N-33-096-A

Obszar objęty arkuszem mapy Kamień Krajeński, według podziału Polski na
jednostki fizycznogeograficzne J. Kondrackiego (2000), leży w podprowincji
Pojezierzy Południowobałtyckich (314), w części obejmującej makroregion:
Pojezierze Południowopomorskie (314.6-7). W dalszym podziale cały rozpatrywany
obszar stanowi północną część mezoregionu - Pojezierze Krajeńskie (314.69)
(Rys. 1.).
TOPOGRAFICZNE DZIAŁY WODNE
Rys.1. Położenie obszaru opracowania na tle jednostek fizycznogeograficznych
Rzeźba obszaru objętego opracowaniem kształtowała się pod wpływem
różnych czynników morfotwórczych: działalności erozyjnej i akumulacyjnej lądolodu
skandynawskiego (schyłkowy okres fazy poznańskiej zlodowacenia Wisły), jego wód
roztopowych (formy glacjalne i fluwioglacjalne), erozyjnej i akumulacyjnej działalności
rzek (doliny rzeczne) – (Augustowski B., 1979). „Przynależność pojezierna”
zadecydowała o jego wysoczyznowym charakterze.
Charakterystycznym i indywidualnym, a jednocześnie przewodnim rysem
niemal całego obszaru opracowania jest tzw. mozaikowatość rzeźby –
równoleżnikowy przebieg moren czołowych, plejstoceńska wysoczyzna porozcinana
układem form dolinnych i rynien marginalnych, istnienie rozległych depresji
końcowych oraz istnienie pól sandrowych (Pomianowska H., Kachnic M., 2000).
Zaowocowało to powstaniem płatów wysoczyznowych, zbudowanych na powierzchni
z gliny zwałowej, rozczłonkowanych dolinami rzecznymi i rynnami subglacjalnymi.
Mezoregion, Pojezierze Krajeńskie, obejmujący obszar opracowania, różni się
pod względem hipsometrycznym (deniwelacje ok. 80 m), a rzędne terenu zawierają
się w granicach od 106 m n.p.m. (południowy fragment obszaru) do 188 m n.p.m.
(środkowa część). Takie zróżnicowanie skutkuje także różnorodnością wielkości
i kształtu form morfologicznych (Pomianowska H., Kachnic M., 2000). Niemal na
całym obszarze opracowania dominuje wysoczyzna morenowa falista z największymi
wysokościami terenu, ponad 180 m n.p.m., z kulminacją w rejonie Dąbrówki,
w strefie moreny czołowej tzw. Gór Obkaskich (188,8m n.p.m.). Z tego rejonu, po
Drożdzienicę, w kierunku południowym ciągną się „częściowo spiętrzone”
wzniesienia czołowomorenowe. Wyznaczają one zasięg północnokrajeńskiej
oscylacji zlodowacenia Wisły: od Granowa (na północy), przez Lichnowy, Sławęcin,
Dabrówkę, po Drożdzienicę (Pomianowska H., Kachnic M., 2000). Rzeźbę całej
jednostki urozmaicają także występujące licznie rynny subglacjalne: na wschodzie
jest nią rynna o przebiegu N-S. Współcześnie większą część formy wypełniają wody
ciągu jezior rynnowych: Jezioro Gockowickie, Grochowskie, Silno, Piastoszyn oraz
wody Jeziora Ciechocińskiego. Zbiorniki te łączy Raciąska Struga. Kontynuacją jej
jest rynna marginalna. Jej przebieg w południowej części obszaru opracowania,
częściowo wykorzystanej przez rzekę Kamionkę, zbliżony jest do równoleżnikowego.
Rynna jest głęboko wcięta (do 30 m) i szeroka (do 1 km). Rzeźbę pozostałego
fragmentu opracowania urozmaica równina, z wykształconymi na kilku poziomach
erozyjno-akumulacyjnych, wąskimi obszarami sandrowymi i wód roztopowych,
towarzyszącym rynnom subglacjalnym.
Zobrazowany na arkuszu mapy omawiany obszar, jest zróżnicowany
krajobrazowo. Według podziału na typy krajobrazu naturalnego J. Kondrackiego
(1994) zawiera się on w klasie I – krajobrazów nizinnych, przynależy częściowo do
rodzaju B - krajobrazów dolin i równin akumulacyjnych z gatunkiem krajobrazu den
dolinnych i do rodzaju C - krajobrazów młodoglacjalnych z gatunkiem krajobrazu:
pagórkowatym pojeziernym, równin i wzniesień morenowych, a także sandrowym
pojeziernym.
W klimatycznym podziale regionalnym Polski (Okołowicz W., Martyn D., 2000),
teren objęty opracowaniem zaliczony został do Obszaru Pomorskiego (jednostka
podstawowa). Występuje tu przewaga wpływów oceanicznych, na które nakłada się
pośredni (malejący) wpływ Morza Bałtyckiego. Termiczne lato (t>15ºC) jest dość
krótkie (60-85 dni) i chłodne, zaś zima wydłuża się (ku wschodowi) i trwa od 70 do
90 dni. Opady są stosunkowo małe (od 450 do 600 mm) i przestrzennie
zróżnicowane, zależne od ekspozycji stoków (wpływ „cienia opadowego”). Występuje
dużo dni pochmurnych. Zachmurzenie zawiera się w przedziale 6,5 – 6,7.
W listopadzie jest największe, najmniejsze w czerwcu (Pomianowska H., Kachnic M.,
2000).
W podziale rolniczo-klimatycznym Polski R. Gumińskiego (1948), obszar objęty
arkuszem mapy Kamień Krajeński zawiera się w całości w Dzielnicy Pomorskiej (IV).
Dzielnica ta jest relatywnie chłodniejsza. zima jest tu dłuższa niż w Dzielnicy
Zachodniobałtyckiej (średnio o 10-12 dni). Okres wegetacyjny rzadko osiąga 200 dni,
z reguły od końca marca do pierwszych dni listopada. Pokrywa śnieżna utrzymuje się
do 75 dni. Charakterystyczną cechą tej dzielnicy jest również krótszy czas trwania
przejściowych pór roku (wiosna, jesień). Rozkład opadów uzależniony jest
w znacznej mierze od ekspozycji stoków; po północno-zachodniej stronie wzgórz
pojeziernych, - dowietrznej w stosunku do wiatrów deszczonośnych, opad kształtuje
się na poziomie powyżej 600 mm, a po stronie zawietrznej – poniżej 600 mm.
Gleby w przeważającej części obszaru opracowania związane są z utworami
polodowcowymi. Należą do gleb bielicowych i rdzawych. Wykształciły się one na
ubogich w składniki pokarmowe utworach piaskowych gliniastych i słabo gliniastych
oraz eolicznie przemodelowanych piaskach sandrowych. Według Z. Mirowskiego,
T. Witka (1979) można zauważyć wyraźny związek pomiędzy jednostkami
morfologicznymi a pokrywą glebową.
Według B. Augustowskiego (1977) dominującym typem gleb na tym obszarze
są bielice piaskowe wykształcone na piaskach luźnych, słabo gliniastych i gliniastych
(zachodnia i centralna jego część). Powierzchnie na północnym-wschodzie obszaru
opracowania, stanowią również gleby bielicowe, ale wytworzone z gliny zwałowej
oraz piasków naglinionych. Małe powierzchnie, w postaci wysp, w południowej części
obszaru opracowania, zajmują gleby brunatne wytworzone z piasków luźnych, słabo
gliniastych i gliniastych oraz gleby wytworzone z glin zwałowych i z piasków
naglinionych. Incydentalnie w dolinach cieków i bezpośrednim otoczeniu jezior
występują gleby hydrogeniczne i mady. Te pierwsze reprezentowane są przede
wszystkim przez gleby torfowe i glejowe wytworzone z torfów niskich oraz gytii.
