Marek Sowa Marszałek Województwa Małopolskiego

Transkrypt

Patronat Honorowy: Marek Sowa
Marszałek Województwa Małopolskiego
1
INFORMACJE OGÓLNE
Miejsce Obrad
Aula 008, Budynek B [na lewo]
KRAKOWSKA AKADEMIA
IM. ANDRZEJA FRYCZA MODRZEWSKIEGO
ul. Herlinga-Grudzińskiego 1
30-705 Kraków
Rejestracja
KRAKOWSKA AKADEMIA
IM. ANDRZEJA FRYCZA MODRZEWSKIEGO
ul. Herlinga-Grudzińskiego 1
30-705 Kraków
Poniedziałek: 24 Październik 2011, 8:00-16:00
Wtorek: 25 Październik 2011, 8:00-18:00
Hall, Budynek B [na lewo]
2
KOMITET HONOROWY
J.M. Rektor Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
– Prof. zw. dr hab. Jerzy Malec
J.M. Rektor ATENEUM Szkoły Wyższej
Prof. zw. dr hab. Waldemar Tłokiński
Dyrektor Instytutu Prawa Publicznego, Krakowskiej Akademii im. Andrzeja
Frycza Modrzewskiego
– Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Maciąg
Dyrektor Center for Cognition and Communication, New York, NY
– Prof. Jason W. Brown, M.D., Ph.D.
KOMITET NAUKOWY
Przewodnicząca Komitetu Naukowego:
Prof. zw. dr hab. Maria Pąchalska
Wiceprzewodniczący Komitetu Naukowego:
Prof. dr hab. med. Leszek Pawłowski
Członkowie Komitetu Naukowego:
Prof. zw. dr hab. med. Leszek Bidzan
Prof. UG dr hab. Mariola Bidzan
Prof. zw. dr hab. Marta Bogdanowicz
Prof. UMCS dr hab. Aneta Borkowska
Prof. Jason W. Brown, M.D.
Prof. David Bradford, Ph.D.
Ks. Prof. dr hab. Józef Bremer, SJ
Prof. Ron Chandran-Dudley, M.D.
Prof. zw. dr hab. Anna Grabowska
Prof. nadzw. dr hab. med. Bożena
Grochmal-Bach
Prof. John Gruzelier, Ph.D.
Dr Michał Harciarek
Prof. zw. dr hab. Anna Herzyk
Doc. dr hab. Małgorzata Leśniak
Prof. zw. dr hab. Bożydar Kaczmarek
Prof. zw. dr hab. Danuta Kądzielawa
Dr Grzegorz Mańko
Prof. dr hab. Agnieszka Maryniak
Prof. dr hab. Iwona Nowakowska-Kempna
Dr Anna Królikowska
Prof. UMCS dr hab. Grażyna Kwiatkowska
Prof. Iurii D. Kropotov, Ph.D.
Dr Beata Ledwoch
Dr Małgorzata Lipowska
Dr Beata Łukaszewska
Prof. UW. dr hab. Emilia Łojek
Prof. Bruce Duncan MacQueen, Ph.D.
Dr Andrzej Mirski
Dr hab. Katarzyna Markiewicz
ks. dr Wit Pasierbek, SJ
Prof. UG dr hab. Henryk Olszewski
Dr n. med. Anna Rasmus
Prof. UMCS dr hab. Ewa Małgorzata
Szepietowska
Prof. zw. dr hab. Waldemar Tłokiński
Dr n. med. Wiesław Tomaszewski
3
KOMITET ORGANIZACYJNY
Przewodniczący: Prof. dr hab. med. Bożena Grochmal-Bach
Sekretarz: mgr Agata Bień-Krawiec
Członkowie: mgr Małgorzata Alberska, mgr Maciej Banach,
mgr Maria Bazan, lek. med. Artur Dziadkiewicz, mgr Anna Grzebinoga,
mgr Ewelina Konkolewska, dr Małgorzata Kostka – Szymańska,
mgr Jakub Kowalczyk, mgr Jerzy Marcinkowski, mgr Natalia Mirska,
mgr Magdalena Pawłowska, mgr Ernest Tyburski, Kamil Tyburski,
mgr Marta Ziółkowska
4
POWITANIE
Zamęt i pokój, ciemno i światło
były jak dzieła jednego umysłu, rysy
tej samej twarzy, kwiaty na jednym drzewie;
Postacie wielkiej apokalipsy,
Typy i symbole Wieczności
tego co pierwsze, ostatnie, średnie i bez końca.
Wordsworth
Zrozumienie problematyki pamięci człowieka stanowi silną pokusę dla naukowca.
Jak ważna jest pamięć w naszym codziennym funkcjonowaniu? Spróbujmy sobie
wyobrazić, co by było gdybyśmy jej nie posiadali? Nie bylibyśmy w stanie rozpoznać
jako znanego niczego, ani nikogo, ponieważ nie posiadalibyśmy języka. Doświadczenia zmysłowe nie nauczyłyby nas niczego i mielibyśmy tak mały zasób wiedzy
jaki charakteryzuje nowo narodzone dziecko. Pamięci używamy do wyrażenia różnych naszych potrzeb i celów. Pamięć pozwala nam przykładowo brać udział w roz mowie, pamiętać numer telefonu w czasie telefonowania, wypełniać testy i pisać
eseje na egzaminach, nadać znaczenie temu, co czytamy i rozpoznać twarze osób,
które znamy. Fakty te nasunęły teoretykom badającym pamięć pytanie o jej istotę
oraz rodzaje. Dziś rozumiemy już znaczenie pamięci zarówno w normie jak i w pato logii; w dezintegracji tożsamości czy osobowości np. pod wpływem silnego stresu,
5
jako wynik poczucia deprywacji i lęku. Badamy zaburzenia pamięci w następstwie
różnorodnych uszkodzeń mózgu. Poszukujemy też różnorodnych metod usprawniania pamięci. Wieloaspektowe i wielowymiarowe aspekty pamięci stanowić mogą
zatem tło do naszych dalszych rozważań zarówno w sensie ujęcia różnorodnych
zaburzeń występujących w szeroko rozumianym procesie rozwoju, jak i w procesie
diagnozy i terapii tych zaburzeń. Interdyscyplinarny charakter problematyki pamięci,
aspekty filozoficzne, psychologiczne i neuropsychologiczne, teologiczne, prawne,
medyczne, a przede wszystkim duchowe sprawia, że kongres poświęcony tej tematyce skupia specjalistów i tematy z różnych dyscyplin, które rzadko, albo nigdy nie
spotkają się na tym samym kongresie.
Bruce Duncan MacQueen
Sekretarz Polskiego Towarzystwa
Neuropsychologicznego
Maria Pąchalska
Prezes Polskiego Towarzystwa
Neuropsychologicznego
6
PROGRAM NAUKOWY
Kraków, 24-25.10.2011
7
Poniedziałek, 24.10.2011 r.
9:00-9:30
UROCZYSTE OTWARCIE KONGRESU
Przemówienia przedstawicieli Władz Uczelni
Przemówienia zaproszonych Gości
Przemówienie Przewodniczącego Europejskiego Towarzystwa Neuronauk
(European Society of Applied Neurosciences) Prof. Johna Gruzelier’a
Sprawozdanie Sekretarza Polskiego Towarzystwa Neuropsychologicznego
Wręczenie Copernicus Prize 2011 i Dyplomów Virtuti Medicinali PTNeur
9:30-10:00: KEYNOTE SPEAKER
Juri D. Kropotov – Brain correlates of comparison with memory trace:
independent component analysis of event related potentials
10:00-10:30: WYKŁAD PLENARNY
Maria Pąchalska – Istota pamięci: nie modularne lecz procesowe ujmowanie
światów rzeczywistego i fikcyjnego
10:30-11:45:
I sesja plenarna: ISTOTA PAMIĘCI W UJĘCIU NEUROPSYCHOLOGICZNYM
Przewodniczący: prof. zw. dr hab. Maria Pąchalska, prof. Juri D. Kropotov, Ph.D.
10.30-10.45
11.45-11.00
11.00-11.15
11.15-11.30
11:30-11:45
Jason W. Brown – Time and memory.
Danuta Kądzielawa – Pamięć doświadczeń obozowych
w twórczości artystycznej byłych więźniów niemieckiego obozu
koncentracyjnego w Auschwitz-Birkenau
Agnieszka Maryniak – Pamiętane choć nierzeczywiste:
doświadczenia pacjenta z pooperacyjnym zespołem urojeniowym.
DYSKUSJA
PRZERWA NA KAWĘ
11:45-14:30
II sesja plenarna: ZABURZENIA PAMIĘCI I UCZENIA SIĘ: DIAGNOZA I TERAPIA
Przewodniczący: prof. zw. dr hab. Danuta Kądzielawa, dr Michał Harciarek
11.45-12.00
Michał Harciarek, Jason Brandt – Specyfika zaburzeń
słuchowego uczenia się w chorobie Alzheimera i otępieniu
czołowo-skroniowym
8
12.00-12.15
12.15-12.30
12.30-12.45
12.45-13.00
13.00-13.15
13.15-13:30
13:30-14:30
Beata Daniluk – Efektywność torowania semantycznego
a poziom przetwarzania materiału u chorych z otępieniem
naczyniopochodnym
Artur Dziadkiewicz – Profil zaburzeń pamięci w chorobie
Parkinsona o wczesnym i późnym początku
Magdalena Giers – Różnice w zakresie funkcjonowania
poznawczego osób z zespołem Williamsa i osób z zespołem Downa
Michał Harciarek, Emilia J. Sitek, Ewa Narożańska,
Jarosław Sławek – Analiza rysunku w diagnozie pacjentów
z otępieniem semantycznym oraz zanikiem korowym tylnym.
Beata Łukaszewska, Henryk Olszewski, Maria Bazan
– Zaburzenia dynamiki pamięci we wczesnej diagnostyce
różnicowej pacjentów z otępieniem czołowo-skroniowym
w porównaniu do otępienia typu Alzheimera.
DYSKUSJA
PRZERWA NA OBIAD
14:30-15:00
WYKŁAD PLENARNY
Izabela Herman-Sucharska – Identyfikowanie wad mózgu u płodu metodami
neuroobrazowania – prenatalny rezonans magnetyczny
15:00-16:45:
III sesja plenarna: SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ CZYTANIA
I PISANIA A PAMIĘĆ
Przewodniczący: prof. zw. dr hab Marta Bogdanowicz,
prof. UMCS dr hab Krasowicz-Kupis
15.00-15.15
15.15-15.30
15.45-16.00
16.00-16.15
16.15-16.30
16.30-16.45
16:45-17:00
Grażyna Krasowicz-Kupis – Badania nad pamięcią
w specyficznym zaburzeniu rozwoju językowego (SLI)
Małgorzata Lipowska, Paulina Pawlicka – Zaburzenia pamięci
wzrokowo-przestrzennej u dzieci ze współwystępowaniem dysleksji
i ADHD
Aneta R. Borkowska, Piotr Francuz – Ruchy gałek ocznych
a deficyt pamięci w dysortografii.
Izabela Pietras – Pamięć a dysortografia.
Marta Łockiewicz, Katarzyna Bogdanowicz,
Marta Bogdanowicz, Karol Karasiewicz – Zaburzenia pamięci
osób dorosłych z dysleksją.
DYSKUSJA
PRZERWA NA KAWĘ
9
17:00 – 18:30
IV sesja plenarna: PAMIĘĆ W UJĘCIU PSYCHOLOGICZNYM
I NEUROPSYCHOLOGICZNYM
Przewodniczący: prof. UMCS. dr hab. Aneta Borkowska, dr Małgorzata Lipowska
17.00-17.15
18.30-18.45
Ewa Małgorzata Szepietowska – Subiektywna ocena własnej
pamięci jako przedmiot analiz w psychologii.
Magdalena Senderecka – Hamowanie reakcji, kontrola
poznawcza i detekcja błędów u dzieci z ADHD – badania
elektrofizjologiczne
Iwona Szatkowska – Wpływ motywacji na pamięć operacyjną:
rola kory przedczołowej.
Anna Jankowska, Marta Bogdanowicz – Funkcjonowanie
poznawcze uczniów z inteligencją niższą niż przeciętna
Magdalena Chrzan-Dętkoś – Wypowiedzieć niewypowiedziane.
Refleksje nad możliwościami poznania wczesnych doświadczeń
dziecka.
Małgorzata Kostka-Szymańska – Specyfika myślenia
operacyjnego u dzieci ryzyka dysleksji
DYSKUSJA
20:00
UROCZYSTA KOLACJA
17.15-17.30
17.30-17.45
18.45-18.00
18.00-18.15
18.15-18.30
10
Wtorek, 25.10.2011
9:00-9:30: KEYNOTE SPEAKER
Marek Moskała – Nowoczesne spojrzenie na krwiaki wewnątrzmózgowe
w oparciu o traktografię
9:30-11:00:
V sesja plenarna: NEUROPSYCHOLOGIA SĄDOWA
Przewodniczący: dr Beata Ledwoch, Prof. dr hab. Agnieszka Maryniak
9.30-9.45
9.45-10.00
10.00-10.15
10.15-10.30
10.30-10.45
10.45-11.00
11:00-11:15
Beata Ledwoch – Deficyty neuropsychologiczne a odtwarzanie
zdarzeń w postępowaniu karnym – uwagi de lege lata i de lege
ferenda
Beata Ledwoch, Marian Ledwoch – Urojenia zazdrości
a konfabulacje w przedmiocie opiniowania art. 207 kk
– przypadek kobiety po przebytym urazie głowy
Paweł Krukow, Marian Ledwoch – Neuropsychologiczne
uwarunkowania zachowań interpersonalnych pacjentów z nabytymi
dysfunkcjami mózg
Małgorzata Konarzewska – Zaburzenia pamięci – analiza
filozoficzna i prawno-karna
Eliza Mazur, Edyta Laurman-Jarząbek – Funkcjonowanie osób
niepełnosprawnych w warunkach izolacji więziennej. Rola
readaptacji społecznej w procesie ich integracji ze społeczeństwem
DYSKUSJA
PRZERWA NA KAWĘ
11:15-13:00:
VI sesja plenarna: JAKOŚĆ ŻYCIA W RÓŻNYCH ZESPOŁACH CHOROBOWYCH
Przewodniczący: prof. UG dr hab. Mariola Bidzan, dr Beata Łukaszewska
11.15-11.30
11.30-11.45
11.45-12.00
Mariola Bidzan
Jakość życia pacjentek z wysiłkowym nietrzymaniem moczu
a funkcjonowanie poznawcze, rodzinne i osobowościowe
Iwona Nowakowska-Kempna – Jakość życia dzieci
z zaburzeniami pamięci w zespole FAS
Grażyna Piotrowicz – Jakość życia u pacjentów z dyspepsją
czynnościową
11
12.00-12.10
12.10-12.25
12.25-12.40
12.40-12.50
12.50-13.00
Anna Rasmus – Zaburzenia komunikacji i jakość życia osób z RHD
Monika Biegasiewicz – Zniekształcona pamięć, zniekształcona
rzeczywistość – jakość życia dziecka uwikłanego w konflikt
rozwodowy. Analiza przypadku z perspektywy psychoanalitycznej.
Dominika Kurpiel – Analiza porównawcza wybranych wymiarów
jakości życia osób dorosłych z mózgowym porażeniem dziecięcym
o różnym zakresie niepełnosprawności i osób z tetraplegią nabytą
Urszula Oszwa – Neurorehabilitacja zaburzeń pamięci u pacjentów
z uszkodzeniami mózgu: model brytyjski ukierunkowany na jakość
życia
DYSKUSJA
13:00-13:30
SESJA PLAKATOWA
Przewodniczący: prof. dr hab. med. Bożena Grochmal-Bach,
prof. UMCS. dr hab. Ewa Małgorzata Szepietowska
13:30-14:00: WYKŁAD PLENARNY
Andrzej Urbanik – Starzenie się mózgu w obrazach HMRS i fMRI
14:00-15:00
PRZERWA OBIADOWA
15:00-17:10:
VII sesja plenarna: PAMIĘĆ W UJĘCIU INTERDYSCYPLINARNYM
Przewodniczący: prof. zw. dr hab. Nowakowska-Kempna,
prof. UMCS. dr hab. Grażyna Kwiatkowska
15.00-15.15
15.15-15.30
15.30-15.45
15.45-16.00
16.00-16.15
16.15-16.30
16.30-16.45
16.45-17:00
17.00-17:10
Katarzyna Kołakowska - Starożytne „jezioro pamięci”
Grażyna Kwiatkowska – Pamięć obraca się wokół przeszłości
Andrzej Augustynek – Pamięć wszczepiona – fałszywe wspomnienia
Monika Kulesza-Gierat – Paradoksy pamięci w literaturze
romantyzmu
Michał Gierat – Neurofilozoficzna teoria pamięci: przyczynek do
epistemologii znaturalizowanej
Ernest Tyburski – Zaburzenia pamięci przestrzenno-wzrokowej
u dzieci po urazach mózgu.
Andrzej Mirski – Stymulacja procesów pamięci
Grzegorz Mańko, Wojciech Kurzydło – Zastosowanie technik
specjalnych fizjoterapii, w leczeniu deficytów poznawczych
u pacjentów po urazie mózgu.
DYSKUSJA
12
17:10-17:30
ZAKOŃCZENIE KONGRESU
1. Krótkie podsumowanie obrad.
2. Wręczenie nagród za najlepsze postery.
17:30-18:30
WALNE ZEBRANIE PTNeur
13
SESJA PLAKATOWA
Mariola Bidzan, Aneta Koszewska, Łucja Bieleninik
Jakość życia rodziny z dzieckiem z zespołem Rubinsteina – Taybi’ego:
studium przypadku
Grażyna Jastrzębowska, Agata Jastrzębowska
Stereotyp niepełnosprawności – percepcja ograniczeń w społeczeństwie.
