Aktywne Roztocze

Strategiczny Plan
Terytorialno - Funkcjonalny
w ramach inicjatywy
„Aktywne Roztocze” do 2023 r.
Lublin - Tomaszów Lubelski, grudzień 2015 r.
Spis treści
1. Wprowadzenie ................................................................................................................................................. 4
1.1. Założenia metodologiczne ....................................................................................................................... 4
2. Zdefiniowanie obszaru .................................................................................................................................... 6
3. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej w kontekście rozwoju turystyki obszaru funkcjonalnego 8
3.1. Tendencje rozwoju turystyki ................................................................................................................... 8
3.2. Położenie, powierzchnia, przestrzeń i środowisko przyrodnicze ................................................... 11
3.3. Potencjał demograficzny ........................................................................................................................ 28
3.4. Problemy społeczne analizowanego obszaru ..................................................................................... 32
3.5. Gospodarka obszaru............................................................................................................................... 35
3.6. Jakość rządzenia ...................................................................................................................................... 43
4. Zagospodarowanie turystyczne obszaru funkcjonalnego ........................................................................ 48
4.1. Baza noclegowa ....................................................................................................................................... 48
4.2. Baza gastronomiczna .............................................................................................................................. 53
4.4. Baza komunikacyjna ............................................................................................................................... 56
4.5. Baza towarzysząca .................................................................................................................................. 64
4.5.1. Urządzenia turystyczne .................................................................................................................. 64
4.5.2. Urządzenia paraturystyczne .......................................................................................................... 81
5. Bilans uwarunkowań rozwojowych turystyki na terenie „Aktywnego Roztocza” .............................. 93
5.1. Waloryzacja przestrzeni obszaru pod kątem pełnionej funkcji turystycznej ................................. 93
5.2. Analiza SWOT ....................................................................................................................................... 102
5.3. Główne kierunki rozwoju turystyki ................................................................................................... 103
6. Część strategiczna ........................................................................................................................................ 106
6.1. Misja i wizja ........................................................................................................................................... 106
6.2. Priorytetowe obszary rozwoju i kierunki działań ............................................................................ 107
6.2.1. Lepsza dostępność komunikacyjna obszaru oraz poprawa stanu ochrony środowiska ..... 111
6.2.2. Zintegrowany rozwój turystyki ................................................................................................... 114
6.2.3. Rozwijająca się specjalizacja gospodarcza oraz wzrost jakości życia ..................................... 119
6.3. Spójność z dokumentami strategicznymi .......................................................................................... 121
6.3.1. Poziom wspólnotowy ................................................................................................................... 121
6.3.2. Poziom krajowy ............................................................................................................................. 122
6.3.3. Poziom regionalny ........................................................................................................................ 124
7. System wdrażania strategii ......................................................................................................................... 128
7.1. Partnerskie zarządzanie obszarem ..................................................................................................... 128
7.2. System monitorowania i ewaluacji ..................................................................................................... 131
8. Strategiczna Ocena Oddziaływania na Środowisko – podsumowanie ................................................ 134
2
9. Konsultacje społeczne – podsumowanie .................................................................................................. 135
10. Załączniki .................................................................................................................................................... 136
10.1. Indykatywny wykaz wstępnie zidentyfikowanych projektów inwestycyjnych i
nieinwestycyjnych gmin partnerskich ...................................................................................................... 136
3
1. Wprowadzenie
Niniejszy Strategiczny Plan Terytorialno– Funkcjonalny jest wynikiem wspólnych ustaleń
samorządów skupionych wokół inicjatywy „Aktywne Roztocze”, która jest odpowiedzią na
integralność działań rozwojowych postulowanych w Polityce Spójności Unii Europejskiej.
Spójność terytorialną stanowi sieć wzajemnych powiązań wielu aspektów współczesnej
przestrzeni życiowej (m.in. spójność gospodarcza, transportowa, ekologiczna, rozwojowa,
społeczna). Spójność terytorialna nie polega jednak na dążeniu do unifikacji i znoszeniu
charakterystycznych cech regionów ale na ich wykorzystaniu w budowaniu sieci
wzajemnych powiązań. Dlatego też wyznaczona misja samorządów „Aktywnego Roztocza”
buduje aktywność władz gminnych, przedstawicieli innych instytucji oraz społeczności
lokalnej, wokół specjalizacji gospodarczej związanej z turystyką. Takie podejście jest spójne
z ideą obszarów funkcjonalnych wyznaczonych w Planie Zagospodarowania Przestrzennego
Województwa Lubelskiego jako tereny wskazane do integrowania działań przestrzennych
zapewniających ich właściwe funkcjonowanie oraz możliwości rozwoju w dłuższej
perspektywie. Odpowiedzią na zdiagnozowane dla Roztoczańsko – Puszczańskiego
Obszaru Funkcjonalnego wspólne problemy oraz uwarunkowania rozwojowe są
przewidywane i jednolite cele rozwojowe obejmujące samorządy skupione w partnerstwie.
1.1. Założenia metodologiczne
Podstawowym założeniem metodycznym zastosowanym przez zespół ekspercki była
identyfikacja wszystkich potencjałów rozwojowych z jednoczesnym wskazaniem barier oraz
określeniem celów rozwojowych prowadzących do specjalizacji gospodarczej obszaru
w zakresie turystyki. W tym celu jako podstawę prowadzonych analiz przyjęto ustalenie
tendencji w zakresie popytu turystycznego, które odnoszą się do następujących aspektów:
demografia, zdrowie, świadomość i edukacja, technologie informatyczne, transport,
zrównoważony rozwój, bezpieczeństwo, czas wypoczynku, styl życia, doznania. Następnie
w oparciu o zidentyfikowane nowe trendy konsumenckie przystąpiono do diagnozy obszaru
oraz stworzenia bilansu uwarunkowań rozwojowych turystyki. Podczas formułowania tej
części dokumentu autorzy opierali się na materiałach udostępnionych przez partnerów
inicjatywy „Aktywne Roztocze”, wykorzystano również inne źródła wtórne o charakterze
strategicznym i planistycznym w szczególności: Program rozwoju turystyki do 2020 r.1,Plan
Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego oraz Strategię Rozwoju Województwa
Lubelskiego, a także ekspertyzy naukowe i dane pochodzące głównie ze statystyki publicznej
GUS. W dobie informatyzacji procesów planowania istotne znaczenie odgrywa umiejętność
zarządzania danymi przestrzennymi. Zespół autorski w procesach pozyskiwania,
analizowania i wizualizacji danych wykorzystał programy z grupy Systemów Informacji
Przestrzennej (GIS). Oprogramowanie to pozwoliło na efektywne przetwarzanie
i analizowanie - badania współzależności z procesami opisywanymi w sposób ilościowy
(dane statystyczne i pomiarowe) oraz jakościowy, które służyły uzyskaniu informacji
Jest to program wykonawczy do Strategii Innowacyjności i Efektywności Rozwoju „Dynamiczna
Polska 2020”, przyjęty przez rząd w styczniu 2015 r.
1
4
w zakresie ocen wartości i potencjałów przyrodniczych i turystycznych, ich rozkładu
przestrzennego oraz tworzenia wizualizacji w postaci zestawień, map lub baz danych
cyfrowych.
Przyjętej koncepcji prac nad dokumentem towarzyszyły następujące założenia:
uwzględnienie problematyki zrównoważonego rozwoju oferty turystycznej,
rozciągnięcie oraz powiązanie oferty turystycznej na cały Roztoczańsko –
Puszczański Obszar Funkcjonalny,
planowanie rozwoju infrastruktury w oparciu o wyznaczone kierunki rozwoju
turystyki wynikające z już przyjętych założeń w innych dokumentach, a także
dążenie do zintegrowania oferty poprzez sieciowy produkt turystyczny,
uwzględnienie aspektu transgranicznego,
planowanie rozwoju turystki z punktu widzenia turysty (odbiorcy),
nowe podejście do planowania poprzez uwzględnienie aspektu komercyjnego jako
oddziaływanie inwestycji prowadzonych przez samorządy (działania stwarzające
warunki do rozwoju komercyjnych projektów).
Podczas dalszych prac nad dokumentem, w części strategicznej, uwzględnienie wymiaru
terytorialnego oznaczało konieczność sformułowania misji samorządów, wizji rozwoju
obszaru oraz wyznaczania celów rozwojowych. Podstawowym elementem odgrywającym
decydującą rolę w spełnieniu misji jest określenie zasad koordynacji i współpracy, a także
dobór odpowiednich instrumentów w taki sposób, aby wykorzystać specyficzne
uwarunkowania i zróżnicowane potencjały rozwojowe zidentyfikowane w części
diagnostycznej. Dlatego też podczas prac nad strategią, a w szczególności przy definiowaniu
wizji i celów strategicznych kierowano się również następującymi założeniami:
ograniczenie problemów rozwojowych oraz wzmocnienie i lepsze wykorzystanie
potencjałów obszaru,
większa koncentracja i specjalizacja, zarówno w wymiarze tematycznym, jak
i terytorialnym, przy wykorzystaniu potencjałów decydujących o przewadze
konkurencyjnej obszaru,
programowanie rozwoju, a nie zaspokajanie bieżących potrzeb.
Przyjęta metodyka pozwoliła na właściwe wyznaczenie kierunków rozwojowych obszaru
bazujących na integracji funkcjonalnej oraz kierunków wykorzystujących unikatowe
wewnętrzne zasoby przyrodnicze i kulturowe sprzyjające specjalizacji terytorialnej
w zakresie turystyki.
5
2.Zdefiniowanie obszaru
Strategiczny Plan Terytorialno – Funkcjonalny w ramach inicjatywy „Aktywne Roztocze” wpisuje
się w nowy model polityki regionalnej, którą na szczeblu krajowym opisuje m.in. Koncepcja
Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 oraz Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego
(KSRR) 2010 – 2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie, natomiast na poziomie regionu Plan
Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego (PZPWL) oraz Strategia Rozwoju
Województwa Lubelskiego na lata 2014 – 2020 (z perspektywą do 2030 r.) (SRWL).
Zgodnie z PZPWL obszary funkcjonalne traktuje się jako zwarte układy przestrzenne
składające się z funkcjonalnie powiązanych terenów, charakteryzujących się wspólnymi
uwarunkowaniami i przewidywanymi, jednolitymi celami rozwojowymi. Natomiast obszary
strategicznej interwencji (OSI) wg SRWL, stanowią przestrzenne odzwierciedlenie
potencjałów i problemów rozwojowych zidentyfikowanych na obszarze województwa
lubelskiego. Wyznaczenie obszarów strategicznej interwencji zostało poprzedzone
delimitacją obszarów funkcjonalnych w PZPWL.
Ryc. 1 „Aktywne Roztocze” na tle obszarów funkcjonalnych oraz obszarów strategicznej interwencji
wyznaczonych w dokumentach strategicznych i planistycznych województwa lubelskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014 – 2020 (z perspektywą
do 2030 r.)
Powierzchnia administracyjna gmin wchodzących w skład inicjatywy „Aktywne Roztocze”
pokrywa się z następującą delimitacją wyznaczoną w PZPWL obszarów funkcjonalnych:
Roztoczańsko – Puszczański Obszar Funkcjonalny oraz w części Obszar Ochrony
i Kształtowania Zasobów Wodnych i Przygraniczny Obszar Funkcjonalny.
6
OSI:
OBSZARY GOSPODARCZEGO
WYKORZYSTANIA WALORÓW
PRZYRODNICZYCH I
KULTUROWYCH
ROZTOCZAŃSKO PUSZCZAŃSKI
OBSZAR FUNKCJONALNY
OSI:
OBSZARY OCHRONY I
KSZTAŁTOWANIA ZASOBÓW
WODNYCH
OSI:
OBSZARY PRZYGRANICZNE
Zdefiniowanie obszaru „Aktywnego Roztocza” w kontekście obszarów funkcjonalnych oraz
strategicznej interwencji, przy uwzględnieniu zidentyfikowanych cech obszaru, zjawisk
problemowych, a także proponowanej interwencji, wyznacza ramy do określenia
priorytetów i funkcji rozwojowych.
7
3. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej w kontekście rozwoju
turystyki obszaru funkcjonalnego
3.1. Tendencje rozwoju turystyki
Z uwagi na fakt, iż motywy i potrzeby turystów są bardzo różne, wśród czynników
kształtujących trendy w turystyce najczęściej wymienia się:
czynniki demograficzne – spadek liczby urodzin, starzenie się społeczeństwa,
mniejsze gospodarstwa domowe (zwiększająca się liczba jednoosobowych
gospodarstw, czyli wzrastająca liczba osób samotnych, potocznie dziś nazywanych
„singlami”), rozwój procesów migracyjnych. W zakresie czynnika jakim jest
demografia przewidziano następujące tendencje:
o wzrost popytu na jakość, wygodę i bezpieczeństwo oraz łatwy transport,
o większy popyt w miesiącach przed i po sezonie oraz na wyjazdy z miast
i inne krótkie wyjazdy w okresach, które wcześniej nie były preferowane,
o wyższy poziom zainteresowania imprezami zimowymi („zimowe wakacje
w słońcu”),
o turystyka dzieci i młodzieży najczęściej przejawia się w uczestnictwie tej
grupy w obozach i koloniach. Ze względu na to, że nie wszystkich
rodziców/opiekunów stać na wspólny, rodzinny wyjazd turystyczny,
popularność: wycieczek szkolnych, kolonii i obozów nie będzie maleć,
o turystyka osób starszych; senior to konsument nastawiony na jakość, wygodę
i bezpieczeństwo, najczęściej oferty turystyczne przeznaczone dla osób
starszych dotyczą form turystyki zdrowotnej (w tym uzdrowiskowej),
pielgrzymkowej, religijnej, sentymentalnej, krajoznawczej, aktywnej oraz
wypoczynkowej; w najbliższym okresie seniorzy będą coraz starsi wiekiem
i ciałem, ale jednocześnie coraz młodsi duchem,
o turystyka osób samotnych/„singli” charakteryzuje się tym, że segmentem
docelowym dla branży turystycznej jest samotna część społeczeństwa; wśród
perspektyw rozwoju polskiej turystyki widoczna jest tendencja do wzmożonej
aktywności samotnych turystów; podróżować będą indywidualnie
z nastawieniem na wysiłek i aktywność ruchową;
czynniki ekonomiczne – im wyższy poziom PKB, tym społeczeństwo ma więcej czasu
wolnego, wzrost poziomu wynagrodzeń, z tym czynnikiem istotny jest więc czas
wypoczynku;
styl i jakość życia – zwiększająca się mobilność społeczeństwa, bardziej elastyczny
model pracy, podążanie w kierunku społeczeństwa „czasu wolnego” (skracanie
czasu pracy), emancypacja kobiet (dotychczas kobiety miały mniej czasu wolnego,
jednak jest tendencja do wyrównywania tych różnic wobec mężczyzn; posiadanie
sprzętu AGD i RTV w gospodarstwie domowym sprzyja tej sytuacji) oraz zmiana
modelu rodziny (2+1, 2+0, 1+1);w zakresie czynnika jakim jest styl i jakość życia
przewidziano następujące tendencje:
o turystyka wypoczynkowa (wczasowa, w tym weekendowa) jest wciąż dość
popularną formą turystyki, krótkoterminowej, w niezbyt dużej odległości od
8
miejsca zamieszkania; najbardziej natężony ruch turystyki weekendowej
przypada na wiosnę i jesień, głównie na maj, czerwiec oraz wrzesień
i październik, czyli poza ścisłym sezonem wakacyjnym; rozwijać się będzie
tendencja korzystania z kilku wyjazdów weekendowych zamiast jednego
urlopu długoterminowego,
o ponieważ „status” jest mniej ważny, niż dawniej, zachowanie urlopowiczów
staje się bardziej zindywidualizowane i prowadzi do większego popytu na
mniejsze jednostki zakwaterowania,
o zmiana w percepcji życia i stylu życia skutkuje spadkiem popytu na w pełni
zorganizowane wycieczki,
o usługodawcy skorzystają więcej, jeżeli będą w stanie stworzyć zupełnie nowe
produkty, koncepcje i usługi, które odróżniają się od innych dzięki wartości
dodanej,
o rosnąca specjalizacja wśród usługodawców nastawiona na poszczególne
zainteresowania i hobby stanie się ważniejsza i będzie częściej powiązana ze
spędzeniem urlopu przez turystów;
świadomość i edukacja – zwiększająca się liczba osób posiadających wszechstronne
wykształcenie na poziomie wyższym i średnim; w zakresie czynnika jakim jest
świadomość i edukacja przewidziano następujące tendencje:
o wzrost popytu na produkty specjalistyczne,
o bardziej widoczne włączenie elementów sztuki, kultury i historii do imprez
zorganizowanych i wakacji indywidualnych,
o potrzeba lepszego i bardziej kreatywnego przekazywania informacji,
o w turystyce kulturowej podstawowym motywem wyjazdu jest chęć
zwiedzania obiektów kulturowych i uczestnictwo w różnego rodzaju
imprezach; z badań wynika, iż turystyka kulturowa jest modna i jest
określona mianem „hitowy produkt przyszłości”; Europejska Komisja
Turystyki wskazała także, iż w świetle współczesnych trendów widoczny
będzie wzrost uczestnictwa Europejczyków w turystyce kulturowej;
współcześni turyści będą wybierać takie oferty, które będą zaspokajały –
jednocześnie – potrzeby kulturowe, relaksu i rozrywki konsumentów;
rozwój techniki i szybkość zastosowań innowacji (na przykład w transporcie,
informatyce),w zakresie tego czynnika przewidziano następujące tendencje:
o dzięki bezpośrednim połączeniom kolejowym i lotniczym popyt na krótkie
pobyty na terenach wiejskich zmaleje na rzecz miast i regionów miejskich
oraz innych atrakcyjnych miejsc,
o zatory na drogach negatywnie wpłyną na transport samochodami
prywatnymi,
o bariery wynikające z niedostosowanych rozkładów podróży będą mieć
silniejszy, negatywny wpływ na wybór destynacji,
o dostępność informacji turystycznej o kierunkach podróży i produktach będzie
sprzyjać porównaniu ofert (portale specjalistyczne, wyszukiwarki) i w ten
sposób będzie intensywniej wpływać na konkurencję,
9
rola biur podróży będzie malała, gdyż zakup imprez coraz częściej odbywa
się przez Internet,
o coraz większe znaczenie zjawiska zwanego Travel 2.0 w świadomości branży
turystycznej;
zdrowie, bezpieczeństwo, zrównoważony rozwój i inne, w zakresie tego czynnika
przewidziano następujące tendencje:
o jakość wody (w jeziorach basenach, lecz również wody pitnej) będzie
odgrywać coraz większą rolę przy wyborze destynacji, dlatego też wymaga
ona większej ochrony,
o kierunki podróży postrzegane jako mniej zdrowe będą rzadziej wybierane niż
dotychczas,
o popyt na wakacje oferujące wyłącznie kąpiele słoneczne będzie nadal malał;
obecnie turyści zaczynają uprawiać turystykę z nastawieniem na rozrywkę,
emocje i edukację tzw. 3E (entertainment, excitement, education), co zastępuje
ideę biernego wypoczynku w stylu 3S (sun, sand, see),
o popyt na produkty związane z odnową biologiczną (sanatoria i ośrodki
rekreacyjne) będzie wzrastał,
o turystyka zdrowotna jest jednym z istotnych trendów rozwoju współczesnej
turystyki, bowiem związana jest ze wzrostem świadomości człowieka
w kwestii dbałości o własne zdrowie i sylwetkę oraz z modą na aktywne
spędzanie czasu wolnego.
o
Jednym z ważniejszych aspektów, bezpośrednio przekładających się na obszar Roztocza jest
zrównoważony rozwój, nie należy jednak tego pojęcia mylić z ekoturystyką. Według
prognoz, konsekwencje dla turystyki w aspekcie zrównoważonego rozwoju będą
następujące:
zyska na znaczeniu regionalny charakter destynacji,
turyści będą bardziej preferować miejsca, w których miejscowa ludność chętnie
przyjmuje rosnącą liczbę gości,
w celu zmniejszenia kosztów zrównoważonego rozwoju, jego koszty będą w coraz
większym stopniu ponosić sami turyści,
należy wspierać projekty łączące jednocześnie rolnictwo i turystykę wiejską poprzez
promowanie zrównoważonej i odpowiedzialnej turystyki na obszarach wiejskich
oraz dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe, a także promować inwestycje w energię
odnawialną.
10
Ryc. 2. Prognoza liczby turystów w Polsce do 2017 roku
Źródło: http://www.intur.com.pl/images/wykresy/high/polwbazie.htm
3.2. Położenie, powierzchnia, przestrzeń i środowisko przyrodnicze
Obszar funkcjonalny Roztoczańsko-Puszczański leży w południowej części województwa
lubelskiego na terenie 6 powiatów: kraśnicki, janowski, biłgorajski, zamojski, tomaszowski
i powiat grodzki Zamość. W skład obszaru funkcjonalnego wchodzi 40 gmin:
4 gminy powiatu kraśnickiego: miasto Kraśnik i 3 gminy wiejskie – Kraśnik,
Zakrzówek i Szastarka;
wszystkie gminy powiatu janowskiego: 2 gminy miejsko-wiejskie – Janów Lubelski
i Modliborzyce oraz 5 gmin wiejskich – Batorz, Chrzanów, Dzwola, Godziszów,
Potok Wielki;
wszystkie gminy powiatu biłgorajskiego: miasto Biłgoraj, 3 gminy miejsko-wiejskie –
Frampol, Józefów, Tarnogród oraz 10 gmin wiejskich – Aleksandrów, Biłgoraj,
Biszcza, Goraj, Księżpol, Łukowa, Obsza, Potok Górny, Tereszpol, Turobin;
miasto Zamość (powiat Zamość);
6 gmin powiatu zamojskiego: 3 gminy miejsko-wiejskie – Zwierzyniec,
Szczebrzeszyn, Krasnobród oraz 3 gminy wiejskie – Radecznica, Adamów, Zamość;
8 gmin powiatu tomaszowskiego: miasto Tomaszów Lubelski oraz 7 gmin wiejskich –
Bełżec, Jarczów, Krynice, Lubycza Królewska, Susiec, Tarnawatka i Tomaszów
Lubelski.
Obszar zajmuje w sumie 459 018 ha i stanowi 18% powierzchni województwa lubelskiego.
11
Ryc. 3Położenie OF Roztoczańsko - Puszczańskiego
Źródło: opracowanie własne
Obszar funkcjonalny znajduje się na terenie 5 makroregionów, dzięki czemu wyróżnia się na
tle województwa lubelskiego zróżnicowaną oraz unikatową rzeźbą terenu i walorami
krajobrazowymi:
Wyżyna Lubelska (północy teren obszaru funkcjonalnego) - wyżyna jest lekko
pofałdowana, niemal bezleśna i równina, pocięta wąwozami lessowymi i dolinami
rzecznymi o łagodnych zboczach, na terenie obszaru funkcjonalnego znajdują się
2 mezoregiony:
o Padół Zamojski: region jest padołem (rozległym obniżeniem) osiągającym
wysokość od 180 do 220 m n.p.m., utworzonym w mało odpornych marglach
górnokredowych, gleby regionu są bardzo zróżnicowane, występują tu
bielice, rędziny, mady i gleby brunatnoziemne jest to region rolniczy
o niewielkim zalesieniu;
o Wzniesienia Urzędowskie: obszar zbudowany jest z wapieni jurajskich
i piaskowców kredowych (znanych z występowania fosforytów), przykrytych
utworami mioceńskimi i lessem, charakterystyczną cechą tego obszaru są
wąwozy lessowe;
Kotlina Sandomierska (południowo-zachodni teren obszaru funkcjonalnego) –
rozległe obniżenie denudacyjne o założeniu tektonicznym, wyrzeźbionym w mało
odpornych utworach mioceńskich, wypełniających zapadlisko przedkarpackie,
w większości jest regionem równinnym lub lekko pofałdowanym, gleby Kotliny
Sandomierskiej są w większości mało urodzajne - bielicowe utworzone na piaskach
czwartorzędowych, na terenie obszaru funkcjonalnego znajdują się dwa z 11
mezoregionów:
12
Równina Biłgorajska: region jest płaskowyżem osiągającym na wschodzie
wysokość od 220 do 280 m n.p.m. (maksymalnie 284 m), opadającym ku
zachodowi poniżej 150 m n.p.m., zbudowany jest z czwartorzędowych
piasków i glin morenowych, przez co tutejsze gleby są mało wartościowe pod
względem rolniczym, większość mezoregionu pokryta jest mało
wymagającymi pod względem glebowym borami sosnowymi, tworzącymi
kompleks Puszczy Solskiej (Puszczę w większości tworzą drzewa iglaste,
głównie sosna i jodła - cenne dla obszaru są właśnie między innymi
drzewostany jodłowe porastające lessy, występują także rozległe torfowiska,
porośnięte przez żurawinę, głóg, leszczynę, jałowcami, dereniem, bzem
i czarną jagodą, występuje tu także rosiczka okrągłolistna i długolistna,
widłak torfowy i kosaciec syberyjski);
o Płaskowyż Tarnogrodzki: region jest płaskowyżem ukształtowanym
pofałdowanymi wysoczyznami, osiągającym wysokość od 220 do 280 m
n.p.m. (maksymalnie 284 m) a względnie od 30 do 60 m., rzeźba terenu jest
głównie monotonna, urozmaicona wałami piaszczystymi i pagórami
wydmowymi (głównie wydmy paraboliczne), zbudowany jest z iłów
mioceńskich, na których zalegają przykryte lessem gliny i piaski
czwartorzędowe, co daje regionowi charakter rolniczy;
Roztocze (centralny teren obszaru funkcjonalnego) - wyraźnie wypiętrzony wał
wzniesień, szerokości 12-32 km i długości około 180 km, przebiegający z północnego
zachodu, od Kraśnika, na południowy wschód do Lwowa, zbudowane jest ze skał
powstałych w kredzie – margli, opok i wapieni, na nich zalegają utwory młodsze –
osadzone w warunkach płytkiego morza piaski, piaskowce wapniste i wapienie,
w epoce lodowcowej na region nasunął się lądolód skandynawski – wskazują na to
gliny morenowe, głazy narzutowe; Roztocze ze względu na zróżnicowaną rzeźbę
terenu i budowę geologiczną podzielono na 3 mezoregiony, które obejmują teren
obszaru funkcjonalnego, tj.:
o Roztocze Zachodnie: zbudowane jest ze skał górnokredowych, głównie opoki
i lessów, lekko sfałdowane wierzchowiny i kontrastujące z nimi zbocza są
silnie porozcinane dolinami i wąwozami, ciągnącymi się nawet do kilku
kilometrów i głębokości powyżej 20 m;
o Roztocze Środkowe: region jest wyżyną zbudowaną z piaskowców
mioceńskich i wapieni litotamniowych, zwykle bez pokrywy lessowej,
wyróżnia się dużym zróżnicowaniem krajobrazowym; w przełomach rzek
występują skalne progi (szypoty); wewnętrzne partie wzgórz są płaskimi
monotonnymi wierzchowinami urozmaiconymi izolowanymi wzgórzami
ostańcowymi, obszar ten jest silnie zalesiony i przez unikatowe walory jest on
regionem o silnej atrakcyjności turystycznej;
o Roztocze Wschodnie: charakteryzuje się rozległymi wierzchowinami,
wzniesionymi 100-150 m ponad dna otaczających je kotlin, są one
pozostałościami większych równin, uformowanymi w końcu trzeciorzędu
i na początku czwartorzędu, wierzchowiny pocięte są gęstą i skomplikowaną
siecią dolin i wąwozów na odosobnione pagóry i płaskowyże, występują tu
o
13
liczne ostańce, które urozmaicają krajobraz tego terenu; obszar jest silnie
zalesiony;
Wyżyna Wołyńska (południowy-wschód obszaru funkcjonalnego) - zbudowana ze
skał krystalicznych prekambru, przykrytych płytowo zalegającym kompleksem skał
mezozoicznych i kenozoicznych, powierzchnia terenu jest pagórkowata rozcięta
licznymi dolinami rzek, na terenie obszaru funkcjonalnego znajduje się jeden
z siedmiu mezoregionów:
o Grzęda Sokalska: region jest grzędą osiągającą wysokość od 240 do 260 m
n.p.m., zbudowaną z utworów górnej kredy pokrytych sporą warstwą lessów,
ze względu na obfite występowanie czarnoziemów Grzędę Sokalską
charakteryzuje rozwinięte rolnictwo, są tu też niewielkie obszary leśne;
Kotlina Pobuża (południowy-wschód obszaru funkcjonalnego) - kotlina ma charakter
denudacyjny, została wypreparowana w mało odpornych marglach kredowych;
szerokie dna dolin są płaskie i często zabagnione, pomiędzy dolinami wznoszą się
wyższe garby i wysoczyzny, na terenie obszaru funkcjonalnego znajduje się jej
niewielki fragment w postaci mezoregionu:
o Równina Bełzka: region jest równiną o falistej powierzchni denudacyjnej,
rozwiniętej na marglach górnokredowych, ku południu przechodzi on
w płaskie równiny akumulacyjne tarasów nadzalewowych i zalewowych.
Ryc. 4Mezoregiony na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Regionalizacja_fizycznogeograficzna_Polski
Województwo lubelskie znajduje się w dorzeczu Wisły. Obszar funkcjonalny znajduje się
w dwóch regionach wodnych: część południowo-zachodnia należy do regionu wodnego
14
Górnej Wisły, a północno-wschodnia do regionu wodnego Środkowej Wisły. Największą
rzeką tego obszaru jest Tanew.
Teren obszaru funkcjonalnego leży w klimacie umiarkowanym przejściowym, który
charakteryzuje się dużymi amplitudami temperatury rocznej z przewagą opadów letnich
nad zimowymi, krótszym okresem wegetacji w porównaniu do zachodniej części kraju oraz
przewagą wiatrów zachodnich w lecie (niosących chłodniejsze powietrze), a w okresie
zimowym wiatrów wschodnich – zimniejszych.
W 2014r., według danych GUS, na terenie obszaru funkcjonalnego znajdowało się w sumie
132 532,53 ha obszarów prawnie chronionych, które zajmowały 29% ogólnej powierzchni
tego obszaru. W obszarach chronionych największą powierzchnię zajmowały parki
krajobrazowe – 68% i obszary chronionego krajobrazu – 25%, a najmniejszą użytki
ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne oraz zespoły przyrodniczo krajobrazowe (łącznie
0,5%). Ponadto na tym obszarze, wg danych GUS, w 2014r. znajdowało się 305 pomników
przyrody. Poniższa tabela przedstawia spis obszarów prawnie chronionych występujących
na tym obszarze.
Kwestie prawne związane z ochroną przyrody w Polsce reguluje Ustawa z dnia 16 kwietnia
2004 r. o ochronie przyrody2. Dla parków narodowych i rezerwatów przyrody reżim
ochrony określa art. 15 ustawy o ochronie przyrody, natomiast w przypadku parków
krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazy reżim ochrony określają przepisy prawa
miejscowego – rozporządzenia Wojewody Lubelskiego lub uchwały Sejmiku Województwa
Lubelskiego.
2
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20040920880
15
Tabela 1 Obszary chronione na terenie Obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego
Nazwa formy ochrony
Powierzchnia
Roztoczański Park
Narodowy
8482,83 ha
Park Krajobrazowy Lasy
Janowskie
391,50 km²
Szczebrzeszyński Park
Krajobrazowy
20,209 km²
Park Krajobrazowy
Puszczy Solskiej
289,78 km²
Krajowy system obszarów chronionych
Data
Charakterystyka
utworzenia
Parki narodowe
Obejmuje zalesione pasma niewysokich wzgórz, zbudowanych głównie ze skał wapiennych
i kredowych w zachodniej części Roztocza Środkowego. Silnie zróżnicowana rzeźba
z wąwozami, malowniczą doliną rzeki Wieprz i sztucznymi stawami (Echo, Florianicki).
Różnorodna mozaika zespołów leśnych - buczyna karpacka, bór bagienny, jodłowy bór
mieszany, świetlista dąbrowa i in. W wyjątkowo bogatej florze występują gatunki: borealne
(bagnica torfowa, zimoziół północny), pontyjskie (pluskwica europejska, powojnik prosty,
1974
róża francuska), stepowe (wiśnia karłowata), subatlantyckie (widłak torfowy, rosiczka
pośrednia) oraz górskie (widłak wroniec, lepiężnik biały). W faunie spotyka się m.in.: rzadką
nadobnicę alpejską, mieniaka tęczowca oraz południowe gatunki szarańczaków, a wśród
kręgowców: salamandrę plamistą, turkusową odmianę padalca, węża Eskulapa, orzesznicę,
koszatkę i żołędnicę, a także liczne sarny, jelenie i dziki. RPN to ostoja konika polskiego,
działa tu Ośrodek Hodowli Zachowawczej.
Parki krajobrazowe
Park krajobrazowy na Równinie Biłgorajskiej, między Zaklikowem a Frampolem.
O utworzeniu Parku zadecydowały walory przyrodnicze i historyczne, 80% powierzchni
Parku zajmują lasy – przeważnie bory sosnowe, sosnowo-jodłowe i mieszane, które w
1984
znacznej części mają charakter naturalny. Pozostałą część stanowią stawy, bagna i torfowiska.
Lasy stanowią ostoję zwierzyny i ptactwa. Ponadto w obrębie Parku leży teren bitwy
partyzanckiej, do której doszło w czerwcu 1944.
Park krajobrazowy położony na Roztoczu Zachodnim oraz Równinie Biłgorajskiej, na
pograniczu Roztocza i Puszczy Solskiej. Jest to najwyższa część Roztocza Zachodniego,
posiadająca najbardziej urozmaicone ukształtowanie terenu. Na terenie parku występuje gęsta
1991
sieć wąwozów lessowych (m.in. w uroczysku "Piekiełko"). Znajdują się tu także torfowiska.
Wśród lasów przeważa żyzna buczyna karpacka i bór jodłowy. Na terenie parku występuje
ok. 80 gatunków ptaków.
Park krajobrazowy położony na terenie Roztocza Środkowego (makroregion Roztocze)
i Równiny Biłgorajskiej (makroregion Kotlina Sandomierska). Park utworzono w celu
1988
zachowania unikatowych walorów przyrodniczych, historycznych, kulturowych
i krajobrazowych Roztocza oraz Puszczy Solskiej, a w szczególności zwartych kompleksów
leśnych o charakterze puszczańskim z charakterystyczną florą i fauną, a także bogactwa
16
Południoworoztoczański
Park Krajobrazowy
20,256 km²
1989
Krasnobrodzki Park
Krajobrazowy
93,90 km²
1988
802 ha
1988
Szklarnia
278,14 ha
1989
Lasy Janowskie
2674,44 ha
1984
Kacze Błota
167,89 ha
1988
Obary
82,25 ha
1975
Hubale
35 ha
1982
31,92 ha
1990
9,5 ha
1995
Święty Roch
202,6 ha
1983
Szum
18,17 ha
1958
Imielty Ług
Wieprzec
Debry
krajobrazowego dolin rzek tworzących przełomy zwane „szumami” lub „szypotami”
w strefie krawędziowej Roztocza i Kotliny Sandomierskiej.
Park obejmuje polską część Roztocza Wschodniego. Park ma za zadanie zabezpieczyć ochronę
w szczególności: zwarte kompleksy lasów mieszanych z dużą domieszką, a w niektórych
regionach z dominacją buka i w mniejszym stopniu jodły, stanowiska roślin górskich, formy
rzeźby terenu i hydrosferę Roztocza Rawskiego, ślady ścierających się wpływów kultury
zachodniej i wschodniej, głównie w postaci zabytków cerkiewnych oraz pozostałe po II
wojnie światowej, liczne bunkry i umocnienia.
Park położony w obszarze Roztocza Środkowego. Swoją ochroną obejmuje zachowanie
unikatowych wartości przyrodniczych, historycznych, kulturowych i krajobrazowych
Roztocza Środkowego, a w szczególności zwartych kompleksów lasów mieszanych z dużą
domieszką jodły wraz z charakterystyczną florą i fauną.
Rezerwaty przyrody
Przedmiotem ochrony (wg aktu powołującego) jest charakterystyczne dla Puszczy Solskiej
obszary rozległych bagien, zarastających zbiorników.
Leśny rezerwat przyrody, którego przedmiotem ochrony (wg aktu powołującego) jest
zachowanie charakterystycznych elementów dawnej Puszczy Solskiej, obejmujących głównie
drzewostany naturalnego pochodzenia ze znacznym udziałem jodły pospolitej (Abies alba).
Przedmiotem ochrony (wg aktu powołującego) jest zachowanie kompleksu lasów mieszanych
w miejscu upamiętniającym największą na ziemiach polskich bitwę partyzantów.
Florystyczny i torfowiskowy rezerwat przyrody, którego przedmiotem ochrony (wg aktu
powołującego) jest zachowanie charakterystycznych elementów dawnej Puszczy Solskiej.
Florystyczny i torfowiskowy rezerwat przyrody, którego przedmiotem ochrony (wg aktu
powołującego) jest zachowanie fragmentu torfowiska przejściowego i wysokiego.
Faunistyczny rezerwat przyrody, którego przedmiotem ochrony (wg aktu powołującego) jest
zachowanie stanowiska susła perełkowanego.
Florystyczny i torfowiskowy rezerwat przyrody, którego przedmiotem ochrony (wg aktu
powołującego) jest zachowanie torfowisk niskich i przejściowych z udziałem gatunków
chronionych.
Leśny rezerwat przyrody, którego przedmiotem ochrony (wg aktu powołującego) jest
starodrzew dębowo-lipowego, reprezentującego zespół wysokiego i niskiego, żyznego
subkontynentalnego grądu.
Przedmiotem ochrony (wg aktu powołującego) jest zachowanie fragmentu starodrzewu
bukowo-jodłowego naturalnego pochodzenia.
Krajobrazowy i leśny rezerwat przyrody, którego przedmiotem ochrony (wg aktu
powołującego) jest zachowanie przełomu rzeki Szum przez strefę krawędziową Roztocza
17
Czartowe Pole
80,07 ha
1958
Machnowska Góra
25,30 ha
2003
1,2 ha
1962
Las Lipowy
12,41 ha
1967
Zarośle
64,02 ha
1998
Nowiny
3,83 ha
1990
Nad Tanwią
47,49 ha
1958
Las Lipowy w Uroczysku
Bukowiec
11,93 ha
1967
Przecinka
32,91 ha
1998
Skrzypny Ostrów
1,77 ha
1967
Kraśnicki Obszar
Chronionego Krajobrazu
292,74 km2
1998
Roztoczański Obszar
Chronionego Krajobrazu
20 000 ha
1996
Piekiełko
Środkowego. Rzeka Szum tworzy tu liczne, małe wodospady, zwane „szumami”.
Przedmiotem ochrony (wg aktu powołującego) jest zachowanie przełomu i doliny
roztoczańskiej rzeki Sopot.
Stepowy rezerwat przyrody, którego przedmiotem ochrony (wg aktu powołującego) jest
zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych zbiorowisk roślinności
kserotermicznej z licznymi chronionymi i rzadkimi gatunkami roślin.
Przedmiotem ochrony (wg aktu powołującego) jest zachowanie skupiska głazów
narzutowych w miejscowości Łaszczówka.
Leśny rezerwat przyrody, którego przedmiotem ochrony (wg aktu powołującego) jest
zachowanie fragmentu lasu lipowego naturalnego pochodzenia.
Leśny rezerwat przyrody, którego przedmiotem ochrony (wg aktu powołującego) jest
zachowanie lasów jodłowo–bukowych z gatunkami roślin rzadkich i chronionych.
Florystyczny i torfowiskowy rezerwat przyrody, którego przedmiotem ochrony (wg aktu
powołującego) jest zachowanie torfowisk przejściowych z szeregiem niewielkich oczek
wodnych.
Krajobrazowy i leśny rezerwat przyrody, którego przedmiotem ochrony (wg aktu
powołującego) jest zachowanie przełomu rzeki Tanwi przez strefę krawędziową Roztocza
Środkowego.
Przedmiotem ochrony jest fragment starodrzewu lipowego naturalnego pochodzenia.
Drzewostan występujący w rezerwacie to często ponad 100 letnie okazy. Oprócz lipy
występują tutaj również dęby, buki i graby. Rośliny rzadkie i chronione w rezerwacie to:
czosnek siatkowy, wawrzynek wilczełyko, podkolan biały, listera jajowata, gnieźnik leśny,
kruszczyk szerokolistny, lilia złotogłów, orlik pospolity i parzydło leśne.
Przedmiotem ochrony (wg aktu powołującego) jest zachowanie starodrzewia bukowego
z licznymi sędziwymi o okazałych rozmiarach drzewami.
Przedmiotem ochrony (wg aktu powołującego) jest zachowanie stanowiska modrzewia
polskiego.