Według podziału geobotanicznego W. Szafera (1972), obszar objęty arkuszem
mapy Kamień Krajeński znalazł się w Dziale Bałtyckim, na styku Krain: Pojezierza
Pomorskiego i Pomorskiej Południowego Pasa Przejściowego. Obie jednostki
wchodzą w skład Pasa Równin Przymorskich oraz Wysoczyzn Pomorskich. Dział
Bałtycki należy do Prowincji Środkowoeuropejskiej, Niżowo-Wyżynnej i znajduje się
pod wpływem klimatu oceanicznego, z dominacją gatunków charakterystycznych dla
Europy Zachodniej. Znamienne jest występowanie zbiorowisk suboceanicznych
i atlantyckich. Zbiorowiska leśne reprezentują lasy bukowo-dębowe, grądy oraz
brzeziny bagienne. Wrzosowiska atlantyckie i regionalne postaci wysokich torfowisk,
zarośli łozowych wraz z zespołami łąkowymi, są znamienne dla zbiorowisk
zaroślowych i krzewinkowych. Znaczący udział zbiorowisk ogranicza się do
występowania wyłącznie w obszarze krainy.
Według podziału geobotanicznego J. M. Matuszkiewicza (1995) obszar
opracowania zaliczony został do okręgu Borów Tucholskich (A.5c.6), (Kraina
Sandrowych Przedpoli Pojezierzy Środkowopomorskich-A.5; z Podkrainą TucholskąA.5c), gdzie potencjalną roślinność terenu stanowią grądy, zaś w części południowozachodniej bory mieszane. Olsy i łęgi nadrzeczne (olszowe i jesionowo-olszowe)
siedlisk wodogruntowych, okresowo lekko zabagnionych są charakterystyczne dla
dolin i rynien. Zbiorowiska te współcześnie zachowały się na niewielkich
powierzchniach, gdyż skład gatunkowy większości drzewostanów zmienił się na
skutek gospodarczej działalności człowieka.
W strukturze użytkowania ziemi przeważający odsetek powierzchni zajmują
grunty rolnicze. Przyczyną dominacji upraw rolnych było występowanie żyznych gleb
i dewastacja lasów (przez ich wczesne wycięcie). Niewielka jest lesistość terenu,
gdzie tereny leśne rozrzucone są nierównomiernie i zajmują zaledwie 5%
analizowanego obszaru. Głównie są to odosobnione fragmenty sosnowych
zbiorowisk leśnych. Dla zlewni rzeki Wytrych, między Kęsowem a Obrowem,
znamienne jest występowanie zwartego obszaru, częściowo zmeliorowanych,
torfowisk (Pomianowska H., Kachnic M., 2000).
Pod względem administracyjnym przez obszar opracowania przebiega granica
pomiędzy województwem pomorskim a kujawsko-pomorskim. Obejmuje swoim
zasięgiem fragmenty siedmiu gmin: Chojnice, Człuchów, Kamień Krajeński, Sępólno
Krajeńskie, Kęsowo, Gostycyn i Tuchola. Powiat chojnicki reprezentuje południowy
fragment gminy Chojnice (województwo pomorskie). Północno-zachodni skrawek
obszaru reprezentuje powiat człuchowski z gminą Człuchów (należący również
województwa pomorskiego). Dwie następne należą kolejno do powiatu
sępoleńskiego (województwo kujawsko-pomorskie). Miasto i gmina Kamień Krajeński
zajmują zachodnią część obszaru opracowania. Pozostała część należy do powiatu
tucholskiego, obejmującego gminy (idąc od południowego wschodu na północ)
gminy: Gostycyn, Kęsowo i Tucholę.
BUDOWA GEOLOGICZNA I LITOLOGIA
Obszar objęty arkuszem mapy Kamień Krajeński pod względem geologicznotektonicznym znajduje się w obrębie środkowej części niecki pomorskiej synklinorium
brzeżnego (Pomianowska H., Kachnic M., 2000). Ma to swoje konsekwencje
w budowie geologicznej omawianego terenu, gdyż układ jednostek tektonicznych
miał wpływ na warunki sedymentacji osadów w poszczególnych okresach
geologicznych. Fundament krystalicznego podłoża tworzą utwory zalegające na
głębokości poniżej 5 000 metrów, które są przykryte osadami paleozoiku i mezozoiku
(Pomianowska H., Kachnic M., 2000). Z osadów paleozoicznych dobrze
wykształcone są utwory kambru, ordowiku i syluru. Osady ordowiku zostały
Rozpatrywany obszar położony jest w dorzeczu Wisły i zlewni Brdy. Działy
wodne na analizowanym obszarze rozdzielają dorzecza stopniowo niższych rzędów
– III i IV. Należą do nich zlewnie Ciechocińskiej Strugi i Kicz. Zlewnie ich dopływów
ograniczone są z kolei działami wodnymi do IV rzędu włącznie.
Północno-wschodnią część rozpatrywanego obszaru stanowi zlewnia Raciąskiej
Strugi. Część wschodnia obszaru opracowania odwadniana jest przez cieki
wchodzące w skład systemu rzecznego Brdy – Kicz, zaś z południowego fragmentu
obszaru opracowania odprowadza wody do Kamionki rzeka Brzuchówka. Na mapie
zostały wyznaczone topograficzne działy wodne dorzecza Wisły i zlewni Brdy - dział
III rzędu; działy wodne IV rzędu dopływów Brdy – Kamionki, Raciąskiej Strugi i Kicz.
Rzeźba omawianego terenu jest urozmaicona, dlatego topograficzne działy wodne
na swej przeważającej długości są wyraźnie zaznaczone. Prowadzenie działów nie
sprawia znaczących trudności, jak na warunki rzeźby młodoglacjalnej. Jednak
przebieg granic mniejszych zlewni, lokalnie głównych dorzeczy, przede wszystkim na
wododziałowych powierzchniach wysoczyzn jest mocno skomplikowany.
Nierównomierność akumulacji lodowcowej, jak i znaczna ilość zagłębień
wytopiskowych powodują istnienie obszarów wyłączonych z zorganizowanego
odpływu powierzchniowego. W obszarze objętym opracowaniem zostały one
wydzielone jako obszary bezodpływowe ewapotranspiracyjne lub chłonne. Te
pierwsze zajmują znacznie większa powierzchnię. Miejscami, poza obszarami
bezodpływowymi występują liczne izolowane zagłębienia bezodpływowe, niedające
się przedstawić w skali mapy. Innym przejawem słabego zorganizowania odpływu
powierzchniowego, który bezpośrednio wiąże się z wyznaczaniem granic jednostek
hydrograficznych są bramy w dziale wód.
Tabela 5. Zestawienie wyników pomiarów przepływów chwilowych
Powierzchnia [ha]
Lp.
1
Nazwa jeziora
IRŚ
KJP
AJP
z planimetrowania
1
2
3
Objętość
3
[tys. M ]
Głęb. śr.
[m]
Głęb. max.
[m]
Lp.*
Rzeka
Profil
Przepływ
3 -1
[m s ]
Data pomiaru
1.
Brzuchowo
-
-
22,0
21,7
792,0
3,6
6,3
1.
