BIOLOGIA KLASA II LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE

2016-09-01
BIOLOGIA KLASA II
LICEUM
OGÓLNOKSZTAŁCĄCE
ZAKRES ROZSZERZONY
SZKOŁY BENEDYKTA
BIOLOGIA – treści edukacyjne
(zgodne z treściami nauczania zawartymi w podstawie programowej)
Materiał nauczania jest narzędziem służącym do realizacji celów edukacyjnych zawartych w programie
nauczania. Nowa podstawa programowa podkreśla szczególną rolę początkowego etapu kształcenia biologii w
gimnazjum, który już na II etapie kształcenia stanowi bazę wyjściową do nauczania tego przedmiotu w liceum
oraz technikum. Celem takiej zmiany jest zwiększenie efektywności procesu nauczania biologii i sprawienie, aby
uczniowie nie rozpoczynali nauki w szkole średniej od podstaw.
Opisane w nowej podstawie programowej cele edukacyjne zostały uporządkowane i przypisanedo
odpowiadających im działów tematycznych. Autorzy programu nauczania biologii na poziomie rozszerzonym, w
ślad za twórcami podstawy programowej, za cel główny postawili sobie wyposażenie uczniów przede wszystkim
w wiedzę ogólną i prozawodową. Ta wiedza i nabyte umiejętności pozwolą im na wybór dalszej drogi edukacji
zgodnej z ich aspiracjami zawodowymi.
Przewidziano realizację następujących działów podstawy programowej:
Dział I. Budowa chemiczna organizmów
W dziale I uczniowie poznają zagadnienia dotyczące składu chemicznego komórek i całych organizmów.
Zostaną tutaj omówione pierwiastki, rodzaje wiązań chemicznych pomiędzy nimi oraz związki chemiczne, które
powstają z ich połączenia. Zrozumienie licznych, złożonych procesów zachodzących na poziomie cząsteczek
chemicznych wymaga od uczniów czerpania z zasobów wiedzy zdobytej na lekcjach chemii i fizyki.
W toku realizacji programu nauczania uczeń:
1.
Prezentuje skład chemiczny organizmów z uwzględnieniem podziału na związki organiczne
oraz nieorganiczne.
2.
Wymienia pierwiastki biogenne (C, H, O, N, P, S) i omawia ich znaczenie w budowaniu
organizmów żywych.
3.
Wyróżnia makroelementy i wybrane mikroelementy (Mg, Ca, Fe, Na, K, I)i omawia ich
znaczenie.
4.
Prezentuje rodzaje wiązań i oddziaływań chemicznych występujących w cząsteczkach
biologicznych (wodorowe, kowalencyjne niespolaryzowane, kowalencyjne spolaryzowane,
jonowe, siły van der Waalsa, oddziaływania hydrofobowe) oraz wyjaśnia ich rolę.
5.
Omawia znaczenie wody dla organizmów na podstawie jej fizyko-chemicznych właściwości.
6.
Na podstawie wzorów strukturalnych, półstrukturalnych oraz charakterystycznych grup
funkcyjnych ustala przynależność danego związku organicznego do określonej grupy
związków.
7.
Przedstawia budowę ogólną oraz wymienia właściwości węglowodanów.
8.
Rozróżnia monosacharydy (triozy, pentozy i heksozy), disacharydy oraz polisacharydy.
9.
Omawia znaczenie najważniejszych węglowodanów (glukozy, fruktozy, galaktozy, rybozy,
deoksyrybozy, sacharozy, laktozy, maltozy, skrobi, glikogenu oraz celulozy) z punktu
widzenia różnych organizmów żywych.
10. Prezentuje budowę oraz omawia znaczenie tłuszczów dla funkcjonowania organizmów.
11. Rozróżnia lipidy (glikolipidy, fosfolipidy i cholesterol) oraz woski.
12. Podaje właściwości i omawia znaczenie lipidów.
13. Opisuje (za pomocą wzoru ogólnego i grup funkcyjnych) budowę aminokwasów endogennych
i egzogennych.
14. Rysuje schematycznie mechanizm powstawania wiązania peptydowego.
15. Dokonuje podziału białek na peptydy (oligopeptydy, polipeptydy) oraz na białka proste
i białka złożone.