Obszary Chronionego Krajobrazu
Jest to obszar o znikomych przekształceniach środowiskowych, dzięki czemu występuje
w nim wiele rzadkich roślin, między innymi: ligustr pospolity, rdestnica (Potamogetonnatans
i Potamogetonpectinatus), obuwik pospolity, wiśnia karłowata. Stwierdzono również
występowanie rzadkich gatunków owadów i zwierząt: mieniak tęczowiec, ogończyk
dębowiec, paź królowej, makolągwa, myszołów, smużka.
Obszar obejmuje cenne obszary źródliskowe. Lessowe wzgórza pocięte są malowniczymi
jarami i wąwozami z zachowanymi fragmentami rzadkich zbiorowisk roślinnych.
Źródło: opracowanie własne
18
Tabela 2 Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk na terenie Obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego
Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk
Nazwa
Kod
Typ
Powierzchnia
(ha)
Uroczyska Lasów
Janowskich
PLH060031
K
34544,2
Uroczyska
Puszczy Solskiej
PLH060034
K
34671,5
Niedzieliska
PLH060044
B
17,9
Dolina Łabuńki i
Topornicy
PLH060087
K
2054,7
Kąty
PLH060010
G
24
Roztocze
PLH060017
G
8472,8
Przedmiot ochrony
Przedmiotem ochrony jest 21 typów siedlisk z załącznika I Dyrektywy siedliskowej, m.in.
grąd, bagienny bór sosnowy, wyżynny jodłowy bór mieszany, łąki świeże, łąki zmiennowilgotne, torfowiska wysokie i przejściowe, świat zwierzęcy reprezentuje m.in. 16 gatunków
z załącznika II Dyrektywy siedliskowej: wilk, czerwończyk nieparek, modraszek telejus,
modraszek nausitous, trzepla zielona, zalotka większa, różanka pospolita, głowacz
białopłetwy, piskorz, kumak nizinny, traszka grzebieniasta, bóbr europejski, wydra, mopek,
nocek Bechsteina, nocek duży.
Przedmiotem ochrony jest 17 typów siedlisk z załącznika I Dyrektywy siedliskowej, m.in.
bory bagienne, torfowiska wysokie i przejściowe, wyżynny jodłowy bór mieszany, żyzna
buczyna, karpacka, grąd, las łęgowy, ziołorośla, bór chrobotkowy
łąki świeże, zmienno-wilgotne łąki trzęślicowe, świat zwierząt reprezentują liczne gatunki
w tym: wilk, ryś, przeplatkaaurinia, czerwończyk nieparek, trzepla zielona, zalotka większa,
minóg strumieniowy, głowacz białopłetwy, piskorz, koza pospolita, kumak nizinny, traszka
grzebieniasta, żółw błotny, bóbr europejski, wydra, mopek, nocek Bechsteina, nocek duży.
Przedmiotem ochrony są 2 enklawy siedlisk rolniczych z kompleksem muraw i zarośli
kserotermicznych z jałowcem i populacją obuwnika pospolitego, występują tu liczne gatunki
fauny i flory objęte ochroną: motyl – modraszek malczyk i rośliny: czosnek wężowy, zawilec
wielkokwiatowy, aster gawędka, goryczka krzyżowa, listeria jajowata, pierwiosnek lekarski
oraz gatunki z Polskiej Czerwonej Listy Roślin: miłek letni, miłek wiosenny, wiśnia
karłowata.
Przedmiotem ochrony są zmienno-wilgotne łąki trzęślicowe oraz niżowe i górskie świeże łąki
użytkowane ekstensywnie, faunę reprezentują: bączek, bąk, błotniak łąkowy, błotniak
stawowy, bocian biały, bocian czarny, bóbr europejski, czapla purpurowa, czapla siwa,
czerwończyk fioletek, czerwończyk nieparek, derkacz, dubelt, dzięcioł białoszyi, gąsiorek,
gęś białoczelna, kropiatka, kumak nizinny, modraszek nausitous, modraszek telejus, orlik
krzykliwy, perkoz dwuczuby, podgorzałka, wydra, zalotka większa, zielonka, zimorodek,
żółw błotny.
Przedmiotem ochrony są murawy kserotermiczne, ważnymi dla Europu gatunkami zwierząt
na tym terenie są: gąsiorek, ortolan, szlaczkoń szafraniec, a wśród roślin – obuwik pospolity.
Przedmiotem ochrony są: starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze
19
Środkowe
Debry
PLH060003
G
179,5
Sztolnie w
Senderkach
PLH060020
G
80,6
Święty Roch
PLH060022
G
202,4
Zarośle
PLH060028
G
391,8
Żurawce
PLH060029
K
35,9
Łąki nad Szyszłą
PLH060042
G
981
zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami
włosienicznikówRanunculionfluitantis, zmienno-wilgotne łąki trzęślicowe, ziołorośla górskie
i ziołorośla nadrzeczne, niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie, torfowiska
wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe), torfowiska przejściowe i trzęsawiska
(przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) , obniżenia na podłożu torfowym
z roślinnością ze związku Rhynchosporion, żyzne buczyny (Dentarioglandulosae-Fagenion,
Galio odorati-Fagenion), grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum,
Tilio-Carpinetum), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis,
Populetumalbae, Alnenionglutinoso-incanae, olsy żródliskowe), ważnymi dla Europu
gatunkami zwierząt na tym terenie są: bączek, bąk, błotniak stawowy, bocian biały, bocian
czarny, bóbr europejski, cietrzew (podgatunek kontynentalny), czerwończyk nieparek,
derkacz, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, dzięcioł zielonosiwy,
gąsiorek, głuszec, jarząbek, jarzębatka, kania czarna, kraska, kropiatka, lerka, modraszek
nausitous, modraszek telejus, mopek, muchołówka białoszyja, muchołówka mała, nocek
duży, nocek łydkowłosy, orlik krzykliwy, ortolan, puchacz, puszczyk uralski, ryś, szlaczkoń
szafraniec, świergotek polny, trzmielojad, wilk, wydra, zielonka, zimorodek, a gatunkami
roślin: bezlistokrywkowy, sierpowiec błyszczący, obuwik pospolity.
Przedmiotem ochrony są żyzne buczyny i wyżynny jodłowy bór mieszany.
Przedmiotem ochrony jest obszar obejmujący sztolnie, w których wydobywano piaskowiec
do wyrobu kamieni młyńskich, celem utworzenia ostoi jest ochrona zimujących tu
nietoperzy, występuje tu 9 gatunków nietoperzy, z których cztery są gatunkami cennymi
w skali Europy: mopek, nocek Bechsteina, nocek duży i nocek łydkowłosy.
Przedmiotem ochrony są żyzne buczyny oraz wyżynny jodłowy bór mieszany.
Przedmiotem ochrony są żyzne buczyny, grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny oraz
wyżynny jodłowy bór mieszany.
Przedmiotem ochrony są murawy kserotermiczne oraz formacje z jałowcem pospolitym
Juniperuscommunis na wrzosowiskach lub nawapiennych murawach, do ważnych dla
Europy gatunków zwierząt znajdują się: szlaczkoń szafraniec, smużka stepowa, ortolan,
gąsiorek, jarzębatka.
Przedmiotem ochrony są twardowodneoligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne
z podwodnymi łąkami ramienic Charetea, naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne, nizinne
i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosienicznikówRanunculionfluitantis, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie, torfowiska
nakredowe (Cladietummarisci, Caricetumbuxbaumii, Schoenetumnigricantis), górskie i
nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, występują tu
m.in. bąk, bączek, bocian biały, kania czarna, błotniak stawowy, błotniak łąkowy, orlik
20
Huble
PLH060008
B
34,4
Uroczyska Lasów
Adamowskich
PLH060094
B
1100,8
Uroczyska
Roztocza
Wschodniego
PLH060093
B
5810
Niedzielski Las
PLH060092
B
267,2
Borowa Góra
PLH060070
B
3,3
Minokąt
PLH060089
B
177,9
Dolina Dolnej
Tanwi
PLH060097
B
8518
krzykliwy, zielonka, derkacz, dubelt, puchacz, sowa błotna, dzięcioł czarny, dzięcioł średni,
podróżniczek, wodniczka, gąsiorek, dzięcioł białoszyi, bóbr europejski, wydra, modraszek
telejus, modraszek nausitous.
Przedmiotem ochrony są siedliska susła perełkowanego.
Przedmiotem ochrony są ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne
(Convolvuletalia sepium), żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odoratiFagenion), grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, TilioCarpinetum), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis,
Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy żródliskowe)
Przedmiotem ochrony są niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie
(Arrhenatherion elatioris), górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak,
turzycowisk i mechowisk, kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion), żyzne buczyny (Dentario
glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion), grąd środkowoeuropejski i
subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe
i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy
żródliskowe), sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać
Peucedano-Pinetum), występują tu m.in. mopek, nocek Bechsteina, nocek duży, bóbr
europejski, wilk, wydra, ryś, kumak nizinny, traszka grzebieniasta, jelonek rogacz.
Przedmiotem ochrony jest grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum,
Tilio-Carpinetum), występują tu m.in. wilk, ryś, czerwończyk nieparek, obuwik pospolity,
dzwonecznik wonny.
Przedmiotem ochrony są murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z
Asplenion septentrionalis-Festucion pallentis), z ważnych dla Europy gatunków występują
tu obuwik pospolity.
Przedmiotem ochrony są, starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze
zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą
(żywe), torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z ScheuchzerioCaricetea), grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, TilioCarpinetum), bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio
uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowososnowe bagienne lasy borealne), wyżynny jodłowy bór mieszany (Abietetum polonicum).
Przedmiotem ochrony są: wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi (Corynephorus,
Agrostis), starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z
Nympheion, Potamion, naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne, zalewane muliste brzegi
rzek z roślinnością Chenopodion rubri p.p. i Bidention p.p., suche wrzosowiska (CallunoGenistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion), ciepłolubne, śródlądowe murawy
21
Polichna
PLH060078
B
368,4
Dolina Łętowni
PLH060040
B
1135
Guzówka
PLH060071
B
741,5
napiaskowe (Koelerion glaucae), zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion), górskie i
niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie), ziołorośla górskie
(Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium), niżowe i górskie
świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), torfowiska wysokie z
roślinnością torfotwórczą (żywe), torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z
roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea), obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze
związku Rhynchosporion, bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis,
Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i
brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe
(Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy żródliskowe),
łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum), wyżynny jodłowy bór mieszany
(Abietetum polonicum), sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać
Peucedano-Pinetum).
Przedmiotem ochrony są żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odoratiFagenion), kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion), grąd środkowoeuropejski i
subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum).
Przedmiotem ochrony są twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z
podwodnymi łąkami ramienic Charetea, torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z
roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea), górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze
młak, turzycowisk i mechowisk.
Przedmiotem ochrony są murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z
Asplenion septentrionalis-Festucion pallentis), grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny
(Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum).
Źródło: opracowanie własne
Tabela 3 Specjalne Obszary Ochrony Ptaków na terenie Obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego3
Specjalne Obszary Ochrony Ptaków
Nazwa
Lasy Janowskie
Kod
PLB060005
Typ
F
Powierzchnia
(ha)
Opis
60235,7
Obszar obejmuje rozległy i zwarty kompleks leśny, stanowiący północno-zachodnią część Puszczy
Solskiej oraz enklawę leśną "Rozwadów" dla ochrony głuszca. Ważne dla Europy gatunki
zwierząt: kumak nizinny – płaz, wilk, ortolan, gąsiorek, świergotek polny, muchołówka mała,
muchołówka białoszyja, jarzębatka, lerka, dzięcioł średni dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł czarny,
Szczegóły dotyczące przedmiotów ochrony zostały ujęte w Prognozie Oddziaływania na Środowisko dla Strategicznego Planu Terytorialno Funkcjonalnegow ramach inicjatywy „Aktywne Roztocze” do 2023 r.
3
22
Puszcza Solska
PLB060008
F
79349,1
Roztocze
PLB060012
F
103503,3
Dolina Górnej
Łabuńki
PLB060013
A
1907
Dolina Sołokiji
PLB060021
J
13667,8
Dolina Szyszły
PLB060018
F
2557,2
Zlewnia Górnej
PLB060017
A
6504,6
zimorodek, lelek, sóweczka, derkacz, zielonka, kropiatka, żuraw, cietrzew (podgatunek
kontynentalny), głuszec, jarząbek, błotniak łąkowy, błotniak stawowy, kania czarna, trzmielojad,
bielik, orlik krzykliwy, bocian czarny, bocian biały, bąk, puchacz.
Obszar obejmuje kompleks leśny, w przewadze iglasty - sosnowy (70% powierzchni) położony na
styku Roztocza i Kotliny Sandomierskiej. Ważne dla Europy gatunki zwierząt: bóbr europejski,
wilk, wydra, ortolan, gąsiorek, świergotek polny, muchołówka mała, jarzębatka, podróżniczek,
dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł czarny, kraska, zimorodek, lelek, włochatka, puszczyk uralski,
puchacz, derkacz, kropiatka, żuraw, cietrzew, głuszec, jarząbek, błotniak łąkowy, błotniak
stawowy, kania czarna, trzmielojad, bielik, gadożer, orlik krzykliwy, bocian czarny, bąk, bączek,
kumak nizinny.
Obszar ostoi obejmuje pas wzniesień ciągnących się z północnego zachodu na południowy
wschód. Część obszaru to fragment długiego wału Roztocza, łączącego Wyżynę Lubelską
z Wyżyną Podolską. Ważne dla Europy gatunki zwierząt: bąk, bączek, czapla biała, bocian czarny,
bocian biały, podgorzałka, trzmielojad, kania czarna, bielik błotniak łąkowy, błotniak stawowy,
błotniak zbożowy, orlik krzykliwy, orzełek włochaty, sokół wędrowny, jarząbek, głuszec,
kropiatka, zielonka, derkacz, żuraw, rybitwa zwyczajna (rzeczna), rybitwa białowąsa, rybitwa
czarna, puchacz, puszczyk uralski, zimorodek, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł czarny, dzięcioł
średni, dzięcioł białogrzbiety, lerka, świergotek polny, podróżniczek, jarzębatka, muchołówka
białoszyja, muchołówka mała, gąsiorek, ortolan, dzięcioł białoszyi.
Ostoja położona jest w mezoregionie Padół Zamojski, na południe od Zamościa. Obejmuje górną
część rzeki Łabuńka, która jest dopływem Wieprza. Ważne dla Europy gatunki zwierząt: bąk,
bączek, bocian biały, łabędź krzykliwy, podgorzałka, trzmielojad, bielik, gadożer, błotniak
stawowy, rybołów, sokół wędrowny, zielonka, derkacz, żuraw, batalion, dubelt, mewa mała,
rybitwa białowąsa, rybitwa czarna, zimorodek, gąsiorek, ortolan, dzięcioł białoszyi.
Ostoja leży w granicach mezoregionów Roztocze Środkowe, Roztocze Wschodnie i Równina
Bełzka. Obejmuje dolinę rzeki Sołokija od Tomaszowa Lubelskiego do granicy z Ukrainą. Ważne
dla Europy gatunki zwierząt: bączek, bąk, bielik, błotniak łąkowy, błotniak stawowy, bocian biały,
bocian czarny, derkacz, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł białoszyi, dzięcioł czarny, gadożer, orlik
krzykliwy, ortolan, rybitwa czarna, rybitwa zwyczajna (rzeczna), siewka złota, trzmielojad,
zimorodek.
Obszar obejmuje dolinę rzeki Szyszły od wsi Zawady (na zachodzie) po szosę łączącą wsie
Dyniska Stare i Dębina (na wschodzie). Ważne dla Europy gatunki zwierząt: bąk, bączek, bocian
biały, kania czarna, błotniak stawowy, błotniak łąkowy, orlik krzykliwy, zielonka, derkacz, dubelt,
puchacz, sowa błotna, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, podróżniczek, wodniczka, gąsiorek,
dzięcioł białoszyi, bóbr europejski, wydra, modraszek telejus, modraszek nausitous.
Obszar obejmuje zlewnię górnego biegu rzeki Huczwy oraz 2 kompleksy stawów rybnych: w
23
Huczwy
Łaszczowie i Zimnie. Łąki w dolinie Huczwy i jej dopływów są w znacznym stopniu
zmeliorowane i użytkowane jako łąki kośne, choć nie brak rozległych tutrzycowisk i niewielkich
starorzeczy oraz pasów zakrzaczeń. Ważne dla Europy gatunki zwierząt: bąk, bączek, ślepowron,
bocian biały, trzmielojad, kania czarna, kania ruda, błotniak stawowy, błotniak łąkowy, kropiatka,
orlik krzykliwy, zielonka, derkacz, żuraw, rybitwa czarna, rybitwa zwyczajna (rzeczna),
zimorodek, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł średni, świergotek polny, podróżniczek, gąsiorek,
ortolan, dzięcioł białoszyi.
Źródło: opracowanie własne
24
Plany zadań ochronnych sporządza się i realizuje dla obszarów Natura 2000. Dokument
powstaje w ciągu 6 lat od ustanowienia obszaru specjalnej ochrony ptaków lub
zatwierdzenia przez Komisję Europejską obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty. Plan
zadań ochronnych można sporządzać także dla obszaru zaproponowanego Komisji
Europejskiej, jako obszar mający znaczenie dla Wspólnoty. Planu nie sporządza się dla
obszaru Natura 2000 lub jego części, dla którego ustanowiono plan ochrony, lub który
pokrywa się z krajową formą ochrony przyrody albo obszarem będącym w zarządzie
nadleśnictwa, których dokumenty planistyczne uwzględniają zakres planu zadań
ochronnych, a także znajdującego się na obszarach morskich. Planowanie ochrony dla
obszaru Natura 2000 lub jego części może być pogłębione przez sporządzenie bardziej
szczegółowego planu ochrony.
Projekt planu sporządza sprawujący nadzór nad obszarem (zwykle regionalny dyrektor
ochrony środowiska, niekiedy dyrektor parku narodowego). W procedurze tej konieczny jest
udział osób i podmiotów prowadzących działalność w obrębie siedlisk przyrodniczych i
siedlisk gatunków, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000, a także możliwość
wnoszenia uwag i wniosków ze strony ogółu społeczeństwa.
Regionalny dyrektor ochrony środowiska ustanawia plan na okres 10 lat, w drodze aktu
prawa miejscowego w formie zarządzenia, kierując się koniecznością utrzymania i
przywracania do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i
zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000. Plan zadań ochronnych
może być zmieniony, jeżeli wynika to z potrzeb ochrony tych siedlisk przyrodniczych lub
gatunków roślin i zwierząt.
Plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 zawiera:
opis granic obszaru i mapę obszaru Natura 2000;
identyfikację istniejących i potencjalnych zagrożeń dla zachowania właściwego stanu
ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk
będących przedmiotami ochrony;
cele działań ochronnych;
określenie działań ochronnych ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich
wykonanie i obszarów ich wdrażania, w tym w szczególności działań dotyczących:
ochrony czynnej siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin i zwierząt oraz ich
siedlisk; monitoringu stanu przedmiotów ochrony oraz monitoringu realizacji celów;
uzupełnienia stanu wiedzy o przedmiotach ochrony i uwarunkowaniach ich
ochrony;
wskazania do zmian w istniejących studiach uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego, planach zagospodarowania przestrzennego województw oraz
planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza
terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej dotyczące eliminacji lub ograniczenia
zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych, jeżeli są niezbędne dla utrzymania lub
odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków
roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000;
25
wskazanie terminu sporządzenia, w razie potrzeby, planu ochrony dla części lub
całości obszaru.
Szczegółowy tryb sporządzania i zakres prac określa rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru
Natura 2000.
Projekty planów zadań ochronnych i wydawane na ich podstawie projekty zarządzeń w
sprawie ustanowienia planów zadań ochronnych, opracowywane w ramach projektu
POIS.05.03.00-00-186/09 „Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura
2000 na obszarze Polski", są zamieszczane na platformie informacyjno – komunikacyjnej.
Narzędzie umożliwia wspólną, zdalną pracę podczas tworzenia tych dokumentów osobom i
instytucjom, które mogą wpływać lub na których działalność ma wpływ obszar Natura 2000.
Ponadto, daje zainteresowanym podmiotom możliwość wniesienia uwag lub wniosków do
tych dokumentów, które aktualnie poddawane są konsultacjom społecznym, wynikającym z
art. 28 ust. 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.
Realizacja ww. projektu na terenie Obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego
lubelskiego obejmuje sporządzenie projektów planów zadań ochronnych dla następujących
obszarów Natura 2000: Lasy Janowskie PLB060005, Puszcza Solska PLB060008, Roztocze
PLB060012, Dolina Górnej Łabuńki PLB060013, Zlewnia Górnej Huczwy PLB060017, Dolina
Szyszły PLB060018, Dolina Sołokiji PLB060021, Debry PLH060003, Hubale PLH060008,
Święty Roch PLH060022, Uroczyska Lasów Janowskich PLH060031, Uroczyska Puszczy
Solskiej PLH060034, Dolina Łętowni PLH060040, Łąki nad Szyszłą PLH060042, Polichna
PLH060078, Niedzieliski Las PLH060092, Dolina Dolnej Tanwi PLH060097. Opublikowane
plany zadań ochrony w formie Zarządzeń Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska
dostępne
są
na
Dzienniku
Urzędowym
Województwa
Lubelskiego
(http://edziennik.lublin.uw.gov.pl/Compatible/PublisherSearch?publisherName=Regional
ny%20Dyrektor%20Ochrony%20%C5%9Arodowiska%20w%20Lublinie).
Roztoczański Park Narodowy działając na zlecenie Ministra Środowiska pracuje nad
utworzeniem Transgranicznego Rezerwatu Biosfery „Roztocze”. Status rezerwatu biosfery
nadawany jest obszarom charakterystycznym dla poszczególnych biomów Ziemi, o wybitnych,
wyróżniających się w skali światowej walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Początkowo
Rezerwaty pełnić miały przede wszystkim funkcje ochronne, naukowe i edukacyjne. Obecnie służą
doskonaleniu mechanizmów zrównoważonego rozwoju podejmowanych w duchu partnerstwa
wszystkich uczestników życia społecznego dla zapewnienia dobrych warunków bytowania człowieka
i wysokiej jakości środowiska.
Obszar projektowanego Rezerwatu wynosić będzie 371 902 ha. Administracyjnie, w granicach
państwa polskiego zlokalizowany będzie w woj. lubelskim i podkarpackim obejmując swoim zasięgiem
powiaty: janowski, zamojski, biłgorajski, tomaszowski i lubaczowski oraz powiat jaworowski
i żółkiewski na Ukrainie. Swoim zasięgiem obejmie system obszarów chronionych Roztocza:
Roztoczański Park Narodowy, 18 rezerwatów przyrody, 4 parki krajobrazowe, obszary Natura 2000
26
w tym 4 obszary specjalnej ochrony ptaków i 15 obszarów ochrony siedlisk, obszary funkcjonalnie
z nim powiązane oraz Rezerwat Biosfery „Roztochya” na Ukrainie4.
Ryc. 5Obszary chronione na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska
Znaczna część Obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego jest objęta siecią
ECONET-POLSKA. Zgodnie z opracowaną w 1995 i 1996 roku koncepcją krajowej sieci
ekologicznej ECONET-POLSKA, stanowi ona wielkoprzestrzenny systemem obszarów
węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla
różnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sobą powiązanych korytarzami
ekologicznymi, które zapewniają ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu. Sieć
ECONET-POLSKA pokrywa łącznie 46% powierzchni Polski. Elementy sieci zostały
wyznaczone na podstawie następujących kryteriów: naturalność, różnorodność,
reprezentatywność, rzadkość i wielkość. W Polsce zostało wyznaczonych łącznie 78
obszarów węzłowych (46 międzynarodowych i 32 krajowe, łącznie zajmujące 31%
powierzchni kraju) oraz 110 korytarzy ekologicznych (38 międzynarodowych i 72 krajowe,
obejmujące 15% powierzchni kraju). Na terenie Obszaru funkcjonalnego RoztoczańskoPuszczańskiego zostały wyznaczone:
• 2 międzynarodowe obszary węzłowe: Lasów Janowskich, Roztoczański;
• 1 międzynarodowy korytarz ekologiczny: Biłgorajski;
• 3 krajowe obszary węzłowe: Zamojski, Południoworoztoczański, Doliny Środkowego
Sanu
4
Źródło: http://roztoczanskipn.pl/pl/park-na-roztoczu/trb-roztocze
27
•
1 krajowy korytarz ekologiczny: Wzniesień Urzędwoskich.
Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy jako wykonawca
aktualizacji mapy GZWP w skali 1:500 000 i główny wykonawca Mapy hydrogeologicznej
Polski w skali 1:50 000 podjął się na zlecenie Ministerstwa Środowiska opracowania tematu
badawczego: Wstępna waloryzacja Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP),
w aspekcie oceny wartości ubytkowych zgromadzonych w nich wód, celowości i kolejności
wprowadzania zabiegów ochronnych. Pracę wykonano przy współudziale specjalistów
z uczelni wyższych. Wykorzystano m.in. wyniki badań dokumentacji regionalnych zasobów
dyspozycyjnych wód podziemnych, dokumentacje zasobów perspektywicznych wód
podziemnych przewidywanych do realizacji dla gospodarki wodnej, dokumentacje
hydrogeologiczne GZWP w skali 1:50 000 i Mapę hydrogeologiczną Polski w skali 1:50 000.
Opracowano klasyfikację GZWP według wykorzystania zasobów, stopnia przeobrażeń
antropogenicznych, odporności na zanieczyszczenia, ekonomicznego aspektu zaleceń
ochronnych oraz wskaźników opłat wodnych. Na terenie Obszaru funkcjonalnego
Roztoczańsko-Puszczańskiego znajdują się 2 GZWP o ośrodkach skalnych szczelinowych
i szczelinowo porowych : Niecka Lubelska (Chełm-Zamość), Niecka Lubelska (Lublin), które
są zbiornikami kredy górnej oraz 1 o ośrodkach skalnych porowych - Dolina Kopalna
Biłgoraj-Lubaczów, który jest czwartorzędowym zbiornikiem dolin kopalnych.
Jednolite części wód (JCW) zostały wyznaczone, zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną
(RDW), która definiuje je jako: oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych taki
jak: jezioro, zbiornik, strumień, rzeka lub kanał, część strumienia, rzeki lub kanału, wody
przejściowe lub pas wód przybrzeżnych. Dla potrzeb planistycznych dokonany został
podział wód na następujące kategorie: wody powierzchniowe – rzeki, jeziora, wody
przybrzeżne oraz wody przejściowe oraz wody podziemne. Na obszarze Polski w ramach
pierwszych charakterystyk dla obszarów dorzeczy wyznaczono: ponad 4,5 tys. jednolitych
części wód rzecznych, około tysiąca części wód jeziornych, 11 jednolitych części wód
przybrzeżnych, 9 jednolitych części wód przejściowych i 161 jednolitych części wód
podziemnych. Obszar funkcjonalny Roztoczańsko-Puszczański znajduje się na terenie 4
obszarów jednolitych części wód podziemnych: o nr: 106, 107, 109, 127, których stan
chemiczny i ilościowy jest dobry5.
3.3. Potencjał demograficzny
Na układ osadniczy Obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego składa się
40 gmin południowej części województwa lubelskiego: 4 miasta (w tym 1 miasto na prawach
powiatu - Zamość), 9 gmin miejsko-wiejskich i 27 gmin wiejskich. W 2014 r., wg danych
GUS, obszar ten zamieszkiwało łącznie 389 475 osób, 18% ludności z terenu województwa
lubelskiego. Liczba ludności na tym terenie w przeciągu analizowanych lat ulegała
dynamicznym zmianom. Do 2009 r. obserwowano tendencję spadkową, w 2010 r. liczba
ludności wzrosła i znów zaczęła maleć.
5
http://mjwp.gios.gov.pl/mapa/
28
Wykres 1 Dynamika zmiany liczby ludności na terenie Obszaru funkcjonalnego RoztoczańskoPuszczańskiego w latach 2007-2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS
Gęstość zaludnienia na obszarze funkcjonalnym w 2014 r. wynosiła 206 os./km2 i jest ponad
dwukrotnie wyższa niż gęstość zaludnienia na terenie woj. lubelskiego, która wynosi
85 os./km2. Najwyższe wskaźniki gęstości zaludnienia odnotowano na terenie miast, ze
względu na małą powierzchnię, jak również na terenie gmin podmiejskich, np. gmina
Zamość (114 os./km2) bądź gmin miejsko-wiejskich, np. Janów Lubelski (91 os./km2).
Wyższe wskaźniki gęstości zaludnienia świadczą w dużej mierze o zjawisku suburbanizacji,
tj. osiedlaniem się ludności z ośrodków miejskich.
Liczba ludności jest kształtowana przez ruch naturalny oraz migracje wewnętrzne
i zewnętrzne ludności. Na ruch naturalny ludności składają się: urodzenia i zgony, a także
liczba zawieranych związków małżeńskich oraz rozwodów. Analiza urodzeń i zgonów ma
podstawowe znaczenie dla demografii i są podstawowymi komponentami ruchu
naturalnego, natomiast liczba zawieranych małżeństw oraz rozwodów mają niewielkie
znaczenie i są rozpatrywane z punktu widzenia analizy zmian stanu cywilnego ludności.
Migracje można podzielić ze względu na zasięg. Dzielą się na migracje wewnętrzne, które
oznaczają przemieszczenie się ludności w granicach danej jednostki administracyjnej
(miasto, gmina, województwo) lub politycznej (państwo) oraz na migracje zagraniczne, które
oznaczają przemieszczanie się ludności pomiędzy jednostkami politycznymi.
W 2014r., wg danych GUS, na obszarze funkcjonalnym, podobnie jak na terenie
województwa lubelskiego, odnotowano ujemny przyrost naturalny, który wyniósł -578.
W przeciągu analizowanych lat 2007-2014 jedynie w 2008r. na terenie obszaru odnotowano
dodatnią wartość przyrostu naturalnego. Wskaźnik przyrostu naturalnego na 1 000 ludności
na terenie obszaru funkcjonalnego w 2014r. (wg danych GUS) wyniósł – 2,4 i wypadał
niekorzystnie w porównaniu do wartości ww. wskaźnika dla województwa lubelskiego,
który wyniósł -1,1.
29
Wykres 2 Wskaźnik przyrostu naturalnego na 1 000 mieszkańców na terenie Obszaru funkcjonalnego
Roztoczańsko-Puszczańskiego i województwa lubelskiego w latach 2007-2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Potencjał ludnościowy obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego jest osłabiony
przez utrzymujące się w latach 2007-2014 ujemne saldo migracji. Według danych GUS
w 2014r. na tym obszarze w ruchu wewnętrznym zameldowało się o 33% osób mniej
w porównaniu do 2007 roku, a zameldowania z zagranicy zmalały o połowę.
Wymeldowania w ruchu wewnętrznym w 2014r., w porównaniu do 2007r., zmniejszyły się
o 1/5, a wymeldowania za granicę zmniejszyły się o ok. 13%. Na tle województwa
lubelskiego wskaźnik salda migracji na 1 000 dla obszaru funkcjonalnego wypada
niekorzystnie. Wartość tego wskaźnika dla obszaru, wg danych GUS, w 2014r. wyniosła
-3,4, a dla województwa lubelskiego -2,7. Wartość tego wskaźnika jest związana z migracją
ludzi młodych z obszarów wiejskich do ośrodków miejskich w celach edukacyjnych oraz
zarobkowych.
30
Wykres 3 Wskaźnik salda migracji na 1 000 mieszkańców na terenie Obszaru funkcjonalnego RoztoczańskoPuszczańskiego i województwa lubelskiego w latach 2007-2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Analiza danych statystycznych pozwala na potwierdzenie ogólnopolskich niekorzystnych
trendów w strukturze demograficznej. Największy odsetek ludności, wg ekonomicznych
grup wieku, stanowią osoby w wieku produkcyjnym i w ciągu 8 analizowanych lat ich
odsetek wzrósł o 2,1 pkt. proc. Wzrost odsetka ludności w wieku poprodukcyjnym,
w obszarze funkcjonalnym, oraz spadek odsetka ludności w wieku przedprodukcyjnym
świadczą o procesie starzenia się społeczeństwa na tym terenie. W 2014 roku odnotowano
spadek odsetka liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym o 3,4 pkt. proc. oraz wzrost
o 1,3 pkt. proc. odsetka ludności w wieku poprodukcyjnym w porównaniu do 2008 r.
Wykres 4Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem na terenie Obszaru
funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
31
Zgodnie z prognozą liczby ludności Głównego Urzędu Statystycznego w 2050r.
województwo lubelskie będzie zamieszkiwało o ok. 20% ludności mniej w porównaniu do
2015r. (wg danych GUS w 2015r. teren województwa zamieszkuje 2 139 727 osób).Zgodnie
z prognozą tereny miast do 2050r. opuści ok. 27% mieszkańców (w porównaniu do 2015r.),
a tereny wiejskie – ok. 14%.
Widoczne trendy demograficzne będą miały bardzo niekorzystny wpływ przede wszystkim
na rynek pracy oraz system ubezpieczeń społecznych. Do głównych czynników, które będą
miały wpływ na prognozowaną liczbę ludności, należy zaliczyć migracje wewnętrzne
i zagraniczne. Trend ten jest zauważalny na terenie całego województwa lubelskiego i jest
związany z migracją ludzi młodych. Analiza prognozy migracji zagranicznych na pobyt
stały w województwie lubelskim wskazuje wzrost napływu ludności o ok. 2/3 i emigrację
ludności na stałym poziomie.
3.4. Problemy społeczne analizowanego obszaru
Na terenie Obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego w 2014r., wg danych
GUS, pracowało6 w sumie 64 027 osób, którzy stanowili 17% pracujących z terenu
województwa lubelskiego. W ciągu analizowanych lat 2007-2014 ich liczba wykazywała
tendencje spadkową i w porównaniu do 2007 roku zmniejszyła się o ok. 3% (1 755 osób).
Wskaźnik prezentujący pracujących na 1 000 mieszkańców dla całego obszaru
funkcjonalnego w 2013r. wyniósł 101 i na tle województwa lubelskiego wypada on
niekorzystnie (wartość wskaźnika dla województwa lubelskiego wyniosła 172
pracujących/1 000 mieszkańców).
Wykres 5 Pracujący na 1 000 mieszkańców na terenie Obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego
i województwa lubelskiego w latach 2007-2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
6
Liczba pracujących wg innego podziału niż PKD
32
Na terenie obszaru funkcjonalnego, podobnie jak na terenie całego kraju, występuje
bezrobocie strukturalne. Charakteryzuje się niedopasowaniem kwalifikacji zawodowych
pracowników do potrzeb rynku pracy. Ponadto, ze względu na przewagę gmin wiejskich
w obszarze funkcjonalnym występuje tu również problem ukrytego bezrobocia, tzw.
bezrobocie agrarne, które charakteryzuje się nadwyżką zatrudnionych w rolnictwie ale nie
jest objęte oficjalną statystyką.
Zgodnie z dostępnymi danymi statystycznymi, na obszarze funkcjonalnym w 2014r.
zarejestrowanych było łącznie 21 803 bezrobotnych (GUS), z czego większy odsetek
stanowili mężczyźni (53%). Analizując zmiany liczby bezrobotnych w analizowanych latach,
tj. 2007-2014, od 2008 do 2013 r. liczba bezrobotnych systematycznie rosła, a w 2014
zmniejszyła się o 14% w porównaniu do roku poprzedniego (o 3 467 osób).
Wykres 6Bezrobotni wg płci na terenie Obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego w latach 20072014
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Wskaźnik bezrobocia (mierzony stosunkiem liczby osób bezrobotnych zarejestrowanych do
liczby osób w wieku produkcyjnym) wg danych GUS w 2014r., dla obszaru funkcjonalnego
wyniósł 8,6% i jego wartość była podobna do wartości wskaźnika dla województwa
lubelskiego (8,7%). W latach 2007-2014 najniższą wartość wskaźnika bezrobocia w obszarze
funkcjonalnym odnotowano w 2008 roku (8%), w kolejnych latach jego wartość
systematycznie rosła do 2013 i w tym roku była najwyższa – 9,9%, a w roku kolejnym jego
wartość spadła o 1,3 pkt. proc.
Analizując dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Lublinie wg stanu na koniec 31 grudnia
2014r. na terenie województwa lubelskiego było zarejestrowanych 116 869 bezrobotnych,
w tym 56%stanowili bezrobotni zamieszkali na wsi. Uprawnionych do zasiłku było
9 328 osób, a 4 427 osób było zwolnionych z przyczyn zakładu pracy. Odnotowano
6 694 osoby bezrobotne, w okresie do 12 miesięcy od dnia ukończenia nauki, w tym 1/3 były
to osoby bezrobotne, które ukończyły szkołę wyższą (do 27 roku życia).
33
Na terenie powiatów aktywizacją społeczno-zawodową mieszkańców zajmują się
Powiatowe Urzędy Pracy (PUP). W ramach zadań własnych PUP podejmuje działania
przeciwdziałające bezrobociu oraz łagodzące jego skutki. Wykorzystuje do tego liczne
instrumenty, tj. prace społeczne użyteczne, roboty publiczne, staże, szkolenia, prace
interwencyjne, a także formy wsparcia finansowego.
Na terenie każdej z gmin Obszaru Funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego znajdują
się Gminne lub Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej. Ośrodki Pomocy Społecznej są
jednostkami organizacyjnymi gmin które podlegają Radzie Gminy. Ich głównym zadaniem
jest: tworzenie warunków organizacyjnych funkcjonowania pomocy społecznej na danym
terenie, rozbudowa infrastruktury socjalnej, analiza i ocena zjawisk wykluczenia
społecznego, wypłata świadczeń przewidzianych ustawą, wspieranie osób oraz rodzin
w zaspakajaniu niezbędnych potrzeb życiowych oraz podejmowanie działań zmierzających
do życiowego usamodzielniania ich. Ponadto ww. instytucje oferują profesjonalną pomoc
psychologiczno-pedagogiczną, a także przeciwdziałanie alkoholizmowi. Pomoc udzielana
jest w szczególności: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności,
długotrwałej lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony macierzyństwa
lub wielodzietności, a także bezradności w sprawach opiekuńczo wychowawczych.
Na terenie obszaru funkcjonalnego, wg danych GUS, w 2013 r. z pomocy społecznej
(wg kryterium dochodowego) skorzystało 12 806 gospodarstw domowych, o 88 gospodarstw
mniej niż w 2009r. Pomocy udzielono łącznie 39 389 osobom. Największy odsetek osób
korzystających z pomocy społecznej w ogólnej liczbie ludności odnotowano na terenie gmin:
Tarnawatka (23%), Aleksandrów (22%) oraz Lubycza Królewska (22%).
Pomimo rosnących wydatków na pomoc społeczną dynamika liczby osób korzystających
z pomocy społecznej, na terenie poszczególnych gmin, jest zróżnicowana i wykazuje
tendencje spadkową (również na terenie obszaru funkcjonalnego). Jest to związane
z rygorystycznymi kryteriami dochodowymi, które ograniczają liczbę osób uprawnionych
do korzystania z pomocy społecznej.
Na terenie Obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego według danych GUS
w 2013r. z zasiłku rodzinnego korzystało łącznie 33 538 dzieci, o 29% dzieci mniej
w porównaniu do 2009r. Natomiast liczba rodzin otrzymująca zasiłki rodzinne na dzieci
w 2013 roku spadła o 27% w porównaniu do 2009r.
Na terenie województwa lubelskiego w 2014r. odnotowano 36 886 przestępstw
w zakończonych postępowaniach przygotowawczych (GUS), o ok.17% mniej w porównaniu
do roku poprzedniego. Przestępstwa o charakterze kryminalnym (23 515) stanowiły
największą grupę, na drugim miejscu przestępstwa przeciwko mieniu (17 277), a na trzecim
– o charakterze gospodarczym (6 360). Najmniej przestępstw stwierdzono przeciwko życiu
i zdrowiu (1 141) oraz przeciwko wolności, wolności sumienia i wyznania, wolności
seksualnej i obyczajowości (1 554). Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw dla
województwa lubelskiego w 2014r. wynosił 73%, przy czym najlepiej wypada wskaźnik
wykrywalności sprawców w przypadku przestępstw drogowych 98,9%, na drugim miejscu
wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw o charakterze gospodarczym – 83%.
34
Najgorzej natomiast wypada wykrywalność sprawców przestępstw o charakterze
kryminalnym – 63%.
3.5. Gospodarka obszaru
Rolnictwo jest jednym z najbardziej powszechnych rodzajów aktywności gospodarczej,
obszary wiejskie są miejscem życia i pracy blisko 40% ludności kraju oraz miejscem
wypoczynku.
Średnia wartość wskaźnika jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej7 dla Obszaru
funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego wynosi 75,4, przy średniej dla województwa
lubelskiego 74,1 i dla kraju – 66,6. W północnej części obszaru funkcjonalnego warunki dla
rozwoju rolnictwa przeważają jako średnio dobre i dobre, natomiast w południowej części
obszaru jako średnio słabe i średnie.
