Jak powstała Biblia? STARY TESTAMENT

Cykliczne spotkanie biblijne – rok 2009/2010
Jak powstała Biblia? STARY TESTAMENT
Podstawowe informacje o Biblii
- Biblia to mała biblioteka składająca się z 2 zbiorów: Starego i Nowego Testamentu;
- Stary Testament to 46 ksiąg – tzw. Biblia hebrajska i księgi pisane po grecku;
- Nowy testament to 27 ksiąg – czyli pisma dotyczące Chrystusa i pierwszych chrześcijan;
- jest dziełem Boga, który chciał przekazać najważniejsze prawdy dla naszego zbawienia;
- jest też dziełem ludzi, którzy ją spisali, żyjących w różnym czasie i różnych miejscach – prawie przez 15 wieków;
- większość pism Starego testamentu spisana w języku hebrajskim, aramejskim i po grecku;
- Nowy Testament spisany po grecku, choć część starożytnych dokumentów. Którymi posługiwali się pisarze
Nowego Testamentu była też pisana po aramejsku;
- słowa „księga” używamy przenośnie, gdyż teksty spisane były na paskach pergaminu (odpowiednio oprawiona
skóra zwierzęca) lub papirusu (sprasowane i sklejone roślinne);
- były to zwoje (nazwa pochodzi od tego, że sklejone razem zwijano na jeden koniec);
- do pisania używano piór trzcinowych, a atrament powstawał ze zmieszania gumy, oleju i sadzy;
- pisano na wewnętrznej stronie zwoju w kolumnach (odpowiednich naszych dzisiejszych stron) – w hebrajskim i
aramejskim od prawej do lewej a greckim od lewej do prawej;
- jeśli zabrakło strony wewnętrznej, wtedy też używano strony zewnętrznej;
- długość zwoju zależała od ilości tekstu, jaki trzeba było zapisać (coś na wzór naszej objętości książek);
- w II w. po Ch. zwoje zaczęto zastępować praktyczniejszymi kodeksami, połączonych ze sobą kartek związanych na
grzbiecie, a czasem także z wyróżniającą okładką;
- pierwotnie używane były do spisywania tekstów biblijnych, a później znalazły szersze zastosowanie, gdyż były
łatwiejsze w użyciu (łatwiej znaleźć szukany fragment, niż w długim zwoju);
- ważne jest sprecyzowanie gatunku literackiego danej księgi, aby w czasie jej odczytywania i interpretacji nie było
nieporozumień;
- należy także pamiętać, że język hebrajski nie należy do języków indoeuropejskich i jego przetłumaczenie może być
tylko w pewnej mierze, gdyż nie da się wszystkiego dokładnie wyrazić (stąd też czasem różnice w tłumaczeniach i
oddania sensu poszczególnych wyrażeń biblijnych);
- jednocześnie język Starożytnego Bliskiego Wschodu cechował się wielką obrazowością (przenośnie).
Jak Biblia dotarła do naszych czasów?
- ważne etapy formowania się Biblii: etap ustnego przepowiadania, etap spisania poszczególnych tradycji, redakcja
księgi: wybór materiału, synteza materiału, adaptacja dla potrzeb wspólnoty – język, myśl teologiczna (ważne
przed czytaniem poszczególnych ksiąg jest zapoznanie się ze wstępami do nich, które te problemy szczegółowo
podejmują);
- księgi te przez wiele wieków przepisywane były przez kopistów i pisarzy – do dziś istnieje ok. 1000 takich
rękopisów mniej lub bardziej kompletnych, jednym z najstarszych w miarę kompletnych jest Kodeks Synajski z
IV w. po Ch. (dziś dostępny już w internecie – ma kilka luk ze ST i brak kilku wierszy z NT) i Kodeks Watykański z
IV w. po Ch. (niewielki braki tekstu w ST i troche większe w NT);
- już w starożytności Biblia tłumaczona była na inne języki: V w. przed Ch. – na j. aramejski, Septuaginta – na j.
grecki w II/II w. przed Ch. a także na syryjski i arabski oraz na łacinę – oficjalny język imperium – ok. 420 św.
Hieronim Wulgatę (pomaga to dotrzeć do tekstu oryginalnego);
- po wynalezieniu druku Biblia była najważniejszą księgą drukowaną: pierwsza Biblia Hebrajska w latach 1516-1517
w Wenecji;
- dziś istnieje wiele wydań krytycznych, porównujących zachowane rękopisy, aby dotrzeć do tekstu podstawowego;
- także w języku polskim mamy przekłady biblijne: XV w. Biblia Królowej Zofii – żony Władysława Jagiełły, 1561
r. Biblia Leopolity (katolicka), 1563 r. Biblia Brzeska (protestancka), Biblia Jakuba Wujka – 1593 – NT, 1599 –
ST, 1966 – Biblia Tysiąclecia.
Stary Testament
- niektóre księgi stanowią już same w sobie małe zbiory, jak np. Księga Psalmów (przypisywana królowi Dawidowi),
gdzie zebranych ich jest 150 i były używane w czasie liturgii świątynnej w Jerozolimie;
- w Księdze Przysłów znajduje się wiele wypowiedzi mędrców (część przypisywana Salomonowi);
- jednak ostateczne powstanie zbiorów i ich uznanie nastąpiło po powrocie narodu żydowskiego z niewoli
babilońskiej;
- pierwsze księgi tzw. Pięcioksiąg Mojżeszowy przyjął swój kształt około IV w. przed Ch.;
- księgi prorockie zebrane zostały ok. 200 r. przed Ch.;
- ok. 100 r. przed Ch. postał Stary Testament w wersji, jaką my dziś znamy i uznany został za Pismo Święte;
- układ ksiąg różni się od naszego podziału i dzieli na 3 części: Prawo – Rdz, Wj, Kpł, Lb i Pwt, Proroków – 1.
wcześniejszych: Joz, Sdz, Sm, Krl i 2. późniejszych: Iz, Jr, Ez i 12 mniejszych od Ozeasza do Micheasza, Pisma –
Ps, Hi, Prz, Rt, Pnp, Koh, Lm, Est, Dn, Ezd, Ne, Krn.