16. Opisuje strukturę 1-, 2-, 3- i 4-rzędową białek.
17. Określa rolę biologiczną białek
18. Charakteryzuje wybrane grupy białek (albuminy, globuliny, histony, metaloproteiny).
19. Opisuje właściwości fizyczne białek (obejmujące zjawiska koagulacjii denaturacji).
Dział II. Budowa i funkcjonowanie komórki
Dział ten ma za zadanie wprowadzenie uczniów w świat struktur subkomórkowych oraz wyjaśnienie
najważniejszych cech wspólnych i różnic pomiędzy komórkami prokariotycznymi i eukariotycznymi. Ważnym
celem jest także uświadomienie uczniom rozmiarów funkcjonalnych elementów komórkowych oraz tempa
i równoległości prowadzonych przez nie procesów, w tym roli i przebiegu podziałów komórkowych. Uczniowie
poznają podobieństwa i różnice między komórkami pod względem ich budowy i funkcji. Doskonalą również
techniki mikroskopowania, które sąpodstawowym narzędziem w poznawaniu budowy i funkcjonowania
komórek.
W wyniku realizacji niniejszego działu uczeń:
1.
Wymienia różnice pomiędzy komórką prokariotyczną a eukariotyczną pod względem
organizacji materiału genetycznego i struktury mikroskopowej.
2.
Omawia teorięendosymbiotycznego pochodzenie mitochondriów i chloroplastów.
3.
Przedstawia budowę i funkcje życiowe komórek eukariotycznych: zwierzęcej, roślinnej
i komórki grzyba.
4.
Charakteryzuje poszczególne organelle występujące w komórkach eukariotycznych: błonę
komórkową, ścianę komórkową, cytoplazmę, jądro komórkowe, mitochondria, chloroplasty,
siateczkę śródplazmatyczną, aparat Golgiego, wakuole oraz rybosomy.
5.
Wyjaśnia zjawisko plazmolizy w powiązaniu ze zjawiskiem osmozy.
6.
Opisuje ruchy cytoplazmy w komórkach.
7. Przedstawia rolę cytoszkieletu w transporcie wewnątrz komórkowym.
8.
Przedstawia organizację DNA w genomie oraz budowę i funkcję chromosomów.
9.
Opisuje cykl komórkowy, wymienia jego etapy.
10. podaje różnicę między podziałem mitotycznym a mejotycznym i wyjaśnia biologiczne
znaczenie obu typów podziału;
Dział IV. Przegląd różnorodności organizmów
W dziale III uczeń poznaje podstawy współczesnego podziału systematycznego oraz bogactwo i różnorodność
świata organizmów żywych. Ich typowy przegląd systematyczny został wzbogacony o zagadnienia związane
z ich pochodzeniem i tendencjami ewolucyjnymi. Duży nacisk położono na omówienie gatunków użytecznych,
szkodliwych lub chorobotwórczych, a także na znajomość rodzimych gatunków podlegających ochronieprawnej.
Szczególną uwagę zwrócono na kształtowanie u uczniów postawy szacunku dla wszystkich organizmów
żywych, niezależnie od ich pozycji systematycznej czy stopnia komplikacji budowy.
W wyniku realizacji treści programowych działu III uczeń:
1.
Charakteryzuje elementy budowy wirionu i wymienia jego cechy stanowiące adaptację
wirusów do skrajnego pasożytnictwa.
2.
Przedstawia taksonomię wirusów, ich cykle życiowe, rodzaje chorób wirusowych (WZW Typu
A, B iC, AIDS, Zakażenie HPV, grypa, odra, świnka, różyczka, ospa wietrzna, polio,
wścieklizna oraz drogi zakażenia i zasady ich profilaktyki.
3.
Opisuje cykl życiowy bakteriofaga (lityczny i lizogeniczny) oraz wirusa zwierzęcego
zachodzący bez lizy komórki.
4.
Wyjaśnia, co to są retrowirusy i podaje ich przykłady.
5.
Omawia osiągnięcia medycyny w zakresie walki z AIDS.
6.
Charakteryzuje różnorodność morfologicznych form bakterii (sinic).
7.
Opisuje sposoby poruszania się bakterii i rolę fimbrii.
8.
Wymienia sposoby odżywiania się bakterii (fototrofizm, chemotrofizm, heterotrofizm).
9.
Omawia proces przekazywania informacji genetycznej u bakterii.
10. Określa znaczenie bakterii (sinic) w przyrodzie (krążenie azotu w przyrodzie), gospodarce
i w życiu człowieka.