Na wartość wskaźnika oprócz klimatu, warunków wodnych, rzeźby terenu, wpływ mają
gleby, a w szczególności ich przydatność rolnicza. Na terenie północno-zachodnim obszaru
funkcjonalnego przeważają gleby o przydatności rolniczej klasyfikowane jako kompleks
pszenny dobry (gleby płowe w kompleksie z brunatnymi i odgórnie oglejonymi). Północnowschodni obszar to przewaga kompleksów: pszenny dobry oraz żytni dobry. Centralną
część obszaru funkcjonalnego wyróżnia występowanie kompleksów trwałych użytków
zielonych – głównie lasów na glebach rdzawych, bielicowych i bielicach na piaskach
luźnych. Południową część obszaru funkcjonalnego, a dokładnie południowy teren powiatu
biłgorajskiego wyróżnia przewaga kompleksu żytniego bardzo dobrego, natomiast
południowo-wschodnia część obszaru funkcjonalnego (tj. południowy obszar powiatu
tomaszowskiego) to przewaga kompleksu: żytni słaby i żytni dobry.
O stanie rolnictwa na danym terenie świadczy struktura agrarna8, która na terenie obszaru
funkcjonalnego jest średnio korzystana. Na Obszarze funkcjonalnym RoztoczańskoPuszczańskim znajduje się w sumie 50 338 gospodarstw rolnych (GUS). Przeważają
gospodarstwa 1-5 ha, które stanowią 45% wszystkich gospodarstw na tym terenie
(22 814 gospodarstw rolnych), na drugim miejscu znajdują się gospodarstwa do 1 ha
włącznie, których jest 13 499 i stanowią 27%. Najmniej jest gospodarstw których
powierzchnia wynosi powyżej 15 ha – 1 440 gospodarstw rolnych, które stanowią zaledwie
3% gospodarstw ogółem.
Średnia powierzchnia gospodarstw na Obszarze Funkcjonalnym RoztoczańskoPuszczańskim wynosi 5,95 ha przy czym jest ona zróżnicowana na terenie poszczególnych
gmin obszaru funkcjonalnego i jej wartość waha się między 2,18 ha a 17,79 ha.
Na terenie Obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego użytki rolne stanowią
prawie 80% gruntów ogółem. Wśród powierzchni użytków rolnych największy odsetek
7Zmiana planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego – uwarunkowania
wewnętrzne, BPP w Lublinie, Lublin 2011
8 Opracowane na podstawie Powszechnego Spisu Rolnego 2010 (dane BDL GUS)
35
stanowią tereny pod zasiewami, które stanowią 64%, na drugim miejscu łąki trwałe – 12%,
a na trzecim uprawy trwałe – 6%. Lasy i grunty leśne na tym terenie stanowią 15%.
Wykres 7 Struktura użytkowania gruntów na terenie Obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Przestrzeń rolnicza, a w szczególności jakoś rolniczej przestrzeni produkcyjnej w sposób
decydujący wpływa na rodzaj upraw i hodowlę zwierząt. Na terenie obszaru funkcjonalnego
powierzchnia zasiewów wynosi niewiele ponad 150 tys. ha, z czego największy odsetek
zasiewów na tym terenie stanowią zboża – 78% powierzchni wszystkich zasiewów
(120 tys. ha). Wśród zbóż największy odsetek stanowią zboża podstawowe z mieszankami
zbóż, które stanowią 88% zbóż razem, a najmniejszy kukurydza na ziarno – zaledwie 3%.
Wśród zbóż podstawowych, największą powierzchnię upraw stanowią pszenica ozima –
34% oraz jęczmień jary – 20%, a najmniejszą jęczmień ozimy i pszenżyto jare – po 2%. Obszar
wyróżnia się pod względem upraw przemysłowych (przeznaczanych do produkcji
roślinnych surowców dla przemysłu spożywczego i innych), które stanowią 11%
powierzchni zasiewów ogółem. W szczególności w zakresie ww. upraw wyróżniają się
gminy: Łukowa, Obsza, Potok Górny i Lubycza Królewska, gdzie odsetek tych upraw
stanowi niewiele ponad 1/5 zasiewów ogółem. Wyróżniająca się powierzchnia upraw
przemysłowych świadczy o potencjale obszaru do rozwoju przetwórstwa przemysłowego
w oparciu o lokalne zasoby surowcowe. W dalszej kolejności charakterystycznymi
uprawami są rzepak i rzepik, które stanowią 5% powierzchni zasiewów ogółem na terenie
obszaru funkcjonalnego.
36
Wykres 8 Rodzaje upraw na terenie Obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Zgodnie z danymi Powszechnego Spisu Rolnego 2010 na terenie obszaru funkcjonalnego
przeważa pogłowie drobiu oraz trzody chlewnej, w mniejszym stopniu bydła. W chowie
i hodowli drobiu (1 536 393 szt. w 21 831 gospodarstwach) drób kurzy stanowi 91% drobiu
ogółem, w hodowli trzody chlewnej (144 846 szt. w 13 029 gospodarstwach) lochy stanowią
zaledwie 10%, a w hodowli bydła (44 897 szt. w 12 162 gospodarstwach) krowy stanowiła
55%. Na terenie obszaru funkcjonalnego występuje również chów i hodowla koni, którego
pogłowie wynosi 3 289 szt. w 1 856 gospodarstwach. Pogłowie zwierząt w sztukach dużych
na terenie obszaru funkcjonalnego wynosi 93 808 SD.
Na terenie Obszaru funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego zarejestrowanych jest
2339 gospodarstw ekologicznych. Ze względu na kategorię działalności wszystkie
gospodarstwa zajmują się produkcją roślin, z czego 86% (201) gospodarstw zajmuje się tylko
ww. produkcją. Dodatkowo, oprócz produkcji roślinnej, 30 gospodarstw ekologicznych
zajmuje się również produkcją zwierząt, 1 gospodarstwo zajmuje się przetwórstwem
produktów ekologicznych rolno-spożywczych (w gminie Potok Górny) oraz jedno
gospodarstwo zajmuje się wegetatywnym materiałem rozmnożeniowym i nasionami do
celów uprawy (w gminie Kraśnik).
9
Dane z IJHARS
37
Ryc. 6Gospodarstwa ekologiczne na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IJHARS
W rejestrze wstępnie uznanych grup producentów, uznanych organizacji producentów i ich
zrzeszeń oraz ponadnarodowych organizacji producentów i ich zrzeszeń woj. lubelskiego
znajduje się 4 podmioty z Obszaru Funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego.
Tabela 4 Wstępnie uznane grupy producentów, uznanych organizacji producentów i ich zrzeszeń oraz
ponadnarodowych organizacji producentów i zrzeszeń
Nazwa produktu lub
grupy produktów
Ilość
członków
„EKOOWOC” Grupa Producentów
Owoców i Warzyw Sp. z o.o.
Owoce i warzywa
82
Zrzeszenie Producentów Owoców
i Warzyw „FRAM-POL” we
Frampolu
Owoce i warzywa
91
Owoce
5
Warzywa
6
Nazwa i siedziba grupy
Grupa Producentów Owoców
„POLSKIE JAGODY” Sp. z o. o.
„ZAMFAS” Sp. z o.o.
Data wydania
decyzji
administracyjnej
RŚVII.7166.6.2012.JC
25 maja 2012 r.
RŚ.VII.JC.6022/9/10
19 października 2010
r.
RŚVII.7166.9.2011.DS
28 kwietnia 2011 r.
RŚII.7166.2.2015.MWS
26 marca 2015 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie http://umwl.bip.lubelskie.pl/index.php?id=62&p1=szczegoly &p2=782173, stan
na dzień 21.11.2015 r.
38
Według danych GUS, na terenie obszaru funkcjonalnego, w 2014r. wg sekcji PKD 2007
zarejestrowanych było w sumie 32 001 podmiotów gospodarczych. Podmioty prywatne
stanowiły aż 97% podmiotów ogółem na tym obszarze. Analizując zmianę liczby podmiotów
gospodarczych w latach 2009-2014 ich liczba wzrosła o 6%.
Wykres 9 Podmioty gospodarcze – ogółem na terenie Obszaru Funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Analizując sferę gospodarczą należy uwzględnić nie tylko bezwzględną liczbę
zarejestrowanych przedsiębiorstw ale również przedsiębiorczość mieszkańców, która
mierzona jest wskaźnikiem przedsiębiorczości, tj. liczba podmiotów wpisanych do rejestru
REGON na 10 tys. ludności. Dla obszaru funkcjonalnego wartość ww. wskaźnika wynosi 639
i jego wartość jest niższa niż dla województwa lubelskiego - 799.
39
Ryc. 7Wskaźnik przedsiębiorczości na terenie Obszaru Funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego
i województwa lubelskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Wykres 10 Wskaźnik przedsiębiorczości na terenie Obszaru Funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego
i województwa lubelskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Ze względu na wielkość, według danych GUS, w 2014r. największy odsetek, bo aż 96%
stanowiły mikroprzedsiębiorstwa (zatrudniające do 9 osób – 30 699 przedsiębiorstw), na
drugim miejscu małe przedsiębiorstwa (zatrudniające od 10 do 49 osób)– 3%, a na trzecim
40
średnie przedsiębiorstwa (zatrudniające od 50 do 249 osób) – 266 przedsiębiorstw. Na terenie
obszaru funkcjonalnego działało również 15 dużych przedsiębiorstw (zatrudniające od 250
do 999 osób) oraz 4 przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 1 000 osób (2 na terenie miasta
Zamość i po jednym na terenie miasta Kraśnik i miasta Zwierzyniec).
W sektorze prywatnym największy odsetek stanowią osoby fizyczne prowadzące
działalność gospodarczą 80% (24 725 podmiotów), w dalszej kolejności spółki prawa
handlowego 4,4% i fundacje, stowarzyszania i organizacje społeczne – 4,1%. W porównaniu
do 2007 roku struktura podmiotów gospodarczych w sektorze gospodarczym nie ulega
większym zmianom. Jedyną zauważalną niewielką zmianą jest spadek podmiotów
prowadzonych przez osoby fizyczne (o 2%) na korzyść organizacji pozarządowych o niecały
1% (dokładnie o 283 fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne). Świadczy to
o aktywności lokalnej społeczności do działania i wspierania środowisk i osób
potrzebujących.
41
Wykres 11 Rodzaje podmiotów gospodarczych wg sekcji PKD10 2007 na terenie Obszaru Funkcjonalnego
Roztoczańsko-Puszczańskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Zgodnie z danymi urzędu statystycznego na 2014r. (BDL GUS) działalności gospodarcze,
które są charakterystyczne dla obszaru funkcjonalnego to:
Handel hurtowy i detaliczny (G) – 9 847 podmiotów,
Budownictwo (F) – 3 933 podmioty,
Przetwórstwo przemysłowe (C) – 2 887 podmiotów.
Z punktu widzenia turystyki, ważna jest liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych
w sekcji I - Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, dzieli
się ona na dwa działy:
dział 55 – zakwaterowanie (Hotele i podobne obiekty zakwaterowania, Obiekty
noclegowe turystyczne i miejsca krótkotrwałego zakwaterowania, Pola kempingowe,
Pozostałe zakwaterowanie);
10Wyjaśnienie skrótów sekcji PKD 2007: A – Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, B –
Górnictwo i wydobywanie, C – Przetwórstwo przemysłowe, D – Wytwarzanie i zaopatrywanie
w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, E –
Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją, F –
Budownictwo, G – Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając
motocykle, H – Transport i gospodarka magazynowa, I – Działalność związana z zakwaterowaniem
i usługami gastronomicznymi, J – Informacja i komunikacja, K – Działalność finansowa
i ubezpieczeniowa, L – Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, M – Działalność
profesjonalna, naukowa i techniczna, N – Działalność w zakresie usług administrowania i działalność
wspierająca, O – Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia
społeczne, P – Edukacja, Q – Opieka zdrowotna i pomoc 10 społeczna, R – Działalność związana
z kulturą, rozrywką i rekreacją, S – Pozostała działalność usługowa, T – Gospodarstwa domowe
zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na
własne potrzeby, U – Organizacje i zespoły eksterytorialne
42
dział 56 – działalność usługowa związana z wyżywieniem (Restauracje i pozostałe
placówki gastronomiczne, Przygotowywanie żywności dla odbiorców zewnętrznych,
Przygotowywanie i podawanie napojów).
W sekcji I w 2014r. na terenie obszaru funkcjonalnego zarejestrowanych było w sumie
997 podmiotów, które stanowiły 3% wszystkich podmiotów gospodarczych na tym terenie.
Większy odsetek w sekcji stanowiły podmioty gospodarcze z działu 56 – 79% (783 podmioty
gospodarcze), a z działu 55 pozostałe 21% (214 podmiotów). Podmioty te zlokalizowane są
na terenie 23 gmin obszaru funkcjonalnego, najwięcej podmiotów działa na terenie gmin:
Zwierzyniec (49), Krasnobród (47) oraz w mieście Zamość (41). Baza noclegowa oraz
gastronomiczna została szerzej opisana w rozdziale 4 niniejszej strategii.
3.6. Jakość rządzenia
Struktura budżetu danej jednostki samorządu terytorialnego, uchwalanego rokrocznie przez
Rady Gmin, świadczy o jej zdolności inwestycyjnej. Na terenie Obszaru Funkcjonalnego
Roztoczańsko-Puszczańskiego łączny dochód budżetów gmin w 2014 r. wyniósł
1 338,48 mln zł (GUS), o ok. 55% więcej niż w 2007 roku. W strukturze dochodów ogółem
największy udział miała subwencja ogólna – 37% i dochody własne – 34%, a najmniejszy
dotacje – 29%.
Według danych GUS, w 2014r. średni dochód w przeliczeniu na 1 mieszkańca na terenie
obszaru funkcjonalnego wyniósł 3 214,38 zł i był niższy niż dochód na 1 mieszkańca
w województwie lubelskim – 3 565,11 zł. Na terenie poszczególnych gmin dochód na
1 mieszkańca jest zróżnicowany i waha się pomiędzy 2 509,86 zł w gminie Zamość
a 5 041,95 zł w mieście Zamość.
Wykres 12Dochód w przeliczeniu na jednego mieszkańca na terenie Obszaru Funkcjonalnego RoztoczańskoPuszczańskiego i województwa lubelskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
43
Według danych GUS, w 2014r. wydatki wszystkich gmin wyniosły ponad 1,3 mld zł
i w porównaniu do 2007r. wzrosły o ok. 38%. Największy udział w wydatkach ogółem miały
wydatki bieżące, a wydatki majątkowe stanowiły 22% i w 99,97% były to wydatki majątkowe
inwestycyjne (309 mln zł).
Wydatki w przeliczeniu na jednego mieszkańca na terenie obszaru funkcjonalnego, według
danych GUS, w 2014r. wyniosły 3 303,66 zł i były mniejsze niż dla obszaru województwa
lubelskiego (3 697,26 zł).Wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na 1 mieszkańca dla obszaru
funkcjonalnego wyniosły w 2014r. 793,27 zł(GUS) i były większe w porównaniu do
wydatków inwestycyjnych na 1 mieszkańca na terenie województwa – 775,95 zł.
Wykres 13Wydatki w przeliczeniu na jednego mieszkańca na terenie Obszaru Funkcjonalnego RoztoczańskoPuszczańskiego i województwa lubelskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Liczba działających na danym terenie organizacji pozarządowych świadczy o aktywizacji
społeczności lokalnej. Na terenie obszaru funkcjonalnego, według danych GUS, w 2014r.
działało łącznie 1 260 fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych, które stanowiły 4%
podmiotów gospodarki narodowej działających na tym terenie.
W przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców na terenie obszaru funkcjonalnego liczba organizacji
pozarządowych wyniosła 31 (2014r., GUS) i była niższa niż wartość dla województwa
lubelskiego, która wynosiła 33.
Na terenie obszaru funkcjonalnego w zakresie turystyki w poprzednim okresie
programowania korzystano z funduszy w ramach:
Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego (RPO WL),
Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (POIG),
Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (POPW),
Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW).
44
Według danych SIMIK11 na terenie Obszaru Funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego
w ramach Osi 7 Kultura, turystyka i współpraca międzyregionalna Regionalnego Programu
Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013, której celem było: Zwiększenie
udziału sektorów kultury i turystyki w gospodarce województwa lubelskiego oraz wzmocnienie
powiązań międzynarodowych regionu, zrealizowano szereg projektów o łącznej wartości ponad
165,8 mln zł, a kwota dofinansowania wyniosła 63%.
W ramach RPO WL zrealizowano szereg projektów mających na celu uatrakcyjnienie tego
obszaru, w zakresie odnowy i renowacji zabytków zrealizowano projekty na łączną kwotę
ponad 38 mln zł, a dofinansowanie wyniosło nieco ponad 28 mln zł. Na realizację projektów
w zakresie rozbudowy oraz modernizacji obiektów instytucji kultury, które są
odpowiedzialne za udostępnienie dziedzictwa kulturowego oraz upowszechnianie kultury
na tym terenie otrzymano łączną kwotę dofinansowania 22,5 mln zł, a łączna wartość
zrealizowanych projektów wyniosła 45,4 mln zł. Na udostępnienie miejsc atrakcyjnych
turystycznie poprzez zagospodarowanie terenów wokół zbiorników wodnych pozyskano
łącznie 24,3 mln zł (łączna wartość projektów to nieco ponad 37,1 mln zł), do najciekawszych
projektów zrealizowanych na tym terenie należy zaliczyć:
Pięć zalewów - morze atrakcji,
Budowa Parku Rekreacji "Zoom Natury" nad zalewem w Janowie Lubelskim,
Podniesienie atrakcyjności turystycznej gminy Biszcza przez budowę infrastruktury
turystycznej przy zbiorniku wodnym Biszcza – Żary,
Stworzenie nowego produktu turystycznego Gminy Frampol poprzez urządzenie
kąpieliska na zalewie we Frampolu wraz z infrastrukturą towarzyszącą,
Józefów Park – rozwój produktów turystyki aktywnej.
Realizacja projektów w zakresie utworzenia produktów turystycznych, rozbudowy oraz
przebudowy infrastruktury turystycznej na tym terenie, a także promocja poszczególnych
produktów wyniosła ponad 44 mln zł, a wartość dofinansowania wyniosła 66%.
Najciekawszymi projektami są:
Szlak geoturystyczny Roztocza Środkowego,
Zwiększenie
atrakcyjności
turystycznej
regionu
poprzez
modernizację
i unowocześnienie jedynego w Województwie Lubelskim Ogrodu Zoologicznego
w Zamościu,
Kamienny Las na Roztoczu jako markowy produkt turystyczny Lubelszczyzny,
Partnerskie współdziałanie na rzecz promocji Roztocza Tomaszowskiego jako atrakcji
turystycznej Unii Europejskiej,
Odtworzenie zabytkowego centrum Zwierzyńca – serce Roztocza.
W ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka miasto Zamość zrealizowało
projekt pn. Zamość miasto UNESCO, Pomnik Historii RP produktem turystycznym polskiej
gospodarki, którego łączna wartość wyniosła 69 581 728,89 zł, a kwota dofinansowania
wyniosła 53 261 113,09 zł. Natomiast w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski
Wschodniej zrealizowano projekt Trasy Rowerowe w Polsce Wschodniej - Województwo Lubelskie,
11Krajowy
System Informatyczny SIMIK 07-13 na 30.06.2015r.
45
którego beneficjentem jest Województwo Lubelskie.
23 553 121,75 zł, a kwota dofinansowania 22 030 214,40 zł.
Wartość
projektu
wynosi
Ponadto miasto Zamość jaki partner wiodący zrealizowało projekt „Modernizacja ogrodów
zoologicznych w Zamościu i Łucku oraz opracowanie koncepcji utworzenia strefy rekreacji
w Rzeszowie w celu rozwoju transgranicznej kwalifikowanej turystyki przyrodniczej”12,
który był współfinansowany ze środków Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa
i Partnerstwa w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina
2007-2013. Całkowita wartość projektu to 10 166 491,59 zł, a celem głównym projektu jest
wzrost znaczenia turystyki, jako czynnika stymulującego rozwój społeczno-gospodarczy
Zamościa, Rzeszowa i Łucka, prowadzący do tworzenia nowych miejsc pracy i wzrostu
dochodów w sektorze turystyki i pośredniej obsługi turystycznej. Zakres rzeczowy projektu
obejmował: budowę pawilony z wybiegami i stawami wraz z uzbrojeniem i urządzeniem
terenu na terenie ZOO w Zamościu; budowę infrastruktury teleinformatycznej i monitoringu
oraz zainstalowanie urządzeń multimedialnych na terenie ZOO w Zamościu; budowę
wybiegów dla niedźwiedzi na terenie ZOO w Zamościu; budowę wybiegów dla lwów
oraz uzbrojenie i urządzenie terenu ZOO w Łucku; wykonanie koncepcji utworzenia
w Rzeszowie strefy rekreacyjnej wraz z częścią o charakterze ogrodu zoologicznego;
organizację szkoleń i wizyt studyjnych; działania informacyjno-promocyjne.
Wykres 14Wartość zrealizowanych i realizowanych projektów unijnych z podziałem na poszczególne
Programy Operacyjne na terenie Obszaru Funkcjonalnego Roztoczańsko-Puszczańskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie Krajowego Systemy Informatycznego SIMIK 07-13 na 30.06.2015r.
W decydujący sposób na jakość życia wpływa przestrzeń publiczna. Analiza obszaru
funkcjonalnego wskazuje na znaczne potrzeby w zakresie działań restrukturyzacyjnych
i rewitalizacyjnych.
W ramach Priorytetu 1. Wzrost konkurencyjności obszaru przygranicznego, Działanie 1.2. Rozwój
turystyki
12
46
Jednak w nowym okresie programowania strategicznego ze strony samorządów wymagane
jest inne podejście do działań rewitalizacyjnych, konieczne jest zerwanie z postrzeganiem
rewitalizacji jako zbioru punktowych, oderwanych od siebie działań. Rewitalizacja stanowi
bowiem proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych,
prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej
społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez
interesariuszy rewitalizacji na podstawie Gminnego Programu Rewitalizacji. Podejmowana
interwencja musi być wieloaspektową odpowiedzią na lokalnie występujący kryzys. Ma
stanowić zespół działań stawiających sobie za cel pełne przywrócenie do życia konkretnego
obszaru tak, aby poprawie uległa jakość życia jego mieszkańców. Jednym z celów
interwencji jest pomoc w zakresie odzyskania przez słabsze grupy społeczne zdolności do
ich reintegracji na rynku pracy i uczestnictwa w sferze konsumpcji, kultury i rekreacji.
Według danych Kuratorium Oświaty w Lublinie – Informatora szkół ponadgimnazjalnych
na rok szkolny 2015/2016, na terenie Obszaru Funkcjonalnego RoztoczańskoPuszczańskiego działają liczne szkoły ponadgimnazjalne (z wyjątkiem powiatu
janowskiego).
Oferta kształcenia zawodowego na terenie obszaru funkcjonalnego charakteryzuje się
dużym zróżnicowaniem. Możliwe kierunki kształcenia dają możliwość różnostronnego
wyboru przyszłego zawodu. Oferowane kierunki kształcenia w największym stopniu
skupiają zawodu wykonywana w sferze usług, które w poszczególnych szkołach dublują się.
Stwarza to zagrożenie efektywnego naboru i w konsekwencji przyczynia się do podnoszenia
kosztów nauczania w danym zawodzie. W zakresie usług turystycznych, młodzi ludzie mają
możliwość kształcenia się w zawodzie:
technik żywienia i usług gastronomicznych (Technikum Zakładu Doskonalenia
Zawodowego w Lublinie filia w Kraśniku; Technikum Nr 2 w Zamościu; Technikum
Nr 5 w Zamościu; I Prywatne Technikum Hotelarskie w Zamościu; Technikum
"Lider" w Zamościu; Technikum Mechaniczne w Szczebrzeszynie; Zespół Szkół
Zawodowych i Ogólnokształcących w Biłgoraju),
kelner (Technikum Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Lublinie filia w Kraśniku;
Technikum Nr 5 w Zamościu; Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących w
Biłgoraju ),
kucharz (Zasadnicza Szkoła Wielozawodowa Zakładu Doskonalenia Zawodowego w
Lublinie Filia w Kraśniku; Rzemieślnicza Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Zamościu;
Zasadnicza Szkoła Zawodowa Nr 2 w Zamościu; Zespół Szkół Zawodowych i
Ogólnokształcących w Biłgoraju),
technik hotelarstwa (Technikum Nr 1 w Zamościu; Technikum Nr 2 w Zamościu; I
Prywatne Technikum Hotelarskie w Zamościu; Technikum "Lider" w Zamościu;
Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących w Biłgoraju),
technik agrobiznesu (Technikum Nr 5 w Zamościu),
technik turystyki wiejskiej (Technikum Nr 5 w Zamościu; Szkoła Policealna dla
Dorosłych "Lider" w Zamościu),
technik obsługi turystycznej (Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących w
Biłgoraju).
47
4. Zagospodarowanie turystyczne obszaru funkcjonalnego
Zagospodarowaniem turystycznym (baza materialna turystyki) określa się zespół obiektów
i urządzeń stanowiących wyposażenie określonego terenu, umożliwiających zaspokojenie
potrzeb ruchu turystycznego. Wyróżnia się tu cztery elementy wchodzące w skład bazy
materialnej turystyki:
baza noclegowa,
baza gastronomiczna,
baza komunikacyjna,
baza towarzysząca13.
4.1. Baza noclegowa
Baza noclegowa -obiekty zakwaterowania zbiorowego wg polskiego prawa: Hotele, Motele,
Pensjonaty, Kempingi, Domy Wycieczkowe, Schroniska młodzieżowe, Schroniska, Pola
biwakowe oraz inne spełniające minimalne wymagania sanitarne i przeciwpożarowe,
np. udostępniane przez rolników miejsca i pokoje.
Baza noclegowa jest niezwykle istotnym elementem infrastruktury turystycznej
umożliwiającym korzystanie z walorów turystycznych odległych od stałego miejsca
zamieszkania14. Na rozmieszczenie i zróżnicowanie bazy wpływa m.in. typ krajobrazu,
warunki klimatyczne, specyficzne cechy ruchu turystycznego na danym terenie oraz
charakter poszczególnych miejscowości15. Dostępność do usług noclegowych w znaczącym
stopniu warunkuje możliwość rozwoju turystyki na danym obszarze. Brak odpowiedniej
i dobrze rozmieszczonej terytorialnie bazy noclegowej jest znaczącym utrudnieniem
w rozwoju turystyki długoterminowej. Turysta nie mający możliwości zakwaterowania
w wybranej lokalizacji jest zmuszony planować krótsze pobyty na danym terenie. Istotne jest
aby oferta noclegowa była zróżnicowana zarówno cenowo jak również w zakresie
oferowanego standardu.
Obszar Funkcjonalny Roztoczańsko - Puszczański charakteryzuje się zróżnicowaną bazą
noclegową w zakresie oferowanej ceny oraz standardu. Wyższy standard zakwaterowania
oferują hotele w centrach miasto profilu turystycznym. Na terenach wiejskich dominują
pensjonaty i gospodarstwa agroturystyczne. W zakresie rozmieszczenia terytorialnego
zauważalny jest fakt nierównomiernego usytuowania obiektów noclegowych. Największe
13Lijewski
T., Mikułowski B., Wyrzykowski J., Geografia Turystyki Polski, Warszawa 1992.
Turysta: wg Ustawy o usługach turystycznych Dz.U. 1997 Nr 133 poz. 884– osoba, która podróżuje
do innej miejscowości poza swoim stałym miejscem pobytu na okres nieprzekraczający 12 miesięcy,
dla której celem podróży nie jest podjęcie stałej pracy w odwiedzanej miejscowości i która korzysta
z noclegu przynajmniej przez jedną noc; wg Światowej Organizacji Turystyki przy Organizacji
Narodów Zjednoczonych (UNWTO) - aktywność osób podróżujących do i przebywających
w miejscach poza ich miejscem zamieszkania nie dłużej niż przez jeden rok bez przerwy w celach
wypoczynkowych, zawodowych i innych niezwiązanych z aktywnością wynagradzaną
w odwiedzanym miejscu
15Kruczek Z., Wolak G., Baza noclegowa w turystyce, w: red. Z. Kruczek, Obsługa ruchu turystycznego,
Wyd. Proksenia, Kraków 2012, s. 73-112
14
48
natężenie bazy noclegowej występuje na obszarze miast: Zamość, Zwierzyniec, Krasnobród
i gminy Susiec. Wynika to z charakteru tych miejscowości i obszarów: Zamość - ośrodek
subregionalny16; Krasnobród - ośrodek uzdrowiskowy; Zwierzyniec - główny ośrodek
turystyczno-wypoczynkowy Roztocza Środkowego; gmina Susiec - ostoja spokoju i natury
Roztocza z bogatą ofertą agroturystyczną.
Na OF Roztoczańsko - Puszczańskim w 2014 roku funkcjonowało 89 turystycznych obiektów
noclegowych17, stanowiło to 24,5% wszystkich obiektów w województwie lubelskim. Na
przestrzeni ostatnich 8 lat nastąpił wzrost o 9%. W roku 2007 było ich 77 oferując 5 174
miejsca noclegowe, a w 2014 - 89 z liczbą miejsc noclegowych 4 913; spadek odnotowany
został tylko w 2011 roku, w którym to na opisywanym obszarze było 60 hoteli z 4 156
miejscami noclegowymi. Mimo wzrostu liczby hoteli spadła liczba oferowanych miejsc
noclegowych. Nie przełożyło się to jednak na spadek osób korzystających z tychże obiektów.
W 2007 roku na opisywanym obszarze z noclegu skorzystało 125 054 osoby, a w 2014 r.
odnotowano liczbę 134 310 noclegów. Największy przyrost liczby obiektów noclegowych
zauważalny jest w gminie Zwierzyniec (2007 r. - 7, 2014r. - 19). W latach 2007 - 2014
największą ilość noclegów została udzielona przez miasto Zamość i gminę Janów Lubelski
(ryc. 8).
Najwięcej turystycznych obiektów noclegowych zlokalizowanych było w 2014 r. na obszarze
gminy Zwierzyniec (19) oraz Krasnobród i mieście Zamość(po 16). Osiem głównych
ośrodków OF Roztoczańsko - Puszczańskiego (Kraśnik, Janów Lubelski, Biłgoraj,
Krasnobród, Szczebrzeszyn, Zamość, Tomaszów Lubelski, Józefów) posiadało łącznie
55 turystycznych obiektów noclegowych co stanowiło 61% wszystkich obiektów. Przekłada
się to również na liczbę udzielonych noclegów, która wynosiła 89 612 i stanowiła 66%
wszystkich noclegów na opisywanym obszarze. Wskazuje to na wysokie natężenie bazy
noclegowej w pobliżu występowania atrakcji turystycznych w postaci zabytków oraz na
obszarze większych ośrodków miejskich. Nie jest to korzystna tendencja, gdyż turysta
przybywając do tych miejsc w przeważającej części ogranicza pobyt do nich właśnie, nie
rozszerzając pobytu o inne atrakcje. Rozproszona baza turystyczna umożliwiałaby
etapowanie pobytu na terenie OF Roztoczańsko - Puszczańskim. Turysta zyskałby poprzez
turystykę aktywną możliwość korzystania z walorów całego Roztocza, nie ograniczając
pobytu tylko do ośrodków miejskich i wschodniej części opisywanego obszaru.
Plan Zagospodarowania Województwa Lubelskiego, wrzesień 2015, s. 57.
Analiza oparta na danych Banku Danych Lokalnych z Głównego Urzędu Statystycznego - dane
odnoszą się do hoteli, moteli i pensjonatów.
16
17
49
Ryc. 8 Liczba obiektów noclegowych i udzielonych noclegów w latach 2007 - 2014 na OF
Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
W rozwoju turystyki ważny wkład mają turyści zagraniczni. Na opisywanym obszarze
stanowią oni istotne znaczenie -14-17% ogółu turystów18. W 2014 roku największa liczba
turystów zagranicznych skorzystała z noclegu w Zamościu –13 119 osób - co stanowiło 27%
ogółu. Kolejne ośrodki pod względem ilości turystów zagranicznych to:
gmina Tomaszów Lubelski –1 560osób,
gmina Zamość –1 348osób,
miasto Tomaszów Lubelski –1 070osób,
gmina Janów Lubelski - 773 osoby,
miasto Biłgoraj - 703 osób,
gmina Lubycza Królewska - 311 osób.
18
Dane: Bank Danych Lokalnych, GUS.
50
Wykres 15 Rozkład liczby turystów zagranicznych w latach 2007 - 2014 na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Na opisywanym obszarze tereny wiejskie są ważnym elementem gospodarki. Rozwój
społeczno - ekonomiczny obszarów wiejskich wyznacza obecnie nie produkcja rolna, ale
w głównej mierze przedsiębiorczość pozarolnicza m.in. działalność agroturystyczna19.
Upowszechnianiu tego rodzaju form wypoczynku sprzyja atrakcyjność terenów, na których
położone są gospodarstwa oraz standard oferowanych usług. Dodatkowym aspektem
rozwoju agroturystyki są uproszczone procedury prawne, które nie wymagają, aby
właściciel gospodarstwa agroturystycznego był przedsiębiorcą z prawnego punktu
widzenia20.
W obrębie OF Roztoczańsko - Puszczańskiego znajduje się ponad 300 obiektów
agroturystycznych. Największa ilość tych gospodarstw zlokalizowana jest na obszarze gmin:
Zwierzyniec - 74, Susiec - 60, Krasnobród -51, Józefów - 20 oraz Adamów - 16. Stanowi to
ponad 70% obiektów całego obszaru21.
E. Stawicka, Agroturystyka jako element wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, w:red. I. Sikorska –
Wolak, Turystyka w rozwoju obszarów wiejskich, Warszawa 2007, s. 69.
20 A. Mikołajewicz, Uwarunkowania prawno-organizacyjne prowadzenia działalności w turystyce wiejskiej.
Materiały szkoleniowe z zakresu turystyki wiejskiej, Warszawa 23-25 listopad 2006.
21 Kwerenda internetowa sporządzona na bazie ofert agroturystycznych. Dane na dzień 02.09.2015 r.
ze stron: www.susiec.com.pl, www.roztoczewita.pl, www.meteor-turystyka.pl, www.eholiday.pl,
www.roztocze.net.pl
19
51
Ryc. 9 Rozmieszczenie gospodarstw agroturystycznych na obszarze OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: opracowanie własne na podstawie własnej kwerendy internetowej
Podstawowych danych statystycznych na temat ruchu turystycznego dostarcza tzw. metoda
hotelowa, oparta na informacjach pochodzących z obiektów noclegowych. Na jej podstawie
można określić liczbę osób korzystających z obiektów noclegowych objętych obowiązkiem
rejestrowania gości, w oparciu o formularz KT–1. Niestety ten sposób uniemożliwia
ustalenie całkowitej liczby turystów, gdyż część z nich nie korzysta z noclegów w ogóle lub
też nocuje w takich obiektach, których działalność wymyka się oficjalnej statystyce
(mieszkania krewnych i znajomych, tzw. drugie domy, kwatery prywatne itd.).
Liczba dotycząca ruchu turystycznego jest zdecydowanie wyższa. Monitoring ruchu
turystycznego pozwala na dogłębną analizę osób odwiedzających dany region. Według
danych z ankietyzacji przeprowadzonej wśród uczestników projektu opisywany obszar
w 2014 roku odwiedziło szacunkowo około 1 030 000 turystów22. Respondenci zastosowali
kilka metod szacowania ruchu turystycznego. Należy tu wymienić: pomiar np. za pomocą
czujników ruchu tzw. migratorów, obserwację, badania ankietowe oraz analizy sprzedanych
biletów wstępu. Badania zrealizowane zostały przez różne instytucje posługujące się
niejednolitą metodologią. Utrudnia to porównywanie uzyskanych w toku poszczególnych
badań
wyników.
Szacunki
wielkości
ruchu
turystycznego
wykonywane
22Dane
z ankietyzacji na potrzeby naboru dotyczącego aktualizacji listy przedsięwzięć priorytetowych
dla realizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014 – 2020 (z perspektywą do
2030 r.). Informacje od 19 respondentów na podstawie odczytów z liczników turystów, danych ze
sprzedaży biletów, ankietyzacji oraz szacunków.
52
niejednorodnymimetodami różnią się niekiedy między sobą nawet o 300%23. Stąd wskazana
liczba jest szacunkowa i nie odzwierciedla rzeczywistego ruchu turystycznego.
Dotychczasowe metody nie pozwalają na określenie dokładnej liczby turystów
odwiedzających region i poszczególne miejscowości. Istnieje potrzeba opracowania spójnej
metody, która umożliwi oszacowanie wielkości tego zjawiska oraz rozkładu przestrzennego
i czasowego. Dokładny pomiar ruchu turystycznego wymaga ujednolicenia w tym
znaczeniu, iż stosowane metody będą rozłożone równomiernie w sensie przestrzennym.
Wykorzystywane dotychczas metody można uzupełnić o TelSKART czyli Telefoniczny
System Komórkowej Analizy Ruchu Turystycznego, który polega na pomiarze turystów za
pomocą telefonów komórkowych dzięki systemowi GSM – najpopularniejszym obecnie
standardzie telefonii komórkowej. W stacjach bazowych centrali sterowania siecią danego
operatora możemy sprawdzić informacje o stacjach ruchomych (telefonach
komórkowych)przebywających na danym terenie. Operatorzy posiadają informacje w
zakresie przemieszczania odbiorników GSM na podstawie łączenia ze stacją bazową
(anteną). Metoda jest niezwykle miarodajna z racji, iż obecnie prawie każdy statystyczny
Polak (88%) posiada telefon komórkowy24.
4.2. Baza gastronomiczna
Baza gastronomiczna jest istotnym elementem infrastruktury turystycznej. W 2012 roku na
obszarze województwa lubelskiego według danych GUS było 465 placówek
gastronomicznych25. Na terenie OF Roztoczańsko - Puszczańskim baza gastronomiczna
skoncentrowana jest w największych miastach regionu, głównie w Zamościu (znajduje się tu
98 lokali gastronomicznych26), Krasnobrodzie, Biłgoraju, Zwierzyńcu i Tomaszowie
Lubelskim. W jej skład wchodzą restauracje, kawiarnie, puby, bary i pizzerie. Odpowiednio
rozwinięta baza gastronomiczna jest jednym z koniecznych warunków rozwoju turystyki,
gdyż zaspokaja podstawowe potrzeby człowieka. Niedorozwój infrastruktury
gastronomicznej działa destrukcyjnie na obszar turystyczny, nawet jeśli jest on bardzo
atrakcyjny.
W ostatnich latach turystyka kulinarna staje się coraz bardziej popularna i stanowi czynnik
rozwoju i promocji regionów oraz poszczególnych miejscowości. Bogactwo kulturowe
Roztocza sprawia, iż rozwijana i pielęgnowana jest tu również tradycja kulinarna. Bogate
korzenie kulinarne są kształtowane i podtrzymywane w Kołach Gospodyń Wiejskich oraz
lokalnych stowarzyszeniach(świadczą o tym publikacje kulinarne z przepisami
regionalnymi, jak np. "Smaki Roztocza Tomaszowskiego. Przepisy kulinarne z obszaru
działania Lokalnej Grupy Działania Roztocze Tomaszowskie” czy „Tradycja i nowoczesność
A. Matczak, Model badań ruchu turystycznego. Studium metodologiczne, Acta Universitatis Lodziensis,
Łódz 1992, s. 58.
24Rynek usług telekomunikacyjnych w Polsce w 2014 r. Raport z badań klientów indywidualnych, Grudzień
2014 r., Urząd Komunikacji Elektronicznej.
25E. Bekier-Jaworska, K. Koprucha, M. Lubaś, Wykorzystanie dań regionalnych oraz lokalnych obiektów
gastronomicznych w rozwoju turystyki kulinarnej na terenie miasta Zamość, „Turystyka kulturowa”, Nr
12/2014, s. 25.
26 Tamże, s. 24.
23
53
w kuchni Zamojszczyzny i Roztocza” przewodnik kulinarny Lokalnej Grupy Działania
Nasze Roztocze).Lokalne potrawy coraz częściej serwowane są nie tylko w tutejszych
domach, ale także w restauracjach, zajazdach, lokalnych karczmach czy gospodarstwach
agroturystycznych. Tak więc unikalne receptury dań i specyficzne tradycje dotyczące
serwowania potraw są pielęgnowane, dzięki czemu kuchnia regionalna nie zanika, i staje się
doskonałą okazją do promocji regionu wśród turystów.
Lista Produktów Tradycyjnych publikowana na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju
Wsi [www.minrol.gov.pl] zawiera 153 produkty zlokalizowane na obszarze województwa
lubelskiego. Na Obszarze Funkcjonalnym Roztoczańsko - Puszczańskim zarejestrowanych
jest 27 produktów tradycyjnych co stanowi ponad 17% wszystkich produktów z obszaru
województwa.