Jakub Komendziński, Jakub Kowalczyk
Ilościowe zaburzenia świadomości. W stronę podejścia dynamicznego
Jakub Kowalczyk, Anna Rasmus, Jakub Komendziński
Występowanie zachowań antysocjalnych u dzieci po urazach mózgu
Arkadiusz Mański, Aleksandra Szulman-Wardal
Wybrane aspekty dynamiki rozwoju dziewczynki z holoprosencefalią (MIH)
w aspekcie jakości życia
Beata Łukaszewska, Anna Rocławska, Waldemar Tłokiński
Ocena jakości życia kobiet po mastektomii
Maria Pąchalska, Anna Rasmus
Hiperwerbalizacja u pacjentów po udarze prawej półkuli mózgu
Iwona Nowakowska-Kempna, M. Barakomska
Zaburzenia pamięci w afazji semantycznej
Olszewski Henryk, Tłokiński Waldemar
Monitorowanie procesów językowych – jako objawów kryterialnych
we wczesnym różnicowaniu FTD i AD
Agata Rudnik
Jakość życia podopiecznych Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób
z Upośledzeniem Umysłowym (PSOUU) „Koło” w Gdańsku w procesie terapii
wolontariuszy z programu European Volontary Service.
Katarzyna Zieniewicz
Przypominanie informacji niekorzystnych u osób z pourazowym uszkodzeniem
okolicy orbitalno-czołowej mózgu
14
ABSTRAKTY
Kraków, 24-25.10.2011
15
REFERATY
Jurii D. Kropotov1,2
Institute of the Human Brain of Russian Academy of Sciences, Russia
2
Institute of Psychology, Norwegian University of Science and Technology,
Trondheim, Norway
1
Brain correlates of comparison with memory trace: independent component
analysis of event related potentials
Abstract
In a conventional GO/NOGO paradigm there is a strong association between a given
GO cue and a given voluntary action so that a violation in the sensory preparatory
set is accompanied by a violation in the motor preparatory set. In order to manipulate the active sensory mismatch and action inhibition operations we designed a paired
stimulus GO/NOGO paradigm in which the preparatory sets are primed by presentation of the first stimulus in a pair of stimuli. Three variants of the same stimulus task
manipulated sensory mismatch, action inhibition and conflict monitoring operations
by varying stimulus-response associations. The anterior N2 and P3 waves were decomposed into components by means of independent component analysis (ICA).
Three of the independent components were selectively affected by the task manipulations indicating association of these components with sensory mismatch, action inhibition and conflict monitoring operations. According to sLORETA the sensory mismatch component was generated in the left and right inferior temporal areas. The
functional meaning of this component as a physiological manifestation of comparison
with the memory trace is discussed.
Maria Pąchalska1,2
1
Katedra Neuropsychologii, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza
Modrzewskiego, Kraków
2
Center for Cognition and Communication, New York, N. Y., USA
Istota pamięci: nie modularne lecz procesowe ujmowanie światów
rzeczywistego i fikcyjnego
Streszczenie
Czym jest pamięć i jaką odgrywa rolę w uczeniu się świata? W odpowiedzi na to
pytanie toczą się na całym świecie liczne dyskusje i spory wśród uczonych różnych
dyscyplin naukowych: medycznych, przyrodniczych, humanistycznych i społecznych,
konstruowane są różnorodne modele funkcjonowania mózgu, które nie oddają całej
złożoności procesów pamięci i uczenia się i w związku z tym powinny być przedmio tem przyszłych badań i starań neuropsychologów. Neuropsycholodzy procesu zgodnie podkreślają, że trudno jest ustalić ogólny model postrzegania świata, głównie
dlatego, iż procesy percepcji, podobnie jak zachowania człowieka są twórcze. Każdy
16
człowiek jest bowiem autorem siebie, zaś jego mózg ma zdolność samotworzenia się
dzięki mechanizmom plastyczności i formowania własnych poglądów dzięki procesom poznawczym, w tym pamięci oraz jej licznym moderatorom. Neurosocjolodzy
procesu dodają, że człowiek jest niejako tekstem, który tworzy, aby móc adaptować
się do stale zmieniającego się środowiska oraz aby wpływać na to społeczeństwo.
Język jest bowiem naszym przewodnikiem po świecie. Kiedy słowa tracą znaczenie,
świat staje się dla nas nierozpoznawalny, wręcz nierealny. Pojawiają się halucynacje
i... zaburzenia urojeniowe. Te wieloukładowe i wielokierunkowe powiązania mózgu
ze światem sprawiają, że niezwykle trudno jest opracować jedną Wielką Teorię Pamięci, która oddałaby jej istotę. Modele koneksjonistyczne, modularne i kognitywistyczne
zakładają, że aktywny mózg człowieka pracuje on-line. U podłoża tych modeli tkwi
wprowadzenie do określenia istoty pamięci metafory komputerowej. W opozycji do
tych modeli są modele ewolucyjne i procesowe. Modelem, który ujmuje pamięć jako
proces, co więcej jako proces twórczy, jest teoria mikrogenetyczna. Uczeni, którzy
opracowują istotę pamięci z tym modelem, zgodnie twierdzą, że każdy człowiek na
swój własny sposób spostrzega, a więc i zapamiętuje różnorodne wydarzenia i buduje wnioski. Jednak każdy zdrowy mózg, choć nieco inaczej zapamiętuje te wydarzenia, potrafi w danej chwili, dzięki pamięci roboczej, odtworzyć to zdarzenie, które
wydarzyło się krótki okres wcześniej. Po dłuższej przerwie, ta chwila, która była
stanem umysłu, rozpada się, staje się ulotna. Czy jednak pamięć tego wydarzenia
znika na zawsze? Co decyduje o tym, że wydarzenie jest jednym razem zapamię tane, a innym razem nie? Dlaczego każdy z nas odtwarza to wydarzenie na swój
sposób? Każdy z nas dobrze wie, że próba odwzorowania tekstu artykułu umieszczonego na utraconych kartkach papieru z wnioskami z badań, które zapisaliśmy
kilka dni temu, jest bardzo trudna, ale możliwa. Jednak gdy zaczniemy odbudowywać to co straciliśmy, a następnie porównać końcowe dzieło do tego, które było na
zgubionych kartkach, pojawią się duże różnice, w sposobie opisywania i przedstawiania wyników. Jest to dowód na to, że nasz umysł, który ciągle się uczy, sprawia,
że nasze procesy poznawcze i wykonawcze też stają się procesami twórczymi. Mózg
ciągle wyszukuje w świecie rzeczy nowe i porównuje je z już posiadanymi w umyśle.
W ten sposób się uczy. Na proces uczenia się i zapamiętywania wpływają jednak
tzw. moderatory pamięci, w tym głównie uwaga, motywacja i emocje. Mózg i umysł
w procesie samorozwoju, uczy się spontanicznie (już w okresie prenatalnym), bez
przerwy, nawet we śnie. Można go stymulować… i to wcale nie przez używki. Mózg
formułuje zasady i wyciąga wnioski, ale potrzebuje odpowiednio podanych informacji. Znając zasady działania mózgu poznajemy możliwości zwiększania jego efektyw ności, i czerpania przyjemności z uczenia się. Proces uczenia się jest ściśle związany z potrzebami, które ukierunkowują uwagę i inne procesy poznawcze moderujące
pamięć, na to co warto zapamiętać, a co można zapomnieć. Choć zależności między
wszystkimi procesami psychicznymi związanymi z pamięcią są złożone, to jednak
zawsze kontrolę nad całością procesu zapamiętywania przejmują emocje oraz
system wartości. Układ limbiczny tworzy swoje własne zasady przyjemności, zaś
płaty czołowe zarządzają całością procesu, a nawet nim manipulują. Możemy bowiem
przybrać różnorodne maski społeczne. Nasza wiedza o mózgu, o umyśle, a nawet
o pamięci wiąże się ściśle z odkryciami neuronauk, które pozwalają niejako podglą dać uczący się mózg, czy też mózg który dokonuje oceny moralnej. Jednak w końcowym rezultacie, to sprawny mózg i umysł Człowieka, jako Autora Siebie, będzie
decydować o tym, czego się będzie chciał nauczyć, a o czym może zapomnieć. Takie
17
spojrzenie na pamięć leży u podłoża nie modularnego lecz procesowego ujmowania
światów rzeczywistego i fikcyjnego.
Jason W. Brown
Department of Neurology, New York University Medical School, New York, USA
Time and process in the border of human life
Abstract
Temporal order in perception and memory has been conceived as realized within
a mind/brain state or over a succession of states. Serial order might involve a concatenation of states with a blurring of the boundaries between them. However, succession alone cannot map directly to passage, i. e. perceived succession in the world
does not give that in the mind, since objects and entities perish on actualization. The
perception of temporal order requires that past, no-longer existent objects recur in
memory. However, to attribute serial recall to short-term, working or episodic memory merely re -states the problem without explaining it. A succession of perceptual states may be necessary for serial order but it is not a solution to the consciousness of
succession. Moreover, succession is as essential to change as to stability. Object
stability occurs when replacements are similar, change when recurrrences are novel.
Serial order is required both to see a tree and hear a sonata. For epochal theory,
events arise within non -temporal spatial wholes, with the simultaneity within a state
replaced by its successor. This article argues that perception develops out of memory through the effects of sensory constraints on a memorial infrastructure. The state
lapses to its precursors in the incomplete revival (decay) of perception in a series of
replacements. The transition from simultaneity to succession within a state and the
layering of the state in the graded revival of past states, i. e. the orderly regress from
a prior object to a present image, transposed to a temporal series within the virtual
present, is the basis of serial order in memory and perception. In this paper I will concentrate on the description of time and process in the border of human life.
Danuta Kądzielawa
Katedra Neuropsychologii, Uniwersytet Warszawski, Warszawa
Pamięć doświadczeń obozowych w twórczości artystycznej byłych więźniów
niemieckiego obozu koncentracyjnego w Auschwitz -Birkenau
Streszczenie
Traumatyczne doświadczenia byłych więźniów obozu koncentracyjnego w Auschwitz-Birkenau znalazły swój wyraz w pracach i wypowiedziach więźnia i jednocześnie z przymu su fotografa obozowego Wilhelma Brasse – autora wielu tysięcy zdjęć więźniów fotogra fowanych w standardowych pozycjach, które były gromadzone w dokumentacji obozowej, – a także zdjęć więźniów uczestniczących w eksperymentach pseudomedycznych
doktora Mengele (w tej kategorii najbardziej znane jest zdjęcie czterech nagich skrajnie
19
wychudzonych dziewcząt). Zdjęcia zrobione przez Wilhelma Brasse zostały także utrwalone w obrazach i instalacjach artystów – byłych więźniów Auschwitz-Birkenau: Mariana Kołodzierja i Józefa Szajny, któr zostaną przedstawione w referacie.
Agnieszka Maryniak
Pracownia Neuropsychologii Rozwojowej, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia
Dziecka”, Warszawa
Pamiętane choć nierzeczywiste doświadczenia pacjenta z pooperacyjnym zespołem urojeniowym
Streszczenie
Zaburzenia świadomości z dezorientacją, pobudzeniem, trudnościami poznawczymi,
są częstym objawem obserwowanym u pacjentów w pierwszych dniach po zabiegach kardiochirurgicznych. Szacuje się, że w różnym nasileniu występować one mogą u około połowy chorych. Za podstawowe czynniki ryzyka uznawane są między innymi: wiek, choroby współwystępujące, długi czas zabiegu, znaczna objętość przetaczanej krwi, hipotermia. Rzadziej stwierdza się zespołu urojeniowe bez zaburzeń
świadomości. Przedstawione zostaną doświadczenia pacjenta, który bezpośrednio
po zabiegu wymiany zastawki aortalnej wypowiadał wewnętrznie spójne, dobrze
ustrukturalizowane treści urojeniowe o charakterze prześladowczym, odnoszące się
do przebytego zabiegu. Dokładna analiza narracji pacjenta oraz informacji na temat
zabiegu, wykonanej kilka godzin później reoperacji oraz wydarzeń z okresu pomiędzy zabiegami pokazała, że urojenia mogły zostać zbudowane w oparciu o wyrywkowe
bodźce docierające do chorego w okresie spłyconej sedacji. Pacjent uzyskał poznawczy dystans wobec swoich urojeń, jednak nawet po kilku latach opowiada o nich jak
o rzeczywistym doświadczeniu, zaznaczając, że wie, iż nie jest to prawda. Historia pacjenta stanowi ilustrację, w jaki sposób kształtować się mogą treści urojeniowe oraz pokazują specyfikę ich zapisywania się w pamięci, jako wspomnień zdarzeń przez pacjenta psychicznie doświadczonych, choć w rzeczywistości nie miały one miejsca.
Michał Harciarek1, Jason Brandt2
1
Instytut Psychologii, Uniwersytet Gdański, Gdańsk
2
Johns Hopkins Hospital and School of Medicine w Baltimore, USA
Specyfika zaburzeń słuchowego uczenia się w chorobie Alzheimera i otępieniu
czołowo -skroniowym
Streszczenie
Zarówno pacjenci z chorobą Alzheimera (AD), jak i osoby z otępieniem czołowo -skroniowym (FTD) uzyskują w testach słuchowego uczenia się wyniki istotnie obni żone. Jednak charakterystyka kliniczna AD i FTD sugerować może odmienny profil
wykonania tego typu zadań w obu grupach chorych. Celem przeprowadzonych badań była próba określenia specyfiki zaburzeń pamięci słuchowej w AD oraz FTD.
19
Wszystkich pacjentów zbadano w Centrum Badań nad Chorobą Alzheimera przy
Johns Hopkins Hospital and School of Medicine w Baltimore, USA. Na podstawie
kryteriów diagnostycznych wyodrębniono trzy grupy osób: AD, FTD oraz grupę kontrolną. Grupy te nie różniły się istotnie pod względem wieku, płci oraz wykształcenia.
Ponadto, ogólne nasilenie otępienia mierzone skalą Mini-Mental u pacjentów z AD
oraz pacjentów z FTD było porównywalne. Zdolność słuchowego uczenia się słów
oceniono za pomocą testu the Hopkins Verbal Learning Test – Revised (HVLT -R).
Wyniki analiz pokazały, że choć w obu grupach klinicznych stwierdzono zaburzenia
słuchowego uczenia się słów, pacjenci z FTD uzyskiwali lepsze wyniki w odroczo nym, spontanicznym przypominaniu wyuczonego materiału. Nie stwierdzono różnic
między chorymi z FTD a osobami z grupy kontrolnej w zadaniu rozpoznawania, podczas gdy pacjenci z AD przejawiali głębokie deficyty w tym zakresie. Badanie ujawniło również, że chorzy z AD, w porównaniu z osobami z FTD, zapominali istotnie
więcej wyrazów między trzecią próbą a odroczonym przypominaniem. Uzyskane rezultaty pośrednio potwierdzają prace innych autorów sugerujące, iż zaburzenia uczenia się werbalnego w AD związane są z problemami kodowania słuchowo prezentowanych bodźców, natomiast w FTD, na skutek problemów wykonawczych, zaburzona zostaje najprawdopodobniej zdolność ich spontanicznego wydobywania z pamięci. Wyniki badań sugerują również, że profil wykonania testów słuchowego uczenia
się stanowi pomocny wskaźnik w diagnozie różnicowej AD i FTD.
Beata Daniluk
Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Instytut Psychologii UMCS, Lublin
Efektywność torowania semantycznego a poziom przetwarzania materiału
u chorych z otępieniem naczyniopochodnym
Streszczenie
Obraz deficytów mnestycznych w zespołach otępiennych jest bardzo zróżnicowany.
Cechą typową dla wielu z nich są głębokie zaburzenia pamięci jawnej (uświadamianej, explicit memory). W niektórych warunkach zachowane częściowo procesy expli cite mogą modyfikować efektywność nieintencjonalnego odtwarzania, w innych ob serwuje się różnego stopnia zaburzenia pamięci ukrytej (implicit memory). Wyniki
licznych badań wskazują, że poziom przetwarzania materiału jest istotnym czynni kiem modyfikującym efektywność przypominania. Prezentowane badania miały na
celu ocenę nieuświadamianych procesów pamięciowych u osób z otępieniem naczy niopochodnym. W badaniach uczestniczyło 15 pacjentów z VaD (vascular dementia)
oraz 15 osób z grupy kontrolnej. Stosując paradygmat torowania semantycznego
opracowano dwa zadania, w których manipulowano zarówno poziomem przetwarza nia (percepcyjny, semantyczny), jak również zgodnością pomiędzy rodzajem proce sów zaangażowanych w analizę materiału na etapie jego prezentacji oraz odtwarza nia (percepcyjny -semantyczny, semantyczny -semantyczny).
W warunkach braku zgodności wykazano małą skuteczność odtwarzania zarówno
w grupie klinicznej, jak i kontrolnej. W zadaniu wymagającym analiz semantycznych
na etapie prezentacji materiału oraz jego przypominania, u wszystkich badanych
wzrosła efektywność odtwarzania. U pacjentów z otępieniem naczyniopochodnym
20
obserwowano poprawę w zakresie wskaźników pamięci utajonej, jak i jawnej, zaś
u badanych z grupy kontrolnej tylko w zadaniu rozpoznawania.
Artur Dziadkiewicz
Oddział Neurologii Szpital Specjalistyczny im. Św. Wojciecha w Gdańsku, Gdańsk
Profil zaburzeń pamięci w chorobie Parkinsona o wczesnym i późnym początku
Streszczenie
Czas trwania choroby Parkinsona oraz wiek wystąpienia pierwszych objawów stanowią główne czynniki ryzyka rozwoju otępienia. Zaburzenia poznawcze występują zarówno u pacjentów o późnym początku choroby (loPD; wiek zachorowania>50rż), jak
i u pacjentów o wczesnym początku choroby (eoPD; <50rż). Celem badania była
ocena profilu zaburzeń pamięci u pacjentów z eoPD oraz jego porównanie z profilem
zaburzeń pamięci u pacjentów z loPD. Oceniono również zależność między czasem
trwania choroby a zaburzeniami poznawczymi u pacjentów z eoPD. Zbadano grupę
29 pacjentów (wiek zachorowania: M=40,86; wiek w chwili badania: M=50,55; czas
trwania choroby: M=10) z eoPD i porównano z grupą 20 pacjentów (wiek zachorowania: M=67,55; wiek w chwili badania: M=73,9; czas trwania choroby: M=6,35)
z loPD Obie grupy były dobrane pod kątem czasu trwania choroby oraz nastroju..
