odpowiednich. Najlepsza forma oceny uslug wsparcia w opinii przedsiebiorców sa: zewnetrzna ocena swiadczonych uslug oraz normy jakosci. Te kryteria „wyprzedzily” taka forme oceny jak „badanie opinii uslugobiorców”, co wydawaloby sie jest najbardziej oczywistym kryterium z punku widzenia klienta. Przedsiebiorcy uwazaja, ze w tym przypadku wazniejsza jest obiektywna ocena samych uslug niz ocena wlasna klientów. Potencjalny popyt na uslugi wsparcia 17. Przedsiebiorcy zdecydowanie uwazaja, ze uslugi wsparcia sa potrzebne. Najbardziej sa o tym przekonane firmy wieksze i dojrzale, a wiec grupy, które najczesciej korzystaly z uslug wsparcia. 18. Z punktu widzenia potencjalnego popytu na uslugi wsparcia najwazniejsze sa firmy, które uwazaja, ze pomoc zewnetrzna jest uzyteczna oraz zglaszaja wysokie zapotrzebowanie na uslugi wsparcia. Takich firm jest blisko trzy czwarte wsród firm, które dotychczas nie korzystaly z uslug. Zdecydowanie pozytywna opinia o uslugach wsparcia wsród dotychczas korzystajacych wskazuje, ze sa one równiez potencjalnymi dalszymi klientami tych uslug. Obie grupy firm stanowia ok. 77% wszystkich firm. Potencjalny popyt nie jest równomiernie rozlozony w kraju, ale we wszystkich regionach jest on wysoki i wynosi co najmniej 68% wszystkich firm. 19. Tak wysoki deklarowany potencjalny popyt na uslugi wsparcia prawdopodobnie nie zrealizuje sie. Wskazuje jednak na wysokie oczekiwania znacznej grupy przedsiebiorstw w stosunku do przyszlych uslug. 71 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Rekomendacje Rekomendacje o charakterze ogólnym 20. Rozbudowa systemu uslug wsparcia w przyszlosci nie moze spowodowac wypychania z rynku komercyjnych, prywatnych uslugodawców, z których korzystaja obecnie male przedsiebiorstwa. Publicznie wspierane dzialania nakierowane na male firmy powinny uzupelniac lub wzmacniac oferte sektora prywatnego. 21. Publiczna pomoc w postaci uslug wsparcia dla sektora mikroprzedsiebiorstw, malych przedsiebiorstw i samozatrudnionych powinna byc spójna i racjonalna, aby uniknac marnotrawstwa srodków i nakladania sie róznych dzialan. Uslugi te powinny przewidywac wsparcie dla firm w róznych fazach rozwoju, i odpowiadac na rózne potrzeby firm w zaleznosci od wielkosci i sektora dzialalnosci. Przedsiebiorca lub rozwój jego firmy powinny stanowic najwazniejsze odniesienie przy ksztaltowaniu polityk i programów wsparcia. Postulat spójnego dzialania administracji publiczne j w zakresie uslug wsparcia dotyczy równiez dzialan informacyjno-promocyjnych, które powinny oparte byc o jednolity, skoordynowany system. 22. Czesc najbardziej pozadanych obecnie uslug dostarczanych przedsiebiorcom odpowiada na biezace problemy zwiazane z zawiloscia, skomplikowaniem oraz niejednoznacznoscia interpretacji prawa. Niektóre problemy powinny byc podejmowane w drodze zmian legislacyjnych i/lub poprawy funkcjonowania administracji publicznej. Popyt na uslugi wsparcia ewoluuje wraz ze zmianami legislacyjnymi. Stan koniunktury, sytuacja sektora, w którym dziala firma, kondycja ogólnogospodarcza i zmieniajacy sie popyt wplywa na zapotrzebowanie na uslugi wsparcia i zjawisko korzystania lub nie korzystania z uslug wsparcia. Stad system wsparcia powinien zapewnic stosowna elastycznosc w dzialaniach wspierajacych tak aby odpowiadaly one na zmieniajace warunki dzialania firm i ich potrzeb na uslugi. 23. W celu zapewnienia maksymalnej efektywnosci dzialan, programy wsparcia i uslugi powinny byc okreslane w scislej wspólpracy z organizacjami przedsiebiorców oraz administracja publiczna. Strategiczny plan powinien byc opracowany w celu podjecia problemów i poprawy jakosci uslug, szkolenia trenerów i stalej oceny systemu. Rekomendacje dotyczace informowania i komunikacji 24. Z tego wzgledu pozadane jest: Przygotowanie spójnej oferty e- uslug wsparcia dla malych firm (wlaczajac aspekty edukacji informatycznej), przy zalozeniu, ze rozwój sieci teleinformatycznych jest priorytetem w NPR; Przeprowadzenie zmian procedur przyjetych w aktualnie dostepnych na rynku uslugach, pozwalajacych na wlaczenie istniejacej oferty do pakietu e-uslug wspierajacych. Adaptacja istniejacego potencjalu i instrumentów e-learning do ksztaltowania programu uslug wspierajacych male firmy. Przygotowanie modulów szkoleniowych dla uslugodawców e-uslug i przeprowadzenie szkolen trenerów. Wprowadzenie pakietu uslug elektronicznych wymaga czasu i moze byc prowadzone równolegle z rozwojem niezbednej infrastruktury. Juz teraz jednak (w okresie 2004-2006) nalezy podjac dzialania mieszczace sie w SPO Poddzialaniu 1.1.3 Studia i ekspertyzy, polegajace na: (i) przygotowaniu technicznej i merytorycznej 72 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy koncepcji tego typu uslug; (ii) przeprowadzeniu studiów i przygotowaniu koncepcji technik e- uslug. 25. Majac na wzgledzie zwiekszenie skali i zakresu uslug wsparcia skierowanych od malych przedsiebiorstw w niedalekiej przyszlosci oraz obecny niski stopien poinformowania o uslugach nalezy podejmowac, równolegle do rozwoju uslug, dzialania informacyjnopromocyjne np. w ramach pomocy technicznej SPO Wzrost konkurencyjnosci gospodarki. Biorac pod uwage preferencje przedsiebiorców poziom lokalny równiez dla dzialan promocyjnych wydaje sie byc dogodny. 26. Nalezy rozwazyc mozliwosc wlaczenia do systemu wsparcia jednostki samorzadu terytorialnego, w szczególnosci powiaty. Powiaty sa bowiem zlokalizowane blisko przedsiebiorstw. Wspólpraca z samorzadami w tym zakresie sprzyjalaby stabilizacji i ciaglosci podejmowanych dzialan. 27. Podejscie wladz publicznych do systemu uslug powinno przybrac charakter strategiczny. Zapewnic ono powinno, ze dzialania podejmowane lub sponsorowane sa dobrze skoordynowane z innymi, w szczególnosci na szczeblu regionalnym. Powinno unikac sie podejmowania nowych pojedynczych dzialan. Waznym elementem dzialan informacyjnych powinny byc dzialania nakierowane na podniesienie swiadomosci wsród przedsiebiorców o tym, ze uslugi wsparcia moga ograniczyc ryzyko prowadzenie dzialalnosci gospodarczej. Dzialania te powinny stanowic czesc posuniec w celu zwiekszenia swiadomosc przedsiebiorstw w zakresie wystepujacej oferty uslug, które w ten sposób powinny pobudzac popyt na uslugi wsparcia. Rekomendacje zwiazane z zakresem i warunkami uslug 28. Przed organizacjami wspierajacymi stoja wyzwania w celu adaptacji ich uslug to zmieniajacych sie potrzeb ich klientów, zwiazanych z rozwojem gospodarki opartej na wiedzy. Koncepcja miedzyinstytucjonalnej sieci komputerowej laczacej instytucje otoczenia biznesu, majacej na celu wsparcie sieci instytucji otoczenia