Lista produktów tradycyjnych:
szynka domowa roztoczańska,
gruszka suszona kraśnicka,
kapusta kwaszona kraśnicka,
ogórki kiszone kraśnickie,
malina kraśnicka,
jabłka kraśnickie,
gryczak janowski,
pieróg biłgorajski dawniej zwany "krupniakiem",
olej świąteczny roztoczański,
olej tarnogrodzki,
nadwieprzański miód wielokwiatowy,
nadwieprzański miód lipowy,
miód rzepakowy z Roztocza,
miód gryczany z lubelszczyzny,
miód gryczany godziszowski,
miód fasolowy odmianowy z nektaru kwiatów fasoli tyczkowej "Piękny Jaś",
zupa cebulowa z Goraja,
kaczka po zamojsku,
janowska nalewka miodowa,
żurawinówka momocka,
naleweczka gruszkowa z Kraśnika,
nalewka poziomkowa leśna z Kraśnika,
kordiał żurawinowy kraśnicki,
maliniak kraśnicki,
sok z maliny kraśnickiej,
kraśnickie domowe wino owocowe,
żurawinówka biłgorajska.
54
Ryc. 10 Rozmieszczenie produktów regionalnych na obszarze OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MRiRW
Powyższa lista nie może być jedynym źródłem informacji ponieważ, nie zawiera informacji
o wszystkich regionalnych specjałach. Kuchnia Roztocza to też wpływy europejskie (włoskie,
francuskie) dostępne tu za sprawą Zamoyskich. Żony kolejnych ordynatów pochodzące
z zagranicy, oddziaływały na lokalną kuchnię i kształtowały gusta ludności pod swoją
modę. Przykładem może być pochodząca z Francji żona Jana „Sobiepana” Zamoyskiego,
Maria Kazimiera d’Arquien de la Grande zwana Marysieńką (późniejsza żona Jana III
Sobieskiego). Za jej sprawą wpływy kuchni francuskiej na Zamojszczyźnie są widoczne do
dnia dzisiejszego, szczególnie w Zwierzyńcu. O bogactwie i rosnącej popularności dań
lokalnych świadczą licznie organizowane jarmarki czy konkursy, np. Jarmark Hetmański
Festiwal Produktu Lokalnego "Smaki Zamościa i Roztocza", Festiwal Kaszy i Żurawiny
"Gryczaki" w Janowie Lubelskim, Dzień Karpia Królewskiego w Malińcu (Gmina Potok
Wielki).
W Zamościu 16 restauracji serwuje dania kuchni regionalnej. Lokalne specjały można
degustować w restauracjach: Broadway, Bohema, Padwa, Browar Zamość, Muzealna,
Ontario, Luneta, Culinaria Adam Kot, Renesans, Polak, Esencja w Hotelu Artis, Pasja
w hotelu Koronny, Naleśniki Świata, Skarbiec Wina, Kameralna, Polonia. Wśród dań
serwowanych w powyższych lokalach można wymienić: schabowy po zamojsku, kaczka
pieczona po staropolsku, gołąbki z kaszą gryczaną i grzybami na Oleju Świątecznym
Roztoczańskim z cebulą, piróg biłgorajski, kotlet Ordynat, gulasz wieprzowy z kaszą
gryczaną.
55
W Zagrodzie Roztocze w Obszy nieopodal Biłgoraja, można degustować lokalne nalewki
oraz oryginalny piróg biłgorajski, gołąbki z grzybami i kaszą lub mieszek po obszańsku. Dań
regionalnych można zasmakować również w okolicach Zwierzyńca w Zagrodzie Guciów,
gdzie serwowany jest tradycyjny podpłomyk oraz m.in. łupcie z olejem konopnym lub
lnianym, reczczoniak – piróg z kaszy, ziemniaków i sera, kluseczki z mąki pszennej
pełnoziarnistej z serem czy pieróg z kaszy jaglanej i sera z żurawiną.
Dania regionalne, jak np. piróg biłgorajski czy flaczki zamojskie można zjeść w: Wielączy
(gmina Szczebrzeszyn) w Karczmie Ordynat; w Szczebrzeszynie w Restauracji Chrząszcz
oraz Restauracji Klemens. Lokalnym przysmakiem są cebularze robione przed wojną
w Kazimierzu, Piaskach, Szczebrzeszynie. Dziś wypieka je kilkadziesiąt piekarni w regionie.
Jako, że cebularz lubelski (w Zamościu zwany zamojski) jest ogólnie dostępnym specjałem.
Restauratorzy serwują jego mniejszą wersję tzw. cebularzyki i często podają na ciepło.
Z kuchni żydowskiej wywodzi się również rejbak - rodzaj babki ziemniaczanej z dodatkiem
kiełbasy i wędzonego boczku. W okolicach Zamościa i na Roztoczu potrawa znana jest jako
tarciuch.
Wśród dań rybnych na OF Roztoczańsko - Puszczańskim dominują te z pstrąga i sandacza27.
Dwie rzeki Roztocza - Wieprz i Tanew zaliczane są do „Krainy pstrąga”. Rzeki stanowią
atrakcję dla wędkarzy. Pstrąg serwowany w lokalnych restauracjach pochodzi z hodowli
zlokalizowanych w pobliżu tych rzek. Największą atrakcją na kulinarnej mapie Roztocza jest
bez wątpienia Chatka Rybaka w Bondyrzu, w której podawane są dania z ryb, głównie
z pstrąga, pochodzącego z własnej hodowli, a także Bełżecka Karpiówka – karczma rybna.
Rozwój turystyki kulinarnej może być również szansą dla zachodniej części OF
Roztoczańsko - Puszczańskiego. Bogactwo tutejszych produktów regionalnych i tradycji
może pobudzić ruch turystyczny na tym obszarze oraz zachęcić osoby przemieszczające się
drogą krajową nr 19 w kierunku południowym do skorzystania z szerszej oferty
turystycznej.
4.3. Baza komunikacyjna
Podstawowym wykładnikiem bazy komunikacyjnej jest dostępność komunikacyjna lub
transportowa określana jako stopień łatwości z jakim można dostać się do danego miejsca
przy pomocy infrastruktury transportowej składającej się zarówno z sieci transportowej jak
znaczenie
w
określaniu
dostępności
i usług
transportowych28.Fundamentalne
komunikacyjnej ma fakt nie tylko odległości wyrażonej w kilometrach, ale również czas jaki
jest potrzebny na pokonanie danej odległości, który jest pochodną m.in. jakości dróg oraz
dostępności komunikacji publicznej. Obszary położone w większej odległości, ale
posiadające lepszą dostępność komunikacyjną są częściej odwiedzane przez turystów niż
położone bliżej, ale trudno dostępne ze względu na złą jakość nawierzchni, wąskie i kręte
drogi czy złe skomunikowanie z innymi regionami.
E. Bekier-Jaworska, K. Koprucha, M. Lubaś, Wykorzystanie dań regionalnych... dz. cyt., s. 26
Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej: Słownik pojęć strategii rozwoju
transportu do 2020 roku. Warszawa 2014, s. 5.
27
28Ministerstwo
56
W aspekcie turystyki ważny jest podział dostępności komunikacyjnej na zewnętrzną (spoza
regionu do miejsc obszaru docelowego) i wewnętrzną (poruszanie się po obszarze
docelowym)29.Istotne jest, aby charakteryzując infrastrukturę transportową na
Roztoczańsko-Puszczańskim Obszarze Funkcjonalnym zwrócić uwagę na sieć połączeń
między miejscem stałego zamieszkania turysty, a celem jego wyjazdu oraz na system
połączeń komunikacyjnych umożliwiających turyście na odbywanie wycieczek w obrębie
regionu turystycznego do wyznaczonych przez niego (turystę) miejsc.
Ryc. 11Główne trasy komunikacyjne na obszarze OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: Opracowanie własne
Na układ funkcjonalny podstawowych powiązań drogowych Obszaru Funkcjonalnego
Roztoczańsko - Puszczańskiego składa się:
1) układ międzynarodowy - drogi krajowe:
S17 gr. województwa – Kurów – Lublin – Piaski – Zamość – Hrebenne – gr.
państwa;
S19 gr. województwa – Międzyrzec Podlaski – Lubartów – Lublin – Kraśnik –
Janów Lubelski - gr.województwa;
2) układ krajowy - drogi krajowe:
nr 74 odcinek gr. woj. – Kraśnik (planowany do wykonania po nowym
przebiegu w ciągu tzw. „Szlaku Staropolskiego");
Cieplik J., Sołtysik M., Próba oceny dostępności komunikacyjnej wybranych obiektów kultury materialnej
i terenów rekreacyjnych Wrocławia dla mieszkańców obszarów podmiejskich, w:Infrastruktura komunikacyjna
w Krajobrazie, red. Joanna Plit, Sosnowiec 2012, s. 34.
29
57
nr 74 Kraśnik – Janów Lubelski – Frampol – Gorajec – Szczebrzeszyn –
Zamość –Hrubieszów – Zosin - gr. państwa;
- drogi wojewódzkie:
nr 835 Lublin – Wysokie – Biłgoraj – (Sieniawa) – Przeworsk – Kańczuga –
Dynów –Grabownica Starzeńska;
nr 858 (Zarzecze) – Biłgoraj – Zwierzyniec – Szczebrzeszyn;
nr 865 Jarosław – Oleszyce – (Cieszanów) – Bełżec;
nr 867 Oleszyce – Lubaczów – Podemszczyzna – (Werchrata) – Hrebenne;
3) układ regionalny - drogi wojewódzkie:
nr 833 Chodel – Kraśnik;
nr 848 Tarnawa Mała – Turobin – Sułów – Szczebrzeszyn;
nr 849 Zamość – Jacnia – Józefów – Wola Obszańska;
nr 850 Tomaszów Lubelski – Józefówka – Alojzów;
nr 853 Nowy Majdan – Tomaszów Lubelski;
nr 857 (Zaklików) – Modliborzyce;
nr 863 Kopki - (Krzeszów) – Tarnogród – (Cieszanów);
4) układ ponadlokalny - drogi powiatowe:
Powiat biłgorajski:
nr 2900L Żółkiewka – Turobin;
nr 2913L Wola Radzięcka – Hedwiżyn;
nr 2919L Gorajec – Tereszpol Zaorenda – Górecko Stare –Tarnowola;
nr 2934L Księżpol – Wólka Biska – Gózd Lipiński – Harasiuki;
nr 2936L Bidaczów Stary – Luchów Górny
nr 2943L Księżpol – Rakówka – Łukowa – Olchowiec – Obsza;
nr 2966L Biłgoraj ul. Jana Pawła II;
Powiat janowski:
nr 2304L Stara Wieś – Wojdat – Stawce – Zdziłowice;
nr 2808L Janów Lubelski (ul. Bialska) – Tokary – Huta Turobińska;
nr 2819L Janów Lubelski ul. Bohaterów Porytowego Wzgórza – Momoty
Górne – gr. woj. (Harasiuki);
nr 2821L Janów Lubelski ul. Wojska Polskiego – Andrzejówka – Biłgoraj
(ul. bez nazwy);
nr 2827L Janów Lubelski ul. Księdza Skorupki;
nr 2828L Janów Lubelski ul. Okopowa;
nr 2830L Janów Lubelski ul. Sienkiewicza;
nr 2832L Janów Lubelski ul. Sukiennicza;
nr 2834L Janów Lubelski ul. Wałowa;
nr 2835L Janów Lubelski ul. Jana Pawła II;
Powiat kraśnicki:
nr 2289L Strzyżewice – Zakrzówek – Sulów – Blinów – Polichna III;
nr 2726L Wilkołaz – Zakrzówek;
Powiat tomaszowski:
nr 2952L Długi Kąt – Hamernia – Oseredek – Susiec;
58
nr 3260L Tomaszów Lubelski (ul. Wojska Polskiego) – Krasnobród
(ul. Tomaszowska, ul. 3 Maja, ul. Sanatoryjna) – Jacnia;
nr 3262L Krasnobród (ul. Aleja Najświętszej Marii Panny) – Klocówka –
Sumin;
nr 3268L Wólka Łabuńska – Komarów-Osada – Przewale;
nr 3438L Mircze – Stara Wieś – Łykoszyn – Telatyn;
nr 3449L Uśmierz – Hulcze – Ulhówek;
nr 3502L Budy – Dzierążnia – Wożuczyn;
nr 3508L Józefówka – Rachanie – Michalów – Nadolce;
nr 3511L Tyszowce (ul. Kościelna) – Dobużek – Łaszczów;
nr 3514L Lubycza Królewska – Machnów – Dyniska – Nowosiółki;
nr 3516L Górno – Wola Gródecka – Telatyn;
nr 3519L dr. pow. nr 3449L – Szczepiatyn – gr. państwa;
nr 3521L Tomaszów Lubelski (ul. 29 Listopada, ul. Majdański) – Ulhówek;
nr 3522L Łaszczów – Dyniska – Ulików;
nr 3530L Wierszczyca – Jarczów – Korhynie – Ruda Żurawiecka;
nr 3546L Tomaszów Lubelski (ul. H. Sienkiewicza) – Łosiniec – Susiec – gr.
woj. (Huta Różaniecka);
nr 3562L Tomaszów Lubelski ul. Sikorskiego;
nr 3566L Tomaszów Lubelski ul. Żwirki i Wigury;
Powiat zamojski:
nr 2946L Sigła – Stacja Kol. Krasnobród
nr 2947L Zwierzyniec – Tereszpol
nr 2951L Zwierzyniec - Józefów Roztaczański
nr 3200L Zaporze – Radecznica – Stara Wieś;
nr 3201L Radecznica – Sułowiec – dr. woj. 848;
nr 3202L Uście – Źrebce – Sułów;
nr 3205L Nielisz – Michałów – Szczebrzeszyn (ul. Osiedlowa);
nr 3206L Źrebce – Michałów;
nr 3209L Gorajec- Kawęczynek - Topólcza
nr 3210L Szczebrzeszyn-Topólcza
nr 3220L Stary Zamość – Krzak;
nr 3238L Grabowiec Góra – Rogów – Miączyn;
nr 3246L Sitno – Łabuńki;
nr 3247L dr. kraj. 17 – Pniówek – Suchowola – Maciejówka;
nr 3250L Topornica - Zwierzyniec
nr 3251L Zwierzyniec - Obrocz
nr 3252L Obrocz – Namule – Hutki – dr. pow. 3260L;
nr 3253L Adamów - Bliżów - Guciów
nr 3268L Wólka Łabuńska – Komarów-Osada – Przewale;
nr 3276L Horyszów – Przewale;
59
nr 3286L dr. woj. 843 – Sitno – Miączyn30.
Główne arterie komunikacyjne Roztoczańsko-Puszczański OF, a zarazem łączniki
z pozostałymi częściami województwa i kraju to 3 drogi krajowe o nr: 17, 19 i 74. Drogą
krajową nr 17 dojedziemy od północy na Roztocze Środkowe. Trasa biegnie przez obszar
Polski od granicy z Ukrainą w Hrebennem w kierunku północno-zachodnim do Piask, gdzie
łączy się z drogą ekspresową E373 łączącą Lublin z granicą państwa w Dorohusku. Droga ta
w obrębie omawianego obszaru komunikuje Tomaszów Lubelski z Zamościem. Droga
krajowa nr 19 na omawianym terenie biegnie południkowo łącząc Janów Lubelski
z Kraśnikiem. W makroskali „dziewiętnastka” odgrywa rolę korytarza europejskiego
łączącego Słowację, poprzez przejście z Polską w Barwinku z krajami bałtyckimi – przejście
graniczne z Białorusią w Kuźnicy. W skali kraju przebiegając przez 4 województwa:
podkarpackie, lubelskie, mazowieckie i podlaskie, pełni swoistą rolę łącznika wschodniej
części Polski komunikując Rzeszów z Białymstokiem. W przyszłości rolę drogi nr 19 ma
zająć planowana na jej miejsce droga ekspresowa S19, której fragmenty w formie obwodnic
miast już powstały. Trzecią arterią jest biegnąca z zachodu na wschód droga krajowa nr 74,
będąca szlakiem drogowym łączącym węzeł Wieluń na drodze ekspresowej S8 i Kielce
z Zamościem i przejściem granicznym z Ukrainą w Zosinie. Na obszarze RoztoczańskoPuszczańskiego OF droga ta komunikuje Kraśnik z Zamościem przechodząc przez Janów
Lubelski i Szczebrzeszyn.
Na południe od Aktywnego Roztocza jest budowana droga ekspresowa S17, łącząca
Warszawę z Lublinem i biegnąca dalej do przejścia granicznego Hrebenne z Ukrainą. Jest to
bardzo ważna trasa dla Lubelszczyzny, ponieważ w znacznym stopniu skróci czas przejazdu
do stolicy, który obecnie jest zbyt długi. W połączeniu z budowaną drogą S19 będzie to
miało znaczące skutki dla Aktywnego Roztocza, którego dostępność komunikacyjna ulegnie
znacznemu zwiększeniu.
Na omawianym obszarze występują liczne drogi wojewódzkie. Jednak znaczna ich część
przebiega jedynie w sposób fragmentaryczny przez OF (833, 837, 842, 843, 850, 857, 865, 867,
877). Pozostałe o numerach: 835, 848, 849, 853, 858, 863 uzupełniają arterie krajowe łącząc
najważniejsze miejscowości i zapewniając tranzyt głównie w kierunku południowopółnocnym. Drogi wojewódzkie charakteryzującą się w części dobrą nawierzchnią - jak
np. wyremontowana droga 835 na odcinku Wysokie - Biłgoraj, jednak wiele z nich wymaga
modernizacji.
Wewnętrzną komunikację zapewniają głównie drogi powiatowe będące w znacznie gorszej
kondycji niż drogi wyższego rzędu.
Przez Obszar Funkcjonalny Roztoczańsko-Puszczańsko przebiega ok. 650 km linii
kolejowych. Niestety żadna nie jest zelektryfikowana i tylko niewielki procent jest
obsługiwanych przez pociągi pasażerskie. Całoroczne połączenie osobowe występuje
jedynie na trasie Lublin - Kraśnik i dalej do Rzeszowa oraz Lublin - Zamość. Oprócz
wspomnianych relacji na Roztoczu funkcjonują okresowe linie obsługiwane przez autobusy
30Plan
Zagospodarowania Województwa Lubelskiego, Zarząd Województwa Lubelskiego, sierpień
2015, s. 97 - 103.
60
szynowe Przewozów Regionalnych kursujące od 14 czerwca do 31 sierpnia na trasie Lublin Zawada - Bełżec - Rzeszów - Bełżec - Zawada - Lublin31.Słabo rozwinięta sieć kolejowa oraz
niewielka liczba połączeń w znacznym stopniu utrudniają lub wręcz uniemożliwiają
korzystanie z tego środka transportu. Kolej „przegrywa wyścig o pasażera” również ze
względu na czas podróży. Dla przykładu czas dojazdu z Lublina do Zamościa wynosi
w przypadku kolei ok. 140 minut. Korzystając z komunikacji drogowej można tę trasę
pokonać w ok. 80 minut32. Do 2020 roku planowana jest modernizacja linii kolejowej Nr 72
Zamość - Hrubieszów Miasto (na odcinku Zawada - Zamość). Podmiotem odpowiedzialnym
za realizację projektu jest PKP PLK S.A33.
31http://www.przewozyregionalne.pl/sites/default/files/pliki/18349/lublin-zawada-belzecrzeszow-belzec-zawada-lublin-14vi-31viii-15.pdf (kopia strony z 06.08.2015 r.)
32 Dane na podstawie informacji z strony http://www.e-podroznik.pl (kopia strony z 06.08.2015 r.)
33Zadania inwestycyjne zawarte w Kontrakcie Terytorialnym Województwa Lubelskiego, s. 13.
61
Ryc. 12Zewnętrzna dostępność komunikacyjna OF Roztoczańsko - Puszczańskiego
Źródło: opracowanie własne
62
Rozwojowi i modernizacji sieci dróg - zwłaszcza wyższego rzędu - towarzyszy budowa dróg
rowerowych (dróg rowerowych nie należy mylić ze szlakami rowerowymi) przeznaczonych
do ruchu rowerowego albo rowerów i pieszych34. Na Obszarze Funkcjonalnym
Roztoczańsko - Puszczańskim w roku 2011 istniało 72,9 km ścieżek rowerowych. W roku
2014 nastąpił wzrost długości dróg rowerowych do 102,6 km co stanowi ponad
40 procentowy wzrost w ciągu dwóch lat. Długość sieci przedstawiała się następująco:
miasto Zamość - 32,2 km,
gmina Susiec - 20,3 km,
gmina Józefów - 16 km (w porównaniu z rokiem 2011 zanotowany wzrost o 13,4 km),
gmina Tomaszów Lubelski - 10,3 km,
miasto Kraśnik - 7,6 km,
miasto Biłgoraj - 6,7 km.
Ryc. 13Długość dróg rowerowych na terenie poszczególnych gmin OF Roztoczańsko - Puszczańskiego - stan
na 2013 rok
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Na obszarze 25 gmin drogi rowerowe nie występują35. Obecnie drogi rowerowe dominują na
obszarach miejskich, jednak tendencja ta zmienia się i drogi rowerowe stają się
nieodłącznym elementem zarówno modernizowanych jak i budowanych dróg
samochodowych. Drogi rowerowe powinny być ułatwieniem dla użytkownika i pozwalać
na wygodny, bezpieczny i szybki przejazd, ale również mają zapewnić wygodne i atrakcyjne
spędzenie czasu, aktywność fizyczną, rekreację, zwiedzanie okolicy. Nie wszystkie trasy
34Ustawa
35
z dn. 21 marca 1985 r. o drogach publicznych, Art. 4, pkt. 11a.
Bank Danych Lokalnych. Dane GUS.
63
budzą zainteresowanie turystów rowerowych, a złe planowanie, projekt i wykonanie mogą
odstraszyć potencjalnych użytkowników.
W dniu 17 grudnia 2012 roku otworzone zostało regionalne lotnisko – Port Lotniczy Lublin,
zlokalizowany na obszarze miasta Świdnik. Jest on położony w odległości średnio 70 km od
OF Roztoczańsko - Puszczańskiego. Utworzenie na Lubelszczyźnie lotniska spowodowało
znaczne polepszenie dostępności komunikacyjnej województwa lubelskiego i całej Polski
Wschodniej, ponieważ wcześniej na tym obszarze nie było portu lotniczego o podobnej
randze. Powstanie portu lotniczego stworzyło również znaczne możliwości rozwoju
turystyki, m.in. na opisywanym obszarze, ponieważ region ten jest obecnie bardziej
dostępny dla turystów z dalszych części kraju i z zagranicy.
Roztocze jest regionem, które znajduje się w granicach Polski i Ukrainy. Drogowym
przejściem granicznym łączącym region jest Hrebenne - Rawa Ruska. Położone jest na
obszarze województwa lubelskiego, w powiecie tomaszowskim, w gminie Lubycza
Królewska. Do przejścia można dojechać drogą krajową nr 17. Prowadzi tędy najkrótsza
droga do Lwowa (ok. 70 km). Odległości z Roztoczańskich miejscowości do przejścia
granicznego wynoszą odpowiednio: Tomaszów Lubelski - 25 km, Susiec - 39 km,
Krasnobród - 44 km, Józefów - 53 km, Zamość - 61 km, Zwierzyniec - 70 km, Szczebrzeszyn 75 km, Biłgoraj - 82 km, Janów Lubelski - 113 km, Kraśnik - 150 km.
Wewnętrzną dostępność komunikacyjną uzupełniają szlaki turystyczne (szerzej w rozdziale
4.5.1), które umożliwiają turyście poruszanie się w obrębie obszaru Aktywnego Roztocza
korzystając z własnego transportu - samochodowego, rowerowego, kajakowego czy
pieszego.
4.4. Baza towarzysząca
Baza towarzysząca stanowi uzupełnienie podstawowej bazy turystycznej. Zalicza się do niej
instytucje i urządzenia ułatwiające turyście pobyt i korzystanie z walorów turystycznych, na
co dzień służy również mieszkańcom. Ze względu na to, czy elementy stworzono w celu
obsługi przede wszystkim turystów, czy też stałych mieszkańców, bazę towarzyszącą
możemy podzielić na:
urządzenia turystyczne,
urządzenia paraturystyczne.
4.4.1. Urządzenia turystyczne
Urządzenia turystyczne są niezwykle istotnym walorem danego miejsca czy obszaru.
W dużej mierze to właśnie od ich bogactwa i różnorodności zależy powodzenie w zakresie
promocji i rozwoju turystyki na danym obszarze. Bez odpowiedniej bazy turystycznej, nawet
bogata oferta w zakresie atrakcji turystycznych, nie jest wystarczająca do przyciągnięcia i co
ważne zatrzymania turysty na danym obszarze przez dłuższy okres czasu.
OF Roztoczańsko – Puszczański jest stosunkowo dobrze zagospodarowany turystycznie,
aczkolwiek nierównomiernie. Podstawowym elementem infrastruktury turystycznej są
szlaki i trasy turystyczne ułatwiające uprawianie turystyki aktywnej. W zakresie
64
komunikacji wewnętrznej bardzo ważną rolę spełniają szlaki rowerowe. Obszar Roztocza
w znacznym stopniu poprzecinany jest szlakami rowerowymi. „Rowerowy” boom
obserwowany w ostatnich latach sprzyja rozwojowi turystyki rowerowej. Według danych
GUS w samym tylko roku 2013 Polacy kupili ok. 1 280 000 sztuk rowerów. Z raportu
Polskiego Stowarzyszenia Rowerowego wynika, że 40% badanych deklaruje codzienne
korzystanie z roweru, a co trzeci respondent twierdzi, że używa tego pojazdu kilka razy
w tygodniu36.
Wykres 16 Częstotliwość użytkowania rowerów przez Polaków
Źródło:
http://inwestor.msp.gov.pl/si/polska-gospodarka/wiadomosci-gospodarcze/28499,Polski-rynek-rowerowy-Polacykupuja-wiecej-rowerow-niz-samochodow.html
Rozwojowi aktywnej turystyki rowerowej sprzyja rozległość i zróżnicowana rzeźba terenu
tego obszaru. Różnice w wysokościach względnych nie są duże i w każde miejsce można
dotrzeć na przysłowiowych „dwóch kółkach”. Szlaki i trasy rowerowe Roztocza prowadzą
przez tereny bogate w atrakcje kulturowe i przyrodnicze. Rowerową stolicą regionu jest
Józefów, siedziba Józefowskiej Kawalerii Rowerowej. Stowarzyszenie to organizuje wiele
rajdów i wypraw rowerowych w tym najpopularniejszą rowerową EKOmajówkę na
Roztoczu.
Szlakiem który integruje obszar Roztocza jest Centralny Szlak Rowerowy Roztocza (CSRR),
który prowadzi przez tereny Roztocza Zachodniego, Środkowego i Wschodniego od
Kraśnika do Lwowa na Ukrainie. Trasa składa się z trzech etapów, gdzie przez obszar
Aktywnego Roztocza prowadzą dwa pierwsze. Początkowy odcinek szlaku ma długość 100
kilometrów. Trasa rozciąga się przez najbardziej atrakcyjnie miejscowości Roztocza
Zachodniego i Szczebrzeszyńskiego od Kraśnika przez Szastarkę, Batorz, Otrocz, Goraj,
Radecznicę, Szczebrzeszyn do Zwierzyńca. Drugi odcinek o długości 86 km prowadzi od
Zwierzyńca przez Tereszpol, Górecko Stare, Józefów, Susiec, Bełżec, Lubyczę Królewską do
Hrebennego, prezentując walory przyrodnicze i kulturowe Roztocza Tomaszowskiego i
36 Polski rynek rowerowy - Polacy kupują więcej rowerów niż samochodów, Ministerstwo Skarbu
Państwa,
źródło:
http://inwestor.msp.gov.pl/si/polska-gospodarka/wiadomoscigospodarcze/28499,Polski-rynek-rowerowy-Polacy-kupuja-wiecej-rowerow-niz-samochodow.html
65
Rawskiego. Przedłużeniem szlaku w kierunku zachodnim (dalszą częścią szlaku
regionalnego) poza obszar Roztocza jest szlak Kazimierz Dolny - Kraśnik. Centralny Szlak
Rowerowy Roztocza jest swoistą osią Roztocza, istotne jest więc by w oparciu o tę trasę
projektować kolejne szlaki rowerowe w formie łączników i rozgałęzień. Szlak ten został
uznany przez Polską Organizację Turystyczną najlepszym produktem turystycznym 2004
roku. Szlakiem zarządza PTTK.
Drugim ważnym szlakiem rowerowym przecinającym OF Roztoczańsko - Puszczański
z północy na południe jest Trasa Rowerowa Polski Wschodniej (Green Velo), której odcinek o
długości 420 km przebiega przez województwo lubelskie. Na opisywanym obszarze szlak
przebiega przez miejscowości Szczebrzeszyn, Zwierzyniec, Józefów do granicy
z woj. podkarpackim w miejscowości Maziły (gmina Susiec). Szlak posiada odnogę
wychodzącą ze Zwierzyńca i poprzez Biłgoraj łączy się z nitką główną szlaku w okolicach
miejscowości Zarzecze (woj. podkarpackie). Na opisywanym obszarze trasa wynosi około
110 km. Szlak jest całkowicie oznakowany i na terenie województwa lubelskiego
wyposażony w 41 Miejsc Obsługi Rowerzystów (miejsca przeznaczone do odpoczynku znajdują się tam: altany z ławkami i stołami, stojaki rowerowe, wieże widokowe). W opinii
autorów projektu tego szlaku – Green Velo będzie unikalnym produktem turystycznym
przyciągającym turystów oraz impulsem do pobudzenia i rozwoju turystyki, a co za tym
idzie lokalnej gospodarki37.
Dwa najważniejsze szlaki OF Roztoczańsko - Puszczańskiego przecinają się (mają tutaj
również część wspólnego przebiegu) na obszarze miasta Zwierzyniec. W dalszej części trasy
pokrywają się od Józefowa do Hamerni i od Oseredka do Podlesiny. Niezbędnym
warunkiem wzmacniania konkurencyjności nowych produktów turystycznych w postaci
szlaków jest właściwy rozwój odpowiedniej infrastruktury, umożliwiający sprawne i
bezpieczne korzystanie z takich produktów oraz łączenie szlaków w sieć38. Trasy Centralny
Szlak Rowerowy i Green Velo tworzą szkielet z którym łączą się m.in. szlaki lokalne:
ze Szlakiem Polski Wschodniej: "Do Florianki w RPN", "Doliną Białej Łady", "Szlak
żurawinowy", "Śladami dawnej kolejki wąskotorowej", "Wzgórze Polak-pogranicze
regionów", "Ziemi Józefowskiej", Dawnych rzemiosł ludowych;
z Centralnym Szlakiem Rowerowym Roztocza: "Do Florianki w RPN", "Jastrzębi
Zdebrz", "Ziemi Józefowskiej", Szlak dookoła powiatu janowskiego.
Jednym z ciekawszych jest Roztoczański Szlak Rowerowy (żółty) zarządzany przez
PTTK Zamość, a sfinansowany przez Województwo Lubelskie z dotacji 2012 i 2013 r. 39.
Tabela 5 Szlaki i trasy turystyczne na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Nazwa szlaku
Roztocze Środkowe i okolice
Trasa rowerowa w Roztoczańskim Parku Narodowym do Florianki
Łącznikowy szlak rowerowy w Krasnobrodzie
Szlak rowerowy Maziły - Rybnica
Kolor szlaku
żółty
zielony
niebieski
http://greenvelo.pl/pl/o_szlaku/kto_skorzysta_na_green_velo/
na temat turystyki rowerowej w Polsce, Ministerstwo Sportu i Turystyki, Warszawa,
25.10.2013 r.
39 http://zamosc.pttk.pl/szlaki/roztszlrower/roztszlakrowerowy.html
37
38Informacja
66
Szlak rowerowy Ziemi Józefowskiej
zielony
Szlak rowerowy Susiec - Borowe Młyny
niebieski
Szlak rowerowy Pętla Jakubowicka
niebieski
Szlak rowerowy na Figarnię
czerwony
Szlak rowerowy Skierbieszowska Trasa Rowerowa
czerwony
Szlak rowerowy dookoła Gminy Susiec
niebieski
Szlak rowerowy gminy Zamość "Na skraju Roztocza": Skokówka - Mokre
czerwony
Szlak "Nad Wieprzem"
zielony
Szlak "Nad Zalewem"
niebieski
Roztocze Zachodnie, Puszcza Solska, Lasy Janowskie i okolice
Szlak rowerowy "Doliną Tanwi i Wirowej"
czerwony
Szlak rowerowy im. Adama Gorajskiego
niebieski
Szlak rowerowy "Jastrzębia Zdebrz"
niebieski
Szlak rowerowy im. Dymitra z Goraja
zielony
Szlak rowerowy "Czarna Perła"
czarny
Rowerowy Łącznik szlaków im. Dymitra z Goraja i Czarnej Perły do
pomarańczowy
Ukaszowca
Szlak rowerowy "Wzgórze Polak - Pogranicze Regionów": Biłgoraj - góra
żółty
Polak - Biłgoraj
Rowerowy szlak łącznikowy Hedwiżyn Cyncynopol/Lipowiec
zielony
Botaniczna ścieżka rowerowa w lesie Rudki k. Kraśnika
zielony
Szlak rowerowy "doliny Tanwi i Wirowej": Obsza - Borowe Młyny - Obsza
czerwony
Szlak rowerowy Wólka Biska - Budziarze - Wólka Biska
czarny
Szlak rowerowy "Białej Łady" w okolicy Biłgoraja
czerwony
Szlak rowerowy im. Tadeusza Iwanowskiego: Biłgoraj - Osuchy
niebieski
Szlak rowerowy "Żurawionowy" w okolicy wsi Ciosmy
czerwony
Modelowy trakt: Biłgoraj - Nadrzecze - Rapy Dylanskie
niebieski
Szlak rowerowy dawnej kolejki wąskotorowej: Biłgoraj - Ujście
niebieski
Rowerowy szlak "głuszca" (okolice Biłgoraja)
czarny
Szlak rowerowy Żurawinowy
czerwony
Trasa rowerowa w Lasach Janowskich (Janów Lubelski - Gierłachy - Szklarnia)
trasa dydaktyczna
Szlak rowerowy "Glinianych garnków": Janów Lubelski - Łążek Garncarski
zielony
Szlak rowerowy "Wyprawa do Leśnego Skarbca": Janów Lubelski - Porytowe
niebieski
Wzgórze – Łążek -Momoty - Szklarnia
czerwony
Szlak rowerowy łącznikowy: rezerwat "Szklarnia" do szlaku "Wyprawa do
Leśnego Skarbca"
Szlak rowerowy łącznikowy: Szewce - Władysławów - okolice Porytowego
żółty
Wzgórza
Rowerowy "Bobrowy Trakt" w rejonie Bukowej i Korytkowa Dużego
czerwony
Szlak rowerowy im. Józefa Złotkiewicza: Biłgoraj - Tarnogród
zielony
Szlak rowerowy "dawnych rzemiosł ludowych" Biłgoraj - Frampol
żółty
Roztocze Południowe(Wschodnie) i okolice
Szlak rowerowy nad Sołokiją w rejonie Lubyczy Królewskiej
niebieski
Dydaktyczny szlak rowerowy Hrebenne - Siedliska
czerwony
Źródło: opracowanie własne
67
Ryc. 14 Główne szlaki i trasy turystyczne na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: opracowanie własne
Turysta przebywający na Roztoczu ma możliwość dotarcia do większości atrakcji szlakami
pieszymi, ścieżkami dydaktycznymi i trasami spacerowymi. Doprowadzą one każdego
eksploratora w najbardziej urokliwe i najpiękniejsze miejsca Roztocza. Łagodne
i urozmaicone szlaki doskonale nadają się również do wędrówek nordicwalking. Jedna
z ciekawszych propozycji poznania Roztocza to wędrówka Szlakiem Geoturystycznym
Roztocza Środkowego. Szlak przeznaczony jest zarówno dla pieszych, jak i osób
zmotoryzowanych i rowerzystów. Do poszczególnych atrakcji szlaku prowadzą również już
istniejące szlaki piesze i trasy rowerowe, które przenikają się wzajemnie i na terenie
równinnym mogą się uzupełniać wzajemnie. Szlaki piesze na Roztoczu zarządzane są
w zdecydowanej mierze przez PTTK Oddział w Zamościu. Turysta może skorzystać
z licznych szlaków o zróżnicowanym stopniu trudności i długości.
Tabela 6 Szlaki z podziałem na stopień trudności (kolor)
Kolor szlaku
niebieski
czerwony
Nazwa (przebieg)
Szlak Centralny Szastarka - Zwierzyniec - wzgórze
Wapielnia - Bełżec - Lubycza Królewska - Huta Lubycka Wola Wielka - Horyniec-Zdrój
Szlak Szumów Susiec - rezerwat “Nad Tanwią” (szumy),
Rebizanty – Susiec
Szlak Puszczy Solskiej Biłgoraj - Górecko Kościelne
Szlak Krawędziowy Zwierzyniec - Florianka - Górecko
Kościelne - Józefów – Susiec
Szlak Partyzancki Szperówka - Kosobudy - Wojda Krasnobród – Krynice
Długość [km]
195
17
22
55
53
68
zielony
żółty
czarne
Szlak Wolnościowy Tomaszów Lub. - Bełżec - Huta Lubycka
- Siedliska –Hrebenne
Szlak im. Władysławy Podobińskiej Zamość - Krasnobród –
wzg. Wapielnia – Susiec
Szlak im. Aleksandry Wachniewskiej Zwierzyniec Bondyrz – Florianka
Szlak Ziemi Józefowskiej Józefów - Osuchy - Nowiny –
Siedliska
Szlak Historyczny Tomaszów Lub. - rez. Piekiełko Tyszowce - Turkowice
Szlak Południowy Susiec - wodospad na Jeleniu - Rebizanty
– Narol
Szlak Roztoczański Zwierzyniec – Panasówka - Biłgoraj Bidaczów Stary
Szlak Walk Partyzanckich Tomaszów Lub. - Susiec – Osuchy
- Górecko Kościelne - Bidaczów Stary
Szlak Łącznikowy Bełżec – Narol
49
56
67
42
66
17
53
102
12
Źródło: opracowanie własne
Oprócz szlaków i tras pieszych stricte turystycznych, Roztocze bogate jest w ofertę ścieżek
edukacyjnych:
Trasa edukacyjno-ekologiczna "Eko-ścieżka” przy użytku ekologicznym „Stawy
w Tarnawatce” (Urząd Gminy Tarnawatka);
Ścieżka dydaktyczna w rezerwacie Święty Roch (Nadleśnictwo Zwierzyniec);
Ścieżka kulturowo- przyrodnicza Szlakiem Skamieniałych Drzew;
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna Czartowe Pole (Nadleśnictwo Józefów);
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna przy Nadleśnictwie Józefów (Nadleśnictwo
Józefów);
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna w rezerwacie Szum (Nadleśnictwo Zwierzyniec);
Ścieżka przyrodniczo-edukacyjna Siwa Dolina im. Naczelnika Państwa Józefa
Piłsudskiego (Nadleśnictwo Tomaszów);
Ścieżka "na wzgórze Hołda".