11. Wymienia najważniejsze choroby bakteryjne człowieka (czerwonka bakteryjna, cholera, dur
brzuszny, gruźlica, wąglik, borelioza, tężec) oraz przedstawia możliwe drogi zakażenia
bakteriami i zasady profilaktyki chorób bakteryjnych.
12. Opisuje sposoby poruszania się protistów jednokomórkowych i wskazuje organelle (struktury)
komórki, które są odpowiedzialne za zjawisko ruchu.
13. Charakteryzuje sposoby odżywiania się protistów ze szczególnym uwzględnieniem zależności
między trybem życia a budową komórki.
14. Rozróżnia podstawowe grupy samożywnych protistów– glonów (brunatnic, okrzemek,
bruzdnic, krasnorostów i zielenic) na podstawie cechmorfologicznych oraz przedstawia role
glonów w ekosystemach wodnych.
15. Wymienia głównych przedstawicieli protistów wywołujących choroby u człowieka (malaria,
rzęsistkowica, lamblioza, toksoplazmoza, czerwonka pełzakowa), przedstawia drogi zakażenia
nimi oraz omawia główne zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez protisty.
16. Porównuje warunki życia roślin lądowych i wodnych.
17. Wymienia cechy roślin, które stały się kluczowe w procesie opanowania środowiska lądowego.
Omawia teorie telomową i wymienia najstarsze rośliny lądowe.
18. Charakteryzuje budowę twórczych (merystematycznych) tkanek roślinnych.
19. Charakteryzuje budowę tkanek stałych u roślin (tkankę okrywającą, miękiszową, wzmacniającą
oraz przewodzącą).
20. Identyfikuje tkanki
mikroskopowym.
roślinne
na
rysunku
schematycznym,
fotografii,
preparacie
21. Przedstawia powiązanie budowy poszczególnych typów tkanek z pełnioną przez nie funkcją.
22. Wymienia cechy charakterystyczne mszaków, widłaków, skrzypów, paproci oraz roślin
nagonasiennych i okrytonasiennych.
23. Porównuje stopień zróżnicowania morfologicznego i funkcjonalnego organów wegetatywnych,
wskazując poszczególne organy i określając ich funkcje.
24. Porównuje przemiany faz jądrowych (przemiany pokoleń) u mszaków, widłaków, skrzypów,
paproci oraz u roślin nagonasiennych i okrytonasiennych, zwracając szczególną uwagę na
postępująca redukcję pokolenia gametofitu.
25. Wymienia główne cechy zalążka i nasienia oraz omawia ich olbrzymie znaczenie w adaptacji
do życia na lądzie.
26. Opisuje budowę kwiatu roślin okrytonasiennych oraz omawia ich zróżnicowanie w powiązaniu
ze sposobami zapylenia.
27. Charakteryzuje mechanizm powstawania męskich i żeńskich gametofitów, proces zapłodnienia
komórki jajowej oraz rozwój i kiełkowanie nasion rośliny okrytonasiennej.
28. Omawia główne sposoby rozsiewu nasion (z udziałem wiatru, wody lub zwierząt) oraz
wskazuje na odpowiednie adaptacje w budowie owocu.
29. Opisuje sposoby rozmnażania wegetatywnego roślin.
30. Odróżnia rośliny jednoliścienne od dwuliściennych na podstawie ich cech charakterystycznych
(budowy liści, kwiatów, pędów i systemów korzeniowych).
31. Dokonuje analizy pierwotnej i wtórnej budowy łodygi i korzenia roślindwuliściennych.
32. Charakteryzuje modyfikacje budowy organów roślinnych (korzeni, łodygi orazliści) będących
wyrazem adaptacji do odmiennych warunków środowiska.
33. Omawia funkcję, jaką pełnią rośliny lądowe nagonasienne i okrytonasienne w przyrodzie
i gospodarce człowieka (rośliny jadalne, trujące, przemysłowe, lecznicze).
34. Wymienia i rozpoznaje rodzime gatunki roślin iglastych.
35. Charakteryzuje grzyby pod względem cech odróżniających je od innych organizmów.
36. Wymienia cechy grzybów, które są wyrazem ich przygotowania do heterotroficznego życia
w środowisku lądowym.
37. Wymienia cechy pozwalające na odróżnienie sprzężniowców od workowców
i podstawczaków.
38. Opisuje znaczenie grzybów w przyrodzie (grzyby jako destruenci materii organicznej) oraz
w gospodarce człowieka.
39. Przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób człowieka wywoływanych przez grzyby.
40. Opisuje zjawisko mikoryzy oraz odmiennych form kooperacji grzybów z innymi organizmami.
41. Przedstawia budowę i tryb życia porostów i opisuje ich role w przyrodzie.
42. Dokonuje hierarchizacji podstawowych rang taksonomicznych stosowanych w zoologii.
43. Prezentuje związek pomiędzy filogenezą organizmów a ich klasyfikacją.
44. Przedstawia uproszczone drzewo filogenetyczne wybranej grupy zwierząt.
45. Oznacza wybrane organizmy zwierzęce za pomocą klucza dychotomicznego.
46. Opracowuje prosty dychotomiczny klucz do oznaczania określonej grupy organizmów.
47. Wymienia typy rozmnażania bezpłciowego zwierząt oraz wskazuje grupy organizmów,
u których taki typ rozmnażania może zachodzić.
48. Rozróżnia
zapłodnienie
zewnętrzne
od
wewnętrznego
oraz
omawia
jajorodność,jajożyworodność i żyworodność. Wymienia grupy organizmów, u których
takietypy zapłodnienia i rozmnażania występują.
49. Opisuje główne etapy rozwoju zarodka, wymienia listki zarodkowe oraz dokonujepodziału
królestwa zwierząt na pierwo- i wtórouste.
50. Wyjaśnia różnicę pomiędzy rozwojem prostym(bezpośrednim) a złożonym (pośrednim) na
przykładach.
51. Wyjaśnia rolę błon płodowych w rozwoju zarodka kręgowców lądowych.
52. Opierając się na cechach charakterystycznych, rozpoznaje i podaje lokalizację tkanek
nabłonkowych łącznych, mięśniowych oraz tkanki nerwowej budujących ciało człowieka
i zwierząt.(na podstawie ilustracji, opisu lub preparatu mikroskopowego).
53. Przedstawia zależność między trybem życia zwierzęcia a budową ciała.
54. Wymienia rodzaje powłok ciała zwierząt.
55. Opisuje współdziałanie układu mięśniowego i szkieletu (wewnętrznego, zewnętrznego
i hydraulicznego)
56. Wymienia rodzaje zmysłów u zwierząt, podaje ich funkcje.
57.Wymienia różnicę między oczami prostymi i złożonymi.
58. Opisuje ewolucje układu nerwowego zwierząt.
59. Podaje przykłady regulacji hormonalnej zwierząt (np. owady).
60. Wykazuje związek między budową układów pokarmowych a rodzajem pobieranego pokarmu.
Wymienia organizmy symbiotyczne w przewodach pokarmowych zwierząt.
61. Opisuje płyny ciała krążące w ciele zwierząt.
62. Przedstawia związek między budową układu krwionośnego a jego funkcją.
63. Wymienia i opisuje barwniki oddechowe.
64. Omawia sposoby wymiany gazowej u poznanych grup zwierząt.
65. Opisuje proces wydalania u zwierząt, wykazuje związek między rodzajem wydalanej substancji
a środowiskiem życia organizmu.
66. Wymienia przykłady typów narządów wydalniczych zwierząt.
67. Przedstawia budowę i tryb życia gąbek.
68. Wymienia cechy budowy, czynności życiowe i tryb życia parzydełkowców oraz
określa ich rolę w przyrodzie.
69. Charakteryzuje płazińce i nicienie. Porównuje cechy płazińców wolno żyjących oraz
pasożytniczych związane z ich trybem życia.
70. Na podstawie schematów dokonuje opisu cykli rozwojowych płazińców inicieni
pasożytniczych: tasiemca nieuzbrojonego, glisty ludzkiej, włośnia krętego.Wymienia żywicieli
pośrednich i ostatecznych, a także określa możliwe drogizakażenia wymienionymi pasożytami.
71. Opisuje pasożytnicze płazińce i nicienie, których żywicielem może stać się człowiek.
Wymienia sposoby ograniczenia niebezpieczeństwa zakażenia.
72. Wymienia cechy pierścienic. Rozróżnia wieloszczety, skąposzczety oraz pijawki. Przedstawia
znaczenie pierścienic w przyrodzie i gospodarce człowieka.
73. Wymienia cechy taksonomiczne stawonogów ze szczególnym uwzględnieniem tych, które
zdecydowały o sukcesie ewolucyjnym tej grupy zwierząt.