biznesu zawierac moze: opracowanie koncepcji technicznej; zdefiniowanie oferty uslug; najbardziej istotnym elementem w tym przypadku nie jest technologia lecz kompletnosc, spójnosci i dostepnosc rodzajowych baz danych (zasobów informacyjnych) stanowiacych podstawe swiadczenia uslug; równolegle prace w instytucjach wsparcia biznesu w zakresie gromadzenia zasobów informacyjnych, tworzenia warunków prawno-organizacyjnych dla ich udostepniania, oraz ustalenia procedur biznesowych obslugi interesantów; wlaczenie administracji publicznej do bezposredniej wspólpracy z instytucjami wsparcia biznesu; obserwacje i prognozowanie zmian popytu na uslugi wspierajace 29. Obecnie jest brak specjalistycznych programów zorientowanych na firmy przezywajace kryzys. Stad w ramach SPO WKG, Poddzialanie 1.1.3 (Studia i ekspertyzy) nalezy rozwazyc podjecie przygotowania opracowania zwiazanego z przygotowaniem i wdrozeniem nowego pakietu uslug dla przedsiebiorstw w fazie kryzysu, który by zawieral: okreslanie zapotrzebowania na typy i zakres uslug w ukladzie przedmiotowym i terytorialnym; badanie sposobu dotarcia do potencjalnych klientów, badanie potrzeb konsultantów w zakresie podnoszenia ich wiedzy i dopasowywania kompetencji do oczekiwan przedsiebiorców; 73 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy - koncepcje instrumentów bazujacych na pakiecie uslug doradczo-finansowych (polaczenie doradztwa merytorycznego z ulatwieniem finansowania). 30. Pomimo nierównomiernie rozwinietego sektora izb i stowarzyszen przedsiebiorców, sektor ten powinien byc jednym z glównych partnerów przy okreslaniu priorytetów i kierunków rozwoju uslug wsparcia. Natomiast sam system wdrazania uslug powinien podlegac standardowym procedurom przetargowym. 31. Przedsiebiorcy preferuja uslugi wyspecjalizowane. Dlatego nalezy jeszcze bardziej wzmocnic te ceche uslug i dostarczac uslugi wyspecjalizowane, które moga zaspokoic indywidualne potrzeby przedsiebiorców. Nie musi to oznaczac zmiany organizacyjnej swiadczenia uslug, np. kreowania specjalnych programów lub nowej sieci organizacyjnej dla podjecia wyspecjalizowanych uslug. 32. Wysokie oceny obecnie dostepnych uslug nalezy podtrzymac. Obecna i rozszerzana oferta uslug nie powinna obnizac poziomu swiadczonych uslug. W tym celu staly system monitoringu i oceny tak programów, jak i osrodków wdrazajacych powinien byc jednym z priorytetów. Staranne przygotowanie i wdrazanie takich dzialan (które sa przewidziane w SPO) powinno byc czynnoscia rutynowa. 33. W celu wzmocnienia istniejacych i rozwoju dalszych osrodków wsparcia nalezy podejmowac dzialania nakierowane na podniesienie umiejetnosci osób pracujacych bezposrednio z przedsiebiorcami. Szkolenia i warsztaty z zakresu doradztwa, informowania oraz sposobów kontaktowania z przedsiebiorcami powinny byc skierowane w pierwszej kolejnosci do juz istniejacych osrodków wsparcia rozpoznanych przez PARP w celu umocnienia ich stabilnosci i ciaglosci dzialania oraz zapewnienia uslug na odpowiednim poziomie. Dzialania nakierowane na przygotowania merytoryczne kadr osrodków wsparcia powinny byc podejmowane ze szczebla centralnego. 74 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Spis wykresów: Rozdzial 3: Wykres 3.1: Zakres dzialania instytucji wspierania biznesu Wykres 3.2: Status organizacji swiadczacych uslugi wspierajace male firmy Wykres 3.3: Organizacja zarzadzania programami/uslugami Rozdzial 4: Wykres 4.1: Wspólczynnik korzystania z uslug wsparcia w kraju oraz w krajach UE i Norwegii Wykres 4.2: Wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia wedlug wielkosci firm Wykres 4.3: Wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia wedlug rodzaju prowadzonej dzialalnosci gospodarczej firmy Wykres 4.4: Wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia wedlug etapu rozwoju firmy w Polsce oraz w krajach UE i w Norwegii Wykres 4.5: Wspólczynniki korzystania z uslug wedlug wyksztalcenia przedsiebiorcy Wykres 4.6: Wspólczynniki korzystania z uslug wedlug plci przedsiebiorcy w Polsce oraz w krajach UE i w Norwegii Wykres 4.7: Wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia wsród firm o róznych zmianach poziomu zatrudnienia w ostatnich 3 latach Wykres 4.8: Czestotliwosc korzystania z uslug wsparcia Wykres 4.9: Przyczyny nie korzystania z uslug wsparcia w Polsce oraz w krajach Unii Europejskiej i w Norwegii Wykres 4.10: Glówne trudnosci przy korzystaniu z uslug wsparcia w Polsce oraz w krajach Unii Europejskiej i w Norwegii Wykres 4.11: Ocena stopnia poinformowania o uslugach wsparcia Wykres 4.12: Wspólczynnik korzystania z uslug i dobra ocena poinformowania o uslugach wedlug wielkosci firm Wykres 4.13: Ocena poinformowania i wspólczynniki korzystania z uslug wedlug wyksztalcenia przedsiebiorcy Wykres 4.14: Ocena poinformowania a wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia w Polsce i w krajach Unii Europejskiej Wykres 4.15: Wspólczynnik korzystania z uslug i dobra ocena poinformowania o uslugach wedlug faz rozwoju firm 75 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wykres 4.16: Dobra ocena poinformowania o uslugach wedlug rodzaju dzialalnosci gospodarczej firmy Wykres 4.17: Preferowane przez przedsiebiorców dzialania promocyjne, które powinny byc prowadzone prze z dostarczycieli uslug Wykres 4.18: Preferowany poziom wyszukiwania informacji o uslugach wsparcia Wykres 4.19: Zapotrzebowanie przedsiebiorstw na poszczególne rodzaje uslug w Polsce i w krajach UE i w Norwegii Wykres 4.20: Zapotrzebowanie na uslugi w Polsce oraz w krajach UE i Norwegii w poszczególnych zakresach Wykres 4.21: Ocena zadowolenia z uslug wsparcia Wykres 4.22: Ocena zadowolenia z uslug wsparcia wedlug róznych aspektów Wykres 4.23: Preferowane formy platnosci Wykres 4.24: Preferowane formy komunikacji z uslugodawcami Wykres 4.25: Formy oceny uslug Wykres 4.26: Wspólczynniki korzystania a glówne przyczyny nie korzystania z uslug wsparcia wedlug wielkosci firm Wykres 4.27: Wspólczynniki korzystania a glówne przyczyny nie korzystania z uslug wsparcia wedlug etapów rozwoju firm Wykres 4.28: Wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia a negatywna ocena zapotrzebowania na nie wedlug wielkosci firm Wykres 4.29: Wspólczynniki korzystania z uslug wsparcia a negatywna ocena zapotrzebowania na nie wedlug etapów rozwoju firm Wykres 4.30: Struktura firm wedlug sklonnosci do korzystania z uslug wsparcia 76 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Spis tabel: Rozdzial 2: Tabela 2.1: Liczby przedsiebiorstw badanych wedlug rozmiaru firmy i sektora dzialalnosci Rozdzial 3: Tabela 3.1: Status