Tabela 7 Szlaki i trasy dydaktyczne, poznawcze i spacerowe
Nazwa (przebieg)
Roztocze Środkowe
Ścieżka "na wzgórze Hołda"
Ścieżka "przez wyrąb"
Ścieżka "bór jodłowy i zaczarowany las"
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna w Józefowie
Pieszo-rowerowy szlak Józefów Park
Ścieżka "krasnobrodzkie wąwozy"
Ścieżka do Szuru (przez Borki)
Ścieżka dookoła Krasnobrodu
Ścieżka "Ułańskim Szlakiem" (ze wzgórza w rejonie Grabnika do
Krasnobrodu)
Ścieżka Kaczórki - uroczysko Belfont - Kaczórki
Ścieżka w Parku Dinozaurów
Ścieżka w okolicy leśniczówki Senderki
Ścieżka przez wzgórze Hołda: Potok Senderki - Kistków - okolice Starej Huty
Ścieżka w rezerwacie "Nad Tanwią" (okolice wsi Rebizanty)
Ścieżka Susiec (Urząd Gminy) - Rebizanty
Ścieżka poznawcza na Bukową Górę (Zwierzyniec - Sochy)
Długość [km]
6
3,5
1,5
0,5
8
4
8
15
5
8
0,5
3,5
3
4
3
5
69
Ścieżka poznawcza do Wojdy (Szewnia - uroczysko Wojda)
Ścieżka na poznawcza Piaseczną Górę (Zwierzyniec - Piaseczna Góra Zwierzyniec)
Ścieżka poznawcza na wzgórze Polak (okolice Panasówki)
Ścieżka poznawcza po wydmie do stawów "Echo" (Zwierzyniec
Ścieżka poznawcza do stawów "Echo" (Zwierzyniec)
Ścieżka poznawcza Aleją im. A. Wachniewskiej (Zwierzyniec)
Ścieżka dendrologiczna we Floriance koło Zwierzyńca
Ścieżka poznawcza na Białą Górę w Zwierzyńcu Białym Słupie
Ścieżka krajobrazowa we Floriance
Ścieżka Zwierzyniec - Tartaczna Góra - Kamienna Góra - Borek - Zwierzyniec
Roztocze Zachodnie
Ścieżka Szczebrzeszyn - Kawęczynek
Ścieżka w rejonie Szczebrzeszyna
Ścieżka "wąwozy lessowe" w okolicy Szczebrzeszyna
Ścieżka prowadząca przez las Cetnar w Kawęczynku
Lasy Janowskie i Puszcza Solska
Szlak Porytowego Wzgórza w Lasach Janowskich
Ścieżka w rezerwacie "Szklarnia" (okolice wsi Szklarnia)
Ścieżka przy Ośrodku Edukacji Ekologicznej w Janowie Lubelskim
Ścieżka w rezerwacie "Imielty Ług" k. Gwizdow
Ścieżka "Przyjazny Las" w okolicy Majdanu Jarocińskiego
Ścieżka w lesie "Bojary" w rejonie Biłgoraja
Ścieżka Młodzie k. Króli
Ścieżka w Biszczy
Ścieżka w Dąbrowicy do rezerwatu torfowiskowego "Obary"
Ścieżka Korytków Mały - rzeka Biała Łada - Korytków Mały
7
3,5
3
2
0,5
1
1
0,5
1,5
11
12
5
5,5
6
3
4
1
4
1
4
3,5
3,5
11
3
Źródło: opracowanie własne
Ścieżki miejskie i nieskategoryzowane:
Szlak miejski w Zamościu;
Tarnogrodzki Szlak;
Szlak w Tomaszowie Lubelskim;
Ścieżka im. Marszałka Piłsudskiego w Zawadkach koło Łosińca;
Ścieżka w "Siwej Dolinie" im. Marszałka Józefa Piłsudskiego (okolice Tomaszowa
Lubelskiego);
Ścieżka na górę Kamień k. Stanisławowa;
Ścieżka "Debry" k. Bondyrza;
Ścieżka w lesie Mosty w okolicy Polichny Kraśnickiej;
Ścieżka w zespole parkowo-pałacowym w Potoczku k. Modliborzyc40.
Nowością w turystyce aktywnej są szlaki nordicwalking. Jest to połączenie marszu fitness
z techniką odpychania się od podłoża za pomocą specjalnie zaprojektowanych kijków,
których umiejętne używanie angażuje górną połowę naszego tułowia podczas energicznego
spaceru. Jest uprawiany na świeżym powietrzu, w kontakcie z naturą, przez cały rok i na
dowolnym terenie, co czyni go idealnym treningiem prozdrowotnym dla każdego, bez
konieczności poszukiwania centrów fitness i siłowni. Całą sieć takich tras na Roztoczu
Środkowym przygotowano dopiero wiosną 2014 r. Jednak warto inwestować
40http://roztocze24.info
70
w infrastrukturę tego typu, gdyż „wędrowanie z przysłowiowymi dwoma kijkami” rozwija
się niezwykle szybko i ma coraz szersze grono pasjonatów.
Roztocze Środkowe:
Park Siwa Dolina k. Tomaszowa Lubelskiego;
Park nordicwalking gminy Zamość;
Park nordicwalking Jacnia;
Park nordicwalking Józefów;
Park nordicwalking Zwierzyniec;
Park nordicwalking Krasnobród.
Lasy Janowskie i Puszcza Solska:
Szlak nordicwalking gminy Jarocin;
Tęczowy szlak w Wólce Biskiej.
Kolejnym elementem turystyki kwalifikowanej, której znaczenie w ostatnich latach wzrasta
jest turystyka konna. Bogactwo natury, zróżnicowanie terenowe oraz zasobność lasów
Roztocza stwarzają idealne warunki do podziwiania krainy w siodle. W ostatnim czasie
dużym powodzeniem cieszy się nauka jazdy konnej, przejażdżki bryczką, kuligi czy wczasy
w siodle. W sezonie letnim działają obozy jeździeckie w ośrodkach wypoczynkowych
zlokalizowanych w Lasach Janowskich, Krasnobrodzie, Zwierzyńcu, Dąbrowie
Tomaszowskiej oraz Obszy. Unikalną formę turystyki konnej propaguje Konna
Roztoczańska Straż Ochrony Przyrody we Floriance, gdzie można podziwiać hodowle
zachowawczą konika polskiego41.
Uprawianiu turystyki konnej sprzyjają atrakcyjne szlaki konne:
Ułański Szlak Konny - 34 km;
Roztoczański szlak konny - 25 km;
Szlak Stępa - 41, 8 km;
Szlak Cwał - 42,6 km.
Nad propagowaniem i rozwojem jeździectwa oprócz samorządów i organizacji
turystycznych pracują gospodarstwa agroturystyczne oraz przede wszystkim stajnie
i stadniny koni.
Tabela 8 Wykaz stadnin konnych na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Nazwa
Stadnina Koni Małopolskich "Tarka" Elżbiety i Ryszarda Szpatuśko
"Stadnina pod Lasem"
Stadnina "Rogowe Kopce"
Stadnina koni "Zagroda Roztocze"
Stajnia "Rozalia"
Ośrodek Hippiczno - Rekreacyjny
"Bretania"
Roztoczański Park Narodowy przejażdżki bryczkami
Stadnina Turzyna
41
Lokalizacja
Gmina
Wólka Wieprzecka
Zamość
Dąbrowa Tomaszowska
Rabinówka
Obsza
Wólka Wieprzecka
Tomaszów Lubelski
Tomaszów Lubelski
Obsza
Zamość
Nowa Wieś
Krasnobród
Zwierzyniec
Zwierzyniec
Górniki
Józefów
http://roztocze.org/pl
71
Domkiletniskowe "Na Wzgórzu"
Stowarzyszenie Miłośników Koni
Ośrodek jeździecki "Karino" (stajnia,
hipoterapia, noclegi)
Ostoja koni biłgorajskich w Parku
Krajobrazowym Lasy Janowskie
Hutki
Wola Mała
Krasnobród
Biłgoraj
Janów Lubelski
Janów Lubelski
Szklarnia
Janów Lubelski
Źródło: opracowanie własne
Ważną rolę w kreowaniu turystyki na obszarze Aktywnego Roztocza odgrywają też spływy
kajakowe. Obcowanie z przyrodą z poziomu kajaka pozwala poznać przyrodę i aktywnie
spędzić czas. Najpopularniejsze spływy organizowane są na rzekach Tanew i Wieprz, jednak
kajakarzy można spotkać również na rzekach Łada, Por i Bukowa. Infrastrukturę
turystyczną zapewniają liczni organizatorzy spływów kajakowych, którzy oprócz organizacji
spływów zapewniają odpowiedni sprzęt i logistykę.
Tabela 9 Organizatorzy spływów kajakowych na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Nazwa
Przystań nad Wieprzem
Tom-net Spływy kajakowe po
Tanwi
SZUM-FAN spływy kajakowe
na Tanwi
PHU "Relaks" Mariusz
Szymanski
PHU "PAGAJ" Jakub Czachora
"Blask Tanwi" na Roztoczu spływy kajakowe
Kajaki - Kazimierz Fila
Joanna i Mirosław Rudy
Gospodarstwo Agroturystyczne
U Zbysia
Domki letniskowe "Na
Wzgórzu" - kajaki
Kajaki w OW Sosnowa Polana
P.P.H Kresy - Mariusz Parnicki
Gospodarstwo Agroturystyczne
„Ranczo” Stanisław Wietrzyk
PHU Explorer
Przystań Agnieszka i Mariusz
Pryk
Firma FAN
Słoneczna dolina – spływy
kajakowe – Juszczak Andrzej
Cichy domek Izabela Olejko
Firma usługowa CANOE –
Dettlaff Marek
PHU RAJAN – Strumidło Jan
ESKULAPA – Gołębiowska
Elżbieta
MARCO-CANOE – Gral Irena
Bagienne Bractwo
Obserwatorów Terenowych
Lokalizacja
Hutki
Gmina
Krasnobród
Rzeka - spływy
Wieprz
Tomaszów Lubelski
Tomaszów Lubelski
Tanew
Susiec
Susiec
Tanew
Zwierzyniec
Zwierzyniec
Wieprz, Tanew
Zwierzyniec
Zwierzyniec
Wieprz, Tanew
Szostaki
Łukowa
Tanew
Hutki
Obrocz
Krasnobród
Zwierzyniec
Wieprz
Wieprz, Tanew
Bondyrz
Adamów
Wieprz
Hutki
Krasnobród
Wieprz
Kaczórki
Łukowa
Krasnobród
Łukowa
Wieprz
Tanew
Obrocz
Zwierzyniec
Wieprz, Tanew
Siedliska
Józefów
Tanew
Bondyrz
Adamów
Wieprz
Kaczórki
Krasnobród
Wieprz
Obrocz
Zwierzyniec
Wieprz
Bagno
Zwierzyniec
Wieprz
Zwierzyniec
Zwierzyniec
Wieprz, Tanew
Obrocz
Zwierzyniec
Wieprz, Tanew
Zwierzyniec
Zwierzyniec
Wieprz, Tanew
Zwierzyniec
Zwierzyniec
Wieprz, Tanew
Janów Lubelski
Janów Lubelski
Bukowa
Źródło: opracowanie własne
72
OF Roztoczańsko – Puszczański bogaty jest w różnorodność szlaków turystycznych, które
komunikują najważniejsze miejscowości Roztocza oraz doprowadzają do najciekawszych
i najbardziej atrakcyjnych miejsc Roztocza. Z racji rozległości obszaru dominują trasy
rowerowe, które pozwalają na przemierzanie względnie dużych odległości, jednocześnie nie
rezygnując z aktywności fizycznej. Mimo to budowa nowoczesnych tras rowerowych
wymaga rozbudowy infrastruktury drogowej. Mniejszą ingerencję w krajobraz zapewniają
szlaki piesze, które umożliwiają rozwój modnego dziś nordicwalkingu oraz biegania. Należy
podkreślić, że sieć szlaków turystycznych obszaru Aktywnego Roztocza jest zbyt
rozbudowana i chaotyczna. Przebieg wielu szlaków pokrywa się wzajemnie, stąd wymagana
byłaby analiza oraz połączenie szlaków w dłuższe trasy z podziałem na odcinki regionalne.
Szlaki podlegają ciągłym zmianom i korektom wynikającym z pertraktacji pomiędzy PTTK
i prywatnymi właścicielami terenów, niepopularności tras czy zatarcia tras w terenie.
W sytuacji projektowania nowych tras wymagane byłoby przeanalizowanie szlaków
skasowanych42 w celu ewentualnej ich reaktywacji.
Ważniejsze szlaki, które uległy zatarciu lub zostały skasowane:
Szlak rowerowy "sztolnie na wzgórzu Hołda" w okolicy Krasnobrodu;
Szlak rowerowy "na Figrarnię" w okolicy Krasnobrodu;
Szlak rowerowy "pętla Jakubowicka" w okolicy Krasnobrodu;
Ścieżka dydaktyczna w rejonie Potoczka k. Adamowa;
Ścieżka dydaktyczna w rejonie Bondyrza;
Główny szlak Roztocza Zwierzyniec – Susiec;
Szlak Horyniec - Krągły Goraj;
Szlak południowy Susiec - Horyniec43.
Na obszarze Roztoczańsko - Puszczańskim w okresie zimowym amatorzy sportów
zimowych mogą realizować swoje pasje na 6 obiektach. Infrastruktura sportowa w tym
zakresie została przedstawiona w poniższej tabeli i mapie.
Tabela 10Wykaz stoków narciarskich
Miejscowość
Jacnia
Krasnobród
Stok narciarski
2 trasy
3 trasy
Chrzanów k. Goraja
5 tras
Batorz
3 trasy
Sulów k. Kraśnika
Bobliwo k. Izbicy
2 trasy
2 trasy
Szopowe k. Józefowa
4 trasy
Wyciąg
2 wyciągi orczykowe
wyciąg orczykowy
4 wyciągi orczykowe + ośla
łączka
2 wyciągi orczykowe + ośla
łączka
ośla łączka
orczyk + ośla łączka
3 wyciągi liniowe + ośla
łączka
Źródło: opracowanie własne
42http://roztocze24.info/Turysta/Szlaki/Roztocze_szlaki_skasowane
43
http://roztocze24.info
73
Ryc. 15Infrastruktura zimowa na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: opracowanie własne
Stolicą narciarstwa biegowego województwa lubelskiego oraz siedzibą Lubelskiego
Okręgowego Związku Narciarskiego jest Tomaszów Lubelski. Na Siwej Dolinie
wyznaczone zostały trasy do uprawiania narciarstwa biegowego zimą oraz kolarstwa
górskiego i biegów terenowych latem. Początkiem tych tras jest stadion sportowy
i oświetlony tor nartorolkowy (z możliwością jazdy na wrotkach) znajdujący się na terenach
leżącego nieopodal Ośrodka Sportu i Rekreacji. Wyznaczono 6 tras o długościach od 1 do
5 km. Trasa o długości 1 200 metrów jest w pełni oświetlona do godz. 22.00 i w ten sposób
dostępna dla wszystkich chętnych po zachodzie słońca44.
Turystyka aktywna połączona z relaksem realizuje się w formie odpoczynku nad
kąpieliskami. Malowniczo położone zbiorniki wodne z zagospodarowanymi plażami
przyciągają turystów nie tylko lokalnych45, ale również spoza regionu. Najpopularniejszym
roztoczańskim kąpieliskiem jest zalew w Krasnobrodzie, który słynie z dobrze
rozbudowanej infrastruktury rekreacyjnej. Istotne z punktu widzenia rozwoju turystyki
http://www.lozn.org.pl
wg Ustawy o usługach turystycznych Dz.U. 1997 Nr 133 poz. 884– osoba, która podróżuje do
innej miejscowości poza swoim stałym miejscem pobytu na okres nieprzekraczający 12 miesięcy, dla
której celem podróży nie jest podjęcie stałej pracy w odwiedzanej miejscowości i która korzysta
z noclegu przynajmniej przez jedną noc; wg Światowej Organizacji Turystyki przy Organizacji
Narodów Zjednoczonych (UNWTO) - aktywność osób podróżujących do i przebywających
w miejscach poza ich miejscem zamieszkania nie dłużej niż przez jeden rok bez przerwy w celach
wypoczynkowych, zawodowych i innych niezwiązanych z aktywnością wynagradzaną
w odwiedzanym miejscu.
44
45Turysta:
74
zbiorniki wykorzystywane rekreacyjnie to: Staw Echo w Zwierzyńcu, zalew w Janowie
Lubelskim, zbiornik w Nieliszu oraz zbiornik w Józefowie. W sumie na obszarze OF
Roztoczańsko-Puszczańskim znajduje się 16 wykorzystywanych rekreacyjnie zbiorników
wodnych46.
Ryc. 16 Turystyka wodna na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: opracowanie własne na podstawie kwerendy internetowej
Tabela 11 Zbiorniki wodne wykorzystywane rekreacyjnie
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Obiekt
Zalew Bojary
w Biłgoraju
Zalew Biszcza Żary
Zalew w Goraju
Zalew Cacanin w
Frampolu
Zalew w Janowie
Lubelskim
Zalew
w Józefowie
Zalew w Majdanie
Sopockim
Zalew Hutki
Powiat
Gmina
Miejscowość
Pow. w ha
Kategoria
biłgorajski
Biłgoraj
Biłgoraj
7,8
III
biłgorajski
Biszcza
Biszcza
44
biłgorajski
Goraj
9,18
III
biłgorajski
Frampol
4,2
III
janowski
Janów
Lubelski
Goraj
Frampol
Cacanin
Janów
Lubelski
38,5
II
biłgorajski
Józefów
Józefów
2,36
III
tomaszowski
Susiec
19,0
II
zamojski
Krasnobród
3,0
III
Majdan
Sopocki
Hutki
46Program gospodarki wodnej województwa lubelskiego. Część II – Program działań. Część III – Strategia
realizacji, Fundacja „Centrum Ekspertyz Wodnych”, Lublin 2005
Zalew Biszcza- Żary nie widnieje w publikacji z racji jego powstania (2008 rok) w okresie późniejszym
niż sama publikacja.
75
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Zalew
w Krasnobrodzie
Zbiornik Nielisz
Zalew Topornica
Zalew w
Zamościu
Stawy "Echo"
Zalew "Rudka"
Zalew w Lubyczy
Królewskiej
Zalew Kraśnicki
zamojski
Krasnobród
Krasnobród
9,4
III
zamojski
zamojski
Nielisz
Zamość
Nielisz
Topornica
834,0
-
I
III
Zamość
Zamość
Zamość
18,2
II
zamojski
zamojski
Zwierzyniec
Zwierzyniec
Lubycza
Królewska
Kraśnik
Zwierzyniec
Zwierzyniec
Lubycza
Królewska
Kraśnik
45,7
6,6
II
III
0,3
III
42,66
III
tomaszowski
kraśnicki
Źródło: Opracowanie ekofizjograficzne do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego
(http://www.bpp.lublin.pl/pzpwl/2015/ekofizjografia/zalaczniki/zal.22.pdf)
Do turystyki wodnej należy zaliczyć również wędkarstwo, które na obszarze Aktywnego
Roztocza cieszy się dużą popularnością wynikającą ze stosunkowo dużej ilości akwenów
i rzek. Czyste pstrągowe rzeki Roztocza zakwalifikowane zostały do wód górskich.
Akwenami publicznymi dostępnymi dla wędkujących opiekuje się Polski Związek
Wędkarski z siedzibą okręgu w Zamościu. Związek organizuje różnego rodzaju zawody
i imprezy wędkarskie przyciągające licznych amatorów wędki.
Tabela 12 Wykaz zbiorników wodnych wykorzystywanych wędkarsko
Lp.
1.
ZBIORNIKI
W OBWODACH
RYBACKICH
Nielisz (za dopłatą)
2.
Krynice
3.
Majdan Sopocki
4.
Józefów
5.
Rudka
6.
Leliszka
7.
Sigły
8.
Górecko Kościelne
9.
Śluza Kanał Ulgi
10.
Bojary
11.
Jacnia
1.
Chomiczyzna
2.
Dobużek
3
Kadłubiska
POW.
(ha)
MIEJSCOWOŚĆ
GMINA
KOŁO PZW - OPIEKUN
834,00
Nielisz
Koło PZW Sum Nielisz, Roztocze,
Nielisz
Kolejarz
39,70
Krynice
Koło PZW Krynice, Padwa
Krynice
19,20
Majdan Sop.
Koło PZW Majdan Sopocki
Susiec
7,00
Józefów
Koło PZW Józefów
Józefów
6,70
Rudka
Koło PZW Zwierzyniec
Zwierzyniec
5,10
Leliszka
Koło PZW Jarczów
Jarczów
5,70
Sigły
Koło PZW Józefów
Aleksandrów
0,60
Górecko Kościelne
Koło PZW Józefów
Józefów
1,10
Hrubieszów
Koło PZW Hrubieszów LHS
Hrubieszów
7,80
Biłgoraj
Koło PZW Biłgoraj M
Biłgoraj
Czarna Łada
6
Jacnia
Koło PZW Jacynka
Adamów
ZBIORNIKI POZA OBWODAMI RYBACKIMI
0,99
Wronowice
Koło PZW Werbkowice
Werbkowice
1,20
Dobużek
Koło PZW Łaszczów
Łaszczów
2,15
Kadłubiska
Koło PZW Dołhobyczów
Dołhobyczów
76
4.
Stara Wieś
5.
Mircze
6.
Podlodów
7.
Staw Kaśki
8.
Staw Kościelny
9.
Młynki
10.
Zamość
11.
Dąbrowa
12.
Dulnik
13.
Wożuczyn
14.
Tarnogród
15.
Rogóźno
16.
Frampol
1.
Wereszyn
2.
Żółkiewka
1,00
Stara Wieś
Koło PZW Mircze
Mircze
1,13
Mircze
Koło PZW Mircze
Mircze
5,00
Podlodów
Koło PZW Ulhówek
Łaszczów
1,20
Izbica
Koło PZW Izbica
Izbica
3,70
Zwierzyniec
Koło PZW Zwierzyniec
Zwierzyniec
5,20
Młynki
Koło PZW Bełżec
Bełżec
18,20
Zamość
Koło PZW Delfin Zamość
Zamość
N. Osada
1,72
Tyszowce
Koło PZW Tyszowce
Tyszowce
0,60
Skierbieszów
Koło PZW Skierbieszów
Skierbieszów
4,29
Wożuczyn
Koło PZW Wożuczyn
Wożuczyn
4,10
Tarnogród
Koło PZW Tarnogród
Tarnogród
18,63
Rogóźno
Koło PZW Tomaszów
Tomaszów
5,50
Frampol
Koło PZW Frampol
Frampol
ŁOWISKA SPECJALNE (za dodatkową opłatą)
2,21
Wereszyn
Koło PZW
Mircze
Mircze
15,1
Żółkiewka
Koło PZW
Żółkiewka
Żółkiewka
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: http://www.pzw.org.pl/56/cms/2468/wykaz_wod
Amatorzy wędkowania mają do dyspozycji również łowiska komercyjne, na których nie
obowiązują obostrzenia dotyczące łowisk publicznych:
Stawy hodowlane Zatyle koło Bełżca;
Ruda Różaniecka – gospodarstwo rybackie;
Podlesina;
Łowisko Specjalne w Hutkach k. Krasnobrodu;
Staw Sigła koło Aleksandrowa.
System obsługi ruchu turystycznego wchodzący w skład bazy turystycznej tworzą punkty
informacji turystycznej (PIT). Na terenie obszaru „Aktywne Roztocze” funkcjonuje tylko
12 punktów informacji turystycznej. Funkcję informacyjną o charakterze regionalnym pełni
Punkt Informacji Turystycznej Lokalnej Organizacji Turystycznej Roztocze mający swą
siedzibę w Tomaszowie Lubelskim na ul. Kościelnej 9 oraz Ośrodek Edukacyjno-Muzealny
Roztoczańskiego Parku Narodowego na ul. Plażowej 3 w Zwierzyńcu. Pozostałe punkty
informacji turystycznej mają zasięg lokalny wraz z siedzibami w:
Biłgoraju - Powiatowy Ośrodek Informacji Turystycznej, ul. Kościuszki 41/43;
Zamościu - Zamojskie Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej, Rynek Wielki
13 (ratusz); Punkt IT w Lunecie, ul. Łukasińskiego 2 e;
Suścu- Punkt IT w Suścu;
77
Zwierzyńcu - Informacja Turystyczna przy Centrum Kultury i Bibliotece Publicznej
w Zwierzyńcu, ul. Słowackiego 2; Punkt Informacji Turystycznej przy Roztoczańskim
Parku Narodowym, ul. Plażowa 3;
Józefowie - Punkt IT w Józefowie, Pawilon Geoturystyczny, ul. Kościuszki 37A;
Krasnobrodzie- Punkt IT w Krasnobrodzie, ul Tomaszowska 25;
Lubyczy Królewskiej- Informacja Turystyczna przy Gminnej Bibliotece Publicznej,
ul. Jana III Sobieskiego 6;
Szczebrzeszynie - Informacja Turystyczna przy Miejskim Domu Kultury, ul. Sądowa
3;
Janowie Lubelskim - Punkt Informacji Turystycznej, budynek recepcji Parku
Rekreacji ZOOM NATURY ul. Świerdzowa.
Ryc. 17 Punkty informacji turystycznej
Źródło: opracowanie własne na podstawie kwerendy internetowej
Rozmieszczenie Informacji turystycznej na obszarze funkcjonalnym Roztoczańsko Puszczańskim jest nierównomierne, dominują punkty we wschodniej części opisywanego
obszaru, natomiast część zachodnia i południowa pozbawiona jest tego rodzaju instytucji.
Dodatkowym minusem jest niewielka ilość PIT-ów względem obszaru Aktywnego Roztocza
–4 592 173 km² (1 PIT/382 681 km²).
W zakresie propagowania walorów turystycznych, promocji regionu i obsługi turystów nie
tylko w zakresie informacji, znaczącą rolę wspomagającą spełniają organizacje
i stowarzyszenia turystyczne. Mocną stroną tych instytucji jest:
znajomość lokalnych zasobów,
istniejące struktury organizacyjne,
78
entuzjazm i zaangażowanie liderów i członków.
Jedną z pierwszych organizacji promujących turystykę na Roztoczu jest Lokalna Organizacja
Turystyczna „Zamość i Roztocze”, która została powołana do życia 10 grudnia 2003 roku.
Obecnie LOT „Zamość i Roztocze” zrzesza podmioty, którymi są samorządy lokalne,
organizacje, stowarzyszenia turystyczne i podmioty komercyjne branży turystycznej. Do
podstawowych celów stowarzyszenia należy m.in. kreowanie wizerunku Zamościa
i Roztocza jako regionów atrakcyjnych turystycznie, integrowanie środowisk
samorządowych, gospodarczych oraz osób i instytucji w celu poprawy atrakcyjności
turystycznej47.
Największym stowarzyszeniem jest Lokalna Organizacja Turystyczna „Roztocze”. LOT
„Roztocze” skupia samorządy, przedsiębiorców, organizacje pozarządowe i osoby fizyczne.
Stowarzyszenie powstało 26 września 2007 roku w Tomaszowie Lubelskim z inicjatywy
Zarządu Powiatu Tomaszowskiego i samorządów lokalnych. Celem działalności jest
w głównej mierze szeroko pojęta promocja regionu turystycznego obejmującego Roztocze
i tereny przyległe48. Stowarzyszenie opracowało markę Roztocze - Witalność z natury
(której jest właścicielem), opartą na strategii marketingowej, zmierzającą do zwiększenia
rozpoznawalności regionu jako miejsca sprzyjającego turystyce aktywnej.
Część gmin zrzeszonych w ramach inicjatywy Aktywne Roztocze należy do sześciu
Lokalnych Grup Działania:
LGD „Nasze Roztocze” Gminy: Zamość, Szczebrzeszyn, Zwierzyniec, Adamów,
Krasnobród, Józefów49;
LGD „Leśny Krąg”: Janów Lubelski, Modliborzyce, Potok Wielki, Dzwola,
Godziszów, Chrzanów, Batorz, Szastarka50;
LGD „Ziemia Biłgorajska”: Turobin, Goraj, Frampol, Radecznica, gmina wiejska
Biłgoraj, Tereszpol, Aleksandrów, Księżpol, Biszcza, Potok Górny, Łukowa,
Tarnogród, Obsza51;
LGD „Roztocze Tomaszowskie”: Bełżec, Krynice, Lubycza Królewska, Susiec,
Tarnawatka, Tomaszów Lubelski, miasto Tomaszów Lubelski;
Rybacka Lokalna Grupa Działania „Roztocze”: Adamów, Bełżec, Cieszanów,
Krasnobród, Laszki, Lubaczów, Lubycza Królewska, Medyka, Narol, Radymno,
Stubno, Tomaszów Lubelski, Wiązownica;
LGD Lokalna Grupa Rybacka „Puszczy Sandomierskiej”: Potok Wielki,
Modliborzyce, Janów Lubelski (na terenie woj. lubelskiego)52.
Partnerstwo w ramach LGD zapewnia płaszczyzna do współpracy pomiędzy trzema
kluczowymi dla funkcjonowania tego obszaru sektorami: publicznym (samorządy, szkoły,
agendy rządowe i inne instytucje publiczne), społecznym (głównie organizacje
47Statut
Lokalnej Organizacji Turystycznej "Zamość i Roztocze", Rozdział I, Postanowienia ogólne.
Statut Stowarzyszenia Lokalna Organizacja Turystyczna "Roztocze", Rozdział II, Cele, zadania i zakres
działania Stowarzyszenia.
49http://www.lgdnaszeroztocze.pl
50http://www.lesnykrag.pl
51http://www.ziemiabilgorajska.pl
52 http://www.lgr-puszczysandomierskiej.pl
48
79
pozarządowe) oraz gospodarczym (firmy prywatne, przedsiębiorcy, rolnicy i ich
organizacje). Efektem kooperacji pomiędzy podmiotami, jest aktywizacja społeczności
lokalnych, a w oparciu o lokalne zasoby przyrodnicze i kulturowe stowarzyszenia te
zachęcają lokalną społeczność do różnorodnych inicjatyw społecznych. Lokalne Grupy
Działania poprzez swoją szeroką działalność mają wiodący wkład w rozwój turystyki na
obszarach objętych swoim działaniem.
Działalność promocyjną połączoną z ochroną gospodarczych interesów członków prowadzą
również:
Krasnobrodzkie Stowarzyszenie Turystyczne;
Stowarzyszenie Kwaterodawców Miasta i Gminy Zwierzyniec;
Roztoczańskie Stowarzyszenie Agroturystyczne w Suścu.
Słabymi stronami działalności stowarzyszeń są:
niewystarczający poziom współpracy pomiędzy organizacjami i samorządem,
słaba koordynacja działań promocyjnych,
indywidualizm w działalności stowarzyszeń,
jednokierunkowość działań operacyjnych.
Szansą na poprawę sytuacji w zakresie promocji regionu jest budowa zintegrowanego
systemu informacji turystycznej z systemem rezerwacji. W 2013 roku trzy czwarte
gospodarstw domowych wyposażonych było w komputer, a 72% posiadało dostęp do
internetu53. Fakt powszechności dostępu do informacji przekazywanej drogą elektroniczną
uwydatnia potrzebę promocji regionu tym właśnie sposobem. Obecnie istnieje kilka portali
informacyjno-promocyjnych działających niezależnie - dublujących informacje. Należą do
nich:
http://www.roztoczewita.pl;
http://roztocze.org;
http://www.roztocze.com;
http://www.wrotaroztocza.pl;
http://www.roztocze.info.
Budowa systemu rezerwacji pozwoliłaby na monitorowanie obłożenia turystami oraz
zapewniłaby mniejszym podmiotom dostęp do nowoczesnej infrastruktury promocyjnej.
W celu pozyskania turysty wymagana jest akcja promocyjna mająca na celu zatrzymanie
turystów lokalnych na Roztoczu.
Obecnie znaczna liczba turystów z Lubelszczyzny wybiera za miejsce wypoczynku
Bieszczady, jedynie przejeżdżając przez obszar Roztocza. Wymagany jest większy rozwój
turystyki kwalifikowanej w oparciu o wewnętrzny potencjał obszaru Roztocza wraz
z działaniami promocyjnymi turystyki wiejskiej z jednoczesną promocją jakości.
53Społeczeństwo
informacyjne w Polsce w 2013 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, październik
2013 r.
80
4.4.2. Urządzenia paraturystyczne
Jednym z najstarszych rodzajów turystyki, a jednocześnie najszybciej się rozwijających
w ostatnich latach jest turystyka kulturowa54. Turystyka wiele zawdzięcza kulturze, jednak
zachodzi tu reakcja symbiozy. Zainteresowanie turystów sprzyja ochronie dóbr kultury.
W celu zwiększenia dochodów z turystyki, należy inwestować w ochronę zabytków i rozwój
instytucji kultury - tylko odrestaurowane obiekty staną się „magnesem” przyciągającym
turystów. Przy znaczącym natężeniu ruchu turystycznego nawet drobne wydatki turystów,
np. na bilety wstępu mogą zapewnić znaczne dochody instytucjom kultury. Warto
podkreślić, że niektóre instytucje kultury istnieją tylko dla turystów i dzięki turystom.
W przypadku wielu muzeów czy festiwali to właśnie turyści są dominującą grupą
odbiorców.
Na obszarze OF Roztoczańsko - Puszczańskim istnieje 14 instytucji muzealnych zarówno
publicznych jak i prywatnych.
Tabela 13Wykaz instytucji muzealnych na OF Roztoczańsko-Puszczańskim
Miejscowość
Zamość
Biłgoraj
Zwierzyniec
Tomaszów Lubelski
Siedliska Tomaszowskie
Krasnobród
Janów Lubelski
Guciów
Bondyrz
Zwierzyniec
Batorz
Bełżec
Instytucje muzealne
Muzeum Zamojskie
Muzeum Barwy i Oręża Arsenał
Muzeum Sakralne Kolegiaty Zamojskiej
Zagroda Sitarska (skansen)
Muzeum Ziemi Biłgorajskiej
Ośrodek Edukacyjno-Muzealny Roztoczańskiego Parku Narodowego
Muzeum Regionalne im. J. Petera
Muzeum skamieniałych drzew
Muzeum Wsi Krasnobrodzkiej i Geologicznej
Muzeum Regionalne
Muzeum Fotografii (prywatne)
Muzeum Parafialne w Sanktuarium Matki Boskiej Łaskawej
Różańcowej
Wystawa Leśna w Ośrodku Edukacji Ekologicznej Nadleśnictwa
Ekspozycja taboru Leśnej Kolejki Wąskotorowej przy Nadleśnictwie
Laboratoria wiedzy w Parku Rekreacji ZOOM NATURY
Zagroda Wiejska
Muzeum Historyczne Światowego Związku Żołnierzy AK
Izba Muzealna przy Centrum Kultury i Bibliotece Publicznej w
Zwierzyńcu
Izba Muzealna
Miejsce Pamięci w Bełżcu
Źródło: opracowanie własne
Na terenie gmin partnerskich Aktywnego Roztocza znajduje się 85 bibliotek i ich filii.
Świadczy o tym dokument Tourism 2020 – Vision, opracowany przez UN WTO (Światową
Organizację Turystyki).
54
81
Ryc. 18 Obiekty kulturalne na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: opracowanie własne na podstawie kwerendy internetowej
Atrakcyjność turystyczną obszaru w znaczący sposób podnosi bogata baza paraturystyczna.
Pojęcie „atrakcji turystycznej” jest bardzo szerokie i obejmuje w ogólnym znaczeniu miejsca
i obiekty o szczególnych walorach „skłaniających turystę do opuszczenia domu”55. Rolę
swoistych magnesów przyciągających turystów spełniają liczne obiekty i wydarzenia na
trwale wpisane w krajobraz kulturowy opisywanego obszaru. Niewątpliwie największym
skarbem kulturowym Roztocza jest Zamość - określany perłą renesansu - miasto symbol
i „Mekka” turystów nie tylko z Polski, ale Europy i Świata. Kolejnym magnesem jest
Roztoczański Park Narodowy - instytucja, która nie tylko chroni cenne lasy Roztocza
Środkowego, ale również spełnia rolę edukacyjną, promocyjną oraz kreującą turystykę na
obszarze swego oddziaływania. Produktem projektowanym przez RPN jest Geopark
Kamienny Las na Roztoczu56 - projekt mający podkreślić bogatą georóżnorodność regionu.
Obejmuje on najciekawszą pod względem przyrodniczym część Roztocza. Niewątpliwie
ważnym produktem turystycznym jest Park Rekreacyjny Zoom Natury w Janowie
Lubelskim. Pierwsze w Polsce interaktywne centrum nauki oraz rekreacji dedykowane
środowisku naturalnemu i ekologii przyciąga rzesze turystów.
Z. Kruczek, Metody oceny atrakcji turystycznych. Przegląd metod i wybranych badań, Materiały
z konferencji "Teoria i praktyka w turystyce", „Zeszyty Naukowe WSG w Bydgoszczy” - seria
"Turystyka i rekreacja" nr 2, Bydgoszcz 2005
56http://www.kamiennylas.lubycza.pl/asp/pl_start.asp?typ=13&menu=15&dzialy=15&akcja=artyku
l&artykul=1
55
82
Niezwykle cenną inicjatywą w zakresie rozwoju produktu turystycznego jest idea podjęta
przez Fundację Biłgoraj XXI mająca na celu powiązanie przyszłego rozwoju Biłgoraja
z ogromnym potencjałem przyrodniczym regionu. "Głównym celem fundacji jest tworzenie
optymalnych warunków do budowy, w dolinie rzeki Białej Łady, „MIASTA NA SZLAKU KULTUR
KRESOWYCH”, które będzie pełnić funkcję zaplecza kulturalnego, sportowo-rekreacyjnego
i hotelowo-gastronomicznego oraz przyszłego centrum logistyczno-informacyjnego dla wielu nowych,
niezależnych przedsięwzięć gospodarczych w regionie, związanych z rozwojem przemysłu
turystyczno-rekreacyjnego"57.
Dziedzictwo kulturowe jest traktowane jako jedna z podstawowych atrakcji turystycznych
OF Roztoczańsko - Puszczańskiego. Dziedzictwo może w pewnym sensie stanowić synonim
waloru krajoznawczego, a w jego skład wchodzą zarówno obiekty, miejsca - tak kulturowe,
jak i przyrodnicze, ale również niematerialne formy kultury - tradycja, folklor, sztuka,
literatura58. Ze względu na motyw podjęcia podróży turystycznej wyróżnia się trzy
podstawowe grupy walorów turystycznych: wypoczynkowe, krajoznawcze i specjalistyczne.
OF Roztoczańsko - Puszczański oprócz opisywanych w poprzednim rozdziale walorów
z grupy wypoczynkowej i specjalistycznej posiada niezwykle bogate walory krajoznawcze
ze względu na stanowiące je obiekty materialne. To właśnie ta grupa walorów
niejednokrotnie stanowi główny cel turystyczny nie tylko na opracowywanym obszarze59.
Cyt. za http://www.bilgoraj21.pl/fundacja/ogolne
I. Potocka, Walory turystyczne, w:red. Z. Młynarczyk, A. Zajadacz, Uwarunkowania i plany rozwoju
turystyki, t. 3, Poznań 2009, s. 10.
59Na zlecenie prezydenta Gdańska firma Eurotest przeprowadziła ankietę badającą opinię turystów
przyjeżdżających do Gdańska w sezonie letnim 2007. Dwie trzecie ankietowanych stwierdziło, że
zabytki są ich głównym celem podróży. A na drugim miejscu (42% ankietowanych) znalazły się
imprezy i wydarzenia historyczne także głównie związane z zabytkami.
57
58
83
Ryc. 19Zabytki z ewidencji zabytków na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Ewidencji Zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa
Wysokie wskazanie na obszar dóbr kultury i zabytków w zakresie celu podróży zgodnie
z prowadzoną ankietyzacją turystów świadczy o istotnym znaczeniu zabytków w rozwoju
turystyki. Na Obszarze Funkcjonalnym Roztoczańsko - Puszczańskim znajduje się
276 zabytków wpisanych do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków60. Najwięcej bo aż
111 zlokalizowanych jest na terenie miasta Zamość. Zamojskie Stare Miasto, nazwane „Perłą
Renesansu”, w 1992 roku w Santa Fe zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa
UNESCO, co potwierdziło jego przynależność do elitarnego grona najcenniejszych centrów
staromiejskich świata, a 15 lat później w rankingu „Rzeczpospolitej” zostało uznane za jeden
z „7 cudów Polski”. Zamość jest niepodważalną perłą regionu przyciągającą turystów nie
tylko z Polski, ale co ważne z zagranicy.
Opieka medyczna
Na Obszarze Funkcjonalnym Roztoczańsko - Puszczańskim według danych GUS,
w 2013 roku funkcjonowało łącznie 160 przychodni. Wskaźnik prezentujący dostępność
mieszkańców do usług medycznych (liczba przychodni na 10 tys. mieszkańców), w 2013r.
(GUS) na tym terenie wypadł niezadowalająco w porównaniu do wartości ww. wskaźnika
dla województwa lubelskiego, dla opisywanego obszaru wyniósł 3 natomiast dla
województwa lubelskiegowynósł5. Na terenie poszczególnych gmin był on zróżnicowany,
60Obwieszczenie
nr 1/2015 Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie z dnia 15 stycznia
2015 r. w sprawie wykazu zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa lubelskiego
i rejestru zabytków archeologicznych województwa lubelskiego.
84
najwyższą wartość wskaźnika odnotowano w mieście Tomaszów Lubelski - 10 przychodni
na 10 tys. mieszkańców. Na opisywanym terenie wg danych GUS w 2013 roku znajdowało
się 159 aptek. Na jedną ogólnodostępną aptekę przypada ok. 2,5 tys. mieszkańców tego
obszaru.
Ryc. 20 Liczba mieszkańców przypadająca na jedną przychodnię zdrowia w 2013 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Według danych GUS w 2013r. na OF Roztoczańsko - Puszczański udzielono w sumie
1 682 143porad lekarskich w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej, o 83 283 porad więcej
w porównaniu do 2007 r. Najwięcej porad udzielono na terenie miasta Zamość (441 284),
a najmniej w gminie Chrzanów (6 334). Liczba udzielonych porad, w porównaniu do roku
poprzedniego – 2012 – uległa zwiększeniu o ok. 2,5% (42 053).