Grupę pacjentów z eoPD podzielono na 2 podgrupy: o czasie trwania choroby <10lat
(18 badanych) i ≥10 lat (11badanych). Przesiewową ocenę funkcjonowania poznawczego przeprowadzono z użyciem skali Mini-Mental State Examination (MMSE), nastrój oceniano Inwentarzem Depresji Becka (BDI). Stan neurologiczny pacjentów był
oceniany Skalą Unified Parkinson’s Disease Rating Scale (UPDRS). Neuropsychologiczna ocena pamięci obejmowała badanie: pamięci semantycznej (Wiadomości
ze Skali Inteligencji dla Dorosłych Wechslera-wersji zrewidowanej, WAIS-R), pamięci bezpośredniej i operacyjnej (Powtarzanie cyfr z WAIS-R, Test pamięci wzrokowej
Bentona-BVRT), uczenia się materiału słownego (test uczenia się słuchowo-werbal nego AVLT), uczenia materiału przestrzennego (Diagnozowanie Uszkodzeń Mózgu,
DUM) oraz pamięci proceduralnej (Tower of Toronto). W testach uczenia się (AVLT
i DUM) oceniano sumę elementów odtworzonych we wszystkich próbach uczenia się
oraz procent materiału zapomnianego po odroczeniu. W grupie z eoPD wykazano istot nie wyższe wyniki w skali MMSE (28,48±1,77) niż w grupie z loPD (24,25±5,22;
p<0,001). Nie stwierdzono różnic międzygrupowych w testach Wiadomości, Powtarzanie cyfr, BVRT oraz Tower of Toronto ani w zakresie odroczonego odtwarzania w teście
DUM. Pacjenci z eoPD uzyskali istotnie lepsze wyniki w AVLT zarówno w zakresie su my elementów odtworzonych w próbach uczenia się, jak i odroczonego odtwarzania.
W DUM chorzy z eoPD uzyskali lepsze wyniki niż grupa osób z loPD jedynie w zakre sie sumy elementów odtworzonych w próbach uczenia się. W grupie pacjentów z eoPD
wyodrębniono 2 podgrupy: z krótkim (<10; n=18) i długim (≥10, n=11) czasem trwania
choroby. Pacjenci z krótkim czasem trwania eoPD uzyskali istotnie wyższe wyniki w zakresie sumy elementów odtworzonych w próbach uczenia się w AVLT oraz w DUM. In ne próby nie różnicowały między grupami. U pacjentów z loPD stwierdzono głębsze za burzenia pamięci epizodycznej, przy braku różnic w zakresie pamięci semantycznej,
krótkotrwałej, operacyjnej oraz proceduralnej. Trudności te dotyczą zarówno materiału
21
słownego jak i przestrzennego. Różnic tych nie wyjaśnia czas trwania choroby. Mogą
one być związane z wiekiem chorych. Dłuższy czas trwania choroby u osób z eoPD
sprzyja większemu nasileniu zaburzeń pamięci epizodycznej.
Magdalena Giers
Różnice w zakresie funkcjonowania poznawczego osób z zespołem Williamsa
i osób z zespołem Downa
Streszczenie
W artykule przedstawiono przegląd literatury przedmiotu oraz przeprowadzone badania dotyczące rozwoju poznawczego osób z zespołem Williamsa. Celem pracy
jest dokładna analiza profilu poznawczego poprzez porównanie do profilu prezentowanego przez osoby z innym zaburzeniem o genetycznej etiologii- zespołem Downa.
Badaniami objęto łącznie 35 dzieci z zespołem Williamsa o średniej 13,2 lat i odchy leniu standardowym: 3,34. W pracy zastosowano następujące metody badań: Krótka Skala Inteligencji, Podtesty ze Skali Inteligencji D. Wechslera dla dzieci WISC-R:
Podobieństwa, Porządkowanie Obrazków, Pamięć Cyfr oraz próby Piageta orientacji przestrzennej „prawa-lewa”, fragment testu Mini-Mental State Examination dotyczący orientacji w czasie i w miejscu oraz próba zapamiętywania sensownego materiału werbalnego (konstrukcji własnej). W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że osoby z zespołem Williamsa w porównaniu do grupy osób z zespołem Downa wykazują wyższy poziom inteligencji werbalnej, myślenia abstrakcyjnego i przy czynowo-skutkowego, pamięć cyfr oraz orientacji w czasie i w miejscu. Natomiast
pamięć wyrazów i orientacja w kierunkach prawo -lewo stanowią funkcje, które nie różnicują obu badanych grup. Osoby z zespołem Williamsa różnią się profilem funkcjonowania poznawczego od rówieśników z innym zaburzeniem genetycznym- zespołem Downa, pomimo braku różnic w zakresie ogólnej sprawności intelektualnej mierzonej testem Matryc Kolorowych Ravena.
Michał Harciarek1, Emilia J. Sitek2,3, Ewa Narożańska2,3, Jarosław Sławek2,3
1
Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Instytut Psychologii,
Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Gdański, Gdańsk
2
Oddział Neurologii Szpital Specjalistyczny im. Św. Wojciecha w Gdańsku, Gdańsk
3
Zakład Pielęgniarstwa Neurologiczno -Psychiatrycznego, Gdański Uniwersytet
Medyczny, Gdańsk
Analiza rysunku w diagnozie pacjentów z otępieniem semantycznym
oraz zanikiem korowym tylnym
Streszczenie
Otępienie semantyczne (semantic dementia, SD) to jeden z wariantów otępienia czo łowo -skroniowego charakteryzujący się postępującą i ponadmodalną utratą wiedzy
22
semantycznej. Dla porównania, zanik korowy tylny (posterior cortical atrophy, PCA),
nazywany wzrokowym wariantem choroby Alzheimera, cechują głównie zaburzenia
wzrokowo -przestrzenne. Deficyty semantyczne obserwowane w SD, jak również
dysfunkcje o charakterze agnozji wzrokowej czy symultanognozji typowe dla pacjentów z PCA w istotny sposób przyczyniają się do obniżonych wyników w zadaniach
z wykorzystaniem materiału wzrokowego, np. w próbach nazywania konfrontacyjnego. Niewiele jednak wiadomo na temat podobieństw i różnic w ilości i jakości błędów
popełnianych przez te dwie grupy chorych w próbach rysowania. Celem badań była
analiza porównawcza rysunków u pacjentów z SD oraz PCA. Badaniem objęto
2 osoby z SD oraz 2 osoby z PCA. Chorych cechował zbliżony wiek, czas od wystąpienia pierwszych objawów klinicznych oraz nasilenie otępienia. Do oceny rysunku
i funkcji wzrokowo -przestrzennych wykorzystano zestaw prób eksperymentalnych.
Analiza ujawniła głęboko zaburzone funkcje wzrokowo-przestrzenne jedynie u cho rych z PCA, u których dominowały problemy o charakterze agnozji apercepcyjnej,
asocjacyjnej i symultanognozji. Ponadto, w porównaniu z osobami z SD, które popełniały głównie błędy semantyczne (np. zaburzone rozpoznawanie prawidłowo przerysowanych obiektów), chorzy z PCA przejawiali trudności z oceną względnej wielkości obiektu oraz postrzeganiem relacji przestrzennych. Jedynie u pacjentów z PCA
nie stwierdzono różnic między kopiowaniem oraz rysowaniem na polecenie słowne.
Przeprowadzone badania wskazują na użyteczność prób rysowania w diagnozie różnicowej PCA oraz SD. Szczególnie cenne może być porównanie wykonania rysunku na polecenie słowne (wymagającego odwołania się do reprezentacji obiektu) oraz
kopii na podstawie wzoru (wymagającej analizy i syntezy wzrokowej). U chorych
z SD dominują przede wszystkim problemy semantyczne, w porównaniu do pacjentów z PCA, u których stwierdza dominują trudności z syntezą poszczególnych cech
bodźców oraz z postrzeganiem relacji przestrzennych.
Beata Łukaszewska1, Henryk Olszewski2, Maria Bazan3
2
Katedra Neuropsychologii, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza
Modrzewskiego, Kraków
1
Zaburzenia dynamiki pamięci we wczesnej diagnostyce różnicowej
pacjentów z otępieniem czołowo-skroniowym w porównaniu do otępienia
typu Alzheimera
Streszczenie
W literaturze przedmiotu istnieją doniesienia stwierdzające, że u pacjentów we wczesnej fazie otępienia czołowo-skroniowego występują różnorodne, często niespecy ficzne zaburzenia zachowania (behawioralny wariant FTD), czy też niespecyficzne
zaburzenia języka (językowy wariant FTD) czasami zbliżone do zaburzeń osobowości i języka pojawiających się we wczesnej fazie choroby Alzheimera. Zjawisko to
utrudnia wczesne różnicowanie kliniczne tych zespołów a więc i właściwe leczenie
tych pacjentów. Obserwacje kliniczne wskazują jednak, że pacjenci z FTD są wrażli wi na występowanie różnorodnych dystrakcji w procesie uczenia się, co można wy korzystać we wczesnej diagnostyce róznicowej. Celem badań było potwierdzenie tej
23
obserwacji. W badaniach wzięło udział 28 pacjentów z klinicznymi objawami otępienia czołowo -skroniowego FTD (16 mężczyzn, 12 kobiet) oraz 30 pacjentów z objawami klinicznymi otępienia typu Alzheimera DAT (22 kobiet, 8 mężczyzn). Dynamikę
pamięci oceniono dwukrotnie w odstępach 6 do 8 miesięcy przy pomocy Testu Pamięci Listy Słów z WMS-III. Zaburzenia dynamiki pamięci wystąpiły zarówno w grupie pacjentów z otępieniem czołowo-skroniowym jak i u pacjentów z otępieniem ty pu Alzheimera. Jednak sam przebieg krzywej uczenia się był odmienny w obu tych
grupach. U pacjentów z grupy DAT krzywa ta ma charakterystyczny kształt związany z szybszym męczeniem się, gdyż w procesie uczenia się występuje spadek
sprawności pamięci pomiędzy trzecią a czwartą próbą, związany z następowymi
trudnościami w zapamiętywaniu i przechowywaniu informacji w pamięci. Z kolei pacjenci z FTD są wrażliwi na dystrakcję, co przejawia się w dużym spadku ilości zapamiętywanych słów pomiędzy czwartą a piątą próbą, tzn. po wprowadzeniu dystrakcji w postaci drugiej listy słów. W miarę upływu choroby, krzywe te wyrównują się jednak. Profile dynamiki pamięci uzyskane w grupie pacjentów z otępieniem czołowo -skroniowym jak i u pacjentów z otępieniem typu Alzheimera mogą być przydatne we
wczesnej diagnozie różnicowej pacjentów z FTD i DAT.
Izabela Herman-Sucharska
Pracowania Rezonansu Magnetycznego, Katedra Radiologii UJ CM, Kraków
Identyfikowanie wad mózgu u płodu metodami neuroobrazowania
– prenatalny rezonans magnetyczny
Streszczenie
Wady rozwojowe to wszystkie przypadki nieprawidłowego rozwoju płodu. Częstość
ich występowania w Polsce waha się od 2-3%, a 30% z nich jest związana z zaburzeniami genetycznymi.
Najważniejszą metodą w diagnostyce obrazowej wad płodu jest badanie ultrasonograficzne. Jest nieinwazyjne, ogólnie dostępne, bezpieczne dla matki i dziecka. Jednak
przydatność badania USG w ocenie wad płodu jest uzależniona od jakości sprzętu
do badań ultrasonograficznych i doświadczenia osoby badającej, co znacznie różnicuje czułość metody w wykrywaniu zaburzeń rozwojowych. W aktywnych systemach
wykrywania (specjalnie szkoleni lekarze przeprowadzają według jednolitego, standardowego schematu systematyczne badania USG płodów), w USG rozpoznaje się
wady rozwojowe u 7,3% noworodków. Ponieważ najlepszą z odkrytych dotychczas
metod obrazowania struktur mózgu i rdzenia jest rezonans magnetyczny, od kilkudziesięciu lat prowadzono próby wprowadzenia badania MR również do diagnostyki
prenatalnej. Podstawowym wskazaniem do wykonania badania MR płodu jest podej rzenie wady ośrodkowego układu nerwowego. Wady OUN stanowią dużą grupę wad
wrodzonych (stwierdzanych u około 3% wszystkich urodzonych dzieci) wykrywanych
w okresie ciąży. Są one przyczyną 40% wszystkich zgonów w pierwszym roku życia,
a u dzieci, które przeżyją powodują występowanie zaburzeń neurologicznych o ró żnym stopniu nasilenia, upośledzenia umysłowego lub opornej na leczenie padacz ki. Większość z nich jest wykrywana w czasie badania USG, jednak prawie wszyst kie opracowania poświęcone zaburzeniom rozwojowym OUN wykazały wyższość
24
MR nad USG. Dotyczy to zwłaszcza oceny wad tylnej jamy czaszki, agenezji ciała
modzelowatego, złożonych wad mózgowia i rdzenia, wykrywania przyczyn poszerzenia przestrzeni płynowych mózgowia, wykrywania guzów mózgu i czaszki, oceny
stopnia dysplazji i dojrzewania kory mózgowej, anomalii związanych z nieprawidłową migracją komórek nerwowych, zmian niedokrwiennych, krwawienia do tkanki mó zgowej oraz oceny zawartości przepuklin mózgowych i rdzeniowych.
Rozwój układu nerwowego jest złożonym procesem, który może być zaburzony przez
działanie wielu różnych czynników egzogennych, uwarunkowanie genetyczne lub ujawnienie się obciążenia genetycznego pod wpływem czynnika zewnętrznego. W zależności od momentu zadziałania, długości i natężenia narażenia na czynnik uszkadzający
powstają różne zmiany morfologiczne. W oparciu o kolejne fazy formowania się i dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego powstała klasyfikacja wad rozwojowych.
Niniejszy wykład uwzględnia podział wad rozwojowych ośrodkowego układu nerwowego z uwzględnieniem czasu powstawania poszczególnych anomalii oraz z omówieniem i przykładami obrazów MR wybranych wad.
Grażyna Krasowicz-Kupis
Instytut Psychologii, UMCS, Lublin
Badania nad pamięcią w specyficznym zaburzeniu rozwoju językowego (SLI)
Streszczenie
SLI (ang. specific language impairment), odnosi się do zaburzeń w przyswajaniu systemu językowego, a zwłaszcza jego składniowo-morfologicznego składnika u dzieci,
u których nie rozpoznano: uszkodzenia w budowie mózgu, upośledzenia słuchu,
znacznego ogólnego upośledzenia zdolności uczenia się i które nie zostały pozbawione kontaktu z otoczeniem (Rapin 1996). Kilka poważnych teorii wskazujących na
patomechanizmy SLI odwołuje się do deficytów pamięci, np. operacyjnej czy fonologicznej. Szczególnie ciekawa jest hipoteza deficytu proceduralnego Michael T. Ullman
i Elizabeth I. Pierpont (2005), która próbuje integrować badania neuronalne, poznawcze i językoznawcze dotyczące SLI oraz wyjaśniać heterogeniczność deficytów przy pisywanych temu zaburzeniu, która zostanie przedstawiona w referacie.
Przeanalizowane zostanie także znaczenie badania różnych aspektów pamięci w diagnozie indywidualnej, między innymi w kontekście współwystępowanie SLI i dysleksji.
Małgorzata Lipowska, Paulina Pawlicka
Zaburzenia pamięci wzrokowo-przestrzennej u dzieci ze współwystępowaniem
dysleksji i ADHD
Streszczenie
Ocena funkcjonowania pamięci wzrokowej i wzrokowo -przestrzennej u dzieci jest
niezwykle trudna ze względu na wciąż żywo dyskutowaną wzajemną zależność bądź
25
niezależność systemów pamięci. Część badaczy, w oparciu o badania neuroobrazowe, wskazuje na istnienie różnic między przetwarzaniem informacji wzrokowych (np.
kolor) i przestrzennych (relacje: na, pod, obok, itd.). W diagnostyce dysleksji oraz
ADHD wielu autorów wskazuje na występowanie deficytów w zakresie obu tych typów pamięci. Językowe koncepcje dysleksji nie uwzględniają problemów natury
wzrokowej i wzrokowo -przestrzennej, a pomijanie tego typu problemów zniekształca
obraz kłopotów dziecka ze specyficznymi trudnościami w nauce czytania i pisania.
Z kolei w grupie dzieci z ADHD wskazuje się na występowanie trudności w zakresie
pamięci wzrokowej i wzrokowo-przestrzennej, które wiążą się z niską koordynacją
wzrokowo ruchową. W badaniach wzięło udział 240 dzieci z klas IV-VI szkoły podstawowej. Zakwalifikowano je do czterech równolicznych grup: Zgodnie z wyznaczo nym celem badań brały w nich udział cztery grupy dzieci:
• z podwójną diagnozą dysleksji i ADHD,
• z izolowaną dysleksją,
• z czystym ADHD,
• bez zaburzeń rozwoju.
W celu oceny poziomu funkcjonowania pamięci wzrokowej i wzrokowo przestrzennej
wykorzystane zostały: Test Figury Złożonej Rey’a-Osterrietha, podtest Powtarzanie
Cyfr z WMS-III, podtest Pamięć Wzrokowo-Ruchowa z WMS -III.
Analiza danych uzyskanych przez dzieci ze współwystępowaniem dysleksji i ADHD
na tle pozostałych badanych wskazała, że w odniesieniu do pamięci wzrokowej i wzrokowo-przestrzennej można wyraźnie mówić o nasilonym deficycie. Zadania wymagające odtworzenia ruchów wprost oraz skopiowania figury złożonej, były dla dzieci ze
współwystępowanie dysleksji i ADHD trudniejsze niż dla badanych z grupy kontrolnej, choć wykonały je one na poziomie zbliżonym do pozostałych grup klinicznych.
Jednakże dzieci ze współwystępowaniem dysleksji i ADHD uzyskały istotnie gorsze
wyniki nawet w próbie odtwarzania ruchów wspak, którą pozostali badani wykonywali
na poziomie normy rozwojowej. Także odtworzenie rysunku z pamięci było najtrud niejsze dla badanych z tej grupy. O ile dzieci z ADHD wykonały zadanie na poziomie
zbliżonym do dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się to już grupa kryterialna uzyskała istotnie niższe wyniki. Wydaje się, że o ile samo występowanie trudności w nauce czytania i pisania nie jest czynnikiem wystarczającym do istotnego pogorszenia sprawności pamięci wzrokowej, to fakt występowania nadpobudliwości
istotnie wpływa na te zdolności.
Aneta R. Borkowska1, Piotr Francuz2
Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii UMCS, Lublin
2
Katedra Psychologii Eksperymentalnej KUL, Lublin
1
Ruchy gałek ocznych a deficyt pamięci w dysortografii
Streszczenie
Celem przeprowadzonych badań było ustalenie, czy ruchy gałek ocznych podczas wykonywania zadań ortograficznych różnicują młodzież z dysortografią i poprawnie pi szącą. Mimo dużej popularności wykorzystania eyetrackingu do badań nad dyslek sją, niewiele jest takich prób dokonywanych z udziałem osób z dysortografią.