organizacji swiadczacych uslugi wspierajace male firmy w podziale na województwa Tabela 3.2: Firmy, do których kierowane sa uslugi wspierajace Tabela 3.3: Etap rozwoju firmy wspierany przez pozafinansowe uslugi wspierajace Tabela 3.4: Specyfika sektorowa firm, do których kierowane sa pozafiansowe uslugi wspierajace Tabela 3.5: Rodzaje uslug wspierajacych, swiadczone mikroprzedsiebiorstwom, malych firmom i samozatrudnionym Tabela 3.6: Kanaly informacyjno-promocyjne stosowane przez uslugodawców Tabela 3.8: Formy platnosci za uslugi w podziale na województwa Rozdzial 4: Tabela 4.1: Wspólczynnik korzystania z uslug wsparcia wedlug województw Tabela 4.2: Ocena poinformowania o uslugach wsparcia oraz wspólczynniki korzystania z uslug wedlug województw Tabela 4.3: Zapotrzebowanie na rózne rodzaje uslug wsparcia wedlug wielkosci firm Tabela 4.4: Zapotrzebowanie na rózne rodzaje uslug wsparcia wedlug faz rozwoju firm Tabela 4.5: Zapotrzebowanie na uslugi w róznych dziedzinach funkcjonowania firmy, wedlug wielkosci firmy Tabela 4.6: Zapotrzebowanie na uslugi w róznych dziedzinach funkcjonowania firmy, wedlug fazy rozwoju firmy Tabela 4.7: Wspólczynnik korzystania z uslug wsparcia oraz glówne przyczyny nie korzystania wedlug województw Tabela 4.8: Struktura firm w zaleznosci od deklarowanego zapotrzebowania na uslugi oraz na ogólna ocene uslug wsparcia Tabela 4.9: Struktura przedsiebiorstw wedlug sklonnosci do korzystania z uslug wsparcia wedlug województw 77 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Bibliografia 1. Bak, M., P. Kulawczuk, A.Szczesniak (2000): Wzmocnienie potencjalu organizacji przedsiebiorców w Polsce, IBDiPP, Warszawa 2. Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce, Komitet Badan Naukowych, Warszawa 2000 3. Chmiel J. (red.) (2000): Stan sektora MSP w 1999 roku. Tendencje rozwojowe w latach 1994-1999, Polska Agencja Rozwoju Przedsiebiorczosci, Warszawa 4. Donocik T., Stenogram z 43. posiedzenia Sejmu 3. kadencji w dniu 21 stycznia 1999, wystapienie Podsekretarza stanu w Ministerstwie Gospodarki T. Donocika 5. Dziemianowicz W., Mackiewicz M., Malinowska E., Misiag W., Tomalak M. (2000): Wspieranie przedsiebiorczosci przez samorzad terytorialny, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Malych i Srednich Przedsiebiorstw, Warszawa 2000 6. Entrepreneurship in Europe, Green Paper, 2003. 7. European Observatory for SMEs, 5-th Annual Report, EC, 1997 8. European Observatory for SMEs, 6-th Annual Report, EC, 2000 9. Fic M., (red.) (1994): Rola osrodków innowacji i przedsiebiorczosci w rozwoju regionalnym oraz promocji malych i srednich przedsiebiorstw, Stowarzyszenie Organizatorów Osrodków Innowacji i Przedsiebiorczosci w Polsce, Zielona Góra 10. Forsberg, J., O.Lunarski, J.Koszalka, O.M. Reitevold (1997): Metodyka szkolen dla trenerów doradców przedsiebiorczosci, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Malych i Srednich Przedsiebiorstw, Warszawa 11. Gesicka G. (red.) (1996): Instytucje Rozwoju Lokalnego, Fundusz Wspólpracy, Warszawa 12. Kasnikowska B., Dziurdzik A., Masiak R. (1996): Osrodek Wspierania Biznesu, Fundusz Wspólpracy, Warszawa 13. Kidyba A. (1996): Agencje Rozwoju Regionalnego i Lokalnego, Fundusz Wspólpracy, Warszawa 14. Krajowy System Uslug dla Malych i Srednich Przedsiebiorstw, http://www.parp.gov.pl, 2003 15. Male i srednie przedsiebiorstwa w gospodarce narodowej. Polityka wobec MSP, Ministerstwo Przemyslu i Handlu, Warszawa 1995 16. Kierunki dzialan rzadu wobec malych i srednich przedsiebiorstw do 2002 roku, Ministerstwo Gospodarki, Departament Rzemiosla, Malych i Srednich Przedsiebiorstw, Warszawa 1999 17. Kierunki dzialan rzadu wobec malych i srednich przedsiebiorstw od 2003 do 2006 roku, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej, Warszawa, luty 2003 18. Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej, Warszawa, luty 2003 19. Piasecki B., Rogut A., Smallbone D. (2000): Wplyw integracji Polski z Unia Europejska na sektor MSP, Polska Agencja Promocji i Rozwoju Malych i Srednich Przedsiebiorstw, Warszawa 20. Programy i fundusze wspierajace rozwój malych i srednich przedsiebiorstw, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2000 21. Przedsiebiorczosc - Rozwój – Praca. Strategia Gospodarcza Rzadu SLD - UP – PSL, Rada Ministrów, Warszawa, styczen 2002 78 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 22. Przedsiebiorczosc w Polsce. Raport, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej, Warszawa, czerwiec 2003 23. Raport o stanie sektora malych i srednich przedsiebiorstw w Polsce w latach 19951996, Polska Fundacja Promo cji i Rozwoju Malych i Srednich Przedsiebiorstw, Warszawa 1997 24. Raport o stanie sektora malych i srednich przedsiebiorstw w Polsce w latach 19961997, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Malych i Srednich Przedsiebiorstw, Warszawa 1998 25. Raport o stanie sektora malych i srednich przedsiebiorstw w Polsce w latach 19971998, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Malych i Srednich Przedsiebiorstw, Warszawa 1999 26. Raport o stanie sektora malych i srednich przedsiebiorstw w Polsce w latach 19981999, PARP, Warszawa 2000 27. Raport o stanie sektora malych i srednich przedsiebiorstw w Polsce w latach 19992000, PARP, Warszawa 2001 28. Raport o stanie sektora malych i srednich przedsiebiorstw w Polsce w latach 20002001, PARP, Warszawa 2002 29. Raport o stanie sektora malych i srednich przedsiebiorstw w Polsce w latach 20012002, PARP, Warszawa 2003 30. Report from the Commission to the Council and the European Parliament on the implementation of the European Charter for Small Enterprises, COM(2003) 21 final. 