Trendy demograficzne zauważalne na obszarze funkcjonalnym i potwierdzające tendencje
krajowe w zakresie starzenia się społeczeństwa wskazują na zwiększenie się
zapotrzebowania na dostęp do profilaktyki i opieki zdrowotnej. Kolejnym ważnym
aspektem determinującym ten wzrost są choroby cywilizacyjne, do których należą
m.in. nadciśnienie, cukrzyca, otyłość czy choroba wieńcowa. Schorzenia te są efektem życia
w ciągłym stresie, napięciu nerwowym, małej aktywności ruchowej, a także nieprawidłowe
odżywianie.
Analizując dane Informatora Statystycznego Ochrony Zdrowia Województwa Lubelskiego za rok
2011 wskaźniki zachorowalności na wybrane choroby cywilizacyjne wypadają całkiem
korzystnie na tym obszarze na tle całego województwa. Analizowany obszar znajduje się na
terenie pięciu powiatów ziemskich i jednym grodzkim - miasto Zamość. Gminy powiatu
85
biłgorajskiego wypadają najkorzystniej w przypadku wskaźnika zachorowalności
prezentującego zachorowalność na cukrzycę, nowotwory, zawał serca, natomiast miasto
Zamość wypada korzystniej w przypadku zachorowalności na gruźlicę. Obszar w całości
wykazuje równe wartości wskaźnika prezentującego zachorowalność na gruźlicę (liczba
zachorowań na 10 tys. mieszkańców). Niepokojący jest wskaźnik zachorowalności na
nowotwory na obszarze powiatu janowskiego, który jest najwyższy w całym województwie
lubelskim.
Ryc. 21 Wskaźnik zachorowalności na wybrane choroby cywilizacyjne w województwie lubelskim w 2011r. na
10 tys. mieszkańców
Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatora Statystycznego Ochrony Zdrowia Województwa Lubelskiego za rok
2011
86
Infrastruktura techniczna
W procesie rozwoju obszarów turystycznych, infrastruktura stanowi podstawę wszelkiej
działalności gospodarczej, warunkuje jej zakres, strukturę i przestrzenne rozmieszczenie.
Poziom rozwoju infrastruktury może decydować o atrakcyjności bądź nieatrakcyjności
danego regionu, a więc stanowić o szansach lub barierach jego dalszego rozwoju.
Analizując wybrane elementy infrastruktury technicznej stwierdzono, iż nie we wszystkich
gminach jest równomierny dostęp do infrastruktury technicznej. Najwięcej osób wg stanu na
koniec 2013 r. korzystało z sieci wodociągowej na terenie miast: Biłgoraj - 95,7%, Kraśnik 94,9% i Zamość –94,6% oraz gmin Potok Górny - 93,3% i Łukowa - 93,2%. Najgorzej
statystyka ta wypada dla gminy Bełżec gdzie tylko 0,3% ogółu mieszkańców ma dostęp do
wodociągów. Średnia dla OF Roztoczańsko - Puszczańskiego wynosi 82% i jest niemalże
identyczna z średnią dla województwa która wynosi 81,9%.
Ryc. 22. Wzrost długości sieci kanalizacyjnej w latach 2007 - 2014 w gminach na OF Roztoczańsko –
Puszczańskim
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS
Zdecydowanie gorzej przedstawia się sytuacja w zakresie dostępu do kanalizacji. Najwięcej
osób korzysta z sieci kanalizacyjnej na terenie miast: Zamość 90,6%, Biłgoraj - 85% oraz
Kraśnik 84,3%. Najgorzej sytuacja przedstawia się w gminie Potok Wielki gdzie tylko 0,7%
ogóły mieszkańców ma dostęp do kanalizacji. Z danych wynika, iż najlepiej rozwiniętą
infrastrukturę wodno-kanalizacyjną posiada miasto Zamość, gdzie różnica pomiędzy
odsetkiem ludności korzystającej z wodociągu i z kanalizacji wynosi zaledwie 4%. Najmniej
korzystna sytuacja występuje na obszarze gmin: Potok Wielki - 83,9% oraz Szastarka - 80,2%.
87
Ryc. 23. Stopień wyposażenia gmin partnerskich „Aktywnego Roztocza” w infrastrukturę wodnokanalizacyjną w 2014r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS
Sytuacja obszaru w zakresie infrastruktury gazowej przedstawia się niekorzystnie. Blisko
60% mieszkańców opisywanego obszaru nie ma dostępu do stałego przyłącza gazowego. Na
obszarze 11 gmin nie ma praktycznie infrastruktury gazowej, a dotyczy to głównie gmin
obszaru powiatu biłgorajskiego. Najlepiej sytuacja w tym zakresie przestawia się na terenie
miast: Kraśnik - 95,4% ogółu mieszkańców posiada dostęp do gazu ziemnego oraz
w Zamościu - 92,7% i Tomaszowie Lubelskim - 92,3%.
Dystrybucją energii elektrycznej na terenie obszaru gmin Aktywnego Roztocza zajmuje się
PGE Dystrybucja S.A. Oddział Zamość i Oddział Rzeszów. Sieć niskiego napięcia (NN)
w przeważającej części prowadzona jest siecią napowietrzną. W wyniku przeprowadzonych
modernizacji w ostatnich latach zmniejszeniu uległa awaryjność na urządzeniach SN i NN,
niemniej w dalszym ciągu należy dążyć do poprawy wskaźników awaryjności na liniach
NN.
88
Ryc. 24Napowietrzne linie energetyczne na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z CODGiK
W aspekcie budowania konkurencyjności turystycznej, rozwoju obszaru oraz poprawy
jakości środowiska - istotne są działania związane z niskoemisyjnością, efektywnością
energetyczną oraz poprawą infrastruktury sanitarnej. Na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
zrealizowano w ostatnich latach szereg projektów związanych z działaniami skierowanymi
na ochronę środowiska. W zakresie poprawy niskoemisyjności i efektywności energetycznej
zrealizowano 23 projekty na łączną kwotę ponad 147 mln zł. W głównej mierze były to
przedsięwzięcia związane z zakupem i montażem kolektorów słonecznych61. OF
Roztoczańsko - Puszczański sprzyja rozwojowi zastosowań czerpiących energię z słońca,
gdyż jest położony na obszarze wysokiego nasłonecznienia w porównaniu z innymi
terenami Polski62. Pozostałe projekty związane z ochroną środowiska wyniosły ponad
93 mln zł i związane były również m.in. z budową kanalizacji sanitarnej czy z rozwojem
systemu gospodarki odpadami.
61
Szczegółowy wykaz projektów w Aneksie.
62http://renovi.pl/naslonecznienie-w-polsce
89
Ryc. 25Rozmieszczenie przestrzenne projektów środowiskowych na OF Roztoczańsko - Puszczańskim
Źródło: opracowanie własne
Szczególne znaczenie dla rozwoju obszaru ma cyfryzacja rozumiana, jako powszechny
dostęp do szerokopasmowego Internetu zgodnie z założeniami strategii „Europa 2020”
(a zwłaszcza inicjatywy Europejska Agenda Cyfrowa), w tym wolny dostęp do Internetu
w przestrzeni publicznej. Danych dotyczących dostępu do Internetu na terenie obszaru
„Aktywne Roztocze” dostarcza analiza studium wykonalności dla projektu pt. „Sieć
Szerokopasmowa Polski Wschodniej – województwo lubelskie” oraz „Raport pokrycia
Polski infrastrukturą telekomunikacyjną w 2013r.”63. Na obszarze województwa lubelskiego
189 gmin jest w zasięgu sieci, a jej długość wynosi 2 908 km z 312 węzłami
dystrybucyjnymi64. Analizowany obszar jest stosunkowo dobrze pokryty siecią
szerokopasmowego Internetu65. OF Roztoczańsko - Puszczański zajmuje 18% powierzchni
województwa i posiada 65 węzłów dystrybucyjnych co stanowi 20% wszystkich węzłów.
63
Urząd Komunikacji Elektronicznej
64http://szerokopasmowe.lubelskie.pl/o-projekcie
65http://szerokopasmowe.lubelskie.pl/wp-content/uploads/2014/04/Mapka-przebiegu-sieci.pdf
90
Ryc. 26Sieć szkieletowa i dystrybucyjna wojewódzka Sieci Szerokopasmowej Polski Wschodniej z węzłami
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Studium Wykonalności projektu Sieć Szerokopasmowa Polski
Wschodniej
Zmniejszenia wymaga liczba podmiotów położonych w mniejszych miejscowościach, które
nie zadeklarowały posiadania węzłów dostępowych66. Liczba tych punktów dominuje
w północno-zachodniej części opracowywanego obszaru. Brak poprawy sytuacji w tym
zakresie będzie sprzyjał wykluczeniu cyfrowemu społeczeństwa.
66https://www.uke.gov.pl/files/?id_plik=17195
91
Ryc. 27Rozmieszczenie podmiotów zadeklarowanych posiadanie węzłów dostępowych
Źródło: https://www.uke.gov.pl/files/?id_plik=17195
92
5. Bilans uwarunkowań
„Aktywnego Roztocza”
rozwojowych
turystyki
na
terenie
5.1. Waloryzacja przestrzeni obszaru pod kątem pełnionej funkcji
turystycznej
Funkcję turystyczną obszaru warunkują trzy główne elementy:
zagospodarowanie turystyczne,
ruch turystyczny,
walory turystyczne.
W pełni wykształconą funkcję turystyczną posiada obszar, który dysponuje zarówno
walorami oraz zagospodarowaniem turystycznym, a także jest chętnie odwiedzany przez
turystów.
Ryc. 28. Elementy potencjału turystycznego
Zasoby strukturalne
potencjału
turystycznego
Turystyczne walory
przyrodnicze
Walory turystyczne
Dostępność
komunikacyjna
Turystyczne walory
kulturowe
Formy ochrony
przyrody
Zagospdoarowanie
turystyczne
Baza noclegowa
Baza towarzysząca
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Potencjał turystyczny (elementy strukturalne), Tucki 2008
W rozdziale 3 oraz 4 dokonano analizy Obszaru Funkcjonalnego Roztoczańsko –
Puszczańskiego pod kątem uwarunkowań składających się na poszczególne elementy
tworzące funkcję turystyczną.
Na terenie Roztocza przeważają obszary o bardzo wysokich walorach krajoznawczych
i wypoczynkowych, tj. o bardzo cennych walorach przyrodniczych (rezerwaty przyrody,
ostoje sieci Natura 2000), krajobrazowych (parki krajobrazowe chroniące krajobrazy
pojezierne i wyżynne bardzo silnie urozmaicone lub przełomowe) i uzdrowiskowych,
z przewagą terenów naturalnych, w większości o statusie parku krajobrazowego,
tj.: Szczebrzeszyński PK; Krasnobrodzki PK. W dalszej kolejności pod względem
powierzchni dominują obszary o wysokich walorach krajoznawczych i wypoczynkowych
z przewagą terenów półnaturalnych, o krajobrazie wyżynnym lub leśnym i istotnym udziale
ostoi sieci Natura 2000, na ogół o statusie obszarów chronionego krajobrazu, to jest:
Roztoczański OCK; Środkoworoztoczański PK; południową część otuliny Krasnobrodzkiego
PK. Natomiast Zwierzyniec i okolice cechuje strefa o najwyższych walorach
93
krajoznawczych z wykluczeniem turystyki wypoczynkowej z uwagi, iż obejmuje
najcenniejsze obszary pod względem przyrodniczym objęte całkowicie ochroną
rezerwatową, których podstawową funkcją jest ochrona przyrody – Roztoczański Park
Narodowy.
Ryc. 29. Waloryzacja przyrodniczo – krajobrazowa uwarunkowań turystycznych
Źródło: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego 2015 r.
Strefa o wysokich walorach krajoznawczych i wypoczynkowych obejmuje obszary
o cennych walorach przyrodniczych (z przewagą terenów naturalnych i półnaturalnych
o statusie parków krajobrazowych, z dużym udziałem ostoi sieci Natura 2000)
i krajobrazowych (krajobraz wyżynny urozmaicony, puszczański i łęgowy naturalnych
rozległych dolin rzecznych) lub predestynowany do funkcji uzdrowiskowej, tj.: Gorajski
Park Krajobrazowy, Biłgorajski Obszar Chronionego Krajobrazu, południowa część otuliny
Krasnobrodzkiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.
Z uwagi na istniejącą ekspertyzę dotyczącą rozpoznania i przeanalizowania potencjału
turystycznego obszaru regionu lubelskiego w kontekście jego atrakcyjności i możliwości
rozwoju rożnych form turystyki67, autorzy niniejszego opracowania zgodnie z przyjętą
metodologią wykorzystali do analiz dane wynikające z przeprowadzonej w ekspertyzie
waloryzacji. Opierała się ona na wielowymiarowej analizie porównawczej obejmującej: ocenę
atrakcyjności zasobów turystycznych (walory turystyczne, dostępność komunikacyjna,
zagospodarowanie turystyczne) oraz odpowiedniej ich klasyfikacji.
67A.
Świeca, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS, Potencjał turystyczny regionu
lubelskiego, Lublin, 2013
94
Przeprowadzona w ekspertyzie analiza walorów turystycznych obejmowała:
ocenę 10 cech walorów turystycznych, w tym - 6 cech z grupy turystyczne walory
przyrodnicze (wysokości względne; zalesienie; wody powierzchniowe; łąki
i pastwiska; powierzchniowe obszary chronione; pomniki przyrody ożywionej
i nieożywionej) oraz 4 cechy z grupy turystyczne walory kulturowe (zabytki
architektury; rezerwaty archeologiczne; miejsca pielgrzymkowe; muzea i izby
etnograficzne);
ocenę zagospodarowania turystycznego – 6 cech: baza noclegowa, kąpieliska
strzeżone, wyciągi narciarskie, szlaki turystyczne piesze, ścieżki dydaktycznoprzyrodnicze, stadniny i ośrodki jeździeckie;
ocenę dostępności komunikacyjnej - 2 cechy –drogi wewnętrzne i drogi krajowe.
Zasoby turystyczne, infrastruktura turystyczna i paraturystyczna oraz dostępność
komunikacyjna posłużyły autorom ekspertyzy do obliczenia syntetycznego miernika
atrakcyjności turystycznej (SMAT).Ustalenie wag poszczególnym kategoriom i cechom
diagnostycznym umożliwiło obliczenie końcowych mierników syntetycznych wyrażających
kompleksową ocenę strukturalnego potencjału turystycznego gmin regionu lubelskiego.
Na podstawie danych wskaźnika SMAT określono atrakcyjność turystyczną poszczególnych
gmin tworzących Roztoczańsko – Puszczański Obszar Funkcjonalny. Waloryzację
przestrzenną atrakcyjności przedstawiono na poniższej rycinie.
Ryc. 30. Syntetyczny miernik atrakcyjności turystycznej (SMAT) gmin Roztoczańsko – Puszczańskiego
Obszaru Funkcjonalnego
Źródło: A. Świeca, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS, Potencjał turystyczny regionu lubelskiego,
Lublin, 2013, s.22
95
Istotnym elementem walorów przyrodniczych, decydujących o atrakcyjności przestrzeni
turystycznej, są obiekty chronione szczególną rolę odgrywają muzea. Na terenie
analizowanego obszaru znajduje się jedyny w regionie Obiekt Światowego Dziedzictwa
Kulturowego UNESCO - Stare Miasto w Zamościu oraz Ogród zoologiczny w Zamościu
(jedyny taki obiekt w Polsce Wschodniej, po remoncie nastąpił wzrost odwiedzających ZOO
i szacuje się, że rocznie odwiedza go ok. 200 tys. osób). Dodatkowym elementem
wyróżniającym są warunki przyrodnicze w szczególności Roztoczański Park Narodowy.
Elementy te stanowią o atrakcyjności turystycznej obszaru oraz stwarzają potencjalne
warunki do rozwoju przyjazdowego ruchu turystycznego.
Otrzymane w ekspertyzie wyniki umożliwiły uszeregowanie badanych gmin według
stopnia atrakcyjności turystycznej oraz ze względu na klasę atrakcyjności – pogrupowanie
ich pod względem wartości turystycznej.
Tabela 14. Syntetyczny miernik atrakcyjności turystycznej (SMAT) w gminach Roztoczańsko –
Puszczańskiego Obszaru Funkcjonalnego
Gmina
Zamość m.
Janów Lubelski
Krasnobród
Zwierzyniec
Susiec
Józefów rozt.
Modliborzyce
Lubycza Królewska
Tomaszów Lubelski M.
Dzwola
Potok Wielki
Radecznica
Tereszpol
Tomaszów Lubelski
Kraśnik M.
Szczebrzeszyn
Kraśnik
Frampol
Bełżec
Biłgoraj
Wielkość
wskaźnika
0,463
0,400
0,386
0,366
0,292
0,278
0,275
0,270
0,254
0,246
0,245
0,244
0,241
0,240
0,239
0,229
0,216
0,209
0,208
0,207
Gmina
Adamów
Zamość
Łukowa
Krynice
Tarnawatka
Chrzanów
Batorz
Biszcza
Aleksandrów
Szastarka
Goraj
Godziszów
Turobin
Biłgoraj M.
Zakrzówek
Tarnogród
Jarczów
Obsza
Księżpol
Potok Górny
Wielkość
wskaźnika
0,203
0,190
0,191
0,184
0,183
0,166
0,151
0,137
0,131
0,130
0,126
0,126
0,124
0,119
0,116
0,110
0,102
0,099
0,098
0,087
Źródło: A. Świeca, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS, Potencjał turystyczny regionu lubelskiego,
Lublin, 2013, s. 18
W analizowanych gminach różny był wpływ trzech podstawowych kategorii
diagnozowanych cech (walory turystyczne, zagospodarowanie turystyczne i dostępność
komunikacyjna). Pod względem atrakcyjności turystycznej liderem obszaru jest miasto
Zamość z uwagi na wspomniane dziedzictwo kulturowe. W dalsze kolejności Janów
Lubelski głównie ze względu na walory przyrodnicze, lasy i obszary chronione, które
stanowią po około 70% obszaru gminy. Kolejne miejsce zajmuje Krasnobród w przypadku,
którego m.in. walory przyrodnicze wpłynęły na uzyskanie statusu uzdrowiska. Natomiast
w przypadku Zwierzyńca istotną rolę odgrywa zagospodarowanie turystyczne, które
zadecydowało o wysokiej pozycji miasta w klasyfikacji. Charakterystycznym elementem
gminy Susiec oraz Józefów są walory przyrodnicze. Istotną rolę w przypadku Tomaszowa
96
Lubelskiego, Modliborzyc, Kraśnika odgrywa dostępność komunikacyjna, są to bowiem
typowe gminy tranzytowe. W przypadku Tomaszowa Lubelskiego atrakcyjność turystyczną
wzmacniają uwarunkowania do rozwoju sportów zimowych.
Jak przedstawiono w rozdziale 2. Zdefiniowanie obszaru, zgodnie z przeprowadzoną
delimitacją w PZPWL gminy wchodzące w skład inicjatywy samorządowej „Aktywne
Roztocze” zawierają się w obszarze funkcjonalnym o znaczeniu regionalnym: Roztoczańsko
– Puszczański Obszar Funkcjonalny. Obszar funkcjonalny obejmuje tereny południowej
części województwa (Roztocze, kompleks Puszczy Solskiej i Lasów Janowskich, a także
fragment Równiny Biłgorajskiej i Płaskowyż Tarnogrodzki) o wysokich walorach
przyrodniczych i krajobrazowo-kulturowych oraz dużej lesistości.
Rejon Roztocza jest obszarem o uznanym wysokim potencjale turystycznym. Istnieją tu
sprzyjające warunki klimatyczne dla rozwoju turystyki leczniczej i zimowej oraz
odpowiednie warunki hipsometryczne dla uprawiania sportów zimowych. Walory
krajobrazowe Roztocza, a w szczególności Roztoczańskiego Parku Narodowego, w którego
granicach znajdują się najpiękniejsze partie kompleksów leśnych, predestynują ten obszar do
rozwoju aktywnych form wypoczynku, tj.: turystyka krajoznawcza, przyrodnicza, wędrówki
piesze i rowerowe, a także edukacji ekologicznej.
Kompleks Puszczy Solskiej i Lasów Janowskich to obszar o złożonej, wielofunkcyjnej
strukturze przyrodniczej. Obok szczególnego znaczenia w kształtowaniu powiązań
ekologicznych jest to obszar gospodarczy związany z gospodarką leśną. Wyrazem właściwie
prowadzonej gospodarki leśnej, bo opartej o podstawy ekologiczne, jest funkcjonujący Leśny
Kompleks Promocyjny „Lasy Janowskie”. Rejon ten charakteryzuje się również dużą ilością
gospodarstw agroturystycznych oraz ekologicznych. Rozwinięta baza (Ośrodek Edukacji
Ekologicznej LKP oraz Park Rekreacji ZOOM NATURY – otwarty w roku 2015)
predysponuje teren do rozwoju turystyki edukacyjnej (ekologicznej).
Rejon tarnogrodzki położony jest w Kotlinie Sandomierskiej, na pograniczu dwóch jej
subregionów: Równiny Biłgorajskiej i Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. Najważniejszym
potencjałem rozwojowym tych terenów są zidentyfikowane zasoby uzdrowiskowe (klimat
leczniczy i wody mineralne). Ponadto w obszarze tym występują zasoby surowców
energetycznych (węglowodory), a także (w środkowej i południowej części tego obszaru)
korzystne warunki przyrodnicze do produkcji rolnej: glebowe (przewaga gleb dobrych
i średnich) i agroklimatyczne (relatywnie dłuższy okres wegetacyjny), co sprzyja rozwojowi
specjalizacji gospodarstw rolnych w uprawie tytoniu, zbóż, buraków cukrowych i rzepaku.
Najważniejszym problemem rolniczej przestrzeni produkcyjnej na całym obszarze jest
utrzymanie właściwego uwilgotnienia gleb.
Pod względem lesistości wyróżnia się Równina Biłgorajska z obszarem Lasów Janowskich
i Puszczy Solskiej. Lesistość w gminach położonych w tym obszarze przekracza często 50%
czego przykładem może być gmina Józefów (56%), Zwierzyniec (70%), Tereszpol (72%) i
Janów Lubelski (67,5%).
97
Z uwagi na powyższe, zgodnie ze SRWL, cały obszar „Aktywnego Roztocza” zaliczany jest
do obszaru strategicznej interwencji „Gospodarczego wykorzystania walorów
przyrodniczych i kulturowych”.
Ze względu na potrzeby związane z poprawą bezpieczeństwa obszary gmin: m i gm.
Szczebrzeszyn, m i gm. Zwierzyniec, Adamów, m. i gm. Krasnobród, Tarnawatka zaliczono
do obszaru strategicznej interwencji „Obszary ochrony i kształtowania zasobów wodnych”.
Wyznaczonym priorytetem rozwojowym dla obszaru jest: aktywizacja gospodarcza poprzez
wykorzystanie potencjału uzdrowiskowego, leśnego i turystycznego.
Na podstawie zapisów PZPWL oraz w oparciu o przeprowadzoną diagnozę poniżej
dokonano identyfikacji możliwych rodzajów turystyki w poszczególnych gminach
wchodzących w skład inicjatywy „Aktywne Roztocze”.
Tabela 15Potencjale kierunku rozwoju turystyki w poszczególnych gminach wchodzących w skład inicjatywy
„Aktywne Roztocze”
Gmina
Potencjalne kierunki rozwoju turystyki, obszary tematyczne
Miasto Kraśnik
ośrodek turystyki krajoznawczo – poznawczej: w szczególności
krajoznawczo – kulturowej, turystyki kulinarnej
krajoznawczo – kulturowej, ośrodek turystyki wypoczynkowej,
turystyki kulinarnej
turystyka kwalifikowana – narciarska
wspomagająca turystyka kwalifikowana
rozwój turystyki kulturowej, szlak turystyczny wodny o znaczeniu
ponadregionalnym
ośrodek turystyki krajoznawczo – poznawczej w zakresie
krajoznawczo – kulturowej oraz kwalifikowanej w zakresie:
turystyki pielgrzymkowej, biznesowej, konnej, uzdrowiskowej,
wypoczynkowej
rozwój turystyki kulturowej, szlak turystyczny wodny o znaczeniu
ponadregionalnym, turystyka rybacka (Modliborzyce (stawy :
Świdry I, Pieńki, Wierzchowiska, Stojeszyn Wieś)
rozwój turystyki kwalifikowanej: narciarskiej,
funkcja wspomagająca Janów Lubelskie w zakresie turystyki
krajoznawczo – poznawczej
główne pasmo rozwoju turystyki wypoczynkowej
obszar rozwoju turystyki kulturowej
ośrodek turystyki krajoznawczo – poznawczej: w szczególności
krajoznawczo – kulturowej, turystyka wypoczynkowa
wzmocnienie funkcji turystycznej miasta Biłgoraj
rozwój turystyki krajoznawczo – kulturowej oraz główny obszar
rozwoju turystyki wypoczynkowej
rozwój turystyki uzdrowiskowej, pasmo kulturowe
wzmocnienie funkcji turystycznej miasta Biłgoraj
rozwój turystyki uzdrowiskowej
obszar rozwoju turystyki wypoczynkowej
gm. Kraśnik
gm. Zakrzówek
gm. Szastarka
gm. Potok
Wielki
Janów Lubelski
gm.
Modliborzyce
gm. Batorz
gm. Godziszów
gm. Turobin
gm. Dzwola
Biłgoraj
gm. Biłgoraj
gm. Frampol
gm. Biszcza
gm. Tarnogród
gm. Księżpol
gm.
Aleksandrów
Rodzaj
turystyki
kulturowa
kulturowa
aktywna
aktywna
aktywna
aktywna
aktywna
aktywna
aktywna
aktywna
kulturowa
aktywna
aktywna
aktywna
aktywna
aktywna
aktywna
aktywna
98
gm. Łukowa
Zwierzyniec
gm. Tereszpol
gm.
Szczebrzeszyn
Zamość
gm. Zamość
Krasnobród
gm. Adamów
gm. Józefów
gm. Obsza
gm. Susiec
gm. Krynice
Tomaszów
Lubelski
turystyka na przyrodniczych obszarach chronionych, aktywna
piesza i rowerowa (szlaki)
- ponadregionalny ośrodek obsługi turystyki
- turystyka wypoczynkowa, pobytowa, turystyka krajoznawczo –
poznawcza w szczególności w zakresie: turystyki krajoznawczo –
kulturowej oraz geoturystyki, turystyka aktywna: konna, piesza,
rowerowa (szlaki i ścieżki dydaktyczne), turystyka miejska
kulturowa (zabytki, muzea)
rozwój turystyki kwalifikowanej: aktywnej, pieszej, rowerowej,
konnej, główny obszar rozwoju turystyki wypoczynkowej oraz
pasmo kulturowe
obszar rozwoju turystyki wypoczynkowej, oraz pasmo kulturowe
kulturowa
Ponadregionalny ośrodek obsługi turystyki
kulturowa
- ośrodek turystyki krajoznawczo – poznawczej, w szczególności
krajoznawczo – kulturowej oraz turystyki kwalifikowanej
biznesowej
wzmocnienie ww. funkcji miasta oraz rozwój turystyki
kwalifikowanej – konnej
rozwój turystyki uzdrowiskowej, turystyki krajoznawczo –
poznawczej: krajoznawczo-kulturowej, turystyki kwalifikowanej:
aktywnej – piesza, rowerowa, konna (szlaki), aktywna zimowa
(rekreacyjne narciarstwo zjazdowe), pielgrzymkowej o znaczeniu
regionalnym, biznesowej, główny obszar rozwoju turystki
wypoczynkowej, pobytowej szczególnie uzdrowiskowej oraz
pasmo kulturowe
główny obszar rozwoju turystki wypoczynkowej oraz pasmo
kulturowe, turystyka kwalifikowana: narciarska, konna, nawodna
(kąpiele i plażowanie), aktywna zimowa (rekreacyjne narciarstwo
zjazdowe i wędrówki narciarskie)
główny obszar rozwoju turystki wypoczynkowej, pobytowa, pasmo
kulturowe oraz obszar rozwoju geoturystyki, rozwój turystyki
kwalifikowanej: biznesowej oraz turystyki krajoznawczopoznawczej: krajoznawczo-kulturowej, aktywna - piesza i
rowerowa (szlaki), nawodna (kąpiele i plażowanie)
rozwój turystyki uzdrowiskowej,
główny obszar rozwoju turystki wypoczynkowej, pobytowa, pasmo
kulturowe oraz obszar rozwoju geoturystyki, rozwój turystyki
krajoznawczo-poznawczej: etnografia, aktywna – jeździectwo,
aktywna piesza i rowerowa (szlaki), nawodna (spływy, kąpiele i
plażowanie)
funkcja uzupełniająca
główny obszar rozwoju turystki wypoczynkowej oraz pasmo
kulturowe, rozwój turystyki krajoznawczo-poznawczej:
krajoznawczo-kulturowej oraz kwalifikowanej: pielgrzymkowej,
turystyka aktywna piesza, rowerowa, konna, ośrodek sportów
zimowych w szczególności narciarstwa biegowego,
aktywna
aktywna
aktywna
aktywna
aktywno kulturowa
aktywna
aktywna
aktywna
aktywna
aktywna
aktywno kulturowa
99
gm. Tomaszów
Lubelski
gm. Tarnawatka
gm. Bełżec
gm. Jarczów
gm. Lubycza
Królewska
główny obszar rozwoju turystki wypoczynkowej oraz pasmo
kulturowe, rozwój turystyki krajoznawczo-poznawczej:
krajoznawczo-kulturowej oraz kwalifikowanej: konna, narciarska
główny obszar rozwoju turystyki: pasmo kulturowe, nawodna
główny obszar rozwoju turystyki: pasmo kulturowe, turystyka
kulturowa (obiekty martyrologii), obsługa turystyki tranzytowej
funkcja uzupełniająca
główny obszar rozwoju turystki wypoczynkowej oraz pasmo
kulturowe, aktywna piesza i rowerowa (szlaki)
aktywna
kulturowa
kulturowa
aktywna
aktywna
Źródło: opracowanie własne
W przytoczonej powyżej ekspertyzie wykorzystano wskaźnik SMAT do określenia
regionalizacji turystycznej. Jako najwyższą kategorię określono: I – obszary o znaczeniu
ponadregionalnym i krajowym w ramach, której wydzielono siedem obszarów.
Region turystyczny I.A. obejmuje 12 gmin położonych we wschodniej części Roztocza
tj.: Bełżec, Lubycza Królewska, Łukowa, Tarnawatka, Tereszpol, Tomaszów Lubelski –
pełnią one głównie funkcję buforową. Liderem tego obszaru pod względem potencjału
i aktywności jest: Józefów, Krasnobród, Zwierzyniec oraz Susiec.
Z przeprowadzonej w niniejszym opracowaniu analizy diagnostycznej wynika, iż na
szczególną uwagę w tej części Roztocza zasługuje miasto Zamość oraz miasto Zwierzyniec,
które zaliczane są do ponadregionalnych ośrodków obsługi turystyki. Pod względem
obsługi ruchu turystycznego wyróżniają się również miasta Krasnobród (miasto
uzdrowiskowe oraz położone w obszarze geoparku), Józefów (obszar geoparku oraz
turystyki aktywnej, w szczególności rowerowej), a także miasto Tomaszów Lubelski
(w zakresie turystyki aktywnej wykorzystującej walory naturalne geoparku „Kamienny Las
na Roztoczu” ze szczególną rolą narciarstwa biegowego). Pozostałe gminy pełnią rolę
wspomagającą – buforową.
Jeżeli chodzi o obszar Roztocza Wschodniego obejmuje on również region turystyczny II
kategorii. W ramach wyznaczonego obszaru II.B. zaliczają się do niego gminy.: Zamość,
Szczebrzeszyn, Krynice, Łabunie, Radecznica, Sułów. Tereny tego regionu pod względem
położenia fizycznogeograficznego zbliżone są do regionu I.A. Z uwagi jednak na mniejszą
atrakcyjność turystyczną tak w zakresie zasobów przyrodniczych, jak i zagospodarowania
turystycznego stanowią jego otulinę.
Natomiast w zachodniej części Roztocza wyznaczony został rejon turystyczny I.B., który
obejmuje sześć gmin położonych na Równinie Biłgorajskiej tj.: Biłgoraj, Dzwola, Frampol,
Modliborzyce, Potok Wielki - pełnią tzw. rolę buforową. Z przeprowadzonej dla tej części
Roztocza analizy diagnostycznej wynika, iż główną funkcję turystyczną pełni gmina Janów
Lubelski, która w zakresie kierunków rozwoju w PZPWL określona została jako: ośrodek
turystyki krajoznawczo – poznawczej, w szczególności krajoznawczo – kulturowej oraz
kwalifikowanej (turystyka pielgrzymkowa, biznesowa, konna, uzdrowiskowa). Decydującą
rolę w potencjale turystycznym gminy odgrywają walory przyrodnicze; lasy i obszary
chronione, które stanowią po około 70% obszaru gminy, w związku z czym głównym
elementem wyróżniającym Janów Lubelski w skali kraju jest Park Rekreacji „Zoom Natury”.
100
Drugim ośrodkiem charakterystycznym dla Roztocza Zachodniego bazującym na
endogenicznym potencjale w zakresie kultury jest miasto Biłgoraj, dla którego w PZPWL
wyznaczono kierunek rozwoju jako: ośrodek turystyki krajoznawczo – poznawczej:
w szczególności krajoznawczo – kulturowej. Biłgoraj wyróżnia produkt turystyczny pn.
„Miasto na szlaku kultur kresowych”.
Analiza diagnozy wskazuje również na następujące wyróżniające aspekty:
miasta Roztocza posiadają łącznie 61% wszystkich obiektów i 66% wszystkich
udzielonych noclegów,
gminy: Zwierzyniec (74 gospodarstwa agroturystyczne), Susiec (60 gospodarstw
agroturystycznych), Krasnobród (51 gospodarstw agroturystycznych), Józefów
(20 gospodarstw agroturystycznych), stanowią 67% wszystkich gospodarstw
agroturystycznych z terenu Roztoczańsko – Puszczańskiego Obszaru
Funkcjonalnego,
obiekty kulturowe, zabytki przeważają we wschodniej części Roztocza, w zachodniej
części pod tym względem wyróżnia się Biłgoraj.
Ryc. 31. Regionalizacja turystyczna na tle Roztoczańsko – Puszczańskiego Obszaru Funkcjonalnego
Źródło: opracowanie własne na podstawie A. Świeca, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS, Potencjał
turystyczny regionu lubelskiego, Lublin, 2013
101
5.2. Analiza SWOT
Mocne Strony
zidentyfikowane miasta na terenie
Roztocza posiadają wykształconą
specjalizację jako ośrodki kulturowoturystyczne, z perspektywą rozwoju
oferty wzbogacającej funkcje społeczne i
gospodarcze z koncentracją miejsc
noclegowych
dobrze rozwinięta sieć punktów
gastronomicznych,
przebiegające przez obszar szlaki
rowerowe o znaczeniu
ponadregionalnym,
duża ilość szlaków i ścieżek
turystycznych,
bogactwo kulturowe obszaru, ze
szczególną rolą miasta Zamość tzw.
„perła renesansu” wpisanego na listę
UNESCO,
warunki do rozwoju różnych i
wielosezonowych form turystyki,
duża powierzchnia obszarów prawnie
chronionych ze szczególną rolą
Roztoczańskiego Parku Narodowego,
dość duża gęstość zaludnienia,
korzystne warunki do produkcji rolnej o
czym świadczy wysoki wskaźnik
rolniczej przestrzeni produkcyjnej
(75,4),
duża liczba gospodarstw ekologicznych
Słabe Strony
zróżnicowany stopień
zainwestowania rekreacyjno wypoczynkowego i intensywności
użytkowania przestrzeni związany z
turystycznym wykorzystaniem
środowiska przyrodniczego,
brak zintegrowania szlaków
turystycznych, szczególnie
rowerowych oraz zintegrowanej
oferty turystycznej,
niewystarczająca współpraca
punktów informacji turystycznej (
również zbyt mała ilość punktów),
dostępność komunikacyjna
zewnętrzna i wewnętrzna
wymagająca poprawy, brak
scentralizowanej informacji
związanej z komunikacją
pasażerską,
zbyt mała ilość dróg rowerowych
(na terenie 25 gmin nie występują),
niekorzystny wskaźnik pracujących
na 1000 mieszkańców w stosunku
do średniej wojewódzkiej,
wskaźnik przedsiębiorczości dla
obszaru poniżej średniej
wojewódzkiej,
niewykorzystany potencjał
produktów lokalnych,
zróżnicowany stopień
zagospodarowania w infrastrukturę
służącą ochronie środowiska,
102
Szanse
rozwiązanie problemów konfliktowych
narosłych w wyniku
niekontrolowanego rozwoju turystyki
oraz niedorozwoju i słabej jakości
infrastruktury technicznej w tym
komunalnej,
wykorzystania wewnętrznego
potencjału Roztocza oraz rozbudowa
właściwych powiązań funkcjonalnych
na obszarach o wysokich walorach
wypoczynkowo-turystycznych i
sprzyjających warunkach
klimatycznych, hipsometrycznych,
krajoznawczych dla rozwoju
różnorodnych form wypoczynku i
turystyki, w tym: krajoznawczej,
ekoturystyki, leczniczej, pobytowej,
sportowej rekreacji nadwodnej i
agroturystyki,
stworzenie i rozwój sieci partnerskiej
współpracy,
powstanie Transgranicznego Rezerwatu
Biosfery „Roztocze”,
rozwój koncepcji „Kamienny Las na
Roztoczu”,
bliskość granicy stwarza dodatkowe
szanse rozwojowe
Zagrożenia
wykorzystanie potencjału
ekonomicznego obszarów
przygranicznych napotyka na
problemy związane przede
wszystkim z istniejącymi
ograniczeniami w przepływie osób,
dóbr, kapitału oraz usług,
zbyt duża ilość szlaków
turystycznych i związane z tym
koszty utrzymania może prowadzić
do ich zatarcia lub skasowania,
odpływ turystów do sąsiedniego
województwa podkarpackiego,
5.3. Główne kierunki rozwoju turystyki
W poprzednich rozdziałach zidentyfikowano wszelkie zasoby oraz potrzeby, które tworzą
podstawę dla konkurencyjnej oferty: zarówno te o charakterze warunkującym możliwość
i czas pobytu (baza noclegowa, transportowa, gastronomiczna, informacja turystyczna), jak
i te, które stanowić będą rdzeń oferty, prawdziwą przyczynę przyjazdu. Dlatego też przyszłe
działania powinny koncentrować się na tym co buduje tożsamość i odmienność Roztocza
z uwzględnieniem interesariuszy (władze lokalne, inne instytucje, przedsiębiorcy,
organizacje pozarządowe, inne), rozwoju funkcji turystycznej. Podstawą rozwoju turystyki
na analizowanym obszarze powinna być sieciowa oferta turystyczna. Celem tworzenia
oferty jest wartość – podstawa marki, która powinna być rozumiana w trzech aspektach:
dla klienta (turysty) – źródło przeżyć, doświadczeń, emocji,
dla przedsiębiorców – źródło zysków i rentowność długookresowa,
dla Roztoczańsko – Puszczańskiego Obszaru Funkcjonalnego – zrównoważony
rozwój w ujęciu społecznym, ekonomicznym i ekologicznym.
103
Działalność podmiotów reprezentujących władze lokalne może przynieść znaczne korzyści
sieciowemu produktowi turystycznemu w szczególności poprzez:
przygotowywanie infrastruktury pod rozwój produktu turystycznego, w tym
również zadania nie związane wprost z branżą turystyczną np. drogi, kanalizacja,
efektywność energetyczna, oświetlenie ulic i obiektów,
współpraca z podmiotami odpowiedzialnymi za produkt turystyczny i jego rozwój,
aktywny udział i prowadzenie działań związanych z transferem wiedzy,
promowanie produktu, logo i innych elementów wizualizacji sieciowego produktu
turystycznego.
W okresie programowania 2014 – 2020 wyzwania rozwojowe w większym niż dotychczas
stopniu muszą się koncentrować zarówno w wymiarze terytorialnym jak i tematycznym na
wykorzystaniu potencjałów decydujących o przewadze konkurencyjnej danego obszaru.
Głównie uwarunkowane jest to przynależnością do określonego obszaru funkcjonalnego
oraz obszaru strategicznej interwencji. Jak wykazano w rozdziale 2. Zdefiniowanie obszaru,
gminy wchodzące w skład inicjatywy „Aktywne Roztocze” przynależą do Roztoczańsko –
Puszczańskiego Obszaru Funkcjonalnego z następującymi obszarami strategicznej
interwencji:
Obszar gospodarczego wykorzystania walorów przyrodniczych i kulturowych – cały
obszar;
Obszar ochrony i kształtowania zasobów wodnych (gminy: Szczebrzeszyn,
Zwierzyniec, Adamów, Krasnobród, Tarnawatka);
Obszary przygraniczne (gminy: Susiec, m. Tomaszów Lubelski, Tomaszów Lubelski,
Tarnawatka, Krynice, Jarczów, Lubycza Królewska, Bełżec).