74. Porównuje przeobrażenie zupełne i niezupełne spotykane u owadów.
75. Rozróżnia skorupiaki, pajęczaki, wije oraz owady, a także porównuje środowiska ich życia,
budowę oraz czynności życiowe. Przedstawia znaczenie stawonogów wprzyrodzie i życiu
człowieka.
76. Wymienia cechy mięczaków. Porównuje budowę oraz czynności życioweślimaków, małżów
i głowonogów, opisując typowych przedstawicieli tych grup.
77. Omawia znaczenie mięczaków w przyrodzie i życiu człowieka.
78. Wymienia cechy budowy szkarłupni pozwalające na odróżnienie ich od innych grup.
79. Wymienia charakterystyczne cechy strunowców na przykładzie lancetnika.
80. Wymienia charakterystyczne cechybudowy kręgowców (pokrycie ciała, skóra, mięśnie,
szkielet, układy: pokarmowy, oddechowy, krwionośny,wydalniczy, nerwowy, rozrodczy
i dokrewny oraz narządy zmysłów).
81. Przedstawia drzewo filogenetyczne poszczególnych grup kręgowców.
82. Wymienia charakterystyczne cechy ryb w powiązaniu ze środowiskiem i trybem życia (rozród,
wędrówki ryb).
83. Dokonuje przeglądu systematycznego ryb i prezentuje ich znaczenie w przyrodzie iżyciu
człowieka.
84. Wymienia charakterystyczne cechy płazów w powiązaniu ze środowiskiem i trybem życia.
85. Opisuje przebieg czynności życiowych płazów, w tym rozmnażanie się i rozwój
poszczególnych grup.
86. Dokonuje przeglądu grup zaliczanych do płazów, uwzględniając gatunki podlegające ochronie
prawnejna terenie Polski.
87. Przedstawia znaczenie płazów w przyrodzie i życiu człowieka.
88. Wymienia charakterystyczne cechy gadów w powiązaniu ze środowiskiem i trybem życia.
89. Opisuje przebieg czynności życiowych gadów, w tym rozmnażanie się i rozwój
poszczególnych grup.
90. Dokonuje przeglądu grup zaliczanych do gadów, uwzględniając gatunki podlegające ochronie
prawnejna terenie Polski.
91. Przedstawia znaczenie gadów w przyrodzie i życiu człowieka.
92. Wymienia charakterystyczne cechy ptaków w powiązaniu ze środowiskiem i trybem życia.
93. Opisuje przebieg czynności życiowych ptaków, w tym rozmnażanie się i rozwój
poszczególnych grup. Opisuje charakterystyczne cechy biologii ptaków (wędrówki, rozród).
94. Dokonuje przeglądu grup zaliczanych do ptaków, uwzględniając gatunki podlegające ochronie
prawnej na terenie Polski.
95. Przedstawia znaczenie ptaków w przyrodzie i życiu człowieka.
96. Wymienia charakterystyczne cechy ssaków w powiązaniu ze środowiskiem i trybem życia.
97. Opisuje przebieg czynności życiowych ssaków, w tym rozmnażanie się i rozwój
poszczególnych grup.
98. Dokonuje przeglądu grup zaliczanych do ssaków, uwzględniając gatunki podlegające ochronie
prawnej na terenie Polski.
99. Przedstawia znaczenie ssaków w przyrodzie i życiu człowieka.
Dział III. Metabolizm
W dziale IV uczniowie poznają zagadnienia związane enzymatyczną regulacją procesów metabolizmu
komórkowego oraz omawiają szczegółowo wybrane procesy metaboliczne organizmów żywych (fotosyntezy,
oddychania tlenowego oraz fermentacji) w kontekście zachodzących reakcji utleniania i redukcji, które stanowią
podstawę wszystkich procesów przemiany materii. Omawianie poszczególnych typów reakcji metabolicznych
jest podsumowywane za pomocą odpowiednio ułożonego bilansu reakcji, co pozwala uczniowi na śledzenie
wydajności danego procesu.
W toku realizacji programu nauczania zawartego w dziale IV uczeń:
1.
Wymienia charakterystyczne cechy budowy enzymu białkowego i wyjaśnia, na czym polega
ich swoistość.
2.
Wyjaśnia, na czym polega swoistość reakcji enzymatycznych. Omawia czynniki mające
wpływ na szybkość reakcji enzymatycznej (temperatura, pH, stężenie soli, obecność
aktywatorów i inhibitorów).
3.
Opisuje przebieg reakcji katalizy enzymatycznej i omawia czynniki wpływające na aktywność
enzymów.