31. Rogut A. (2002): Male i srednie przedsiebiorstwa w integracji ekonomicznej. Doswiadczenia Unii Europejskiej. Lekcje dla Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Lódzkiego, Lódz 32. Sektorowy Program Operacyjny. Wzrost Konkurencyjnosci Gospodarki, lata 20042006, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej, Warszawa, luty 2003 33. A study and analysis of management trainning techniques for the heads of SMEs, particularly using the information and communication technologies, Final report, European Commissio n, December 2000 34. A study of business support services and market failure, European Commission, July 2002 35. Support Services for Micro, Small and Sole proprietor’s businesses, Austrian Institute for Small Business Research, June 2002 36. Walas, B., K.Brzozowski, J.Filonik (1997): Metodyka doradztwa dla malych i srednich przedsiebiorstw, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Malych i Srednich Przedsiebiorstw, Warszawa 37. Wspieranie rozwoju malych i srednich przedsiebiorstw ze srodków Funduszu Pracy, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 1999; 38. Wspólpraca administracji rzadowej z organizacjami pozarzadowymi w 2001 r., Departament Analiz Programowych Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2001 39. Wspólpraca organizacji przedsiebiorców z wladzami panstwowymi, KIG, Warszawa 2000 79 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Zalaczniki: Zalacznik wspierajacych 1: Wskazówki metodologiczne badania podazowej strony uslug I. Kryteria identyfikujace uslugi wsparcia wraz z przykladami uslug nie podlegajacych badaniu Aby „usluga wspierajaca” mogla zostac zakwalifikowana jako nadajaca sie do analizy, musiala spelniac wszystkie z ponizszych kryteriów: kryteria dla uslugodawców: 1. Usluga powstaje jako inicjatywa wynikajaca z polityki publicznej 2. Dostawca uslugi jest instytucja publiczna, a jesli tak nie jest tzn. jest to instytucja lub firma prywatna, to dziala ona zgodnie z zatwierdzona strategia dla instytucji publicznych. kryteria dla odbiorców: 3. Usluga jest przeznaczona dla firm jednoosobowych (0 zatrudnionych), firm mikro ( 1 – 9 zatrudnionych) lub malych firm (10–49 zatrudnionych), gdzie charakter odbiorcy danej uslugi wynika z jej przeznaczenia (okreslonego np. przedmiotem, struktura, warunkami uslugi) lub z jej praktycznego zastosowania. 4. Usluga jest przeznaczona bezposrednio dla przedsiebiorstw lub przedsiebiorców. kryteria dla przedmiotu uslugi: 5. Usluga jest oferowana na warunkach niekomercyjnych. 6. Usluga ma na celu zapewnienie przedsiebiorstwom lub przedsiebiorcom pomocy w rozwijaniu dzialalnosci gospodarczej lub w uniknieciu bledów w prowadzeniu dzialalnosci gospodarczej. 7. Przedmiot uslugi obejmuje zapewnianie informacji, doradztwa lub szkolen, lub tez obejmuje uslugi biznesowe (np. rachunkowe, prawne lub bankowe) swiadczone na zasadach niekomercyjnych. 8. Znaczna czesc uslugi ma charakter niefinansowy. Oznacza to, ze dla potrzeb tego badania nie uwzgledniamy uslug scisle finansowych, takich jak udzielanie pozyczek, gwarancji, czy kredytów. Natomiast uznajemy takie uslugi, których glównym zadaniem jest np. wsparcie przedsiebiorców w przygotowaniu wniosku kredytowego, lub sporzadzenie biznes planu (i to stanowi glówny cel uslugi), nawet jesli prowadzi to do uzyskania wsparcia finansowego. 80 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Wybrane przyklady uslug nie branych pod uwage: - Przepisy prawne, regulacje lub ulgi podatkowe nie kwalifikuja sie jako „uslugi wspierajace” w tym kontekscie, poniewaz nie spelniaja one warunków okreslonych w punktach 7 i 8. - Uslugi, o których mowa w p. 7, swiadczone przez prywatnych konsultantów nie kwalifikuja sie w tym kontekscie jako „uslugi wspierajace”, o ile nie spelniaja warunków okreslonych w p. 1, 2 oraz 5. - Uslugi sprowadzajace sie glównie do wsparcia finansowego (kredyty, poreczenia, dotacje, itp.), nawet jesli z przeznaczeniem na doradztwo, konsultacje lub szkolenia, nie kwalifikuja sie w tym kontekscie jako „uslugi wspierajace”, poniewaz nie spelniaja warunków okreslonych w p. 7 i 8. Chodzi na przyklad o uslugi doradcze, które sa wprost powiazane z usluga finansowa, która stanowi glówna usluge. - Fundusze podwyzszonego ryzyka nie kwalifikuja sie w tym kontekscie jako „uslugi wspierajace”, gdyz nie spelniaja warunków okreslonych w p. 5, 7 i 8. - Prywatni inwestorzy typu „business angels” nie naleza w tym kontekscie do „uslug wspierajacych”, gdyz nie spelniaja warunków okreslonych w p. 5. Jednakze, siec tego typu inwestorów, której celem jest swiadczenie uslug polegajacych na inicjowaniu kontaktów pomiedzy inwestorami a firmami, np. poprzez rozpowszechnianie informacji i publikowanie opracowan przygotowanych przez prywatnych inwestorów, jest w kontekscie niniejszego projektu uznawana za „usluge wspierajaca”. II. Proces tworzenie bazy danych o istniejacych programach, instytucjach i instrumentach wspierajacych male przedsiebiorstwa Etap 1 Identyfikacja programów, projektów przeznaczonych dla malych przedsiebiorstw. W ramach realizacji etapu I zostala dokonana identyfikacja programów krajowych, regionalnych i lokalnych adresowanych dla malych przedsiebiorstw. Pod uwage byly brane tylko te programy i projekty, które spelnialy powyzsze kryteria uslug wsparcia. Zródlem identyfikacji programów i projektów byla przede wszystkim Polska Agencja Rozwoju Przedsiebiorczosci, a takze publikacje takie jak informatory o programach pomocowych, i instytucje naukowe zajmujace sie ta problematyka, instytucje, fundacje, organizacje zarzadzajace róznego rodzajami programów. Etap II Ustalenie zakresu informacji niezbednych do przeprowadzenia analizy istniejacych programów, projektów przeznaczonych dla malych przedsiebiorstw. Podczas etapu II zostala ustalona szczególowa lista danych o programach i instytucjach wdrazajacych te programy. Zawierala ona nastepujace pozycje: 81 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Dane o programach 1. Nazwa programu, 2. Czlonkostwo w miedzynarodowej sieci (czy program jest czescia wiekszego programu realizowanego na skale miedzynarodowa, jezeli tak to nazwa tego programu), 3. Nazwa instytucji wdrazajacej program, 4. Lista instytucji, organizacji zaangazowanych realizacje programu, 5. Zródlo finansowania (krajowe, regionalne, lokalne), 6. Budzet programu w zl, 7. Wspólfinansowanie przez UE (jezeli tak to w jakim procencie), 8. Organizacja programu (scentralizowana na poziomie krajowym, zdecentralizowana na poziomie regionalnym, zdecentralizowana na poziomie lokalnym), 9. Czas trwania (od roku, do roku), 10. Lista uslug (instrumentów) adresowanych dla malych przedsiebiorstw, 11. Lista sektorów, do których dedykowany jest program, 12. Lista kategorii przedsiebiorstw, dla których adresowany jest program, 13. Lista kategorii okreslajacych poziom rozwoju przedsiebiorstwa, dla których adresowany jest program, 14. Dostep geograficzny programu (lista województw zgodnie z NUTS II), 15. Cele programu, 16. Opis programu w tym istotne, warunki programu, 17. Lista kategorii okreslajacych rodzaj ceny za uslugi, 18. Lista instrumentów sluzacych promocji oferowanych uslug, 19. Lista korzysci (efektów) bezposrednich oczekiwanych w wyniku oferowanych uslug. Etap III Utworzenie bazy danych Na podstawie ustalonego na etapie II zakresu informacji zostala utworzona relacyjna baza danych. Baza danych bedzie oparta na trzech podstawowych elementach: 1. rejestr programów, projektów; 2. rejestr instytucji obslugujacych programy; 3. rejestr uslug (instrumentów) oferowanych w ramach programu. Rejestry sa ze soba powiazane relacjami. Relacje te sa wielowymiarowe, gdyz dany program moze byc obslugiwany przez wiecej niz jedna instytucje, a kazdy program moze oferowac wiele rodzajów uslug. Dzieki utworzeniu relacyjnej bazy danych mozliwa jest wielowymiarowa analiza informacji o programach w róznych przekrojach. 