Obszary
przygranczne
Obszar
ochrony i
kształtowania
zasobów
wodnych
Obszar gospodarczego
wykorzystania walorów
przyrodniczych i
kulturowych
ROZTOCZAŃSKO – PUSZCZAŃSKI OBSZAR FUNKCJONALNY
104
W ramach Roztoczańsko – Puszczańskiego Obszaru Funkcjonalnego wyznaczonym
priorytetem rozwojowym jest: aktywizacja gospodarcza poprzez wykorzystanie potencjału
uzdrowiskowego, leśnego i turystycznego. Natomiast podstawową funkcją rozwojową:
gospodarcza (ukierunkowana na przetwórstwo drewna) oraz turystyczna. Funkcją
towarzyszącą rolnicza (ukierunkowana na rolnictwo ekologiczne i produkcję roślin
przemysłowych) i uzdrowiskowa.
W oparciu o przeprowadzoną diagnozę oraz powyższą analizę, głównych wyzwań
rozwojowych obszaru gmin wchodzących w skład inicjatywy „Aktywne Roztocze” należy
upatrywać w następujących wiodących kierunkach rozwoju:
w zakresie gospodarczego wykorzystania walorów przyrodniczych i kulturowych:
o działania zmierzające do wykorzystania potencjału obszarów cennych
przyrodniczo i kulturowo dla tworzenia warunków wzrostu społecznogospodarczego tych obszarów oraz określenia charakteru i natężenia funkcji
turystycznej, aby nie powodowała ona dewaloryzacji lub zniszczenia
walorów i zasobów przyrodniczych, które na tym terenie są podstawą jej
wykształcenia,
o rozwój gospodarstw agroturystycznych i ekologicznych,
o aktywna ochrona zasobów dziedzictwa kulturowego i przyrody, rozwój
infrastruktury transportowej,
o poprawa dostępu do usług społecznych, poprawa warunków fitosanitarnych;
w zakresie ochrony i kształtowania zasobów wodnych:
o poprawa bezpieczeństwa poprzez eliminowanie zagrożeń powodziowych
oraz zrównoważony rozwój funkcji ochronnych i gospodarczych (w tym
np. turystycznych) na obszarach o różnym stanie zainwestowania i statusie
ochrony przyrody i krajobrazu,
o rozwiązanie problemów konfliktowych narosłych w wyniku degradacji
technicznej urządzeń przeciwpowodziowych i melioracyjnych, niedoboru
zbiorników
niezbędnych
do
przetrzymywania
wody,
jak
też
niedoinwestowania gospodarki komunalnej;
w zakresie obszarów przygranicznych:
o wykorzystanie potencjału obszaru przygranicznego i budowania funkcji
obsługujących UE dla tworzenia warunków wzrostu społecznogospodarczego (rozwój infrastruktury granicznej i obsługi granicy,
infrastruktury społecznej, poprawa bezpieczeństwa),
o przywrócenia miastom funkcji społecznych i gospodarczych z jednoczesnym
wsparciem zasobów ludzkich i przedsiębiorczości (ośrodek obsługi ruchu
tranzytowego: Tomaszów Lubelski, Lubycza Królewska),
o zwiększenie powiązań komunikacyjnych oraz usprawnienie ruchu
turystycznego po obu stronach granicy.
105
6. Część strategiczna
6.1. Misja i wizja
Misja wskazuje ogólny kierunek, w którym powinna rozwijać się społeczność lokalna
obszaru funkcjonalnego. Określa to co partnerskie gminy zamierzają osiągnąć w przyjętym
horyzoncie czasowym, tj. do roku 2023 roku. Misja jest swego rodzaju celem nadrzędnym,
któremu podporządkowane są priorytetowe obszary działania i wokół których budowana
jest aktywność władz gminnych i społeczności lokalnej.
Wizja rozwoju obszaru stanowi projekcję pożądanego stanu, jaki samorządy chcą
osiągnąć do roku 2023. Określa stan docelowy, do którego będzie dążyć cała społeczność
lokalna, tj. władze samorządowe oraz ich partnerzy (lokalni i ponadlokalni), wykorzystując
przy tym możliwości, płynące z własnych atutów i szans, pojawiających się w otoczeniu.
MISJA
Misją samorządów skupionych wokół inicjatywy „Aktywne Roztocze” jest
tworzenie w sposób zrównoważony warunków do rozwoju gospodarczego w
zakresie turystyki w oparciu o specjalizację turystyczną obszaru oraz zapewnienie
wysokiej jakości życia mieszkańcom.
WIZJA
W 2023 roku „Aktywne Roztocze” jest dynamicznie rozwijającym się gospodarczo
obszarem o wysokiej jakości środowiska i infrastrukturze, w oparciu o specjalizację
turystyczną bazującą na wewnętrznym potencjale związanym z naturą i kulturą.
Jest atrakcyjnym miejscem życia dla mieszkańców oraz wyróżniającym się
w regionie obszarem rozwoju przedsiębiorczości.
Wizja rozwoju „Aktywnego Roztocza”, a tym samym cel główny strategicznego planu
terytorialnego dotyczącego rozwoju turystyki do 2023 roku opiera się na trzech obszarach
działań z zakresu:
(1) polepszenia jakości środowiska oraz lepszej infrastrukturze
O potencjale gospodarczym obszaru w głównej mierze decydują walory
przyrodnicze. Dlatego też niezbędne są działania związane z aktywną ochroną
przyrody, zasobów dziedzictwa naturalnego w szczególności poprzez zwiększenie
jakości wód oraz powietrza przy jednoczesnym rozwoju w sposób zrównoważony
infrastruktury komunikacyjnej, w taki sposób by nie powodowała ona dewaloryzacji
lub zniszczenia walorów i zasobów przyrodniczych.
(2) specjalizacji turystycznej opartej na naturze i kulturze
106
Jednym z warunków wzrostu społeczno – gospodarczego na terenie Roztocza jest
wykorzystanie potencjałów obszarów cennych przyrodniczo i kulturowo. Z jednej
strony działania powinny koncentrować się na ochronie tych zasobów, z drugiej na
ich udostępnieniu. Niezbędnym elementem jest rozbudowa i właściwe powiązanie
sieci szlaków i ścieżek przyrodniczych, szczególnie ze szlakami o znaczeniu
ponadregionalnym przebiegającym przez obszar. W ten sposób wykorzystane
zostaną regionalne potencjały i zasoby do zbudowania specjalizacji turystycznej jako
elementu nowoczesnej i konkurencyjnej gospodarki Roztoczańsko – Puszczańskiego
Obszaru Funkcjonalnego. Ważnym elementem jest również budowa sieci powiązań
w zakresie produktu turystycznego, współpracy pomiędzy podmiotami oraz
wzmacnianie systemów certyfikacji produktowej i jakościowej jako jednego
z walorów marketingowych i promocyjnych.
(3) poprawy jakości życia mieszkańców oraz prowadzenia działalności gospodarczej
przez przedsiębiorców
Bezpośrednio ze środowiskiem naturalnym oraz gospodarką obszaru wiąże się
jakość życia mieszkańców, na którą wpływa m.in. ochrona zdrowia, opieka
społeczna, a także system kształcenia. Istotnym przedsięwzięciem ze strony
samorządów jest tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju potencjału
innowacyjnego i wsparcie rozwoju przedsiębiorczości szczególnie w oparciu
o lokalne zasoby.
Odpowiedzią na zdefiniowaną misję i wizję obszaru są cele strategiczne. W strategicznym
planie terytorialnym wyznaczono trzy równoważne cele strategiczne obejmujące
najistotniejsze potrzeby i oczekiwania interesariuszy rozwoju obszaru gmin partnerskich.
6.2. Priorytetowe obszary rozwoju i kierunki działań
W niniejszym dokumencie obowiązuje hierarchiczny układ celów, składający się z trzech
poziomów:
misji, która stanowi cel nadrzędny działań strategicznych do osiągnięcia do 2023
roku,
celów strategicznych, czyli priorytetów, pozwalających na strategiczne
ukierunkowanie działań obszaru,
celów operacyjnych, uszczegóławiających cele strategiczne i będących podstawą do
zaplanowania działań realizacyjnych do 2023 roku.
Struktura dokumentu jest spójna i została zbudowana w oparciu o elementy składowe
wzajemnie sobie podległe w hierarchii ważności, tj. obszary priorytetowe, cele i wynikające
z nich działania.
Zgodnie z Programem rozwoju turystyki do 2020 r.68głównymi filarami nowego podejścia do
rozwoju turystyki powinny być następujące elementy:
wzmacnianie kompetencyjne i jakościowe sektora turystyki,
68
Ministerstwo Sportu i Turystyki, Program rozwoju turystyki do 2020 r., Warszawa 2015
107
rozbudowa i zastosowanie nowoczesnych narzędzi ICT w biznesie turystycznym
i wdrożenie inicjatyw e-usług oraz nowoczesnych projektów usług w turystyce,
promocja produktów i marek turystycznych oraz wymiana dobrych praktyk,
rozwój zintegrowanych sieci rozwoju turystyki, obejmujących różne podmioty
zaangażowane w proces konkurencyjności gospodarki turystycznej (przedsiębiorcy,
instytucje otoczenia biznesu i nauki, instytucje finansowe), co wpłynie na
powstawanie silnych powiązań międzysektorowych turystyki i zwiększy siłę
oddziaływania gospodarczego tego sektora.
Przyjęte w dokumencie cele strategiczne są odpowiedzią na przytoczone powyżej filary
rozwojowe. Wynikają one również bezpośrednio z przyjętej wizji rozwoju obszaru
„Aktywnego Roztocza” i są odpowiedzią na główne wyzwania rozwojowe, przed którymi
stoją samorządy i ich społeczność w perspektywie najbliższych kilku lat przyczyniając się do
dalszej specjalizacji obszaru w zakresie turystyki.
Wrażenia turysty kształtowane są przez całą gamę czynników: od poziomu atrakcyjności
walorów turystycznych i usług przedsiębiorców po ogólnie rozumianą jakość życia
(dostępność i jakość infrastruktury społecznej i technicznej, poziom bezpieczeństwa).
Niektóre elementy podaży turystycznej stanowią usługi i urządzenia infrastruktury ogólnej
(np. sieć dróg i kanalizacji). Ich istnienie nie jest związane wyłącznie z obsługą ruchu
turystycznego, ale w ujęciu wartościowym stanowią ważną część podaży turystycznej, co
sprawia, że bez inwestycji infrastrukturalnych turystyka szybko napotyka na bariery
dalszego rozwoju69.
Cele strategiczne są priorytetowymi obszarami interwencji, w ramach których będą
podejmowane działania, służące rozwojowi obszaru funkcjonalnego w zakresie turystyki
w długofalowej perspektywie. Wyzwania te głównie związane są z gospodarczym
wykorzystaniem walorów przyrodniczych i kulturowych poprzez zwiększenie dostępności
i jednocześnie ochronę tych obszarów, a także poprzez integrację lokalnych szlaków
turystycznych prowadzących do atrakcji i ich powiązanie ze szlakami o znaczeniu
ponadregionalnym. Ważnym elementem jest powiązanie poszczególnych atrakcji
turystycznych w zintegrowany produkt turystyczny. Dla rozwoju specjalizacji turystycznej
obszaru charakteryzującego się cennymi walorami przyrodniczymi szczególne znaczenie ma
ochrona środowiska oraz jakość powietrza. Należy dążyć również do zwiększenia
dostępności komunikacyjnej obejmującej zarówno drogi, kolej oraz nowoczesną komunikację
elektroniczną. Równolegle należy koncentrować działania na poprawie warunków do
rozwoju działalności przedsiębiorstw. Wyzwaniem partnerskich samorządów „Aktywnego
Roztocza” jest również podniesienie jakości życia mieszkańców m.in. poprzez większą
dostępność usług zdrowotnych oraz działań z zakresu włączenia społecznego. Istotnym
elementem z punktu widzenia specjalizacji gospodarczej jest podniesienie jakości
kształcenia, co powinno również wpłynąć na zmniejszenie bezrobocia. Ważne będą
inicjatywy prowadzące do większej aktywności i integracji społeczności lokalnej m.in.
poprzez rozwój organizacji pozarządowych oraz bliską współpracę z nimi, a także aktywne
angażowanie mieszkańców w realizację wspólnych przedsięwzięć i projektów rozwojowych.
M. Kachniewska, Model tworzenia sieciowego produktu turystycznego, MROT, Warszawa
2014/2015
69
108
Kluczowymi elementami bezpośrednio wpływającymi na jakość życia oraz na rozwój
lokalnej gospodarki będzie kształtowanie przestrzeni publicznej w szczególności poprzez
wdrażanie lokalnych lub gminnych planów rewitalizacji, które mają decydujące znaczenie
na zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej i turystycznej.
Sprostanie wyżej wymienionym wyzwaniom będzie wymagało sprawnej i otwartej na
zmiany administracji publicznej. Partnerska współpraca samorządów skupionych wokół
inicjatywy „Aktywne Roztocze” w realizacji swoich zadań ustawowych oraz celów
określonych w przedmiotowym dokumencie powinna prowadzić z jednej strony do
wypracowania wewnętrznych rozwiązań i wprowadzania nowych modeli dobrego
rządzenia, z drugiej strony powinna wykazać się dużą aktywnością w zakresie współpracy
z organami administracji publicznej wyższego szczebla i innymi partnerami. Niezbędne są
więc działania prowadzące do wdrożenia docelowego modelu strategicznego zarządzania
gospodarczym rozwojem obszaru, rozwoju praktyki wieloletniego planowania finansowego,
elektronicznej administracji oraz szkolenia kadr. Od sprawnego partnerskiego zarządzania
obszarem funkcjonalnym zależy jego spójność terytorialna. Ważnym aspektem zarządzania
jest rozwój współpracy międzyregionalnej ze szczególną rolą współpracy transgranicznej
zarówno z podmiotami krajowymi jak i zagranicznymi. Z uwagi na położenie oraz
specjalizację gospodarczą obszaru istotną kwestią pozostaje bezpieczeństwo.
Poniżej zaprezentowano obszary priorytetowe, w ramach których będą podejmowane
działania operacyjne, służące realizacji przyjętej misji i wizji rozwoju „Aktywnego
Roztocza” Przy czym należy podkreślić, że kolejność prezentowanych priorytetów nie
stanowi o hierarchii ich ważności lub kolejności wdrażania. Wszystkie wskazane poniżej
priorytety są na takim samym poziomie ważności i powinny być realizowane równolegle
z zachowaniem zasad synergii i efektywności wdrażania poszczególnych działań.
Cel Strategiczny 1.
Lepsza dostępność komunikacyjna obszaru oraz poprawa stanu ochrony środowiska
Cel strategiczny 2.
Zintegrowany rozwój turystyki
Cel Strategiczny 3.
Rozwijająca się specjalizacja gospodarcza oraz wzrost jakości życia
Stopień osiągnięcia przyjętych priorytetów będzie monitorowany przez pryzmat realizacji
celów operacyjnych, których strukturę w ramach poszczególnych obszarów priorytetowych
przedstawiono poniżej.
109
Wizja
W 2023 roku „Aktywne Roztocze” jest dynamicznie rozwijającym się gospodarczo obszarem o wysokiej jakości środowiska
i infrastrukturze, w oparciu o specjalizację turystyczną bazującą na wewnętrznym potencjale związanym z naturą i kulturą.
Jest atrakcyjnym miejscem życia dla mieszkańców oraz wyróżniającym się w regionie obszarem rozwoju przedsiębiorczości.
Cele strategiczne
Cel strategiczny 1.
Cel strategiczny 2.
Lepsza dostępność komunikacyjna obszaru
oraz poprawa stanu ochrony środowiska
Zintegrowany rozwój turystyki
Cel strategiczny 3.
Rozwijająca się specjalizacja gospodarcza
oraz wzrost jakości życia
Cele operacyjne
Cel operacyjny 1.1.
Poprawa
zewnętrznej
komunikacyjnej obszaru
Cel operacyjny 2.1.
dostępności Zwiększenie dostępności do obszarów
cennych przyrodniczo i kulturowo poprzez
integrację lokalnych szlaków turystycznych
z ponadregionalnymi szlakami rowerowymi
Cel operacyjny 3.1.
Aktywizacja lokalnej społeczności poprzez
rozwój przedsiębiorczości ze szczególną rolą
przetwórstwa produktów lokalnych
Cel operacyjny 1.2.
Cel operacyjny 2.2.
Cel operacyjny 3.2.
Wewnętrzna
spójność
komunikacyjna Zachowanie atrakcji dziedzictwa naturalnego Zwiększenie
dostępności
do
z rozwiniętym ekologicznym transportem i kulturowego
edukacyjnych na wysokim poziomie
zbiorowym
usług
Cel operacyjny 1.3.
Cel operacyjny 2.3.
Zwiększenie dostępności sieci wodno – Rozwój specjalizacji turystycznej poprzez
kanalizacyjnej oraz poprawa czystości integrację produktów oferty turystycznej
obszaru
Cel operacyjny 3.2.
Wzrost
bezpieczeństwa
oraz
opieki
zdrowotnej na terenie obszaru o funkcji
turystycznej
Cel operacyjny 1.4.
Wzrost efektywności energetycznej obiektów
i budynków wraz z wykorzystaniem
odnawialnych źródeł energii
Cel operacyjny 3.3.
Efektywne
kształtowanie
publicznej
przestrzeni
110
6.2.1. Lepsza dostępność komunikacyjna obszaru oraz poprawa stanu ochrony środowiska
Jak wynika z przeprowadzonej diagnozy o rozwoju gospodarczym obszaru decyduje
w głównej mierze jego potencjał endogeniczny. Efektywne i jednocześnie zrównoważone
wykorzystanie walorów przyrodniczych i kulturowych może przyczynić się do specjalizacji
gospodarczej obszaru w zakresie turystyki. Czyste środowisko jest podstawowym
warunkiem utrzymania atrakcyjności turystycznej obszaru turystycznego jakim jest
Roztocze.
Podstawą do poprawy stanu środowiska i ochrony przyrody jest dobry stan infrastruktury
technicznej. Z przeprowadzonych analiz wynika, że poziom wyposażenia gmin
w podstawową infrastrukturę techniczną jest zróżnicowany. Szczególnie dotyczy to słabo
rozwiniętej infrastruktury kanalizacyjnej, gazowej oraz niskiej jakości infrastruktury
drogowej. Brak lub niska jakość tej infrastruktury wpływa negatywnie nie tylko na jakość
życia mieszkańców, ale również skutecznie ogranicza funkcjonowanie lokalnej gospodarki
oraz obniża atrakcyjność inwestycyjną i turystyczną gminy. Niska atrakcyjność praktycznie
uniemożliwia przyciąganie inwestycji zewnętrznych, a jest to jeden z warunków
modernizacji struktury lokalnej gospodarki i przyspieszenia procesów rozwojowych
w gminach obszaru funkcjonalnego.
Szczególne znaczenie dla obszaru turystycznego ma zewnętrzna dostępność komunikacyjna.
Główne arterie komunikacyjne Roztoczańsko-Puszczańskiego OF, a zarazem łączniki
z pozostałymi częściami województwa i kraju to trzy drogi krajowe o nr: 17, 19 i 74.
Elementem uzupełniającym jest sieć dróg wojewódzkich (DW nr: 835, 848, 849, 853, 858, 863)
oraz część powiatowych. Fundamentalne znaczenie w określaniu dostępności
komunikacyjnej ma fakt nie tylko odległości wyrażonej w kilometrach, ale również czas jaki
jest potrzebny na pokonanie danej odległości, który jest pochodną m.in. jakości dróg oraz
dostępności komunikacji publicznej. Obszary o lepszej dostępności komunikacyjnej są
częściej odwiedzane przez turystów. Dlatego też należy dążyć do zwiększenia dostępności
obszaru poprzez dostosowanie dróg zaliczanych do układu krajowego.
Wymagana jest również kontynuacja działań związanych z tworzeniem infrastruktury
ostatniej mili sieci szerokopasmowej (budowa sieci szerokopasmowej wraz z infrastrukturą
telekomunikacyjną pomiędzy węzłem dystrybucyjnym, a użytkownikiem końcowym).
Zgodnie z założeniami Programu Polska Cyfrowa 2014-2020 do 2020r. każdy mieszkaniec
Polski będzie miał dostęp do internetu o przepustowości co najmniej 30 MB/s oraz do
nowoczesnych usług i otwartych informacji publicznych.
Równie ważnym elementem jest wewnętrzna dostępność komunikacyjna i ekologiczny
transport zbiorowy. Rozpiętość obszaru funkcjonalnego oraz ilość atrakcji turystycznych
sprawia, iż dobrze zorganizowany transport publiczny jest jednym z warunków rozwoju
turystyki na obszarze m.in. w oparciu o zintegrowany produkt turystyczny.
Szczególne znaczenie dla ochrony przyrody obszaru ma infrastruktura wodno –
kanalizacyjna. Gminy wchodzące w skład inicjatywy „Aktywne Roztocze” charakteryzuje
nierównomierny dostęp do infrastruktury technicznej. Oprócz wpływu na środowisko, jest
111
to również ograniczenie dla lokalnej gospodarki, szczególnie obniża atrakcyjność
inwestycyjną i turystyczną gmin obszaru funkcjonalnego.
Na jakość pobytu turysty wpływają również warunki bioklimatyczne. Oprócz
podstawowych elementów meteorologicznych takich jak: promieniowanie słoneczne
i usłonecznienie, temperatura i wilgotność powietrza, ciśnienie atmosferyczne oraz ruch
powietrza i opady, uwzględnia się także zanieczyszczenia pyłowe i gazowe powietrza70.
Dlatego też ważnym elementem jest podejmowanie działań z zakresu efektywności
energetycznej oraz stosowania odnawialnych źródeł energii. Z przeprowadzonej
w diagnozie analizy wynika, iż istnieją nadal duże potrzeby w powyższym zakresie z uwagi
m.in. na niski stan techniczny i technologiczny nie odpowiadający obecnym standardom.
Władze samorządowe powinny koncentrować się także na poprawie efektywności
energetycznej w odniesieniu do budynków użyteczności publicznej do nich należących
zarówno już istniejących, jak i nowo wznoszonych. Podejście takie powinno wpisywać się
w zobowiązania nakładane na państwa członkowskie UE przez dyrektywy odnoszące siędo
efektywności energetycznej i jakości powietrza71. Od 1 stycznia 2019r. wszystkie nowe
budynki zajmowane przez władze publiczne oraz będące ich własnością mają być
budynkami o niemal zerowym zużyciu energii, natomiast po 31 grudnia 2020r. wszystkie
nowe budynki mają charakteryzować się niemal zerowym zużyciem energii. Do
planowanych działań z zakresu niskoemisyjności i efektywności energetycznej punktem
odniesienia powinny być dokumenty przygotowywane i przyjmowane przez władze
samorządowe – plany gospodarki niskoemisyjnej. Ważna jest również kontynuacja działań
związanych z efektywnością energetyczną w sektorze mieszkaniowym oraz
przedsiębiorstwach. Wraz z działaniami z zakresu efektywności energetycznej dążyć należy
do rozbudowy sieci gazowniczej. W chwili obecnej sytuacja obszaru w zakresie
infrastruktury gazowej przedstawia się niekorzystnie. Blisko 60% mieszkańców
opisywanego obszaru nie ma dostępu do stałego przyłącza gazowego.
Poniżej zaprezentowano cele operacyjne, w ramach których będą podejmowane działania,
przyczyniające się do osiągnięcia zakładanych efektów wdrażania strategicznego programu
na poziomie pierwszego priorytetu.
Cel operacyjny 1.1.Poprawa zewnętrznej dostępności komunikacyjnej obszaru
Cel operacyjny 1.2. Wewnętrzna spójność komunikacyjna z rozwiniętym ekologicznym
transportem zbiorowym
Cel operacyjny 1.3. Zwiększenie dostępności sieci wodno – kanalizacyjnej oraz poprawa
czystości obszaru
Cel operacyjny 1.4. Wzrost efektywności energetycznej obiektów i budynków wraz
z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii
70Bioklimatyczne uwarunkowania rekreacji i turystyki w Polsce, Krzysztof Błażejczyk, Polska
Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Warszawa, 2004
71 Dyrektywa 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, Dyrektywa
2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej.
112
Główne kierunki działań / typy projektów:
prowadzenie działań na rzecz przebudowy i modernizacji wybranych dróg krajowych
i wojewódzkich,
budowa, przebudowa, zmiana nawierzchni i modernizacja wybranej infrastruktury
drogowej (gminnej oraz powiatowej72), współpraca z samorządem województwa,
powiatu na rzecz modernizacji dróg wojewódzkich i powiatowych,
budowa i przebudowa chodników i parkingów, parkingów buforowych,
realizacja/inicjowanie działań na rzecz tworzenie infrastruktury ostatniej mili sieci
szerokopasmowej na terenie obszaru funkcjonalnego,
kompleksowe działania związane z budową, rozbudową i modernizacją sieci
kanalizacyjnych dla ścieków komunalnych oraz budową, przebudową i modernizacją
oczyszczalni ścieków komunalnych,
budowa przydomowych oczyszczalni ścieków,
budowa i rozbudowa kanalizacji deszczowej,
budowa i modernizacja systemów zaopatrzenia w wodę, w tym również wyposażenia
w systemy zmniejszające straty w dostawach i zmniejszające ryzyko wystąpienia
awarii,
działania z zakresu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, w szczególności
w zakresie unieszkodliwiania azbestu,
tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych,
kampanie informacyjne, dotyczące segregacji odpadów, selektywnej zbiórki oraz
negatywnego wpływu na środowisko i zdrowie mieszkańców nielegalnych wysypisk
i składowisk,
gazyfikacja gmin obszaru funkcjonalnego,
wytwarzanie energii pochodzącej z odnawialnych źródeł energii z wykorzystaniem
potencjału obszaru,
modernizacja, przebudowa oraz rozbudowa sieci oświetleniowej,
poprawa efektywności energetycznej w przedsiębiorstwach komunalnych,
termomodernizacja budynków mieszkalnych jednorodzinnych i wielorodzinnych –
spółdzielnie mieszkaniowe i wspólnoty mieszkaniowe,
działania z zakresu termomodernizacji obiektów użyteczności publicznej,
montaż instalacji solarnych oraz fotowoltaicznych na budynkach mieszkalnych oraz
użyteczności publicznej,
montaż pomp ciepła,
inne.
Możliwe źródła finansowania działań/projektów:
Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020
(wszystkie rodzaje infrastruktury poza drogami lokalnymi i zabezpieczeniem
przeciwpowodziowym),
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (infrastruktura wodnokanalizacyjna, odnowa miejscowości, drogi lokalne),
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (infrastruktura
wodno-kanalizacyjna, gospodarki odpadami, efektywność energetyczna,
wykorzystanie OZE ),
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowiska na lata 2014-2020 (infrastruktura
72 Realizacja projektów w zakresie przebudowy, modernizacji i zmiany nawierzchni dróg
powiatowych możliwa będzie na podstawie
odpowiedniej umowy pomiędzy gminą i powiatem
113
przeciwpowodziowa),
Dotacja celowa udzielana na podstawie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych
(infrastruktura drogowa),
inne.
6.2.2. Zintegrowany rozwój turystyki
Sektor turystyczny jest obecnie dynamicznie rozwijającym się działem światowej
gospodarki. Ma wysoki udział w tworzeniu produktu krajowego brutto oraz nowych miejsc
pracy. Przemysł turystyczny stanowił w 2011 r. około 3% światowego PKB oraz 3,3%
światowego zatrudnienia. Udział gospodarki turystycznej w światowym PKB szacuje się na
9,1%, zaś udział gospodarki turystycznej w światowym zatrudnieniu to około 8,7%
(ok. 260 mln miejsc pracy). Ponadto, szacuje się, iż 1 miejsce pracy w sektorze turystyki
generuje dodatkowo do 3-4 miejsc pracy w infrastrukturze okołoturystycznej. W Polsce
udział gospodarki turystycznej w PKB ulegał w latach 2007-2011 nieznacznym wahaniom,
jednak utrzymywał się na wysokim poziomie wnosząc wkład do PKB na poziomie ok. 5-6%,
z zatrudnieniem szacowanym na ok. 760 tys. (4,7% ogółu pracujących), przy czym ok. 170 –
200 tys. osób zatrudnionych jest w działalności związanej z zakwaterowaniem i usługami
gastronomicznymi. Wpływy z przyjazdu cudzoziemców sięgają w Polsce rocznie 8 – 9 mld
euro, z czego około połowa, to wpływy z tytułu przyjazdów turystów zagranicznych73.
Specjalizacja gospodarcza obszaru w zakresie turystyki w znacznym stopniu przyczynić się
może do poprawy spójności gospodarczej, terytorialnej i społecznej Roztocza. Turystyka jest
czynnikiem
dywersyfikacji
gospodarki,
wywołującym
zapotrzebowanie
na
wykwalifikowane kadry, innowacyjne usługi i nowoczesne narzędzia zarządzania (w tym
ICT - Information and Communication Technologies) oraz badania i analizy wspierające
zrównoważony rozwój gospodarczy oparty na turystyce. Wszystko to stwarza nowe
możliwości ujęcia rozwoju turystyki jako części polityki regionalnej, wzmacniającej
konkurencyjność danego terytorium. Jak wynika z przeprowadzonej diagnozy, analizowany
obszar funkcjonalny zgodnie z prowadzonymi przez GUS badaniami74 cechuje się jednym
z większych wskaźników w regionie dotyczącym ilości turystów, tj. korzystający z noclegów
w turystycznych obiektach noclegowych. Na obszarze Roztocza w 2014 r. funkcjonowało
89 turystycznych obiektów noclegowych, stanowiło to 24,5% wszystkich obiektów
w województwie lubelskim. Na przestrzeni ostatnich 8 lat nastąpił wzrost na obszarze o 9%
tych obiektów. W roku 2007 było ich 77 oferując 5 174 miejsc noclegowych, a w 2014 –
89 z liczbą miejsc noclegowych 4 913, spadek odnotowany został tylko w 2011 roku,
w którym na opisywanym obszarze było 60 hoteli z 4 156 miejscami noclegowymi.
Problemem pozostaje nierównomierny rozwój bazy noclegowej, najwięcej turystycznych
obiektów noclegowych zlokalizowanych było w 2014 r. na obszarze gminy Zwierzyniec - 19
oraz Krasnobrodu i miasta Zamość po 16. Osiem głównych ośrodków OF Roztoczańsko Puszczańskiego posiadało łącznie 55 turystycznych obiektów noclegowych, co stanowiło
61% wszystkich obiektów. Przekłada się to również na liczbę udzielonych noclegów która
73
Ministerstwo Sportu i Turystyki, Program rozwoju turystyki do 2020 r., Warszawa 2015
Lubelski Ośrodek Badań Regionalnych, Turystyka w województwie Lubelskim
74GUS,
114
wynosiła 89 612 i stanowiła 66% wszystkich noclegów na opisywanym obszarze. Wskazuje
to na wysokie natężenie bazy noclegowej w pobliżu występowania atrakcji turystycznych
w postaci zabytków oraz na obszarze większych ośrodków miejskich.
Jak wykazano w rozdziale 5. Bilans uwarunkowań rozwojowych turystyki na terenie
„Aktywnego Roztocza” oraz waloryzacji obszaru pod kątem pełnionej funkcji, gminy ze
wschodniej części Roztocza zaliczane są do tzw. Regionu turystycznego I kategorii – I.A
obszary o znaczeniu ponadregionalnym i znaczeniu krajowym. Natomiast gminy
z zachodniej części Roztocza zaliczane są do tzw. Regionu turystycznego I kategorii – I.B
obszary o znaczeniu ponadregionalnym i znaczeniu krajowym.
Wschodnia część Roztocza
Zgodnie z PZPWL we wschodniej części Roztocza występują dwa ponadregionalne ośrodki
obsługi turystyki: Zamość oraz Zwierzyniec. Miasto Zamość jako wzorcowe miasto
renesansu, od 1992 roku umieszczone (starówka) na Liście Światowego Dziedzictwa Kultury
UNESCO, zajmuje drugie miejsce w regionie spośród miast grodzkich pod względem
syntetycznego wskaźnika atrakcyjności turystycznej (SMAT) uzyskując wielkość 0,463.
W PZPWL klasyfikowane jest jako ośrodek turystyki krajoznawczej – poznawczej,
w szczególności krajoznawczo – kulturowej oraz turystyki kwalifikowanej biznesowej. Drugi
charakterystyczny ośrodek miejski Zwierzyniec, zgodnie z PZPWL wyróżnia: turystyka
krajoznawczo – poznawcza w szczególności w zakresie: turystyki krajoznawczo –
kulturowej oraz geoturystyki. W oparciu o wewnętrzny potencjał obszaru została
wykreowana marka Zwierzyńca, która brzmi: Zwierzyniec – prozdrowotna przyjemność
wypoczynku75. Pod względem atrakcyjności turystycznej (SMAT) miasto osiąga piąty wynik
w województwie, który wynosi 0,366. Atrakcyjność turystyczną tych dwóch ośrodków
uzupełniają pozostałe ośrodki miejskie wykorzystujące potencjał naturalny obszaru,
tj.: Krasnobród, miasto uzdrowiskowe – turystyka zdrowotna, Józefów – warunki naturalne
predysponują do rozwoju turystyki aktywnej, Tomaszów Lubelski – turystyka aktywna,
stolica narciarstwa biegowego województwa lubelskiego (siedziba Lubelskiego Okręgowego
Związku Narciarskiego).
Głównym problemem wschodniej części Roztocza są braki w infrastrukturze (głównie
szlaki rowerowe, piesze), punkty informacji turystycznej, niedoinwestowane atrakcje
turystyczne oraz brak powiązań. Wymienione problemy stwarzają bariery turyście, które
mają bezpośredni wpływ na przemieszczanie się oraz długość pobytu.
Szansą rozwojową dla tej części Roztocza jest powiązanie poszczególnych atrakcji w jeden
zintegrowany produkt turystyczny, który oferuje pakiet ofert turystycznych miejskich
ośrodków turystycznych związanych z „kulturą” – Zamość oraz „naturą” – Zwierzyniec ze
wspomagającą rolą ośrodków miejskich: Krasnobród, Józefów, Tomaszów Lubelski
uzupełnioną przez sieć powiązań atrakcji turystycznych gmin tworzoną przez różnorodne
szlaki i ścieżki turystyczne:
Zamość w zakresie aktywnej rekreacji kulturowej z uzupełniającą rolą gminy
Zamość;
75
Strategia marki Zwierzyniec, Synergia Sp. z o.o.
115
Zwierzyniec w zakresie prozdrowotnego wypoczynku z uzupełniającą rolą gmin:
Radecznica, Szczebrzeszyn, Adamów, Turobin, Tereszpol;
Józefów oraz Krasnobród w zakresie geoparku „Kamienny Las na Roztoczu” wraz
z uzupełniającą rolą gminy: Susiec;
Tomaszów Lubelski w zakresie turystyki aktywnej wykorzystującej walory naturalne
geoparku „Kamienny Las na Roztoczu” ze szczególną rolą narciarstwa biegowego
wraz z uzupełniającą rolą gmin: Bełżec, Jarczów, Tarnawatka, Krynice, Lubycza
Królewska, Tomaszów Lubelski.
Zachodnia część Roztocza
W zachodniej części Roztocza główną funkcję turystyczną pełni Janów Lubelski, który
w zakresie kierunków rozwoju w PZPWL określony został jako: ośrodek turystyki
krajoznawczo – poznawczej, w szczególności krajoznawczo – kulturowej oraz
kwalifikowanej (turystyka pielgrzymkowa, biznesowa, konna, uzdrowiskowa). Jak wynika
z analizy wskaźnika SMAT najbardziej atrakcyjnymi gminami Lubelszczyzny
(z wyłączeniem miast: Lublina, Zamościa, Chełma i Białej Podlaskiej) są Kazimierz Dolny
(miernik 0,493) i Janów Lubelski (miernik 0,400). W przypadku Janowa Lubelskiego,
decydującą rolę odgrywają walory przyrodnicze; lasy i obszary chronione, które stanowią po
około 70% obszaru gminy. Elementem wyróżniającym Janów Lubelski w skali kraju jest Park
Rekreacji „Zoom Natury”. Drugą stroną charakterystyczną dla Roztocza bazującą na
endogenicznym potencjale jest kultura z wyróżniającym się miastem Biłgoraj, dla którego
w PZPWL wyznaczono kierunek rozwoju jako: ośrodek turystyki krajoznawczo –
poznawczej: w szczególności krajoznawczo – kulturowej. Biłgoraj wyróżnia produkt
turystyczny pn. „Miasto na szlaku kultur kresowych”, który od ponad 10 lat tworzony jest
przez Fundację76 w ramach obywatelskiej przedsiębiorczości na rzecz integracji, rozwoju
gospodarczego, kultury i sportu oraz zachowania tradycji regionów kresowych.
Ofertę turystyczną miejskich ośrodków turystycznych związanych z „naturą” – Janów
Lubelski oraz „kulturą” - Biłgoraj uzupełnia sieć powiązań atrakcji turystycznych gmin
pełniących tzw. funkcję buforową tj.: Potok Wielki, Dzwola, Frampol, Biłgoraj, Biszcza,
Księżpol, Aleksandrów, Łukowa, Tarnogród poprzez różnorodne szlaki i ścieżki
turystyczne. Barierą rozwojową jest brak właściwych powiązań mających wpływ na
przemieszczanie turysty, długość i atrakcyjność pobytu. W celu integracji przedsięwzięcia,
którego końcowym produktem jest spójna oferta turystyczna należy dążyć do rozbudowy
sieci powiązań i współpracy oraz połączenia z głównymi ośrodkami miejskimi oferującymi
kluczowe produkty turystyczne w zakresie „natury” i „kultury”. Szczególną rolę w zakresie
zwiększenia dostępności do atrakcji turystycznych obszaru będzie odgrywało powiązanie
lokalnych szlaków ze szlakami turystycznymi o znaczeniu ponadregionalnym
tj. Centralnym Szlakiem Rowerowym Roztocza, a także Wschodnim Szlakiem
Rowerowym Green Velo.
Głównym problemem zachodniej części Roztocza są braki w infrastrukturze (głównie szlaki
rowerowe, piesze), punkty informacji turystycznej, niedoinwestowane atrakcje turystyczne
Fundacja: Obywatelska przedsiębiorczość na rzecz Integracji Rozwoju Gospodarczego, Kultury,
Turystyki i Sportu oraz Zachowania Tradycji Regionów Kresowych - Biłgoraj XXI
76
116
oraz brak powiązań. Stanowią one barierę, na którą napotyka turysta, ma to bezpośredni
wpływ na przemieszczanie się oraz długość pobytu, a także funkcjonującą bazę noclegową.
Szansą rozwojową jest powiązanie poszczególnych atrakcji w jeden zintegrowany produkt
turystyczny, który oferuje kompleksową ofertę turystyczną miejskich ośrodków
turystycznych związanych z „naturą” – Janów Lubelski oraz „kulturą” – Biłgoraj poprzez
uzupełniającą sieć powiązań atrakcji turystycznych następujących gmin pełniących funkcję
buforową tj.: Kraśnik, Potok Wielki, Dzwola, Frampol, Biłgoraj, Biszcza, Księżpol,
Aleksandrów, Łukowa, Tarnogród, Obsza(różnorodne szlaki i ścieżki turystyczne, a także
atrakcje tworzone również przez MŚP).
Barierą rozwojową obydwu stron Roztocza jest brak właściwych powiązań mających wpływ
na przemieszczanie turysty, długość i atrakcyjność pobytu. W celu integracji
przedsięwzięcia, którego końcowym produktem jest spójna oferta turystyczna, należy dążyć
do rozbudowy sieci powiązań i współpracy oraz połączenia z głównymi ośrodkami
miejskimi oferującymi kluczowe produkty turystyczne w zakresie „natury” i „kultury”.
Szczególną rolę w zakresie zwiększenia dostępności do atrakcji turystycznych obszaru
będzie odgrywało powiązanie lokalnych szlaków ze szlakami turystycznymi o znaczeniu
ponadregionalnym tj. Centralnym Szlakiem Rowerowym Roztocza oraz Green Velo.
Ryc. 32. Proponowany zintegrowany rozwój turystyki na terenie Roztoczańsko – Puszczańskiego Obszaru
Funkcjonalnego
Źródło: opracowanie własne
117
Powyższa koncepcja zintegrowanego rozwoju turystyki na Roztoczańsko – Puszczańskim
Obszarze Funkcjonalnym obejmuje podstawowe cechy produktu sieciowego77, tj.:
rozproszoną strukturę podmiotów (sektora publicznego, prywatnego i społecznego),
różnorodność usług, udogodnień, infrastruktury, walorów turystycznych,
wspólną (jednorodną) koncepcję funkcjonowania,
współpracę i porozumienie partnerów,
istnienie podmiotu zarządzającego (lidera),
nazwę produktu (markę),
łamanie „sztucznych” granic administracyjnych i geograficznych.