26
Przebadano 30 osób z dysortografią i 19 z grupy kontrolnej. Przeprowadzono dwa
eksperymenty: 1) gdy zadaniem była ocena poprawności zapisu wyrazów z języka
polskiego z trudnością ortograficzną, 2) gdy zadaniem było uczenie się zapisu ortograficznego wyrazów bezsensownych. Podczas obu zadań przeprowadzano badania ruchów gałek ocznych.
Wykorzystano eyetracker optyczny Eyetracker SMI iView X Hi Speed. Do wyznacze nia podstawowowych wskaźników ruchów oka zastosowano nieinwazyjną technologię pomiaru refleksu rogówkowego. Jego wysoką precyzję pomiaru gwarantuje praca z częstotliwością odświeżania 1250Hz, latencją 0,5 ms, rozdzielczością pomiaru 0,01°. Oceniano czas reakcji oraz kilka wskaźników ruchów gałek ocznych. Przeprowadzone analizy wskazują, że osoby z dysortografią popełniające błędy w zadaniach z trudnością ortograficzną, generują większą liczbę fiksacji od osób dobrze piszących, a także charakteryzuje je większa liczba fiksacji na sekundę w zadaniu
uczenia się nowych wyrazów z trudnością ortograficzną. Znaczna liczba fiksacji, ich
większa częstotliwość wskazuje na niedojrzałe i mniej efektywne strategie przetwarzania wzrokowego. Wydaje się więc, że błędy popełniane przez osoby z dysortografią wynikają z przeciążenia systemu wzrokowego wydatkującego duże nakłady energii niezbędne do wygenerowania dużej liczby fiksacji w krótkim czasie. Eksperyment
nr 2 potwierdził hipotezę o dłuższym czasie odpowiedzi u osób z dysortografią, ale
jedynie podczas odtwarzania z pamięci. Podczas przywołania wzrokowej reprezentacji bodźca, porównanie jej do spostrzeganego obiektu i podjęcie decyzji o poprawności wymaga od badanych z dysortografią więcej wysiłku. Możliwe więc, że dłuższa
analiza wzrokowa bodźca wpływa na przeciążenie pamięci wzrokowej i tym samym
jej mniejszą efektywność.
Izabela Pietras
Instytut Psychologii UMCS, Lublin
Dysortografia a pamięć
Streszczenie
Pytanie dotyczące funkcji poznawczych zaangażowanych w proces pisania jest sta le rozpatrywane. Budzi jednocześnie wiele kontrowersji dotyczących udziału i zna czenia poszczególnych elementów istotnych w pisaniu. Obecnie dominującym jest
pogląd przypisujący podstawowe znaczenie funkcjom językowym (Snowling 2000,
Krasowicz -Kupis 1999,2008). Inne teorie podkreślają rolę analizy, syntezy i pamięci
wzrokowej i słuchowej (Spionek 1989), sprawnej percepcji szybko zmieniających się
bodźców wzrokowych i słuchowych (Stein 2001), automatyzacji czynności rucho wych i czynności związanych z mową (Fawcett, Nicolson 2004), skupiania uwagi
wzrokowej i słuchowej (Facoetii i in. 2004) oraz integracji percepcyjno-motorycznej
(Bogdanowicz 1997). Spośród wymienionych powyżej funkcji poznawczych warun kujących nabywanie umiejętności pisania niezwykle istotnym wydaje się być znaczenie pamięci, zwłaszcza wzrokowej i słuchowej. Referat prezentuje wyniki badań dotyczących różnic w funkcjonowaniu tego procesu poznawczego u uczniów z dysorto grafią i uczniów bez takich trudności.
27
Marta Łockiewicz1, Katarzyna Bogdanowicz2, Marta Bogdanowicz1,
Karol Karasiewicz1
1
2
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn
Zaburzenia pamięci u osób dorosłych z dysleksją
Streszczenie
Celem podjętych badań jest analiza poziomu funkcjonowania różnych aspektów pamięci: sekwencyjnej i niesekwencyjnej, wzrokowej, słuchowej, wzrokowo-ruchowej
u osób dorosłych z dysleksją, w porównaniu do osób dorosłych bez problemu dysleksji. W badaniach własnych uczestniczyło 180 osób dorosłych, głównie studentów
i absolwentów uczelni wyższych Trójmiasta. Grupę kryterialną stanowiło 93 (52%)
dorosłych osób z dysleksją, a kontrolną 87 (48%) dorosłych osób bez problemu dysleksji. Osoby badane wykonały następujące zadania: Zadanie „Paralelne” (odtwarzanie szeregu par obrazków: kolejności sekwencji oraz łączenia właściwych par)
z Przesiewowego Testu do Diagnozowania Dysleksji u Dorosłych (Smythe, Gyarmathy), próby: Zadanie Wzrokowo-Przestrzenne oraz Pamięć Słuchowa ze Skali Pamięci Wechslera (polska adaptacja: Pąchalska, Lipowska), a także próbę Trudna Figura (Bogdanowicz, Kalka, Gedutiene, Sajewicz-Radtke, Radtke, Karasiewicz), polegającą na kopiowaniu i następnie odtwarzaniu z pamięci złożonego wzoru. Otrzymane
wyniki potwierdzają założenie o niższym poziomie funkcjonowania osób z dysleksją
w odniesieniu do słuchowej pamięci operacyjnej na materiale sekwencyjnym oraz reprodukcji złożonego wzoru. Nie zauważono natomiast różnic na niekorzyść grupy
kryterialnej w odniesieniu do funkcjonowania pamięci wzrokowo-ruchowej oraz wzrokowej pamięci sekwencyjnej i niesekwencyjnej. W obydwu porównywanych grupach
zadanie angażujące wzrokową pamięć symultaniczną okazało się istotnie łatwiejsze
od zadania wykorzystującego wzrokową pamięć sekwencyjną. Ponadto, zadanie angażujące pamięć wzrokowo-ruchową okazało się istotnie łatwiejsze od zadania wykorzystującego werbalną pamięć słuchową.
Znajomość preferowanego sposobu zapamiętywania materiału może być zastosowana do opracowania wskazówek w celu efektywniejszego uczenia się i organizacji pracy.
Ewa Małgorzata Szepietowska
Subiektywna ocena własnej pamięci jako przedmiot analiz w psychologii
Streszczenie
Ocena własnej pamięci stanowi jeden z elementów badań nad metapamięcią rozwijanych od lat 80-tych XX wieku głównie w zakresie dziecięcych zdolności metapo znawczych. Obecnie, jest celem analiz i aplikacji w psychologii klinicznej, neuropsy chologii, psychologii edukacyjnej oraz społecznej. Dane wskazują bowiem na bardzo
złożone uwarunkowania subiektywnej oceny własnych możliwości mnestycznych,
wliczając w to: zmienne indywidualne (wiek, płeć, nastrój, schematy poznawcze), kli niczne (stan OUN, czynniki patogenne i ogólny stan poznawczy), społeczne i ekono -
28
miczne. Istotnym czynnikiem jest również metodyka oceny/diagnozy – tj. czy ocena dotyczy ogólnych czy specyficznych/wybiórczych możliwości pamięciowych (np.
szacowanie poziomu wyuczenia, ocena stopnia trudności materiału itp.). Wykazano
m. in., że subiektywna ocena ogólnych właściwości pamięci nie ma związku z ocenami szczegółowych umiejętności, co wskazuje na różne mechanizmy psychologiczne tych dwóch typów opinii. Ponadto, zestawienie subiektywnych (szacowań) i obiektywnych (poziomu wykonań) ocen umożliwia reinterpretować zagadnienia kliniczne (np.
czy osoby z patologią mózgu w tym z otępieniem rzeczywiście nie są świadome stanu
własnej pamięci?) i społeczno -rozwojowe (czy osoby zdrowe adekwatnie oceniają swoją pamięć?). Zagadnienia te zostaną zilustrowane wynikami badań własnych.
Magdalena Senderecka1, Anna Grabowska2,3, Krzysztof Gerc4,
Jakub Szewczyk1, Roman Chmylak5
1
Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagielloński, Kraków
2
Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa
3
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa
4
Instytut Psychologii Stosowanej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków
5
NZOZ EEG-GRAF Pracownia EEG, Kraków
Hamowanie reakcji, kontrola poznawcza i detekcja błędów u dzieci z ADHD
– badania elektrofizjologiczne
Streszczenie
Zaburzenia hamowania reakcji należą do kluczowych dysfunkcji występujących w zespole nadpobudliwości psychoruchowej z deficytami koncentracji uwagi (ang. Attention-Deficit Hyperactivity Disorder, ADHD). Głównym celem niniejszego projektu badawczego było określenie mózgowego podłoża wspomnianych zaburzeń u dzieci z ADHD
na podstawie nieprawidłowości ujawniających się we wzorcu potencjałów wywołanych.
Metodologia. Badania przeprowadzono na grupie 20 dzieci z mieszanym podtypem
ADHD oraz równolicznej grupie kontrolnej, składającej się z dzieci niewykazujących
żadnych zaburzeń, dobranych pod względem wieku, płci oraz ilorazu inteligencji.
Wiek osób badanych mieścił się w przedziale od 6.9 do 12.3. W projekcie wykorzy stano zadanie z sygnałem STOP. Funkcjonowanie poznawcze osób badanych było
analizowane na dwóch płaszczyznach – pomiarów behawioralnych oraz aktywności
elektrycznej mózgu. Parametry potencjałów wywołanych wyłonionych z zapisu EEG
były analizowane z uwzględnieniem ich amplitudy, latencji oraz topograficznego rozkładu. Szczegółowe porównania dotyczyły komponentów P2, N2 i P3, mierzonych
w odpowiedzi na sygnał STOP, oraz zespołu załamków ERN -Pe, związanego
z udzieleniem przez osobę badaną nieprawidłowej odpowiedzi. Wyniki behawioralne
potwierdziły obniżoną sprawność hamowania reakcji u dzieci z ADHD. W grupie klinicznej parametry kolejnych komponentów potencjału wywołanego różniły się
od tych, które zaobserwowano u ich zdrowych rówieśników. Zaobserwowane różni ce wskazują na złożone zaburzenie mechanizmów kontroli hamowania, monitorowa nia konfliktu i rozpoznawania błędów u dzieci z ADHD. Obniżona amplituda komponentu P2 świadczy o niedostatecznej orientacji na pojawiające się w zadaniu bodź ce. Podwyższona amplituda i wydłużona latencja komponentu N2 wiąże się z nie -
29
umiejętnością niezwłocznego aktywowania procesów hamowania. Obniżona amplituda komponentu P3 odzwierciedla deficyty w kontroli poznawczej, wpływające
na monitorowanie przebiegu wykonania całego zadania. Wreszcie redukcja amplitudy komponentów ERN-Pe wskazuje na obniżoną zdolność detekcji popełnionego
błędu, z którą łączy się zaburzenie świadomej ewaluacji niepowodzenia i nieumiejętność korygowania własnych działań.
Iwona Szatkowska
Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa
Wpływ motywacji na pamięć operacyjną: rola kory przedczołowej
Streszczenie
O skuteczności zachowań ukierunkowanych na osiągnięcie celu (ang. goal directed
behavior) decydują motywacje (stymulujące do działania) i funkcje wykonawcze (kontrolujące przebieg działania). Celem prezentowanych badań było określenie obszarów mózgu, które integrują procesy motywacyjne z funkcjami wykonawczymi. Wykorzystano dwie komplementarne metody badawcze. W eksperymencie I w badaniu
zdrowych ochotników zastosowano technikę czynnościowego rezonansu magnetycznego (fMRI) oraz modelowanie równań strukturalnych (SEM; ang.: structural
equation modeling). W eksperymencie II przeprowadzono badanie behawioralne,
w którym wzięły udział osoby z uszkodzeniami kory przedczołowej. W obu eksperymentach osoby badane wykonywały zadanie angażujące pamięć operacyjną i funkcje wykonawcze, tzw. zadanie n-wstecz, które polegało na ekspozycji sekwencji pojedynczych bodźców, a zadaniem osoby badanej było zdecydowanie, czy bodźce odległe o n miejsc w sekwencji są takie same, czy różne. Za pomocą finansowych nagród
i kar wpływano na motywację badanych do poprawnego wykonania zadania. Wyniki
obu eksperymentów wykazały, że podstawna kora przedczołowa bierze udział w integrowaniu motywacji z funkcjami wykonawczymi. Wyniki sugerują też, że podstawna kora przedczołowa w lewej półkuli mózgu pełni kluczową rolę w tym procesie, natomiast
podstawna kora przedczołowa w prawej półkuli mózgu jest szczególnie zaangażowa na w integrowanie informacji o „karze” z funkcjami wykonawczymi.
Anna Jankowska1, Marta Bogdanowicz2
1
SWPS, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski
2
Funkcjonowanie poznawcze uczniów z inteligencją niższą niż przeciętna
Streszczenie
Inteligencja niższa niż przeciętna (ang. borderline intellectual functioning, borderline
intelligence) jest diagnozowana w przypadkach, gdy poziom sprawności intelektual nej mieści się poniżej przeciętnej, a iloraz inteligencji znajduje się pomiędzy -1,01
a – 2,00 odchyleniem standardowym. Ten poziom funkcjonowania umysłowego zali -
30
czany jest do tzw. szeroko rozumianej normy (APA, 2000; Kostrzewski, 1981). W literaturze amerykańskiej i kanadyjskiej określany jest terminem „inteligencja borderline”
czyli „z pogranicza” normy. W 1980 roku, wraz z wprowadzeniem ICD -9 i klasyfikacji
DSM-IV-TR w 2000 roku, ten poziom inteligencji uznany został za szeroko rozumianą normę. W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie powszechnie stosuje się takie nazwy jak: shadow children (dzieci cienia) czy grey area kids (dzieci z szarej strefy).
Terminy te stworzone zostały po to by podkreślić trudną sytuację szkolną w jakiej
znajdują się te dzieci. Zgodnie z rozkładem krzywej Gaussa częstość występowania
osób z inteligencją borderline w populacji wynosi 14% populacji szkolnej (4-5 uczniów
w każdej klasie). Dzieci te stanowią niejednorodną grupę. J. Kostrzewski (1981) zaproponował podział tych dzieci na pięć podgrup. H. Spionek na trzy podgrupy. Nie
ma zgodności co do typologii tych osób. W roku 2009/2010 zostały przeprowadzone
badania, według projektu autorek, i objęły 114 uczniów (72 uczniów i 42 uczennic)
wszystkich klas zespołu szkół w Gdańsku. Kryterium doboru do grupy badanej była
opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej. Badania i analiza dokonana przez
A. Jankowską (2011) ujawniły 4 podgrupy dzieci z inteligencją niższą niż przeciętna:
1/ z globalnie obniżoną sprawnością intelektualna, 2/ z deficytami w rozwoju językowym, 3/ zaniedbane pedagogicznie, 4/ o nieharmonijnym profilu rozwoju funkcji poznawczych, charakterystycznym dla dysleksji rozwojowej. Poprawna klasyfikacja może
pomoc w programowaniu terapii.
Magdalena Chrzan -Dętkoś
Zakład Psychologii i Psychopatologii Rozwoju, Instytut Psychologii, Uniwersytet
Gdański, Gdańsk
Wypowiedzieć niewypowiedziane. Refleksje nad możliwościami poznania
wczesnych doświadczeń dziecka
Streszczenie
Współczesne teorie psychologiczne i neurobiologiczne coraz częściej podkreślają
znaczenie wczesnej traumy relacyjnej dla dalszego poznawczego, społecznego i emocjonalnego rozwoju dziecka. Badacze i psycholodzy praktycy coraz częściej podwa żają założenie, że małe dziecko nie jest w stanie przywoływać wczesnych doświad czeń. Badania neuropsychologiczne pokazują natomiast, że stresory pochodzenia
społecznego są znacznie bardziej niszczące niż stresory pozaspołeczne. Celem ar tykułu jest przegląd piśmiennictwa dotyczący znaczenia wczesnej traumy dla rozwoju dziecka. Przegląd literatury wzbogacony jest materiałem klinicznym, opisem cha rakterystycznych zabaw 5-letniego dziecka, które zdaniem autorki, odtwarzają przeżycia z jego pierwszych lat życia. Zaprezentowany teoretyczny i kliniczny materiał
dostarcza przesłanek pozwalających na wysunięcie hipotezy o istnieniu możliwości
zarówno werbalnego jak i proceduralnego przedstawienia przez dziecko również urazu
dotyczącego relacji. Ma to istotne implikacje kliniczne. Uznanie realności wczesnego
urazu oraz jego możliwego wpływu na życie dziecka i adolescenta wpływa na wstępną diagnozę i planowaną terapię – to od klinicysty zależy bowiem czy komunikaty pacjentów potraktuje jako zniekształcenie rzeczywistości czy raczej konsekwencję re alnego wydarzenia.
31
Małgorzata Kostka-Szymańska
Specyfika myślenia operacyjnego u dzieci ryzyka dysleksji
Streszczenia
Celem prezentowanych badań było stwierdzenie, czy u dzieci ryzyka dysleksji rozwinęło się myślenie operacyjne. Jest to sposób funkcjonowania intelektualnego, który
nie pojawia się nagle lecz kształtuje się i dojrzewa zgodnie z rytmem rozwojowym
dziecka . Jest jednym z etapów rozwoju myślenia, kształtuje się i doskonali w okresie od 6-7 do 11-12 r.ż (Piaget, 1996, 1981; Piaget i Inhelder, 1976). Podstawową
cechą myślenia operacyjnego jest – odwracalność operacji umysłowych – oznaczająca, że funkcjonują one w powiązaniu z operacjami względem nich odwrotnymi,
anulującymi je lub likwidującymi ich skutki przez działania kompensacyjne. Dzięki odwracalności myślenia możliwa jest szybka, płynna, wielokrotna zmiana kierunku myślenia pozwalająca na koordynowanie różnych punktów widzenia (decentracja). Myślenie dzieci prawidłowo rozwijających się posiada cechy myślenia operacyjnego.