82 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Etap IV Zbieranie informacji o programach, projektach adresowanych do malych przedsiebiorstw O zidentyfikowanych w etapie I programach zostaly zebrane zunifikowane informacje zgodnie z ustaleniami etapu II. Informacje te nastepnie zostaly wprowadzone do bazy danych. Podstawowym zródlem informacji o programach byly materialy z witryn internetowych poszczególnych instytucji i programów, a takze dostepne materialy promocyjne. 83 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Zalacznik 2: Kwestionariusz wykorzystany w badaniu malych przedsiebiorstw Kwestionariusz INSTRUKCJA: Prosze zaznaczyc w Tabeli 1 kategorie przedsiebiorstwa zgodnie z podanymi parametrami (nalezy zaznaczyc krzyzykiem odpowiednia komórke) Tabela 1: Kody Przedsiebiorstwo jednoosobowe przedsiebiorstwo przedsiebiorstwo mikro male (1–9 pracowników) (10–49 pracowników) () () ( ) ( ) ( ) () ( ) ( ) () () () ( ) ( ) ( ) () ( ) ( ) () () () ( ) ( ) ( ) () ( ) ( ) () () () ( ) ( ) ( ) () ( ) ( ) () () () ( ) ( ) ( ) () ( ) ( ) () () () ( ) ( ) ( ) () ( ) ( ) () () () ( ) ( ) ( ) () ( ) ( ) () (brak pracowników) Produkcja i budownictwo – sekcja C, D, E i F Rozpoczynajace dzialalnosc (zalozone w 2001 –2003) w fazie rozwoju (zalozone w 1993–2000) rozwiniete (zalozone przed 1993r.) Sprzedaz hurtowa i detaliczna – sekcja G (bez dzialów 50.2 i 52.724) Rozpoczynajace dzialalnosc (zalozone w 2001 –2003) w fazie rozwoju (zalozone w 1993–2000) rozwiniete (zalozone przed 1993r.) Transport i komunikacja – sekcja I Rozpoczynajace dzialalnosc (zalozone w 2001 –2003) w fazie rozwoju (zalozone w 1993–2000) rozwiniete (zalozone przed 1993r.) Bankowosc, finanse i ubezpieczenia – sekcja J Rozpoczynajace dzialalnosc (zalozone w 2001 –2003) w fazie rozwoju (zalozone w 1993–2000) rozwiniete (zalozone przed 1993r.) Uslugi biznesowe – sekcja K Rozpoczynajace dzialalnosc (zalozone w 2001 –2003) w fazie rozwoju (zalozone w 1993–2000) rozwiniete (zalozone przed 1993r.) Turystyka – sekcja H Rozpoczynajace dzialalnosc (zalozone w 2001 –2003) w fazie rozwoju (zalozone w 1993–2000) rozwiniete (zalozone przed 1993r.) Naprawy i inne uslugi sekcje M,N,O oraz dzialy 50.2 i 52.7 Rozpoczynajace dzialalnosc (zalozone w 2001 –2003) w fazie rozwoju (zalozone w 1993–2000) rozwiniete (zalozone przed 1993r.) 24 Dzial 50.2 Obsluga i naprawa pojazdów mechanicznych; dzial 52.7 – naprawa art. uzytku osobistego i domowego 84 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Tabela 2: Informacje o przedsiebiorstwie [INSTRUKCJA: Prosze uzupelnic ponizsze pola] Województwo Nazwa przedsiebiorstwa Kod PKD (4 cyfry) Siedziba przedsiebiorstwa w miescie lub na wsi Zasieg dzialan 1 województwo q ponizej 20 000 mieszkanców, jesli tak to jest to: ( ) gmina wiejska, lub wiejsko-miejska, ( ) gmina miejska q powyzej 20 000 mieszkanców q q Tak Nie Dzien dobry, nazywam sie ................................ i reprezentuje .... Przeprowadzamy obecnie badanie potrzeb przedsiebiorstw mikro, malych i jednoosobowych w zakresie pomocy zewnetrznej. Badanie to zostalo zlecone przez Polska Agencje Rozwoju Przedsiebiorczosci. Na biezacym etapie przeprowadzamy rozmowy z przedsiebiorstwami we wszystkich województwach w kraju. Panstwa firma zostala wybrana do udzialu w tym projekcie, w zwiazku z czym zalezy nam na uzyskaniu od Panstwa informacji, co umozliwi nam przekazanie PARP wiarygodnych danych. Rozmowa potrwa okolo 15 minut. Udzielone odpowiedzi beda oczywiscie traktowane jako poufne. Chcielibysmy przeprowadzic te rozmowe z dyrektorem zarzadzajacym lub wlascicielem przedsiebiorstwa. Tabela 3: Informacje o przedsiebiorcy (INSTRUKCJA: Prosze podac informacje o osobie ankietowanej) q q q q wlasciciel lub dyrektor ksiegowy czlonek rodziny wlasciciela/wlascicieli inna osoba posiadajaca informacje na temat przedsiebiorstwa plec osoby ankietowanej q q mezczyzna kobieta wyksztalcenie osoby ankietowanej q q q wyzsze srednie podstawowe stanowisko osoby ankietowanej PYTANIA DOTYCZACE PRZEDSIEBIORSTWA 1. Kiedy przedsiebiorstwo zostalo zalozone? q 2001–2003r q 1993–2000r. q przed 1993r 2. Jaka byla srednia liczba pracowników zatrudnionych w przedsiebiorstwie na pelny etat lub na niepelny etat (lacznie z pracujacymi na wlasny rachunek) w ostatnim roku? Prosze rozróznic osoby prowadzace dzialalnosc gospodarcza oraz pracowników etatowych. [liczba osób prowadzacych dzialalnosc gospodarcza (wlascicieli)] [liczba pracowników zatrudnionych na etat] 3. Jak w ciagu ostatnich Czy liczba pracowników 3 lat ksztaltowala sie 85 liczba pracowników w przedsiebiorstwie? Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 4. 5. q wzrosla o ponad 10% q nie zmienila sie (zmienila sie mniej niz o 10%) q spadla o ponad 10% Jakie obroty przedsiebiorstwo odnotowalo w 2002r.? q 20,000 zlotych lub mniej q pomiedzy 20,000 i 50,000 zl q pomiedzy 50,000 do 200,000 zl q pomiedzy 200,000 i 1,000,000 zl q pomiedzy 1,000,000 i 5,000,000 zl q powyzej 5,000,000 zl Jaki procent calkowitych obrotów przedsiebiorstwa w 2002r. stanowil eksport? q 0% q 1%–10% q 11%–25% q 26% – 50% q 51%–75% q 76%–100% PYTANIA DOTYCZACE USLUG WSPIERAJACYCH [INSTRUKCJA: Prosze wyjasnic wlasnymi slowami i upewnic sie, czy osoba ankietowana rozumie znaczenie terminu „uslugi wspierajace”: W tym badaniu koncentrujemy sie szczególnie na opinii przedsiebiorców na temat uslug wspierajacych. Pod pojeciem uslug wspierajacych rozumiemy takie uslugi jak zapewnianie informacji, doradztwa, szkolen oraz innych uslug biznesowych o charakterze niefinansowym, oferowanych na zasadach niekomercyjnych]. 