Bielska Struga
Silno, za stacją benzynową
0,029
10.07.2008
2.
Ciechocińskie
17,9
19,0
17,9
18,3
136,6
0,8
1,6
2.
Kamionka
Moszczenica
0,061
10.07.2008
3.
Czarne
-
-
-
5,1
-
-
-
3.
dopływ z Jeziora Zamarte
0,004
10.07.2008
4.
Czarne
-
-
-
3,6
-
-
-
mostek przed wpłynięciem do
Jeziora Zamarte
5.
Gockowickie
-
5,5
-
5,5
-
-
-
4.
Kicz
mostek przed wpłynięciem do
Jeziora Tuchółka
0,023
31.07.2008
6.
Grochowskie
71,7
46,0
71,7
48,2
1555,5
2,2
5,0
5.
Wytrych
Drożdżenica
0,239
31.07.2008
7.
Kęsowo
-
-
23,7
16,2
804,5
3,4
7,5
6.
Kamionka
Kamień Krajeński
0,571
31.07.2008
8.
Mała Cerkwica
-
-
-
1,4
-
-
-
7.
Brzuchówka
Mała Cerekwica
0
31.07.2008
9.
Mochel
-
-
172,2
148,6
11 886,0
6,9
12,8
8.
Kamionka
Pamiętowo
0,966
31.07.2008
10.
Obrowo
-
-
-
10,2
-
-
-
11.
Ostrowite (Leśne)
25,9
22,5
25,9
22,9
1358,7
5,1
7,3
12.
Piastoszyn
20,4
17,5
20,4
14,6
221,6
1,1
2,3
13.
Radzim
-
-
35,1
31,7
490,6
1,4
2,9
14.
Silno (Zielonka)
29,2
16,0
29,2
14,8
293,3
1,0
1,5
15.
Tuchołka (Tuchółka,
Tuchelka)
-
-
46,1
36,0
781,2
1,7
3,0
16.
Wysockie
42,0
38,5
42,0
37,3
1862,3
4,4
19,0
17.
Zamarte
53,3
53,5
53,3
41,3
2915,9
5,5
10,4
18.
Zaręba
-
-
26,7
17,6
347,1
1,3
2,0
19.
Żalno
-
50,0
50,0
2,3
1417,0
2,8
5,5
2
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
WODY PODZIEMNE
3
Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie Choiński (1991) Jańczak (1997)
Charakterystycznym rysem krajobrazu obszaru opracowania są mokradła stałe.
Obszary podmokłe towarzyszą najczęściej dolinom rzecznym, w postaci izolowanych
płatów (rozszerzenia w dolinie Kamionki, np. poniżej Małej Cerkwicy i Pamiętowa;
fragmenty doliny Wytrych i Kicz).
Szczególnym elementem hydrograficznym opracowania, są obszary nie
włączone jeszcze do zorganizowanego odpływu powierzchniowego. Są to obszary
bezodpływowe chłonne i ewapotranspiracyjne.
Osobną grupę stanowią te wszystkie elementy hydrograficzne, które są
związane z bezpośrednią działalnością człowieka. Zalicza się do nich doły potorfowe,
glinianki, stawy hodowlane, także przepusty, zastawki, groble, a przede wszystkim
rowy melioracyjne.
CHARAKTERYSTYKA HYDROLOGICZNA
Na obszarze opracowania nie prowadzono pomiarów dotyczących stanów
i przepływów wód. Charakterystykę hydrologiczną wód powierzchniowych obszaru
opracowania w zakresie ich zmienności (stanów i przepływów) przedstawiono na
podstawie danych z profilu wodowskazowego: Ciecholewy (na Brdzie - 166,7 km
biegu rzeki). Stany charakterystyczne z okresu 1961 - 2000 przedstawia tabela 3.
oraz rysunek 3.
Tabela 3. Charakterystyczne stany wód z okresu 1961-2000 (wodowskaz
Ciecholewy na Brdzie)
Profil
Rzeka
(km biegu)
Ciecholewy
Brda
(166,7 km)
Stany
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
NNW
102
102
97
96
92
90
81
79
80
105
110
104
SNW
135
128
124
119
117
114
108
112
124
140
153
145
SSW
143
138
138
132
125
124
117
121
139
152
159
153
SWW
152
157
165
153
136
133
126
134
155
164
165
161
WWW
198
201
230
202
172
182
175
189
220
212
206
197
Głębokość zalegania wód podziemnych pierwszego poziomu nawiązuje
w zarysie podstawowym do ukształtowania powierzchni terenu, naśladując
w złagodzonej formie jego kształt. Wartości hydroizobat zależą od przepuszczalności
utworów budujących podłoże i wzajemnego ułożenia warstw mniej lub bardziej
podatnych na infiltrację. Najmniejsze głębokości zalegania wód gruntowych,
do 1 metra, występują w dolinach rzecznych, w otoczeniu zbiorników wodnych także
małych (poniżej 1ha). Płytkie wody gruntowe pojawiają się również w obrębie
podmokłych
zagłębień
bezodpływowych,
na
podłożu
osadów
słabo
przepuszczalnych. Największe głębokości występowania wód podziemnych,
przekraczające 10 metrów, występują na całym obszarze opracowania, osiągając
19,3 m p.p.t. na południe od miejscowości Kęsowo (południowo-wschodnia część
analizowanego obszaru). Generalnie na obszarze opracowania poziom zalegania
zwierciadła wód gruntowych stosunkowo często przekracza wartość 10 m p.p.t.
(dotyczy to 8 na 42 miejsca pomiarów głębokości zwierciadła wód podziemnych).
Na obszarze objętym analizą znaczenie mają wody pochodzące
z czwartorzędowego i trzeciorzędowego poziomu wodonośnego. Główny poziom
wodonośny występuje w osadach czwartorzędowych, którego poziomy
międzymorenowe mają znaczenie użytkowe (najlepiej rozpoznane i eksploatowane).
Pierwszy z nich występuje jedynie we wschodniej części obszaru opracowania,
stanowiąc główny poziom użytkowy, przypisany jest piaskom międzymorenowym
zlodowacenia Wisły. Najczęściej występuje na głębokości od 8 do 30 m. Cechuje go
napięte zwierciadło wody. Międzymorenowy, określany jako drugi poziom
wodonośny, jest charakterystyczny dla wysoczyznowej części obszaru. Występuje
tam, gdzie ulega obniżeniu strop osadów trzeciorzędu. Poziom ten przypisany jest
utworom fluwioglacjalnym zlodowaceń Warty. Średnia miąższość to 32 m, przy
zmiennej głębokości wynoszącej od 70 do 95 m, zaś na wysoczyźnie do 50 m.
Kolejny z poziomów (tzw. trzeci poziom międzymorenowy) występuje w południowo –
zachodnim fragmencie obszaru, na głębokości powyżej 50 metrów. Stanowią go
piaski drobno- i średnioziarniste. Na omawianym obszarze wody tego poziomu
ujmowane są studniami na głębokościach zależnych od rzeźby i ukształtowania
terenu. Trzeciorzędowe piętro wodonośne ze względu na słabe rozpoznanie jest
stosunkowo rzadko ujmowane do eksploatacji. Jego występowanie stwierdzono
jedynie na południowym – wschodzie, jedyne ujęcie – studnia w miejscowości
Wieszczyce. Od powierzchni terenu piętro to jest izolowane piaskami
drobnoziarnistymi z domieszką pyłu burowęglowego, o miąższości około 19 metrów
(Pomianowska H., Kachnic M., 2000).