Natomiast z jakichś powodów w trudnościach (zaburzeniach rozwojowych) rozwój tego myślenia nie przebiega prawidłowo. Badaniami objęto 60 dzieci w wieku 6 lat
z klasy zerowej. Badanych podzielono na grupę eksperymentalną i kontrolną. Grupę
eksperymentalną stanowi 30 dzieci z ryzykiem dysleksji. Natomiast grupa kontrolna
to dzieci bez ryzyka trudności w czytaniu i pisaniu (norma rozwojowa). W procedurze badań wykorzystano następujące metody: Skala Ryzyka Dysleksji M. Bogdanowicz (2002), Testy Czytania dla Sześciolatków G. Krasowicz-Kupis (2008) oraz Diagnoza Możliwości Intelektualnych Dziecka DMI – 2M A. Matczak (2001). Dzieci obciążone ryzykiem trudności w czytaniu uzyskują gorsze wyniki w teście operacyjności myślenia. Zauważa się u nich inny profil myślenia. Stwierdza się gorszy poziom
koordynacji struktur myślenia logicznego: niski poziom rozumowania przez analogie,
niski poziom dodawania i mnożenia logicznego, dominują zbiory figuratywne oparte
na bezpośrednich, ujmowanych percepcyjnie lub wyobrażeniowo powiązaniach, cechy myślenia przedoperacyjnego. Ponadto dzieci ryzyka dysleksji nie przejawiają
w pełni ukształtowanych cech myślenia istotnych dla czytania: decentracja, odwracalność, rozumienie transformacji, abstrahowanie, uogólnianie, porównywanie, klasyfiko wanie (tworzenie i nazywanie klas) oraz operacje na słowach w oparciu o umiejętność
opisywania relacji. Prezentowane badania potwierdzają różnice w sposobie myślenia
operacyjnego między dziećmi z grupy ryzyka dysleksji i normy rozwojowej. Specyfika
tego myślenia będzie dyskutowana zgodnie z Mikrogenetyczną Teorią Objawu.
M. Moskała, K. Stachura, J. Polak, R. Morga, M. Pyrich
Klinika Neurochirurgii i Neurotraumatologii UJ CM, Kraków
Nowoczesne spojrzenie na krwiaki wewnątrzmózgowe w oparciu o traktografię
Streszczenie
Krwiaki śródmózgowe pomimo różnych metod leczenia i różnej diagnostyki nadal pozostają patologią gdzie nie wypracowano standardów postępowania co do leczenia opera -
32
cyjnego. Diagnostyka oparta na badaniu TK komputerowej głowy jest prosta i szybka jednak dalsze postępowanie w tym kwalifikacja do operacji neurochirurgicznej jest uzależniona od doświadczenia danego ośrodka, przekonania operatora a nawet neurologów
przyjmujących określonego chorego do leczenia. Wydaje się że duże krwiaki śródmózgowe gdzie sama objętość krwiaka stanowi istotny element nadciśnienia śródczaszkowego
stanowią prosty element kwalifikacji do leczenia operacyjnego, chociaż i tutaj pozostaje
dyskusja czy każdy chory z każdą lokalizacją musi być operowany. Innym problemem są
krwiaki gdzie ich objętość nie stanowi elementu nadciśnienia śródczaszkowego ale ze
względu na lokalizację stanowią problem sprawności od intelektualnego do ruchowego.
Wydaje się że dla takich krwiaków i ich obiektywizacji kwalifikacji do leczenia operacyjnego mogłaby być traktografia, uwidaczniająca przebieg szlaków z możliwością wykazania
ich ugięcia (domodelowania do patologii ) czy ich przerwania. Kolejnym pytaniem byłby
czas takiego zabiegu operacyjnego od chwili zachorowania. Doświadczenia Kliniki Neurochirurgii i Neurotraumatologii CMUJ w operacji krwiaków śródmózgowych jest oparte
o 758 przypadków od wprowadzenia TK jako badania rutynowego. Oczywiście były to
operacje krwiaków „ wymuszających „ zabieg operacyjny ale u większości chorych u których zastosowano leczenie operacyjne w okresie zaczynającej się hemolizy uzyskiwano
lepsze wyniki jak i czas pooperacyjny do uruchomienia był krótszy. Od chwili wprowadze nia badania traktograficznego jako badania rutynowego w Klinice operowano 10 chorych
u których nie był problem nadciśnienia śródczaszkowego a problem lokalizacji krwiaka.
Termin zabiegu operacyjnego wyznaczano w oparciu o stopień hemolizy krwiaka śródmózgowego który oceniano w oparciu o badania tomografii komputerowej. Zastosowano
u wszystkich operację mini inwazyjną w postaci endoskopii uzyskując w 8 przypadkach
istotną poprawę kliniczną u 2 subiektywną. Wydaje się że badanie traktografii może być
przydatne do obiektywizacji kwalifikowania chorych z krwiakiem śródmózgowym gdzie
problemem nie jest nadciśnienie śródczaszkowego a jest lokalizacja krwiaka i wynikająca
z tego patologia. Może też wykazać obiektywizację poprawy lub jej braku w leczeniu rehabilitacyjnym psychologicznym jak i ruchowym.
Beata Ledwoch
Deficyty neuropsychologiczne a odtwarzanie zdarzeń w postępowaniu
karnym – uwagi de lege lata i de lege ferenda
Streszczenia
Tematem prezentacji będzie omówienie problematyki deficytów neuropsychologicz nych w zakresie: percepcji, pamięci semantycznej, epizodycznej, autobiograficznej,
umiejętności dokonywania selekcji informacji, krytycyzmu, planowania i przewidywa nia konsekwencji własnego postępowania (składanych zeznań). Zasygnalizowane
zostaną w związku z powyższymi deficytami pojawiające się rozbieżności w zezna niach osób funkcjonujących w różnych rolach procesowych, na wielu etapach postę powania karnego. Konsekwencje rozbieżności poddane będą analizie na gruncie
obowiązującej procedury karnej (de lege lata) ze wskazaniem możliwych rozwiązań
(de lege ferenda). Poruszane zagadnienia na gruncie jurysdykcji polskiej stanowią
kluczowy punkt pracy orzecznictwa sądowego oraz opiniodawstwa sądowego.
33
Beata Ledwoch1, Marian Ledwoch2
1
Instytut Psychologii UMCS, Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Lublin
2
Katedra Psychologii Klinicznej KUL, Lublin
Urojenia zazdrości a konfabulacje w przedmiocie opiniowania art. 207 kk
– przypadek kobiety po przebytym urazie głowy
Streszczenie
Tematyka oceny i różnicowania urojeń zazdrości oraz konfabulacji jest często podnoszona w sprawach karnych toczących się w przedmiocie art. 207 kk, czyli znęcania fizycznego i psychicznego nad rodziną. Opiniowanie powoływane postanowieniami Sądów i Prokuratur wymaga zastosowania kompleksowej wiedzy specjalnej z zakresów: psychiatrii i psychologii klinicznej. W przypadku, gdy w roli pokrzywdzonej
czy pokrzywdzonego, znajduje się osoba z uszkodzeniem mózgu niezwykle przydatną dla rozstrzygnięć procesowych staje się także wiedza z zakresu neuropsychologii sądowej. W przedstawianej prezentacji zostanie zaprezentowany przypadek kobiety (pokrzywdzonej), u której przebyty uraz głowy znacznie komplikuje ocenę wiarygodności jej zeznań już na etapie postępowania przygotowawczego.
Paweł Krukow1, Marian Ledwoch2
1
Instytut Psychologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin
2
Instytut Psychologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Lublin
Neuropsychologiczne uwarunkowania zachowań interpersonalnych pacjentów
z nabytymi dysfunkcjami mózgu
Streszczenie
Celem przeprowadzonych analiz było scharakteryzowanie funkcjonowania interpersonalnego pacjentów z uszkodzeniami płatów czołowych oraz pozaczołowych obszarów prawej półkuli mózgu, w badaniu brała udział także grupa porównawcza. Poza oceną zachowania, celem pracy było zidentyfikowanie dominujących mechani zmów neuropsychologicznych mających istotny wpływ na jakość tych zachowań,
szczególnie genezę zachowań nieprawidłowych. Procesy neuropsychologiczne, któ re brano pod uwagę to: poznanie społeczne, samoświadomość, adekwatność reakcji na bodźce społeczne oraz wybrane funkcje poznawcze. Do pomiaru poznania
społecznego i zachowania społecznego wykorzystano odpowiednie próby eksperymentalno -kliniczne, a także testy neuropsychologiczne do oszacowania parametrów
poznawczych. Zastosowano również Skalę „Ogólna ocena zachowania społeczne go”, przeznaczoną do ewaluacji funkcjonowania społecznego, zawierała takie wymiary behawioralne, jak: obniżenie samokontroli, obojętność emocjonalna, przywią zanie, zahamowanie interpersonalne, dezorientacja, trudności komunikacyjne, ocena ogólna. W badaniach ilościowych uwarunkowań zachowania społecznego wyko rzystano metody korelacyjne i analizę regresji. Ogółem, najsłabsze rezultaty w zakre sie zachowania społecznego uzyskali pacjenci z dysfunkcjami okolic czołowych. Ró żnią się oni in minus od obu grup porównawczych, a także od grupy eksperymentalnej pacjentów z uszkodzeniami pozaczołowych okolic prawej półkuli mózgu. Dalsze
34
analizy korelacyjne i wyniki analizy regresji wskazują na istotną różnorodność w zakresie neuropsychologicznych uwarunkowań zachowań społecznych w grupach eksperymentalnych. Interpretacje przeprowadzonych badań sugerują, wieloaspektowy
charakter uwarunkowań zmian zachowania społecznego u pacjentów z uszkodzeniami czołowymi i wybranych okolic prawej półkuli mózgu. Aktualnie dominującym
w neuropsychologii społecznej podejściem teoretycznym jest paradygmat kognitywistyczny, według którego to procesy poznawcze regulują wszelkie formy zachowania
– także interpersonalnego. Uzyskane rezultaty mogą zapoczątkować istotną dla rozwoju neuropsychologii społecznej i klinicznej dyskusję nad zróżnicowaniem mechanizmów regulujących zachowanie człowieka, które prawdopodobnie jest większe, niż
zakłada to paradygmat poznawczy.
Małgorzata Konarzewska
Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza, Lublin
Zaburzenia pamięci – analiza filozoficzna i prawno-karna
Streszczenie
Zakres prezentacji dotyczy przedstawienia pamięci i jej funkcjonowania w aspekcie
filozoficznym i prawno -karnym. Zatem teoretyczne ujęcie pamięci będzie związane
z jej badaniem jako władzy zmysłowej. Poszukiwanie możliwych źródeł widzenia
zmysłowego skupi się na odwołaniu do anamnesis, pamięci, recepcji i wyobrażenio wych jej przedstawień. W świetle uszkodzeń mózgu podda się analizie możliwą restytucję pourazową pamięci. Analityczne badanie zaburzeń pamięci w świetle odpowiedzialności karnej zamknie rozważania epistemologiczne dotyczące tej kategorii.
Ilustrację omawianych zagadnień będzie stanowił przypadek 29-letniego mężczyzny,
który w wyniku wypadku samochodowego doznał zaburzeń pamięci. Stwierdzono
u niego uraz głowy ze wstrząśnieniem mózgu.
Eliza Mazur1, Edyta Laurman -Jarząbek2
Wszechnica Świętokrzyska
2
Wyższa Szkoła Filozoficzno - Pedagogiczna „Ignatianum” , Kraków
1
Funkcjonowanie osób niepełnosprawnych w warunkach izolacji więziennej.
Rola readaptacji społecznej w procesie ich integracji ze społeczeństwem
Streszczenie
W zakładach karnych odbywają karę pozbawienia wolności osoby wywodzące się
z różnych środowisk, o różnym stopniu demoralizacji i nieprzystosowania społeczne go. Populacja skazanych jest mocno zróżnicowana; różnice dotyczą nie tylko płci
skazanych, uprzedniej karalności jeśli taka miała miejsce, ale także stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, który w dużej mierze decyduje o ich przystosowaniu do
warunków izolacji więziennej. Zdaniem wielu wychowawców penitencjarnych specy ficzną kategorią osadzonych, względem której należy podjąć odpowiednie zabiegi
35
oraz oddziaływania wychowaczo-resocjalizacyjno-rewalidacyjne są osoby odbywające karę pozbawienia wolności z upośledzeniem umysłowym (intelektualnym). Toteż
przedmiotem badań w niniejszym artykule uczyniono: Funkcjonowanie osób niepełnosprawnych w warunkach izolacji więziennej. Rola readaptacji społecznej w procesie ich integracji ze społeczeństwem. W jednostkach penitencjarnych przebywają
osoby upośledzone w stopniu lekkim i stosunkowo rzadziej w umiarkowanym. Duża
część osób znacznie i głęboko upośledzonych w ciągu całego życia wymaga stałej
bezwzględnej uwagi, pielęgnacji i troski jaką można porównać do opieki nad małym
dzieckiem. Natomiast ci, którzy są w miarę samodzielni, to jest potrafią poruszać się
bez pomocy, wymagają stałego nadzoru, gdyż nie potrafią wystrzegać się zwykłych
codziennych niebezpieczeństw, rzadko kiedy stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa porządku prawnego. Nieco bardziej złożonym problemem jest sytuacja, sposób
funkcjonowania osób niepełnosprawnych/upośledzonych w stopniu lekkim z uwagi
na ich brak zdolności do samodzielnego utrzymania się, skłonność do przestępczości i swobodę seksualną, wymagającą interwencji. Według statystyk przestępstwa
popełniane przez te osoby to głównie: kradzieże, i czyny o podłożu seksualnym. Według opinii pracowników penitencjarnych w zakładach karnych skazani ci w trakcie
odbywania kary, napotykają rożnego rodzaju problemy przystosowawcze wynikające
ze swojego prymitywizmu, a także niekorzystnych cech emocjonalnych. Nie rozumieją
konieczności dostosowania się do przepisów/regulaminu porządku wewnętrznego,
często prowadzą niehigieniczny tryb życia (unikanie mycia się, brak dbałości o wygląd
zewnętrzny, niedbałość o czystość w celi), a co najważniejsze często demonstrują lekceważący stosunek do funkcjonariuszy (wulgarne odzywki). Zatem konieczne wydaje
się przybliżenie funkcjonowania osób skazanych z upośledzeniem umysłowym w
warunkach izolacji więziennej, uwzględnienie odpowiednich metod oddziaływania,
oraz aspektów readaptacji społecznej względem niniejszej populacji osadzonych, co
uczyniono w niniejszym artykule.
Mariola Bidzan
Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Instytut Psychologii UG, Gdańsk
Jakość życia pacjentek z wysiłkowym nietrzymaniem moczu a funkcjonowanie
poznawcze, rodzinne i osobowościowe
Streszczenie
Ocena jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia (HRQL), jest współczesnym in strumentem holistycznego rozumienia wpływu i efektów leczenia choroby, także ko biet z wysiłkowym nietrzymaniem moczu (WNM). Celem podjętych badań było po równanie oceny HRQL pacjentek z WNM przed operacją oraz 2 lata po operacji metodą TVT, z uwzględnieniem oceny funkcjonowania poznawczego, cech osobowościowych, strategii radzenia sobie ze stresem, oceny jakości związku małżeńskiego.
Dwukrotnym badaniem objęto 50 kobiet z WNM, przed operacją metodą tension free
vaginal tape (TVT) oraz po upływie 2 lat (+/- 1 miesiąc) po operacji. Zastosowano
Kwestionariusz Zdrowia Kingsa, standardową baterię testów neuropsychologicznych
(Krótka Skala Oceny Psychicznej Mini-Mental State Examination MMSE; Test Pamię ci Logicznej z Baterii Badania Pamięci Wechslera - III (Wechsler Memory Scale,
36
WMS-III); podtesty ze Skali WAIS-R: Powtarzanie Cyfr, Podobieństwa, Symbole,
Słownik; Test Łączenia Punktów A i B; Test Figury Złożonej Rey’a-Osterrietha; Test
Fluencji Słownej; Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS;
Inwentarz Osobowości NEO-FFI oraz Skalę Jakości Związku Małżeńskiego Spaniera. Wyniki wskazują na to, że HRQL ma charakter dynamiczny i poprawia się pod
wpływem leczenia. Związane to jest głównie z poprawą funkcjonowania poznawczego, mniejszymi ograniczeniami z powodu WNM w czynnościach fizycznych, mniejszym wpływem NM na życie badanych, szczególnie życie osobiste, w tym relacje
partnerskie i życie płciowe po TVT.
Iwona Nowakowska-Kempna
Akademia „Ignatianum”, Kraków
Jakość życia dzieci z zaburzeniami pamięci w zespole FAS
Streszczenie
Dzieci Z FAS mają dwa typy zaburzeń w ciągu życia: pierwotne, z którymi dziecko
się rodzi oraz wtórne, nabyte wraz z rozwojem. Wśród zaburzeń pierwotnych – oprócz
opóźnienia wzrostu i rozwoju, zniekształceń twarzy z cechami dysmorficznymi a także zniekształceń innego typu (głowy, kończyn) i dysfunkcji ruchowych, należy wspomnieć o zaburzeniach uwagi i pamięci. Mogą się one łączyć z brakiem sprawności
grafopercepcyjnych oraz trudnościami w nabyciu systemu językowego we wszystkich wymiarach jego specyfiki, czyli szerzej ujmując zaburzeniami procesów habituacji. Zaburzenia uwagi (niemożność skupienia uwagi) odnoszone do pamięci roboczej utrudniają dziecku zapamiętywanie informacji, a tym samym wielostronnie funkcjonowanie w szkole.