6. Czy w ciagu ostatnich 5 lat przedsiebiorstwo korzystalo z dowolnego rodzaju uslug wspierajacych na zasadach niekomercyjnych? q tak [przejdz do pytania 7] q nie [przejdz do pytania 10] JEZELI TAK_____________________________________________________________________________ 7. Jak czesto przedsiebiorstwo korzystal o z uslug wspierajacych w ciagu ostatnich 5 lat? [INSTRUKCJA: Prosze wyjasnic, ze chodzi o odczucie ankietowanego, a wiec na ile uwaza on/ona, ze uslugi wykorzystywane sa w sposób incydentalny, sporadyczny, czy tez regularnie] 8. q jeden raz q od czasu do czasu q regularnie W oparciu o ponizsze kryteria prosze okreslic poziom zadowolenia firmy z ostatnio swiadczonej na jej rzecz uslugi wspierajacej? Prosze zaznaczyc na skali od 1 (bardzo niezadowolona) do 4 (bardzo zadowolona) dostep do uslugi polityka cenowa dostawcy uslugi (np. stawka za godzine pracy, ryczalt za usluge) 86 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy komunikacja z dostawca uslugi zrozumienie dzialalnosci firmy przez dostawce uslugi profesjonalizm pracowników dostawcy uslugi jakosc swiadczonej uslugi korzysci z uslugi dla przedsiebiorstwa 9. Z odpowiedzi na poprzednie pytanie wynika, ze nie jest Pan/Pani calkowicie zadowolona z oferowanych uslug. Na czym polega glówny problem zwiazany z korzystaniem z tego typu uslug wspierajacych? Prosze zaznaczyc jedna z ponizszych odpowiedzi. Glówny problem zwiazany jest z ... [mozna zaznaczyc tylko 1 odpowiedz] q uzyskaniem informacji o istnieniu danych uslug wspierajacych q przedmiotem lub znaczeniem uslug zaoferowanych przedsiebiorstwu q warunkami swiadczenia uslug, takimi jak cena lub termin realizacji uslug q problemy nie wystapily [przejscie do pytania 11] JEZELI NIE 10. Co bylo glównym powodem, dla którego przedsiebiorstwo nie skorzystalo z tego rodzaju uslug wspierajacych w ciagu ostatnich 5 lat? Prosze zaznaczyc 1 z ponizszych odpowiedzi. [mozna zaznaczyc tylko 1 odpowiedz] q q q q przedsiebiorstwo nie potrzebowalo zadnej pomocy tego typu brak informacji o mozliwosci skorzystania z uslug wspierajacych istniejace rodzaje uslug nie zapewniaja wsparcia, którego przedsiebiorstwo potrzebuje nieodpowiednie warunki oferowanych uslug, takie jak cena lub termin realizacji uslug [PROSZE ODCZYTAC PONIZSZY TEKST OSOBIE ANKIETOWANEJ: Wyniki badan wskazuja, ze przedsiebiorstwa korzystajace z uslug wspierajacych maja znacznie wyzsze wskazniki przetrwania na rynku, niz firmy, które z tych uslug nie korzystaja. Celem tego badania jest ustalenie dlaczego wiele przedsiebiorstw nie korzysta z uslug wspierajacych oferowanych na warunkach niekomercyjnych. Chcemy poznac potrzeby lub preferencje przedsiebiorstw w zakresie pomocy zewnetrznej i dlatego uprzejmie prosimy o wypelnienie dalszej czesci ankiety, choc udzielenie odpowiedzi na niektóre z pytan moze byc dosc trudne, jezeli przedsiebiorstwo nie korzystalo ostatnio z tego typu uslug wspiera jacych.] [przejscie do pytania 11] PYTANIA DOTYCZACE SWIADOMOSCI W ZAKRESIE USLUG WSPIERAJACYCH 11. Prosze zaznaczyc preferowany sposób poszukiwania informacji na temat uslug wspierajacych: [mozna zaznaczyc wiecej niz jedna odpowiedz] q q aktywne szukanie informacji o uslugach wspierajacych sluchanie rekomendacji innych osób q reakcja na reklame dostawców uslug 87 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 12. Prosze zaznaczyc jaki rodzaj dzialalnosci promocyjnej powinien byc prowadzony przez dostawców uslug, aby umozliwic firmom zdobycie informacji o interesujacych ja uslugach wspierajacych: [mozna zaznaczyc wiecej niz jedna odpowiedz] q osobiste spotkania z dostawcami uslug q bezposrednie kontakty (kampanie mailingowe, rozmowy telefoniczne, itp.) q reklamy w prasie codziennej, periodykach technicznych, magazynach, itp. q internet, witryna internetowa q prezentacje na targach, wystawach, seminariach, itp. q posrednicy, np. stowarzyszenia biznesowe, dostawcy, itp. q inne, prosze wskazac 13. Prosze zaznaczyc preferowany poziom wyszukiwania informacji [mozna zaznaczyc wiecej niz jedna odpowiedz ] q obszar lokalny q region q kraj q Europa 14. Prosze zaznaczyc jakosc (poziom) informacji o uslugach wspierajacych q bardzo dobry q dosc dobry q niezbyt dobry q bardzo slaby PYTANIA DOTYCZACE PRZEDMIOTU USLUG WSPIERAJACYCH 15. Jakie jest zapotrzebowanie przedsiebiorstwa na poszczególne rodzaje uslug? Prosze ocenic w skali od 1 (brak zapotrzebowanie) do 4 (duze zapotrzebowania): punkty informacyjne pierwszego kontaktu lub punkty podobnego typu udzielajace ogólnych informacji (np. zalozenie przedsiebiorstwa, procedury rejestracyjne, itp.) profesjonalna obsluga informacyjna (np. specjalistyczne informacje dotyczace legislacji, dostepu do finansowania, sytuacji na rynku, itp.) doradztwo lub konsulting zwiazany z konkretnymi dziedzinami dzialalnosci, które maja istotne znaczenie dla funkcjonowania przedsiebiorstwa, np.: zarzadzanie, marketing, produkcja, rachunkowosc, itp. tematyczne kursy szkoleniowe dostep do inkubatorów przedsiebiorczosci , parków przemyslowych lub technologicznych (doradztwo i powierzchnia do prowadzenia dzialalnosci gospodarczej na preferencyjnych warunkach) uslugi finansowe, takie jak gwarancje, kredyty, dotacje, itp. 16. Jakie jest zapotrzebowanie przedsiebiorstwa na pomoc zewnetrzna w nastepujacych obszarach dzialalnosci? Prosze ocenic od 1 (brak zapotrzebowania) do 4 (duze zapotrzebowania): marketing, sprzedaz i eksport ksiegowosc, rachunkowosc, sprawozdania podatkowe zarzadzanie zagadnienia finansowe kwestie prawne badania i innowacje 88 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy kwalifikacje personelu 17. Na jakim etapie rozwoju przedsiebiorstwa korzystanie z uslug wspierajacych jest najbardziej potrzebne? [mozna zaznaczyc wiecej niz jedna odpowiedz] q etap poczatkowy q wczesny etap rozwoju q etap rozwoju q etap konsolidacji q okresy kryzysu q etap przeniesienia wlasnosci 18. Jak istotne jest dostosowanie (uzaleznienie) uslug wspierajacych do: a) wielkosci przedsiebiorstwa b) typu przedsiebiorstwa c) konkretnego etapu rozwoju przedsiebiorstwa q bardzo wazne q bardzo wazne q bardzo wazne q dosc wazne q dosc wazne q dosc wazne q malo wazne q malo wazne q malo wazne q calkowicie bez znaczenia q calkowicie bez znaczenia q calkowicie bez znaczenia PYTANIA ZWIAZANE Z REALIZACJA USLUG WSPIERAJACYCH 19. Prosze zaznaczyc preferowana forme platnosci z tytulu uslug wspierajacych: q ryczalt za usluge q zgodnie z podanym cennikiem za poszczególne rodzaje uslug q rozliczenie w oparciu o stawke godzinowa q inna forma 20. Prosze zaznaczyc preferowana forme komunikacji z dostawca uslug zewnetrznego wsparcia: [mozna zaznaczyc wiecej niz jedna odpowiedz ] q bezposrednie spotkania z dostawca uslug na terenie przedsiebiorstwa q bezposrednie spotkania z dostawca uslug w jego siedzibie q komunikacja przez telefon lub faks q wykorzystanie nowoczesnych technologii komunikacyjnych, takich jak poczta elektroniczna lub Internet 21. Do jakiego stopnia ponizsze kryteria sa wyznacznikiem wysokiej jakosci swiadczonych uslug? Prosze ocenic kazde z podanych kryteriów w skali od 1 (nie oznacza wysoka jakosc) do 4 ( oznacza wysokiej jakosci): zastosowanie ogólnych standardów jakosci (np. certyfikat ISO 9000) zastosowanie europejskich standardów jakosci (standardy Unii