Na objętym opracowaniem obszarze nie prowadzi się pomiarów stanów wód
podziemnych. Informacje o zakresie zmienności stanów wód gruntowych
przedstawiono w oparciu o dane z posterunku zlokalizowanego poza zasięgiem
omawianego obszaru w Czersku (rys. 5). Posterunek ten można uznać za
reprezentatywny w odniesieniu do analizowanego obszaru. Charakterystyczna dla
obszaru nieciągłość zwierciadła wody podziemnej i kontrastowe różnice w punktach
leżących w sąsiedztwie, znalazły swoje odbicie w przypadku w/w posterunku.
Przebieg stanów wody przedstawiono za pomocą krzywej średnich miesięcznych
z wielolecia (1961 – 1996), w odniesieniu do średniorocznej wartości z tego
wielolecia (rys. 5).
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
0
100
SW
B rd a (C ie c h o le w y )
200
H (cm)
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA OBSZARU
Tabela 2. Główne cechy morfometryczne jezior
W celu określenia rzędu wielkości przepływów w ciekach płynących na
obszarze opracowania, w czasie kartowania terenowego w lipcu 2008 r., wykonano
pomiar natężenia przepływów wody w ośmiu profilach. Wyniki pomiarów przedstawia
tabela 5.
200
300
400
150
100
600
OPADY
Rys. 5. Średnie z wielolecia (1961– 1996) miesięczne i roczne stany wód gruntowych
(cm) w Czersku.
50
Rozkład opadów na obszarze objętym arkuszem mapy Kamień Krajeński
przeanalizowano w oparciu o wyniki pomiarów, uzyskane z posterunków opadowych
IMGW. Podstawą oceny stosunków opadowych na obszarze opracowania, z uwagi
na brak na nim posterunków pomiarowych, były dane z posterunku w Chojnicach.
Jest on położony poza obszarem opracowania, na północ od jego granic
(na północny-zachód od centrum Chojnic), na północnym krańcu Równiny
Krajeńskiej. Na podstawie danych z tego posterunku określono stosunki opadowe
obejmujące wielolecie 1988 – 2007. Na rycinie (ryc.2) przedstawiono średnie
miesięczne i roczne sumy opadów. W tabeli natomiast zobrazowano miesięczne
i roczne sumy opadów dla roku przeciętnego (N), wilgotnego (W) i suchego (S)
(tab.1).
0
XI
X II
I
II
III
IV
SNW
V
VI
V II V III
SSW
IX
X
SW W
Rys.3. Stany charakterystyczne wód z okresu 1961 – 2000 (wodowskaz Ciecholewy
na Brdzie)
80
70
60
50
H (mm)
40
30
20
10
0
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
Rys. 2. Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych w wieloleciu (1988-2007).
Tabela 1. Średnie miesięczne i roczne sumy opadów w roku przeciętnym (N),
wilgotnym (W) i suchym (S).
Posterunek opadowy
H m n.p.m.
Chojnice
(172 m n.p.m.)
Miesięczne sumy opadów w mm
XI
XII
I
46
II
III
IV
V
X
Rok
62
34
46
87
59
25
52
600
W–2007
58
36 124 39
43
28 115 102 134 66
81
18
844
S-1989
55
65
15
29
7
71
385
6
28
42
IX
43
27
33
VII VIII
N–1999
16
71
VI
28
39
Dla posterunku wyliczony został średni roczny opad atmosferyczny, wynoszący
597 mm. Maksymalne sumy opadów rocznych w odniesieniu do wielkości średniego
opadu z wielolecia w Chojnicach wynoszą 141% w roku wilgotnym i 64% ich wartości
w roku suchym. W rocznym rozkładzie średnich miesięcznych sum opadu ma
miejsce przewaga opadów półrocza letniego (V-X) – 355 mm nad zimowym (IX-IV) –
242 mm. Najwyższe miesięczne sumy opadów średnich występują, na posterunku
w Chojnicach, w lipcu – 76 mm, najniższe w lutym, odpowiednio – 33 mm.
W styczniu oraz w maju w Chojnicach zaznacza się największa różnica
w sumach opadów roku suchego i wilgotnego – 108mm i odpowiednio 109mm.
Najmniejszą zaś stwierdzono w kwietniu i listopadzie – 1mm i 3mm). Najwyższe
zanotowane sumy opadów miesięcznych osiągnęły wartości 176% - lipiec 2007 r.
Najbardziej suchymi miesiącami są: maj i wrzesień (6 i 7mm w roku suchym).
Najwyższe średnie miesięczne sumy opadów (powyżej 50mm) występują
w okresie od maja do września, z maksimum w lipcu – 76mm), a najniższe (poniżej
40mm) w lutym i w kwietniu (33mm i 34mm). Na posterunku opadowym
w Chojnicach poza okresem letnim zwracają uwagę wysokie wartości sum opadów
w okresie jesiennym (IX – XI), co wiązać należy ze wzmożoną w tym czasie
aktywnością cyklonalną, przy adwekcji wilgotnego powietrza z zachodu.
Cieki omawianego obszaru, według I. Dynowskiej (1971), charakteryzują się
ustrojem wyrównanym z wezbraniem wiosennym, gruntowo – deszczowo - śnieżnym
zasilaniem oraz znaczącą przewagą zasilania podziemnego (ponad 65%). Taki ustrój
cieków jest warunkowany klimatem (klimat oceaniczny) oraz odpowiednią budową
geologiczną (przepuszczalne osady plejstoceńskie). Według M. Parde (1957), rzeki
omawianego obszaru należałoby zaliczyć do ustrojów prostych, które odznaczają się
tylko jednym wezbraniem oraz jednym okresem niskich przepływów. Ustrój
determinowany jest silnie klimatem oceanicznym (sprzyja równomiernej infiltracji)
i piaszczystym podłożem, zwłaszcza piaskami moreny dennej – skałami, które
sprzyjają wsiąkaniu wody. Na Brdzie, w Ciecholewach (pow. zlewni 657,0 km2),
zmiany stanów wody w wieloleciu (1961 – 2000), w strefie stanów średnich, wahały
się w przedziale od 108 cm (maj) do 165 cm (styczeń, wrzesień). Stany
charakterystyczne (tab.3) charakteryzują się w strefie stanów średnich od początku
roku hydrologicznego obniżeniem wartości do minimum w maju, a następnie
wzrostem wartości do końca roku. Wysokie stany wykazują bardziej wyraźny wzrost
do maksimum w styczniu. Maksymalny stan wody WWW – 230cm 1971 (zator)
i 222cm odnotowano 17.I.1968r., zaś minimum (NNW) wynosiło 79cm (5.VI.1978r.).
Wykres opadów i stanów wody można określić jako odwrotnie proporcjonalny.
W przekroju rocznym spadek wysokości opadu na posterunku w Chojnicach od
stycznia do kwietnia nie wpływa na obniżenie stanów wody, wręcz przeciwnie,
powoduje ich wzrost. Zwiększające się opady od wiosny (z maksimum w lipcu)
wpływają tym samym na ich stabilizację. W okresie letnim pomimo wysokich opadów
nie występuje podniesienie się stanów wody. W tym okresie opady uzupełniają
zasoby wody. Latem, w czasie niżówek, zaznacza się najwyższe zasilanie
podziemne.
Analiza wartości stanów charakterystycznych z okresu 1961-2000 na Brdzie,
w profilu wodowskazowym Ciecholewy (rzędna zera 120,10m n.p.Kr.) w ogólnym
zarysie potwierdza informacje podane przez I. Dynowską (1971) i M. Parde (1957).