Grażyna Piotrowicz
Szpital Marynarki Wojennej w Gdańsku, Oddział Gastrologiczny, Gdańsk
Jakość życia u pacjentów z dyspepsją czynnościową
Streszczenie
Problem dyspepsji czynnościowej dotyczy dosyć szerokiej grupy pacjentów, statysty ki w krajach zachodnich podają i około 23-25% społeczeństwa cierpi okresowo z powodu podobnych dolegliwości. Mimo różnorodnych koncepcji patogenezy dolegliwości w dyspepsji czynnościowej, odnoszących się do zaburzeń motoryki, wydzielania,
progu czucia trzewnego bólu i wpływu zakażenia Helicobacter pylori, dotychczas nie
ustalono jednorodnych podstaw patofizjologicznych tej choroby. Celem niniejszej
pracy jest próba oceny problemu dyspepsji czynnościowej w wybranej grupie populacji polskiej, ocena częstości rozpoznania tej choroby w grupie pacjentów zgłasza jących się z objawami dyspeptycznymi do pracowni endoskopowej, charakterystyka
tej grupy, próba identyfikacji objawów towarzyszących, występujących u chorych
z dyspepsją czynnościową, a także próba odpowiedzi na pytania dotyczące oceny ja -
37
kości życia. Ocena bazowała na przeglądzie 1900 pacjentów zgłaszających się na
badanie endoskopowe do Pracowni Endoskopii Szpitala MSWiA w Olsztynie od
sierpnia 2001 r. do stycznia 2003 r., z których wybrano na podstawie wstępnego wywiadu oraz ankiety Gast 2001, grupę pierwszorazowo badanych, zgłaszających objawy dyspeptyczne, po wykluczeniu pacjentów z objawami zespołu jelita nadwrażliwego (zgodnie z kryteriami rzymskimi II), z kamicą pęcherzyka żółciowego oraz po
cholecystektomii. Wysunięto wnioski iż częstość dyspepsji czynnościowej w badanej
grupie jest podobna do częstości opisywanej w społeczeństwach zachodnich (23
v 25%). W badanej grupie dotyczyła ona 53 osób (23%) i była głównym przedmiot
analizy, stwierdzono przewagę objawów dyspeptycznych u płci żeńskiej 42 osoby
(79,2%), dolegliwości głównie występowały w 1 i 2 grupie wiekowej (16-45 r.ż.) (75,5%).
Najczęściej pacjenci ci z powodu dolegliwości dyspeptycznych zgłaszali się do pracowni jesienią - 24 osoby (45,3 %). Oceniano wpływ leczenia eradykacyjnego na samopoczucie, skuteczność eradykacji i samopoczucie po 6 tygodniach po leczeniu,
oraz oceniano samopoczucie po 6 miesiącach od I-ej kontroli. W ocenie samopoczucia 19 z 23 osób zgłaszało poprawę samopoczucia, a 4 osoby w dalszym ciągu swoje samopoczucie określało jako złe, nawet pomimo skutecznej eradykacji Helicobacter pylori. Po 6 miesiącach do grupy badanej wysłano ankiety, w której proszono
o ocenę samopoczucia, otrzymano 23 odpowiedzi (43,4 %), z czego 20 osób (86,9
%) zgłaszało pogorszenie samopoczucia, a tylko 3 osoby (13,1 %) podawały, że czują się dobrze. Pierwsza grupa zmuszona była z powodu nasilenia dolegliwości, do
wizyt lekarskich i przyjmowania leków na nadkwaśność. Nie wykazano również zna mienności statystycznej porównując samopoczucie w grupach: z zakażeniem nieeradykowanej, z zakażeniem eradykowanej oraz bez zakażenia, zarówno bezpośrednio
po leczeniu jak i po 6 miesiącach. Kolejnym elementem była próba analizy czynników socjoekonomicznych oraz charakterystyka grupy pacjentów z dyspepsją czynnościową. W tym celu przeprowadzono analizę ankiety Gast 2001. Podsumowując
najczęstsze odpowiedzi należy podkreślić częste współwystępowanie u tych pacjentów dolegliwości ogólnych z poza przewodu pokarmowego, takich jak bóle głowy,
osłabienie, zdenerwowanie, małą odporność na stres, a także występowanie zaburzeń głównie u osób z wyższym wykształceniem, wcześniej nie chorujących, nie poddawanych zabiegom operacyjnym. Pacjenci ci pomimo przewlekłego charakteru dolegliwości samopoczucie oceniali swoją jakość życia ogólnie jako dość dobrą i rzad ko korzystali ze zwolnień lekarskich. Ze względu na wysoki odsetek osób z dyspepsją czynnościową, stwierdzany również w badanej grupie i wpływ postępu cywiliza cyjnego, należy się liczyć coraz częściej z występowaniem tego problemu.
Anna Rasmus
Zaburzenia komunikacji i jakość życia osób z RHD
Streszczenie
Problemy komunikacji osób po udarach mózgu często utrzymują się nawet wtedy,
kiedy wszystkie inne poznawcze zaburzenia nie będą już tak istotne. Zbadanie tych
problemów nie zawsze jest łatwe, ale praca z rodzinami sugeruje, że mają one bar -
38
dziej destruktywny wpływ na jakość życia pacjentów z RHD niż afazja u pacjentów
z LHD. Badaniami objęto 40 pacjentów po udarach, w tym 20 z RHD z występujący mi zaburzeniami komunikacji i 20 pacjentów z LHD, u których neuropsychologiczne
testy wykazały średniego stopnia afazję. W czasie sesji Akademii Życia, członkowie
rodzin zaproszeni byli do wzięcia udziału w dyskusji dotyczącej zaburzeń komunikacji. Duży nacisk położono by to przede wszystkim pacjenci inicjowali konwersację.
W celu zbadania problemów komunikacji występujących u pacjentów wykorzystano
Skalę Psychospołecznego Przystosowania Coda-Mullera. Badanie powtórzono po
6 miesiącach. Uzyskane wyniki wykazały, że zarówno pacjenci, jak i opiekunowie
oczekują dalszej poprawy komunikacji, a także zgłaszają mniejszy lęk dotyczący zaburzeń komunikacji po udziale w Akademii Życia. Poprawę odnotowano w obu grupach, jednak była ona bardziej zauważalna w grupie pacjentów z uszkodzeniem lewej półkuli mózgu z afazją. Informacje, które są istotne dla pacjentów po udarach
z afazją nie są dostosowane do pacjentów z RHD. Brak dokładnych informacji na temat charakteru problemów komunikacyjnych u osób z RHD powoduje, że mogą one
być mylnie interpretowane, jako nieodpowiednie reakcje emocjonalne lub trudny charakter. W dyskusji wyniki zostaną przedstawione w ujęciu teorii mikrogenetycznej.
Monika Biegasiewicz
Rodzinny Ośrodek Diagnostyczno-Konsultacyjny, Szczecin
Zniekształcona pamięć, zniekształcona rzeczywistość – jakość życia dziecka
uwikłanego w konflikt rozwodowy. Analiza przypadku z perspektywy
psychoanalitycznej
Streszczenie
Analiza przypadku poświęcona jest dziesięcioletniemu chłopcu diagnozowanemu na
zlecenie sądu przez biegłych, w związku z sytuacją rozwodu rodziców. Bezpośrednią
opiekę nad chłopcem sprawowała matka, kontakty z ojcem uległy zanikowi. Dziecko
prezentowało szereg objawów zaliczanych do tzw. Zespołu Gardnera, inaczej PAS
(Parental Alienation Syndrome), między innymi „pożyczone scenariusze” i brak am biwalencji wobec osoby ojca. Stopień nasilenia syndromu oceniono jako poważny,
z uwagi na wrogie, paranoiczne nastawienie wobec ojca, którego źródłem była matka, związana z synem symbiotyczną relacją. Dziecko manifestowało również szereg
innych objawów: wycofanie z kontaktów społecznych, obniżony nastrój nadwrażli wość na bodźce dotykowe, zaniedbania higieniczne wynikające z niechęci do mycia
się i zmiany odzieży. Chłopiec był leczony somatycznie i psychiatrycznie, orzeczono
indywidualny tryb nauczania, skutkiem czego był zupełny brak kontaktów interperso nalnych poza domem: izolacja od rówieśników, rodziny, szkoły. W związku z uwikłaniem w rozwodowy konflikt i wynikające zeń implikacje, jakość życia dziecka była ni ska i nie gwarantowała prawidłowego rozwoju psychofizycznego.
39
Dominika Kurpiel
Zakład Psychologii Ogólnej, Instytut Pedagogiki, Akademia Pomorska w Słupsku,
Słupsk
Analiza porównawcza wybranych wymiarów jakości życia osób dorosłych
z mózgowym porażeniem dziecięcym o różnym zakresie niepełnosprawności
i osób z tetraplegią nabytą
Streszczenie
Funkcjonowanie jednostki niepełnosprawnej motorycznie jest sytuacją trudną i stresową. Niepełnosprawność wpływa na wszystkie płaszczyzny funkcjonowania człowieka. Nie ma zbyt wielu doniesień z literatury przedmiotu na temat psychospołecznych korelatów jakości życia osób we wczesnej i średniej dorosłości niepełnosprawnych motorycznie. Celem przeprowadzonego badań była ocena poziomu jakości życia i jego wpływ na funkcjonowanie osób ze zdiagnozowanym medycznie MPD
i z niepełnosprawnością nabytą (tetraplegią). Wyniki badań zaprezentowane w tym
wystąpieniu mają na celu odpowiedź na pytanie czy istnieją różnice w ocenie komfortu życia wśród badanych grup. W tym celu przebadano grupę 151 osób niepełnosprawnych, w tym 100 osób ze zdiagnozowanym zespołem objawów mózgowego
porażenia dziecięcego oraz 51 osób z tetraplegią nabytą. Uczestnikami badania były osoby pomiędzy 19 a 40 rokiem życia. Badania przeprowadzono w oparciu o kwestionariusz WHOQOL-100 w polskiej adaptacji, który ocenia jakość życia. Wyniki badań
na płaszczyźnie takich elementów jak sfera fizyczna, psychiczna czy społeczna wykazały, że osoby z tetraplegią nabytą prezentowały niższy poziom funkcjonowania aniżeli
osoby z wrodzoną niepełnosprawnością. Zanotowano również występowanie różnic dymorficznych na niektórych wymiarach jakości życia między badanymi grupami.
Urszula Oszwa
Instytut Psychologii, UMCS, Lublin
Neurorehabilitacja zaburzeń pamięci u pacjentów z uszkodzeniami mózgu:
model brytyjski ukierunkowany na jakość życia
Streszczenie
Zaburzenia pamięci są częstym problemem pacjentów z różnymi uszkodzeniami mó zgu. Mogą towarzyszyć osobom po udarach, wypadkach komunikacyjnych, a także
stanowić skutek organicznych uszkodzeń. Zaburzenia mają odmienny przebieg
w zależności od wielu czynników, takich jak: wiek pacjenta, typ uszkodzenia mózgu,
okres od wydarzenia, współwystępowanie innych schorzeń (np. demencji, depresji).
Dotyczą one różnych rodzajów pamięci, w tym: deklaratywnej i proceduralnej, długo trwałej i krótkotrwałej, operacyjnej, autobiograficznej, semantycznej i epizodycznej
oraz topograficznej. Prezentacja ma na celu przedstawienie standaryzowanych me tod oraz technik diagnozowania stanu pamięci i wnioskowania o jej zaburzeniach
u pacjentów na oddziale neurorehabilitacji w szpitalu brytyjskim. Zaprezentowane zo staną również kierunki terapii zaburzeń pamięci z uwzględnieniem przyrządów i po mocy technicznych.
40
Andrzej Urbanik
Katedra Radiologii, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego
Starzenie się mózgu w obrazie HMRS i fMRI
Streszczenie
Celem pracy jest ocena procesu starzenia mózgu przy pomocy HRMS i fMRI. Badania MR wykonano przy pomocy systemu Signa Horizon 1,5T (GEMS). Badaniami objęto 236 osób MRI i HRMS, 32 osoby (17 - 31 lat) i 44 osoby (57 - 85 lat) złożone ze
zdrowych osób, które stanowiły grupy kontrolne. 160 osób klinicznie zdiagnozowano
jako chorych z otępieniem i wyróżniono wśród nich typ Alzeimera (75 chorych), naczyniopochodny (60 osób) i mieszany (20 osób). Przeprowadzono analizę NAA/Cr,
Cho/Cr, ml/Cr i NAA/ml w czterech wybranych lokalizacjach mózgu, w zależności od
wieku, płci oraz stanu klinicznego. U 30 osób fMRI; trzy dziesięcioosobowe grupy osób
badanych: grupy kontrolne młodszych i starszych oraz pacjentów z prawdopodobną
chorobą Alzheimera (AD). W odrębnych sesjach eksperymentalnych uczestnicy zapamiętywali złożone figury geometryczne oraz skojarzone pary słów. Mierzono poprawność zapamiętania bodźców. Stwierdzono, że HMRS jest wyznacznikiem starzenia się fizjologicznego mózgu. Stwierdzono istotny statystycznie spadek NAA/Cr,
głównie w okolicy ciemieniowo -potylicznej. W otępieniu Alzheimera stwierdzono istoty statystycznie wzrost ml/Cr oraz spadek NAA/ml i NAA/Cr. W zakresie fMRI natomiast obie grupy kontrolne uzyskały lepsze wyniki w testach zapamiętania niż grupa
pacjentów AD. Różnice w zaobserwowanej aktywności mózgu zaznaczały się w obszarach czołowych i potylicznych, obejmując również struktury skroniowe. Wystąpiły
znaczące różnice we wzorcach pobudzeń dla każdej z grup. U pacjentów AD zaobserwowano umiarkowane pobudzenie w okolicach ciemieniowych i brak aktywności
w okolicach czołowych. Natomiast u osób starszych wykryto słabą aktywację w okolicach potylicznych oraz aktywację w okolicach czołowych. Wreszcie w grupie osób
młodych zaznaczyła się wyraźna aktywacja w płatach potylicznych i czołowych. Wysunięto wnioski, że HMRS pozwala na ocenę fizjologicznego procesu starzenia się
mózgu a także na różnicowanie otępienia o typie Alzheimera. W badanych grupach
wykryto zróżnicowane pobudzenia podczas zadania na zapamiętywanie, Zaobserwowane wzorce pobudzeń wskazują, że efektywne zapamiętywanie wymaga zaan gażowania płatów czołowych, które uczestniczą w strategicznym opracowaniu materiału pamięciowego. Ponadto wyniki w grupie kontrolnej osób starszych wskazują, że
aktywność płatów czołowych może kompensować obniżenie wydajności pamięci
wzrokowej, towarzyszące fizjologicznemu starzeniu się.
Katarzyna Kołakowska
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin
Starożytne „jezioro pamięci”
Streszczenie
Już w starożytności Pamięć odgrywała szczególną rolę. Starożytni Grecy, wiedząc
jak jest ważna, spersonifikowali ją i uczynili matką dziewięciu Muz, córką Uranosa
41
i Gai – bóstw „początku”, nadając jej imię Mnemozyne. Jej wpływ dominował życie
człowieka nie tylko za życia, ale także w zaświatach. Tylko wybrane dusze mogły się
cieszyć pamięcią po śmierci, te które dostąpiły rytuału oczyszczenia jeszcze za życia. Świadczą o tym najnowsze odkrycia archeologiczne w postaci złotych tabliczek,
które zawierają „instrukcje” dla duszy, co ma zrobić, by zachować pamięć w Hadesie. Tabliczki te wkładano zmarłym do grobu, aby były dla niego swoistą „ściągawką”
i poprowadziły go do wrót domu Hadesa i Persefony. Aby jednak zasłużyć na pamięć
po śmierci należało uczestniczyć w świętych obrzędach, podczas których deklamowano święte teksty - hymny orfickie. Obecnie zbiór tych hymnów zawiera 87 utworów średnio po kilkanaście wierszy. Wierni recytowali je z pamięci. Cechą charakterystyczną poezji religijnej jest heksametr daktyliczny – charakterystyczny rytm wypowiadanego wiersza. To właśnie metrum pomagało starożytnym zapamiętywać niezwykle długie teksty literackie. Iliada, napisana również heksametrem daktylicznym,
zawierająca 15 693 wersy, była recytowana podczas różnych uroczystości z pamię ci (przewaga kultury oralnej nad piśmienną) przez greckich śpiewaków – aojdów. Ist nienie tak dobrej pamięci wielokrotnie było krytykowane przez naukowców, jednak
badania prowadzone na terenie Bałkanów pokazały, że jeszcze w XX wieku ludowi
śpiewacy recytowali utwory o długości zbliżonej do poematu Homera. Pamięć była
też kluczem do sukcesu w świecie żywych. To dzięki niej sukcesy odnosili najsłynniejsi mówcy „złotych” Aten za czasów Peryklesa: Gorgiasz, Protagoras i inni sofiści.
Wychowani na poematach Homera wyróżniali się znakomitą pamięcią, dzięki której
ich wystąpienia stanowiły swoiste show, polegające na łączeniu tekstu, gestu i intonacji. Na zapamiętywaniu pamięciowym oparty był także cały system nauczania w Akademii Platońskiej. Uczniowie naukę mistrza musieli zapamiętywać, nie wolno było jej spisywać. Dlatego też współcześnie tyle kontrowersji budzi tzw. nauka niepisana Platona
(agrafa dogmata) i to, czego dotyczyła.
Grażyna Kwiatkowska
Pamięć obraca się wokół przeszłości...
Streszczenie
Procesy pamięci i uczenia się są jednym z najważniejszych przejawów zdolności
układu nerwowego [...] do strukturalnego i funkcjonalnego dostosowywania się do
wciąż zmieniających się warunków” (M. Pąchalska, 2007, s. 312). W teorii mikroge netycznej podstawowym mechanizmem pamięci jest nieustanne odnawianie się
przeszłych stanów mózgu w każdym nowym stanie umysłu, tworzonym w mikroge nezie. Dlatego też w momencie pojawienia się urazu mózgu, nieodłącznym elementem neuropsychologicznej oceny pacjenta jest badanie pamięci, gdyż jej sprawność
decyduje o jakości życia pacjenta szczególnie w aspekcie procesów adaptacyjnych,
opartych m.in. na interpretacji i rozumieniu zjawisk. Adaptacja rozumiana jest jako
całościowe zachowanie skoncentrowane na radzeniu sobie w różnych sytuacjach,
przy czym radzenie sobie zdefiniować można jako prośbę pokonywania trudności
w momencie ich wystąpienia. Adaptacja oznacza więc, że człowiek zna swoje miejsce oraz miejsce własnej grupy i rozumie relacje między ludźmi w owej sieci sytuacyj -
42
nej. Rozumienie, traktowane jest jako taki proces myślowy (lub jego część), który pozwala na odtwórcze wniknięcie w treść i w powiązania myśli podawanych nam do
przyjęcia, oznacza więc nie tylko rozumienie samej struktury tekstu (jakby go nie rozumieć), rządzących nim zasad, ale przede wszystkim rozumienie tego, o czym tekst
opowiada, a także tego, co z tekstu wynika. W rozumieniu wykorzystuje się sytuację
historyczną podmiotu, wszystkie odniesienia społeczno-kulturowe, uwarunkowania
egzystencjalne i postawy. Jeżeli dojdzie do zaburzeń pamięci, wówczas interpretacja
zdarzeń i ich rozumienie ulegają upośledzeniu, co w konsekwencji wpływa niekorzystnie na adaptację jednostki do otoczenia. Przykładem może być zespół amnestyczny,
opisany przez pioniera badań nad patologią pamięci, Siergieja Korsakowa (1889): „[...]