Europejskiej) zastosowanie wlasnych (wewnetrznych) standardów jakosci zarejestrowane znaki firmowe regularna ocena swiadczonych uslug [przez pracowników oraz specjalistów zewnetrznych] regularne badanie opinii uslugobiorców 22. Jak bardzo potrzebne sa uslugi wspierajace? q bardzo potrzebne 89 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy q dosc potrzebne q niezbyt potrzebne q bezuzyteczne TO BYLO OSTATNIE PYTANIE W ANKIECIE. BARDZO DZIEKUJE ZA ROZMOWE 90 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Zalacznik 3: Analiza badan Badanie byly prowadzone metoda wywiadu telefonicznego CATI przez Pracownie Badan Spolecznych w Sopocie w dniach od 30 czerwca do 9 lipca 2003 roku. Próbe przedsiebiorstw losowano z operatu Glównego Urzedu Statystycznego – REGON. Ostatecznie przeprowadzono 1202 wywiady. W tabeli 1 przedstawiono rozklad wedlug wielkosci przedsiebiorstw oraz województw. Rozklad wedlug wielkosci przedsiebiorstw oraz sektorów przedstawia tabela 2. Obie te tabele przedstawiaja wyniki niewazone. Dwie nastepne tabele, 3 i 4 prezentuja rozklady po wazeniu struktura populacji. Tabela 1: Liczby przedsiebiorstw badanych wedlug wielkosci firmy oraz lokalizacji Województwo Liczba zbadanych przedsiebiorstw samozatrudnieni mikro malych Razem dolnoslaskie 24 24 27 75 kujawsko-pomorskie 21 26 26 73 lubelskie 27 23 25 75 lubuskie 25 23 27 75 lódzkie 22 23 29 74 malopolskie 28 30 21 79 mazowieckie 23 28 24 75 opolskie 25 24 27 76 podkarpackie 26 23 26 75 podlaskie 23 20 25 68 pomorskie 19 32 21 72 slaskie 29 27 26 82 swietokrzyskie 20 26 26 72 warminsko- mazurskie 27 26 25 78 wielkopolskie 31 23 26 80 zachodniopomorskie 22 27 24 73 Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 91 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Tabela 2: Liczby przedsiebiorstw badanych wedlug wielkosci firmy i sektora dzialalnosci Sektor Liczba zbadanych przedsiebiorstw samozatrudnieni mikro malych Razem Przemysl i budownictwo 55 73 70 198 Handel 59 79 65 203 Transport 47 40 50 137 Bankowosc 50 31 38 119 Uslugi biznesowe 70 64 66 200 Turystyka 41 50 52 143 Naprawy i inne uslugi 70 68 64 202 Razem 392 405 405 1202 Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003 Dane z tabeli 1 i 2 zostaly zwazone struktura populacji tak, aby wyniki badania odzwierciedlaly reprezentatywna opinie calej populacji. W rezultacie otrzymano tabele 3 i 4. Jak opisano w rozdziale 2 dobór próby do badania zakladal próbe warstwowo- losowa, przy czym wystepowaly trzy warstwy: sektor dzialalnosci, wielkosc firmy i województwo. Oznacza to, ze zalozono przeprowadzenie badania w 336 podzbiorach (16 województw razy 7 sektorów dzialalnosci razy 3 kategorie wielkosciowe firm). Ostatecznie zbadano 1202 firmy z 329 podzbiorów. Z powodu wadliwosci rekordów firm z bazy REGON nie udalo sie przeprowadzic badania w 7 podzbiorach. Dlatego tez po wazeniu populacja liczba badanych firm wynosi nie 1202, a 1176. Tabela 3: Liczby przedsiebiorstw badanych wedlug wielkosci firmy i sektora dzialalnosci po wazeniu populacja Sektor Liczba przedsiebiorstw samozatrudnieni mikro malych Razem Przemysl i budownictwo 118,7 129,6 14,4 262,7 Handel 183,2 186,4 10,0 379,6 Transport 48,3 34,7 1,4 84,4 Bankowosc 22,0 18,9 0,3 41,3 Uslugi biznesowe 88,3 91,0 3,6 182,9 Turystyka 15,8 18,6 1,5 36,0 Naprawy i inne uslugi 85,5 92,8 11,1 189,3 RAZEM 561,9 572,0 42,3 1176,2 Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003; Wielkosci podano z dokladnosci do jednej dziesiatej. 92 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Tabela 4: Liczby przedsiebiorstw badanych wedlug wielkosci firmy oraz lokalizacji po wazeniu populacja Województwo Liczba przedsiebiorstw samozatrudnieni mikro malych Razem dolnoslaskie 48,1 50,3 3,0 101,5 kujawsko-pomorskie 30,1 31,6 2,0 63,7 lubelskie 23,7 25,0 1,8 50,5 lubuskie 15,5 16,2 1,1 32,8 lódzkie 38,0 40,5 3,3 81,8 malopolskie 45,8 48,6 3,6 97,9 mazowieckie 89,5 82,5 6,6 178,6 opolskie 13,9 14,6 1,0 29,5 podkarpackie 22,4 23,8 1,8 48,0 podlaskie 15,4 10,9 1,0 27,2 pomorskie 33,1 36,8 2,4 72,3 slaskie 68,8 67,3 6,0 142,1 swietokrzyskie 16,2 16,6 1,2 34,0 warminsko- mazurskie 17,4 18,4 1,4 37,2 wielkopolskie 51,8 55,1 4,4 111,3 zachodniopomorskie 32,4 33,7 1,8 67,9 Zródlo: Baza danych PBS – Badanie mikro i malych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec–lipiec 2003; Wielkosci podano z dokladnosci do jednej dziesiatej. 93 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Zalacznik 4: Wskazówki przeprowadzenia wywiadów wsród dostarczycieli uslug Szanowny... Przeprowadzamy obecnie badanie potrzeb przedsiebiorstw mikro, malych i jednoosobowych w zakresie pomocy zewnetrznej. Badanie to zostalo zlecone przez Polska Agencje Rozwoju Przedsiebiorczosci. Na biezacym etapie przeprowadzamy rozmowy z przedsiebiorstwami we wszystkich województwach w kraju. Panstwa firma zostala wybrana do udzialu w tym projekcie, w zwiazku z czym zalezy nam na uzyskaniu od Panstwa informacji, co pozwoli nam przekazac PARP wiarygodne dane. Rozmowa zajmie okolo 25 minut. Udzielone odpowiedzi beda oczywiscie traktowane jako poufne. Województwo imie i nazwisko osoby ankietowanej tel. lub adres email nazwa instytucji q q instytucja publiczna prywatna firma [INSTRUKCJA: Prosze wyjasnic przedmiot i cel badania oraz upewnic sie, ze ankietowany rozumie znaczenie terminu „uslugi wspierajace”]. W badaniu tym koncentrujemy sie szczególnie na potrzebach przedsiebiorstw znajdujacych sie na etapie kryzysu / przeniesienia wlasnosci w zakresie uslug wspierajacych. Pod pojeciem uslug wspierajacych rozumiemy takie uslugi jak zapewnienie informacji, doradztwa, szkolen oraz innych uslug biznesowych o charakterze niefinansowym, oferowanych na zasadach niekomercyjnych]. 1. Prosze okreslic procent malych przedsiebiorstw, które zwykle korzystaja z uslug wspierajacych na etapie kryzysu / przeniesienia wlasnosci. [liczba przedsiebiorstw w %] uwagi dodatkowe (np. zróznicowanie w zaleznosci od wielkosci, lokalizacji lub sektora): 2. Na czym polega glówny problem zwiazany z korzystaniem z tego rodzaju uslug wspierajacych? Prosze ocenic nastepujace odpowiedzi w skali od 1 [najwazniejszy] do 4 [najmniej wazny]. Glówny problem zwiazany z korzystaniem z uslug wspierajacych polega na tym, ze ... przedsiebiorstwa na etapie przeniesienia wlasnosci czesto nie wiedza o mozliwosci skorzystania z uslug wspierajacych (problem zwiazany z niskim poziomem swiadomosci) 94 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy dostepne rodzaje uslug czesto nie zapewniaja wsparcia potrzebnego przedsiebiorstwom znajdujacych sie na etapie przeniesienia wlasnosci (problem zwiazany z przedmiotem uslug) dostepne uslugi nie sa swiadczone na warunkach odpowiadajacych przedsiebiorstwom znajdujacym sie na etapie przeniesienia wlasnosci, np. pod wzgledem polityki cenowej, terminów swiadczenia uslug, itp. (problem zwiazany z warunkami swiadczenia uslug) przedsiebiorstwa na etapie przeniesienia wlasnosci nie widza potrzeby wsparcia zewnetrznego (problem zwiazany ze swiadomoscia w zakresie potrzeb) Prosze podac wiecej szczególów: 3. Prosze ocenic poziom swiadomosci przedsiebiorstw na etapie kryzysu / przeniesienia wlasnosci w zakresie wystepowania i dostepnosci uslug wspierajacych? q bardzo dobry q dosc dobry q niezbyt dobry q bardzo slaby 4. Jezeli poziom swiadomosci nie jest zbyt dobry, jakie sa tego przyczyny? 