4.
Wymienia przykłady różnych sposobów regulacji aktywności enzymów w komórce (inhibicja
kompetycyjna i niekompetycyjna, fosforylacja/defosforylacja, aktywacja proenzymów).
5.
Omawia możliwość pełnienia funkcji enzymatycznych przez cząsteczki RNA.
6.
Charakteryzuje związki wysokoenergetyczne na przykładzie ATP.
7.
Wymienia i opisuje procesy dostarczające ATP w komórce i główne związki wykorzystywane
jako źródło energii.
8.
Wyjaśnia zasadę działania łańcucha oddechowego i mechanizm syntezy ATP.
9.
Porównuje zasadnicze przemiany metaboliczne komórki zwierzęcej i roślinnej.
10. Porównuje anabolizm i katabolizm, wskazując na powiązania między nimi.
11. Na przykładach wyjaśnia pojęcia: „szlak metaboliczny” i „cykl przemian metabolicznych”.
12. Omawia substraty i produkty głównych szlaków i cykli metabolicznych (fotosynteza,
oddychanie tlenowe, oddychanie beztlenowe, glikoliza, glukoneogeneza, rozkład kwasów
tłuszczowych, synteza kwasów tłuszczowych oraz cykl mocznikowy).
13. Na podstawie schematów opisuje przebieg glikolizy, dekarboksylacji oksydacyjnej
pirogronianu, cyklu Krebsa i łańcucha oddechowego. Podaje miejsca zachodzenia tych
procesów w komórce.
14. Wyjaśnia różnicę między oddychaniem tlenowym a fermentacją, porównując ich bilans
energetyczny.
15. Omawia główne makro- i mikroelementy (C, H, O, N, S, P, K, Mg) oraz określa ich źródła dla
roślin.
16. Omawia sposób pobierania wody i soli mineralnych oraz mechanizmy transportu wody
(potencjał wody, transpiracja, siła ssąca liści, kohezja, adhezja, parcie korzeniowe).
17. Przedstawia warunki wymiany gazowej u roślin, wymieniając odpowiednie adaptacje w ich
budowie anatomicznej.
18. Wskazuje drogi, jakimi do liści docierają substraty fotosyntezy oraz jakimi produkty
fotosyntezy rozchodzą się w roślinie.
19. Przedstawia proces fotosyntezy i jego znaczenie dla życia na Ziemi.
20. Omawia rolę najważniejszych barwników biorących udział w fotosyntezie.
21. Na podstawie schematu analizuje przebieg zależnej od światła fazy fotosyntezy, przedstawia
funkcje obu fotosystemów i wyjaśnia, w jaki sposób powstają NADPH i ATP.
22. Opisuje etapy cyklu Calvina i wskazuje je na schemacie, a także określa bilans tego cyklu.
23. Omawia podstawowe sposoby reakcji roślin na bodźce (ruchy tropiczne i nastyczne) oraz
podaje ich przykłady (fototropizm, geotropizm, sejsmonastia, nyktynastia).
24. Przedstawia rolę hormonów roślinnych w funkcjonowaniu rośliny, w tym w reakcjach
tropicznych.
25. Wyjaśnia zjawisko fotoperiodyzmu.
Dział V.Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka
W dziale V uczniowie poznają szczegóły budowy anatomicznej oraz funkcji fizjologicznych ludzkiego
organizmu. Uczniowie kolejno analizują jego tkankową budowę, a następnie budowę narządów i ich układów
składających się na całość organizmu. Poznane wcześniej fizjologiczne funkcje komórki pozwolą na całościowe
zrozumienie funkcjonowania całego organizmu, zarówno wtedy, gdy jest zdrowy, jak i wtedy, gdy choruje.
W toku realizacji programu nauczania zawartego w dziale V uczeń:
1. Rozpoznaje (na ilustracji, rysunku, na podstawie opisu itd.) tkanki budujące ciało człowieka
oraz omawia ich funkcję i lokalizację w organizmie człowieka.
2. Omawia układy narządów człowieka oraz określa ich podstawowe funkcje. Wymienia cechy
budowy narządów, będące ich adaptacją do pełnionych funkcji.
3. Omawia powiązania strukturalne i funkcjonalne między narządami w obrębieposzczególnych
układów oraz między układami.