W kategoriach dwóch deficytów: niezdolności przypomnienia sobie zdarzeń z niedawnej przeszłości mimo mniej więcej normalnej pamięci długotrwałej (pierwotnej) oraz (2)
utraty poczucia, że człowiekowi są znane lub odnoszą się do niego jego niedawne przeżycia czy doświadczenia, które albo mu przedstawiono, albo same mu się przypomniały, jak to się czasami zdarza” (T. Maruszewski, 2001, s.206).
Zaburzenia podobnego typu wskazują na to, jak dużą rolę odgrywa pamięć w życiu
człowieka, który posługuje się nią tak, aby osiągnąć ważne dla siebie cele lub dostosować się do określonej sytuacji. Pamięć pozwala także wykonywać wiele operacji
poznawczych, związanych z myśleniem, spostrzeganiem lub uwagą. „Pamięć ma nam
ułatwić interakcję ze środowiskiem, ponieważ w pewnych wypadkach interakcja ze
środowiskiem oparta tylko i wyłącznie na percepcji bezpośredniej jest niewystarczająca i nie zapewnia pełnej adaptacji” (T. Maruszewski, 2001, s.118).
Andrzej Augustynek
Wydział Humanistyczny AGH, Kraków
Pamięć wszczepiona – fałszywe wspomnienia
Streszczenie
Nie wszystko co pamiętamy wydarzyło się naprawdę. Fałszywe wspomnienia to wspomnienia zdarzeń lub sytuacji, które w rzeczywistości nie miały miejsca. Fałszywe
wspomnienia tworzą się w wyniku połączenia autentycznych wspomnień z sugestiami pochodzącymi od innych osób. Do indukowania fałszywych wspomnień dochodzi
również wtedy, gdy zachęcamy osobę do wyobrażenia sobie, że przeżywa ponownie
określone wydarzenia, mówiąc jednocześnie, by nie przejmowała się tym, czy zaist niały one naprawdę, czy nie. Zachęcamy ją bowiem wtedy do niekontrolowanego
konfabulowania przeszłości. Dzieje się tak, gdyż wyobrażanie sobie wydarzenia
wzmacnia przekonanie o jego prawdziwości. Ciekawą formą wspomnień wszczepio nych jest pamięć niemożliwa dotycząca zdarzeń z pierwszych dwóch lat życia. Jest
bowiem niemożliwe by osoba dorosła odtworzyła autentyczne epizodyczne wspomnienia z tego okresu życia, m.in. dlatego, że hipokamp, zasadnicza dla powstawania wspomnień część mózgu, nie jest wówczas dostatecznie dojrzały, by tworzyć
i przechowywać długotrwałe, odtwarzalne w wieku dorosłym wspomnienia. Udowod niono w wielu eksperymentach, że gdy naoczny świadek zdarzenia otrzyma od ko goś odmienną na jego temat informację, to jego wspomnienia ulegają często istot nym zmianom. W referacie przedstawię problem jak daleko można osobom zasuge -
43
rować nieistniejące fakty, na bazie przeglądu literatury zagadnienia jak również badań własnych.
Monika Kulesza-Gierat
Katedra Literatury Oświecenia i Romantyzmu, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana
Pawła II, Lublin
Paradoksy pamięci w literaturze romantyzmu
Streszczenie
Pamięć jest jedną z naczelnych kategorii funkcjonujących w literaturze i literaturoznawstwie romantycznym. To ona pozwalała zachować tożsamość narodową w czasie braku autonomii i niepodległości Polski. Ale czasy romantyzmu to także czasy,
w których wyjątkową popularnością cieszyła się literatura wspomnieniowa i pamiętnikarstwo, angażujące przede wszystkim tak zwaną pamięć autobiograficzną. W swojej pracy chciałabym prześledzić te postaci, które spisując swoje wspomnienia nie tylko je chroniły przed zatratą i niepamięcią ale także świadomie bądź nieświadomie
konfabulowały, wypełniały luki w swojej pamięci faktami nie mającymi odpowiednika
w rzeczywistości. Doprowadzało to do swoistego paradoksu – bowiem mamy tu do
czynienia z chęcią zapisania się w pamięci czytelnika i odbiorcy w jak najbardziej
chwalebnych odsłonach, tymczasem po odkrywczych pracach literaturoznawców,
postaci te znamy dzisiaj raczej jako fantastów i gawędziarzy – a ich wspomnienia po
dziś dzień nastręczają pytań, co w pamięci tych osób uległo nieświadomemu zniekształceniu w okresie przechowywania wspomnień, a co już jest ich świadomym fałszowaniem.
Michał Gierat
Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, Kraków
Neurofilozoficzna teoria pamięci: przyczynek do epistemologii znaturalizowanej
Streszczenie
Głównym rysem stanowisk filozoficznych dotyczących pamięci, od Platona i Arysto telesa do współczesności, jest ich rys epistemologiczny. Filozoficzna refleksja nad
istotą pamięci stanowiła jednak niezasłużenie problem drugoplanowy w stosunku do
teorii percepcji czy teorii świadomości. Rdzeń tego, co zwiemy nauką, stanowią pro blemy natury filozoficznej. Jednocześnie filozofia empiryczna czerpie dane z odkryć
naukowych i włącza je w zakres swoich analiz, których nadrzędnym celem jest szu kanie odpowiedzi nt. całościowego obrazu świata, w którym żyjemy. Zainteresowa nie filozofów fenomenem pamięci dokonuje się obecnie pod wpływem dynamicznego rozwoju nauk o mózgu (neuroscience) oraz nauk o poznaniu (cognitive science);
nauki te stanowią jednocześnie wyzwanie dla samej filozofii w zakresie jej samorozumienia i roli (spór “Carnap” vs “Quine”). Rozwój wiedzy nt. struktury i działania
mózgu znajduje swoje odzwierciedlenie w filozoficznych koncepcjach świadomości
44
i umysłu, kładąc coraz większy nacisk na ewolucyjny, adaptacyjny i procesualny charakter wspomnianych fenomenów. Przejście na pozycje znaturalizowane w filozofii
umysłu przedefiniowuje pamięć z czysto psychologicznej w stronę kategorii biologicznej, jednocześnie nadając jej funkcję centralną i niezbywalną dla badań z zakresu epistemologii, metafizyki (w nowym ujęciu) i tożsamości osoby (Sutton 2006, Senor 2005, 2009, Bernecker 2007, Rosenfield Barazon 2010). Naczelnym tematem
proponowanych rozważań jest próba zarysu neurofilozoficznej teorii pamięci, wyłaniającej się prac Llinasa i Edelmana. Wychodząc z Wittgensteinowskich intuicji dotyczących natury pamięci, autor operuje w ramach redukcjonistycznej neurobiologicznej teorii umysłu (Bremer 2005, 2008, 2010). Pamięć ludzka, niezaprzeczalnie związana z percepcją, świadomością oraz konstytuowaniem samoświadomego “ja”,
w proponowanym modelu jest jakością adaptacyjną, zapodmiotowaną w żywym materiale biologicznym w całym jego skomplikowaniu struktur oraz procesów fizykochemicznych. Pewna część tych procesów leży u podstaw procesów mentalnych, skorelowanych na zasadzie sprzężenia zwrotnego, część pozostaje nieuświadomiona,
lecz obie są otwarte na reinterpretacje kontekstowe, oraz nacelowane są na podejmowanie adekwatnych strategii motorycznych, umożliwiających przetrwanie organizmu, na podstawie wcześniej zebranych w subiektywnym doświadczeniu danych.
W odróżnieniu do większości prac z zakresu tzw. “filozofii pamięci” referent nie podejmuje meta-analiz typologii psychologicznych pamięci (Bernecker 2007), lecz koncentruje swoją uwagę na “epistemologicznej centralności pamięci” (Audi 2003) rozumianej w kategoriach neurobiologicznych. Zaproponowane rozważania wpisują się
dodatkowo w szeroko obecnie propagowany w świecie anglosaskim dyskurs interdyscyplinarny nad pamięcią: Memory Studies.
Ernest Tyburski
Instytut Psychologii, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin
Zaburzenia pamięci przestrzenno-wzrokowej u dzieci po urazach mózgu
Streszczenie
Wielu autorów podaje, że urazy mózgu stanowią najczęstszą przyczynę śmierci lub
wieloletniego inwalidztwa wśród osób do 25 roku życia. U pacjentów, którzy doznali
urazów czaszkowo-mózgowych mogą pojawiać się różnorodne zaburzenia proce sów poznawczych i emocjonalnych. Częstymi problemami są zaburzenia pamięci.
Celem badań jest określenie funkcjonowania pamięci przestrzenno-wzrokowej
u dzieci po urazie mózgu. W badaniu wzięły udział dwie grupy liczące po 20 osób
w wieku od 10 do 17 lat z okolic Gdańska, które przeżyły ciężki uraz czaszkowo-mó zgowy (łącznie 24 chłopców i 16 dziewczynek). Stopień urazu oceniano na podstawie czasu trwania śpiączki pourazowej, towarzyszących objawów neurologicznych
oraz zmian w mózgu (rezonans magnetyczny). Badanych podzielono ze względu na lokalizację uszkodzeń: grupa A (ogniska głównie w płatach czołowych) i grupa B (ogniska
głównie w płatach ciemieniowo -potylicznych). Pacjentów do grup badanych kwalifikowano na podstawie metod przesiewowych: ustrukturyzowanego wywiadu, Skróco nej Skali Oceny Umysłu (Mini -Mental State Examination, MMSE), oraz testu „Ludzi ki” (w celu wykluczenia ataksji optycznej, która mogła mieć istotny wpływ na wyniki
45
badań). W badaniu jako metodę oceny funkcjonowania pamięci przestrzenno-wzro kowej oraz uwagi zastosowano Test Pamięci Przestrzenno -Wzrokowej „Wprost i Wspak”
z baterii testów Skala Pamięci Wechslera III (Wechsler Memory Scale, WMS -III PL).
Uzyskane wyniki badania I wskazują, że istnieją statystycznie istotne różnice w wy konaniu Testu Pamięci Przestrzenno-Wzrokowej „Wprost i Wspak” między obiema
grupami (odpowiednio, p = 0,022, p = 0,000). W badaniu II istotne różnice dotyczyły
wykonania Testu Wprost (p = 0,009). Natomiast wyniki Testu Wspak uzyskane przez
pacjentów z obu grup badanych były już tak niskie, że pojawił się „efekt podłogi”
(p = 0,088, n.s.). Fakt ten oznacza, że pacjenci w ogóle nie radzili sobie z wykonaniem tego zadania. Uzyskane wyniki sugerują, zgodnie z doniesieniami z literatury,
że u pacjentów z głównym ogniskiem w płatach ciemieniowych i potylicznych mózgu
występują większe zaburzenia pamięci przestrzenno-wzrokowej, natomiast u badanych z uszkodzeniami w obszarach czołowych dominują zaburzenia uwagi. Wyniki
pracy mogą okazać się ważnym elementem dodatkowym procesu diagnostycznego,
a także pozwolić skuteczniej określić cele rehabilitacji neuropsychologicznej pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych.
Andrzej Mirski
Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków
Stymulacja procesów pamięciowych
Streszczenie
Pamięć jest jedną z nielicznych funkcji umysłu, która można w znaczny sposób poprawić. Metody stymulacji procesów pamięciowych można podzielić na: biologiczne
(obejmujące dietę, parafarmaceutyki i środki farmakologiczne), behawioralne (ćwiczenia pamięci, mnemotechnika) oraz środowiskowe (życie w odpowiednio bogatym
środowisko, sprzyjającym rozwojowi pamięci. Większość technik i metod stymulacji
pamięci dotyczy jej poprawienia, jednakże przywrócenie optymalnego działania pamięci może czasem na selektywnym zapominaniu przykrych, traumatycznych bodźców. Przykładem tutaj może być leczenie zespołu PTSD (Post-Traumatic Stress Di sorder). Trening pamięci może mieć charakter krótkotrwały, służący zapamiętaniu
materiału (tutaj najważniejsze są metody behawioralne, a zwłaszcza mnemotechni ka, rzadziej stosowane są wtedy metody biologiczne, zwłaszcza farmakologiczne.
Najważniejsze są jednak metody długotrwałego treningu pamięci. W referacie zaprezentuje metody treningu pamięci oraz omówię ich charakter. W dyskusji omówię ta kże znaczenie tych metod w praktyce rehabilitacyjnej.
46
Grzegorz Mańko1,2, Wojciech Kurzydło2,3
1
Zakład Ergonomii i Fizjologii Wysiłku Fizycznego, IF, Wydział Nauk o Zdrowiu
UJ CM w Krakowsie
2
Ośrodek Rehabilitacji Narządu Ruchu-Krzeszowice
3
Klinika Rehabilitacji, IF, Wydział Nauk o Zdrowiu UJ CM w Krakowie
Zastosowanie Technik Specjalnych Fizjoterapii w leczeniu dolegliwości
poznawczych pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych
Streszczenie
Techniki Specjalne Fizjoterapii to samodzielny sposób podejścia do problemu postępowania leczniczego, zawierający adekwatne do stanu choroby techniki diagnostyczne, posiadający odpowiednio szeroki zasób ćwiczeń i działań leczniczych z uzasadnieniem ich wykonania oraz teoretycznym wyjaśnieniem przyczyn dysfunkcji. W zależności od sposobu oddziaływania wyróżniamy metody: mechaniczne, neurofizjologiczne i edukacyjne. Metody te są już szeroko rozpowszechnione i szeroko stosowane we współczesnej fizjoterapii. Przeważnie leczenie fizjoterapeutyczne skupia się
głównie na zwalczaniu dolegliwości ruchowych i bólowych, a nie uwzględnia dolegliwości poznawczych. W leczeniu rehabilitacyjnym pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych, problemy poznawcze są równie istotne jak występujące iu nich dolegliwości ruchowe i bólowe. Okazuje się że Techniki Specjalne fizjoterapii postrzegające
pacjenta całościowo i funkcjonalnie często mogą być cennym narzędziem rehabilitacji dolegliwości nie tylko ruchowych ale również poznawczych takich jak pamięć czy
uwaga itp. Autorzy przedstawiają szerokie możliwości zastosowania powszechnie stosowanej już Osteopatii Kranio-sakralnej w rehabilitacji dolegliwości poznawczych
u pacjentów po urazach czaszkowych. Grupa K-24 chorych po urazie czaszkowo
mózgowych rehabilitowanych wg. standardowego i powszechnie stosowanego programu rehabilitacji i Grupa E-24 osoby po urazach czaszkowo mózgowych dobrane
metodą parowania według płci, wieku i wykształcenia u których oprócz standardowego programu usprawniania dołączono techniki specjalne fizjoterapii ze szczególnym
uwzględnieniem terapii kranio-sakralnej. W badaniach wykorzystano następujące
metody: WAIS-R (Skala Inteligencji Wechslera dla Dorosłych – Poprawiona), WMS-R (Skala Pamięci Wechslera-Poprawiona), Test orientacji wzrokowo-przestrzennej,
Neurolingwistyczny Test Badania Uwagi (Pąchalska i MacQueen 1999), Skala Samo oceny Lęku i Depresji, Inwentarz Zespołu Czołowego (Pąchalska i MacQueen 2001).
U chorych po urazach czszkowo -mózgowych mogą występować zaburzenia: fizycz ne (ból), poznawcze (uwaga. pamięć), emocjonalne (wysoki poziom lęku) zmiany za chowania przypominające zespół czołowy. Zaburzenia te wywołują dyskomfort: fizyczny, psychiczny i społeczny, a także obniżają jakość życia pacjentów Stosowany pro gram rehabilitacji zawierającej techniki specjalne, prezentujące całościowe postrzeganie pacjenta zawierające również cała sferę poznawcza redukuje: ból, lęk i depresję
oraz niekorzystne zmiany zachowania podnosząc przez to jakość życia pacjentów.
47
SESJA PLAKATOWA
Mariola Bidzan, Aneta Koszewska, Łucja Bieleninik
Jakość życia rodziny z dzieckiem z zespołem Rubinsteina – Taybi’ego:
studium przypadku
Streszczenie
Zespół Rubinsteina-Taybi’ego (RSTS) jest rzadkim zaburzeniem genetycznym wystę pującym w 1:100000-125000 przypadków żywych urodzeń (Hennekam, 2006). Do podstawowych cech charakteryzujących osoby z RSTS należą: upośledzenie umysłowe,
niedobór wzrostu oraz anomalie fizyczne: małogłowie, szerokie paluchy, specyficzne
rysy twarzy. Jednocześnie typowe dla dzieci z zespołem Rubinsteina-Taybiego są
problemy z przyjmowaniem pokarmu, wady serca, problemy z oddychaniem, nietypowe
uzębienie, chód na szerokiej podstawie, hirsutyzm, opóźniony rozwój mowy, opóźniony
rozwój psychoruchowy (Kanjilal, 1992; Cantani, Gaglesi, 1998; Hennekam, 2006).
W literaturze przedmiotu liczne są doniesienia dotyczące występowania i obrazu klinicz nego zaburzenia (min. Rubinstein, Taybi, 1963; McArthur, 1967; Hennekam i in., 1989;
Kanjilal i in. 1992; Cantani, Gagliesi, 1998), analizy mutacji genetycznych leżących u podłoża zaburzenia (min. Wallerstein i in., 1997; Bentivegna i in., 2006), problemów zdrowotnych związanych z RSTS, jak nowotwory (Kurosawa i in., 2002), analizy społeczno-behawioralnego funkcjonowania osób z zaburzeniem (Galera i in., 2009), zaburzeń psychiatrycznych często występujących u osób z zespołem Rubinsteina-Taybi’ego (Levitas, Reid,
1998). W dokonanym przeglądzie piśmiennictwa dotyczącego RSTS nie znaleziono
natomiast analiz jakości życia rodzin z dzieckiem z zespołem Rubinsteina-Taybi’ego.
Z uwagi na zaistniałą lukę w badaniach naukowych, wyjątkowość samego zaburzenia
oraz niewątpliwą potrzebę wsparcia rodzin wychowujących dziecko z zaburzeniami
rozwojowymi, dokonano analizy jakości ży-cia rodziny z dzieckiem z zespołem Rubinsteina-Taybi’ego. W przeprowadzonej analizie przypadku zastosowano następujące narzędzia badawcze: Autorski Kwestionariusz Wywiadu, Drabinę Cantrila, Skalę Satysfakcji
z Życia SWLS oraz Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS.