5. Co mozna zrobic w celu lepszego informowania przedsiebiorstw na etapie kryzysu / przeniesienia wlasnosci o dostepnosci uslug wspierajacych? W jaki sposób mozna dotrzec do tych przedsiebiorstw? 6. Jakie sa glówne problemy przedsiebiorstw znajdujacych sie na etapie kryzysu / przeniesienia wlasnosci? 7. Jakiego rodzaju wsparcie jest szczególnie potrzebne przedsiebiorstwom na etapie kryzysu / przeniesienia wlasnosci? (np. jakiego rodzaju uslugi sa tym przedsiebiorstwom szczególnie potrzebne – szkolenie, doradztwo, uslugi finansowe, itp. – w jakich dziedzinach dzialalnosci – np. zarzadzanie, kwestie prawne, itp.?) 95 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 8. Czy mozna w jakikolwiek sposób poprawic jakosc uslug wspierajacych przeznaczonych dla przedsiebiorstw znajdujacych sie na etapie kryzysu / przeniesienia wlasnosci? (np. czy dostepne uslugi sa wystarczajace, wysokiej jakosci, latwo dostepne, dobrze zorganizowane?) 9. Czy przedsiebiorstwa znajdujace sie na etapie kryzysu / przeniesienia wlasnosci maja szczególne potrzeby w zakresie uslug wspierajacych? (np. pod wzgledem formy platnosci, komunikacji z dostawca uslug, itp.) 10. Jakie sa glówne problemy (dla dostawców i odbiorców uslug) zwiazane z oferowaniem wsparcia zewnetrznego przedsiebiorstwom na etapie kryzysu / przeniesienia wlasnosci? 11. Prosze podac konkretne uslugi wspierajace oferowane w województwie, które okazaly sie szczególnie pomocne dla przedsiebiorstw na etapie kryzysu / przeniesienia wlasnosci? Jakie sa glówne cechy tych uslug? Dlaczego okazaly sie tak pomocne? TO BYLO OSTATNIE PYTANIE. DZIEKUJE BARDZO ZA ROZMOWE. 96 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy Zalacznik 5: Wskazówki prowadzenie wywiadów wsród organizacji przedsiebiorców Szanowny... Przeprowadzamy obecnie badanie potrzeb przedsiebiorstw mikro, malych i jednoosobowych w zakresie pomocy zewnetrznej. Badanie to zostalo zlecone przez Polska Agencje Rozwoju Przedsiebiorczosci. Na biezacym etapie przeprowadzamy rozmowy z przedsiebiorstwami we wszystkich województwach w kraju. Panstwa firma zostala wybrana do udzialu w tym projekcie, w zwiazku z czym zalezy nam na uzyskaniu od Panstwa informacji, co pozwoli nam przekazac PARP wiarygodne dane. Rozmowa zajmie okolo 25 minut. Udzielone odpowiedzi beda oczywiscie traktowane jako poufne. Województwo imie i nazwisko osoby ankietowanej tel. Lub adres email Nazwa instytucji [INSTRUKCJA: Prosze wyjasnic przedmiot i cel badania oraz upewnic sie, ze ankietowany rozumie znaczenie terminu „uslugi wspierajace”]. W badaniu tym koncentrujemy sie szczególnie na potrzebach malych i mikroprzedsiebiorstw oraz oferowanych uslugach wspierajacych. Pod pojeciem uslug wspierajacych rozumiemy takie uslugi jak zapewnienie informacji, doradztwa, szkolen oraz innych uslug biznesowych o charakterze niefinansowym, oferowanych na zasadach niekomercyjnych]. Dalej za przedsiebiorstwo uwazamy male, mikro firmy lub samozatrudnionych 1. Prosze okreslic procent malych przedsiebiorstw, które zwykle korzystaja z uslug wspierajacych na. [liczba przedsiebiorstw w %] uwagi dodatkowe (np. zróznicowanie w zaleznosci od wielkosci, lokalizacji lub sektora): 2. Na czym polega glówny problem zwiazany z korzystaniem z tego rodzaju uslug wspierajacych? Prosze ocenic nastepujace odpowiedzi w skali od 1 [najwazniejszy] do 4 [najmniej wazny]. Glówny problem zwiazany z korzystaniem z uslug wspierajacych polega na tym, ze ... przedsiebiorstwa czesto nie wiedza o mozliwosci skorzystania z uslug wspierajacych (problem zwiazany z niskim poziomem swiadomosci) dostepne rodzaje uslug czesto nie zapewniaja wsparcia potrzebnego przedsiebiorstwom (problem zwiazany z przedmiotem uslug) dostepne uslugi nie sa swiadczone na warunkach odpowiadajacych przedsiebiorstwom, np. pod wzgledem polityki cenowej, terminów swiadczenia uslug, itp. 97 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy (problem zwiazany z warunkami swiadczenia uslug) przedsiebiorstwa nie widza potrzeby wsparcia zewnetrznego (problem zwiazany ze swiadomoscia w zakresie potrzeb) Prosze podac wiecej szczególów: 3. Prosze ocenic poziom swiadomosci przedsiebiorstw w zakresie wystepowania i dostepnosci uslug wspierajacych? q bardzo dobry q dosc dobry q niezbyt dobry q bardzo slaby 4. Jezeli poziom swiadomosci nie jest zbyt dobry, jakie sa tego przyczyny? 5. Co Pani/Pana zdaniem mozna zrobic w celu lepszego informowania przedsiebiorstw o dostepnosci uslug wspierajacych? W jaki sposób mozna dotrzec do tych przedsiebiorstw? 6. Pani/Pana zdaniem na jakie glówne problemy przedsiebiorstw odpowiadac powinny uslugi wspierajace? (np. z zakresu marketingu, zarzadzania kadrami, sprawami prawnymi itp.) 7. Jakiego rodzaju wsparcie jest szczególnie potrzebne przedsiebiorstwom? (np. jakiego rodzaju uslugi sa tym przedsiebiorstwom szczególnie potrzebne – szkolenie, doradztwo, uslugi finansowe, itp. – w jakich dziedzinach dzialalnosci – np. zarzadzanie, kwestie prawne, itp.?) 98 Uslugi wspierajace mikroprzedsiebiorstwa, male przedsiebiorstwa i samozatrudnionych – raport koncowy 8. Czy mozna w jakikolwiek sposób poprawic jakosc uslug wspierajacych przeznaczonych dla przedsiebiorstw? (np. czy dostepne uslugi sa wystarczajace, wysokiej jakosci, latwo dostepne, dobrze zorganizowane?) 9. Czy male i mikro przedsiebiorstwa maja szczególne potrzeby w zakresie uslug wspierajacych? (np. pod wzgledem formy platnosci, komunikacji z dostawca uslug, itp.) 10. Jakie sa glówne problemy (dla dostawców i odbiorców uslug) zwiazane z oferowaniem wsparcia zewnetrznego przedsiebiorstwom? 11. Prosze podac konkretne uslugi wspierajace oferowane w województwie, które okazaly sie szczególnie pomocne dla przedsiebiorstw? Jakie sa glówne cechy tych uslug? Dlaczego okazaly sie tak pomocne? Kto je oferowal? TO BYLO OSTATNIE PYTANIE. DZIEKUJE BARDZO ZA ROZMOWE. 99