- są jeszcze tzw. księgi deuteronomiczne, nie ujęte w spisie hebrajskim, ale znajdują się w przekładzie Biblii na
grecki tzw. Septuaginta: Jdt, Tb, Mch, Mdr, Syracydesa, Ba i List Jeremiasza;
- szczególną rolę w dziejach Izraela odgrywało wydarzenie Wyjścia z Egiptu, liturgia świątynna oparta na kalendarzu
pastersko-rolniczym;
- księgi przechowano w świątyni, przepisywano i odczytywano także w lokalnych synagogach;
- wykopaliska archeologiczne wskazują, że pomiędzy III-I w. przed Ch. czytane były już wszystkie teksty ST.
Trzy najważniejsze uwagi dotyczące czytania tekstu biblijnego:
1. Należy przyjąć do wiadomości, że pierwsze czytanie tekstu zawsze jest naiwne, spontaniczne, niezdolne wydobyć
całą jego głębię. Jest rzeczą naturalną, że pierwsza lektura jest konieczna i nie można jej pominąć. Nie ma innego
sposobu zbliżenia się do tekstu, jak tylko czytanie po raz pierwszy. Ważne jest jednak, aby się na tym nie
zatrzymywać. Niosło by to ryzyko „wczytywania się” w tekst, zamiast czytania go. Byłoby to pretekstem
wydobywania tego, co chcielibyśmy, aby tekst mówił.
2. Unikać chęci zapełniania milczenia obecnego w tekście. Tego co tekst nie mówi… po prostu nie mówi! A
milczenie zawsze jest milczeniem i stanowi część tekstu. Próba jego zapełniania oznaczałaby tworzenie innego
tekstu.
3. Nie popadać w dwuznaczność, polegająca na tym, że uznajemy tekst za to czym nie jest. Teksty biblijne nie są
bezpośrednimi kronikami tego., o czym mówią. Są natomiast refleksją i opowiadaniami napisanymi na podstawie
wydarzeń. To teksty napisane w świetle zmartwychwstania, po kilku dziesięcioleciach istnienia pierwszych
wspólnot chrześcijańskich.
Najważniejsze pytania do tekstu biblijnego:
Co mówi? (czytanie ze zrozumieniem)
Czy prawdziwe jest to, co mówi? (zrozumienie na jakim poziomie tekst przekazuje prawdę)
Jakie przesłanie niesie dla mnie dzisiaj? (aktualizacja: sens tekstu i nasze życie)
Bibliografia:
J. H. Walton. V. H. Matthews, M. W. Chavalas, Komentarz historyczno-kulturowy do Biblii Hebrajskiej, Warszawa
2005.
Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny dna XXI wiek, Warszawa
2001.
Pismo Święte Nowego Testamentu i Psalmy. Przekład Ekumeniczny, Warszawa 2001.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Częstochowa 2008.
Arcangelo Bagni, Czytanie Biblii w grupie, Kraków 2004.
o. Robert Wawrzeniecki OMI, Etapy formowania się Ewangelii, Obra 1997.
Dodatek 1: Porównanie zawartości Biblii Hebrajskiej i Kanonu Katolickiego
BIBLIA HEBRAJSKA – 39 ksiąg ST
Prawo:
Rodzaju
Wyjścia
Kapłańska
Liczb
Powtórzonego Prawa
Prorocy:
Wcześniejsi:
Jozuego
Sędziów
1-2 Samuela
1-2 Królewska
Późniejsi:
Izajasz
Jeremiasz
Ezechiel
Ozeasza
Joela
Amosa
Abdiasza
Jonasza
Micheasza
Nahuma
Habakuka
Sofoniasza
Aggeusza
Zachariasza
Malachiasza
Pisma:
Psalmów
Przysłów
Pieśni nad Pieśniami
Rut
Lamentacje
Koheleta
Estry
Daniela
Ezdrasza
Nehemiasza
1-2 Kronik
KANON KATOLICKI – 46 ksiąg ST i NT
Pięcioksiąg:
Rodzaju
Wyjścia
Kapłańska
Liczb
Powtórzonego Prawa
Księgi historyczne:
Jozuego
Sędziów
Rut
1-2 Samuela
1-2 Królewska
1-2 Kronik
Ezdrasza
Nehemiasza
Estry
+ Tobiasza
+ Judyty
+ 1-2 Machabejski
Księgi mądrościowe:
Hioba
Psalmów
Przysłów
Koheleta (Eklezjastesa)
Pieśni nad Pieśniami
+ Mądrości
+ Syracydesa (Eklezjastyk)
Księgi prorockie:
Izajasza
Jeremiasza
+ Barucha
Lamentacje
Ezechiela
Daniela
Ozeasza
Joela
Amosa
Abdiasza
Jonasza
Micheasza
Nahuma
Habakuka
Sofoniasza
Aggeusza
Zachariasza
Malachiasza
Dodatek 2: Utwory literackie ze starożytnego Bliskiego Wschodu zawierające paralele od ksiąg ST