4. Omawia
mechanizmy
i
narządy
odpowiedzialne
za
utrzymanie
wybranychparametrówśrodowiskawewnętrznegonaokreślonym poziomie (wyjaśniaregulację
stałej temperatury ciała, rolę stałości składu płynów ustrojowych, na przykład stężenia glukozy
we krwi, stałości ciśnienia krwi itd.).
5. Wymienia czynniki wpływające na zaburzenie homeostazy organizmu (stres, szkodliwe
substancje, w tym narkotyki, nadużywanie leków i niektórych używek, biologiczneczynniki
chorobotwórcze).
6. Wymieniaprzyczynyschorzeńposzczególnychukładów(pokarmowego,
oddechowego,krwionośnego,nerwowego oraz narządów zmysłów) i omawia zasadyprofilaktyki
w tym zakresie.
7. Analizuje budowę szkieletu człowieka.
8. Analizuje budowę różnych połączeń kości (stawy, szwy, chrząstkozrosty) pod względem
pełnionej funkcji oraz wymienia ich przykłady.
9. Omawia budowę i wyjaśnia mechanizm skurczu sarkomeru.
10. Omawia antagonizm pracy mięśni szkieletowych.
11. Porównuje budowę i działanie mięśni gładkich, poprzecznie prążkowanych szkieletowych oraz
mięśnia sercowego.
12. Wymieniagłównegrupymięśniczłowiekaorazczynniki
muskulatury ciała.
wpływające
naprawidłowy
rozwój
13.
Analizujeprocesypozyskiwaniaenergiiwmięśniach(rolafosfokreatyny,oddychaniebeztlenowe,rol
amioglobiny,oddychanie tlenowe) i wyjaśniamechanizm powstawania deficytu tlenowego).
14. Analizuje związek pomiędzy systematyczną aktywnością fizyczną a gęstością masy kostnej
i prawidłowym stanem układu ruchu.
15. Podaje źródła, funkcje i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych dla prawidłowego
rozwoju i funkcjonowania organizmu ze szczególnymuwzględnieniem roli witamin, soli
mineralnych, aminokwasówegzogennych, nienasyconych kwasów tłuszczowych i błonnika.
16. Omawiabudowęposzczególnychelementówukładupokarmowegoorazzwiązekpomiędzy
budowąapełnioną funkcją.
ich
17. Omawia i porównuje procesy trawienia, wchłaniania i transportu białek, cukrów i tłuszczów.
18. Analizuje potrzeby energetyczne organizmu oraz porównuje (porządkuje) wybrane formy
aktywności fizycznej pod względem zapotrzebowania na energię.
19. Analizuje związek pomiędzy dietą i trybem życia a stanem zdrowia (otyłość i jej następstwa
zdrowotne, cukrzyca, anoreksja, bulimia).
20. Opisuje budowę i funkcje narządów wchodzących w skład układu oddechowego.
21. Wyjaśnia znaczenie oddychania tlenowego dla organizmu.
22. Omawia mechanizmwymianygazowejwtkankachiwpłucach oraz określa rolę klatki piersiowej i
przepony w tym procesie.
23. Omawia rolę krwi w transporcie tlenu i dwutlenku węgla.
24. Analizuje wpływ czynników zewnętrznych na stan i funkcjonowanie układu oddechowego
(alergie, bierne i czynne palenie tytoniu, pyłowe zanieczyszczenia powietrza).
25. Charakteryzujebudowę serca i naczyń krwionośnych oraz wskazuje ich cechy adaptacyjne do
pełnionych funkcji.
26. Zwraca uwagę na nieustanne współdziałanie układu krwionośnego z innymi układami
(limfatycznym, pokarmowym, wydalniczym, dokrewnym).
27. Omawia
krążeniekrwiwobiegupłucnymiustrojowym
(zuwzględnieniemprzystosowania
wbudowienaczyńkrwionośnychiwystępowaniaróżnych rodzajówsiecinaczyńwłosowatych).
28. Omawia funkcje poszczególnych składników krwi (krwinki, płytki, przeciwciała).
29. Omawia główne grupy krwi w układzie AB0 oraz czynnik Rh.
30. Analizuje związek pomiędzy dietą i trybem życia a stanem i funkcjonowaniem układu
krwionośnego (miażdżyca, zawał serca, żylaki).
31. Opisuje elementy układu odpornościowego człowieka.
32. Omawia reakcjęodpornościowąhumoralnąikomórkową, swoistą i nieswoistą.
33. Wyjaśnia, co to jest konflikt serologiczny i zgodność tkankowa.
34. Omawia immunologiczne podłoże alergii oraz wymienia najczęstsze alergeny (roztocza, pyłki,
arachidy itd.).