Poniżej zaprezentowano cele operacyjne, w ramach których będą podejmowane działania,
przyczyniające się do osiągnięcia zakładanych efektów wdrażania strategicznego programu
na poziomie drugiego priorytetu.
Cel operacyjny 2.1.Zwiększenie dostępności do obszarów cennych przyrodniczo i kulturowo
poprzez integrację lokalnych szlaków turystycznych z ponadregionalnymi szlakami
rowerowymi
Cel operacyjny 2.2.Zachowanie atrakcji dziedzictwa naturalnego i kulturowego
Cel operacyjny 2.3.Rozwój specjalizacji turystycznej poprzez integrację produktów oferty
turystycznej
Główne kierunki działań/typy projektów:
rozwój publicznej infrastruktury turystycznej (ścieżki rowerowe, szlaki turystyczne,
przyrodnicze itp., punkty widokowe),
powiązanie lokalnych szlaków turystycznych z ponadregionalnymi szlakami
Centralnym Szlakiem Rowerowym Roztocza, a także Wschodnim Szlakiem
Rowerowym Green Velo,
zwiększenie dostępności do miejsc i obszarów chronionych z jednoczesnym
zabezpieczeniem przed nadmierną i niekontrolowaną presją turystów,
tworzenie i poprawa funkcjonowania geoparku „Kamienny Las na Roztoczu” , parków
krajobrazowych, centrów ochrony bioróżnorodności, parków botanicznych, arboretów,
ostoi zwierząt, wolier i innych form prezentacji przyrody,
odnowa obiektów dziedzictwa kulturowego,
ochrona zabytków ruchomych,
zagospodarowanie i ochrona terenów dziedzictwa naturalnego,
kompleksowe działania z zakresu edukacji ekologicznej łączące różne formy ochrony
z ukierunkowaniem ruchu turystycznego,
ochrona i zachowanie zabytkowych ogrodów i parków,
roboty budowlane i modernizacja infrastruktury kultury (w szczególności ośrodki
kultury, biblioteki publiczne itp.) przyczyniającej się do aktywnego udziału
społeczeństwa w kulturze,
działania z zakresu ochrony dziedzictwa niematerialnego,
tworzenie cyfrowych zasobów w zakresie, e-turystyki, e-kultury,
rozwój infrastruktury sportowej i rekreacyjnej,
działania związane z kreowaniem transgranicznego produktu turystycznego,
77
Zgodnie z wytycznymi Polskiej Organizacji Turystycznej
118
rozwój wspólnej struktury instytucjonalnej do świadczenia usług w ramach sieciowego
produktu turystycznego,
współpraca punktów informacji turystycznej,
promocja gospodarcza zintegrowanej oferty turystycznej obszaru funkcjonalnego,
inne.
Możliwe źródła finansowania działań / projektów:
Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020,
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020,
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (edukacja
ekologiczna),
Program Współpracy Transgranicznej Polska – Białoruś – Ukraina 2014 – 2020,
Szwajcarsko – Polski Program Współpracy 2014 – 2020,
Norweski Mechanizm Finansowy 2014 – 2020,
programy wspierania bazy sportowej i rekreacyjnej finansowane przez ministra
właściwego ds. sportu,
inne.
6.2.3. Rozwijająca się specjalizacja gospodarcza oraz wzrost jakości życia
Jednym z głównych problemów obszaru Roztocza jest niewykorzystany potencjał
kształtującej się specjalizacji gospodarczej w zakresie turystyki. Konsekwencją
niewykorzystanego potencjału jest m.in. zróżnicowany na terenie obszaru wskaźnik
bezrobocia oraz przedsiębiorczości. Dla obszaru funkcjonalnego wartość wskaźnika
przedsiębiorczości wynosi 639 i jest niższa niż dla województwa lubelskiego – 799.
Oprócz potencjału w zakresie turystyki, obszar funkcjonalny dysponuje rozwiniętym
sektorem rolnym. Zarejestrowanych jest tu 233 gospodarstw ekologicznych. Ze względu na
kategorię działalności wszystkie gospodarstwa zajmują się produkcją roślin, z czego 86%
(201) gospodarstw zajmuje się tylko ww. produkcją. Ponadto wytwarzanych jest ponad
25 produktów wpisanych na Listę Produktów Tradycyjnych. Stwarza to możliwość
powiązania przetwórstwa lokalnego z ofertą turystyczną. Taki sposób myślenia o produkcie
turystycznym poszerza zakres sieci partnerskiej o przedstawicieli wielu różnych branż.
Pojedyncze gospodarstwo agroturystyczne może stworzyć ofertę związaną z gotowaniem
lub twórczością ludową, sołectwo posiada potencjał rozwoju wiejskiego SPA, natomiast cała
gmina może stworzyć ofertę z zakresu turystyki aktywnej w oparciu o szlaki konne,
rowerowe lub kajakowe. Dlatego istotnym elementem wpływającym na specjalizację obszaru
jest aktywizacja lokalnej społeczności. Niezbędnym warunkiem zwiększenia
konkurencyjności obszaru jest wykształcone społeczeństwo. Należy więc podjąć działania
dotyczące modernizacji obiektów dydaktycznych szkół podstawowych, gimnazjalnych
i ponadgimnazjalnych w zakresie dostosowana infrastruktury, zakup niezbędnego
wyposażenia gwarantującego wysoką jakość kształcenia oraz organizację zajęć
przyczyniających się do rozwoju kompetencji kluczowych na rynku pracy (ICT,
matematyczno – przyrodnicze, języki obce).
Z punktu widzenia poprawy jakości życia, kluczowym działaniem jest poprawa
świadczonych usług z zakresu ochrony zdrowia. Wskaźnik prezentujący dostępność
119
mieszkańców do usług medycznych w 2013r. (GUS) wypadł niezadowalająco w porównaniu
do wartości ww. wskaźnika dla województwa lubelskiego, dla opisywanego obszaru
wyniósł nieco ponad 3 natomiast dla województwa lubelskiego wynosi 5. Dostępność i
jakość usług z zakresu ochrony zdrowia jest szczególnie ważne na obszarach o specjalizacji
turystycznej wpływa bowiem na bezpieczeństwo pobytu.
Uzupełnieniem prowadzonych działań powinna być rewitalizacja służąca zarówno
podniesieniu atrakcyjności danej przestrzeni obszaru dla podmiotów gospodarczych, jak
i wsparciu rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego, a także przyczyniająca się do
podniesienia jakości życia obecnych i nowych mieszkańców. Jako jeden z głównych
mechanizmów działań rewitalizacyjnych powinno być traktowane wzmocnienie potencjału
endogenicznego obszaru związanego bezpośrednio z turystyką. Narzędziem niezbędnym do
wdrażania działań powinien być Gminny Plan Rewitalizacji.
Poniżej zaprezentowano cele operacyjne, w ramach których będą podejmowane działania,
przyczyniające się do osiągnięcia zakładanych efektów wdrażania strategii na poziomie
trzeciego priorytetu.
Cel operacyjny 3.1.Aktywizacja lokalnej społeczności poprzez rozwój przedsiębiorczości ze
szczególną rolą przetwórstwa produktów lokalnych
Cel operacyjny 3.2.Zwiększenie dostępności do usług edukacyjnych na wysokim poziomie
Cel operacyjny 3.3.Wzrost bezpieczeństwa oraz opieki zdrowotnej na terenie obszaru
o funkcji turystycznej
Cel operacyjny 3.4.Efektywne kształtowanie przestrzeni publicznej
Główne kierunki działań/typy projektów
przygotowanie terenów inwestycyjnych na terenie obszaru,
stymulowanie rozwoju przetwórstwa rolno – spożywczego oraz marketingu
produktów rolnych,
rozwój lokalnych produktów turystycznych (potrawy regionalne, tradycyjne produkty
rękodzielnicze itd.),
inwestycje w targowiska lub obiekty budowlane przeznaczone na cele promocji
lokalnych produktów,
działanie z zakresu tworzenia inkubatorów przetwórstwa lokalnego,
inicjowanie powstawania podmiotów ekonomii społecznej, odpowiadającej na
zapotrzebowanie mieszkańców oraz turystów,
działania marketingowe, kreowanie dobrego wizerunku obszaru pod kątem
potencjalnych inwestorów i kontrahentów jako atrakcyjnego miejsca,
utworzenie kompleksowego systemu informacji przestrzennej w zakresie aktywności
gospodarczej i podmiotów funkcjonujących,
aktywne wspieranie istniejących i potencjalnych przedsiębiorców w pozyskiwaniu
środków na rozwój,
współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy
w oparciu o lokalne zasoby naturalne,
wspieranie rozwoju przedsiębiorczości (w tym bazy noclegowo-gastronomicznej, usług
turystycznych) wykorzystującej publiczną infrastrukturę turystyczną (szlaki
turystyczne, ścieżki rowerowe, obiekty zabytkowe i lokalne pomniki historii itd.), oraz
120
innych usług okołoturystycznych na terenie obszaru,
dostosowanie infrastruktury edukacyjnej gminy do zmieniających się standardów
i potrzeb (modernizacja budynków),
podnoszenie jakości kształcenia w szkołach (doskonalenie kadr nauczycielskich,
komputeryzacja i doposażenie szkół w niezbędny sprzęt, wymiana młodzieży
i współpraca międzynarodowa szkół itd.),
rozwijanie u uczniów kompetencji cyfrowych, językowych, miękkich
(komunikatywność, kreatywność, współdziałanie itd.),
prowadzenie efektywnej polityki społecznej (prowadzącej do integracji i aktywizacji
osób zagrożonych wykluczeniem, zabezpieczającej potrzeby osób starszych),
prowadzenie działań w zakresie dostępu do usług medycznych i opiekuńczych
również dla turystów,
współpraca z przedsiębiorcami w zakresie wykorzystania dostępnych budynków, które
utraciły swoje funkcje, do rozwijania nowych działalności (w tym przekształcania ich
w obiekty służące turystyce, opiece osób starszych itp.),
opracowanie i wdrożenie Gminnego Planu Rewitalizacji uwzględniającego potencjał
turystyczny obszaru,
kształtowanie przestrzeni publicznej w miejscowościach na terenie gminy,
inne.
Możliwe źródła finansowania działań/projektów:
Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020,
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020,
Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój na lata 2014 – 2020,
Program Współpracy Transgranicznej Polska – Białoruś – Ukraina 2014 – 2020,
Szwajcarsko – Polski Program Współpracy 2014 – 2020,
Norweski Mechanizm Finansowy 2014 – 2020,
inne.
6.3. Spójność z dokumentami strategicznymi
Powiązania z dokumentami strategicznymi i planistycznymi na poziomie wspólnotowym,
krajowym oraz regionalnym są istotnym elementem wpierającym trwały wzrost społeczny
i gospodarczy na danym terenie. W tym podrozdziale przedstawiono powiązania
z niniejszym
dokumentem
strategicznym
przedstawiając
analizę
spójności
z ww. dokumentami.
6.3.1. Poziom wspólnotowy
Pakiet legislacyjny polityki spójności na lata 2014-2020
Komisja Europejska w ramach pakietu legislacyjnego zaproponowała 11 celów
tematycznych ściśle powiązanych ze strategią „Europa 2020”. Odnoszą się one również do
wszystkich Funduszy Wspólnych Ram Strategicznych, w tym Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Strategiczny Plan
Terytorialno - Funkcjonalny w ramach inicjatywy „Aktywne Roztocze” zgodnie z przyjętą zasadą
programowania został oparty na celach wskazanych w dokumentach programowych, toteż
121
cele operacyjne Planu przyczyniają się do osiągnięcia
odzwierciedlających priorytetowe cele Unii Europejskiej.
celów
strategicznych
Strategia Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju
sprzyjającego włączeniu społecznemu
Wyznaczone cele w Strategicznym Planie Terytorialno - Funkcjonalnym w ramach inicjatywy
„Aktywne Roztocze” wpłyną bezpośrednio na wzrost spójności gospodarczej, społecznej oraz
terytorialnej, co wskazuje na pełną zgodność z priorytetami określonymi w Strategii Europa
2020, są to:
rozwój inteligentny – rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji,
rozwój zrównoważony – wspieranie gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów,
bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej,
rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu – wspieranie gospodarki o wysokim
poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną.
Efektem realizacji powyższych priorytetów powinno być osiągnięcie następujących celów:
wzrost wydatków na działalność B+R,
wzrost wskaźnika zatrudnienia,
wzrost udziału osób z wyższym wykształceniem w społeczeństwie oraz zmniejszenie
odsetka osób wcześnie kończących naukę,
ograniczenie emisji CO2 i osiągnięcia celów 20/20/20 w zakresie klimatu i energii,
ograniczenia liczby osób żyjących w ubóstwie.
Ponadto należy zaznaczyć, że wizja określona dla obszaru „Aktywnego Roztocza” wpisuje
się w zasadę zrównoważonego rozwoju, przyczyniając się do aktywizacji ekonomicznej
i społecznej obszaru przy jednoczesnym racjonalnym korzystaniu z zasobów
przyrodniczych.
6.3.2. Poziom krajowy
Określone cele i kierunki rozwojowe, system zarządzania oraz monitoringu, a także główne
źródła finansowania wpisują się w schemat przedstawiony w projekcie Umowy Partnerstwa.
Współpraca samorządów w ramach inicjatywy „Aktywne Roztocze” z innymi samorządami
oraz podmiotami społecznymi i gospodarczymi wesprze realizację wspólnych przedsięwzięć
oraz rozbudowę powiązań funkcjonalnych na terenie całego obszaru. Jest to zgodne
z innowacyjnym podejściem do terytorialnego wymiaru polityki rozwoju na danym
obszarze. Wyznaczona wizja rozwoju obszaru „Aktywnego Roztocza”:
W 2023 roku „Aktywne Roztocze” jest dynamicznie rozwijającym się gospodarczo
obszarem o wysokiej jakości środowiska i infrastrukturze, w oparciu o specjalizację
turystyczną bazującą na wewnętrznym potencjale związanym z naturą i kulturą.
Jest atrakcyjnym miejscem życia dla mieszkańców oraz wyróżniającym się w regionie
obszarem rozwoju przedsiębiorczości
zostanie osiągnięta w wyniku realizacji poszczególnych celów i jest spójna z głównymi
celami dokumentów:
122
1. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020 (ŚSRK): wzmocnienie i wykorzystanie
gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów, zapewniających szybszy
i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności;
2. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary
Wiejskie: Efektywne wykorzystanie specyficznych regionalnych oraz terytorialnych potencjałów
rozwojowych dla osiągnięcia celów rozwoju kraju – wzrostu, zatrudnienia i spójności
w horyzoncie długookresowym. Jednocześnie Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego
postuluje trzy cele polityki regionalnej do 2020 roku. Są one następujące:
wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów („konkurencyjność”),
budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów
problemowych („spójność”),
tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań
rozwojowych, ukierunkowanych terytorialnie („sprawność”).
Cele strategiczne Strategicznego Planu Terytorialno – Funkcjonalnego w ramach inicjatywy
„Aktywne Roztocze” wpisują się we wszystkie trzy ww. cele. Sprzyjają one zwiększeniu
konkurencyjności obszaru poprzez określenie jego funkcji gospodarczej opartej na
kształtujących się specjalizacjach w zakresie turystyki. Co więcej integracja działań
wywiera pozytywny wpływ na zwiększenie spójności terytorialnej w układzie
regionalnym, a nawet krajowym. Sprzyja to rozwojowi ekonomicznemu na terenach
wiejskich.
3. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030:Efektywne wykorzystanie
przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania
ogólnych celów rozwojowych – konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności
funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym
w długim okresie.
Strategiczny Plan Terytorialno – Funkcjonalny w ramach inicjatywy „Aktywne Roztocze” wpisuje
się w powyższy cel, uwzględniając potencjały rozwojowe obszaru w zakresie: rozwoju
turystyki również w powiązaniu z lokalnym przetwórstwem. Jednocześnie w wyznaczonej
wizji podkreślono zrównoważone zarządzanie prowadzące do lepszych warunków
działalności gospodarczej oraz życia mieszkańców. Co więcej określone cele wpisują się
w następujące cele polityki przestrzennego zagospodarowania kraju (określone w KPZK
2030):
a. Cel 2. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez
promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się
czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie
potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów;
b. Cel 3. Poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez
rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej;
c. Cel 4. Kształtowanie struktur przestrzennych, wspierających osiągnięcie i utrzymanie
wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski;
d. Cel 6. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego.
4. Zintegrowane, ponadsektorowe strategie: Strategia Innowacyjności i Efektywności
Gospodarki – Dynamiczna Polska 2020 (SIEG), Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego (SRKL),
Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku) (SRT), Strategia
123
Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko (BEiŚ), Strategia Sprawne Państwo (SSP), Strategia
Rozwoju Kapitału Społecznego (SRKS), KSRR, Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa
Narodowego RP (SRSBN RP), Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa
(SZRWiR).
6.3.3. Poziom regionalny
Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.)
Dokument jest spójny pod względem przewidzianych działań z wyznaczonym w Strategii
Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020Obszarem Strategicznej Interwencji:
Obszar gospodarczego wykorzystania walorów przyrodniczych i kulturowych;
Obszary Przygraniczne;
Obszary ochrony i kształtowania zasobów wodnych.
Proponowane działania wpisują się wprost w przewidziany dla tego obszaru rodzaj
interwencji. Powiązania pomiędzy poszczególnymi priorytetami strategii przedstawione
zostały w poniższej tabeli.
Tabela 16 Zestawienie powiązań pomiędzy priorytetami Strategicznego Planu Terytorialno – Funkcjonalnego
w ramach inicjatywy „Aktywne Roztocze” do 2023 r., a Strategią Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata
2014-2020 (z perspektywą do 2030r.)
Strategiczne cele
rozwoju regionu
lubelskiego
Cel strategiczny 1.
Lepsza dostępność
komunikacyjna
obszaru oraz
poprawa stanu
ochrony
środowiska
Cel strategiczny 2.
Zintegrowany
rozwój turystyki
Cel strategiczny 3.
Rozwijająca się
specjalizacja
gospodarcza oraz
wzrost jakości
życia
Cel strategiczny 1:
Wzmacnianie
urbanizacji regionu
Cel strategiczny 2:
Restrukturyzacja
rolnictwa oraz rozwój
obszarów wiejskich
Cel strategiczny 3:
Selektywne
zwiększanie
potencjału wiedzy,
kwalifikacji,
zaawansowania
technologicznego,
przedsiębiorczości
i innowacyjności
regionu
Cel strategiczny 4:
Funkcjonalna,
przestrzenna,
społeczna i kulturowa
integracja regionu
Źródło: opracowanie własne na podstawie Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do
2030r.)
124
Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 roku (projekt)
Zaktualizowana Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 roku
stanowi uszczegółowienie Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020
w części, dotyczącej określenia potencjału innowacyjnego województwa oraz wskazania
kierunków jego wzmacniania i wykorzystywania w poszukiwaniu przewag
konkurencyjnych, opartych zwłaszcza na inteligentnych specjalizacjach regionu.
W Strategicznym Planie Funkcjonalno – Terytorialnym w ramach inicjatywy „Aktywne Roztocze”
określono Cel strategiczny 3. Efektywna lokalna gospodarka wykorzystująca wewnętrzny
potencjał obszaru, który wpisuje się w realizację następujących celów strategicznych
Regionalnej Strategii Innowacji:
Priorytet 1. Zwiększenie zdolności podmiotów gospodarczych do tworzenia i absorpcji wiedzy
oraz wdrażania innowacji, zwłaszcza w regionalnych obszarach inteligentnej specjalizacji.
Priorytet 2. Wzrost zdolności podmiotów sektora naukowo-badawczego do tworzenia
i komercjalizacji wiedzy w regionalnych obszarach inteligentnej specjalizacji regionu.
Priorytet 3. Wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu i otwartej na innowacje administracji
publicznej.
Kluczowym elementem w osiągnięciu powyższych powiązań strategicznych będzie
stymulowanie szeroko pojętej współpracy przez samorząd lokalny z instytucjami otoczenia
biznesu oraz turystyki i rolnictwa, przedstawicielami sektora naukowo-badawczego, a także
przedsiębiorcami. Niezbędnym elementem będzie również rozwijanie łańcuchów
kooperacyjnych. Tak prowadzone działania powinny doprowadzić do powstania:
nowoczesnej turystyki ze szczególnym uwzględnieniem turystyki zdrowotnej;
nowoczesnych sektorów biogospodarki, bazujących na efektywnym przetwarzaniu
biozasobów na cele żywnościowe, energetyczne;
rozwoju sektora energetycznego, opartego na technologiach niskoemisyjnych,
wykorzystującego zarówno odnawialne, jak i nieodnawialne źródła energii;
rozwoju zidentyfikowanych branż z zastosowaniem informatyki i automatyki.
Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020
Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego (RPO WL) jest trzecim
szczeblem planowania strategicznego78. RPO WL jest zasadniczym narzędziem realizacji
strategii, ocenianym pod kątem zgodności z celami strategicznymi. System wdrażania
ukierunkowany jest na realizację projektów spełniających następujące aspekty:
projekty partnerskie, w tym partnerstwa publiczno-prywatnego i w obszarach
funkcjonalnych,
inwestycje i działania, zapewniające efekt prorozwojowy.
Ramowy System Organizacji Programowania Strategicznego w Województwie Lubelskim, UMWL,
Zał. do Uchwały Nr CII/1911/2012 Zarządu Województwa Lubelskiego z dnia 20 marca 2012r.
Pierwszy szczebel systemu stanowi: Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego oraz Plan
Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego, drugim szczeblem programowania
strategicznego jest Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego, a także strategie
sektorowe.
78
125
W ramach RPO WL określone zostały cele szczegółowe, które będą realizowane poprzez
13 Osi Priorytetowych, odpowiadających celom tematycznym pakietu legislacyjnego Unii
Europejskiej.
Szczegółowe powiązania pomiędzy Strategicznym Planem Terytorialno – Funkcjonalnym
w ramach inicjatywy „Aktywne Roztocze” i RPO WL zostały przedstawione w poniższej tabeli,
wskazując jedynie te priorytety, które będą realizowane przez plan.
Tabela 17. Powiązania pomiędzy celami strategicznymi Strategicznego Plany Terytorialno-Funkcjonalnego
w ramach inicjatywy „Aktywne Roztocze” i Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa
Lubelskiego na lata 2014-2020
Oś priorytetowa RPO
WL
Cel strategiczny 1.
Efektywna lokalna
gospodarka
wykorzystująca
wewnętrzny
potencjał obszaru
Cel strategiczny 2.
Lepsza jakość usług
publicznych oraz
wzrost aktywizacji
kapitału
społecznego
Cel strategiczny 3.
Aktywna ochrona
środowiska wraz
z doskonaleniem
infrastruktury
technicznej z tym
związanej
1. Badania i innowacje
2. Cyfrowe Lubelskie
3. Konkurencyjność
przedsiębiorstw
4. Energia przyjazna
środowisku
5. Efektywność
energetyczna
i gospodarka
niskoemisyjna
6. Ochrona środowiska
oraz efektywne
wykorzystanie zasobów
7. Ochrona dziedzictwa
kulturowego
i naturalnego
8. Mobilność regionalna
i ekologiczny transport
9. Rynek pracy
10. Adaptacyjność
przedsiębiorstw
i pracowników do
zmian
11. Włączenie społeczne
12. Edukacja,
umiejętności
i kompetencje
13. Infrastruktura
społeczna
Źródło: opracowanie własne na podstawie RPO WL na lata 2014-2020
Strategia Współpracy Transgranicznej Województwa Lubelskiego, Obwodu Lwowskiego,
Obwodu Wołyńskiego i Obwodu Brzeskiego na lata 2014-2020
Cele wskazane w Strategicznym Planem Terytorialno – Funkcjonalnym w ramach inicjatywy
„Aktywne Roztocze” przyczyniają się do podniesienia konkurencyjności społeczno-
126
gospodarczej obszaru transgranicznego tym samym wpisują się w Cel generalny Strategii
Transgranicznej oraz określone w niej dziedziny działań strategicznych:
1. Współpraca gospodarcza.
2. Środowisko naturalne, kultura i turystyka.
3. Infrastruktura komunikacyjna i graniczna.
127
7. System wdrażania strategii
7.1. Partnerskie zarządzanie obszarem
Współpraca partnerska pn. „Aktywne Roztocze” na rzecz wspólnego rozwoju samorządów
gmin z terenu Roztoczańsko – Puszczańskiego Obszaru Funkcjonalnego zainicjowana
została w 2013 r. z chwilą przygotowywania dwóch przedsięwzięć strategicznych do
realizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014 – 2020.
Celem głównym zawiązanego partnerstwa jest zwiększenie szans na rozwój oraz
specjalizację gospodarczą obszaru w zakresie turystyki poprzez efektywne pozyskiwanie
zewnętrznych środków finansowych na rzecz gmin wchodzących w skład partnerstwa.
Z uwagi na nowe uwarunkowania, w szczególności wynikające z dokumentów
strategicznych i planistycznych szczebla krajowego i regionalnego, zarządzanie partnerskim
obszarem pn. „Aktywne Roztocze” wymaga wykorzystania dotychczasowych doświadczeń
i wdrożenia nowego modelu strategicznego zarządzania.
W celu właściwego wdrażania strategii i zarządzania rozwojem obszaru zaleca się w oparciu
o zawarte porozumienie jednostek samorządu terytorialnego gmin wchodzących w skład
partnerstwa „Aktywne Roztocze” wskazanie organu reprezentującego w postaci Komitetu
Sterującego. Powołany Komitet powinien wyróżniać się następującymi cechami:
odpowiedzialność za sukces lub porażkę w kategoriach korzyści dla zarządzanego
obszaru,
jednolite ukierunkowanie działań, ponieważ jednym z kluczowych obowiązków
Komitetu Sterującego jest ukierunkowanie działań oraz wyznaczenie Lidera, ważne
jest aby wszyscy członkowie posiadali jednolity pogląd, jaki to ma być kierunek
działań,
efektywne delegowanie, z wykorzystaniem struktury organizacyjnej poszczególnych
urzędów gmin,
ułatwienie integracji zespołów realizujących projekt ze Zgromadzeniem
Przedstawicieli JST, urzędami oraz jednostkami organizacyjnymi gmin oraz
podmiotami zewnętrznymi zaangażowanymi w projekt,
zapewnienie efektywnego podejmowania decyzji,
zapewnienie skutecznej komunikacji zarówno wewnątrz struktury porozumienia, jak
i z interesariuszami.
Komitet Sterujący powinien posiadać cztery kluczowe cechy: uprawnienia, wiarygodność,
zdolność delegowania, dostępność.
128
Strategiczny Plan
Terytorialno Funkcjonalny
w ramach
inicjatywy
„Aktywne Roztocze
” do 2023 r.
Porozumienie JST
ZGROMADZENIE
PRZEDSTAWICIELI JST
„Aktywne Roztocze”
PARTYCYPACJA
SPOŁECZNA
Rolnicy
MŚP
KOMITET STERUJĄCY
tzw. TROJKA
(uprawnienia, wiarygodność,
zdolność delegowania, dostępność)
Zadania
NGO
Realizacja
inni
Zespoły Tematyczne
- bezpośrednie powiązanie
ze specjalizacją
turystyczną
Raport
Monitorowanie
i ewaluacja
Komitet Sterujący (KS) składał się będzie z 3 członków – przedstawicieli samorządów
wchodzących w skład porozumienia „Aktywne Roztocze” (tzw. Trojka):
Prezydent, Burmistrz, Wójt, który obecnie pełni rolę przewodniczącego organizacji,
Prezydent, Burmistrz, Wójt, który poprzednio pełnił to stanowisko,
Prezydent, Burmistrz, Wójt, który wyznaczony zostanie do pełnienia tego stanowiska
w przyszłości.
Przewodniczenie KS jest pełnione przez okres półroczny, rotacyjnie przez wszystkich
członków porozumienia „Aktywne Roztocze” w ustalonej wcześniej kolejności. W celu
powołania KS niezbędne jest uprzednie wyznaczanie przyszłych przewodniczących,
np. przez przyjęcie reguły rotacji w kolejności alfabetycznej gmin. Funkcjonowanie Trojki ma
na celu zachowanie ciągłości prowadzonej polityki rozwoju obszaru i płynne wchodzenie
kolejnych przewodniczących w swoje obowiązki. Szczegółowe zasady funkcjonowania
Komitetu Sterującego zostaną określone w zawartym porozumieniu.
Komitet Sterujący – zadania:
129
1. Roczny plan działań – ustalenie priorytetów do realizacji m.in. w oparciu o plan
działań operacyjnych zawartych w Strategicznym Planie Terytorialno Funkcjonalnym.
2. Zgłaszanie propozycji Zgromadzeniu Przedstawicieli JST dotyczących powołania
Zespołów Tematycznych.
3. Przygotowanie partnerskich projektów.
4. Współpraca z innymi podmiotami na poziomie subregionalnym, regionalnym,
krajowym.
5. Przygotowanie rocznego sprawozdania z realizacji strategii i przedłożenie
Zgromadzeniu Przedstawicieli JST „Aktywne Roztocze” w celu zatwierdzenia.
Po dokładnej analizie Komitet Sterujący wybiera lidera przedsięwzięcia (projektu), który od
tego momentu – jest w ścisłej współpracy z partnerami: przygotowuje wniosek aplikacyjny,
składa do odpowiedniej instytucji, a później merytorycznie i formalnie odpowiada za jego
prawidłową realizację i rozliczenie. Kluczowe decyzje (pomimo, iż dana gmina jest Liderem)
są konsultowane za pośrednictwem Komitetu Sterującego ze Zgromadzeniem
Przedstawicieli JST „Aktywne Roztocze”. Zgromadzenie Przedstawicieli JST odbywa swoje
narady co najmniej raz w miesiącu podczas, których szczegółowo omawiane są wszelkie
zagadnienia związane z realizacją wspólnych działań i opracowywane są plany pracy na
przyszłość w oparciu o Strategiczny Plan Terytorialno-Funkcjonalny. Podczas Zgromadzenia
Przedstawicieli JST każdy z przedstawicieli ma równe prawo głosu.
W celu lepszej koordynacji kluczowych działań dla obszaru m.in. związanych ze
specjalizacją obszaru zostaną powołane Zespoły Tematyczne m.in. proponuje się powołanie
Zespół ds. Specjalizacji turystycznej poprzez integrację produktów oferty turystycznej,
Zespół ds. odnawialnych źródeł energii oraz efektywności energetycznej, Zespół ds. rozwoju
produktów tradycyjnych i lokalnych.
W proces realizacji strategii będą pośrednio zaangażowane inne podmioty działające na
obszarze „Aktywnego Roztocza”. Dlatego też niezbędna jest partycypacja społeczna
mieszkańców reprezentowanych w szczególności przez następujące grupy: rolnicy, MŚP,
NGO, koła gospodyń wiejskich i inne.
Skuteczne wdrażanie strategii będzie wymagało zmian polegających na dostosowaniu
w urzędach struktury organizacyjnej do realizacji funkcji koordynacyjnych, organizacyjnych,
informacyjnych na potrzeby wdrażania strategicznego planu.
Podczas realizacji Strategicznego Planu Terytorialno - Funkcjonalnego będą stosowane
cztery podstawowe zasady postępowania:
1. Zasada zintegrowanego zarządzania rozwojem obszaru funkcjonalnego skoordynowanie działań realizowanych przez różne podmioty na rzecz rozwoju
poprzez włączenie i dostosowanie instrumentów programowych i finansowych do
systemu realizacji strategii oraz ukształtowanie mechanizmów skutecznego
wpływania przez samorząd lokalny na zakres i kierunki interwencji podejmowanych
w wymiarze lokalnym i subregionalnym w celu zwiększenia spójności z działaniami
podejmowanymi dla obszaru funkcjonalnego.
130
2. Zasada efektywności ekonomicznej, społecznej i przestrzennej – ocena wpływu
i znaczenia kluczowych interwencji publicznych oraz planowanych do realizacji dla
osiągnięcia celów strategicznych, ponadto interwencja oparta na efektywności
w ujęciu ekonomicznym, społecznym oraz przestrzennym.
3. Zasada ochrony środowiska – wdrażanie warunków dla poprawy jakości
i zabezpieczenia środowiska naturalnego jako czynnika współkształtującego
zrównoważony rozwój obszaru w warstwie społecznej i gospodarczej.
4. Zasada partnerstwa – otwarta i efektywna współpraca samorządów obszaru
funkcjonalnego oraz podmiotów reprezentujących różne środowiska na tym terenie
w tym angażowanie różnorodnych zasobów i kompetencji do osiągnięcia celów
strategicznych. Aktywna współpraca jest warunkiem koniecznym do powodzenia
realizacji strategii.
7.2. System monitorowania i ewaluacji
Odpowiednio dobrany system monitorowania jest podstawowym i jednym
z najważniejszych instrumentów w procesie wdrażania strategii. Zebranie odpowiednio
dobranych danych monitoringowych pozwoli na ocenę skuteczności podjętych
i realizowanych działań w tym ocenę wdrażanej strategii, a także na efektywniejsze
inwestowanie środków publicznych i mobilizację władz oraz społeczności lokalnej do
czynnego udziału w realizacji strategii. Głównymi elementami systemu monitoringu są:
instytucje odpowiedzialne za proces monitorowania wdrażania strategii;
przyjęty system raportowania z procesu monitorowania wdrażanej strategii;
zestaw wskaźników służących do oceny postępów ze wdrażanej strategii.
Za koordynację procesu monitorowania realizacji Strategicznego Planu Terytorialno –
funkcjonalnego w ramach inicjatywy „Aktywne Roztocze” będzie odpowiedzialny organ
reprezentujący gminy partnerskie, tj. powołany Komitet Sterujący.
W celu przeprowadzenia procesu monitorowania i raportowania rekomenduje się wybór
jednego z trzech proponowanych rozwiązań:
1. Podmiotem realizującym monitoring całości wdrażanej strategii jest jedna z gmin
partnerskich inicjatywy „Aktywne Roztocze”.
2. Przedmiotem realizującym monitoring wdrażanej strategii są gminy aktualnie
tworzące Komitet Sterujący.
3. Przedmiotem realizującym monitoring wdrażanej strategii jest specjalistyczny
podmiot ekspercko-doradczy.
Ocena wdrażanej strategii będzie odbywać się w cyklu corocznym na podstawie
opracowanego raportu obejmującego analizę zebranych danych na bazie przyjętych
wskaźników monitoringowych. W pierwszym kwartale 2018 roku zostanie sporządzony
raport z wdrażanej strategii w latach 2016-2017. Na podstawie sporządzonego raportu
(wniosków oraz rekomendacji) Zgromadzenie Przedstawicieli JST dokona śródokresowej
oceny stanu wdrażanej strategii, a także zaproponują ewentualne zmiany skorygowania jej
treści.
131
Przyjęty zestaw wskaźników, zarówno na poziomie strategicznym (odnoszącym się do
celów strategicznych), jak i operacyjnym (odnoszącym się do celów operacyjnych), pozwala
na ocenę stopnia osiągnięcia zakładanych celów operacyjnych. Wybrany system
wskaźników ograniczono do niezbędnego minimum, dopasowując wskaźniki prezentowane
i dostępne w ogólnej statystyce Głównego Urzędu Statystycznego. Dla każdego wskaźnika
przestawiono wartość bazową oraz wskazano możliwe źródła pozyskania informacji
o wartościach monitorowanych wskaźników.
Cele strategiczne
Cel strategiczny 1.Lepsza dostępność komunikacyjna obszaru oraz poprawa stanu ochrony
środowiska
Lp.
1.
2.
3.
Nazwa wskaźnika
Odsetek
ludności
wodociągowej
Odsetek
ludności
kanalizacyjnej
Redukcja emisji CO2
Jednostka
miary
korzystającej
z
instalacji
%
Wartość
bazowa (rok
2014)
83
korzystającej
z
instalacji
%
37
t
Źródło danych
GUS:BDL
GUS:BDL
Plany
Gospodarki
Niskoemisyjnej
Cel Strategiczny 2.Zintegrowany rozwój turystyki
4.
Korzystający z noclegów ogółem
osoba
134 310
GUS:BDL
Cel Strategiczny 3.Rozwijająca się specjalizacja gospodarcza oraz wzrost jakości życia
5.
6.
Liczba zarejestrowanych podmiotów w systemie
REGON na 10 tys. mieszkańców
Pracujący na 1000 ludności
szt.
639
GUS:BDL
osoba
105
GUS:BDL
Cele operacyjne
Cel Strategiczny 1.Lepsza dostępność komunikacyjna obszaru oraz poprawa stanu ochrony
środowiska
Cel operacyjny 1.1. Poprawa zewnętrznej dostępności komunikacyjnej obszaru
Lp.
Nazwa wskaźnika
1.
Gospodarstwa domowe w zasięgu dostępu do
internetu przepustowości co najmniej 30 Mb/s
Jednostka
miary
szt.
Wartość
bazowa (rok
2014)
0
Źródło danych
UG
Cel operacyjny 1.2.Wewnętrzna spójność komunikacyjna z rozwiniętym ekologicznym transportem
zbiorowym
2.
Udział wydatków na drogi publiczne w wydatkach
ogółem
%
8
GUS:BDL
Cel operacyjny 1.3.Zwiększenie dostępności sieci wodno – kanalizacyjnej oraz poprawa czystości
obszaru
3.
4.
Długość sieci wodociągowej
Długość sieci kanalizacyjnej
km
km
2 848,8
1 217,3
GUS:BDL
GUS:BDL
Cel operacyjny 1.4.Wzrost efektywności energetycznej obiektów i budynków wraz z
wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii
5.
Liczba projektów zrealizowanych na terenie obszaru
funkcjonalnego przez JST w zakresie OZE
szt.
0
UG
Cel strategiczny 2.Zintegrowany rozwój turystyki
Cel operacyjny 2.1.Zwiększenie dostępności do obszarów cennych przyrodniczo i kulturowo
poprzez integrację lokalnych szlaków turystycznych z ponadregionalnymi szlakami rowerowymi
6.
Ścieżki rowerowe na 10 tys. km2
km
20 932,3
GUS:BDL
132
Cel operacyjny 2.2.Zachowanie atrakcji dziedzictwa naturalnego i kulturowego
7.
8.
9.
Liczba muzeów
Liczba osób zwiedzających muzea na 10 tys.
mieszkańców
Liczba
odnowionych
obiektów
dziedzictwa
naturalnego i kulturowego
szt.
osoba
10
2 720
GUS:BDL
GUS:BDL
szt.
0
GUS:BDL
Cel operacyjny 2.3.Rozwój specjalizacji turystycznej poprzez integrację produktów oferty
turystycznej
10.
11.
Liczba miejsc noclegowych
Liczba punktów informacji turystycznej
szt.
szt.
4 913
9
GUS:BDL
UG
Cel Strategiczny 3.Rozwijająca się specjalizacja gospodarcza oraz wzrost jakości życia
Cel operacyjny 3.1.Aktywizacja lokalnej społeczności poprzez rozwój przedsiębiorczości ze
szczególną rolą przetwórstwa produktów lokalnych
12.
13.
14.
15.
Liczba utworzonych inkubatorów przetwórstwa
lokalnego
Liczba gospodarstw ekologicznych
Liczba
funkcjonujących
na
terenie
obszaru
funkcjonalnego grup producentów rolnych
Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie
ludności w wieku produkcyjnym
szt.
0
UG
szt.
szt.
233
4
UG/IJHARS
Rejestr UMWL
%
8,6
GUS:BDL
Cel operacyjny 3.2.Zwiększenie dostępności do usług edukacyjnych na wysokim poziomie
16.
Liczba
utworzonych/wyposażonych
matematyczno-przyrodniczych oraz ITC
pracowni
szt.
0
GUS:BDL
Cel operacyjny 3.3.Wzrost bezpieczeństwa oraz opieki zdrowotnej na terenie obszaru o funkcji
turystycznej
17.
18.
19.
Liczba jednostek służb ratowniczych doposażonych
w sprzęt do prowadzenia akcji ratowniczych
i usuwania skutków katastrof
Liczba przychodni na 10 tys. ludności
Liczba porad lekarskich w zakresie ambulatoryjnej
opieki zdrowotnej
szt.
0
UG
szt.
szt.
4
2 782 994
GUS:BDL
GUS:BDL
szt.
0
UG
szt.
0
UG
Cel operacyjny 3.4.Efektywne kształtowanie przestrzeni publicznej
20.
21.
Liczba zrealizowanych projektów dotyczących
rewitalizacji lub kształtowania przestrzeni publicznej
Liczba
opracowanych
aktualnych
Lokalnych
Programów Rewitalizacji
133
8. Strategiczna Ocena Oddziaływania na Środowisko – podsumowanie
134
9. Konsultacje społeczne – podsumowanie
Spotkania w Tomaszowie Lubelskim
22.06.15
05.08.15
18.09.15
12.2015
135
10. Załączniki
10.1. Indykatywny wykaz wstępnie zidentyfikowanych
inwestycyjnych i nieinwestycyjnych gmin partnerskich
projektów
136