Rozpatrywany obszar należy do jednego z najzasobniejszych w wodę, gdzie
notuje się też jeden z najwyższych odpływów jednostkowych w Polsce. Według
A. Choińskiego (1988), Brda należy do rzek o najbardziej wyrównanych przepływach.
Wpływa na to retencyjność zlewni oraz duży udział zasilania podziemnego
w strukturze odpływu potamicznego (ponad 65%).
Średnia roczna wartość odpływu
jednostkowego mieści się w granicach q=9,5 dm3s-1km-2. Duża zdolność retencyjna
omawianego obszaru skutkuje niskimi wartości współczynnika nieregularności
średnich
rocznych przepływów, przy odpływie średnim niskim wynoszącym
2,5 dm3s-1km-2 oraz średnim minimalnym wynoszącym 1 dm3s-1km-2 (Pomianowska
H., Kachnic M.,2000). Małe wartości tego współczynnika (poniżej 1,5) wskazują na
niewielkie różnice między odpływem roku wilgotnego i suchego.
Na Brdzie (166,7 km biegu rzeki) - posterunek wodowskazowy Ciecholewy,
w rozpatrywanym okresie badań
(1961–2000), absolutne minimum wartości
przepływu wynosiło 2,07 m3s-1 (15.VIII.1994r.), a maksimum 14,2 m3s-1
(2,4-8.XII.1970r.). Przepływy charakterystyczne z wielolecia (rys.4) odznaczają się
wyrównanymi wartościami średniego i niskiego przepływu oraz nieregularnymi,
wysokimi w strefie przepływów wysokich (po czerwcowym obniżeniu wzrost wartości
w lipcu, a następnie w sierpniu spadek i ponowny wzrost w październiku). Lipcowy
wzrost wartości przepływów to skutek zwiększonych średnich opadów z wielolecia
w tym miesiącu. Zależność ta jest również charakterystyczna dla roku przeciętnego,
gdyż lipiec w przekroju rocznym należy do miesięcy wilgotnych. Najwyższe średnie
miesięczne przepływy występowały w grudniu, zaś najniższe charakterystyczne były
dla lipca (rys.4).
Tabela 4. Przepływy charakterystyczne z okresu 1961-2000 (m3s-1) (wodowskaz
Ciecholewy na Brdzie)
WODY POWIERZCHNIOWE
Sieć hydrograficzna obszaru objętego analizą, należąc do dorzecza Wisły
i zlewni Brdy, pod względem wykształcenia i zorganizowania charakteryzuje się
typowymi cechami młodej akumulacji plejstoceńskiej. Taki charakter odwadniania
skutkuje słabym zorganizowaniem sieci rzecznej (wykorzystującej dna rynien
glacjalnych), dużym udziałem obszarów odwadnianych okresowo, głównie istnieniem
obszarów bezodpływowych). Ciekami, które odwadniają ten obszar są rzeki:
Kamionka z rzeką Wytrych, Raciąska Struga, Bielska Struga, Ciechocińska Struga,
Kicz czy Brzuchówka. Wschodni i centralny fragment obszaru ma dobrze rozwiniętą
sieć hydrograficzną, na którą składają się nie tylko cieki i jeziora (głównie rynnowe,
rzadziej oczka-wytopiskowe), ale głównie gęsta sieć rowów melioracyjnych.
Największa gęstość cieków (jak na warunki pojezierne) występuje w północnowschodniej i południowej części obszaru – dolina Kamionki wraz jej dopływami,
w zlewniach jezior oraz w dolinie Bielskiej Strugi, rzeki Kicz i Ciechocińskiej Strugi.
Tereny te charakteryzują się też obecnością największych podmokłości. Cechą
charakterystyczną części wysoczyznowej jest jej porozcinanie dolinami rzecznymi
(głównie Kamionki) oraz występowanie obszarów nie włączonych jeszcze do
powierzchniowego jej odwadniania. Największym ciekiem jest Kamionka, której
źródła znajdują się w północno-zachodniej części obszaru, w rejonie Nieżychowic.
Do niej odprowadza swoje wody lewostronny, największy dopływ – Wytrych,
odwadniający zwarty obszar częściowo zmeliorowanych torfowisk z okolic Obrowa.
Z części północno-wschodniej swoje wody odprowadzają trzy strugi: Raciąska,
Bielska i Ciechocińska, wykorzystujące rynnę subglacjalną.
Analizowany obszar, jak na warunki „pojezierne”, charakteryzuje się małą
jeziornością (około 2-3%). Wszystkie zbiorniki wodne są pochodzenia naturalnego
(polodowcowe). Dominują małe jeziora rynnowe wypełniające dna rynien
subglacjalnych. Obszary wysoczyznowe „obfitują” w nieliczne zbiorniki morenowe.
W obszarze objętym opracowaniem, poza największym jeziorem Mochel, występuje
ich 19, o powierzchni powyżej 1 ha. Są zbiornikami włączonymi do ogólnego
systemu odwadniania powierzchniowego. Występujące jeziora, najczęściej
wykorzystujące rynny glacjalne, należą do największych na opracowywanym
obszarze; wyróżniają się znacznymi głębokościami i dużą objętością wód.
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
NNQ
4,20
3,53
3,71
4,06
4,88
4,18
3,65
3,37
2,29
2,07
2,67
3,68
SNQ
6,40
6,59
6,29
6,29
6,36
6,24
5,42
4,51
4,16
4,31
4,83
5,68
SSQ
6,96
7,44
7,22
7,05
7,02
6,95
6,11
5,05
4,60
4,74
5,36
6,15
SWQ
7,59
8,25
8,23
7,93
7,82
7,69
6,84
5,73
5,24
5,27
5,86
6,70
WWQ
13,2
14,2
12,8
11,9
11,6
13,0
12,0
8,56
10,4
8,49
8,14
9,92
Według przytoczonych danych, stany wód podziemnych na posterunku
w Czersku charakteryzuje jedno maksimum w kwietniu. Średnie miesięczne stany
wód gruntowych utrzymują się powyżej średniej w okresie od stycznia do sierpnia,
a poniżej średniej od września do grudnia. Na niskim poziomie utrzymują się stany
w sierpniu oraz we wrześniu. Poziom wód gruntowych osiąga swoje minimum
w listopadzie (525cm). Od listopada poziom ten systematycznie podnosi się aż do
osiągnięcia swojego maksimum w kwietniu (406cm). Zasilanie wód podziemnych
rozpoczyna się w okresie roztopów, następnie, poczynając od maja można zauważyć
tendencję do spadku poziomu ich zwierciadła. W Czersku ekstremalne stany wód
gruntowych wystąpiły w listopadzie 1971 roku (NW – 832cm) oraz w lipcu 1980 roku
osiągając 190 cm (WW).
Rytm wahań wód pierwszego poziomu wodonośnego przedstawiono także
w oparciu o średnie miesięczne stany wody z posterunku w Czernicy (rys. 6).
Usytuowany poza omawianym obszarem, na południowy – zachód od Brus, należy
do sieci Monitoringu Wód Podziemnych Państwowej Służby Hydrogeologicznej
(Rocznik Hydrogeologiczny, 2004-2006). Średnie miesięczne stany wód gruntowych
utrzymują się powyżej średniej od stycznia do maja, poniżej od czerwca do grudnia.