35. Omawia problem niedoboru odporności (immunosupresja po przeszczepach, AIDS)oraz
związane z tym zagrożenia.
36. Wyjaśnia, co to są choroby autoimmunizacyjne i podaje przykłady takich chorób.
37. Wyjaśnia istotę procesu wydalania oraz wymienia substancje, które są wydalane z organizmu
człowieka.
38. Omawia budowę i funkcję poszczególnych narządów układu wydalniczego (nerki,
moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa).
39. Omawia związek między budową nerki a pełnioną funkcją.
40. Wyjaśnia sposóbfunkcjonowanianefronuorazporównuje
i ostatecznego.
składniki
41. Wyjaśnia, na czym polega niewydolność nerek oraz co to jest dializa.
moczu
pierwotnego
42. Opisuje budowę i funkcje mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów.
43. Omawia kontrolno-integracyjną rolę mózgu, z uwzględnieniem funkcji jego części: kory,
poszczególnych płatów i hipokampu.
44. Wyjaśnia istotę procesu powstawania i przewodzenia impulsu nerwowego.
45. Omawia rolęukładuautonomicznegowspółczulnegoiprzywspółczulnego.
46. Wymieniaprzykładyiopisujerolęprzekaźnikównerwowych
nerwowym.
w
komunikacji
wukładzie
47. Omawia lokalizację i rolę ośrodków korowych.
48. Opisuje łuk odruchowy. Wymienia rodzaje odruchów i przedstawia rolę odruchów
warunkowych w procesie uczenia się.
49. Omawia biologiczne znaczenie snu.
50. Klasyfikujereceptory ze względu na rodzaj bodźca, omawia ich funkcje oraz lokalizację
w organizmie człowieka.
51. Opisuje budowę oka oraz wyjaśnia sposób jego działania (omawia drogę bodźca).
52. Opisuje budowę ucha oraz wyjaśnia sposób jego działania (omawia drogę bodźca).
53. Omawia budowę i rolę błędnika, zmysłu smaku i węchu.
54. Wymienia podstawowe zasady higieny narządu wzroku i słuchu.
55. Opisujebudowęskóry oraz zależnośćpomiędzy jejbudową a funkcjami.
56. Omawia
podstawowezasadyprofilaktykichoróbskóry(trądzik,kontrolazmianskórnych,wpływpromieniow
aniaUVna stan skóry i rozwój chorób nowotworowych skóry).
57. Wymienia gruczoły dokrewne, podaje ich lokalizację i omawia ich rolę w regulacji procesów
życiowych.
58. Klasyfikuje hormony według kryterium budowy chemicznej oraz wyjaśnia
wpływhormonówpeptydowychi sterydowych na komórki docelowe. Wymienia przykłady
hormonów tkankowych (gastryny, erytropoetyny) i ich roli w organizmie.
59. Wyjaśnia działanie adrenaliny i wymienia przykłady sytuacji, w których jest ona wydzielana.
60. Wyjaśnia mechanizmy homeostazy (w tym mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego)
i ilustruje przykładami wpływ hormonów na jej utrzymanie.
61. Wykazujenadrzędnąrolępodwzgórzaiprzysadkimózgowej w regulacji hormonalnej (opisuje
mechanizm sprzężenia zwrotnego między przysadką mózgową a gruczołem podległym na
przykładzie tarczycy).
62. Wymienia funkcje insuliny i glukagonu oraz kalcytoniny i parathormonu.
63. Analizuje działanie hormonów odpowiedzialnych za dojrzewanie i rozród człowieka.
64. Charakteryzuje dojrzewanie fizyczne człowieka.
65. Przedstawia budowę i funkcje żeńskich i męskich narządów płciowych.
66. Analizuje przebieg procesu spermatogenezy i oogenezy.
61. Analizuje przebieg cyklu menstruacyjnego oraz mechanizmy prowadzące do zapłodnienia.
62. Opisuje przebieg kolejnych faz rozwoju zarodka i płodu (z uwzględnieniem roliłożyska) oraz
wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłowy przebieg ciąży.
63. Omawia etapy ontogenezy człowieka (od narodzin po starość).
64. Wyjaśniaistotębadańprenatalnychoraz wymienia przykładysytuacji, w których warto z nich
skorzystać.
65. Przedstawia metody planowania rodziny.