Otrzymane wyniki wskazujące na specyfikę funkcjonowania badanej rodziny w bada nych obszarach będą interpretowane w świetle teorii mikrogenetycznej.
Jakub Komendziński1, Jakub Kowalczyk2
1
Gdański Uniwersytet Medyczny, Klinika Neurologii Dorosłych
2
Instytut Psychologii, Uniwersytet Gdański
Ilościowe zaburzenia świadomości. W stronę podejścia dynamicznego
Streszczenie
Świadomość jest wieloaspektowym zjawiskiem, a przez to złożonym zagadnieniem
badawczym. Jest to jeden z powodów trudności terminologicznych i definicyjnych na
48
jakie napotykają badania na jej temat. Problemu nie rozwiązuje interdyscyplinarność
badawcza. Świadomości przypisywane są jej dwa główne komponenty: poziom
świadomości (pobudzenie, czuwanie, przytomność) oraz treść świadomości (świadomość otoczenia oraz samoświadomość). Plakat ten ma w założeniu przybliżyć
pojęcie świadomości, w tym jej wymiarze, który dotyczy zespołów klinicznych określanych jako ilościowe zaburzenia świadomości. W literaturze przedmiotu zwraca się
uwagę na duży procent błędów w diagnozie tychże zaburzeń (15-43%). Zamysłem
autorów jest przybliżenie kryteriów diagnostycznych śpiączki, stanu wegetatywnego
oraz stanu minimalnej świadomości, a także badań prowadzonych przez najbardziej
uznany ośrodek w tej tematyce, a mianowicie Coma Science Group. Plakat również
przedstawi nowe doniesienia z 21st Meeting of the European Neurological Society,
gdzie zaprezentowano dane wprowadzające nową nomenklaturę w badaniach dotyczących zaburzeń przytomności. Ważnym tematem, który również chcieliby podjąć
autorzy jest przedstawienie doniesień dotyczących przewagi stosowania nowej skali
(Full Outline of UnResponsiveness (FOUR) nad obecnie najczęściej używaną
w polskich klinikach Glasgow Coma Scale(GCS).
Jakub Kowalczyk1, Anna Rasmus2, Jakub Komendziński3
2
Klinika Neurologii Dorosłych, Gdański Uniwersytet Medyczny
3
Gdański Uniwersytet Medyczny, Klinika Neurologii Dorosłych
1
Występowanie zachowań antysocjalnych u dzieci po urazach mózgu
Streszczenie
W wyniku urazu czaszkowo-mózgowego, a w związku z tym uszkodzenia struktur
mózgu, często, życie osoby ulega diametralnej zmianie. Duża część ludzi, zwłaszcza
osób dorosłych, które uległy urazowi nie jest w stanie dokończyć wcześniej ustalonych celów. Problem ten szczególnie dotyka dzieci, (mimo plastyczności mózgu),
u których przerwa spowodowana urazem, zaburza prawidłowy okres rozwoju, co
w konsekwencji przeszkadza w zdobyciu nauki oraz pozyskaniu nowych umiejęt ności. Celem badań była ocena zaburzeń zachowania występujących najczęściej
u dzieci w skutek urazu mózgu. Do oceny aktualnego stanu poznawczego oraz defi cytów zachowania posłużono się Krótką Skalą Oceny Umysłu (MMSE) oraz Kwestio nariuszem Zachowania się Osoby z Zespołem Czołowym (FBInv), który zmodyfiko wano o dodatkowe pięć pytań. Badania odbywały się w 2009 roku w Gdańskim
Centrum Badań Neuropsychologicznych. W wyniku przeprowadzonej analizy wyni ków można było stwierdzić, że większość badanych dzieci posiada zaburzenia po znawcze, emocjonalne, przejawiające się m.in. w lęku, niepokoju, impulsywności czy
nadwrażliwości. Stwierdzono też występowanie zachowań antysocjalnych. Zaburzenia te mogą zakłócić dalsze funkcjonowanie szkolne i społeczne.
49
Arkadiusz Mański1, Aleksandra Szulman-Wardal2
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Kościerzynie
2
Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii, Instytut Psychologii UG
Szpital Specjalistyczny w Kościerzynie
1
Wybrane aspekty dynamiki rozwoju dziewczynki z holoprosencefalią (MIH)
w aspekcie jakości życia
Streszczenie
Holoprosencephalia (MIH), to choroba która w populacji nie występuje często. Ma kilka
postaci, (MIH) – jest najlżejszą z nich. Jednakże specjaliści (m.in. Verhagen i Sauer
2005 s. 736-739) wypowiadają się, iż przewidywana jakość życia dzieci z tego typu
zaburzeniem będzie bardzo niska (ang. very grim). Dodajmy, że owi specjaliści –
holenderscy lekarze są zwolennikami dzieciobójstwa motywowanego współczuciem
u noworodków z WRWZAC (czyli dzieci z wadami rozwojowymi i wrodzonymi, oraz
ze zniekształceniami i aberracjami chromosomowymi).
Autorzy niniejszej prezentacji chcą przedstawić dynamikę rozwoju, a co za tym idzie
– również proces podnoszenia jakości życia dziewczynki cierpiącej na holoprosencefalię (MIH) w aspekcie kompetencji komunikacyjnej oraz w wymiarze emocjonalno
- społecznym. Obserwacja wspomnianych sfer była prowadzone na przestrzeni
siedmiu lat życia dziecka.
Beata Łukaszewska, Anna Rocławska
Ocena jakości życia kobiet po mastektomii
Streszczenie
Choroba nowotworowa wpływa w znacznym stopniu na obniżenie jakości życia chorego. Kobiety, u których zdiagnozowano nowotwór piersi stają wobec nowych adaptacyjnych wyzwań takich jak radzenie sobie z bezpośrednimi objawami choroby oraz
odległymi ubocznymi skutkami leczenia. Nie wiedzą, jakie będą konsekwencje pod jętych przez lekarzy działań mających na celu ratowanie ich zdrowia i życia . W tym
okresie pojawiają się różnorodne negatywne reakcje psychologiczne w odpowiedzi
na zdiagnozowanie i podjęcie leczenia poważnej choroby. Najmniej poznane są
zmiany osobowości jakie pojawiają się po zabiegu i związana z tym jakość życia.
Celem naszych badań była charakterystyka i opis zmian zachodzących w natężeniu
cech osobowości pacjentek po mastektomii oraz wpływ tych zmian na jakość ich
życia. Badaniami objęto 20 pacjentek leczonych w 2009 r. na Oddziale Chirurgii Onko logicznej Akademii Medycznej w Gdańsku. Badanie I przeprowadzono bezpośrednio
przed zabiegiem mastektomii, zaś badanie II po upływie 3 miesięcy po mastektomii.
Średnia wieku wszystkich badanych kobiet wynosiła 60.3. Najmłodsza badana ukoń czyła 49 lat, zaś najstarsza 71 rok życia. W badaniach zastosowano analizę doku mentacji, wywiad kliniczny, kwestionariusz EORTC QLQ – C30 oraz polską wersję
Międzynarodowego Zestawu Pytań do Badania Osobowości (IPIP – QPV). Stwierdzono,
że u kobiet z nowotworem piersi, po upływie 3 miesięcy od zabiegu mastektomii, wy -
50
stepują zmiany w natężeniu cech osobowości. Zaobserwowano podwyższenie ugodowości, neurotyzmu, ze szczególnym uwzględnieniem lęku i niepokoju, co jest często tłumaczone zapadnięciem na śmiertelną chorobę oraz obniżenie ekstrawersji
i sumienności, co na ogół jest tłumaczone bólem i/lub spadkiem ogólnej kondycji
psychofizycznej. Niezmienną pozostała otwartość na doświadczenia, co wiąże się
z próbą podjęcia kontroli nad procesem zdrowienia. Kobiety z nowotworem piersi przejawiają złożone zmiany natężenia cech osobowości zubożających w sposób istotny
ich codzienne funkcjonowanie. Zmiany te wiążą z wpływem choroby nowotworowej
na jakość życia. Wyniki będą interpretowane w świetle teorii mikrogenetycznej.
Mirski Andrzej, Mirska Natalia
Krakowska Akademia im. A. F. Modrzewskiego, Instytut Psychologii, Kraków
Neuropsychologiczne aspekty depresji
Streszczenie
Celem referatu jest wskazanie najważniejszych neuropsychologicznych aspektów zaburzeń depresyjnych. Przedstawione zastaną tradycyjne koncepcje genezy różnych
rodzajów depresji w zaburzeniach neuroprzekaźnictwa (teorie przekaźnikowe) z bardziej nowoczesnymi koncepcjami genezy depresji w zaburzeniach strukturalnych
(teorie strukturalne OUN). Przedstawiony zostanie model zaburzeń depresyjnych
oparty na modelu mózgu McLean’a oraz teorii mikrogenetycznej, oraz wynikające
z nich możliwe zastosowania terapeutyczne. Przedstawione zostaną także próby wyjaśnienia na gruncie neuropsychologicznym, dlaczego stosunkowo często kreatywność
łączy się z zaburzeniami depresyjnymi i depresyjno – maniakalnymi oraz omówiona
zostanie możliwość wykorzystania sztuki w procesie terapii tych zaburzeń.
Mirski Andrzej, Bazan Maria
Krakowska Akademia im. A. F. Modrzewskiego, Instytut Psychologii, Kraków
Neuropsychologiczne aspekty schizofrenii
Streszczenie
Celem referatu jest wskazanie najważniejszych neuropsychologicznych aspektów
schizofrenii. Przedstawione zostaną różne koncepcje genezy schizofrenii, ze specjal nym uwzględnieniem teorii wskazujących na strukturalne nieprawidłowości w mózgo wiu. Szczególna uwaga zostanie poświęcona związków schizofrenii z twórczością.
Omówione zostaną przykłady twórczości schizofreników w dziedzinie sztuk plas tycznych, malarstwa i muzyki oraz próby wyjaśnienia źródeł oraz charakterystyki ich
wzmożonej aktywności twórczej. Omówione zostaną także aspekty wykorzystania
sztuki w diagnozie oraz terapii schizofrenii oraz innych, zbliżonych do niej zaburzeń
psychicznych.
51
Iwona Nowakowska-Kempna, Małgorzata Barakomska
1
Akademia „Ignatianum”, Kraków
2
NZOZ Nasza Przychodnia Sonowiec
Zaburzenia pamięci w afazji semantycznej
Streszczenie
Udar mózgu jest wynikiem patologii krążenia mózgowego, związanego z naczyniami
krwionośnymi, jest to nagłe ogniskowe lub uogólnione zaburzenie czynności mózgu
utrzymujące się powyżej 24 godzin, lub prowadzące do śmierci, wywołane jedynie
przez przyczyny naczyniowe.
Afazję zalicza się do zaburzeń mowy spowodowanych uszkodzeniem struktur korowych na skutek schorzeń naczyniowych, urazów czaszkowo-mózgowych, zmian nowotworowych, chorób degeneracyjnych, zatruć toksynami. Chorzy z afazją mają problemy związane z zaburzeniami ekspresji mowy, percepcji mowy, jak również zaburzeniami czytania, pisania, liczenia, określania stosunków czasowych, przestrzennych,
rozpoznawania przedmiotów, rozumienia znaczenia słów i gestów. Istnieje również
szereg czynników współtowarzyszących wymienionym problemom, które nakładają
się w zależności od rodzaju afazji.
Zaburzenia pamięci towarzyszą przeważnie każdemu z rodzajów afazji i stanowią
istotny element silnie zaburzający przebieg terapii neurologopedycznej. Rehabilitacja
zaburzeń amnestycznych polega głównie na znalezieniu sposobu ułatwiającego
nazywanie, poprzez dostarczanie pacjentowi w różnych formach dodatkowych informacji o przedmiocie którego pacjent nie potrafi odnaleźć w swojej pamięci. Terapia
neurologopedyczna musi mieć charakter polimodalny i dostosowywany do aktualnych możliwości pacjenta. Czynnikiem wpływającym na zaburzenia pamięci jest również duża labilność emocjonalna pacjenta. Zaburzenia amnestyczne mogą dotyczyć
pełnego zniesienia określonej czynności lub mogą stanowić lekkie trudności w postaci wydłużonego czasu odpowiedzi, scharakteryzowane one zostaną na przykładzie indywidualnej i grupowej terapii neurologopedycznej.
Henryk Olszewski1, Waldemar Tłokiński2
1
2
„Ateneum” Szkoła Wyższa, Gdańsk
Monitorowanie procesów językowych – jako objawów kryterialnych
we wczesnym różnicowaniu FTD i AD
Streszczenie
Ocena procesów językowych, takich jak nazywanie, płynność wypowiedzi, rozumie nie, u pacjentów z otępieniem czołowo-skroniowym oraz otępieniem typu Alzheimera
została zaproponowana jako obraz objawów kryterialnych we wczesnym różnicowaniu pacjentów obu grup. Zwrócono uwagę na pojawiający się wcześnie deficyt zdolności do korzystania ze wskazówki fonologicznej w DAT, następnie na inny charakter
zaburzeń nazywania u pacjentów z grupy DAT niż u pacjentów z grupy FTS, wresz-
52
cie na obniżoną produkcję słów (logopenię) występującą u pacjentów z FTD. Autorzy,
mówiąc o funkcjach językowych, mają na uwadze funkcje zachowań symbolicznych,
co burzy często stosowany podział na funkcje behawioralne i językowe.
Agata Rudnik
Jakość życia podopiecznych Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób
z Upośledzeniem Umysłowym (PSOUU) „Koło” w Gdańsku w procesie
terapii wolontariuszy z programu European Volontary Service
Streszczenie
Zagraniczni wolontariusze w ramach programu EVS przyjeżdżają do Stowarzyszenia
już od 6 lat. Wspomagają działania terapeutów oraz psychologów, koordynatorów
projektów i polskich wolontariuszy. Ochotnicy m.in. z Hiszpanii, Turcji, Ukrainy, Francji i Niemiec pomagają m.in. przy takich projektach jak: Teatr „Razem” (przedstawienia tworzone wspólnie z podopiecznymi), współorganizowanie Festiwalu „Świat Mało
Znany” oraz uczestniczą w codziennych warsztatach. Dodatkowo spotykają się
z podopiecznymi poza Stowarzyszeniem, biorąc udział w różnego rodzaju imprezach, koncertach oraz organizując w ciekawy sposób wolny czas. Często sami wykazują inicjatywę i pomysłowość w planowaniu przeróżnych aktywności, a bariera językowa nie stanowi tutaj żadnego problemu. Obserwuje się silnie pozytywny wpływ
działań zagranicznych wolontariuszy na aktywizację podopiecznych. Jako przykład
posłużyć może 28-letni Michał M., podopieczny z Zespołem Downa. Od ponad 5 lat
uczestniczy w działaniach wspólnie z wolontariuszami w ramach programu EVS.
Dzięki temu każdego roku m.in. bierze udział w przedstawieniach Teatru „Razem”,
z powodzeniem ucząc się na pamięć swojej roli (wcześniej zapamiętywanie nawet
krótkich sekwencji sprawiało mu problem). Wspólne imprezy poprawiły jego relacje
z rówieśnikami, wolontariuszami, jak i innymi podopiecznymi oraz wzmocniły poczucie własnej wartości. W tym roku zagraniczni wolontariusze zmotywowali Michała
do podjęcia pracy zawodowej, dzięki czemu znalazł on zatrudnienie w restauracji
McDonald’s. Dodatkowo praca z osobami obcojęzycznymi, zachęciła Michała do
rozpoczęcia nauki języka angielskiego. Działania wolontariuszy w PSOUU, którzy
przyjeżdżają w ramach programu EVS wpływają na różne aspekty jakości życia
podopiecznych. Podnoszą nie tylko ich kompetencje społeczne, ale motywują do
ciągłej pracy nad sobą i swoimi umiejętnościami (językowymi, zawodowymi), zwięk szając tym samym potencjał intelektualny.
53
Katarzyna Zieniewicz
Instytut Psychologii Uniwersytet Gdański, Gdańsk
Przypominanie informacji niekorzystnych u osób z pourazowym
uszkodzeniem okolicy orbitalno-czołowej mózgu
Streszczenie
Współczesna wiedza na temat okolicy orbitalnej płatów czołowych wskazuje na jej
kluczową rolę w regulowaniu interakcji społecznych i bieżącym monitorowaniu zachowania. Celem przedstawionych badań było porównanie pacjentów z pourazowym
uszkodzeniem okolicy orbitalno-czołowej mózgu z pacjentami z pourazowym uszkodzeniem innych obszarów oraz osobami zdrowymi pod względem wydobywania
z pamięci niekorzystnych informacji osobistych wobec nieznajomego rozmówcy. Wśród
zastosowanych narzędzi badawczych znalazły się: zmodyfikowana Ankieta Oceny
Interakcji Społecznych, zmodyfikowana Ankieta Oceny Niestosownego Ujawnienia
Samego Siebie, Kwestionariusz Aprobaty Społecznej. Uzyskane wyniki wskazują na
przypominanie istotnie większej ilości informacji osobistych stawiających jednostkę
w niekorzystnym świetle przez badanych z uszkodzeniem okolicy nadoczodołowej.
Przypominaniu temu nie towarzyszy poczucie wstydu, nie jest także zależne od
potrzeby aprobaty społecznej. Wyniki badań poddano dyskusji w oparciu o teorię
mikrogenetyczną.
Polskie Towarzystwo Neuropsychologiczne dziękuje pacjentom
Centrum Reintegracyjno-Szkoleniowego,
Fundacji na Rzecz Osób z Dysfunkcjami Mózgu za podarowanie swoich rysunków
i obrazów do uświetnienia szaty graficznej programu i abstraktów.
54

Marek Sowa Marszałek Województwa Małopolskiego

Transkrypt

Podobne dokumenty

Dział Rehabilitacji

infografika - Fundacja Medyczna

Streszczenie Streszczenie jednobrzmiące w języku polskim oraz

Polski HR International Sp. z o.o. to nowoczesna agencja

magister farmacji

Deaconess Hospital Utrecht

SZKOŁA DLA PACJENTÓW

ogłoszenie_badanie-crpc_30-11-2016

Wolontariat. Wśród wolontariuszy Stowarzyszenia Dar Pomocy są