Minimum przypadło na wrzesień, zaś maksimum – w lutym i w marcu. Wahania wód
gruntowych w Czernicy charakteryzowały się stosunkowo małą zmiennością w skali
roku.
miesiące
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
350
Tabela 6. Stan czystości badanych cieków
Lp.*
1.
Rzeka
Kamionka
Punkt pomiarowo-kontrolny
Rok badań
Kamień Krajeński
2004
Klasa
czystości
Główne
parametry
zanieczyszczeń
III
tlen
rozpuszczony,
azot ogólny,
azotany,
fosforany
chlorofil „a”,
materia
organiczna,
fitoplankton
*numeracja zgodna z numeracją na mapie
Źródłem największej ilości ścieków na omawianym obszarze są miejscowości:
Ogorzeliny oraz Kamień Krajeński (tab. 7). Wpływ na jakość wód powierzchniowych
mają nie tylko punktowe zrzuty ścieków, ale również powierzchniowy spływ nawozów
i środków ochrony roślin z obszarów użytkowanych rolniczo.
Tabela 7. Ważniejsze punkty zrzutu ścieków
Nr * Miejscowość
Zakład
Rodzaj
ścieków
Ilość ścieków
Urządzenie
3 -1
m d
do oczyszcz.
max/aktualna
Kierunek
zrzutu
1.
Cołdanki
(część wsi
Nowy Dwór)
Gminny Zakład
Gospodarki Komunalnej w Komunalne
Chojnicach
bd / 5
mechaniczno
- biologiczna
do rowu
melioracyjnego
2.
Kamień
Krajeński
Zakład Gospodarki
Komunalnej i
Komunalne
Mieszkaniowej w Kamieniu
Krajeńskim
830 / 690
mechaniczno
- biologiczna
do rzeki
Kamionki
*numeracja zgodna z numeracją na mapie
Warunkiem poprawy jakości wód powierzchniowych na omawianym obszarze
jest uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w obrębie wszystkich jednostek
osadniczych. Dotyczy to przede wszystkim terenów użytkowanych rekreacyjnie
w okolicach Małej Cerkwicy, Dużej Cerkwicy, Kamienia Krajeńskiego czy Silna. Na
analizowanym terenie występują ośrodki wypoczynkowe, z których tylko nieliczne
posiadają własne oczyszczalnie ścieków. Ścieki z kanalizacji sanitarnej i z terenów
nie objętych kanalizacją powinny trafiać do oczyszczalni zapewniających wysoką
redukcję zanieczyszczeń, do poziomu zapewniającego ochronę jakościową wód
w ciekach i stałych zbiornikach wodnych. Ciągłym zagrożeniem dla wód
powierzchniowych i podziemnych są zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego.
Ułatwieniem dla spływu związków biogennych z terenów uprawowych jest gęsta sieć
rowów melioracyjnych w dolinach rzecznych i urządzenia drenarskie na terenach
wyżej położonych. Dla poprawy stanu czystości wód powierzchniowych tego
obszaru, niezbędne jest rozbudowanie sieci kanalizacji sanitarnej, lepsze
wykorzystanie istniejących oczyszczalni ścieków i ich rozbudowa, budowa nowych
obiektów (Drożdzienica, Pamiętowo, Silno), a także zmodernizowanie systemu
melioracyjnego prowadzącego do ograniczenia ilości wody odprowadzanej ze zlewni
o przewadze terenów rolniczych, bezpośrednio do zbiorników wód
powierzchniowych.
358
358
359
360
360
362
364
364
364
367
367
368
369
370
Rys.6 Średnie miesięczne stany wód gruntowych w Czernicy w latach 2003-2005.
Obszar objęty arkuszem mapy Kamień Krajeński, zgodnie z podziałem
B. Paczyńskiego (1993,1995) zwykłych wód podziemnych, w całości należy do
V regionu, pomorskiego.
W granicach opracowania znajduje się fragment zbiornika wód podziemnych
(GZWP), stanowiący podstawowy rezerwuar wody dla otaczającego terenu
(Kleczkowski A.S., 1990). W zestawieniu GZWP, zgodnie z klasyfikacją A.S.
Kleczkowskiego (1990), został oznaczony numerem 128 - Zbiornik międzymorenowy
Ogorzeliny, z wyznaczoną strefą ochronną (obszar OWO). Zlokalizowany w
centralnej i południowej części
analizowanego obszaru, o szacunkowych zasobach
dyspozycyjnych 20 tys.m3d-1, jako zbiornik porowy, ujmuje wodę z utworów
czwartorzędowych.
Ochrona wód podziemnych na obszarze opracowania wspomagana jest
również pośrednio, przez formy prawnej ochrony środowiska naturalnego obejmujące
rejon doliny rzeki Kamionki jako obszar chronionego krajobrazu (Pomianowska H.,
Kachnic M., 2000).
Ludność zaopatrywana jest w wodę przez ujęcia wód podziemnych, które są
głównie ujęciami komunalnymi zaopatrującymi poszczególne miejscowości. Jedynie
osady gminy Kęsowo (wschodni fragment obszaru) mają lokalne, własne wodociągi
(studnie w Kęsowie, Piastoszynie).
Zasoby eksploatacyjne wód podziemnych na obszarze opracowania wynoszą
1 156 m3h-1 z utworów czwartorzędowych i 45 m3h-1 z utworów trzeciorzędowych.
Zasoby te są wykorzystywane w niewielkim stopniu. Największy
pobór wody dotyczy
ujęć wiejskich, kształtując się na poziomie, ok. 81 m3h-1, co stanowi zaledwie nikły
procent istniejących zasobów i jednocześnie świadczy o ich nieznacznym
wykorzystaniu (Pomianowska H., Kachnic M., 2000).
Kartowanie terenowe, obejmujące pomiar głębokości zalegania zwierciadła wód
podziemnych w studniach, pomiary natężenia przepływu wody w ciekach oraz
inwentaryzację stanu sieci hydrograficznej, na obszarze opracowania
przeprowadzono w lipcu 2008 r. Pomiary przepływu na ciekach wykonano w dniach
10 i 31 lipca 2008 r.
Z obserwacji wieloletnich (1961– 2000) wynika, że zarówno stany wód
powierzchniowych, jak i podziemnych pierwszego poziomu mieściły się w tym
okresie w strefie stanów średnich.
Średnia wysokość opadów w lipcu 2008 r., w miesiącu poprzedzającym
badania, w Chojnicach, wynosiła 72,9 mm i była zbliżona do średnich. W dniu
pomiaru, jak i w dniach poprzedzających, opad nie wystąpił.
Do oceny stanu czystości wód powierzchniowych wykorzystano dane
z Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska w Gdańsku i w Bydgoszczy,
z lat 2004 i 2006.
10,0
5,0
STAN CZYSTOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH
0,0
XII
I
WWQ
II
III
IV
V
VI
SSQ
Rys. 4. Przepływy charakterystyczne z okresu 1961-2000
VII
VIII
IX
X
NNQ
Na obszarze opracowania w sposób mało istotny zostały zmienione stosunki
wodne. Działalność człowieka poprzez np. melioracje doprowadziła do posuniętej
zmiany naturalnych stosunków wodnych typowych dla środowiska wodnego,
zazwyczaj bagiennego, na sztuczne, bardziej zróżnicowane pod względem
warunków fizjograficznych i procesów determinujących obieg wody.
Na analizowanym obszarze nie ma dużych skupisk miejskich, przeważają
obszary o typowym, rolniczym charakterze. Powszechnym zajęciem jest
prowadzenie działalności związanej głównie z produkcją hodowlaną, rzadziej
roślinną. Część areałów rolnych nie jest współcześnie użytkowana rolniczo. Hodowla
bydła i trzody chlewnej jest prowadzona na znacznie mniejszą skalę. Fermy
hodowlane zlokalizowane w większej osadzie. W Silnie, Gockowicach, Kęsowie
i Przymuszewie pracują gorzelnie. Skup i przetwórstwo mleka prowadzi mleczarnia
w Ogorzelinach, Pamiętowie i Kamieniu Krajeńskim. W Silnie zlokalizowane są
drobne zakłady przeróbki drewna, ośrodki maszynowo-transportowe pracujące na
potrzeby rolnictwa i leśnictwa.
Działalność człowieka w dolinie Kamionki, Wytrycha, w bezpośrednim otoczeniu
jezior Grochowskiego, Silno, Obrowo czy Tuchółka doprowadziła do przeobrażeń
stosunków wodnych. W celu wykorzystania walorów użytkowych tutejszych gleb
stworzona została gęsta sieć rowów melioracyjnych.
Południowo-zachodni fragment obszaru opracowania, teren w sąsiedztwie
jezior, jest atrakcyjny dla rozwoju turystyki i rekreacji. Dlatego też potencjalne
zagrożenie stwarza zagospodarowanie turystyczne, które intensywnie rozwija się
w otoczeniu ważniejszych zbiorników wodnych. Dominują ośrodki wczasowe, ale
znaczącą rolę odgrywają również turystyczne obiekty całoroczne z indywidualną
zabudową.
Antropopresja jest widoczna także w przypowierzchniowej warstwie litosfery,
gdyż na obszarze sandrowym i w otoczeniu rynien glacjalnych, prowadzona jest
eksploatacja kruszywa naturalnego – piasku, żwiru (Obrowo, na południe od
Kamienia Krajeńskiego).
Widoczny przejaw ingerencji człowieka w stosunki wodne jest zauważalny na
obszarach większych jednostek osadniczych. Ten przejaw antropopresji dotyczy
przede wszystkim takich miejscowości, jak: Kamień Krajeński, Angowice, Nowy
Dwór, Ogorzeliny, Sławęcin, Kęsowo, Pamiętowo, głównie w postaci zanieczyszczeń
komunalnych. Przemysł w obszarze opracowania jest rozwinięty w niewielkim
stopniu.
Literatura:
CHARAKTERYSTYKA OKRESU BADAŃ
15,0
XI
powierzchniowych, prowadzone przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska,
na obszarze opracowania objęły Kamionkę. Na opracowywanym obszarze znajdował
się tylko jeden punkt kontrolny czystości wód rzeki Kamionki (poniżej jeziora Mochel).
Badania stanu czystości wód i ich klasyfikację dokonano na podstawie
obowiązującego wówczas Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku, w sprawie klasyfikacji oraz
warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub ziemi
(Dz. U. Nr 116, poz.505). Od 2004 roku zgodnie z Rozporządzeniem Ministra
Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku, w sprawie klasyfikacji dla prezentowania
stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz
sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284)
wprowadzono 5 klasową ich prezentację. Klasyfikacja ogólna objęła wskaźniki
fizyczne, tlenowe, biogenne, zasolenia, metale (w tym ciężkie), zanieczyszczeń
przemysłowych, biologiczne i mikrobiologiczne. Natomiast klasyfikacja sanitarna
uwzględniała wyłącznie wskaźniki mikrobiologiczne. Analizy chemiczne wykonano
zgodnie z metodyką podaną w/w rozporządzeniu. Zakres monitoringu reperowego
różni się w niewielkim zakresie od monitoringu regionalnego. Badania
makrobezkręgowców bentosowych wykonano w wybranych punktach kontrolnych.
Dlatego też w zestawieniu tabelarycznym pojawiło się pięć klas czystości
(klasa I – woda bardzo dobra, II – dobra, III – zadowalająca, IV – niezadowalająca
i V – zła).
Na podstawie badań wykonanych dla Kamionki w 2004 roku, stwierdzono,
iż wody były zadowalającej jakości, odpowiadając III klasie. Parametrami
obniżającymi jakość wód do klasy III stały się wskaźniki tlenowe: ChZT-MN, O2, BZT5
i azot Kjeldahla, także azotany i fosforany. Ponadto przy ujściu, o III klasie,
zadecydowało obciążenie materią organiczną, dodatkowo: azot Kjeldahla i azotany.
Najgorszej klasie odpowiadał stan sanitarny Kamionki. Jedynie w punkcie kontrolnym
– poniżej jez. Mochel uległ nieznacznej poprawie, do klasy IV. Na wypływie z jeziora,
w okresie od sierpnia do października, dominowały sinice. Stwierdzono również duże
zróżnicowanie gatunkowe fitoplanktonu. W porównaniu z wcześniejszymi badaniami,
z lat poprzednich zawartość i stężenia wskaźników uległy nieznacznej poprawie.
Dotyczyła tlenu rozpuszczonego, azotu ogólnego, azotu Kjeldahla i chlorofilu „a”.
Stan czystości badanych cieków przedstawia tab. 6.
PRZEOBRAŻENIA STOSUNKÓW WODNYCH
500
H [cm]
Opracowała:
Katarzyna Jereczek-Korzeniewska
Rozcinając poziomy wodonośne, spełniają one istotną rolę w obiegu wód oraz
stanowią bazę drenażu, która stymuluje ich system krążenia. Parametry dotyczące
największych zbiorników jeziornych przedstawia tabela 2.
H (cm)
DO MAPY HYDROGRAFICZNEJ
W SKALI 1 : 50 000
ARKUSZ N-33-96-A
KAMIEŃ KRAJEŃSKI
udokumentowane wierceniami do głębokości 5000 m; zbudowane na ogół z iłowców
z graptolitami. Miąższość osadów dewonu, zalegających niezgodnie, dochodzi do
1000 m. Luka stratygraficzna obejmuje późny dewon, karbon i cechsztyn. Osady
mezozoiku, o miąższości do 2400m, reprezentowane są przez wszystkie ogniwa
(utwory triasu, jury i kredy). Strop najmłodszych osadów mezozoiku (kredy),
wykształconych w postaci piaskowców, margli, mułowców i iłów, zawiera się na
głębokości od 196 do 248 m. Osady trzeciorzędowe, o miąższości od 100 do 163 m,
reprezentowane są przez iły, mułki, mułowce i iłowce, Głębokość położenia ich
stropu jest zróżnicowana, od 70 do 35 m n.p.m. Rejon Sławęcina i Kamienia
Krajeńskiego to obszary, na których stwierdzono najniższe zaleganie stropu
trzeciorzędu. Uwzględniając deniwelacje powierzchni podczwartorzędowej, za ich
przyczynę uważa się zarówno egzarację, erozję, a głównie zaburzenia
glacitektoniczne (występowanie kier trzeciorzędowych – profil: Nieżychowice).
Lokalnie doszło do spiętrzenia i pofałdowania zarówno utworów górnego miocenu
i pliocenu. Dlatego osady czwartorzędu częściej przykrywają mioceńskie niż
plioceńskie utwory trzeciorzędowe.
Najmłodszy element budowy geologicznej obszaru opracowania stanowią
utwory czwartorzędu, które przykrywają osady trzeciorzędowe. Pokrywając niemal
cały omawiany obszar reprezentują zlodowacenia młodsze od zlodowacenia Odry.
Zmienna miąższość jest zależna od ukształtowania powierzchni podczwartorzędowej
i dzisiejszej rzeźby. Największe ich miąższości to 111 m (profil Nieżychowice)
i 103 m (Ciechocin) (Pomianowska H., Kachnic M., 2000). Osady zlodowaceń
środkowopolskich powszechne dla całego obszaru opracowania, cechuje
dwudzielność. Reprezentowane są przez kompleks glin zwałowych (od 2 do
4 poziomów) poprzedzielanych warstwą fluwioglacjału, o miąższości do 32 m.
Związane ze zlodowaceniem Odry i Warty, szare albo szarozielone gliny zwałowe,
powszechniej występują i są pełniej wykształcone w spągu utworów
czwartorzędowych. Lokalnie występują na osadach trzeciorzędu, w miejscach
istnienia wąskich dolin, w których w Eemie deponowane były piaski i żwiry
(Pomianowska H., Kachnic M., 2000). Współczesną rzeźbę omawianego obszaru
należy wiązać w dużym stopniu z najmłodszym okresem plejstocenu. Utwory
zlodowaceń północnopolskich (zlodowacenia Wisły) to najczęściej występujące
osady na tym obszarze. Reprezentowane przez dwa poziomy glin zwałowych,
z których dolny wiązany jest z fazą leszczyńsko-poznańską, górny zaś powstał
podczas subfazy chodzieskiej i młodszej: krajeńsko-wąbrzeskiej. Wzgórza morenowe
(częściowo spiętrzone), o przebiegu N-S (od Obkasu, przez Dąbrówkę, po Sławęcin)
wyznaczają północnokrajeńską oscylację lądolodu. W miejscowości Dąbrówka
kierunek w/w strefy marginalnej ulega odchyleniu: NE-SW. Wzgórza tzw. Gór
Obkaskich i Gór Kozackich stały się częścią strefy marginalnej z całym bogactwem
inwentarza form. W południowej, wysoczyznowej części (rejon Kamienia
Krajeńskiego), występują zagłębienia bezodpływowe (po bryłach martwego lodu),
rynny lodowcowe, ozy i kemy. Wschodni fragment obszaru urozmaica sandr Brdy,
stanowiący fluwioglacjalny szlak odpływu, wiązany z fazą poznańską ostatniego
zlodowacenia. Charakterystyczny dla rejonu kompleks (miąższość 20m) utworów
piaszczysto - żwirowych przykrywa jeden poziom glin zwałowych (miąższość 7m).
Najmłodsze – holoceńskie, reprezentowane są przez osady rzeczne
charakterystyczne dla dolin Kamionki, Ciechocińskiej Strugi, Raciąskiej Strugi,
Bielskiej Strugi i cieku Wytrych. Obszary wokół zarastających jezior Radzim,
Brzuchowo, Ostrowite, Obrowo, Kęsowo reprezentują torfy, które są często
podścielone gytią.
Utwory powierzchniowe charakteryzują się różną przepuszczalnością, sprawia
to niejednorodna budowa geologiczna i zróżnicowana geneza tych utworów. Duży
udział glin i pyłów oraz iłów czy słabo uszczelinionych skał w litologii utworów
powierzchniowych, powoduje, że w obszarze opracowania przeważają utwory słabo
i średnio przepuszczalne. Występowanie utworów reprezentujących grunty o takiej
przepuszczalności (słabej), należy wiązać z lokalizacją płatów gliniastych i pylastych
(centralna część obszaru opracowania, rejon Sławęcina, Ogorzelin, Dużej i Małej
Cerkwicy; obszar położony pomiędzy Kęsowem a Jez. Tuchółka). Stosunkowo
licznie, w osi arkusza (południowy- zachód na północny –wschód, od Kamienia
Krajeńskiego aż po Ciechocin i Silno) pojawiają się utwory o przepuszczalności
średniej. Cały obszar opracowania często poprzedzielany jest gruntami
o przepuszczalności zmiennej. Również w bezpośrednim otoczeniu jezior
i mniejszych zbiorników, w południowej i środkowej części obszaru oraz w dolinach
cieków lokalnych przeważają grunty o wspomnianej już zmiennej przepuszczalności.
W postaci wysepek, miejscowo, w granicach większych miejscowości: Ogorzeliny,
Sławęcin, Lichnowy, Ciechocin, Drożdzienica a przede wszystkim Kamień Krajeński,
Kęsowo i innych mniejszych jednostek osadniczych, dominują utwory
antropogeniczne charakteryzujące się przepuszczalnością zróżnicowaną. Najmniej
jest gruntów o przepuszczalności łatwej, natomiast gruntów o przepuszczalności
bardzo słabej brak.
m3/s
KOMENTARZ
Podstawę opracowania stanowiły wyniki badań prowadzonych w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska - głównego źródła informacji o stanie
i zmianach zachodzących w środowisku, oraz kontroli przeprowadzanych przez
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku i w Bydgoszczy. Według
danych zawartych w „Raporcie o stanie środowiska województwa kujawskopomorskiego w roku 2004” opracowanym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Bydgoszczy, systematyczne badania stanu czystości wód
Augustowski B., 1977, Pomorze, PWN, Warszawa.
Choiński A., 1991, Katalog jezior Polski, cz.1-Pojezierze Pomorskie, Wyd. UAM,
Poznań.
Dynowska I., 1971, Typy reżimów rzecznych w Polsce, Prace Instytutu Geogr. UJ,
z.50.
Gumiński R., 1948, Próba wydzielenia dzielnic rolniczo-klimatycznych w Polsce,
Przegl. Meteorol.- Hydrol. 1.
Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie, Olsztyn.
Jańczak J.,1997,[red.]Atlas jezior Polski, t.II, Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.
Kleczkowski A.S., 1990, Mapa Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP)
w Polsce wymagających szczególnej ochrony, AGH, Kraków.
Kondracki J., 2000, Geografia fizyczna Polski, PWN, Warszawa.
Kondracki J., 1994, Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, PWN,
Warszawa.
Matuszkiewicz J.M., 1995, Krajobrazy roślinne i regiony botaniczne Polski, Wyd.
Ossolineum, Wrocław – Warszawa - Kraków.
Mirowski Z., Witek T., 1979, Gleby i ich przydatność rolnicza, [w:] Pojezierze
Kaszubskie, pod red. B. Augustowskiego, GTN, Ossolineum.
Okołowicz W., Martyn D., 2000, Regiony klimatyczne Polski, [w:] Atlas geograficzny
Polski, Warszawa.
Paczyński B., 1993, 1995, Atlas hydrogeologiczny Polski. Cz. I, II. PIG, Warszawa.
Parde M., 1957, Rzeki, PWN, Warszawa.
Pomianowska H., Kachnic M., 2000, Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali
1:50 000, ark. Kamień Krajeński (202), Zakład Geologii i Hydrogeologii IG UMK;
Toruń.
Raport o stanie środowiska województwa pomorskiego według badań
monitoringowych przeprowadzonych w 2006 roku, 2007, Insp. Ochr. Środ. Wojew.
Insp. Ochr. Środ., Gdańsk.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego według badań
monitoringowych przeprowadzonych w 2004 roku, 2005, Insp. Ochr. Środ. Wojew.
Insp. Ochr. Środ., Bydgoszcz.
Szafer W., 1972, Podstawy geobotanicznego podziału Polski, [w:] Szata roślinna
Polski, t.2, pod red. W. Szafera, K. Zarzyckiego, PWN, Warszawa.
© Copyright by Katarzyna Jereczek-Korzeniewska
Uniwersytet Gdański